Dział programu: Od genu do cechy

Transkrypt

1 WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII DLA KLAS PIERWSZYCH TECHNIKUM nauczyciel realizujący: Joanna Kocot Wymagania programowe z biologii zostały podzielone na 2 poziomy: podstawowy (kategorie A i B) odpowiadający ocenom: dopuszczający, dostateczny ponadpodstawowy (kategorie C i D) odpowiadający ocenom: dobry, bardzo dobry Wymagania na poziom podstawowy: konieczne (kat. A) wiadomości umożliwiające uczniom świadome korzystanie z lekcji podstawowe (kat. B) wiadomości i umiejętności niezbędne do kontynuowania nauki, stosunkowo łatwe do opanowania, użyteczne w życiu codziennym Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który opanował przynajmniej 50 % wiadomości wymaganych na poziom podstawowy. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który opanował w 100% wiedzę wymaganą na poziom podstawowy. Wymagania na poziom ponadpodstawowy: rozszerzające (kat. C) poziom wiedzy i umiejętności średnio trudny do opanowania przez uczniów dopełniające (kat. D) wiadomości i umiejętności trudne do opanowania przez ucznia, które nie wykraczają poza obowiązujący program nauczania Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który opanował przynajmniej 50 % wiadomości wymaganych na poziom ponadpodstawowy. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który opanował w 100% wiedzę wymaganą na poziom ponadpodstawowy. Ocenę celującą przewiduje się dla ucznia, który opanował w 100% realizowany i/lub osiągnął sukcesy w konkursach biologicznych szczebla wyższego niż szkolny. Dział programu: Od genu do cechy POZIOM WYMAGANIA podstawowy określa rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej wymienia elementy budowy DNA i RNA wymienia zasady azotowe wchodzące w skład obu typów kwasów nukleinowych omawia budowę nukleotydu DNA i RNA wymienia rodzaje RNA definiuje pojęcia: inżynieria genetyczna, replikacja DNA wyjaśnia regułę komplementarności zasad omawia proces replikacji DNA określa rolę poszczególnych rodzajów RNA porównuje budowę i rolę DNA z budową i rolą RNA rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA i RNA definiuje pojęcia: gen, genom, chromosom, chromatyna, kariotyp, pozagenowy DNA przedstawia budowę chromosomu wymienia organelle komórki zawierające DNA definiuje pojęcia: nukleosom, chromosom homologiczny, komórka haploidalna, komórka diploidalna podaje liczbę chromosomów w komórkach somatycznych i rozrodczych człowieka oblicza liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w komórce diploidalnej danego organizmu definiuje pojęcia: kod genetyczny, kodon

2 wymienia cechy kodu genetycznego omawia sposób zapisania informacji genetycznej w DNA wyjaśnia znaczenie kodu genetycznego charakteryzuje cechy kodu genetycznego wymienia etapy ekspresji genów określa cel transkrypcji i translacji rozróżnia etapy ekspresji genów definiuje pojęcia: genotyp, fenotyp, allel, homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność wymienia i rozpoznaje cechy dominujące i recesywne u ludzi zapisuje genotypy: homozygoty dominującej, homozygoty recesywnej i heterozygoty wykazuje zależność między genotypem a fenotypem omawia I i II prawo Mendla wymienia główne postulaty chromosomowej teorii Morgana na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego wykonuje proste krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia jednego genu wymienia inne przykłady dziedziczenia cech wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci u człowieka za pomocą krzyżówki genetycznej wymienia przykłady chorób sprzężonych z płcią rozróżnia chromosomy płci i chromosomy autosomalne wyjaśnia mechanizm ujawnienia się cech recesywnych sprzężonych z płcią wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia chorób sprzężonych z płcią wymienia przykłady cech związanych z płcią definiuje pojęcia: chromosomy płci, chromosomy autosomalne, mapowanie definiuje pojęcie: mutacja, wymienia i opisuje rodzaje zmienności rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe wymienia czynniki mutagenne klasyfikuje mutacje ze względu na ich konsekwencje omawia znaczenie rekombinacji genetycznej w kształtowaniu zmienności genetycznej wymienia czynniki mutagenne omawia skutki mutacji genowych omawia skutki mutacji chromosomowych klasyfikuje choroby genetyczne ze względu na przyczynę wymienia przykłady chorób genetycznych, charakteryzuje te choroby wyjaśnia, na czym polega profilaktyka genetyczna podaje zalecenia do wykonania badań prenatalnych charakteryzuje choroby chromosomalne z uwzględnieniem zmian w kariotypie, objawów i leczenia rozróżnia wybrane choroby genetyczne ponadpodstawowy wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad przedstawia graficznie regułę komplementarności zasad wykazuje, że replikacja DNA ma charakter semikonserwatywny wykazuje związek między kwasami nukleinowymi a cechami organizmów przedstawia za pomocą schematycznego rysunku budowę nukleotydu DNA i RNA określa rolę polimerazy DNA w replikacji DNA określa rolę poszczególnych rodzajów RNA wykazuje rolę replikacji DNA w zachowaniu niezmienionej informacji genetycznej

3 uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem komórki wyjaśnia różnicę między eksonem a intronem omawia organizację materiału genetycznego w jądrze komórkowym wskazuje i nazywa w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych miejsca występowania DNA omawia budowę chromatyny charakteryzuje budowę i rodzaje chromosomów w kariotypie człowieka uzasadnia różnice w budowie genomów bakterii i organizmów jądrowych podaje przykłady wykorzystania badań DNA w różnych dziedzinach życia człowieka omawia badania Mendla wyjaśnia mechanizm dziedziczenia cech zgodnie z I i II prawem Mendla wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia dwóch genów interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń: homozygota, heterozygota, cecha dominująca, cecha recesywna omawia przykłady innych sposobów dziedziczenia cech ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki omawia chromosomową teorię Morgana określa prawdopodobieństwo pojawienia się genotypów i fenotypów u potomstwa na podstawie genotypów rodziców uzasadnia różnice w dziedziczeniu genów zgodnie z prawami Mendla i genów sprzężonych podaje przykłady mechanizmów dziedziczenia płci u innych organizmów interpretuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia chorób sprzężonych z płcią wyjaśnia, w jaki sposób dziedziczy się hemofilię uzasadnia, dlaczego mężczyźni częściej chorują na hemofilię i daltonizm niż kobiety omawia procesy warunkujące rekombinację genetyczną rozróżnia mutacje spontaniczne i indukowane klasyfikuje czynniki mutagenne wyjaśnia, na czym polegają poszczególne rodzaje mutacji genowych i chromosomowych wyjaśnia, w jaki sposób mutacje prowadzą do chorób nowotworowych omawia przebieg procesu crossing-over analizuje rodowody pod kątem metody diagnozowania mutacji rozróżnia mutacje w zależności od rodzaju komórki, w której mają miejsce uzasadnia, że mutacje są źródłem zmienności organizmów analizuje dziedziczenie wybranej choroby genetycznej jednogenowej wyjaśnia, na czym polega poradnictwo genetyczne oraz wymienia sytuacje, w których należy wykonać badania DNA klasyfikuje badania prenatalne oraz dokonuje ich charakterystyki dostrzega wady i zalety badań prenatalnych omawia znaczenie przeprowadzania testów pourodzeniowych szacuje ryzyko wystąpienia mutacji u dziecka Dział programu: Biotechnologia i inżynieria genetyczna POZIOM WYMAGANIA podstawowy definiuje pojęcie biotechnologia wymienia przykłady produktów otrzymywanych metodami biotechnologii tradycyjnej

