Magazynowanie metanu w porowatych materiałach węglowych

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Magazynowanie metanu w porowatych materiałach węglowych"

Transkrypt

1 Mirosław KwiatKowsKi * AGH Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie Methane storage in carbonaceous porous materials Magazynowanie metanu w porowatych materiałach węglowych Please cite as: Przem. Chem. 2013, 92, 5, 629. A review, with 57 refs., of processes for natural gas storage in tanks filled with beds of microporous carbonaceous adsorbents. Przedstawiono zagadnienia związane z magazynowaniem gazu ziemnego w instalacjach zasilania pojazdów samochodowych. Jedną z prezentowanych metod jest magazynowanie gazu ziemnego w zbiornikach wypełnionych mikroporowatym adsorbentem węglowym. W określonych warunkach, pod tym samym ciśnieniem objętość gazu zmagazynowanego w zbiorniku wypełnionym mikroporowatym adsorbentem węglowym, może być kilkukrotnie większa niż w zbiorniku bez adsorbentu. W związku z tym zastosowanie adsorbentów w procesach magazynowania gazu ziemnego umożliwia znaczne zmniejszenie masy i wielkości zbiorników gazu, a także umożliwia redukcję zużycia energii dzięki możliwości sprężania gazu do mniejszych ciśnień. W ostatnich kilkunastu latach podejmuje się wiele inicjatyw, których celem jest ochrona środowiska przyrodniczego i poprawa jakości powietrza atmosferycznego szczególnie w dużych aglomeracjach miejskich. Jednym z największych problemów, z jakim borykają się duże miasta jest zanieczyszczenie powietrza wywołane przez pojazdy samochodowe, wykorzystujące głównie paliwa silnikowe otrzymywane w procesach przeróbki ropy naftowej. W trakcie spalania paliw silnikowych powstają zanieczyszczenia, takie jak tlenki siarki, tlenki Dr inż. Mirosław KWIATKOWSKI w roku 1998 ukończył studia na kierunku Technologia Chemiczna na Wydziale Paliw i Energii, Akademii Górniczo- Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie. Jest adiunktem w Katedrze Zrównoważonego Rozwoju Energetycznego, Wydziału Energetyki i Paliw AGH. Specjalność modelowanie komputerowe procesu adsorpcji, opis struktur mikroporowatych adsorbentów węglowych, zagadnienia efektywnego wykorzystania energii i energetyki ze źródeł odnawialnych. * Adres do korespondencji: Wydział Energetyki i Paliw, AGH Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Al. Mickiewicza 30, Kraków, tel./fax: (12) , kwiatkow@agh.edu.pl azotu i tlenek węgla(ii), które są szkodliwe dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz mają niekorzystny wpływ na środowisko przyrodnicze. Problemy ekologiczne i wyczerpywanie się zasobów paliw kopalnych oraz konieczność dywersyfikacji źródeł energii, w tym głównie zmniejszenia udziału produktów przeróbki ropy naftowej w rynku paliw silnikowych, spowodowały wzrost zainteresowania wykorzystaniem alternatywnych i odnawialnych źródeł energii do napędu pojazdów samochodowych. Obok futurystycznych rozwiązań, takich jak np. wykorzystanie ogniw słonecznych do napędu pojazdów samochodowych, coraz większym zainteresowaniem, cieszy się przyjazny środowisku i zdrowiu ludzi gaz ziemny, składający się głównie z metanu (85 95%), etanu, wyższych węglowodorów nasyconych oraz azotu i ditlenku węgla. Ze względu na swoje znaczące zasoby, powszechną dostępność i niewielką ilość zanieczyszczeń, a co za tym idzie mniejsze zagrożenie dla środowiska w porównaniu do ciekłych paliw ropopochodnych oraz stosunkowo niską cenę gaz ziemny stanowi bardzo atrakcyjne paliwo do zasilania silników pojazdów mechanicznych. Paliwo to jednak magazynowane w temperaturze otoczenia i pod ciśnieniem atmosferycznym jest mało atrakcyjne pod względem praktycznego wykorzystania z uwagi na bardzo ograniczony zasięg zasilanych nim pojazdów samochodowych. Związane jest to z niską gęstością energii (ciepła spalania na jednostkę objętości metanu) wynoszącą zaledwie 0,8 MJ/L pod ciśnieniem 2 MPa i 9,7 MJ/L pod 20 MPa. W przypadku benzyny i oleju napędowego wartości te wynoszą dla porównania odpowiednio 32 i 37 MJ/L 1). W normalnych warunkach ciśnienia i temperatury objętościowa gęstość energii, a co za tym idzie stosunek zasięgu pojazdu do objętości zbiornika wynosi dla gazu ziemnego zaledwie 0,12% analogicznego stosunku dla benzyny 1). Stąd szersze wykorzystanie gazu ziemnego do zasilania pojazdów samochodowych uzależnione jest od możliwości zmagazynowania odpowiedniej ilości tego paliwa w zbiorniku przy określonej wymaganej gęstości energii. Ponieważ temperatura krytyczna metanu wynosi 191 K i gaz ten nie może być skraplany przez samo zwiększenie ciśnienia, poszukuje się odpowiednich metod zwiększania gęstości energii tego paliwa 2). Wybrane metody magazynowania gazu ziemnego Jedną z metod zwiększenia gęstości energii przypadającej na objętość zbiornika jest magazynowanie gazu ziemnego jako płynu wrzącego w temp. 112 K w kriogenicznych zbiornikach pod ciśnieniem ok. 0,1013 MPa. Skroplony gaz ziemny LNG (liquefied natural gas) ma gęstość objętościową ok. 600 razy większą w porównaniu z gazem ziemnym w standardowych warunkach ciśnienia i temperatury, a co za tym idzie gęstość energii gazu ziemnego w tych warunkach wynosi już ok. 72% gęstości energii benzyny 2). Należy jednak podkreślić, 629

2 że sprężony gaz ziemny ogrzewa się, a co za tym idzie wzrasta jego ciśnienie w zbiorniku kriogenicznym, dlatego też konieczne jest okresowe upuszczanie gazu, co stwarza z kolei niebezpieczeństwo wybuchu w przypadku postoju pojazdu samochodowego w zamkniętym pomieszczeniu. Jednak zdecydowanie największą barierą rozwoju technologii magazynowania LNG do zasilania silników samochodowych jest wysoka cena tej technologii, konieczność posiadania odpowiedniej infrastruktury technicznej przechowywania i transportowania gazu ziemnego w stanie skroplonym oraz odpowiednio przeszkolonego personelu 2). Stąd też technologia LNG jest dostępna tylko dla bardzo dużych przedsiębiorstw transportowych. Większe szanse rozwoju ma technologia magazynowania gazu ziemnego pod wysokim ciśnieniem w temperaturze pokojowej CNG (compressed natural gas). Typowe systemy CNG pracują w zakresie ciśnień od 0,35 16 MPa, a te najbardziej zaawansowane przy ciśnieniach ok. 20 MPa. W takich warunkach możliwa do uzyskania maksymalna wolumetryczna gęstość energii jest ok. 230 razy większa niż w warunkach pokojowych i wynosi ok. 26% energii zawartej w benzynie 2). Niestety technologia magazynowania gazu ziemnego pod wysokim ciśnieniem w temperaturze pokojowej ma także wiele wad. Zbiorniki CNG zajmują dużą część przestrzeni bagażowej pojazdu i zwiększają jego masę, a samo ich napełnianie wymaga zastosowania drogich wielostopniowych sprężarek, których zakup stanowi aż 50% inwestycji w system dystrybucji gazu CNG 2). W związku z wysokimi kosztami i uwarunkowaniami technicznymi dostęp technologii CNG szczególnie dla indywidualnych odbiorców jest znacznie ograniczony. Przydatność gazu ziemnego do zasilania pojazdów samochodowych, uzależniona jest, jak już wspomniano, od możliwości zgromadzenia odpowiedniej ilości tego paliwa w zbiornikach. Nowe możliwości w powszechniejszym wykorzystaniu gazu ziemnego do zasilania silników pojazdów samochodowych stworzyło jego magazynowanie w złożach materiałów mikroporowatych ANG (adsorbed natural gas). Wiąże się to z faktem, że w określonych warunkach, pod tym samym ciśnieniem magazynowania objętość gazu mieszczącego się w zbiorniku wypełnionym adsorbentem może nawet kilkakrotnie przewyższać objętość gazu w zbiorniku bez adsorbentu 1 6). Wykorzystanie adsorbentów w procesach magazynowania gazu ziemnego umożliwia zmniejszenie masy i wymiarów zbiorników oraz mniejsze zużycie, dzięki możliwości jego sprężania do mniejszych ciśnień. Należy jednak podkreślić, że magazynowanie gazu ziemnego, z wykorzystaniem złóż adsorbentów, jest uzasadnione wtedy, gdy gęstość zaadsorbowanego gazu jest na tyle duża, aby skompensować zmniejszenie przestrzeni zbiornika związanej z obecnością złoża adsorbentu 1 7). Gęstość energii porównywalna z tą osiągniętą przy omawianej wcześniej technologii CNG przy ciśnieniu ok. 16 MPa może być osiągnięta w technologii ANG już przy ciśnieniach ok. 3,5 MPa 2). Jednak maksymalna gęstość energii możliwa do osiągnięcia w technologii ANG i stąd zasięg pojazdów zasilanych gazem ziemnym magazynowanym w złożach materiałów porowatych wynosi tylko ok. 20% zasięgu typowego dla pojazdów zasilanych benzyną. Stwarza to wiele problemów natury technicznej, należy jednak pamiętać o znaczących zaletach ekologicznych i relatywnie niskiej cenie gazu ziemnego. Wartą podkreślenia zaletą technologii ANG jest także możliwość napełniania niskociśnieniowego zbiornika ze złożem adsorbentu z domowej sieci gazowniczej za pomocą niedrogiej jednostopniowej sprężarki 2). Magazynowanie gazu ziemnego w złożach adsorbentów Obecnie prowadzi się badania nad znalezieniem odpowiedniego materiału porowatego do magazynowania gazu ziemnego, który zapewni możliwość przechowywania gazu z gęstością energii na poziomie 70 80% objętościowej gęstości energii uzyskiwanej w technologii CNG pod ciśnieniem 20 MPa. Optymalny adsorbent przeznaczony do magazynowania gazu ziemnego obok wymaganej odpowiedniej pojemności magazynowej, powinien mieć także dużą powierzchnię właściwą, dużą gęstość upakowania złoża, niskie ciepło adsorpcji oraz wysoką pojemność termiczną 1 5). Adsorbent przeznaczony do magazynowania gazu ziemnego powinien być także hydrofobowy, niedrogi i łatwy w użytkowaniu 6 8). Badania nad magazynowaniem gazu ziemnego rozpoczęto w latach pięćdziesiątych XX w. od prac poświęconych wykorzystaniu do tego celu żelów tlenków nieorganicznych w temperaturze otoczenia i pod ciśnieniem atmosferycznym. W późniejszych pracach jako materiały mogące znaleźć praktyczne zastosowanie rozważano jednak głównie zeolity i węgle aktywne zarówno w formie granulowanej, jak i monolitycznej, a także aktywowane włókna węglowe. Pierwsze zaawansowane prace nad magazynowaniem gazu ziemnego rozpoczęły się od rozważania możliwości wykorzystania do tego celu zeolitów, co wiązało się z faktem, że mało było badań i prac poświęconych otrzymywaniu węgli aktywnych o bardzo dużych powierzchniach właściwych. Niestety zeolity okazały się nieodpowiednim adsorbentem do procesów magazynowania gazu ziemnego, z uwagi na strukturalne ograniczenia budowy samego materiału. W przypadku nawet syntetycznych zeolitów nie jest możliwe osiągnięcie powierzchni większych niż 1000 m 2 /g, a ponadto zeolity mają znaczący udział makroporowatości, co związane jest z ich upakowaniem w złożu oraz charakter hydrofilowy, co może skutkować z czasem zmniejszeniem ich pojemności na skutek konkurencyjnej adsorpcji wody 9 13). Adsorpcyjne magazynowanie gazu ziemnego powinno być z założenia prowadzone przy jednostopniowym sprężaniu, co ogranicza stosowane ciśnienie do 5 MPa. W praktyce, dla oceny zdolności adsorpcji metanu przyjęto wyniki pomiarów wykonywanych przy ciśnieniu 3,5 MPa w temp. 298 K 1). Porównanie w tych warunkach adsorpcji metanu na porowatych materiałach węglowych 1 8), nieorganicznych 9 14) i organicznych 15) wskazało jednoznacznie najwyższą zdolność magazynowania metanu w mikroporowatych węglach aktywnych, których wykorzystanie stwarza realne szanse na szersze wdrożenie technologii ANG. W związku z tym, że temperatura otoczenia jest wyższa od temperatury krytycznej metanu, adsorpcja tego gazu może zachodzić efektywnie w porach o szerokości mniejszej niż 4 5 średnic molekuły (0,39 nm), czyli praktycznie w mikroporach, których udział w strukturze porowatej materiału powinien być dominujący 2). Mikropory powinny mieć jednak rozmiar większy niż grubość dwóch molekuł metanu, gdyż siły odpowiedzialne za adsorpcję gwałtownie maleją w miarę zwiększania szerokości porów, a równowaga adsorpcji ustala się na poziomie charakterystycznym dla płaskiej powierzchni. Z tego powodu obecność porów szerszych niż 2 nm nie przyczynia się do zwiększenia zdolności adsorpcyjnej danego materiału, gdyż pory te spełniają jedynie funkcję kanałów transportowych. Rzeczywistą przydatność materiału węglowego do magazynowania metanu najlepiej charakteryzuje ilość gazu jaka może być odzyskiwana (desorbowana) z układu. Parametrem określającym pojemność przechowywania gazu w złożu adsorbentu węglowego jest objętość gazu dostarczonego na objętość zbiornika (V/V) (ang. delivery), czyli ilość gazu, która jest desorbowana ze złoża adsorbentu przy zredukowaniu ciśnienia do ciśnienia atmosferycznego 2). Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. Departament Energii USA określił wymagania dotyczące wymaganej pojemności przechowywania gazu w złożu adsorbentu węglowego dla pojazdów mechanicznych zasilanych gazem ziemnym zaadsorbowanym pod ciśnieniem 3,5 MPa na poziomie 150 V/V. W związku z powyższym po uwzględnieniu faktu, że po redukcji ciśnienia do 0,1 MPa ok. 15% gazu nie ulega desorpcji wymagana jest zdolność adsorpcyjna układu na poziomie 175 V/V 2). Z kolei do oceny wydajności zeolitów w procesach magazynowania gazu ziemnego przyjęto współczynnik zwiększenia gęstości EF (enhancement factor), będący stosunkiem gęstości gazu w obecności adsorbentu do gęstości gazu w zbiorniku bez adsorbentu przy danym ciśnieniu 2). W celu praktycznego wykorzystania zeolitów w procesach magazynowania paliw gazowych wymagany jest stosunek EF na poziomie minimum

