Święci patroni. prawników. Grzegorz Maroń

Transkrypt

1 Święci patroni prawników Grzegorz Maroń

2 Korekta językowa: Małgorzata Skowronek Projekt okładki: Bożena Świder Skład: Renata Pietrucha-Draus Copyright by Wydawnictwo Oświatowe FOSZE Rzeszów 2011 ISBN Wydawnictwo Oświatowe FOSZE Rzeszów, ul. W. Pola 6 tel./fax 17/ , fosze@fosze.com.pl 2

3 SPIS TREŚCI W 7 R I 11 św. Iwo Hélory Dzieciństwo 11 Okres edukacji 12 Praktyka prawnicza 14 Posługa kapłańska 21 W służbie ubogim 26 Non omnis moriar 29 Kanonizacja 33 Cuda 38 Kult św. Iwo 40 Patron prawników i nie tylko 43 Św. Iwo jako wzór dla współczesnych prawników 49 Kult św. Iwo w Polsce 51 Grand Pardon 54 Wypowiedzi o św. Iwo 58 Czerwona msza 60 Postać św. Iwo w ikonografii 61 Humor 64 Modlitwy i pieśni 67 Literatura 72 R II 75 św. Tomasz More Okres młodości 75 Edukacja prawnicza 76 W kręgu humanistów 79 Między kapłaństwem a życiem rodzinnym 80 Osobowość św. Tomasza 84 Kariera urzędnicza i dworska 86 Angielska schizma 89 Proces, męczeńska śmierć i wyniesienie na ołtarze 96 Prawnicza praktyka 100 Prawo w Utopii i życiu św. Tomasza 104 Sprawa Kościoła i reformacji 108 3

4 Św. Tomasz jako wzór aktywności obywatelskiej 110 Twórczość literacka 112 Osoba św. Tomasza w kulturze i sztuce 114 Jan Paweł II o św. Tomaszu 115 Parafie oraz szkoły pw. św. Tomasza 120 Modlitwy 121 Literatura 126 R III 129 św. Jan Kapistran Rodowód 129 Edukacja i praktyka prawnicza 130 Droga do kapłaństwa 131 Praca duszpasterska 133 Sternik obserwantów 135 W służbie papieża 139 Wróg heretyków i Żydów 141 Misja na ziemiach Cesarstwa Niemieckiego 143 Pobyt we Wrocławiu 146 Wizyta w Krakowie 149 Antyturecka krucjata 153 Echa belgradzkiej wiktorii 158 Schyłek życia i śmierć 158 Kanonizacja 160 Patron prawników i kapelanów wojskowych 160 Postać św. Jana w ikonografii 161 Twórczość literacka 163 Wzór dla działalności misyjnej wśród Indian 164 Modlitwy 164 Literatura 166 R IV 169 św. Rajmund Peñafort Dzieciństwo i okres edukacji 169 Początki drogi kapłańskiej 170 Zakon mercedariuszy 171 W służbie władzy świeckiej i kościelnej 173 Pobyt w Rzymie i kompilacja prawa kanonicznego 173 Na czele zakonu dominikanów 175 4

5 Pasterz Kościoła w Hiszpanii 176 Apostoł wśród muzułmanów i Żydów 176 Walka z herezją 179 Posługa kapłańska 180 Śmierć, kanonizacja i kult osoby św. Rajmunda 181 Cuda 183 Prawnik teoretyk 186 Praktyk prawa 187 Patron prawników i studentów prawa 189 Dorobek literacki 190 Osoba św. Rajmunda w ikonografii 192 Order św. Rajmunda Peñafort 193 Modlitwy 194 Literatura 196 R V 199 św. Fidelis z Sigmaringen Modlitwy 208 Literatura 209 R VI 211 św. Alfons Maria Liguori Modlitwy 224 Literatura 227 R VII 229 św. Katarzyna Aleksandryjska Modlitwy 236 R VIII 237 św. Genezjusz z Arles i św. Genezjusz z Rzymu św. Genezjusz z Arles 237 św. Genezjusz z Rzymu 238 Modlitwy 241 A 243 P 247 5

