PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z GEOGRAFII gimnazjum

Transkrypt

1 PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z GEOGRAFII gimnazjum Klasa 1A, 1B - Puls Ziemii Obraz Ziemii Uczeń : Dział Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca wymienia źródła informacji zna imiona bądź nazwiska uczonych geograficznej, wyróżnia dyscypliny i ich dokonania w zakresie poznania geografii, wyjaśnia znaczenie terminu kształtu i wymiarów Ziemi oblicza geografia, wskazuje na mapie lub odległość (rozciągłość południkową) na globusie równik, południk 0 oraz między dwoma punktami na mapie, półkulę południową, północną, korzystając z zależności 1 111,2 wschodnią i zachodnią, wyjaśnia km stosuje ze zrozumieniem pojęcia: terminy: skala, siatka długość geograficzna, szerokość kartograficzna, wymienia rodzaje geograficzna oblicza skalę mapy, skal oraz podaje ich przykłady, znając odległość rzeczywistą między wymienia metody przedstawiania obiektami przedstawionymi na zjawisk na mapach, wyjaśnia terminy: mapie charakteryzuje wybrane wysokość względna, wysokość metody przedstawiania zjawisk na bezwzględna, poziomica, analizuje mapach stosuje ze zrozumieniem i interpretuje treści map terminy: wysokość względna, ogólnogeograficznych, tematycznych, wysokość bezwzględna projektuje turystycznych i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych, topograficznych i samochodowych wyjaśnia, czym zajmuje się geografia fizyczna, społeczno-ekonomiczna i regionalna, podaje wymiary Ziemi oraz główne cechy jej kształtu, określa położenie geograficzne punktów i obszarów na mapie i globusie, wymienia cechy południków i równoleżników, wskazuje na globusie oraz mapie świata zwrotniki i koła podbiegunowe, wyjaśnia terminy: długość geograficzna, szerokość geograficzna, podaje różnice między planem a mapą, dokonuje podziału map ze względu na ich skalę oraz treść, podaje różnice między siatką kartograficzną a geograficzną, posługuje się skalą mapy do obliczania odległości w terenie, odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych, w tym odczytuje wysokość bezwzględną, dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych, identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych, lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty wyjaśnia różnice między elipsoidą a geoidą określa położenie matematyczno-geograficzne punktów i obszarów na globusie oraz na mapie odszukuje obiekty na mapie na podstawie podanych współrzędnych geograficznych wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapie przekształca postacie skali posługuje się w terenie planem miasta oblicza wysokość względną wybranych punktów oraz charakteryzuje rzeźbę terenu na podstawie rysunku poziomicowego i mapy hipsometrycznej posługuje się w terenie planem oraz mapą topograficzną, turystyczną i samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na mapie i w terenie) lokalizuje na mapach (również konturowych) najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce omawia historię poznawania kształtu i wymiarów Ziemii podaje wartość azymutu geograficznego podaje zasady działania oraz możliwości wykorzystania odbiornika GPS wyjaśnia, na czym polega generalizacja mapy oraz uzasadnia jej przydatność charakteryzuje sposoby przedstawiania rzeźby terenu na mapach przeprowadza prostą interpolację, np. wykreśla poziomice Ziemia we Wszechświecie wymienia nazwy ciał niebieskich znajdujących się w Układzie Słonecznym wyjaśnia terminy: ruch obiegowy Ziemi, równonoc wiosenna, równonoc jesienna, przesilenie zimowe, przesilenie letnie wymienia daty dni rozpoczynających pory roku wyjaśnia terminy: ruch obrotowy Ziemi, południe, północ, doba, górowanie Słońca, południk miejscowy, gnomon wyjaśnia terminy: czas słoneczny, wymienia nazwy planet Układu Słonecznego, zaczynając od nazwy planety znajdującej się najbliżej Słońca podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obiegowego Ziemi korzystając z danych liczbowych, porównuje planety Układu Słonecznego podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego Ziemi podaje kierunek i czas obrotu Ziemi dookoła własnej osi podaje cechy ruchu obrotowego Ziemi wyjaśnia, rozpoznaje i nazywa ciała niebieskie przedstawione na ilustracji podaje daty przesileń i równonocy na podstawie ilustracji przedstawiających oświetlenie Ziemi w ciągu roku podaje różnicę między teorią geocentryczną i heliocentryczną przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku opisuje dzienną wędrówkę Słońca po charakteryzuje wybrane ciała niebieskie: planety, planetoidy, gwiazdy, satelity, meteory i meteoryty posługując się rysunkiem, wyjaśnia zjawiska zaćmienia Słońca i zaćmienia Księżyca charakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi wyjaśnia przyczyny występowania dnia i nocy polarnej charakteryzuje dwa rodzaje prędkości Ziemi omawia zastosowanie gnomonu posługuje się ze zrozumieniem pojęciem ruch obrotowy oblicza czas słoneczny i strefowy danego miejsca na omawia rolę lotów kosmicznych w poznaniu wszechświata oblicza wysokość Słońca nad widnokręgiem omawia ruch obrotowy Ziemi, posługując się tellurium lub globusem ustala, jaki dzień tygodnia nastąpi po przekroczeniu międzynarodowej linii zmiany daty

2 czas strefowy, czas urzędowy dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i międzynarodowa linia zmiany daty wymienia rodzaje kalendarzy i podaje ich cechy sklepieniu niebieskim, posługując się ilustracją lub planszą posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na Ziemi oblicza kąt, o jaki obraca się Ziemia w określonym czasie podstawie jego położenia matematyczno-geograficznego charakteryzuje czas słoneczny, strefowy, uniwersalny i urzędowy stosuje ze zrozumieniem pojęcia: czas słoneczny, czas strefowy, czas uniwersalny i czas urzędowy Atmosfera wyjaśnia terminy: atmosfera, troposfera podaje skład chemiczny powietrza atmosferycznego wyjaśnia termin izoterma podaje czynniki wpływające na temperaturę powietrza na Ziemi wyjaśnia pojęcia: ciśnienie atmosferyczne, niż baryczny, wyż baryczny, izobara wymienia przykłady wiatrów stałych i okresowo zmiennych oraz lokalnych, występujących na kuli ziemskiej wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych wyjaśnia terminy: wilgotność powietrza, wilgotność względna, resublimacja wyjaśnia terminy: pogoda, klimat wymienia czynniki klimatotwórcze wymienia nazwy warstw atmosfery, zaczynając od nazwy tej warstwy, która znajduje się najbliżej powierzchni Ziemi omawia na podstawie schematu zmiany temperatury powietrza w poszczególnych warstwach atmosfery analizuje temperaturę powietrza w wybranych miejscach na podstawie map klimatycznych lub wykresu przebiegu temperatury powietrza