4 przedstawia zastosowania fermentacji mlekowej przedstawia zastosowania fermentacji etanolowej wymienia przykłady praktycznego wykorzystania organizmów do rozkładu substancji definiuje pojęcia: oczyszczanie biologiczne, tworzywa biodegradowalne, biologiczne zwalczanie szkodników wymienia metody utylizacji odpadów komunalnych wyjaśnia mechanizm biologicznego oczyszczania ścieków omawia zastosowanie testów uzyskanych metodami biotechnologicznymi do oceny stanu środowiska definiuje pojęcia: inżynieria genetyczna, organizm zmodyfikowany genetycznie, organizm transgeniczny, enzym restrykcyjny, wektor wyjaśnia, czym zajmuje się inżynieria genetyczna wymienia techniki inżynierii genetycznej wyjaśnia, na czym polega: sekwencjonowanie DNA, elektroforeza, łańcuchowa reakcja polimerazy, zastosowanie sondy molekularnej wyjaśnia cele tworzenia roślin i zwierząt zmodyfikowanych genetycznie określa korzyści wynikające ze stosowania zwierząt zmodyfikowanych genetycznie w rolnictwie, medycynie, nauce i przemyśle definiuje pojęcia: diagnostyka molekularna, terapia genowa wymienia przykłady metod stosowanych w diagnostyce molekularnej określa cel stosowania metod diagnostyki molekularnej podaje przykłady leków uzyskiwanych dzięki zastosowaniu biotechnologii nowoczesnej uzasadnia rolę organizmów zmodyfikowanych genetycznie w produkcji biofarmaceutyków wyjaśnia znaczenie biotechnologii w otrzymywaniu materiałów medycznych nowej generacji definiuje pojęcia: diagnostyka molekularna, terapia genowa wymienia przykłady metod stosowanych w diagnostyce molekularnej określa cel stosowania metod diagnostyki molekularnej podaje przykłady leków uzyskiwanych dzięki zastosowaniu biotechnologii nowoczesnej definiuje pojęcia: klonowanie, klon wymienia przykłady organizmów będących naturalnymi klonami wymienia cele klonowania DNA, komórek, roślin i zwierząt udowadnia, że bliźnięta jednojajowe są naturalnymi klonami wyjaśnia, w jaki sposób otrzymuje się klony DNA, komórek, roślin i zwierząt uzasadnia swoje stanowisko w sprawie klonowania człowieka podaje argumenty za i przeciw stosowaniu technik inżynierii genetycznej w badaniach naukowych, medycynie, rolnictwie, przemyśle i ochronie środowiska wymienia argumenty za i przeciw stosowaniu zwierząt w eksperymentach naukowych wyjaśnia, w jaki sposób GMO mogą wpłynąć negatywnie na środowisko naturalne rozpoznaje produkty GMO podaje przykłady praktycznego zastosowania badań nad DNA w medycynie, medycynie sądowej, biotechnologii nowoczesnej, ewolucjonizmie i systematyce definiuje pojęcie profil genetyczny wyjaśnia, na czym polega zastosowanie badań nad DNA w medycynie, medycynie sądowej,

5 biotechnologii nowoczesnej, ewolucjonizmie i systematyce wyjaśnia sposób wykorzystania DNA do określenia pokrewieństwa oraz ustalania lub wykluczania ojcostwa ponadpodstawowy wyjaśnia, na czym polega reakcja fermentacji uzasadnienia różnicę między biotechnologią tradycyjną a biotechnologią nowoczesną zapisuje reakcje fermentacji omawia wykorzystanie bakterii octowych omawia na przykładach znaczenie fermentacji mlekowej dowodzi pozytywnych i negatywnych konsekwencji zachodzenia fermentacji dla gospodarki człowieka omawia istotę funkcjonowania biofiltrów wykazuje rolę mikroorganizmów w biologicznym oczyszczaniu ścieków charakteryzuje metody utylizacji odpadów komunalnych omawia metody zwalczania szkodników z użyciem metod biologicznych dowodzi, że przetworzone odpady komunalne stanowią alternatywne źródła energii analizuje korzyści wynikające z zastosowania tworzyw biodegradowalnych zamiast tradycyjnych tworzyw sztucznych ocenia zastosowanie metod biotechnologicznych do wytwarzania energii omawia sposoby otrzymywania organizmów transgenicznych wyjaśnia funkcję enzymów restrykcyjnych porównuje działanie ligazy i enzymów restrykcyjnych analizuje poszczególne etapy: elektroforezy, technika PCR i wprowadzenia genu do komórki określa cel wykorzystania sondy molekularnej określa rodzaje modyfikacji genetycznych roślin oraz wskazuje cechy, które rośliny zyskują dzięki nim omawia kolejne etapy transformacji genetycznej roślin i zwierząt analizuje argumenty za i przeciw genetycznej modyfikacji organizmów ocenia rzetelność przekazu medialnego na temat GMO omawia badania prowadzone w ramach diagnostyki molekularnej omawia techniki otrzymywania biofarmeceutyków omawia możliwości transplantologii związane z hodowlą tkanek i narządów charakteryzuje poszczególne rodzaje terapii genowej rozróżnia rodzaje terapii genowej rozróżnia metody diagnostyki molekularnej dowodzi skuteczności badań prowadzonych w ramach diagnostyki molekularnej w indywidualizacji procesu leczenia określa znaczenie wykorzystania komórek macierzystych w leczeniu chorób ocenia skuteczność leczenia schorzeń metodami terapii genowej dowodzi znaczenia materiałów medycznych nowej generacji w ochronie środowiska omawia rodzaje rozmnażania bezpłciowego jako przykłady naturalnego klonowania omawia sposoby klonowania roślin i zwierząt rozróżnia klonowanie reprodukcyjne i terapeutyczne formułuje argumenty za i przeciw klonowaniu człowieka analizuje kolejne etapy klonowania ssaków metodą transplantacji jąder komórkowych ocenia przekaz medialny dotyczący klonowania, w tym klonowania człowieka uzasadnia rolę klonowania w zachowaniu bioróżnorodności gatunkowej ocenia wpływ produktów GMO na zdrowie człowieka uzasadnia obawy etyczne związane z GMO