6 6

7 WSTĘP [ ] prawnicy powinni zawsze mieć świadomość, że stoją w pierwszej linii obrony praw człowieka, ponieważ ich działalność służy ochronie samej tożsamości ludzkiej osoby. Nasz świat potrzebuje ludzi mających odwagę przeciwstawiać się otwarcie niezliczonym przejawom łamania praw człowieka, wciąż niestety uwłaczającym godności osób i ludzkości. Ze swej strony prawnicy są powołani [...] do ujawniania wszystkich sytuacji, w których ludzka godność nie jest uznana, jak również tych, które na pozór mają służyć jej obronie, ale w rzeczywistości głęboko ją obrażają [ ] Pole działalności prawników jest zatem rozległe i zarazem pełne zasadzek. Prawnicy katoliccy nie są obdarzeni jakąś szczególną wiedzą: ich katolicka tożsamość oraz wiara, którą się kierują, nie dostarcza im żadnych szczególnych wiadomości, które byłyby niedostępne niekatolikom. Niemniej prawnicy katoliccy i inni wyznawcy tej samej wiary mają świadomość, że ich ofiarna praca na rzecz sprawiedliwości, równości i dobra wspólnego wpisuje się w zamysł Boga, który wzywa wszystkich ludzi, aby uznawali się wzajemnie za braci, za dzieci jednego miłosiernego Ojca, i który powierza ludziom misję obrony każdej osoby, zwłaszcza najsłabszych, oraz kształtowania ziemskiego społeczeństwa zgodnie z nakazami Ewangelii. Ustanowienie powszechnego braterstwa nie może być oczywiście owocem wysiłków samych prawników, ale odgrywają oni specyficzną i niezastąpioną rolę w realizacji tego zadania. Wchodzi ono w zakres ich odpowiedzialności i misji. Jan Paweł II, Pracujcie na rzecz sprawiedliwości, równości i dobra wspólnego, Przemówienie do członków Międzynarodowej Unii Prawników Katolickich, Rzym, dn. 24 listopada 2000 roku 1. Niniejsza książka choć w zamierzeniu adresowana jest przede wszystkim do szeroko rozumianego środowiska prawników, w swym przesłaniu ma charakter uniwersalny. Przedstawiono w niej sylwetki świętych Kościoła Katolickiego uchodzących za patronów prawników. Zaprezentowane biografie bezsprzecznie obrazują możliwość pogodzenia wykonywania nieprostej prawniczej profesji z życiem godziwym i byciem prawdziwym chrześcijaninem 2. Stanowią dowód tego, iż zawód adwokata, komornika, notariusza, prokuratora, radcy prawnego czy sędziego nie stoi na przeszkodzie osiągnięcia świętości, a wręcz przeciwnie, dostarcza licznych okazji, aby świętym się stać 3. Św. Josemaría Escrivá de Balaguer, z wykształcenia doktor prawa, mawiał że Wielka świętość polega na codziennym wypełnianiu drobnych obowiązków. Inny święty, czołowy neapolitański adwokat Alfons Maria Liguori, ¹ L Osservatore Romano (wyd. polskie) 2001, nr 3. ² Odsyłam w tym miejscu do ciekawych prac J. G. Allegrettiego, The lawyer s calling. Christian faith and legal practice, Nowy York 1996 i M.P. Schutta, Redeeming law: Christian calling and the legal profession, Downers Grove Zob. też Prawnik katolicki a wartości prawa, Materiały Stowarzyszenia Polskich Prawników Katolickich, Krzeszowice ³ Por. zamieszczoną na końcu książki listę świętych i błogosławionych posiadających co najmniej prawnicze wykształcenie. 7

8 z grona powołanych do świętości nie wykluczał członków żadnej grupy zawodowej. Nauczał, iż Bóg pragnie, aby wszyscy ludzie byli święci, dlatego chrześcijanin, który nie chce pozostać świętym, może być chrześcijaninem, ale nigdy nie będzie dobrym chrześcijaninem. Poddane poniżej aproksymacji życiorysy osób wyniesionych do chwały ołtarzy w sposób czytelny ukazują, jak zasady prawniczej deontologii można i należy materializować w codziennej egzystencji, jak wzniosłe postulaty przekuwać w czyny. Każda profesja potrzebuje wyrazistych i promieniujących wzorów ucieleśniających tak standardy zawodowej rzetelności, jak i międzyludzkiej przyzwoitości oraz solidarności. Specyfika prawniczych zawodów, zwłaszcza styczność każdego dnia z krzywdą i dramatami jednostek, czyni tę potrzebę jeszcze silniejszą. Jan Paweł II określając istotę i cel prawniczej posługi, pojmowanej nie tyle jako zawód, co przede wszystkim powołanie, stwierdził: Niech więc pośrodku waszych trosk, waszej działalności zawsze będzie człowiek, jego dobro, jego godność. Trzeba, żebyście tego człowieka widzieli, żebyście go czuli, żebyście go przeżywali i traktowali w całej jego prawdzie. Trzeba czynić wszystko, by w każdych warunkach człowiek czuł się broniony, miłowany; by był ocalony, bo ocalanie człowieka od zła, jest częścią zbawienia, które przychodzi nam od Boga 4. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom prawników poszukujących autorytetów pomocnych w przezwyciężaniu dylematów, rozterek i pokus immanentnie towarzyszących ich karierze zawodowej, w przedkładanej czytelnikowi pracy nakreślono biografie kilku świętych, którym prawnicza praktyka nie była obca. Wszyscy oni potrafili pozostać wierni przekazowi łacińskiej maksymy Celsusa, iż Ius est ars boni et aequi ( Prawo jest sztuką tego, co dobre i słuszne ), zdołali znaleźć złoty środek pomiędzy sprawiedliwością i miłosierdziem, a ich mottem przewodnim było Salus animarum suprema lex ( Zbawienie dusz najwyższym prawem ). Przeciętny obywatel najczęściej ma problem ze wskazaniem, jaki święty, i czy w ogóle którykolwiek, patronuje prawnikom. Deficyt wiedzy w tym przedmiocie zauważa się paradoksalnie nawet u samych zainteresowanych. Tymczasem o tytuł duchowego wspomożyciela i opiekuna prawniczej braci rywalizuje kilkoro, jeśli nie nawet kilkunastu świętych. W przypadku niektórych wymienianych świętych łączenie ich osoby ze środowiskiem prawników jest jak najbardziej zasadne i wskazane. W odniesieniu do innych postaci z Calendarium Romanum, trudno znaleźć uzasadnienie i wytłumaczenie dla przyjmowania takich związków z jurystami. Z tego powodu struktura książki nie jest przypadkowa. W pierwszej kolejności zaprezentowano sylwetki św. Iwo Hélory oraz św. Tomasza More a. Obaj byli prawnikami praktykami, a ich status jako patronów prawników nie powinien budzić jakichkolwiek zastrzeżeń. W subiektywnym przeświadczeniu autora biogramy tych 4 Przemówienie papieża Jana Pawła II do uczestników pierwszej pielgrzymki Krajowego Duszpasterstwa Prawników Polskich, Rzym 22 marca 1986 r., za: 8