3 Jednym z najważniejszych zagadnień związanych z adsorpcyjnym magazynowaniem gazu ziemnego jest odpowiedni dobór adsorbentu o optymalnej strukturze porów i maksymalnej pojemności adsorpcyjnej. Przeprowadzono wiele badań teoretycznych i symulacji komputerowych, celem których było określenie m.in. optymalnej struktury adsorbentu przeznaczonego do procesów magazynowania gazu ziemnego i maksymalnej możliwej do uzyskania pojemności adsorpcyjnej 15, 16), a także badań poświęconych ocenie struktury mikroporowatej niezależnie od stosowanego adsorbatu 17). Stella i Myers wskazali w swoich badaniach, że wyidealizowany materiał węglowy zbudowany z pojedynczych warstw grafitowych oddalonych od siebie o 1,14 nm jest zdolny do zmagazynowania metanu w ilości 209 V/V przy ciśnieniu 3,5 MPa 18). W swojej późniejszej pracy autorzy ci wykazali, że materiał sprasowany w formie dysku może osiągnąć poziom 220 V/V, a w przypadku peletyzacji materiału węglowego maksymalna pojemność przechowywania gazu wynosi ok. 150 V/V 19). Stella i Myers 19) oraz Bojan i współpr. 20) zwrócili ponadto uwagę, że zbieżność pomiędzy danymi eksperymentalnymi i symulacjami komputerowymi w przypadku obliczania ilości zaadsorbowanej uzależniona jest z znacznej mierze od przyjętego modelu geometrii porów. Na podstawie badań z wykorzystaniem symulacji molekularnych i teorii funkcjonału gęstości określono maksymalną wartość gęstości metanu na poziomie 223 mg/cm 3 dla adsorpcji przy ciśnieniu 3,5 MPa i temp. 298 K, w porach o szerokości 1,12 nm, zapewniających największą gęstość upakowania 21). W obliczeniach uwzględniono odległość między środkami ciężkości atomów węgla tworzących pory, stąd optymalna efektywna szerokość porów dla adsorpcji metanu wynosi 0,76 nm. Jeżeli jednak weźmie się pod uwagę także możliwość odzyskiwania zaadsorbowanego metanu, to rozmiar porów powinien odpowiadać objętości trzech warstw molekuł metanu (1,14 nm) a grubość ścianek porów powinna być równa grubości tylko jednej warstwy atomów adsorbentu. Ponadto wszystkie atomy ścianek porów powinny być dostępne dla cząsteczek adsorbatu, a udział mezoporów i makroporów powinien być zredukowany do minimum. Spełniający powyższe warunki modelowy adsorbent powinien zapewniać maksymalną zdolność odzyskania metanu, przy minimalnym występowaniu zjawiska retencji w mikroporach pod ciśnieniem otoczenia. W temp. 298 K materiał o takiej szerokości porów teoretycznie miałby zdolność magazynowania metanu na poziomie 220 V/V i byłby to mikroporowaty aktywowany monolit węglowy o gęstości pozornej 0,67 g/cm 3 21). Dostępne obecnie na rynku węgle aktywne znacznie odbiegają jednak od wspomnianego powyżej modelowego materiału porowatego. W związku z tym w celu otrzymania najbardziej odpowiednich adsorbentów do procesu magazynowania gazu ziemnego należy wybierać metody aktywacji i surowce, które prowadzą do selektywnego rozwijania struktury mikroporowatej bez tworzenia rozbudowanej struktury mezo- i makroporów 22 27). Spośród najbardziej popularnych stosowanych w praktyce czynników aktywujących, tj. pary wodnej i ditleneku węgla w procesach aktywacji fizycznej oraz chlorku cynku, kwasu fosforowego i wodorotlenków metali alkalicznych w procesach aktywacji chemicznej, wodorotlenek potasu wyróżnia się najbardziej selektywnym działaniem. Materiały węglowe otrzymane metodą aktywacji wodorotlenkiem potasu cechują się szczególnie dużą objętością porów i dużą powierzchnią właściwą, znaczącą mikroporowatością i wąskim rozkładem wymiarów porów. Adsorbenty otrzymywane z wykorzystaniem wodorotlenku potasu charakteryzują się także pylistą naturą i bardzo niskim stopniem upakowania, co stanowi zasadniczy problem w ich praktycznym wykorzystaniu w procesach magazynowania metanu. Zarówno w przypadku wypełnienia zbiornika typowym granulowanym adsorbentem, jak i pyłowym produktem aktywacji KOH o silnie rozwiniętej mikroporowatej strukturze, jak wykazano mikropory stanowią zaledwie 16 17% objętości całkowitej, natomiast pozostałą objętość zajmują przestrzenie międzyziarnowe oraz mezo- i makropory 28). Szczegółowe badania procesu aktywacji wodorotlenkiem potasu antracytu wskazały, że osiągnięcie maksymalnej pojemności adsorpcyjnej metanu (155 V/V) wymaga odpowiedniego doboru warunków i stopnia aktywacji tak, aby mikroporowaty materiał przy wysokiej powierzchni właściwej charakteryzował się jednocześnie wąskim rozrzutem wymiarów porów i możliwie dużą gęstością pozorną 29). Zwiększanie pojemności adsorpcyjnej dla celów magazynowania gazu ziemnego zwiększa wykładniczo koszty otrzymania materiałów porowatych 30), stąd duże zainteresowanie wzbudziła idea wykorzystania materiałów odpadowych do produkcji adsorbentów węglowych przeznaczonych do magazynowania paliw gazowych 31). Arash Arami-Niya i współpr. przedstawili interesujące wyniki prac poświęconych otrzymywaniu węgli aktywnych z łupin orzechów palm oleistych w procesie aktywacji chemicznej przeznaczonych do adsorpcji metanu 32). Jako aktywatora użyto ZnCl 2, a proces prowadzono w temp. 500 C w atmosferze azotu. Otrzymane węgle dla średnich stopni impregnacji cechowały się relatywnie dużą objętością mikroporów przy bardzo małej objętości mezoporów i makroporów. Kolejno otrzymane węgle aktywne poddano dodatkowej aktywacji fizycznej z wykorzystaniem jako aktywatora CO 2, co spowodowało dalsze zwiększenie objętości mikroporów (0,425 cm 3 /g) bez znaczącego powiększenia się objętości mezoporów. Próbki otrzymane w procesie aktywacji chemicznej bez dodatkowego procesu obróbki termicznej wykazywały wzrost powierzchni i objętości porów wraz ze wzrostem stosunku masowego ZnCl 2, co w żadnym stopniu nie wpłynęło na wzrost adsorpcji metanu. Ponadto adsorbenty otrzymane w samym procesie aktywacji chemicznej wykazywały szersze rozkłady wielkości i objętości porów w porównaniu z materiałami poddanymi dalszej aktywacji fizycznej i wykorzystaniu jako aktywatora ditlenku węgla. Próbki poddane dodatkowej aktywacji fizycznej ditlenkiem węgla miały mniejszą powierzchnię właściwą i mniejszą objętość mikroporów, co wskazuje na to, że proces aktywacji fizycznej spowodował skurczenie się istniejących porów i tworzenie się nowych małych mikroporów, jednakże zdolność magazynowania metanu wzrosła dwukrotnie. Nie wszystkie materiały odpadowe okazały się jednak przydatne do produkcji materiałów porowatych dla technologii ANG, np. węgle aktywne produkowane z niedrogich surowców, takich jak rozdrobnione opony i papier gazetowy wykazały niską pojemność adsorpcyjną, a co za tym idzie małą przydatność dla celów adsorpcyjnego magazynowania gazu ziemnego 33, 34). Coraz większe wymagania stawiane są węglowym materiałom porowatym wykorzystywanym w procesach magazynowania metanu, w związku z tym doskonali się metody ich otrzymywania i poszukuje nowych materiałów do ich produkcji, zapewniających większą pojemność magazynową i dużą wytrzymałość mechaniczną adsorbentów 35). Inomata i współpr. przedstawili oryginalne wyniki badań nad otrzymaniem węgli aktywnych, cechujących się wysoką pojemnością magazynową i dobrymi parametrami mechanicznymi 36). Węgle te otrzymano z odpowiednio formowanej celulozy w procesie karbonizacji w atmosferze obojętnej azotu i aktywacji w atmosferze ditlenku węgla. Całkowita pojemność magazynowa otrzymanych adsorbentów w temp. 298 K osiągnęła wartość 164 V/V, pod ciśnieniem 3,5 MPa. Inomata i współpr. przebadali również możliwość wykorzystania w procesie magazynowania metanu węgli aktywnych przygotowanych bez lepiszcza w formie kulek, otrzymywanych pod dużym ciśnieniem 36). Tak przygotowane kulki poddano karbonizacji w temp K w atmosferze obojętnej azotu, a następnie aktywowano ditlenkiem węgla w temp K. Gęstość otrzymanego w ten sposób adsorbentu wynosiła 0,56 g/cm 3, czyli 2 do 3 razy więcej niż gęstość pylistego węgla, z którego przygotowano kulki. Pojemność przechowywania metanu w złożu aktywowanych kulek węglowych w temp. 298 K i pod ciśnieniem 3,5 MPa wynosiła 164 V/V. Zwiększenie udziału mikroporów ma kluczowe znaczenie dla zwiększenia pojemności adsorpcyjnej zbiornika. Prowadzą do tego dwie 631