wyjaśnia przyczynę powstawania wiatru analizuje występowanie opadów na kuli ziemskiej na podstawie mapy stref klimatycznych podaje przykłady obszarów charakteryzujących się nadmiarem lub niedoborem opadów atmosferycznych wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych ze względu na sposób powstania wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych na Ziemi wymienia strefy klimatyczne na kuli ziemskiej i wskazuje ich zasięg na mapie charakteryzuje poszczególne warstwy atmosfery oblicza zmiany temperatury powietrza wraz ze wzrostem lub spadkiem wysokości oblicza średnią roczną amplitudę temperatury powietrza oraz średnią roczną temperaturę powietrza sporządza wykres przedstawiający przebieg temperatury powietrza omawia zależność temperatury powietrza od kąta padania promieni słonecznych sporządza schemat wyżu i niżu barycznego wskazuje na mapie świata obszary występowania różnych rodzajów wiatrów omawia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia opadów atmosferycznych na Ziemi rozpoznaje przedstawione na ilustracji opady i osady atmosferyczne wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza podaje różnice między klimatem a pogodą charakteryzuje wpływ czynników klimatotwórczych na klimat charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych, położonych w różnych strefach klimatycznych charakteryzuje zjawisko inwersji temperatury powietrza wymienia czynniki klimatotwórcze oraz wyjaśnia na przykładach ich wpływ na zróżnicowanie temperatury powietrza na Ziemi wymienia czynniki klimatotwórcze oraz wyjaśnia na przykładach ich wpływ na zróżnicowanie temperatury powietrza na Ziemi wyjaśnia na podstawie schematu procesy powstawania chmur, opadów i osadów atmosferycznych na kuli ziemskiej stosuje ze zrozumieniem terminy: pogoda, klimat charakteryzuje klimat górski podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi omawia wpływ człowieka na zmiany zachodzące w składzie powietrza atmosferycznego charakteryzuje skale (Celsjusza, Fahrenheita i Kelvina), wykorzystywane do określania wartości temperatury powietrza wyjaśnia, w jaki sposób powstają cyklony tropikalne, charakteryzuje je i podaje ich przykłady charakteryzuje rodzaje chmur, a także opadów i osadów atmosferycznych charakteryzuje strefy klimatyczne pod względem warunków sprzyjających działalności człowieka Wody Ziemii wymienia nazwy oceanów i wskazuje te oceany na mapie świata podaje przykłady ruchów wody morskiej wyjaśnia terminy: kondensacja, parowanie, morze, zatoka, cieśnina wyjaśnia terminy: rzeka główna, dopływ, zlewisko, dorzecze, dział wodny wskazuje na mapie świata najdłuższe rzeki wyjaśnia terminy: jezioro, bagno, omawia na podstawie schematu zasoby wodne Ziemi wskazuje na mapie świata wybrane prądy morskie oraz wymienia ich nazwy wymienia stany skupienia wody w przyrodzie i podaje przykłady ich występowania wyjaśnia termin przepływ zaznacza na ilustracji dorzecze, dział wodny i zlewisko wymienia elementy dorzecza wymienia różne typy genetyczne jezior wymienia omawia obieg wody w przyrodzie na podstawie schematu dostrzega i wyjaśnia związki między warunkami klimatycznymi a zasoleniem wody morskiej wymienia rodzaje i podaje przykłady zasilania rzek podaje przykłady gospodarczego wykorzystania rzek analizuje wykresy długości rzek i ich przepływu nazywa i wskazuje na mapie różne typy genetyczne jezior oraz obszary charakteryzuje przyczyny i skutki ruchów wody morskiej wyjaśnia związki między warunkami klimatycznymi, a rodzajem zasilania rzek stosuje ze zrozumieniem pojęcia: rzeka główna, dopływ, zlewisko, dorzecze, dział wodny omawia warunki powstawania bagien omawia procesy prowadzące do aktywności gejzeru charakteryzuje wybrane rodzaje wód charakteryzuje zjawisko El Nino charakteryzuje powodzie i podaje ich przykłady charakteryzuje różne typy genetyczne jezior i podaje ich przykłady charakteryzuje niebezpieczeństwa związane z zanieczyszczeniem wód podziemnych

3 wieloletnia zmarzlina wyjaśnia terminy: wody podziemne, źródło, wody artezyjskie, gejzer rodzaje wód podziemnych analizuje budowę niecki artezyjskiej na podstawie ilustracji bagienne podaje przykłady gospodarczego wykorzystania stawów i sztucznych zbiorników wodnych podaje przykłady gospodarczego wykorzystania wód podziemnych wskazuje na mapie świata obszary występowania wód artezyjskich i gejzerów podziemnych Wnętrze Ziemii wymienia warstwy wnętrza Ziemi w kolejności od warstwy znajdującej się najgłębiej wymienia nazwy wybranych skał i minerałów wyjaśnia terminy: skała, minerał określa wiek Ziemi wymienia nazwy er, zaczynając od najstarszej wymienia procesy wewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi wyjaśnia terminy: wulkan, lawa, magma, hipocentrum, epicentrum, Ognisty Pierścień Pacyfiku wymienia produkty erupcji wulkanicznej wymienia nazwy orogenez i rodzaje gór wyjaśnia terminy: ruchy górotwórcze, góry fałdowe, góry zrębowe wymienia nazwy wielkich form ukształtowania powierzchni Ziemi wymienia metody badania wnętrza Ziemi podaje różnicę między litosferą a skorupą ziemską wskazuje różnice między minerałem a skałą omawia na podstawie tabeli stratygraficznej najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Ziemi podaje przykłady skamieniałości przewodnich podaje główne cechy płytowej budowy litosfery wskazuje na mapie świata obszary aktywne sejsmicznie wymienia przykłady wulkanów i wskazuje je na mapie wskazuje na mapie świata przykłady gór fałdowych, wulkanicznych i zrębowych omawia na podstawie schematu budowę wnętrza Ziemi wyjaśnia termin prądy konwekcyjne podaje przykłady gospodarczego wykorzystania skał podaje przykłady minerałów skałotwórczych wyjaśnia rolę skamieniałości przewodnich w odtwarzaniu dziejów Ziemi przedstawia hipotezy wyginięcia dinozaurów omawia skutki wulkanizmu i trzęsień ziemi omawia różnice między górami fałdowymi a zrębowymi określa na podstawie danych statystycznych ukształtowanie powierzchni kontynentów charakteryzuje metody badania wnętrza Ziemi i podaje ich zastosowanie rozpoznaje skały i określa ich rodzaj dostrzega zmiany w świecie organicznym w dziejach Ziemi wymienia nazwy okresów geologicznych wykazuje związki pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi wymienia na podstawie schematu elementy budowy wulkanu charakteryzuje wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi charakteryzuje warstwy wnętrza Ziemi omawia zróżnicowanie temperatury wnętrza Ziemi charakteryzuje wybrane skały i warunki ich powstawania omawia najważniejsze wydarzenia w poszczególnych erach dziejów Ziemi stosuje ze zrozumieniem terminy: hipocentrum, epicentrum, orogeneza charakteryzuje na podstawie schematów mechanizm powstawania gór fałdowych i zrębowych