9 dwojga są równowartościową i niemal idealną egzemplifikacją prawniczego etosu. O ile jednak patronat św. Iwo nad prawnikami zdaje się mieć współcześnie charakter uniwersalny, o tyle osoba św. Tomasza More a cieszy się popularnością głównie w kręgach prawniczych krajów anglosaskich. W Hiszpanii z kolei najpowszechniej rozpoznawanym patronem prawników jest św. Rajmund Peñafort, choć bardziej trafnym wydaje się określać go mianem patrona prawników-kanonistów. Nie bez powodów za patrona prawników uważa się także św. Jana Kapistrana, św. Fidelisa z Sigmaringen oraz św. Alfonsa Marię Liguoriego. Każdy z nich miał prawnicze wykształcenie i przez pewien okres w swym życiu praktykował jako prawnik. Stosunkowo często wśród patronów prawników wymienia się św. Genezjusza, mając na myśli raz Genezjusza z Rzymu, innym razem Genezjusza z Arles. W przypadku tego pierwszego motywy przyznania mu niniejszego statusu pozostają niezrozumiałe, w odniesieniu zaś do drugiego, co najwyżej istnieją przesłanki, aby upatrywać w nim patrona notariuszy. Ostatnim z zawartych w książce biogramów jest życiorys św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Pomijając w tym miejscu kwestię niepewnej historyczności tej postaci, wypada zauważyć, iż w licznych legendach narosłych wokół dziewicy-męczennicy trudno doszukać się szerszego związku Katarzyny z prawnikami. Zaledwie jeden epizod z jej biografii dostarcza argumentu, aby widzieć w niej patronkę adwokatów. W pracy pominięto innych świętych niekiedy uznawanych w opinii autora raczej bezpodstawnie za patronów reprezentantów prawniczej profesji, jak np. św. Marek Ewangelista czy św. Mikołaj z Miry. Popularno-naukowy charakter książki i jej ramy objętościowe wymusiły pewien fragmentaryzm w deskrypcji faktów z życia poszczególnych świętych. Osoby chcące poznać w szczegółach i kompleksowo ciekawą biografię św. Iwo Hélory, św. Tomasza More a, św. Rajmunda Peñafort, św. Jana Kapistrana, św. Fidelisa z Sigmaringen, św. Alfonsa Liguoriego, św. Genezjusza i św. Katarzyny Aleksandryjskiej pozostaje mi odesłać do obszernej i poniżej przywołanej hagiograficznej literatury, nie roszcząc sobie ambicji zastąpienia przedkładaną książką rezultatów wieloletnich i rzetelnych badań cytowanych autorów. Sam tytuł opracowania każe w przedstawianych biografiach wybranych świętych uwypuklić wątki związane z prawem i prawniczą profesją. Zawężenie się jednak wyłącznie do tego aspektu ich ziemskiej egzystencji istotnie zubożyłoby pełne heroizmu sylwetki tych postaci. Postanowiono więc ukazać życie kilkorga wspomnianych osób możliwie wieloaspektowo, niekiedy pomocniczo nawiązując także do społeczno-politycznych realiów czasów, w których przyszło im działać. Książka jakkolwiek poprzez życiorysy świętych dostarcza cennych przykładów dla prawników w ich codziennej praktyce zawodowej, zarazem nie jest bezrefleksyjną gloryfikacją poszczególnych wyniesionych na ołtarze osób. Wymieniając niewątpliwe dowody świętości poniższych postaci, zarazem zwrócono uwagę, że niektórzy z patronów prawników nie zawsze mieli pełną rację w tym, co czynili i czego nauczali 9