4 drogi, tj. ograniczenie udziału mezo- i makroporów w strukturze materiału porowatego, z czym jest związane zwiększenie gęstości pozornej ziaren oraz zredukowanie do minimum wolnych przestrzeni między cząstkami. Skutecznym zabiegiem może być tzw. owalizacja ziaren, będąca odpowiednią obróbką mechaniczną, mającą na celu usunięcie nieregularnej zewnętrznej warstwy granul, charakteryzującej się najwyższym udziałem mezo- i makroporów. Owalizacja zwiększa także znacząco stopień upakowania materiału i pozwalała na uzyskanie materiałów o lepszych właściwościach mechanicznych. Interesującą metodę obróbki ziaren węgla aktywnego przez ścieranie w złożu fontannowym zewnętrznych, zbyt przereagowanych warstw węgla aktywnego, dzięki czemu uzyskuje się ziarna o lepszych parametrach mechanicznych i adsorpcyjnych przedstawił Buczek 37). Quinn i MacDonald 3) badając magazynowanie metanu z wykorzystaniem wę gli aktywnych w temperaturze otoczenia, zaobserwowali, że adsorpcja metanu w makroporach jest nieistotna, a objętość makroporów może być rozważana jako pusta przestrzeń, w której metan obecny jest w postaci sprężonego gazu. W związku z tym, aby węgiel aktywny cechował się skuteczną i optymalną zdolnością magazy nowania metanu, jego makropory i pustki międzyziarnowe powinny być zredu kowane do minimum. Ponadto mikropory powinny mieć takie wymiary, żeby pozwalały na dużą gęstość magazynowania, ale jednocześnie powinny umożli wiać uwalnianie cząsteczek metanu podczas desorpcji. Głównym problemem związanym z adsorpcyjnym magazynowaniem paliw gazowych jest obniżanie się pojemności magazynowej związane z nieizotermicznym przebiegiem procesu związanym z egzotermicznym charakterem procesu adsorpcji. Problem ten objawia się szczególnie podczas napełniania zbiornika, kiedy to następuje znaczna akumulacja ciepła w układzie i podwyższenie temperatury, a dalej wzrost ciśnienia i zmniejszenie pojemności magazynowej. Kolejnym problemem jest ścieranie się ziaren węgli aktywnych oraz możliwe w związku z tym przedostawanie się pyłu węglowego do instalacji silnika. W związku z powyższymi problemami poszukuje się nowych form materiałów węglowych odznaczających się wyższą wytrzymałością mechaniczną, lepszą przewodnością termiczną i większą pojemnością adsorpcyjną. Na podstawie aktualnego stanu badań nad adsorpcyjnym magazynowaniem metanu można sądzić, że rozwiązaniem najbliższym praktycznej realizacji jest zastosowanie pyłowych adsorbentów uformowanych w monolityczne formy o wymiarach dostosowanych do kształtu zbiornika. Istotny wpływ na pojemność adsorpcyjną monolitu ma rodzaj i ilość lepiszcza, które powinno zapewnić odpowiednią wytrzymałość mechaniczną przy możliwie niewielkiej redukcji porowatości węgla aktywnego w wyniku blokowania porów 38, 39). W pracy Balathanigaimani i współpr. przedstawiono wyniki badań monolitów węgli aktywnych otrzymanych z ziaren zbóż z wykorzystaniem różnych lepiszczy. Maksymalna zdolność odzyskiwania metanu dla otrzymanych materiałów kształtowała się na poziomie 100 V/V w temp. 293 K przy ciśnieniu 35 atm 40). Z kolei García Blanco i współpr. 41) przedstawili badania monolitów węgli aktywnych otrzymanych z łupin orzechów kokosowych w procesie aktywacji chemicznej ZnCl 2. Lozano-Castello i współpr. przedstawili ciekawe wyniki badań nad otrzymywaniem monolitów węgla aktywnego do procesów magazynowania metanu 42). Wspomniane monolity przygotowane były z pylistej frakcji węgla aktywnego oraz różnych rodzajów lepiszczy. W ramach omawianych badań rozważano wpływ ilości i rodzaju lepiszcza na uzyskiwane parametry sorpcyjne i wytrzymałościowe monolitów. Pojemność magazynowa otrzymanego monolitu, posiadającego optymalne parametry sorpcyjne i wytrzymałościowe, wyniosła 126 V/V, a więc mniej niż w przypadku granulowanych węgli aktywnych. Jednym z obiecujących kierunków produkcji adsorbentów węglowych przeznaczonych do procesów magazynowania gazu ziemnego jest wykorzystanie form zeolitowych 43 45). Cong Guan i współpr. przedstawili wyniki badań adsorpcji metanu na adsorbentach węglowych otrzymanych z wykorzystaniem form zeolitowych 46). Na bazie otrzymanego pylistego adsorbentu węglowego o powierzchni 1500 m 2 /g, w celu zwiększenia małej gęstości materiału przygotowano pelety węglowe, dla których zdolność magazynowania metanu wynosiła 93 V/V. Z kolei w pracy Guan i współpr. przedstawiono badania węgli aktywnych otrzymanych metodą syntezy z wykorzystaniem form 47). Otrzymane węgle charakteryzowały się bardzo dużą powierzchnią właściwą 2136 m 2 /g, jednak stosunkowo małą gęstością właściwą. W związku z tym zaproponowano przygotowanie peletów z pylistego węgla aktywnego. Otrzymane kulki miały wysoką gęstość właściwą 0,98 g/cm, dobre właściwości mechaniczne i znaczną zdolność magazynowania metanu, tj. 127 V/V przy ciśnieniu 35 barów i temp. 25 o C. Prowadzone są również badania nad wykorzystaniem w procesach magazynowania metanu kompozytów węglowo-węglowych. Tego typu adsorbenty węglowe posiadają lepsze parametry mechaniczne i termiczne, praktycznie nie występuje efekt ścierania się materiału, a zwarta budowa i duża gęstość zapewniają dobrą wymianę ciepła. Szczególnego znaczenia w procesach magazynowania metanu nabierają także aktywowane włókna węglowe 48). Alcañiz-Monge i współpr. 49) przedstawili ciekawe wyniki badań nad otrzymywaniem aktywowanych włókien węglowych w procesie aktywacji ditlenkiem węgla i parą wodną. Pojemność otrzymanego adsorbentu przez wspomnianych autorów w przypadku aktywacji ditlenkiem węgla wyniosła 145 V/V. W artykule Lozano-Castello i współpr. przedstawiono zbiorcze wyniki badań poświęconych adsorpcyjnemu magazynowaniu gazu ziemnego 1). W badaniach tych skupiono się na otrzymywaniu i ocenie właściwości węgli aktywnych, aktywowanych włókien węglowych, pylistych węgli aktywnych oraz cylindrycznych monolitów aktywowanych węgli aktywnych, pod katem magazynowania metanu. Na podstawie przeprowadzonych badań okazało się, że aktywowane włókna węglowe są bardzo dobrym adsorbentem do procesów magazynowania metanu, co wiąże się z ich strukturą porowatą, wysoką pojemnością adsorpcyjną, a co za tym idzie dużą zdolnością magazynowania metanu oraz dużą gęstością właściwą (0,7 g/cm 3 ). Zdolność magazynowania metanu dla tych adsorbentów była znacznie większa niż w przypadku węgli aktywnych i wynosiła 143 V/V 1). Należy podkreślić, że właściwy dobór i otrzymywanie adsorbentów węglowych przeznaczonych do procesów adsorpcyjnych, w tym procesów magazynowania metanu, wymagają precyzyjnej oceny struktury porowatej oraz wyznaczania parametrów struktury niezależnych od stosowanego adsorbatu 50 57). Podsumowanie W ostatnich kilkunastu latach powstało wiele inicjatyw, celem których była ochrona środowiska naturalnego i poprawa jakości powietrza atmosferycznego w dużych aglomeracjach miejskich. Jednym z głównych problemów tych aglomeracji jest zanieczyszczenie powietrza spowodowane przez pojazdy samochodowe wykorzystujące paliwa ropopochodne, w związku z czym poszukuje się ekologicznych paliw alternatywnych, spośród których największe nadzieje wiąże się z gazem ziemnym. Związane jest to z ogólną dostępnością tego paliwa, niską ceną, znacznie mniejszą szkodliwością procesów spalania dla środowiska naturalnego w porównaniu do paliw otrzymywanych w procesach przeróbki ropy naftowej oraz możliwością wykorzystania w dotychczasowych konstrukcjach silników pojazdów samochodowych. Praktyczne wykorzystanie gazu ziemnego jako paliwa silnikowego, związane jest jednak z szeregiem niedogodności związanych z niską gęstością energii, dużą masą zbiorników ciśnieniowych, skomplikowanym systemem dystrybucji oraz ze zdecydowanie mniejszym zasięgiem zasilanych tym paliwem pojazdów samochodowych w porównaniu do silników benzynowych lub wysokoprężnych. W związku z tym szersze wykorzystanie gazu ziemnego do zasilania silników pojazdów samochodowych uzależnione jest od możliwości zmagazynowania odpowiedniej ilości tego paliwa w zbiorniku przy określonej wymaganej gęstości energii. 632