Rzeźbiarze powierzchni Ziemii wyjaśnia terminy: wietrzenie, erozja wymienia rodzaje wietrzenia wyjaśnia terminy: krasowienie, erozja podaje rodzaje skał, które ulegają krasowieniu wymienia rodzaje ujść rzecznych wyjaśnia terminy: erozja wgłębna, erozja boczna, akumulacja wyjaśnia pojęcie: granica wiecznego śniegu wskazuje na mapie świata obszary występowania lądolodów wyjaśnia terminy: korazja, niecka deflacyjna, wydma paraboliczna, barchan, grzyb skalny wyjaśnia termin abrazja podaje przykłady form powstałych w wyniku wymienia procesy zewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi podaje przykłady form krasowych występujących na powierzchni i w głębi Ziemi wskazuje na mapie regiony, w których występują zjawiska krasowe wskazuje na mapie świata przykłady rzek posiadających ujście deltowe lub lejkowate podaje przykłady form erozji i akumulacji rzecznej wskazuje różnice między lodowcem górskim a lądolodem dostrzega związek między warunkami klimatycznymi a występowaniem lodowców górskich i lądolodów na Ziemi wskazuje na mapie wybrane pustynie wymienia rodzaje pustyń ze wzg. na budowę i charakteryzuje rodzaje wietrzenia i formy terenu powstałe w jego wyniku charakteryzuje na podstawie ilustracji budowę jaskini oraz występujące w niej formy krasowe wyjaśnia proces powstawania meandrów omawia warunki sprzyjające powstawaniu delt oraz ujść lejkowatych rozpoznaje i podpisuje na schemacie formy polodowcowe wymienia przykłady form powstałych w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów podaje przykłady form powstałych na skutek erozyjnej i akumulacyjnej działalności wiatru wskazuje różnice między barchanem i wydmą paraboliczną omawia na rozpoznaje na ilustracjach formy terenu powstałe w wyniku wietrzenia posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: wietrzenie, erozja omawia procesy krasowe i wyjaśnia, w jaki sposób powstają formy krasowe posługuje się ze zrozumieniem terminami: krasowienie, erozja rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania procesów krasowych przedstawia rzeźbotwórczą rolę rzeki w jej górnym, środkowym i dolnym odcinku rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby terenu powstałe w wyniku działalności rzeki przedstawia rzeźbotwórczą rolę charakteryzuje wybrane rodzaje ruchów masowych zapisuje reakcję chemiczną rozpuszczania skały wapiennej stosuje ze zrozumieniem pojęcia spadek rzeki oraz oblicza średni spadek rzeki wyjaśnia wpływ zmian klimatycznych na zmiany powierzchni pokrywy lodowej omawia wpływ szaty roślinnej na rzeźbotwórczą działalność wiatru wskazuje na mapie świata obszary zagrożone pustynnieniem wyjaśnia pojęcia: rewa, wał burzowy, ripplemarki

4 rzeźbotwórczej działalności morza położenie wymienia najważniejsze typy wybrzeży morskich wskazuje na mapie świata typy wybrzeży podstawie ilustracji proces powstawania klifu i mierzei lodowców górskich i lądolodów stosuje ze zrozumieniem pojęcie: granica wiecznego śniegu rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów przedstawia rzeźbotwórczą rolę wiatru określa genezę wybranych pustyń rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności wiatru wyjaśnia genezę poszczególnych typów wybrzeży morskich rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby terenu powstałe w wyniku działalności morza Tajemnica natury wyjaśnia terminy: gleba, żyzność gleby wymienia czynniki glebotwórcze wymienia najważniejsze rodzaje gleb strefowych i astrefowych na Ziemi wskazuje i nazywa poziomy glebowe na profilu glebowym nazywa główne strefy roślinne na kuli ziemskiej i wskazuje je na mapie świata charakteryzuje poziomy glebowe charakteryzuje poszczególne strefy roślinne występujące na Ziemi wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania glebami Afryka wskazuje Afrykę na mapie świata wymienia nazwy stref klimatycznoroślinno- -glebowych Afryki wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Afryki wybrane elementy linii brzegowej, krainy geograficzne, rzeki i jeziora oraz podaje ich nazwy wyjaśnia znaczenie terminu gęstość zaludnienia podaje liczbę ludności Afryki wymienia nazwy odmian ludzkich zamieszkujących Afrykę wymienia przyczyny ubóstwa państw Afryki wymienia nazwy najgęściej i najsłabiej zaludnionych obszarów w Afryce wymienia problemy mieszkańców Afryki wskazuje Egipt i RPA na mapie świata, podaje nazwy ich stolic oraz nazwy państw sąsiadujących z tymi krajami wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Egiptu i RPA wymienia nazwy obszarów gęsto zaludnionych w Egipcie wymienia nazwy surowców mineralnych występujących w Egipcie i w RPA wymienia najważniejsze cechy gospodarki wyjaśnia znaczenie terminu określa położenie matematyczno- pustynnienie określa położenie -geograficzne Afryki określa cechy geograficzne Afryki podaje cechy ukształtowania powierzchni Afryki linii brzegowej Afryki wymienia omawia wpływ wybranych czynniki geograficzne kształtujące czynników klimatotwórczych na klimat Afryki przyporządkowuje klimat Afryki wyjaśnia strefom klimatycznym Afryki występowanie stref klimatycznoodpowiednie formacje roślinne i typy -roślinno-glebowych gleb opisuje występowanie wód charakteryzuje klimat, formacje powierzchniowych w Afryce opisuje roślinne oraz gleby w sposoby gospodarowania poszczególnych strefach w strefie Sahelu wyjaśnia znaczenie klimatyczno- -roślinno-glebowych terminów: eksplozja Afryki oblicza rozciągłość demograficzna, przyrost południkową i równoleżnikową naturalny, współczynnik przyrostu Afryki identyfikuje przyczyny naturalnego, produkt krajowy ubóstwa społeczeństwa Afryki brutto (PKB), wskaźnik rozwoju omawia wartość HDI w wybranych społecznego (HDI) omawia krajach na podstawie mapy zróżnicowanie ludności Afryki tematycznej ocenia wpływ opisuje zmiany liczby ludności w warunków naturalnych Afryce omawia przyczyny na rozmieszczenie ludności eksplozji demograficznej w Afryce wymienia przyczyny i skutki opisuje, na podstawie mapy, konfliktów zbrojnych trwających rozmieszczenie ludności w Afryce w Afryce oblicza współczynnik opisuje problemy mieszkańców przyrostu naturalnego opisuje, na Afryki charakteryzuje położenie podstawie mapy gospodarczej, geograficzne oraz środowisko czynniki warunkujące przyrodnicze Egiptu i RPA rozmieszczenie obszarów analizuje gęstość zaludnienia i koncentracji przemysłu i rolnictwa porównuje linię brzegową Afryki z linią brzegową innych kontynentów wykazuje na przykładzie strefy Sahelu związek pomiędzy formami gospodarowania człowieka a zasobami wodnymi wyjaśnia mechanizm powstawania systemu rowów tektonicznych w Afryce wyjaśnia przyczyny i skutki wysokiego przyrostu naturalnego w Afryce analizuje przyczyny i skutki głodu w Afryce analizuje przyczyny i skutki konfliktów