10 (np. św. Jan Kapistran i jego kategoryczny stosunek do heretyków). Nie przemilczając tych naprawdę nielicznych, lecz mało chwalebnych lub wciąż kontrowersyjnych w ocenie fragmentów ich biografii, próbowano wykazać, iż jak zauważył luterański teolog Albert Schweitzer, Człowiek nie musi być aniołem, by zostać świętym. Św. Piotr Apostoł i św. Paweł z Tarsu niekwestionowane filary chrześcijaństwa w swej ziemskiej wędrówce do Nieba także doznawali upadków. Potrafili jednak powstać i dać heroiczne świadectwo wierności Chrystusowi i jego nauczaniu. Współczesny obraz prawnika w popkulturze jest niestety negatywny. Co prawda krytykę środowiska prawniczego niejednokrotnie znamionuje egzageracja, a kondycja moralna jego reprezentantów nie wydaje się być tak zła, jak z analizy środków społecznego przekazu i tzw. prawniczego humoru można wnioskować, ale naiwnym narcyzmem byłoby twierdzić, że dyskusja o prawniczym etosie jest zbyteczna. Mam nadzieję, iż lektura barwnych życiorysów świętych patronów prawników zainspiruje przedstawicieli prawniczej profesji, także niechrześcijan a nawet niewierzących, do godnego wykonywania swego zawodu traktowanego jako służba bliźnim. Niech słowa bł. Matki Teresy z Kalkuty ( Możemy się stać ludźmi wielkiej świętości, jeśli tylko będziemy tego chcieli Świętość nie jest czymś nadzwyczajnym nie jest luksusem przeznaczonym dla niewielu. Świętość jest dla każdego z nas zwykłym obowiązkiem obowiązkiem akceptacji Boga z uśmiechem, zawsze i wszędzie ) oraz św. Franciszka Salezego ( Aby zostać świętym, wystarczy mało teorii, ale potrzeba dużo praktyki ) będą dewizą prawników na drodze do takiej świętości, jaka stała się udziałem bohaterów tej oto książki. Grzegorz Maroń Rzeszów, dn. 7 lutego 2011 r. 10

11 ROZDZIAŁ I św. Iwo Hélory Dzieciństwo Iwo 5 przyszedł na świat około połowy XIII w. w majątku rodzinnym Kermartin w granicach obecnego Minihy-Tréguier 6 niedaleko Tréguier 7 we francuskiej Bretanii 8. Najczęściej jako datę jego narodzin podaje się 17 października 1253 r., choć bardziej prawdopodobnym jest termin z przedziału lat r. 9. Pochodził 5 W języku macierzystej Bretanii określany jako Erwan Helouri; Yves po francusku; po angielsku Ives; Yvo po łacinie; po niemiecku, hiszpańsku i włosku Ivo; w Polsce Iwon. Kilku innych świętych nosi to imię (zob. noty biograficzne o Iwo z Huntingdonshire, Iwo z Chartres, czy o Iwie z Kornwalii zamieszczone na końcu książki). 6 Współcześnie miejscowość tę oddaloną o niecałe 2 kilometry od Tréguier zamieszkuje niespełna 1100 osób. Minihy, tj. schronienie, było nazwą określającą te miejsca, którym za wstawiennictwem jakiegoś świętego przysługiwało prawo schronienia (azylu). Oznaczano je czerwonym krzyżem. W obrębie minihy nawet sprawcę poważnych przestępstw uważano za nietykalnego. Pierwotnie prawo azylu zapewniało przebywanie w samym mieście i jego okolicy, np. minihy Tréguier początkowo rozciągało się na obszar o promieniu 12 mil od granic miasta. Na terenie tym immunitet obowiązywał przez okres roku. W 1441 r. zawężono zakres minihy tylko do kościołów. Minihy-Tréguier słynęło także z sukiennictwa lnianego. 7 Tréguier obecnie liczy blisko 2700 mieszkańców. W 1412 r. uzyskało prawa miejskie. Usytuowane jest na niewielkim wzgórzu u zbiegu rzek Jaudy i Guindy w obrębie diecezji Saint-Brieuc i Tréguier. 8 Bretania: charakteryzujący się odrębnością kulturową północno-zachodni region Francji leżący nad Oceanem Atlantyckim, graniczący z regionem Dolna Normandia i Pays de la Loire, zamieszkiwany przez około 3 miliony ludności. Obejmuje cztery departamenty (Cotes-d Armor, Finistere, Ille-et-Vilaine, Morbihan), a stolicą jest Rennes. Głównymi działami gospodarki są rolnictwo i rybołówstwo. Za życia św. Iwo Bretania była księstwem, choć zarazem jednym z wielkich lenn Korony Francuskiej. Przez długi okres czasu stanowiła miejsce krzyżowania się sfery interesów Francji i Anglii. Bretanię pod koniec XV w. zajęły wojska francuskie za panowania króla Karola VIII, który swoją władzę nad księstwem przypieczętował małżeństwem z Anną Bretońską w 1491 r. Ostatecznie Bretanię formalnie przyłączył do Francji król Franciszek I w 1532 r. 9 A. Butler, D. H. Farmer, P. Burns podają jako datę urodzenia Iwo rok 1235, St Ivo of Brittany (c ) [w:] Butler s Lives of the Saints: May, Collegeville 1996, s Podobnie K. Kuźmak w Encyklopedii katolickiej, S. Wielgus (red.), Lublin 1997, t. 7, s. 577; J. Ch. Cassard wskazuje z kolei, iż święty przyszedł na świat przed 1250 r., Yves Helori [w:] A. Vauchez, R. B. Dobson, A. Walford, M. Lapidge, Encyclopedia of the Middle Ages, Londyn 2000, s