5 Jedną z technologii mogących znaleźć praktyczne zastosowanie na szerszą skalę jest magazynowanie gazu ziemnego pod wysokim ciśnieniem w temperaturze pokojowej. Metoda ta ma jednak wiele wad związanych z koniecznością drogiego wielostopniowego sprężania gazu oraz wymaganych ciężkich wysokociśnieniowych zbiorników. W związku z tym poszukuje się innych alternatywnych metod magazynowania gazu ziemnego pod niższymi ciśnieniami, a jedną z takich metod jest magazynowanie gazu ziemnego pod niskimi ciśnieniami w zbiornikach wypełnionych złożem mikroporowatego adsorbentu węglowego. W określonych warunkach, pod tym samym ciśnieniem objętość gazu zmagazynowanego w zbiorniku wypełnionym mikroporowatym adsorbentem węglowym może być kilka razy większa od objętości gazu w zbiorniku bez adsorbentu. W związku z tym mikroporowate materiały mogą być w powodzeniem wykorzystane w procesach magazynowania gazu ziemnego, dzięki czemu można znacząco ograniczyć rozmiar i masę zbiorników, a ponadto dzięki możliwości sprężania gazu do niższych ciśnień można znacząco zmniejszyć nakłady energetyczne na sam proces sprężania lub wprost wykorzystać infrastrukturę średnio ciśnieniowej sieci gazowniczej. Należy jednak podkreślić, że magazynowanie gazów, z wykorzystaniem złóż adsorbentów jest uzasadnione wtedy, gdy gęstość zaadsorbowanego gazu jest na tyle duża, aby skompensować zmniejszenie przestrzeni zbiornika związanej z obecnością złoża. W związku z tym należy odpowiednio zoptymalizować wszystkie elementy systemu tak, aby jego wykorzystanie w praktyce było ekonomicznie opłacalne. W szczególności największe możliwości są związane z doborem odpowiedniego adsorbentu węglowego, który zapewniałby maksymalną zdolność magazynowania gazu ziemnego oraz miałby odpowiednie właściwości mechaniczne i byłby relatywnie tani. Obok wykorzystania adsorpcyjnego magazynowania metanu w złożach adsorbentów węglowych w układach napędów pojazdów mechanicznych nowe perspektywy otwierają się przed inną dziedziną zastosowania tego procesu, tj. w magazynowaniu na dużą skalę okresowego nadmiaru gazu ziemnego związanego z sezonowymi lub dobowymi wahaniami zapotrzebowania. W tego typu instalacjach można prowadzić proces adsorpcji przy ciśnieniach nie przekraczających l MPa, z wykorzystaniem tanich adsorbentów produkowanych z materiałów odpadowych, dzięki czemu proces może być konkurencyjny w stosunku do procesów magazynowania opartych na sprężaniu gazu ziemnego do wysokich ciśnień. Praca wykonana została w ramach prac statutowych Wydziału Energetyki i Paliw, Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie Nr Otrzymano: LITERATURA 1. D. Lozano-Castello, J. Alcaniz-Monge, M.D.L. Casa-Lillo, D. Cazorla- Amoros, A. Linares-Solano, Fuel 2002, 81, V.C. Menon, S. Komarneni, J. Porous Mater. 1998, 5, D.F. Quinn, J.A. MacDonald, Carbon 1992, 30, J.A.F. MacDonald, D.F. Quinn, Fuel 1998, 77, S. Sircar, T.C. Golden, M.B. Rao, Carbon 1996, 34, S. Biloé, V. Goets, A. Guillot, Carbon 2002, 40, L.L. Vasiliev, L.E. Kaninchik, D.A. Mishkinis, M.I. Rabetsky, Int. J. Therm. Sci. 2000, 39, S.K. Bhatia, A.L. Myers, Langmuir 2006, 22, T. Ding, S. Ozawa, T. Yamazaki, I. Watanuki, Y. Ogino, Langmuir 1988, 4, L. Mentasty, R.J. Faccio, G. Zgrablich, Ads. Sci. Technol. 1991, 8, S.Y. Zhang, O. Talu, D.T. Hayhurst, J. Phys. Chem. 1991, 95, O. Talu, S.Y. Zhang, D.T. Hayhurst, J. Phys. Chem. 1993, 97, R.F. Cracknell, P. Gordon, K.E. Gubbins, J. Phys. Chem. 1993, 97, J.J. Haydel, R. Kobayashi, I & EC Fundamentals 1967, 6, J. Goodbody, K. Watanabe, D. MacGowan, J. Chem. Soc., Faraday Trans. 1991, 87, K.R. Matranga, A.L. Myers, E.D. Glandt, Chem. Eng. Sc. 1992, 47, J.T. Duda, M. Kwiatkowski, J. Milewska-Duda, Appl. Surf. Sci. 2010, 256, A. Stella, A.L. Myers, Proc. Ann. AIChE Meeting 1991, A. Stella, A.L. Myers, Sep. Sci. Technol. 1992, 27, M.J. Bojan, R.A. van Slooten, W.A. Steele, Sep. Sci. Technol. 1992, 27, P.N. Auckett, N. Quirke, S. Riddiford, S.R. Tennison, Carbon 1992, 30, J. Sun, M. Rood, M. Rostam-Abadi, A.A. Lizzio, Gas Sep. Purif. 1996, 10, M. Molina-Sabio, M. Almansa, F. Rodríguez-Reinoso, Carbon 2003, 41, M. Bastos-Neto, A.E.B. Torres, D.C.S. Azevedo, C.L. Cavalcante Jr, Adsorption 2005, 11, M.J. Prauchner, F. Rodriguez-Reinos, Micropor. Mesopor. Mater. 2008, 109, H. Zhang, J. Chen, S. Guo, Fuel 2008, 87, T. Zhang, W.P. Walawender, L.T. Fan, Bioresource Technol. 2010, 101, D. Lozano-Castello, D. Cazorla-Amoros, A. Linares-Solano, D.F. Quinn, Carbon 2002, A. Perrin, A. Cezard, A. Albiniak, J. Kaczmarczyk, J.F. Mareche, G. Furdin, Carbon 2004, 42, A.L. Myers, E.D. Glandt, Adsorption News, Quantachrome Corp. 1993, 4, R.B. Rios, F.W.M. Silva, A.E.B. Torres, D.C.S. Azevedo, C.L. Cavalcante Jr, Adsorption 2009, 15, Arash Arami-Niya, Wan Mohd Ashri Wan Daud, Farouq S. Mjalli, J. Anal. Appl. Pyrolysis 2010, 89, T.A. Brady, M. Rostam-Abadi, M.J. Rood, Gas Sep. Purif. 1996, 10, J. Sun, T.A. Brady, M.J. Rood, M. Rostam-Abadi, A.A. Lizzio, ACS Preprints Div. Fuel Chem. 1996, 41, L.L. Vasiliev, D.A. Mishkinis, A.G. Kulakov, N.K. Luneva, A.M. Safonova, Y.V. Ginzburg, Heat Transfer Res. 2000, 38, K. Inomata, K. Kanazawa, Y. Urabe, H. Hosono, T. Araki, Carbon 2002, 40, B. Buczek, Zeszyty Naukowe AGH, Chemia 1989, z. 12, A. Muto, T. Bhaskar, S. Tsuneishi, Y. Sakata, H. Ogasa, Energy Fuels 2005, 19, Y. Nakagawa, M. Molina-Sabio, F. Rodriuez-Reinoso, Micropor. Mesopor. Mater. 2007, 103, M.S. Balathanigaimani, Wang-Geun Shim, Jae-Wook Lee, Hee Moon, Micropor. Mesopor. Mater. 2009, 119, A.A. García Blanco, J.C. Alexandre de Oliveira, R. López, J.C. Moreno- Piraján, L. Giraldo, G. Zgrablich, K. Sapag, Colloids and Surfaces A: Physicochem. Eng. Aspects 2010, 357, D. Lozano-Castello, D. Cazorla-Amoros, A. Linares-Solano, D.F. Quinn, Carbon 2002, 40, T. Kyotani, Z. Ma, A. Tomita, Carbon 2003, 41, F. Su, X.S. Zhao, L. Lu, Z. Zhou, Carbon 2004, 42, P. Hou, T. Yamazaki, H. Orikasa, T. Kyotani, Carbon 2005, 43, Cong Guan, Fabing Su, X.S. Zhao, KeanWang, Sep. Purif. Technol. 2008, 64, C. Guan, L.S. Loo, K. Wang, C. Yang, Energy Conversion Manage. 2011, 52, S. Jiang, J.A. Zollweg, K.E. Gubbins, J. Phys. Chem. 1994, 98, J. Alcaniz-Monge, M.A. De La Casa-Lillo, D. Cazorla-Amoros, A. Linares- Solano, Carbon 1997, 35, M. Kwiatkowski, Przem. Chem. 2007, 86, nr 7, M. Kwiatkowski, J.T. Duda, J. Milewska-Duda, Przem. Chem. 2007, 86, nr 9, M. Kwiatkowski, Langmuir 2007, 23, M. Kwiatkowski, J. Colloid Interface Sci.2007, 313, M. Kwiatkowski, Przem. Chem. 2008, 87, nr 3, M. Kwiatkowski, J. Colloid Interface Sci. 2009, 340, J.T. Duda, M. Kwiatkowski, J. Milewska-Duda, Appl. Surf. Sci. 2010, 256, M. Kwiatkowski, Appl. Surf. Sci. 2011, 257,

TECHNOLOGIE MAGAZYNOWANIA I OCZYSZCZANIA WODORU DLA ENERGETYKI PRZYSZŁOŚCI

TECHNOLOGIE MAGAZYNOWANIA I OCZYSZCZANIA WODORU DLA ENERGETYKI PRZYSZŁOŚCI 21.03.2006 POLITECHNIKA WARSZAWSKA Szkoła Nauk Technicznych i Społecznych w Płocku C e n t r u m D o s k o n a ł o ś c i CERED REDUKCJA WPŁYWU PRZEMYSŁU U PRZETWÓRCZEGO RCZEGO NA ŚRODOWISKO NATURALNE TECHNOLOGIE

Bardziej szczegółowo

PL B1. AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA IM. STANISŁAWA STASZICA W KRAKOWIE, Kraków, PL BUP 09/18. MIROSŁAW KWIATKOWSKI, Kraków, PL

PL B1. AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA IM. STANISŁAWA STASZICA W KRAKOWIE, Kraków, PL BUP 09/18. MIROSŁAW KWIATKOWSKI, Kraków, PL RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 230149 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 419141 (51) Int.Cl. F17C 1/00 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 17.10.2016

Bardziej szczegółowo

Bezpieczeństwo użytkowania samochodów zasilanych wodorem

Bezpieczeństwo użytkowania samochodów zasilanych wodorem Politechnika Śląska w Gliwicach Instytut Maszyn i Urządzeń Energetycznych Bezpieczeństwo użytkowania samochodów zasilanych wodorem prof. dr hab. inż. Andrzej Rusin dr inż. Katarzyna Stolecka bezbarwny,

Bardziej szczegółowo

PL B1. AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA IM. STANISŁAWA STASZICA W KRAKOWIE, Kraków, PL BUP 09/18. MIROSŁAW KWIATKOWSKI, Kraków, PL

PL B1. AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA IM. STANISŁAWA STASZICA W KRAKOWIE, Kraków, PL BUP 09/18. MIROSŁAW KWIATKOWSKI, Kraków, PL RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 230148 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 419140 (51) Int.Cl. F17C 1/00 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 17.10.2016

Bardziej szczegółowo

Środowiskowe aspekty wykorzystania paliw metanowych w transporcie

Środowiskowe aspekty wykorzystania paliw metanowych w transporcie Środowiskowe aspekty wykorzystania paliw metanowych w transporcie Izabela Samson-Bręk Zakład Odnawialnych Zasobów Energii Plan prezentacji Emisje z sektora transportu; Zobowiązania względem UE; Możliwości

Bardziej szczegółowo

Samochody na wodór. Zastosowanie. Wodór w samochodach. Historia. Przechowywanie wodoru

Samochody na wodór. Zastosowanie. Wodór w samochodach. Historia. Przechowywanie wodoru Samochody na wodór Zastosowanie Wodór w samochodach Historia Przechowywanie wodoru Wodór ma szanse stać się najważniejszym nośnikiem energii w najbliższej przyszłości. Ogniwa paliwowe produkują zeń energię

Bardziej szczegółowo

LNG. Nowoczesne źródło energii. Liquid Natural Gas - Ekologiczne paliwo na dziś i jutro. Systemy. grzewcze

LNG. Nowoczesne źródło energii. Liquid Natural Gas - Ekologiczne paliwo na dziś i jutro. Systemy. grzewcze LG owoczesne źródło energii Liquid atural - Ekologiczne paliwo na dziś i jutro Systemy B Szanowni Państwo, W obecnych czasach obserwujemy stały wzrost zapotrzebowania na paliwa płynne oraz wzrost ich cen

Bardziej szczegółowo

Metan z procesów Power to Gas - ekologiczne paliwo do zasilania silników spalinowych.