zbrojnych trwających w Afryce określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób a poziomem życia w krajach Afryki położonych na południe od Sahary wykazuje związki między warunkami przyrodniczymi a rozwojem gospodarki Egiptu i RPA analizuje dane statystyczne dotyczące struktury eksportu RPA i formułuje wnioski wykazuje zależności między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem ludności w Egipcie i RPA wyjaśnia przyczyny symetrycznego układu stref klimatyczno- -roślinno-glebowych w Afryce uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania w środowisku charakteryzującym się poważnymi niedoborami słodkiej wody proponuje działania mające na celu zahamowanie procesu pustynnienia w strefie Sahelu uzasadnia twierdzenie, że Afryka jest najbiedniejszym kontynentem świata proponuje działania mające na celu ograniczenie problemów mieszkańców Afryki (głodu, konfliktów zbrojnych, niedostatku wody pitnej, AIDS) wykazuje, że Egipt jest jednym z najdynamiczniej rozwijających się państw Afryki wykazuje korzyści wynikające ze strategicznego położenia Egiptu wykazuje, że RPA jest najbogatszym krajem Afryki

5 RPA wyjaśnia znaczenie Kanału Sueskiego współczynnik przyrostu naturalnego w Egipcie omawia czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności w RPA opisuje warunki sprzyjające rozwojowi gospodarki w Egipcie opisuje wybrane atrakcje turystyczne Egiptu przedstawia pozytywne i negatywne skutki budowy tamy w Asuanie przedstawia uwarunkowania rozwoju gospodarczego RPA opisuje warunki życia na terenach uprzemysłowionych w RPA w Egipcie i RPA wykazuje znaczenie turystyki dla gospodarki Egiptu analizuje zmiany w środowisku przyrodniczym Doliny Nilu po wybudowaniu zapory i zbiornika pod Asuanem analizuje udział i miejsce RPA w światowym wydobyciu surowców mineralnych wykazuje rolę surowców mineralnych w kształtowaniu gospodarki RPA Ameryka wskazuje Amerykę na mapie świata wyjaśnia znaczenie terminów: Ameryka Łacińska, Ameryka Środkowa wskazuje wybrane elementy linii brzegowej Ameryki na mapie oraz podaje ich nazwy wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Ameryki wskazuje na mapie najważniejsze krainy geograficzne, rzeki i jeziora Ameryki Północnej i Południowej oraz podaje ich nazwy wymienia nazwy rdzennych mieszkańców Ameryki oraz odmian ludzkich zamieszkujących Amerykę wyjaśnia znaczenie terminów: imigracja, emigracja wyjaśnia przyczyny zróżnicowania ludności Ameryki wskazuje na mapie obszary gęsto i słabo zaludnione oraz podaje ich nazwy wskazuje na mapie największe miasta Ameryki i wymienia ich nazwy wskazuje na mapie świata Stany Zjednoczone, podaje nazwę ich stolicy i nazwy państw sąsiadujących wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Stanów Zjednoczonych wymienia nazwy najważniejszych surowców mineralnych wydobywanych w Stanach Zjednoczonych przedstawia najważniejsze cechy gospodarki Stanów Zjednoczonych wymienia nazwy głównych roślin uprawianych na terenie Stanów Zjednoczonych wymienia nazwy określa położenie geograficzne Ameryki opisuje przebieg granicy między Ameryką Północną a Południową analizuje znaczenie Kanału Panamskiego opisuje linię brzegową Ameryki przyporządkowuje strefom klimatycznym charakterystyczną dla nich roślinność wskazuje na mapie oraz nazywa obszary aktywne sejsmicznie i wulkanicznie w Ameryce wyjaśnia znaczenie terminu saldo migracji wyjaśnia pochodzenie ludności Ameryki opisuje wielkie migracje w dziejach Ameryki wykazuje zróżnicowanie ludności Ameryki analizuje saldo migracji opisuje pochodzenie ludności Ameryki wymienia przyczyny dużego zróżnicowania etnicznego i kulturowego ludności Ameryki opisuje, korzystając z mapy, rozmieszczenie ludności Ameryki Północnej i Południowej porównuje liczbę ludności w wybranych krajach Ameryki określa położenie geograficzne Stanów Zjednoczonych omawia cechy ukształtowania powierzchni Stanów Zjednoczonych wyjaśnia uwarunkowania wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego Stanów Zjednoczonych opisuje cechy rolnictwa Stanów Zjednoczonych wskazuje na mapie Stanów Zjednoczonych obszary rolnicze oraz wymienia ich nazwy wskazuje na mapie oraz określa położenie matematyczno- -geograficzne Ameryki wykazuje wpływ rzeźby terenu na cechy klimatu Ameryki opisuje cechy klimatu Ameryki Północnej i Południowej na podstawie klimatogramów oraz mapy klimatycznej wyjaśnia przyczyny wulkanizmu i trzęsień ziemi w Ameryce wykazuje wpływ wybranych czynników klimatotwórczych na klimat Ameryk i analizuje przyczyny i kierunki migracji ludności do Ameryki wyjaśnia wpływ migracji na zróżnicowanie kulturowe i etniczne ludności Ameryki porównuje strukturę etniczną w wybranych krajach Ameryki i formułuje wnioski wyróżnia główne cechy i podaje przyczyny zróżnicowania kulturowego oraz etnicznego Ameryki Północnej i Południowej analizuje, na podstawie mapy, rozmieszczenie ludności w Ameryce Północnej i Południowej analizuje strukturę PKB Stanów Zjednoczonych i formułuje wnioski ocenia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa charakteryzuje dominujący typ gospodarki rolnej w Stanach Zjednoczonych analizuje strukturę użytkowania ziemi w Stanach Zjednoczonych porównuje ruch pasażerski w portach lotniczych Stanów Zjednoczonych i innych oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Ameryki porównuje linię brzegową i ukształtowanie powierzchni Ameryki z linią brzegową oraz ukształtowaniem powierzchni innych kontynentów omawia skutki południkowego układu form rzeźby terenu w Ameryce Północnej i Południowej wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie roślinności w Ameryce wykazuje zależności między warunkami naturalnymi a rozmieszczeniem ludności w Ameryce wyjaśnia, dlaczego Ameryka określana jest mianem tygla kultur oblicza saldo migracji i formułuje wnioski analizuje uwarunkowania rozwoju przemysłu nowoczesnych technologii wykazuje wysoki poziom rozwoju gospodarczego Stanów Zjednoczonych wykazuje zależność między wysokim poziomem gospodarki a poziomem rozwoju transportu w Stanach Zjednoczonych wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska w najważniejszych regionach gospodarczych Stanów Zjednoczonych analizuje zmiany poziomu urbanizacji w Brazylii i formułuje wnioski analizuje naturalne i antropogeniczne zagrożenia dla puszczy amazońskiej wykazuje wpływ warunków naturalnych na rozmieszczenie wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym Ameryki wyjaśnia mechanizm powstawania tornad analizuje przyczyny wzrostu liczby ludności Ameryki oraz prognozuje dalsze jej zmiany udowadnia, że Stany Zjednoczone są potęga gospodarczą świata analizuje problem nielegalnej imigracji do Stanów Zjednoczonych przedstawia problemy Indian...