12 z rodziny szlacheckiej. Dziadek późniejszego świętego o imieniu Trancoët 10 po powrocie z jednej z krucjat, jaką odbył u boku króla Ludwika IX, otrzymał tytuł rycerza ( chevalier, miles ) wraz z posiadłością Kermartin. Rodzicami Iwo byli Hélory (Héloury) oraz Azou (Azo) z domu Kenquis (Kencquis lub po francusku Plessix) z parafii Pommerit-Jaudy. Można ich zaliczyć do przedstawicieli ówczesnej drobnej szlachty. Ojciec Iwo w przeciwieństwie do dziadka tytułem rycerskim się nie legitymował, a jedynie godnością damoiseau ( domicellus ), czyli był szlachcicem, posiadającym dobra ziemskie, ale niższej rangi. Iwo miał czworo rodzeństwa: trzy siostry i jednego brata. Starszą od niego była Katarzyna, żona kupca Yves Alaina z Hengoat niedaleko La Roche-Derrien. Po śmierci brata uczestniczyła jako świadek w jego procesie kanonizacyjnym. W czasie przesłuchań przez papieskich komisarzy w 1330 r. liczyła sobie 80 lat, a więc musiała urodzić się w 1250 r. Nie są znane imiona dwóch młodszych sióstr Iwo. Źródła podają jedynie tożsamość ich mężów, którymi byli plebejusze z Tréguier, tj. Yves Conan i Rivallon Tranquié (Traquin). O bratowej Iwo wiadomo z kolei m.in. to, że prała mu koszule. Początkowo wiedzę Iwo przekazywała matka i prywatni nauczyciele. Za ich sprawą już jako dziecko opanował umiejętność czytania i pisania. Jednocześnie zaszczepiła w nim wielką pobożność, prawdomówność i umiłowanie sprawiedliwości, czyli cechy, które będą charakteryzować całe jego dorosłe życie. Z kolei ojciec, oprócz tego, że kładł nacisk na to, by młody Iwo przyswoił jazdę konną, sztukę polowania i władania mieczem, to zarazem chciał, aby dziedzic poprzez wspólną pracę na roli z chłopami poznał trudy życia codziennego. Stanowiło to element jego edukacji i wychowania 11. Będąc małym chłopcem, Iwo deklarował, że zostanie świętym. Takiej też proroczej wizji co do przyszłości syna doświadczyła we śnie matka, następnie konsekwentnie zachęcająca go do życia, które zapewni mu świętość. Okres edukacji W wieku 14 lat Iwo udał się wraz ze swoim dotychczasowym nauczycielem Jeanem Kerhozem 12 do Paryża, gdzie w dzielnicy Łacińskiej przy rue (ulicy) du Fouarre rozpoczął trwający kilkanaście lat okres studiów 13. Pochodzący z Pleubian i urodzony w 1240 r. Kerhoz był niewiele starszy od Iwo, a przez to bardziej trafnym jest określać go mianem kompana, przyjaciela i powiernika przyszłego świętego. ¹0 Wymienia się także wersje: Ganaret, Ganareti, Tancrède, Trancoeti, Trancreti, Trancret, Tranceeti, Trancoet. Prawdopodobnie uczestniczył u boku króla Ludwika IX Świętego w VII krucjacie ( ) lub VI ( ). Za uczestnika krucjaty podawany bywa także ojciec Iwo. ¹¹ B. Gibson, Law, Justice and Mediation. The Legend of Saint Yves, Hook-Hampshire 2008, s. 30. ¹² Określany też jako Jehan Kergoz (Kerc hoz, Kerkoz). ¹³ Bretania natenczas nie posiadała własnego uniwersytetu. Pierwszy powstał dopiero w 1460 r. w Nantes, a jego patronem jest dziś właśnie św. Iwo Hélory. Nie wiadomo czy do odległego od Tréguier o około 450 km Paryża Iwo wybrał się pieszo czy konno. Jeżeli pieszo, to sama podróż trwała około dni. 12