6 omawia sposoby zapobiegania zagrożeniom związanym ze stosowaniem organizmów zmodyfikowanych genetycznie omawia regulacje prawne dotyczące GMO w Unii Europejskiej ocenia przekaz medialny dotyczący GMO oraz przewiduje skutki podawania w mediach nierzetelnych informacji podaje przykłady organizmów oraz pozyskiwanych od nich genów omawia metody śledzenia funkcjonowania wybranego genu omawia wykorzystanie badań DNA w medycynie sądowej uzasadnia znaczenie analizy sekwencji DNA w badaniach ewolucyjnych i taksonomicznych analizuje kolejne etapy metody ustalania profilu genetycznego przewiduje możliwe kierunki rozwoju inżynierii genetycznej na podstawie zdobytej wiedzy Dział programu: Ochrona przyrody POZIOM WYMAGANIA wymienia poziomy różnorodności biologicznej wskazuje trzy miejsca na Ziemi szczególnie cenne pod względem różnorodności biologicznej wyjaśnia pojęcie różnorodność biologiczna omawia wskazany czynnik kształtujący różnorodność biologiczną wyjaśnia różnice pomiędzy poziomami różnorodności biologicznej uzasadnia praktyczne znaczenie bioróżnorodności dla człowieka wymienia przykłady gatunków zagrożonych wyginięciem wymienia przykłady gatunków wymarłych wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów podaje przykłady działalności człowieka przyczyniającej się do spadku różnorodności biologicznej wymienia miejsca najbardziej narażone na zanik różnorodności biologicznej podstawowy podaje przykłady gatunków inwazyjnych wymienia zadania ochrony przyrody wymienia motywy ochrony przyrody uzasadnia konieczność ochrony przyrody omawia wybrane motywy ochrony przyrody wymienia sposoby ochrony przyrody wymienia cele ochrony przyrody podaje przykłady ochrony in situ i ex situ omawia wskazany sposób ochrony przyrody wyjaśnia różnice pomiędzy sposobami ochrony przyrody podaje przykłady sytuacji, w których niezbędna jest ochrona czynna wymienia formy ochrony przyrody w Polsce wskazuje na mapie parki narodowe podaje nazwy parków narodowych i krajobrazowych położonych najbliżej miejsca zamieszkania wymienia po pięć nazw zwierząt, roślin i grzybów podlegających w Polsce ochronie gatunkowej

7 podaje przykłady działań podejmowanych w ramach ochrony czynnej omawia formy ochrony obszarowej przyjęte w Polsce wyjaśnia różnice pomiędzy formami ochrony indywidualnej rozpoznaje na ilustracji omawiane wcześniej rośliny, zwierzęta i grzyby podlegające ochronie gatunkowej wskazuje przykłady chronionych gatunków roślin i zwierząt występujących w najbliższej okolicy wymienia międzynarodowe formy ochrony przyrody charakteryzuje rezerwat biosfery jako międzynarodową formę ochrony przyrody wylicza parki narodowe w Polsce uznane za rezerwaty biosfery definiuje pojęcie zrównoważony rozwój omawia działalność organizacji zajmujących się ochroną przyrody ponadpodstawowy charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej porównuje poziomy różnorodności biologicznej charakteryzuje wybrane miejsca na Ziemi szczególnie cenne pod względem różnorodności biologicznej omawia metody pozwalające na określenie poziomu bioróżnorodności analizuje wpływ różnych czynników na kształtowanie się różnorodności biologicznej analizuje zmiany różnorodności gatunkowej w czasie dowodzi istnienia trudności w określaniu liczby gatunków na świecie omawia przyczyny wymierania gatunków wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku różnorodności biologicznej wyjaśnia przyczyny zanikania różnorodności biologicznej na świecie analizuje wpływ rolnictwa na zachowanie różnorodności biologicznej ocenia skutki wyginięcia gatunków zwornikowych dowodzi istnienia różnic pomiędzy współczesnym wymieraniem gatunków a poprzednimi wymieraniami przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych omawia wpływ gatunków obcych, w tym inwazyjnych, na ekosystemy omawia motywy ochrony przyrody charakteryzuje koncepcje ochrony przyrody uzasadnia konieczność podejmowania działań prowadzących do zachowania różnorodności biologicznej podaje przykłady działań w zakresie ochrony przyrody wynikających z poszczególnych motywów ochrony przyrody charakteryzuje sposoby ochrony przyrody uzasadnia różnicę między ochroną bierną a ochroną czynną uzasadnia konieczność tworzenia banków nasion podaje przykłady gatunków, które restytuowano podaje przykłady działań, które dopuszcza się w przypadku ochrony częściowej uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej wyjaśnia, dlaczego w stosunku do niektórych gatunków i obszarów stosowana jest ochrona ścisła, a do innych ochrona częściowa wyjaśnia, czym restytucja różni się od reintrodukcji ocenia skuteczność ochrony in situ i ex situ wyjaśnia rolę poszczególnych form ochrony przyrody charakteryzuje park narodowy położony najbliżej miejsca zamieszkania

8 klasyfikuje rezerwaty przyrody ze względu na przedmiot ochrony i typ ekosystemu wymienia działania zakazane i dozwolone na obszarach podlegających ochronie wyjaśnia znaczenie otulin tworzonych wokół parków narodowych klasyfikuje parki narodowe według daty założenia lub wielkości określa znaczenie Agendy 21 wyjaśnia, na czym polega zrównoważony rozwój podaje przykłady międzynarodowych inicjatyw w zakresie ochrony przyrody charakteryzuje parki narodowe w Polsce uznane za rezerwaty biosfery rozróżnia typy obszarów sieci Natura 2000 formułuje sądy dotyczące zasad zrównoważonego rozwoju oraz sposobów i możliwości wdrażania tych zasad określa znaczenie konwencji: ramsarskiej, CITES i bońskiej w ochronie przyrody uzasadnia konieczność globalnej ochrony przyrody ocenia znaczenie programu Natura 2000 ocenia działalność organizacji zajmujących się ochroną przyrody ocenia stopień realizacji postulatów zrównoważonego rozwoju na świecie i w kraju WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY PIERWSZEJ TECHNIKUM MG, INF B, EKO nauczyciel realizujący: Joanna Kocot Dział programu: Współczesne problemy demograficzne i społeczne świata. konieczny wyjaśnia pojęcie: ekumena dzieli czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności na czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze wyjaśnia pojęcia: przyrost naturalny, przyrost rzeczywisty na podstawie wykresu z podręcznika odczytuje udział procentowy po wymienia podstawowe czynniki kształtujące strukturę demograficzną z piramidy wieku i płci ludności Polski odczytuje najliczniejszą i najmniej liczną grupę wiekową szczególnych kontynentów w zaludnieniu świata wymienia podstawowe czynniki kształtujące strukturę demograficzną z piramidy wieku i płci ludności Polski odczytuje najliczniejszą i najmniej liczną grupę wiekową wyjaśnia różnicę między miastem a wsią zna pojęcie aglomeracji podaje przykłady największych miast świata wymienia główne religie świata wymienia języki o znaczeniu międzynarodowym