Metan z procesów Power to Gas - ekologiczne paliwo do zasilania silników spalinowych. XXXII Konferencja - Zagadnienia surowców energetycznych i energii w energetyce krajowej Sektor paliw i energii wobec nowych wyzwań Metan z procesów Power to Gas - ekologiczne paliwo do zasilania silników

Bardziej szczegółowo

Niskoemisyjne, alternatywne paliwa w transporcie. Sławomir Nestorowicz Pełnomocnik Dyrektora ds. Paliw Metanowych

Niskoemisyjne, alternatywne paliwa w transporcie. Sławomir Nestorowicz Pełnomocnik Dyrektora ds. Paliw Metanowych Niskoemisyjne, alternatywne paliwa w transporcie Sławomir Nestorowicz Pełnomocnik Dyrektora ds. Paliw Metanowych Ramowe dokumenty dotyczące stosowania niskoemisyjnych, alternatywnych paliw w transporcie

Bardziej szczegółowo

ANALIZA ROZDRABNIANIA WARSTWOWEGO NA PODSTAWIE EFEKTÓW ROZDRABNIANIA POJEDYNCZYCH ZIAREN

ANALIZA ROZDRABNIANIA WARSTWOWEGO NA PODSTAWIE EFEKTÓW ROZDRABNIANIA POJEDYNCZYCH ZIAREN Akademia Górniczo Hutnicza im. Stanisława Staszica Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Katedra Inżynierii Środowiska i Przeróbki Surowców Rozprawa doktorska ANALIZA ROZDRABNIANIA WARSTWOWEGO NA PODSTAWIE

Bardziej szczegółowo

Magazynowanie gazów energetycznych na sorbentach 4

Magazynowanie gazów energetycznych na sorbentach 4 Marek Kułażyński 1, Jan Kaczmarczyk 2, Hanna Fałtynowicz 3 Politechnika Wrocławska Magazynowanie gazów energetycznych na sorbentach 4 Gaz ziemny jako paliwo Gaz ziemny, którego głównym składnikiem jest

Bardziej szczegółowo

Magazynowanie cieczy

Magazynowanie cieczy Magazynowanie cieczy Do magazynowania cieczy służą zbiorniki. Sposób jej magazynowania zależy od jej objętości i właściwości takich jak: prężność par, korozyjność, palność i wybuchowość. Zbiorniki mogą

Bardziej szczegółowo

NISKOEMISYJNE PALIWO WĘGLOWE

NISKOEMISYJNE PALIWO WĘGLOWE NISKOEMISYJNE PALIWO WĘGLOWE możliwości technologiczne i oferta rynkowa OPRACOWAŁ: Zespół twórców wynalazku zgłoszonego do opatentowania za nr P.400894 Za zespól twórców Krystian Penkała Katowice 15 październik

Bardziej szczegółowo

Sorpcyjne Systemy Energetyczne

Sorpcyjne Systemy Energetyczne Sorpcyjne Systemy Energetyczne Procesy adsorpcji i desorpcji w systemach chłodniczych dr inż. Bartosz Zajączkowski bartosz.zajaczkowski@pwr.edu.pl, bud. D2, pok. 9b Wydział Mechaniczno-Energetyczny Katedra

Bardziej szczegółowo

NVG w Świecie i w Polsce

NVG w Świecie i w Polsce Sprzężony Gaz Ziemny do Napędu pojazdów komunikacji masowej NVG w Świecie i w Polsce Dr inż.. Jan Sas Wydział Zarządzania AGH Kraków 12 października 2000 r. 1 CNG LNG LPG NGV (Compressed Natural Gas) gaz

Bardziej szczegółowo

Jaki wybrać system grzewczy domu?

Jaki wybrać system grzewczy domu? Jaki wybrać system grzewczy domu? Wybór odpowiedniego systemu grzewczego dla domu to jedna z ważniejszych decyzji, jaką musi podjąć inwestor. Zalety i wady poszczególnych rozwiązań prezentujemy w poniższym

Bardziej szczegółowo

Podstawowe prawa opisujące właściwości gazów zostały wyprowadzone dla gazu modelowego, nazywanego gazem doskonałym (idealnym).

Podstawowe prawa opisujące właściwości gazów zostały wyprowadzone dla gazu modelowego, nazywanego gazem doskonałym (idealnym). Spis treści 1 Stan gazowy 2 Gaz doskonały 21 Definicja mikroskopowa 22 Definicja makroskopowa (termodynamiczna) 3 Prawa gazowe 31 Prawo Boyle a-mariotte a 32 Prawo Gay-Lussaca 33 Prawo Charlesa 34 Prawo

Bardziej szczegółowo

WPŁYW UTLENIANIA WĘGLA KOKSUJĄCEGO NA POROWATOŚĆ I MORFOLOGIĘ ZIAREN PRODUKTÓW AKTYWACJI WODOROTLENKIEM POTASU

WPŁYW UTLENIANIA WĘGLA KOKSUJĄCEGO NA POROWATOŚĆ I MORFOLOGIĘ ZIAREN PRODUKTÓW AKTYWACJI WODOROTLENKIEM POTASU Węgiel aktywny w ochronie środowiska i przemyśle (2008) HELENA MACHNIKOWSKA, ANNA STABKOWICZ, KRZYSZTOF KIERZEK JACEK MACHNIKOWSKI Politechnika Wrocławska, Wydział Chemiczny, Zakład Materiałów Polimerowych

Bardziej szczegółowo

Metoda Elementów Skooczonych

Metoda Elementów Skooczonych Metoda Elementów Skooczonych Temat: Technologia wodorowa Prowadzący dr hab. Tomasz Stręk Wykonali Bartosz Wabioski Adam Karolewicz Wodór - wstęp W dzisiejszych czasach Wodór jest powszechnie uważany za

Bardziej szczegółowo

Materiały pomocnicze do laboratorium z przedmiotu Metody i Narzędzia Symulacji Komputerowej

Materiały pomocnicze do laboratorium z przedmiotu Metody i Narzędzia Symulacji Komputerowej Materiały pomocnicze do laboratorium z przedmiotu Metody i Narzędzia Symulacji Komputerowej w Systemach Technicznych Symulacja prosta dyszy pomiarowej Bendemanna Opracował: dr inż. Andrzej J. Zmysłowski

Bardziej szczegółowo

Polskie Normy opracowane przez Komitet Techniczny nr 277 ds. Gazownictwa

Polskie Normy opracowane przez Komitet Techniczny nr 277 ds. Gazownictwa Polskie Normy opracowane przez Komitet Techniczny nr 277 ds. Gazownictwa Podkomitet ds. Przesyłu Paliw Gazowych 1. 334+A1:2011 Reduktory ciśnienia gazu dla ciśnień wejściowych do 100 bar 2. 1594:2014-02

Bardziej szczegółowo

Warszawa, dnia 30 czerwca 2017 r. Poz ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGII 1) z dnia 12 czerwca 2017 r.

Warszawa, dnia 30 czerwca 2017 r. Poz ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGII 1) z dnia 12 czerwca 2017 r. DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 30 czerwca 2017 r. Poz. 1294 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ENERGII 1) z dnia 12 czerwca 2017 r. w sprawie metodyki obliczania emisji gazów cieplarnianych,

Bardziej szczegółowo

Produkty Chemiczne Część węglowa

Produkty Chemiczne Część węglowa Politechnika Wrocławska Produkty Chemiczne Część węglowa Ćw. W1 Analiza struktury porowatej węgli aktywnych metodą adsorpcji N 2 w 77K Opracowane przez: dr inż. Krzysztof Kierzek Wrocław 2011 I. WSTĘP

Bardziej szczegółowo

Wymagania gazu ziemnego stosowanego jako paliwo. do pojazdów

Wymagania gazu ziemnego stosowanego jako paliwo. do pojazdów Wymagania gazu ziemnego stosowanego jako paliwo mgr inż. Paweł Bukrejewski do pojazdów Kierownik Pracowni Analitycznej Starszy Specjalista Badawczo-Techniczny Laboratorium Produktów Naftowych i Biopaliw

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Nr RADY MIEJSKIEJ W ŁODZI z dnia

UCHWAŁA Nr RADY MIEJSKIEJ W ŁODZI z dnia Druk Nr... Projekt z dnia... UCHWAŁA Nr RADY MIEJSKIEJ W ŁODZI z dnia zmieniająca uchwałę w sprawie przyjęcia Zintegrowanego Planu Rozwoju Transportu Publicznego Aglomeracji Łódzkiej i upoważnienia Prezydenta

Bardziej szczegółowo

PROCESY ADSORPCYJNE W USUWANIU LOTNYCH ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH Z POWIETRZA

PROCESY ADSORPCYJNE W USUWANIU LOTNYCH ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH Z POWIETRZA PROCESY ADSORPCYJNE W USUWANIU LOTNYCH ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH Z POWIETRZA Źródła emisji lotnych związków organicznych (VOC) Biogeniczne procesy fotochemiczne i biochemiczne w otaczającym środowisku (procesy

Bardziej szczegółowo

skoemisyjne, alternatywne paliwa w transporcie

skoemisyjne, alternatywne paliwa w transporcie ir Nestorowicz koemisyjne, alternatywne paliwa w transporcie Ramowe dokumenty dotyczące stosowania niskoemisyjnych, ternatywnych paliw w transporcie omunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady,

Bardziej szczegółowo

Możliwości wykorzystania recyklingu energetycznego odpadowych tworzyw sztucznych do sprężania gazu ziemnego dla potrzeb zasilania

Możliwości wykorzystania recyklingu energetycznego odpadowych tworzyw sztucznych do sprężania gazu ziemnego dla potrzeb zasilania Andrzej Kulczycki, Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych Możliwości wykorzystania recyklingu energetycznego odpadowych tworzyw sztucznych do sprężania gazu ziemnego dla potrzeb zasilania pojazdów w CNG

Bardziej szczegółowo

Plan zajęć. Sorpcyjne Systemy Energetyczne. Podstawowe definicje. Definicje. Podstawowe definicje. Procesy adsorpcji