13 Jako dziecko uczestniczył w ślubie Hélory i Azou w katedrze w Tréguier. Razem z Iwo zdobywał wiedzę, a po śmierci towarzysza w wieku 90 lat był jednym z ważniejszych świadków w toku jego procesu kanonizacyjnego. Iwo najpierw na Faculté des Arts Uniwersytetu Paryskiego w latach 1261/ studiował sztuki wyzwolone 14. Następnie w okresie lat przy rue Clos-Bruneau zgłębiał prawo kanoniczne, czyli prawo wewnętrzne Kościoła Katolickiego. Przyswajał wówczas m.in. Dekretały Grzegorza IX ( Liber Extra ) opracowane przez innego patrona prawników, św. Rajmunda Peñafort. W tym czasie mieszkał przy rue Jean-de-Beauvais. Oprócz Kerhoza jego przyjaciółmi i współlokatorami w Paryżu byli Yves Suet z La Roche-Derrien, Hervé Fichet z Pommerit-Jaudy i Raoul Portier (Porcher) z Lanmeur. Prawdopodobnym jest, że Hélory zetknął się wówczas ze św. Tomaszem z Akwinu, uczestnicząc w jego wykładach, bądź wysłuchując kazań wygłaszanych przez niego w paryskich kościołach 15. Według innych źródeł, jednym z nauczycieli Iwo był w tym czasie późniejszy święty, wybitny scholastyczny włoski teolog Bonawentura z Bagnoregio oraz propagator awerroizmu Siger z Brabancji 16. Naukę Bretończyk łączył z praktykami religijnymi. Uczęszczał na modlitwę do kościołów Saint Julien-le-Pauvre i Saint Séverin. Kolejne trzy lub dwa lata ( ) Iwo spędził wraz z Kerhozem i trzema innymi towarzyszami (Guillaume Pierre z Tréguier, Guillaume Adégan, Yves Trégordel z Pleubian) w Orleanie, mieszkając przy rue Malhetz. W mieście tym pod kierunkiem znanego natenczas jurysty Pierre a de la Chapelle oraz Guillaume a de Blaye kształcił się w prawie cywilnym, czyli prawie świeckim bazującym na prawie rzymskim. Prawo świeckie nie było bowiem od roku 1219, tj. od zakazu papieża Honoriusza III, wykładane w Paryżu. Między innymi dzięki temu orleańska uczelnia stała się w XIII w. jednym z najprężniej rozwijających się i znanych ośrodków, obok włoskiej Bolonii, studiów prawniczych 17. W gronie jej absolwentów w stuleciu tym znalazło się dwóch późniejszych papieży, 4 kardynałów oraz wielu biskupów 18. Tam też Iwo zetknął się z zawiłościami prawa, z którymi przyjdzie mu w przyszłości walczyć. ¹4 Siedem średniowiecznych sztuk wyzwolonych (septem artes liberales) to: trivium (gramatyka, dialektyka, retoryka) i quadrivium (muzyka, arytmetyka, geometria, astronomia). ¹5 Tomasz z Akwinu przebywał w Paryżu w latach , więc wysoce prawdopodobnym jest, iż za swego ucznia miał Iwo. ¹6 J. H. Wigmore podaje, że razem z Iwo studiowali błogosławiony Jan Duns Szkot ( ), wybitny filozof i teolog oraz inny wielki filozof, doctor mirabilis, franciszkanin Roger Bacon ( ). J. H. Wigmore, St. Ives, Patron Saint of Lawyers, A.B.A. Journal 1932, vol. 18, s Duns Szkot wprawdzie kształcił się na Sorbonie, a następnie był tam wykładowcą, ale dopiero w ostatniej dekadzie XIII w. i w pierwszej dekadzie XIV w. Z kolei dużo starszy Bacon bardziej mógł być wykładowcą Iwo aniżeli studentem. ¹7 Początki nauki prawa świeckiego (rzymskiego) w Orleanie sięgają 1235 r. i zgody papieża Grzegorza IX. Oficjalnie Orleański Uniwersytet powstał 27 stycznia 1306 r. za aprobatą papieża Klemensa V i był chronologicznie czwartym na ziemiach francuskich po Paryżu, Tuluzie i Montpellier. ¹8 J. A. Brundage, The Profession and Practice of Medieval Canon Law, Aldershot 2004, s