9 podstawowy wyjaśnia pojęcia: subekumena, anekumena wskazuje na mapie obszary ekumeny wyróżnia obszary o optymalnych warunkach do zamieszkania oblicza gęstość zaludnienia wybranego państwa na podstawie danych statystycznych wyjaśnia pojęcia: depopulacja, eksplozja demograficzna, współczynnik dzietności wymienia fazy przejścia demograficznego i przejścia epidemiologicznego wyjaśnia zmiany w zaludnieniu świata na podstawie mapy wskazuje kraje o największym i najmniejszym współczynniku przyrostu naturalnego podaje przykłady państw, w których żyje się krócej i w których żyje się dłużej wyjaśnia pojęcie: współczynnik feminizacji potrafi scharakteryzować strukturę wieku i płci ludności Polski na podstawie piramidy wieku i płci ludności wyjaśnia proces starzenia się społeczeństw, podaje przyczyny tego procesu zna podział ludności według wybranych kryteriów wyjaśnia pojęcia: reemigracja, repatriacja, migracja zastępcza przedstawia podział migracji według kierunku, zasięgu, czasu trwania, przyczyny i charakteru osadnictwa podaje przyczyny migracji wskazuje główne kierunki migracji na świecie podaje przykłady państw najczęściej wybieranych przez emigrantów wyjaśnia pojęcia: urbanizacja, wskaźnik urbanizacji omawia proces powstawania miast omawia zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji na świecie zna typy zespołów miejskich: aglomeracja monocentryczna, aglomeracja policentryczna, megalopolis podaje skutki rozwoju wielkich metropolii świata wyjaśnia pojęcie kultury na podstawie mapy wskazuje dominujące języki na poszczególnych kontynentach wskazuje kręgi kulturowe świata na podstawie mapy rozszerzający wskazuje przykłady obszarów ekumeny, subekumeny i anekumeny wyjaśnia zróżnicowanie zaludnienia na Ziemi charakteryzuje obszary o różnych warunkach do zamieszkania w skali globalnej i regionalnej podaje przykłady skutków nadmiernej gęstości zaludnienia określa skutki eksplozji demograficznej i depopulacji na podstawie danych statystycznych oblicza współczynnik salda migracji oraz współczynnik przyrostu rzeczywistego charakteryzuje główne procesy demograficzne na przykładzie poszczególnych kontynentów i całego świata wyjaśnia wielkość przyrostu naturalnego w różnych regionach świata określa czynniki wpływające na przeciętną długość życia omawia czynniki kształtujące strukturę wieku i płci ludności opisuje strukturę demograficzną wybranego państwa wykonuje piramidę wieku i płci ludności wybranego państwa omawia zmiany migracji na przestrzeni lat oraz wskazuje przyczyny tych zmian wyjaśnia różnice między państwem emigracyjnym i imigracyjnym wyjaśnia zjawisko drenażu mózgów

10 charakteryzuje migracje wewnętrzne w Polsce (przyczyny, kierunki, konsekwencje) podaje przykłady nowych typów migracji wymienia pozytywne i negatywne skutki migracji wskazuje czynniki wpływające na rozwój miast w historii świata i współcześnie zna i potrafi omówić fazy urbanizacji zna typy urbanizacji charakteryzuje rozmieszczenie ludności miejskiej według regionów zamieszkania wyjaśnia zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji na świecie wymienia pozytywne i negatywne skutki urbanizacji omawia zróżnicowanie językowe ludności świata omawia zróżnicowanie religijne ludności świata, wskazuje dominującą religię na danym kontynencie charakteryzuje krąg kultury europejskiej omawia wpływ kultury i tradycji na rozwój społeczny i gospodarczy państw dopełniający wskazuje na mapie i uzasadnia występowanie obszarów ekumeny, subekumeny i anekumeny na podstawie oceny warunków naturalnych wskazuje obszary potencjalnie najlepsze do zamieszkania przez człowieka wskazuje prawidłowości decydujące o rozmieszczeniu ludności na świecie charakteryzuje, pod względem zmian demograficznych, społeczeństwa o różnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego charakteryzuje dynamikę rozwoju ludności na świecie według rozwoju społecznoekonomicznego ocenia wpływ różnych czynników na przeciętną długość życia, podając przykłady państw omawia konsekwencje procesu starzenia się ludności przedstawia główne założenia polityki UE względem ludzi starszych (wyjaśnia strategię srebrnej gospodarki ) wskazuje problemy demograficzne Polski oraz regionu swojego zamieszkania podaje skutki migracji dla państw emigracyjnych i imigracyjnych opisuje strukturę narodowościową wybranych państw europejskich oraz wyjaśnia przyczyny obecności obcokrajowców wyjaśnia przyczyny emigracji Polaków po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej analizuje przyczyny wielkości salda migracji w wybranych państwach wskazuje skutki ekspansji przestrzennej wielkich metropolii dla środowiska i społeczeństw klasyfikuje wybrane państwa świata według faz urbanizacji rozpoznaje typy fizjonomiczne miast na podstawie opisu i/lub fotografii charakteryzuje problemy wielkich miast oraz proponuje możliwości ich rozwiązania charakteryzuje kręgi kulturowe omawia wpływ kultury i tradycji na rozwój państw wyjaśnia wpływ podbojów kolonialnych na zróżnicowanie językowe świata wykraczający bezbłędnie i sprawnie posługuje się pojęciami analizuje wpływ poszczególnych czynników na rozmieszczenie ludności na świecie analizuje różnice w zaludnieniu poszczególnych regionów świata określa warunki, które muszą być spełnione, aby nastąpiło zwiększenie liczby ludności wskazuje konsekwencje spadku zaludnienia dla gospodarki i społeczeństwa analizuje przyczyny, które prowadzą do wykształcenia się społeczeństwa młodego i starzejącego się