Plan zajęć. Sorpcyjne Systemy Energetyczne. Podstawowe definicje. Definicje. Podstawowe definicje. Procesy adsorpcji Plan zajęć Sorpcyjne Systemy Energetyczne Procesy adsorpcji i desorpcji w systemach chłodniczych dr inż. Bartosz Zajączkowski Wydział Mechaniczno-Energetyczny Katedra Termodynamiki, Teorii Maszyn i Urządzeń

Bardziej szczegółowo

Wpływ składu mieszanki gazu syntetycznego zasilającego silnik o zapłonie iskrowym na toksyczność spalin

Wpływ składu mieszanki gazu syntetycznego zasilającego silnik o zapłonie iskrowym na toksyczność spalin Wpływ składu mieszanki gazu syntetycznego zasilającego silnik o zapłonie iskrowym na toksyczność spalin Anna Janicka, Ewelina Kot, Maria Skrętowicz, Radosław Włostowski, Maciej Zawiślak Wydział Mechaniczny

Bardziej szczegółowo

WYSTĘPOWANIE METANU W POKŁADACH WĘGLA BRUNATNEGO. 1. Wstęp. 2. Metodyka wykonania badań laboratoryjnych próbek węgla na zawartość metanu

WYSTĘPOWANIE METANU W POKŁADACH WĘGLA BRUNATNEGO. 1. Wstęp. 2. Metodyka wykonania badań laboratoryjnych próbek węgla na zawartość metanu Górnictwo i Geoinżynieria Rok 31 Zeszyt 2 2007 Jan Macuda*, Ludwik Zawisza* WYSTĘPOWANIE METANU W POKŁADACH WĘGLA BRUNATNEGO 1. Wstęp Znaczna część naturalnych procesów chemicznych w skorupie ziemskiej

Bardziej szczegółowo

ELEKTROMOBILNOŚĆ WPROWADZENIE. Michał Kaczmarczyk, GLOBEnergia Zakopane, 26.06.2014

ELEKTROMOBILNOŚĆ WPROWADZENIE. Michał Kaczmarczyk, GLOBEnergia Zakopane, 26.06.2014 ELEKTROMOBILNOŚĆ WPROWADZENIE Michał Kaczmarczyk, GLOBEnergia Zakopane, 26.06.2014 DLACZEGO POTRZEBNA JEST DYSKUSJA? wyczerpywanie się stosowanych dotychczas źródeł energii problem ekologiczny (efekt cieplarniany)

Bardziej szczegółowo

Plan zajęć. Sorpcyjne Systemy Energetyczne. Adsorpcyjne systemy chłodnicze. Klasyfikacja. Klasyfikacja adsorpcyjnych systemów chłodniczych

Plan zajęć. Sorpcyjne Systemy Energetyczne. Adsorpcyjne systemy chłodnicze. Klasyfikacja. Klasyfikacja adsorpcyjnych systemów chłodniczych Plan zajęć Sorpcyjne Systemy Energetyczne Adsorpcyjne systemy chłodnicze dr inż. Bartosz Zajączkowski Wydział Mechaniczno-Energetyczny Katedra Termodynamiki, Teorii Maszyn i Urządzeń Cieplnych kontakt:

Bardziej szczegółowo

Bilans potrzeb grzewczych

Bilans potrzeb grzewczych AKTUALIZACJA PROJEKTU ZAŁOŻEŃ DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE DLA GMINY OPALENICA Część 04 Bilans potrzeb grzewczych W 854.04 2/9 SPIS TREŚCI 4.1 Bilans potrzeb grzewczych

Bardziej szczegółowo

Silniki Scania Euro 6 moc na miarę każdego zadania

Silniki Scania Euro 6 moc na miarę każdego zadania INFORMACJA PRASOWA 19 września 2018 Silniki Euro 6 moc na miarę każdego zadania Oferta silników Euro 6 stale powiększa się. Pojazdy nowej generacji są dostępne z aż 23 jednostkami napędowymi. Nowy 13-litrowy

Bardziej szczegółowo

Rozwój krajowego rynku CNG na tle państw UE: szanse i zagrożenia

Rozwój krajowego rynku CNG na tle państw UE: szanse i zagrożenia Ministerstwo Gospodarki Rozwój krajowego rynku CNG na tle państw UE: szanse i zagrożenia Maciej Kaliski Piotr Janusz Adam Szurlej Departament Ropy i Gazu Paliwo gazowe CNG: ekologia, ekonomia, bezpieczeństwo

Bardziej szczegółowo

CIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego

CIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego CIEPŁO, PALIWA, SPALANIE CIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego WYMIANA CIEPŁA. Zmiana energii wewnętrznej

Bardziej szczegółowo

OFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (MAGISTERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ

OFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (MAGISTERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ OFERTA TEMATÓW PROJEKTÓW DYPLOMOWYCH (MAGISTERSKICH) do zrealizowania w Katedrze INŻYNIERII CHEMICZNEJ I PROCESOWEJ Badania kinetyki utleniania wybranych grup związków organicznych podczas procesów oczyszczania

Bardziej szczegółowo

Przegląd technologii produkcji tlenu dla bloku węglowego typu oxy

Przegląd technologii produkcji tlenu dla bloku węglowego typu oxy Przegląd technologii produkcji tlenu dla bloku węglowego typu oxy Metody zmniejszenia emisji CO 2 - technologia oxy-spalania Metoda ta polega na spalaniu paliwa w atmosferze o zwiększonej koncentracji

Bardziej szczegółowo

Granulowany węgiel aktywny z łupin orzechów kokosowych: BT bitumiczny AT - antracytowy 999-DL06

Granulowany węgiel aktywny z łupin orzechów kokosowych: BT bitumiczny AT - antracytowy 999-DL06 Granulowany węgiel aktywny z łupin orzechów kokosowych: BT bitumiczny AT - antracytowy 999-DL06 Granulowany Węgiel Aktywny GAC (GAC - ang. Granular Activated Carbon) jest wysoce wydajnym medium filtracyjnym.

Bardziej szczegółowo

KIERUNKI ROZWOJU TECHNOLOGII PRODUKCJI KRUSZYW LEKKICH W WYROBY

KIERUNKI ROZWOJU TECHNOLOGII PRODUKCJI KRUSZYW LEKKICH W WYROBY KIERUNKI ROZWOJU TECHNOLOGII PRODUKCJI KRUSZYW LEKKICH W WYROBY POZNAŃ 17.10.2014 Jarosław Stankiewicz PLAN PREZENTACJI 1.KRUSZYWA LEKKIE INFORMACJE WSTĘPNE 2.KRUSZYWA LEKKIE WG TECHNOLOGII IMBIGS 3.ZASTOSOWANIE

Bardziej szczegółowo

WPŁYW ODZYSKU CIEPŁA NA DZIAŁANIE URZĄDZENIA CHŁODNICZEGO

WPŁYW ODZYSKU CIEPŁA NA DZIAŁANIE URZĄDZENIA CHŁODNICZEGO WPŁYW ODZYSKU CIEPŁA NA DZIAŁANIE URZĄDZENIA CHŁODNICZEGO mgr inż. Roman SZCZEPAŃSKI KATEDRA TECHNIKI CIEPLNEJ Politechnika Gdańska 1. ANALIZA TEORETYCZNA WPŁYWU ODZY- SKU CIEPŁA NA PRACĘ URZĄDZENIA CHŁOD-

Bardziej szczegółowo

Specyficzne własności helu w temperaturach kriogenicznych

Specyficzne własności helu w temperaturach kriogenicznych POLITECHNIKA GDAŃSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY Specyficzne własności helu w temperaturach kriogenicznych Opracowała: Joanna Pałdyna W ramach przedmiotu: Techniki niskotemperaturowe w medycynie Kierunek studiów:

Bardziej szczegółowo

Procesy Chemiczne Część węglowa

Procesy Chemiczne Część węglowa Politechnika Wrocławska Procesy Chemiczne Część węglowa Ćw. W1 Aktywacja fizyczna materiałów węglowych Opracowane przez: Dr inż. Ewa Lorenc-Grabowska Dr inż. Krzysztof Kierzek Wrocław 2011 I. WĘGLE AKTYWNE

Bardziej szczegółowo

Zjawiska powierzchniowe

Zjawiska powierzchniowe Zjawiska powierzchniowe Adsorpcja Model Langmuira Model BET 1 Zjawiska powierzchniowe Adsorpcja Proces gromadzenia się substancji z wnętrza fazy na granicy międzyfazowej; Wynika z tego, że w obszarze powierzchniowym

Bardziej szczegółowo

Wienkra: Hydro Kit - Moduł centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej dla systemów MULTI V

Wienkra: Hydro Kit - Moduł centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej dla systemów MULTI V Wienkra: Hydro Kit - Moduł centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej dla systemów MULTI V Hydro Kit LG jest elementem kompleksowych rozwiązań w zakresie klimatyzacji, wentylacji i ogrzewania, który

Bardziej szczegółowo

Jacek Nowakowski Gas Business Development Manager

Jacek Nowakowski Gas Business Development Manager Ciężarówki zasilane LNG Jacek Nowakowski Gas Business Development Manager 14.03. 2018 Materiał zawiera informacje poufne będące własnością CNH Industrial. Jakiekolwiek ich użycie bez wyraźnej pisemnej

Bardziej szczegółowo

Kongres Innowacji Polskich KRAKÓW 10.03.2015

Kongres Innowacji Polskich KRAKÓW 10.03.2015 KRAKÓW 10.03.2015 Zrównoważona energetyka i gospodarka odpadami ZAGOSPODAROWANIE ODPADOWYCH GAZÓW POSTPROCESOWYCH Z PRZEMYSŁU CHEMICZNEGO DO CELÓW PRODUKCJI ENERGII ELEKTRYCZNEJ I CIEPŁA Marek Brzeżański

Bardziej szczegółowo

Wyznaczanie sprawności diabatycznych instalacji CAES

Wyznaczanie sprawności diabatycznych instalacji CAES Politechnika Śląska w Gliwicach Instytut Maszyn i Urządzeń Energetycznych Wyznaczanie sprawności diabatycznych instalacji CAES Janusz KOTOWICZ Michał JURCZYK Rynek Gazu 2015 22-24 Czerwca 2015, Nałęczów

Bardziej szczegółowo

Podsumowanie i wnioski

Podsumowanie i wnioski AKTUALIZACJA ZAŁOŻEŃ DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE DLA OBSZARU MIASTA POZNANIA Część 13 Podsumowanie i wnioski W 755.13 2/7 I. Podstawowe zadania Aktualizacji założeń

Bardziej szczegółowo

PODSTAWOWE POJĘCIA I PRAWA CHEMICZNE

PODSTAWOWE POJĘCIA I PRAWA CHEMICZNE PODSTAWOWE POJĘCIA I PRAWA CHEMICZNE Zadania dla studentów ze skryptu,,obliczenia z chemii ogólnej Wydawnictwa Uniwersytetu Gdańskiego 1. Jaka jest średnia masa atomowa miedzi stanowiącej mieszaninę izotopów,

Bardziej szczegółowo

Ryszard Michałowski Karczowiska r.