14 Studiując Instytucje Justyniana z 533 r., poznał m.in. podstawy prawa rodzinnego i opiekuńczego, prawa rzeczowego, prawa zobowiązań, prawa spadkowego. W 1274 r. Iwo wrócił do Paryża i podjął studia teologiczne. Wówczas też rozpoczął praktyki ascetyczne, o czym zaświadcza jego przyjaciel Raoul Portier. Spał nie na łóżku, lecz na rozścielonej na podłodze słomie, a pod głową miał kamień lub książkę, którą zwykle było dzieło Gracjana Concordia/Concordantia discordantium canonum 19. Różne formy umartwienia, pokuty i postu zradykalizował jednak dopiero w okresie późniejszym. Po trzech kolejnych latach edukacji powrócił do Orleanu, gdzie do 1280 r. kończył studia prawnicze. Był studentem bardzo pilnym i ambitnym. W przerwach między nauką oddawał się modlitwie i medytacji, unikając pokus związanych z okresem młodości i statusem żaka. W tym też czasie dokonał pierwszego cudu, choć inne bardziej wymowne i zasługujące na takie miano miały dopiero nastąpić. Kiedy jemu i jego towarzyszom skończyły się pieniądze, wyszedł na ulicę, siadł na rogu i zaczął grać na dudach (biniou). W niecałą godzinę ulica zapełniła się śpiewającymi i tańczącymi ludźmi, a jałmużna czapka monetami. Praktyka prawnicza Po zakończeniu edukacji powrócił do Bretanii jako doktor obojga praw (doctor utriusque iuris), tj. prawa kanonicznego i państwowego (świeckiego). Wcześniej ponoć zaproponowano mu posadę wykładowcy na uniwersytecie, ale z propozycji Sorbony nie skorzystał, by móc skoncentrować się na sprawach ważniejszych. W 1280 r. decyzją archidiakona Rennes, Maurycego, mianowano go oficjałem, czyli sędzią sądu kościelnego orzekającym na obszarze diecezji w imieniu biskupa. Zakres spraw podlegających właściwości sądów kościelnych w tamtej epoce to m.in.: sprawy, których stroną była osoba duchowna, w tym także sprawy karne; sprawy wdów, sierot i biedaków; sprawy spadkowe; sprawy małżeńskie, takie jak m.in. bigamia, separacja od stołu i łoża, stwierdzenie nieważności małżeństwa; tzw. sprawy mieszane, czyli sprawy o jednocześnie podwójnym charakterze świecko-religijnym, np. cywilnoprawna umowa, przy której zawieraniu złożono przysięgę na święte relikwie. Sądy kościelne cieszyły się przychylniejszą opinią społeczeństwa niż sądownictwo świeckie, tak szlacheckie jak i książęce. Orzekały w nich osoby lepiej wykształcone ¹9 Kamień, na którym spoczywała głowa Iwo w czasie snu, stał się po jego śmierci relikwią i potocznie zwano go poduszką św. Iwo. 14

15 i bardziej kompetentne, z większą skłonnością do poszanowania wymogu bezstronności oraz dążące do merytorycznej słuszności podejmowanych decyzji. Ponadto, procedowanie w oparciu o spisane prawo kanoniczne wzorowane na prawie rzymskim dawało większą przewidywalność i spójność rozstrzygnięć niż orzecznictwo bazujące na prawie zwyczajowym. Sędziowie sądów kościelnych nie byli też uzależnieni od świeckich feudałów jako swych mocodawców. Z tych powodów strony sporów wolały poddać się jurysdykcji kościelnej, np. w sprawach mieszanych, gdzie taka alternatywa miała miejsce. Nie oznacza to, iż sądy te działały bez zarzutów. Praktyka korupcyjna i przewlekłość postępowań były powszechne także w sądach biskupich 20. Warto zaznaczyć, iż w okresie życia Iwo sędzią czy adwokatem mogła zostać osoba bez prawniczego wykształcenia. Tymczasem on na studiach lub w czasie późniejszej prawniczej praktyki w miarę dokładnie poznał takie dzieła jak: Dekret Gracjana, Dekretały Grzegorza IX i komentarz do nich kardynała Jeana Lemoine ( Glossa aurea Joannis Monachi cardinalis in Sextum Decretalium ), Summa de iure canonico Rajmunda Peñafort, Summa super casibus decretorum Goffredo da Trani, Sentencje Piotra Lombarda, Summa collationum, sive Communiloquium Jana Gallensisa, Traktat de legibus et praeceptis Jana z La Rochelle (za autora podaje się także Aleksandra z Hales), prace Azzone a z Bolonii, czy Apparatus in quinque libros decretalium papieża Innocentego IV. Dla wielu współczesnych mu godność oficjała była spełnieniem marzeń. Ze stanowiskiem tym łączył się wysoki status społeczny, dostatek materialny oraz lokum w pałacu archidiakona czy biskupa. Iwo posady tej nie traktował jednak w koniunkturalistyczny i konformistyczny sposób. Przebywając w Rennes, nie zaniedbywał dalszej edukacji. Poznawał wspomniane Sentencje Piotra Lombarda 21, a także przyswajał metody biblijnej interpretacji. Studia nad Pismem Świętym i dziełem Lombarda czynione pod kierunkiem miejscowych franciszkanów wywołały u niego wewnętrzny niepokój, emocjonalne rozdarcie, wzmacniając zarazem inklinację do pogłębiania swej wiary. Wtedy to około 1281 r. podjął regularne ascetyczne praktyki, w których zaczął upatrywać drogi do wiecznego zbawienia, choć ich początki datuje się już na czas pobytu w Orleanie. Spornym jest natomiast to, czy formalnie wstąpił wówczas do wspólnoty zakonu braci mniejszych. Będąc w Rennes, przygarnął też i zaopiekował się dwojgiem sierot. Zapewnił im wyżywienie, mieszkanie, opłacał ich edukację. Jeden z chłopców, Derrien Guidomar (Darian ²0 H. Le Goff, Le prêtre trégorois et son univers ecclésial au temps de saint Yves, Armorik 2003, nr 1, s W Bretanii w XIII w. sądy świeckie stosowały głównie lokalne prawo zwyczajowe, bazujące na tradycji i ustnym świadectwie. Prawo pisane odgrywało w tej części Francji o wiele mniejszą rolę. M. Bellomo, The Common Legal Past of Europe, , Waszyngton 1995, s ²¹ Piotr Lombard ( ): pochodzący z włoskiego Lumello (obecne przedmieścia Novary) wybitny scholastyczny teolog i późniejszy arcybiskup Paryża. Autor jednego z najważniejszych dzieł w teologicznej bibliografii, czteroczęściowych Sentencji. Określany jako Magister Sententiarum. 15