11 analizując dane statystyczne, dokonuje prognozy zmian głównych grup wiekowych w Polsce i w wybranych krajach wyszukuje informacje dotyczące wybranego problemu demograficznego w wybranym regionie świata; potrafi dokonać ich analizy, wskazać czynniki i konsekwencje wybranego problemu oraz potrafi zaproponować możliwości rozwiązania problemu wskazuje i omawia konsekwencje migracji międzykontynentalnych dla rozwoju ludności i gospodarki przedstawia informacje dotyczące migracji w regionie zamieszkania oraz porównuje z migracjami w całej Polsce dokonuje analizy zależności między poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego a natężeniem migracji ludności wyjaśnia zależności między poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego a wielkością wskaźnika urbanizacji porównuje czynniki rozwoju megamiast na różnych kontynentach porównuje uwarunkowania rozwoju miast na różnych kontynentach wskazuje kierunki zmian w rozwoju wielkich miast świata, wyjaśnia przyczyny tych zmian charakteryzuje pod względem kulturowym wybrany kraj świata charakteryzuje największe religie świata dokonuje oceny roli kultury i tradycji w rozwoju państw na wybranych przykładach Dział programu: Zróżnicowanie gospodarcze świata POZIOM WYMAGANIA wskazuje PKB jako miernik poziomu rozwoju ekonomicznego odczytuje z mapy wielkość PKB dla Polski wskazuje kraje o różnych wartościach PKB na podstawie mapy wyjaśnia pojęcie pomocy humanitarnej na podstawie mapy wskazuje przykłady państw o największym zadłużeniu zagranicznym oraz państw, które otrzymały największą pomoc międzynarodową wymienia formy użytkowania ziemi wyjaśnia pojęcie: rolnictwo podaje najważniejsze zboża uprawiane na świecie konieczny wymienia cele produkcji zwierzęcej na świecie podaje główne gatunki zwierząt hodowlanych na podstawie mapy omawia zróżnicowanie dziennego spożycia kalorii przez osobę w różnych regionach świata wyjaśnia pojęcia: głód i niedożywienie na podstawie wykresu omawia zróżnicowanie zatrudnienia w rolnictwie w krajach UE wskazuje skutki dla środowiska wynikające z rozwoju rolnictwa intensywnego wyjaśnia pojęcie: lesistość wskazuje na mapie główne obszary leśne świata wyjaśnia pojęcie: rybołówstwo, omawia rolę spożywania ryb dla zdrowia człowieka

12 wymienia tradycyjne surowce energetyczne podaje możliwości wykorzystania gospodarczego ropy naftowej na podstawie wykresu wymienia największych producentów energii elektrycznej na świecie na podstawie diagramu wskazuje regiony świata będące największymi producentami energii elektrycznej wyjaśnia pojęcie: bezrobocie, struktura zatrudnienia omawia strukturę zatrudnienia w wybranych państwach świata wyjaśnia pojęcia: łączność, nowoczesne technologie informacyjno-komunikacyjne podaje podstawowe informacje dotyczące cech Internetu wymienia przykłady produktów, które zostały wyprodukowane przez przemysł wysokiej technologii wykorzystując mapę, podaje przykłady występowania ośrodków przemysłu wysokiej technologii wyjaśnia pojęcia: walory turystyczne, zagospodarowanie turystyczne omawia wyjazdy zagraniczne Polaków na podstawie danych statystycznych zamieszczonych w podręczniku wyjaśnia pojęcie: komunikacja wymienia podział środków transportu wyjaśnia pojęcie: globalizacja na podstawie wykresów wskazuje największe korporacje ponadnarodowe wyjaśnia pojęcia: terytorium państwa, państwo suwerenne wyjaśnia pojęcia: miasta partnerskie, euroregion odczytuje z mapy przykłady euroregionów na granicy Polski wyjaśnia skrót: UE państwa sąsiadujące z Polską wymienia podstawowe mierniki rozwoju społeczno-gospodarczego: PKB, PNB, wskaźnik wzrostu gospodarczego, wskaźnik rozwoju społecznego HDI podaje przykłady państw o najwyższej i najniższej wartości PKB wyjaśnia określenia: Bogata Północ, Biedne Południe, i wskazuje te regiony na mapie świata wskazuje na mapie kraje słabo rozwinięte, kraje wysoko rozwinięte, kraje średnio rozwinięte omawia pojęcie zadłużenia finansowego państw świata wskazuje różne formy pomocy międzynarodowej przedstawia działania ONZ o charakterze pomocy humanitarnej opisuje strukturę użytkowania ziemi według kontynentów wskazuje na mapie główne regiony uprawy zbóż (pszenica, ryż, kukurydza) na świecie podstawowy klasyfikuje rośliny uprawiane na świecie według celu produkcji wymienia czynniki wpływające na produkcję zwierzęcą na świecie wyjaśnia pojęcia: chów intensywny, chów ekstensywny określa przydatność produktów pochodzenia zwierzęcego wskazuje na mapie główne regiony hodowli bydła i trzody chlewnej na świecie wyjaśnia pojęcia: otyłość, BMI, głód ilościowy, głód jakościowy wskazuje na mapie obszary głodu na świecie oraz obszary nadwyżek żywności przedstawia najważniejsze przyczyny głodu na świecie podaje czynniki, od których zależy zapotrzebowanie kaloryczne ludzi wyjaśnia pojęcia: rolnictwo ekologiczne, agroturystyka opisuje zmiany w funkcji obszarów wiejskich w Unii Europejskiej opisuje zmiany w funkcji obszarów wiejskich w regionach turystycznych (rozwój agroturystyki)

13 wyjaśnia zjawisko urbanizacji wsi (semiurbanizacja) wyjaśnia pojęcia: deforestacja, aforestacja omawia zmiany powierzchni lasów na świecie omawia funkcje lasów (przyrodnicze i gospodarcze) wyjaśnia pojęcia: marikultura, akwakultura określa rolę rybołówstwa w gospodarce państw na podstawie mapy wskazuje główne regiony połowów na świecie przedstawia podział źródeł energii na nieodnawialne i odnawialne wskazuje na mapie główne regiony wydobycia ropy naftowej, gazu ziemnego, węgla kamiennego i brunatnego podaje podział źródeł energii na źródła konwencjonalne i alternatywne omawia zróżnicowanie produkcji energii elektrycznej na świecie, wykorzystując mapę wskazuje zalety i wady produkcji energii w elektrowniach jądrowych wyjaśnia pojęcia: współczynnik aktywności zawodowej, stopa bezrobocia, rynek pracy wymienia czynniki kształtujące rynek pracy w Polsce i na świecie > przedstawia zjawisko bezrobocia: przyczyny i skutki, zróżnicowanie regionalne na podstawie mapy wyjaśnia pojęcie: społeczeństwo informacyjne omawia główne rodzaje usług komunikacyjnych, tj. usługi pocztowe, telekomunikację satelitarną i światłowodową, internet i telefonię komórkową przedstawia zalety i wady korzystania z internetu podaje przykłady wykorzystania ICT w życiu codziennym wyjaśnia pojęcie przemysłu wysokiej technologii podaje przykłady lokalizacji przemysłu wysokiej technologii oraz czynniki lokalizacji tych ośrodków podaje nowe funkcje ośrodków przemysłowych wymienia nowe formy przestrzenne lokalizacji przemysłu, tj. technopolie, klastry i dystrykty przemysłowe wyjaśnia pojęcie: ruch turystyczny omawia wybrane rodzaje turystyki wyróżnia czynniki wpływające na rozwój turystyki wskazuje skutki rozwoju turystyki dla środowiska przyrodniczego podaje przykłady lokalizacji nowoczesnych terminali wymienia czynniki wpływające na rozwój środków transportu omawia gęstość sieci drogowej oraz kolejowej na świecie, wykorzystując mapy wyjaśnia pojęcia: antyglobaliści, alterglobaliści podaje przykłady procesów globalizacji na świecie wskazuje skutki globalizacji pokazuje zmiany zachodzące na mapie politycznej świata na podstawie mapy omawia trójdzielny podział świata podaje przykłady nowo utworzonych państw w Europie omawia główne zadania euroregionów na wybranych przykładach wymienia korzyści wynikające ze współpracy międzynarodowej wymienia najważniejsze instytucje Unii Europejskiej