Ryszard Michałowski Karczowiska r. DOLNOŚLĄSKA SPÓŁKA GAZOWNICTWA SP Z O.O. WE WROCŁAWIU ZASILANIE SILNIKÓW CNG NA PODSTAWIE DOŚWIADCZEŃ W DSG SP. Z O.O. WE WROCŁAWIU Ryszard Michałowski Karczowiska 23.1.26r. 1 Zabudowa pierwszego pojazdu

Bardziej szczegółowo

Skraplanie czynnika chłodniczego R404A w obecności gazu inertnego. Autor: Tadeusz BOHDAL, Henryk CHARUN, Robert MATYSKO Środa, 06 Czerwiec :42

Skraplanie czynnika chłodniczego R404A w obecności gazu inertnego. Autor: Tadeusz BOHDAL, Henryk CHARUN, Robert MATYSKO Środa, 06 Czerwiec :42 Przeprowadzono badania eksperymentalne procesu skraplania czynnika chłodniczego R404A w kanale rurowym w obecności gazu inertnego powietrza. Wykazano negatywny wpływ zawartości powietrza w skraplaczu na

Bardziej szczegółowo

Czynniki alternatywne - przyszłość chłodnictwa? Dr hab. inż. Artur Rusowicz Instytut Techniki Cieplnej Politechnika Warszawska

Czynniki alternatywne - przyszłość chłodnictwa? Dr hab. inż. Artur Rusowicz Instytut Techniki Cieplnej Politechnika Warszawska Czynniki alternatywne - przyszłość chłodnictwa? Dr hab. inż. Artur Rusowicz Instytut Techniki Cieplnej Politechnika Warszawska Wpływ na środowisko: ODP (ang. Ozone Depletion Potential) - potencjał niszczenia

Bardziej szczegółowo

Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu. Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego

Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu. Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Wzrost zapotrzebowania na

Bardziej szczegółowo

PROGRAM WDROŻENIA PALIW ALETERNATYWNYCH w MZK SŁUPSKS

PROGRAM WDROŻENIA PALIW ALETERNATYWNYCH w MZK SŁUPSKS PROGRAM WDROŻENIA PALIW ALETERNATYWNYCH w MZK SŁUPSKS WYKORZYSTYWANE PALIWA Olej Napędowy 39 pojazdów CNG 10 pojazdów ETANOL ED-95 7 pojazdów Motoryzacja a środowisko naturalne Negatywny wpływ na środowisko

Bardziej szczegółowo

PL B1. ECOFUEL SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ, Jelenia Góra, PL BUP 09/14

PL B1. ECOFUEL SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ, Jelenia Góra, PL BUP 09/14 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 230654 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 401275 (22) Data zgłoszenia: 18.10.2012 (51) Int.Cl. C10L 5/04 (2006.01)

Bardziej szczegółowo

Czy elektromobilność zatrzyma rozwój autogazu?

Czy elektromobilność zatrzyma rozwój autogazu? Czy elektromobilność zatrzyma rozwój autogazu? data aktualizacji: 2018.03.20 - Uważamy, że na etapie dochodzenia do pełnej elektryfikacji w motoryzacji gaz jest niezastąpiony. Oczywiście gaz rozumiany

Bardziej szczegółowo

Poligeneracja wykorzystanie ciepła odpadowego

Poligeneracja wykorzystanie ciepła odpadowego P A N Instytut Maszyn Przepływowych Polskiej Akademii Nauk GDAŃSK Poligeneracja wykorzystanie ciepła odpadowego Dariusz Butrymowicz, Kamil Śmierciew 1 I. Wstęp II. III. IV. Produkcja chłodu: układy sorpcyjne

Bardziej szczegółowo

CIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego

CIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego CIEPŁO, PALIWA, SPALANIE CIEPŁO (Q) jedna z form przekazu energii między układami termodynamicznymi. Proces przekazu energii za pośrednictwem oddziaływania termicznego WYMIANA CIEPŁA. Zmiana energii wewnętrznej

Bardziej szczegółowo

Węgiel aktywny - Elbar Katowice - Oddział Carbon. Węgle aktywne ziarniste produkowane są z węgla drzewnego w procesie aktywacji parą wodną.

Węgiel aktywny - Elbar Katowice - Oddział Carbon. Węgle aktywne ziarniste produkowane są z węgla drzewnego w procesie aktywacji parą wodną. Węgle aktywne - Węgle aktywne do uzdatniania wody i oczyszczania ściekãłw: - {jgbox linktext:=[węgiel aktywny ziarnisty 1-4,4-8 mm ]} Węgiel aktywny ziarnisty 1-4,4-8 mm Węgle aktywne ziarniste produkowane

Bardziej szczegółowo

Polityka energetyczna Polski do 2050 roku rola sektora ciepłownictwa i kogeneracji

Polityka energetyczna Polski do 2050 roku rola sektora ciepłownictwa i kogeneracji Polityka energetyczna Polski do 2050 roku rola sektora ciepłownictwa i kogeneracji Tomasz Dąbrowski Dyrektor Departamentu Energetyki Warszawa, 22 października 2015 r. 2 Polityka energetyczna Polski elementy

Bardziej szczegółowo

Najbardziej rozpowszechniony pierwiastek we Wszechświecie, Stanowi główny składnik budujący gwiazdy,

Najbardziej rozpowszechniony pierwiastek we Wszechświecie, Stanowi główny składnik budujący gwiazdy, Położenie pierwiastka w UKŁADZIE OKRESOWYM Nazwa Nazwa łacińska Symbol Liczba atomowa 1 Wodór Hydrogenium Masa atomowa 1,00794 Temperatura topnienia -259,2 C Temperatura wrzenia -252,2 C Gęstość H 0,08988

Bardziej szczegółowo

Wykorzystanie gazu ziemnego do produkcji energii elektrycznej. Grzegorz Rudnik, KrZZGi2211

Wykorzystanie gazu ziemnego do produkcji energii elektrycznej. Grzegorz Rudnik, KrZZGi2211 Wykorzystanie gazu ziemnego do produkcji energii elektrycznej Grzegorz Rudnik, KrZZGi2211 Gaz ziemny- najważniejsze Gaz ziemny jest to rodzaj paliwa kopalnianego zwany potocznie błękitnym paliwem, jest

Bardziej szczegółowo

25 ZAAWANSOWANE MATERIAŁY WĘGLOWE

25 ZAAWANSOWANE MATERIAŁY WĘGLOWE ROZDZIAŁ 25 ZAAWANSOWANE MATERIAŁY WĘGLOWE W UKŁADACH MAGAZYNOWANIA PALIW GAZOWYCH I ENERGII CIEPLNEJ Advanced carbon materials in gaseous fuels and heat storage systems Leszek CZEPIRSKI Wydział Paliw

Bardziej szczegółowo

Adsorpcja wybranych jonów metali ciężkich na biowęglu pochodzącym z komunalnych osadów ściekowych

Adsorpcja wybranych jonów metali ciężkich na biowęglu pochodzącym z komunalnych osadów ściekowych Adsorpcja wybranych jonów metali ciężkich na biowęglu pochodzącym z komunalnych osadów ściekowych mgr Ewelina Ślęzak Opiekun pomocniczy: dr Joanna Poluszyńska Opiekun: prof. dr hab. inż. Piotr Wieczorek

Bardziej szczegółowo

Sorpcyjne Systemy Energetyczne

Sorpcyjne Systemy Energetyczne Sorpcyjne Systemy Energetyczne Adsorpcyjne systemy chłodnicze dr inż. Bartosz Zajączkowski bartosz.zajaczkowski@pwr.edu.pl, bud. D2, pok. 9b Wydział Mechaniczno-Energetyczny Katedra Termodynamiki, Teorii

Bardziej szczegółowo

Stanowisko WIOŚ w Krakowie- skala zanieczyszczeń powietrza w Małopolsce i Krakowie

Stanowisko WIOŚ w Krakowie- skala zanieczyszczeń powietrza w Małopolsce i Krakowie Stanowisko WIOŚ w Krakowie- skala zanieczyszczeń powietrza w Małopolsce i Krakowie 1. Skala zanieczyszczenia powietrza w Polsce na przykładzie pyłów PM 10, substancji rakotwórczej benzoαpirenu i dwutlenku

Bardziej szczegółowo

POLITECHNIKA GDAŃSKA

POLITECHNIKA GDAŃSKA POLITECHNIKA GDAŃSKA WYDZIAŁ MECHANICZNY Temat: Proces wrzenia czynników chłodniczych w rurach o rozwiniętej powierzchni Wykonał Korpalski Radosław Koniszewski Adam Sem. 8 SiUChKl 1 Gdańsk 2008 Spis treści

Bardziej szczegółowo

Świece zapłonowe Twin Tip (TT) Zaawansowana technologia OE teraz dostępna również na rynku wtórnym

Świece zapłonowe Twin Tip (TT) Zaawansowana technologia OE teraz dostępna również na rynku wtórnym Świece zapłonowe Twin Tip (TT) Zaawansowana technologia OE teraz dostępna również na rynku wtórnym Świece zapłonowe Twin Tip (TT) Różnica DENSO DENSO wyznacza standardy technologii świec zapłonowych od

Bardziej szczegółowo

(73) Uprawniony z patentu: (72) (74) Pełnomocnik:

(73) Uprawniony z patentu: (72) (74) Pełnomocnik: RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 165947 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 292707 (22) Data zgłoszenia: 09.12.1991 (51) IntCl5: B01D 53/04 (54)

Bardziej szczegółowo

Skojarzone układy Hewalex do podgrzewania ciepłej wody użytkowej i ogrzewania budynku

Skojarzone układy Hewalex do podgrzewania ciepłej wody użytkowej i ogrzewania budynku Skojarzone układy Hewalex do podgrzewania ciepłej wody użytkowej i ogrzewania budynku Układy grzewcze, gdzie konwencjonalne źródło ciepła jest wspomagane przez urządzenia korzystające z energii odnawialnej

Bardziej szczegółowo

APV Hybrydowe Spawane Płytowe Wymienniki Ciepła

APV Hybrydowe Spawane Płytowe Wymienniki Ciepła APV Hybrydowe Spawane Płytowe Wymienniki Ciepła Technologia Hybrydowe Wymienniki Ciepła APV są szeroko wykorzystywane w przemyśle od 98 roku. Szeroki zakres możliwych tworzonych konstrukcji w systemach

Bardziej szczegółowo

JEDNOKOMOROWE OGNIWA PALIWOWE

JEDNOKOMOROWE OGNIWA PALIWOWE JEDNOKOMOROWE OGNIWA PALIWOWE Jan Wyrwa Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, AGH Al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków Światowe zapotrzebowanie na energię-przewidywania

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenia audytoryjne z Chemii fizycznej 1 Zalecane zadania kolokwium 1. (2018/19)

Ćwiczenia audytoryjne z Chemii fizycznej 1 Zalecane zadania kolokwium 1. (2018/19) Ćwiczenia audytoryjne z Chemii fizycznej 1 Zalecane zadania kolokwium 1. (2018/19) Uwaga! Uzyskane wyniki mogą się nieco różnić od podanych w materiałach, ze względu na uaktualnianie wartości zapisanych

Bardziej szczegółowo

relacje ilościowe ( masowe,objętościowe i molowe ) dotyczące połączeń 1. pierwiastków w związkach chemicznych 2. związków chemicznych w reakcjach

relacje ilościowe ( masowe,objętościowe i molowe ) dotyczące połączeń 1. pierwiastków w związkach chemicznych 2. związków chemicznych w reakcjach 1 STECHIOMETRIA INTERPRETACJA ILOŚCIOWA ZJAWISK CHEMICZNYCH relacje ilościowe ( masowe,objętościowe i molowe ) dotyczące połączeń 1. pierwiastków w związkach chemicznych 2. związków chemicznych w reakcjach