6 regionów gospodarczych Stanów Zjednoczonych wyjaśnia znaczenie terminów: megalopolis, technopolia wskazuje na mapie świata Brazylię i podaje nazwę jej stolicy wskazuje na mapie wybrane krainy geograficzne i najważniejsze rzeki Brazylii oraz wymienia ich nazwy wskazuje na mapie największe miasta Brazylii i wymienia ich nazwy, wymienia problemy wielkich miast Brazylii wymienia skutki wylesiania Amazonii charakteryzuje regiony gospodarcze Stanów Zjednoczonych opisuje zróżnicowanie ludności Stanów Zjednoczonych wskazuje na mapie największe aglomeracje Stanów Zjednoczonych oraz wymienia ich nazwy wskazuje na mapie regiony o największej gęstości zaludnienia w Stanach Zjednoczonych oraz podaje ich nazwy określa położenie geograficzne Brazylii opisuje portugalskie korzenie ludności Brazylii wyjaśnia przyczyny wysokiego poziomu urbanizacji w Brazylii określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast Brazylii charakteryzuje rozmieszczenie ludności Brazylii wyjaśnia znaczenie terminu fawele omawia działania podejmowane przez mieszkańców Brazylii w celu zagospodarowania interioru opisuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem państw oraz formułuje wnioski określa rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej charakteryzuje oraz wskazuje na mapie megalopolis wschodniego wybrzeża uzasadnia, że Stany Zjednoczone są krajem imigrantów analizuje skutki gwałtownego wzrostu liczby ludności w wielkich miastach Brazylii opisuje uwarunkowania rozmieszczenia ludności Brazylii analizuje przyczyny i skutki migracji ludności ze wsi do miast wykazuje problemy wielkich miast Brazylii analizuje przyczyny i skutki wylesiania Amazonii ludności Brazylii Australia wskazuje na mapie świata Australię i Oceanię wymienia nazwy osobliwości przyrodniczych Australii wyjaśnia znaczenie terminu endemit wskazuje na mapie najważniejsze obiekty geograficzne Australii: rzeki, jeziora i krainy geograficzne oraz podaje ich nazwy wskazuje na mapie Australii obszary o największej gęstości zaludnienia oraz obszary niezamieszkane wskazuje na mapie największe miasta Australii oraz wymienia ich nazwy wymienia główne cechy gospodarki Związku Australijskiego omawia rozmieszczenie basenów artezyjskich w Australii określa położenie geograficzne Australii i Oceanii opisuje, korzystając z mapy, linię brzegową i ukształtowanie pionowe Australii charakteryzuje cechy klimatu oraz specyfikę świata roślin i zwierząt Australii na podstawie map klimatycznych i klimatogramów wyjaśnia znaczenie terminów: basen artezyjski, studnia artezyjska opisuje rdzennych mieszkańców Australii wyjaśnia uwarunkowania rozwoju hodowli owiec w Związku Australijskim dokonuje podziału geograficznego Oceanii na podstawie mapy ogólnogeograficznej wykazuje przyczyny i skutki ubóstwa wód powierzchniowych w Australii ocenia znaczenie wód artezyjskich analizuje uwarunkowania rozmieszczenia ludności w Australii i Oceanii omawia wybrane zagadnienia gospodarcze ze szczególnym uwzględnieniem roli górnictwa i rolnictwa przedstawia, na podstawie map tematycznych, główne cechy gospodarki Związku Australijskiego na tle warunków naturalnych oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Australii analizuje zależności między warunkami klimatycznymi a występowaniem wód powierzchniowych ocenia warunki środowiska przyrodniczego Australii z punktu widzenia warunków życia i gospodarki ludzi wyjaśnia zależności między warunkami środowiska przyrodniczego Australii a sposobami gospodarowania w rolnictwie porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze Australii ze środowiskiem przyrodniczym innych kontynentów wykazuje zależność między symetrycznym położeniem Australii po obu stronach zwrotnika Koziorożca a uwarunkowaniami klimatycznymi Arktyka i Antarktyka wyjaśnia znaczenie terminów: Arktyka, Antarktyka wskazuje przedstawia cechy położenia Arktyki i Antarktyki na podstawie mapy opisuje czynniki warunkujące klimat obszarów okołobiegunowych charakteryzuje badania prowadzone przez naukowców w Antarktyce i proponuje działania mające na celu zahamowanie niekorzystnych

7 na mapie świata Arktykę i Antarktykę wymienia główne cechy środowiska przyrodniczego Arktyki i Antarktyki ze szczególnym uwzględnieniem cech klimatu wyjaśnia znaczenie terminów: góra lodowa, pak lodowy wymienia najważniejsze zmiany obserwowane w środowisku przyrodniczym obszarów polarnych świata wyjaśnia uwarunkowania cech środowiska przyrodniczego Antarktyki i Arktyki opisuje działalność człowieka w Arktyce i Antarktyce wymienia główne cechy i przyczyny zmian w środowisku przyrodniczym obszarów okołobiegunowych wymienia nazwy dwóch polskich polarnych stacji badawczych wyjaśnia występowanie pokrywy lodowej na obszarach okołobiegunowych omawia sytuację prawną Antarktyki wykazuje konieczność ochrony przyrody obszarów okołobiegunowych omawia wkład Polaków w badania obszarów polarnych Arktyce porównuje środowisko przyrodnicze Arktyki i Antarktyki zmian w środowisku przyrodniczym obszarów okołobiegunowych Azja wyjaśnia znaczenie terminu Eurazja wskazuje na mapie świata Eurazję i Azję wymienia przykłady kontrastów geograficznych Azji wskazuje na mapie wybrane elementy linii brzegowej Azji i podaje ich nazwy wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Azji wskazuje na mapie najważniejsze krainy geograficzne, rzeki i jeziora Azji oraz wymienia ich nazwy wyjaśnia znaczenie terminu monsun odróżnia monsun letni od monsunu zimowego wskazuje na mapie obszary występowania monsunu wyjaśnia znaczenie terminu tarasy wskazuje na mapie Chiny, podaje nazwę ich stolicy oraz nazwy państw sąsiadujących wskazuje na mapie krainy geograficzne oraz najważniejsze rzeki w Chinach oraz wymienia ich nazwy podaje liczbę ludności Chin opisuje bariery osadnicze w Chinach Zachodnich wymienia nazwy bogactw mineralnych Chin wskazuje najdynamiczniej rozwijające się działy gospodarki w Chinach wymienia nazwy głównych roślin uprawnych wymienia najważniejsze cechy gospodarki Chin wskazuje na mapie świata Japonię i podaje nazwę jej stolicy wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Japonii opisuje skutki trzęsień ziemi, tajfunów i tsunami wymienia określa położenie geograficzne Eurazji i Azji charakteryzuje ukształtowanie powierzchni Azji opisuje cechy klimatu Azji na podstawie klimatogramów i mapy klimatycznej charakteryzuje wybrane strefy roślinne Azji opisuje rozmieszczenie wód powierzchniowych w Azji na podstawie mapy przedstawia kontrasty geograficzne Azji opisuje, na podstawie mapy, granicę między Azją a Europą oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Azji omawia, na podstawie schematu, cyrkulację monsunową w Azji Południowej i Południowo- -Wschodniej porównuje, na podstawie diagramu, wielkość produkcji ryżu w wybranych krajach wskazuje na mapie obszary odznaczające się intensywną uprawą ryżu i podaje ich nazwy opisuje wymagania klimatyczno-glebowe