14 rozszerzający wymienia czynniki decydujące o rozwoju społeczno-gospodarczym wybranych regionów świata charakteryzuje wskaźnik rozwoju społecznego HDI dokonuje charakterystyki poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego wybranych państw świata przedstawia zadania i rolę Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego wyjaśnia pojęcie: ekokonwersja określa formy pomocy rozwojowej dla krajów rozwijających się charakteryzuje pomoc humanitarną udzielaną przez Unię Europejską opisuje cechy różnych typów rolnictwa na świecie, tj. rolnictwo intensywne, rolnictwo ekstensywne, rolnictwo plantacyjne, rolnictwo żarowo-odłogowe, rolnictwo ugorowe, pasterstwo koczownicze charakteryzuje obszar kultury ryżowej oraz potrafi wskazać go na mapie charakteryzuje główne regiony hodowli bydła, trzody chlewnej oraz owiec na świecie wyjaśnia zróżnicowanie przestrzenne obszarów produkcji zwierzęcej na świecie opisuje czynniki przyrodnicze, kulturowe, społeczne, ekonomiczne i polityczne wpływające na różnice w wyżywieniu ludności na świecie porównuje dzienne spożycie wybranych pokarmów w krajach o różnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego przedstawia przyczyny głodu lub niedożywienia w wybranym państwie wyjaśnia pojęcia: bioenergetyka, semiurbanizacja opisuje zmiany w funkcji obszarów wiejskich w obszarach transformacji społecznogospodarczych wyjaśnia szanse i zagrożenia dla środowiska przyrodniczego wynikające z przemian na wsi określa kierunki zmian w powierzchni lasów na świecie wynikające z procesów wylesiania i zalesiania przedstawia główne zagrożenia dla lasów i ich przyczyny przedstawia zadania leśnictwa oraz dokonuje ich oceny przedstawia cechy gospodarki morskiej i jej zagrożenia omawia znaczenie dostępu do morza dla gospodarki państw wskazuje czynniki wpływające na zmiany w wielkości połowów charakteryzuje zróżnicowanie wykorzystania surowców energetycznych na świecie wyjaśnia określenia: embargo, OPEC wyjaśnia różnicę między obszarem występowania surowców energetycznych a obszarem wydobycia tych surowców charakteryzuje produkcję energii elektrycznej na świecie wg różnych kryteriów, np. zmian w produkcji energii, kontynentów, produkcji w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyjaśnia pojęcie: outsourcing wyjaśnia, na czym polegają zmiany zachodzące na rynku pracy w Polsce, UE i na świecie przedstawia podział ludności według kryterium społeczno-zawodowego na ludność czynną zawodowo i ludność bierną zawodowo wskazuje różnice między telekomunikacją satelitarną i światłowodową charakteryzuje światową sieć światłowodową, określa jej zalety i wady na podstawie mapy omawia rozwój telefonii komórkowej na świecie omawia przyczyny zmian zachodzących w strukturze gałęziowej przemysłu przedstawia cechy i rodzaje przemysłu wysokiej technologii, m. in. biotechnologię, nanotechnologię wskazuje przykłady innowacji w przemyśle, które wpłynęły na jego rozwój

15 charakteryzuje wybrany region turystyczny pod względem walorów i zagospodarowania turystycznego na wybranym przykładzie pokazuje wpływ rozwoju turystyki na środowisko przyrodnicze wyjaśnia zmiany zachodzące w kierunkach i natężeniu ruchu osób i towarów przedstawia rolę nowoczesnych terminali w rozwoju regionów wskazuje pozytywne i negatywne przejawy procesów globalizacji charakteryzuje zjawisko tzw. makdonaldyzacji przedstawia zmiany na mapie politycznej świata po II wojnie światowej przedstawia zmiany na mapie politycznej świata po 1989 roku omawia powstanie, rozwój i znaczenie Unii Europejskiej podaje przykłady przejawów procesów integracyjnych na świecie na podstawie diagramu opisuje strukturę budżetu Unii Europejskiej opisuje współpracę w ramach wybranego euroregionu przedstawia skutki przystąpienia Polski do Unii Europejskiej dopełniający omawia przyczyny dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego państw świata wskazuje państwa określane jako kraje transformacji gospodarczej oraz ich cechy wyjaśnia pojęcia: zasoby ludzkie, zasoby kapitałowe, innowacyjność, rynki wschodzące klasyfikuje państwa na podstawie analizy wskaźników rozwoju społecznego i gospodarczego wyjaśnia określenia: Klub Paryski, Klub Londyński przedstawia działania wybranych organizacji rządowych i pozarządowych, tj. Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, Caritas, Lekarzy Bez Granic, Amnesty International określa rolę Unii Europejskiej w udzielaniu pomocy humanitarnej wskazuje główne regiony upraw zbóż oraz innych grup roślin uprawianych na świecie wykazuje zależność między rozmieszczeniem najważniejszych upraw na świecie a warunkami klimatycznymi, których potrzebują wskazuje przykłady innych zwierząt hodowanych na świecie podaje zależność chowu wybranych zwierząt gospodarskich na świecie od czynników przyrodniczych i ekonomicznych omawia konsekwencje nierównomiernego rozdziału żywności na świecie wyjaśnia różnicę między głodem ilościowym a głodem jakościowym wskazuje możliwości pomocy państwom z problemem wyżywienia ludności proponuje możliwości ograniczenia występowania głodu na świecie przedstawia założenia polityki rozwoju obszarów wiejskich w Unii Europejskiej wyjaśnia szanse i zagrożenia wynikające ze wzrostu powierzchni obszarów chronionych na terenach wiejskich omawia pozytywne i negatywne skutki urbanizacji wsi wyjaśnia różnicę między racjonalną a rabunkową gospodarką leśną dokonuje obliczeń lesistości w wybranych krajach na podstawie danych statystycznych charakteryzuje zagrożenia dla zasobów morskich dokonuje oceny zagrożeń zasobów morskich wywołanych nadmierną eksploatacją wyjaśnia tezę: ropa rządzi światem omawia główne kierunki handlu międzynarodowego ropą naftową ocenia zależność produkcji energii na świecie od źródeł zaopatrzenia surowców nieodnawialnych określa zalety i wady różnych źródeł energii wskazuje możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce oraz w województwie swojego zamieszkania wykazuje wpływ rozwoju nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych na zmiany