Bardziej szczegółowo

Wykorzystanie LNG do zasilania pojazdów mechanicznych. Rafał Gralak

Wykorzystanie LNG do zasilania pojazdów mechanicznych. Rafał Gralak Wykorzystanie LNG do zasilania pojazdów mechanicznych Rafał Gralak Plan prezentacji 1. Rynek paliw w ujęciu zastosowania LNG do zasilania pojazdów mechanicznych 2. Zastosowanie LNG w pojazdach mechanicznych

Bardziej szczegółowo

Krajowe doświadczenia zastosowania LNG w transporcie Przemysłowy Instytut Motoryzacji PIMOT

Krajowe doświadczenia zastosowania LNG w transporcie Przemysłowy Instytut Motoryzacji PIMOT Krajowe doświadczenia zastosowania LNG w transporcie Przemysłowy Instytut Motoryzacji PIMOT III Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Techniczna Program gazyfikacji kraju Wyspowe stacje regazyfikacji LNG na

Bardziej szczegółowo

TERMOCHEMIA SPALANIA

TERMOCHEMIA SPALANIA TERMOCHEMIA SPALANIA I ZASADA TERMODYNAMIKI dq = dh Vdp W przemianach izobarycznych: dp = 0 dq = dh dh = c p dt dq = c p dt Q = T 2 T1 c p ( T)dT Q ciepło H - entalpia wewnętrzna V objętość P - ciśnienie

Bardziej szczegółowo

AUTOMAN. Sprężarki tłokowe (0,75 8,1 kw)

AUTOMAN. Sprężarki tłokowe (0,75 8,1 kw) AUTOMAN Sprężarki tłokowe (0,75 8,1 kw) SERIA SPRĘŻAREK AH Z NAPĘDEM BEZPOŚREDNIM: MAŁE, PODRĘCZNE, BEZOLEJOWE Sprężarki bezolejowe serii AH zostały zaprojektowane z przeznaczeniem o różnych zastosowań.

Bardziej szczegółowo

EKOLOGICZNA OCENA CYKLU ŻYCIA W SEKTORZE PALIW I ENERGII. mgr Małgorzata GÓRALCZYK

EKOLOGICZNA OCENA CYKLU ŻYCIA W SEKTORZE PALIW I ENERGII. mgr Małgorzata GÓRALCZYK EKOLOGICZNA OCENA CYKLU ŻYCIA W SEKTORZE PALIW I ENERGII mgr Małgorzata GÓRALCZYK Polska Akademia Nauk, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Pracownia Badań Strategicznych, ul. Wybickiego

Bardziej szczegółowo

Sustainability in commercial laundering processes

Sustainability in commercial laundering processes Sustainability in commercial laundering processes Module 5 Energy in laundries Chapter 1 Źródła energii Powered by 1 Spis treści Źródła energii przegląd Rodzaje źródeł energii (pierwotne wtórne źródła)

Bardziej szczegółowo

09 - Dobór siłownika i zaworu. - Opór przepływu w przewodzie - Dobór rozmiaru zaworu - Dobór rozmiaru siłownika

09 - Dobór siłownika i zaworu. - Opór przepływu w przewodzie - Dobór rozmiaru zaworu - Dobór rozmiaru siłownika - Dobór siłownika i zaworu - Opór przepływu w przewodzie - Dobór rozmiaru zaworu - Dobór rozmiaru siłownika OPÓR PRZEPŁYWU W ZAWORZE Objętościowy współczynnik przepływu Qn Przepływ oblicza się jako stosunek

Bardziej szczegółowo

Wykorzystanie ciepła odpadowego dla redukcji zużycia energii i emisji 6.07.09 1

Wykorzystanie ciepła odpadowego dla redukcji zużycia energii i emisji 6.07.09 1 Wykorzystanie ciepła odpadowego dla redukcji zużycia energii i emisji 6.07.09 1 Teza ciepło niskotemperaturowe można skutecznie przetwarzać na energię elektryczną; można w tym celu wykorzystywać ciepło

Bardziej szczegółowo

Zadanie 1. [ 3 pkt.] Uzupełnij zdania, wpisując brakującą informację z odpowiednimi jednostkami.

Zadanie 1. [ 3 pkt.] Uzupełnij zdania, wpisując brakującą informację z odpowiednimi jednostkami. Zadanie 1. [ 3 pkt.] Uzupełnij zdania, wpisując brakującą informację z odpowiednimi jednostkami. I. Gęstość propanu w warunkach normalnych wynosi II. Jeżeli stężenie procentowe nasyconego roztworu pewnej

Bardziej szczegółowo

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego:

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 1912922 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 26.06.2006 06776078.5 (13) T3 (51) Int. Cl. C07C1/04 C10G2/00

Bardziej szczegółowo

WŁAŚCIWOŚCI ADSORPCYJNE UKŁADÓW ADSORBENTY WĘGLOWE-METANOL

WŁAŚCIWOŚCI ADSORPCYJNE UKŁADÓW ADSORBENTY WĘGLOWE-METANOL Węgiel aktywny w ochronie środowiska i przemyśle (28) EWA KOMOROWSKA-CZEPIRSKA, LESZEK CZEPIRSKI Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Paliw i Energii, al. Mickiewicza 3, 3-59 Kraków MAREK KOCHEL ABC-Z System

Bardziej szczegółowo

Problemy z realizacji programów ochrony powietrza i propozycje zmian prawnych i rozwiązań w zakresie niskiej emisji Piotr Łyczko

Problemy z realizacji programów ochrony powietrza i propozycje zmian prawnych i rozwiązań w zakresie niskiej emisji Piotr Łyczko Problemy z realizacji programów ochrony powietrza i propozycje zmian prawnych i rozwiązań w zakresie niskiej emisji Piotr Łyczko Departament Środowiska Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego Program

Bardziej szczegółowo

WYTYCZNE PRZY KUPNIE NOWEGO SAMOCHODU

WYTYCZNE PRZY KUPNIE NOWEGO SAMOCHODU Wytyczne wykonano w ramach projektu Doskonalenie poziomu edukacji w samorządach terytorialnych w zakresie zrównoważonego gospodarowania energią i ochrony klimatu Ziemi dzięki wsparciu udzielonemu przez

Bardziej szczegółowo

BIKO POWDER TECHNOLOGIES

BIKO POWDER TECHNOLOGIES Nowe metody granulacji kompozytów polifunkcyjnych Tomasz Bień, BIKO-SERWIS sp. z o.o. sp.k. Cele procesu granulacji ułatwienie transportu i składowania substancji pylistych, przygotowanie materiałów pylistych

Bardziej szczegółowo

PL B1. GULAK JAN, Kielce, PL BUP 13/07. JAN GULAK, Kielce, PL WUP 12/10. rzecz. pat. Fietko-Basa Sylwia

PL B1. GULAK JAN, Kielce, PL BUP 13/07. JAN GULAK, Kielce, PL WUP 12/10. rzecz. pat. Fietko-Basa Sylwia RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 207344 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 378514 (51) Int.Cl. F02M 25/022 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 22.12.2005

Bardziej szczegółowo

Oferta handlowa. Witamy. Prezentujemy firmę zajmującą się między innymi dostarczaniem dla naszych klientów sit molekularnych.

Oferta handlowa. Witamy. Prezentujemy firmę zajmującą się między innymi dostarczaniem dla naszych klientów sit molekularnych. Oferta handlowa Witamy Prezentujemy firmę zajmującą się między innymi dostarczaniem dla naszych klientów sit molekularnych. Naszym głównym celem jest dostarczenie klientom najwyższej jakości produkt w

Bardziej szczegółowo

Kierunki i dobre praktyki wykorzystania biogazu

Kierunki i dobre praktyki wykorzystania biogazu Kierunki i dobre praktyki wykorzystania biogazu Paulina Łyko Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisław Staszica w Krakowie Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Katedra Inżynierii Środowiska i Przeróbki Surowców

Bardziej szczegółowo

Perspektywy wykorzystania CNG w polskim transporcie

Perspektywy wykorzystania CNG w polskim transporcie Perspektywy wykorzystania CNG w polskim transporcie dr inż. Ryszard Wołoszyn Stowarzyszenie NGV Polska Instytut Eksploatacji Pojazdów i Maszyn Politechnika Radomska CNG LNG (83-99% metanu) (90-99% metanu)

Bardziej szczegółowo

Badania pirolizy odpadów prowadzone w IChPW

Badania pirolizy odpadów prowadzone w IChPW Posiedzenie Rady Naukowej Instytutu Chemicznej Przeróbki Węgla 27 września 2019 r. Badania pirolizy odpadów prowadzone w IChPW Sławomir Stelmach Centrum Badań Technologicznych IChPW Odpady problem cywilizacyjny

Bardziej szczegółowo

Konwersja biomasy do paliw płynnych. Andrzej Myczko. Instytut Technologiczno Przyrodniczy

Konwersja biomasy do paliw płynnych. Andrzej Myczko. Instytut Technologiczno Przyrodniczy Konwersja biomasy do paliw płynnych Andrzej Myczko Instytut Technologiczno Przyrodniczy Biopaliwa W biomasie i produktach jej rozkładu zawarta jest energia słoneczna. W wyniku jej: spalania, fermentacji

Bardziej szczegółowo

Kaskadowe urządzenia do skraplania gazów

Kaskadowe urządzenia do skraplania gazów Kaskadowe urządzenia do skraplania gazów Damian Siupka-Mróz IMM sem.9 1. Kaskadowe skraplanie gazów: Metoda skraplania, wykorzystująca coraz niższe temperatury skraplania kolejnych gazów. Metodę tę stosuje

Bardziej szczegółowo

Szanowni Państwo, Z wyrazami szacunku. Zespół Vanstar

Szanowni Państwo, Z wyrazami szacunku. Zespół Vanstar Szanowni Państwo, firma Vanstar, znany od wielu lat na rynku europejskim, polski producent oryginalnych elementów układów wydechowych do pojazdów użytkowych wprowadza do oferty nowy rodzaj izolacji termicznej.

Bardziej szczegółowo

BUDOWA I ZASADA DZIAŁANIA ABSORPCYJNEJ POMPY CIEPŁA

BUDOWA I ZASADA DZIAŁANIA ABSORPCYJNEJ POMPY CIEPŁA Anna Janik AGH Akademia Górniczo-Hutnicza Wydział Energetyki i Paliw BUDOWA I ZASADA DZIAŁANIA ABSORPCYJNEJ POMPY CIEPŁA 1. WSTĘP W ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania tematem pomp ciepła.

Bardziej szczegółowo

2. Podczas spalania 2 objętości pewnego gazu z 4 objętościami H 2 otrzymano 1 objętość N 2 i 4 objętości H 2O. Jaki gaz uległ spalaniu?

2. Podczas spalania 2 objętości pewnego gazu z 4 objętościami H 2 otrzymano 1 objętość N 2 i 4 objętości H 2O. Jaki gaz uległ spalaniu? 1. Oblicz, ilu moli HCl należy użyć, aby poniższe związki przeprowadzić w sole: a) 0,2 mola KOH b) 3 mole NH 3 H 2O c) 0,2 mola Ca(OH) 2 d) 0,5 mola Al(OH) 3 2. Podczas spalania 2 objętości pewnego gazu

Bardziej szczegółowo