16 Guydomar), został później dominikaninem, a drugi, Olivier Floch, kustoszem relikwii i wikarym kościoła w Tréguier. Iwo sprawując urząd oficjała, swój wysiłek skoncentrował na ochronie najbardziej potrzebujących i pokrzywdzonych przez los, tj. sierot, ubogich oraz wdów. Profesjonalizm towarzyszący bezstronnemu wymierzaniu sprawiedliwości, połączony z wrażliwością i życzliwością sprawiał, że uchodził za wzór prawnika 22. Wśród miejscowej ludności zyskał przydomek adwokata biedaków (fr. avocat des pauvres czy avocat des pauvres et des misérables, łac. advocatus pauperum). Nie tylko służył bowiem w sądzie kościelnym, będąc sędzią, ale także reprezentował jako adwokat ludzi ubogich przed sądami szlacheckimi (feudalnymi, dworskimi), książęcymi (np. sądem seneszela w Guingamp procedującym w imieniu księcia Bretanii) oraz sądem kościelnym arcybiskupa w Tours (sąd odwoławczy od sądu biskupiego w Tréguier). W tym czasie łączenie tych dwóch funkcji było pod pewnymi warunkami dopuszczalne. Przepisy prawa kanonicznego generalnie zakazywały osobom duchownym występować w charakterze reprezentanta strony w sądach świeckich. Początki tego zakazu sięgają postanowień Soboru Laterańskiego III z 1179 r. Istniały jednak od niego trzy wyjątki, tj. gdy chodziło o obronę interesów i praw Kościoła, samych duchownych oraz nędzników / nieszczęśników. Do tej ostatniej kategorii, którym Kościół poprzez swych kapłanów winien świadczyć doradztwo i pomoc prawną, najczęściej zaliczano wdowy, sieroty, nieletnich i biedaków. Zwyczaj w Kościele obrony przez duchownych interesów osób uchodzących za społecznie upośledzone sięgał ustaleń Soboru Chalcedońskiego (451 r.). Przykładowo św. Augustyn pomoc prawną ubogim zaliczał do uczynków miłosierdzia. Hélory często świadczył pomoc prawną klientom darmo, a niejednokrotnie nawet z własnych środków uiszczał za nich sądowe koszty, jeśli petentem była osoba biedna 23. Prosił tylko, aby zainteresowany przysiągł na swoje i jego sumienie, iż sprawa, którą mu przedkłada, jest słuszna. Wówczas odpowiadał Ego adjuvabo te pro Deo ( Przez wzgląd na Boga pomogę Ci ) i podejmował się nieodpłatnie sprawy. Działał zatem pro bono. Było to czymś niespotykanym w tamtych czasach. O zachłanności ówczesnych prawników niech świadczy fakt, że książę Bretanii Jean Ier Le Roux (Jan I Rudy) wydał prawo odgórnie ograniczające prawnicze honoraria do maksymalnie 5 sous za jeden dzień prowadzenia (plédoïer) sprawy. Ponadto ²² Jak zauważa B. Gibson, czasami Iwo naruszał niektóre reguły proceduralne, np. ignorował tę, że uprawnienie do reprezentacji w sądzie przysługuje każdemu następnemu w kolejności interesantowi, niezależnie czy jest bogaty czy biedny, czy racja stoi po jego stronie czy też nie. Zdaniem autora można mówić o zauważalnym faworyzowaniu biednych, choć dodaje, iż stronniczość ta była uzasadniona i nie implikowała pokrzywdzenia drugiej strony sporu, B. Gibson, Law... op. cit., s. 48. ²³ Np. bezpłatnie prowadził sprawę wdowy Levenit (Lenevez) z parafii Pommerit-Jaudy przeciwko lichwiarzowi Rivallonowi Bardoul w sporze o niewielki przydomowy ogród. 16