16 zachodzące na rynku pracy porównuje strukturę zatrudnienia w Polsce ze strukturą zatrudnienia w krajach UE dokonuje oceny znaczenia nowoczesnych usług komunikacyjnych w funkcjonowaniu gospodarki i w życiu codziennym przedstawia fazy procesu produkcyjnego przemysłu wysokiej technologii rozpoznaje nowe formy przestrzenne ośrodków przemysłowych: technopolie, klastry, dystrykty przemysłowe, parki technologiczne i naukowe wyjaśnia pojęcie: snorkeling wyjaśnia, dlaczego zmieniają się kierunki wyjazdów turystycznych Polaków omawia znaczenie turystyki dla społeczeństwa oraz gospodarki dokonuje oceny, podając zalety i wady, poszczególnych środków transportu przedstawia rodzaje transportu, które będą najszybciej rozwijać się w przyszłości przedstawia różne aspekty globalizacji (ekonomiczny, finansowy, kulturowy, ekologiczny) przedstawia najważniejsze ugrupowania gospodarcze na świecie wyjaśnia i opisuje obecny dwudzielny podział świata podaje przykłady nowo utworzonych państw na świecie wyjaśnia współczesne zmiany zachodzące na mapie politycznej świata wyjaśnia przyczyny procesów integracyjnych na świecie na różnych płaszczyznach (lokalnej, regionalnej, globalnej) wymienia ograniczenia wynikające ze współpracy transgranicznej wyszukuje oraz prezentuje informacje dotyczące miast partnerskich, z którymi współpracę nawiązało miasto jego zamieszkania wykraczający określa prognozę dla rozwoju społeczno-gospodarczego danych regionów świata proponuje możliwości zmniejszenia dystansu dzielącego kraje biedne od krajów bogatych porównuje kraje wysoko i słabo rozwinięte proponuje formy pomocy dla różnych obszarów świata zagrożonych występowaniem klęsk żywiołowych i konfliktów zbrojnych dokonuje oceny pomocy międzynarodowej dla wybranych regionów świata (szczególnie dla głodujących krajów Afryki) wyjaśnia zróżnicowanie przestrzenne obszarów upraw na świecie wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na wielkość i rozmieszczenie produkcji rolniczej w różnych regionach świata określa zależności pomiędzy pogłowiem wybranych gatunków zwierząt gospodarskich a wielkością produkcji mięsa, mleka i innych produktów pochodzących od tych zwierząt, na podstawie samodzielnie zgromadzonych informacji określa związki pomiędzy stanem wyżywienia a poziomem życia i stanem zdrowotnym w państwach wysoko i słabo rozwiniętych wyjaśnia pojęcie chorób cywilizacyjnych, wskazując przykłady chorób omawia rolę FAO w zwalczaniu głodu na świecie ocenia formy pomocy państwom głodującym pod względem ich skuteczności dokonuje oceny wpływu przemian zachodzących na obszarach wiejskich na środowisko przyrodnicze i mieszkańców wskazuje szanse i zagrożenia wynikające z przemian zachodzących na terenach wiejskich w Polsce i w swoim regionie zamieszkania przedstawia propozycje działań w celu zapobiegania zmniejszania powierzchni lasów na świecie porównuje poziom koncentracji powierzchni leśnej państw z rolą, jaką odgrywają w światowej produkcji papieru i celulozy omawia zjawisko tzw. wojny dorszowej (z czego wynika i których państw dotyczy)

17 ocenia zmiany struktury wykorzystania surowców energetycznych na świecie charakteryzuje problem bezpieczeństwa energetycznego Polski wyjaśnia różnice w cechach wytwarzania energii elektrycznej z różnych źródeł wykazuje zależność między wielkością produkcji energii elektrycznej a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego na podstawie analizy cech alternatywnych źródeł energii wskazuje bariery dla możliwości ich rozwoju analizuje i przedstawia pozytywny i negatywny wpływ rozwoju ICT na rynek pracy proponuje działania, które mogą przyczynić się do zmniejszenia poziomu bezrobocia w wybranych państwach świata, ze szczególnym uwzględnieniem Polski dokonuje analizy roli, jaką odgrywa łączność w rozwoju społeczno-gospodarczym państw dokonuje charakterystyki wybranego obszaru koncentracji przemysłu wysokiej technologii na podstawie samodzielnie zebranych informacji ocenia możliwości rozwoju technopolii w Polsce na wybranych przez siebie przykładach proponuje działania ograniczające negatywny wpływ rozwoju turystyki dla środowiska przyrodniczego analizuje i porównuje strukturę wyjazdów Polaków w różnych okresach rozwoju turystyki w Polsce charakteryzuje rozwój nowoczesnych usług komunikacyjnych w regionie swojego zamieszkania przedstawia wpływ światowego kryzysu ekonomicznego na zmiany zachodzące w transporcie pasażerów i towarów ocenia wpływ procesów globalizacji na rozwój lokalny i regionalny samodzielnie wyszukuje informacje dotyczące wybranego regionalnego ugrupowania integracyjnego, następnie po analizie materiału prezentuje te informacje wyjaśnia określenie: zimna wojna, omawia skutki tego zjawiska omawia procesy tworzenia się nowych państw na wybranych przykładach analizuje skutki gospodarcze, społeczne i polityczne procesów integracyjnych wskazuje kraje kandydujące do Unii Europejskiej proponuje możliwości wykorzystania środków finansowych UE (koncepcje projektów) Dział programu: Relacja człowiek środowisko przyrodnicze a zrównoważony rozwój POZIOM WYMAGANIA konieczny wyjaśnia pojęcie: zasoby naturalne, podaje podział zasobów naturalnych na podstawie mapy wskazuje obszary występowania cyklonów wymienia przyczyny zanieczyszczenia wód na świecie na podstawie diagramów omawia rozmieszczenie zasobów wodnych na świecie wymienia główne strefy klimatyczne Ziemi wyjaśnia pojęcie: globalne ocieplenie