ryżu określa położenie geograficzne oraz cechy środowiska przyrodniczego Chin wyjaśnia zjawisko zachwiania równowagi płci opisuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa w Chinach wyjaśnia zależność między warunkami przyrodniczymi a rozmieszczeniem ludności Chin opisuje uwarunkowania rozwoju gospodarczego Chin określa miejsce Chin w światowej wymianie towarowej wskazuje na mapie oraz nazywa obszary o dużej koncentracji przemysłu w omawia geograficzne czynniki warunkujące klimat Azji wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie roślinności wyjaśnia, na czym polega kontrastowość klimatyczna Azji wyjaśnia przyczyny i skutki wysychania Jeziora Aralskiego wyjaśnia, na czym polega promienisty układ wielkich systemów rzecznych Azji przedstawia, na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze azjatyckie cywilizacje wykazuje znaczenie tarasowania stoków wykazuje związek pomiędzy rytmem upraw i kulturą ryżu a cechami klimatu monsunowego w Azji Południowej i Południowo- -Wschodniej opisuje przyrodnicze i społeczno-gospodarcze skutki zaburzenia rytmu cyrkulacji monsunowej analizuje wykresy i dane dotyczące liczby ludności i współczynnika przyrostu naturalnego w Chinach wyjaśnia, na czym polega chiński program kontroli urodzeń określa cele i skutki programu kontroli urodzeń porównuje wartość PKB Chin z wartością PKB innych krajów wyjaśnia kierunki rozwoju gospodarczego Chin wskazuje zmiany znaczenia Chin w gospodarce światowej wykazuje przyczyny migracji ludności Chin ze wsi do miast charakteryzuje geograficzne czynniki kształtujące porównuje linię brzegową i ukształtowanie powierzchni Azji z linią brzegową i ukształtowaniem powierzchni innych kontynentów wykazuje, na podstawie map tematycznych, że Azja jest kontynentem wielkich geograficznych kontrastów analizuje wpływ cyrkulacji monsunowej w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej na życie codzienne i gospodarowanie mieszkańców tych regionów wykazuje zależności między warunkami przyrodniczymi a rozwojem gospodarczym Chin analizuje przyczyny szybkiego rozwoju gospodarczego Chin w ostatnich latach opisuje skutki położenia Japonii w strefie aktywności wulkanicznej i sejsmicznej wykazuje przyczyny i znaczenie działań umożliwiających życie w trudnych warunkach przyrodniczych wykazuje, że Japonia jest potęgą gospodarczą opisuje znaczenie marikultury dla gospodarki Japonii analizuje poziom rozwoju gospodarczego Indii analizuje cechy indyjskiego rolnictwa i formułuje wnioski wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju nowoczesnych usług w Indiach wykazuje korzyści gospodarcze i społeczne wynikające z eksportu ropy naftowej oraz produktów powstałych w wyniku jej przetworzenia porównuje wydobycie ropy naftowej z porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze Azji ze środowiskiem przyrodniczym innych kontynentów opisuje osiągnięcia najstarszych cywilizacji azjatyckich wykazuje znaczenie ryżu dla kultury społeczeństwa azjatyckiego omawia kontrasty przyrodnicze Chin wykazuje wpływ Chin na światową gospodarkę wykazuje przyczyny i skutki spowolnienia gospodarczego Japonii przewiduje społeczno- -gospodarcze skutki eksplozji demograficznej w Indiach wykazuje wpływ hinduizmu na życie i działalność ludzi uzasadnia lokalizację okręgów przemysłowych w Indiach uzasadnia tezę, że konflikty na Bliskim Wschodzie mają wpływ na globalną gospodarkę

8 działania umożliwiające życie i gospodarowanie w trudnych warunkach przyrodniczych wymienia japońskie produkty znane na całym świecie wymienia nazwy głównych roślin uprawnych przedstawia znaczenie rybołówstwa dla gospodarki Japonii podaje liczbę mieszkańców Japonii wskazuje na mapie wielkie miasta Japonii i wymienia ich nazwy wymienia najważniejsze cechy japońskiej gospodarki wskazuje na mapie Indie, podaje nazwę ich stolicy oraz nazwy państw sąsiadujących wskazuje na mapie główne krainy geograficzne i rzeki Indii oraz wymienia ich nazwy podaje liczbę ludności Indii przedstawia uwarunkowania wysokiego przyrostu naturalnego w Indiach wymienia nazwy głównych roślin uprawnych wymienia nazwy bogactw mineralnych Indii wymienia najważniejsze cechy gospodarki Indii opisuje kontrasty społeczne i gospodarcze w Indiach wyjaśnia znaczenie terminu Bliski Wschód wskazuje na mapie ogólnogeograficznej państwa należące do regionu Bliskiego Wschodu wymienia cechy środowiska przyrodniczego i gospodarki Bliskiego Wschodu wymienia nazwy państw, na których obszarze znajdują się najbogatsze złoża ropy naftowej wyjaśnia znaczenie terminu OPEC opisuje cechy kultury islamskiej Chinach opisuje położenie geograficzne Japonii na podstawie mapy ogólnogeograficznej omawia cechy środowiska przyrodniczego Japonii charakteryzuje klimat Japonii wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju Japonii po II wojnie światowej wyjaśnia znaczenie dużych nakładów finansowych na oświatę i badania naukowe opisuje udział usług w strukturze PKB wyjaśnia znaczenie transportu dla gospodarki Japonii opisuje czynniki pozaprzyrodnicze sprzyjające rozwojowi rolnictwa w Japonii wyjaśnia znaczenie terminu marikultura określa położenie geograficzne Indii omawia cechy środowiska przyrodniczego Indii omawia prognozy wzrostu liczby ludności Indii wyjaśnia znaczenie terminu zielona rewolucja opisuje poziom rozwoju rolnictwa Indii charakteryzuje uwarunkowania rolnictwa Indii wyjaśnia, dlaczego w Indiach występuje duże pogłowie bydła przedstawia czynniki rozwoju przemysłu w Indiach wskazuje na mapie gospodarczej Indii wybrane ośrodki przemysłu high-tech opisuje położenie geograficzne Bliskiego Wschodu wskazuje na mapie ogólnogeograficznej państwa Bliskiego Wschodu i ich stolice oraz podaje ich nazwy opisuje warunki naturalne Bliskiego Wschodu charakteryzuje zasoby ropy naftowej na Bliskim Wschodzie charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod kątem kierunków i poziomu rozwoju gospodarczego przedstawia działania państw Bliskiego Wschodu mające na celu uniezależnienie się od wydobycia ropy naftowej charakteryzuje gospodarkę krajów Bliskiego Wschodu, w których nie wydobywa się ropy naftowej wskazuje na mapie i wymienia nazwy obszarów na Bliskim Wschodzie objętych klimat Japonii wyjaśnia wpływ cyrkulacji monsunowej na klimat Japonii wykazuje znaczenie czynników społeczno- -kulturowych dla tworzenia nowoczesnej gospodarki Japonii na tle niekorzystnych cech środowiska przyrodniczego analizuje strukturę eksportu Japonii i formułuje wnioski wyjaśnia, dlaczego główne ośrodki gospodarcze Japonii skoncentrowane są na wybrzeżach tego kraju przedstawia przyczyny dużej gęstości zaludnienia na wyspie Honsiu analizuje diagram ilustrujący zmiany liczby ludności w XX i XXI wieku wykazuje problemy związane ze stale zwiększającą się liczbą ludności Indii wyjaśnia przyczyny gwałtownego rozwoju nowoczesnych technologii w Indiach opisuje system kastowy społeczeństwa Indii wskazuje warunki przyrodnicze Bliskiego Wschodu niekorzystne dla działalności gospodarczej człowieka analizuje rozmieszczenie, zasoby i wydobycie ropy naftowej na Bliskim Wschodzie na podstawie map tematycznych i danych statystycznych analizuje udział państw Bliskiego Wschodu w światowym wydobyciu ropy naftowej i formułuje wnioski analizuje wartość PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca w wybranych krajach Bliskiego Wschodu i formułuje wnioski charakteryzuje Bliski Wschód pod kątem cech kulturowych, zasobów ropy naftowej i poziomu rozwoju gospodarczego wartością PKB na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach Bliskiego Wschodu opisuje wpływ religii na gospodarkę krajów Bliskiego Wschodu i życie muzułmanów analizuje skutki konfliktów na Bliskim Wschodzie porównuje poziom życia mieszkańców poszczególnych krajów Bliskiego Wschodu

9 konfliktami zbrojnymi Europa wskazuje na mapie świata Europę wskazuje na mapie wybrane elementy linii brzegowej Europy i wymienia ich nazwy wskazuje na mapie wybrane niziny, wyżyny i góry Europy oraz wymienia ich nazwy wymienia cechy ukształtowania powierzchni Europy na podstawie mapy wskazuje na mapie wybrane europejskie rzeki i jeziora oraz wymienia ich nazwy omawia przemiany polityczne w Europie po 1989 roku wymienia nazwy wybranych krajów Europy wyjaśnia znaczenie terminu terytorium zależne wskazuje najmniejsze i największe państwa Europy pod względem powierzchni i liczby ludności na mapie politycznej Europy podaje liczbę ludności Europy wymienia przyczyny niskiego przyrostu naturalnego wymienia nazwy krajów o najniższym i najwyższym współczynniku przyrostu naturalnego w Europie wymienia nazwy krajów, które zamieszkuje ludność o największej średniej długości życia wymienia czynniki wpływające na długość życia w Europie opisuje różnice w wyglądzie osób pochodzących z różnych części Europy wymienia odmiany człowieka zamieszkujące Europę wymienia nazwy rodzin językowych, do których należą języki europejskie wymienia nazwy państw, w których obowiązuje więcej niż jeden język urzędowy wymienia przykłady zróżnicowania kulturowego mieszkańców Europy wskazuje na mapie obszary o największej i najmniejszej gęstości zaludnienia w Europie oraz wymienia ich nazwy wskazuje na mapie największe miasta Europy oraz wymienia ich nazwy opisuje, na podstawie mapy, położenie Londynu wyjaśnia znaczenie terminu kraje skandynawskie wskazuje kraje określa położenie geograficzne Europy na podstawie mapy ogólnogeograficznej charakteryzuje linię brzegową Europy na podstawie mapy porównuje średnią wysokość Europy ze średnią wysokością innych kontynentów wykazuje typowo nizinny charakter ukształtowania powierzchni Europy na podstawie mapy przedstawia czynniki geograficzne wpływające na klimat Europy opisuje klimat Europy na podstawie mapy wyjaśnia znaczenie terminu kontynentalizm klimatu charakteryzuje wybrane strefy roślinne Europy opisuje rozmieszczenie wód powierzchniowych w Europie na podstawie mapy wyjaśnia przyczyny zmian na mapie politycznej Europy po 1989 roku wyjaśnia skutki rozpadu ZSRR wymienia nazwy wybranych krajów Europy i ich stolic wskazuje na mapie kraje położone zarówno w Europie, jak i w Azji oraz wymienia ich nazwy opisuje liczbę ludności Europy na tle liczby ludności świata przedstawia zmiany liczby ludności w Europie w latach analizuje przyczyny i skutki niskiego przyrostu naturalnego porównuje współczynnik przyrostu naturalnego w wybranych krajach Europy porównuje udział ludności powyżej 65 roku życia w strukturze wiekowej wybranych państw Europy porównuje strukturę wiekową ludności Europy i Afryki wyjaśnia znaczenie terminu wielokulturowość przedstawia zróżnicowanie językowe mieszkańców Europy opisuje strukturę wyznaniową mieszkańców Europy opisuje, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie regionalne, kulturowe, narodowościowe opisuje położenie geograficzne i granice Europy z innymi kontynentami na mapie ogólnogeograficznej świata porównuje linię brzegową Europy z linią brzegową innych kontynentów porównuje ukształtowanie powierzchni Europy z ukształtowaniem powierzchni innych kontynentów wyjaśnia wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni Europy wyjaśnia zależności między typem klimatu a występowaniem formacji roślinnych wyjaśnia wpływ działalności rzek na rzeźbę powierzchni Europy wyjaśnia genezę wybranych europejskich jezior przedstawia terytoria zależne wybranych krajów wyjaśnia znaczenie terminu suwerenność wykazuje, że tempo wzrostu liczby ludności w Europie jest najniższe na świecie analizuje piramidę płci i wieku i formułuje wnioski porównuje wartość współczynnika przyrostu naturalnego z odsetkiem ludności powyżej 65 roku życia i formułuje wnioski wyjaśnia przyczyny starzenia się europejskich społeczeństw wykazuje konsekwencje starzenia się społeczeństw europejskich porównuje strukturę wyznaniową ludności w wybranych państwach Europy opisuje, na podstawie mapy, rozmieszczenie ludów Europy opisuje przyczyny i konsekwencje zróżnicowania ludności Europy omawia położenie oraz układ przestrzenny Londynu przedstawia znaczenie Londynu jako światowej metropolii charakteryzuje środowisko przyrodnicze krajów Europy Północnej wyjaśnia, dlaczego porty morskie położone za kołem podbiegunowym nie zamarzają wykazuje zależności między warunkami klimatycznymi a typową oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Europy przedstawia genezę powstawania gór w Europie wykazuje wpływ czynników geograficznych na cechy klimatu Europy wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym Europy wykazuje znaczenie procesów integracyjnych zachodzących w Europie opisuje cele i zadania Unii Europejskiej analizuje prognozy zmian demograficznych w Europie uzasadnia twierdzenie, że społeczeństwo europejskie się starzeje wyjaśnia przyczyny i skutki wydłużania się średniej długości życia wykazuje wielokulturowość Europy wykazuje skutki wielokulturowości mieszkańców Europy wyjaśnia przyczyny warunkujące rozmieszczenie ludności w Europie wykazuje niekorzystny wpływ warunków środowiska przyrodniczego Europy Północnej na działalność gospodarczą człowieka porównuje środowisko przyrodnicze krajów Europy Północnej charakteryzuje czynniki decydujące o wykształceniu pięter klimatycznoroślinnych w Alpach wykazuje znaczenie sektora usług turystycznych i finansowych dla gospodarki krajów alpejskich wykazuje odrębność kulturową mieszkańców gór wykazuje atrakcyjność przyrodniczą Europy Południowej wykazuje związki między rozwojem turystyki a warunkami przyrodniczymi i dziedzictwem kulturowym ocenia rolę turystyki w rozwoju gospodarczym krajów Europy Południowej wykazuje wpływ czynników pozaprzyrodniczych na wielkość produkcji roślinnej i zwierzęcej dowodzi, że francuskie rolnictwo jest wysoko rozwinięte wykazuje wysoki poziom rozwoju przemysłu, rolnictwa i usług w Niemczech analizuje wykazuje następstwa południkowej i