18 wyjaśnia pojęcia: wietrzenie i erozja wymienia typy gleb występujące w różnych strefach klimatycznych na podstawie mapy omawia występowanie obszarów suchych na Ziemi rozróżnia środowisko przyrodnicze i środowisko geograficzne na podstawie mapy omawia stan środowiska przyrodniczego podstawowy wyjaśnia pojęcia: antropogenizacja, równowaga ekologiczna wymienia przyrodnicze przyczyny zakłóceń równowagi ekologicznej wskazuje i charakteryzuje obszary niedoboru i nadmiaru wody na Ziemi wykorzystując mapę, omawia dostęp ludności do wody pitnej na świecie sprawnie posługuje się pojęciami: czynniki klimatyczne i strefy klimatyczne na podstawie ilustracji z podręcznika omawia źródła gazów cieplarnianych wymienia skutki globalnego ocieplenia wyjaśnia pojęcie: degradacja gleb wskazuje różne przyczyny degradacji gleb wyjaśnia pojęcia: melioracja, irygacja na podstawie danych omawia stan zasolenia gleb na świecie wyjaśnia pojęcie antropopresji określa różnice między degradacją a dewastacją środowiska na podstawie mapy wykazuje zależność między stanem środowiska a jakością życia ludzi rozszerzający określa przyrodnicze i pozaprzyrodnicze przyczyny i skutki zakłóceń równowagi ekologicznej (dziura ozonowa, kwaśne opady, zanieczyszczenia wód) na przykładzie wybranego morza omawia skutki procesów eutrofizacji zbiorników wodnych wyjaśnia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia zasobów wodnych na Ziemi charakteryzuje zasoby wodne Ziemi przedstawia przyczyny globalnego ocieplenia omawia wielkość i zróżnicowanie przestrzenne emisji CO2, określa ich przyczyny charakteryzuje proces erozji gleb i pustynnienia wykazuje zależność między procesem pustynnienia a produkcją żywności omawia zmiany w relacjach człowiek-środowisko (rewolucja rolnicza, rewolucja przemysłowa) omawia założenia raportu U Thanta omawia koncepcje opisujące relacje człowiek środowisko: determinizm geograficzny, nihilizm geograficzny i posybilizm geograficzny dopełniający dostrzega i przedstawia problem zanieczyszczenia środowiska wywołany nadmierną eksploatacją zasobów naturalnych podaje przykłady procesów deforestacji i pustynnienia na świecie omawia elementy obiegu wody oraz rolę poszczególnych zbiorników wodnych w tym procesie porównuje tradycyjne i nowoczesne systemy nawadniania terenów uprawnych podaje zależności między niedoborem wody a wielkością PKB na mieszkańca

19 określa zagrożenia związane z globalnym ociepleniem oraz dokonuje ich oceny omawia główne założenia tzw. protokołu z Kioto wykazuje, że zmiana stosunków wodnych w glebie przyczynia się do ich degradacji > określa sposoby zapobiegania degradacji gleb wskazuje czynniki zmieniające relacje człowiek środowisko, tj. rozszerzanie technologii energooszczędnych, zmiany modelu konsumpcji wskazuje główne obszary działań dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju omawia relacje człowiek środowisko na wybranym przykładzie wykraczający potrafi przewidzieć przyczyny i skutki zakłóceń równowagi ekologicznej omawia przykłady zakłócania równowagi ekologicznej w regionie swojego zamieszkania proponuje sposoby dostosowania gospodarki krajów do zmniejszających się zasobów nieodnawialnych proponuje przykłady rozwiązań stosowanych w sytuacjach braku lub niedoboru wody w różnych strefach klimatycznych (tradycyjne i nowoczesne systemy nawadniania) ocenia i przewiduje skutki braku lub niedoboru wody na Ziemi przedstawia różne rozwiązania podejmowane w skali globalnej i regionalnej zapobiegające zjawisku globalnego ocieplenia oraz dokonuje ich oceny podaje argumenty za i przeciw dotyczące wpływu działalności człowieka na globalne ocieplenie wykazuje na wybranych przykładach, jak degradacja gleb przyczynia się do spadku produkcji żywności, a także do głodu i ubóstwa proponuje możliwości zmniejszenia tempa degradacji gleb w różnych regionach świata analizuje zmiany w poglądach dotyczących ochrony środowiska (rozwój zrównoważony, Szczyt Ziemi Agenda 21) przedstawia główne założenia polityki zmian klimatu i energii w krajach Unii Europejskiej WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLAS DRUGICH TECHNIKUM nauczyciel realizujący: Joanna Kocot Dział programu: Obraz Ziemi POZIOM WYMAGANIA konieczny wyjaśnia znaczenie terminów: geografia, środowisko geograficzne, epigeosfera wymienia cele badań geograficznych wymienia źródła informacji geograficznej przedstawia poglądy na kształt Ziemi w starożytnej Grecji i Babilonii podaje ważniejsze wymiary Ziemi posługuje się definicjami szerokości geograficznej i długości geograficznej wyjaśnia znaczenie terminów: kartografia, mapa, skala mapy

20 wymienia rodzaje skal wyjaśnia różnicę między siatką geograficzną a kartograficzną wymienia rodzaje odwzorowań klasycznych wymienia metody przedstawienia rzeźby terenu na mapach wyjaśnia znaczenie terminów: poziomica, izolinia, sygnatura dokonuje podziału metod prezentacji zjawisk na mapach na jakościowe i ilościowe wymienia sposoby prezentacji geograficznej odczytuje informacje ze szkicu terenu wymienia różnice między wykresem a diagramem wymienia cechy mapy samochodowej czyta legendę mapy samochodowej potrafi wyznaczyć kierunki na mapie topograficznej wymienia cechy mapy topograficznej czyta legendę mapy topograficznej wymienia informacje prezentowane na mapach turystycznych wymienia cechy mapy turystycznej czyta legendę mapy turystycznej podstawowy określa przedmiot badań geografii oraz innych nauk o Ziemi klasyfikuje nauki geograficzne wymienia sfery Ziemi oraz określa ich wzajemne oddziaływanie wymienia i klasyfikuje pośrednie i bezpośrednie źródła informacji geograficznej wymienia dowody na kulistość Ziemi wyjaśnia znaczenie terminu elipsoida obrotowa wyjaśnia różnicę między długością promienia równikowego a długością promienia biegunowego odczytuje współrzędne geograficzne wybranych punktów podaje różnice między mapą a planem wymienia funkcje mapy klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria przelicza skalę liczbową na mianowaną oblicza odległość rzeczywistą na podstawie skali mapy wymienia zalety i wady globusa z punktu widzenia jego zastosowania wymienia na podstawie mapy i schematów rodzaje siatek kartograficznych wymienia rodzaje zniekształceń opisuje ilościowe i jakościowe metody prezentacji zjawisk na mapach wyszukuje w atlasie przykłady różnych graficznych metod prezentacji zjawisk geograficznych na mapach wymienia rodzaje diagramów słupkowych odczytuje dane statystyczne z wykresów słupkowych, liniowych oraz diagramów kołowych odczytuje dane z tabel statystycznych posługuje się kierunkami na mapie samochodowej posługuje się numerami dróg na mapie samochodowej oblicza czas przejazdu między wybranymi obiektami na podstawie mapy samochodowej posługuje się numerami dróg na mapie topograficznej rozpoznaje na mapie topograficznej obiekty na podstawie legendy i opisu odczytuje rzeźbę terenu na podstawie mapy topograficznej oblicza wysokość względną odczytuje wysokość bezwzględną przedstawia różnice pomiędzy mapą topograficzną a turystyczną wyjaśnia, że mapa turystyczna jest ważnym źródłem wiedzy o danym regionie odczytuje rzeźbę terenu na podstawie mapy turystycznej rozszerzający wykazuje interdyscyplinarny charakter nauk geograficznych odróżnia przedmiot badań geografii fizycznej i społeczno- -ekonomicznej oraz ogólnej i regionalnej podaje przykłady związków geografii z innymi naukami wymienia sposoby pozyskiwania i przetwarzania informacji geograficznej