równoleżnikowej rozciągłości Europy analizuje przyczyny rozpadu ZSRR i Jugosławii wyróżnia regiony geopolityczne Europy i uzasadnia ich powstanie analizuje problemy demograficzne Europy i formułuje wnioski uzasadnia, że Europa charakteryzuje się warunkami przyrodniczymi i pozaprzyrodniczymi korzystnymi dla osadnictwa analizuje zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji w wybranych krajach Europy charakteryzuje zjawisko odpływu ludności z obszarów północnej Skandynawii przedstawia walory turystyczne krajów Europy Północnej charakteryzuje genezę rzeźby alpejskiej analizuje czynniki decydujące o rozwoju sektora finansowego w Szwajcarii wykazuje zależności miedzy wielkością ruchu turystycznego a przychodami wybranych krajów ocenia, na podstawie danych statystycznych, miejsce Francji w produkcji rolnej w Europie dowodzi, że Niemcy znajdują się w ścisłej czołówce najlepiej rozwiniętych państw świata analizuje przyczyny migracji ludności do Niemiec porównuje środowisko społeczno-gospodarcze południowych sąsiadów Polski oraz formułuje wnioski projektuje tygodniowy pobyt na Słowacji, uwzględniając walory środowiska przyrodniczego i kulturowego porównuje środowisko społecznogospodarcze południowych i wschodnich sąsiadów Polski oraz formułuje wnioski uzasadnia tezę, że Rosja jest krajem o wielkich możliwościach gospodarczych przedstawia przyczyny dysproporcji społecznych w Rosji

10 Europy Północnej na mapie i wymienia ich nazwy wymienia warunki przyrodnicze Europy Północnej niesprzyjające działalności człowieka wymienia cechy środowiska przyrodniczego Europy Północnej sprzyjające działalności człowieka wymienia nazwy głównych bogactw naturalnych krajów skandynawskich przedstawia główne działy przemysłu dynamicznie rozwijające się w krajach Europy Północnej opisuje, na podstawie mapy, rozmieszczenie głównych ośrodków miejskich w Europie Północnej wyjaśnia znaczenie terminu kraje alpejskie wskazuje kraje alpejskie na mapie ogólnogeograficznej, wymienia nazwy tych państw oraz nazwy ich stolic wyjaśnia znaczenie terminu granica wiecznego śniegu wymienia czynniki decydujące o występowaniu lodowców górskich w Alpach wymienia wiodące działy gospodarki krajów alpejskich opisuje specyfikę rozmieszczenia ludności w Alpach wskazuje największe miasta alpejskie na mapie i wymienia ich nazwy wyjaśnia znaczenie terminu kraje śródziemnomorskie wskazuje na mapie kraje Europy Południowej i wymienia nazwy ich stolic przedstawia turystyczną atrakcyjność regionu śródziemnomorskiego wskazuje na mapie wyspy położone na Morzu Śródziemnym i wymienia ich nazwy wskazuje na mapie góry znajdujące się na obszarze południowej Europy i wymienia ich nazwy wyjaśnia znaczenie terminu makia wymienia przykłady atrakcji turystycznych południowej Europy wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Francję i podaje nazwę jej stolicy wymienia czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunkujące i etniczne współczesnej Europy opisuje rozmieszczenie ludności w Europie na podstawie mapy omawia przyczyny wysokiego wskaźnika urbanizacji w Europie wyjaśnia znaczenie terminu metropolia i wymienia przykłady europejskich metropolii wyjaśnia, dlaczego Londyn jest nazywany miastem świata opisuje położenie państw Europy Północnej opisuje warunki przyrodnicze Europy Północnej wyjaśnia łagodzący wpływ prądu morskiego na cechy klimatu Europy Północnej wyjaśnia znaczenie terminu okres wegetacyjny charakteryzuje rolnictwo Europy Północnej omawia znaczenie upraw roślin w specjalnie ogrzewanych i doświetlanych szklarniach wykazuje znaczenie położenia Skandynawii i omawia sposoby wykorzystania mórz analizuje wielkość połowów ryb w wybranych krajach świata i krajach Europy Północnej przedstawia wykorzystanie surowców odnawialnych w produkcji energii omawia położenie krajów alpejskich na podstawie mapy ogólnogeograficznej opisuje warunki klimatyczne w Alpach wyjaśnia występowanie źródeł wielu rzek europejskich w Alpach charakteryzuje piętra klimatycznoroślinne w Alpach opisuje rzeźbę Alp opisuje główne kierunki rozwoju gospodarczego krajów alpejskich charakteryzuje strukturę przemysłu krajów alpejskich ocenia warunki rozwoju hydroenergetyki w krajach alpejskich opisuje rozmieszczenie miast i gęstość zaludnienia w krajach alpejskich omawia położenie geograficzne krajów śródziemnomorskich na podstawie mapy ogólnogeograficznej opisuje warunki środowiska przyrodniczego krajów śródziemnomorskich roślinnością krajów Europy Północnej analizuje i ocenia strukturę użytkowania ziemi w Europie Północnej ocenia poziom życia mieszkańców Europy Północnej wykazuje wpływ warunków naturalnych na rozmieszczenie ludności w Europie Północnej wykazuje, na podstawie map tematycznych, związki między głównymi cechami środowiska przyrodniczego Europy Północnej a głównymi kierunkami rozwoju gospodarczego charakteryzuje środowisko przyrodnicze krajów alpejskich wykazuje wpływ gór na środowisko przyrodnicze i gospodarkę krajów alpejskich analizuje strukturę użytkowania ziemi w krajach alpejskich i formułuje wnioski wykazuje, że kraje alpejskie należą do państw wysoko rozwiniętych wykazuje turystyczną atrakcyjność regionu śródziemnomorskiego opisuje wybrane atrakcje turystyczne regionu analizuje infrastrukturę turystyczną i jej znaczenie dla rozwoju turystyki Europy Południowej wykazuje niekorzystny wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze ukazuje dziedzictwo kulturowe krajów śródziemnomorskich analizuje strukturę użytkowania ziemi we Francji wykazuje wpływ klimatu na rozmieszczenie upraw we Francji wykazuje, na przykładzie rolnictwa Francji, związek między warunkami przyrodniczymi a kierunkiem i efektywnością produkcji rolnej wykazuje, że przemysł środków transportu ma duże znaczenie dla gospodarki Francji wykazuje wysoki poziom rozwoju gospodarczego Niemiec na podstawie wartości PKB i struktury zatrudnienia wykazuje znaczenie usług dla gospodarki Niemiec analizuje działania Niemiec na rzecz ochrony środowiska przedstawia przyczyny spadku tempa rozwoju gospodarczego Niemiec na uwarunkowania rozwoju przemysłu przetwórczego i formułuje wnioski podaje przyczyny rozpadu Czechosłowacji porównuje tempo rozwoju gospodarczego Czech i Słowacji oraz formułuje wnioski analizuje historię powstania Litwy, Białorusi i Ukrainy wykazuje zróżnicowanie gospodarcze tych państw ocenia zasoby bogactw mineralnych Litwy, Białorusi i Ukrainy omawia efekty przemian gospodarczych, które nastąpiły na Białorusi, Litwie i na Ukrainie wykazuje przyczyny i skutki depopulacji na Białorusi, Litwie i Ukrainie wykazuje zróżnicowanie warunków przyrodniczych oraz ich wpływ na rozmieszczenie ludności i działalność gospodarczą analizuje zmiany przyrostu naturalnego w Rosji i formułuje wnioski wyjaśnia przyczyny i skutki spadku średniej długości życia wśród mężczyzn w Rosji wykazuje zróżnicowanie narodowościowe i kulturowe społeczeństwa rosyjskiego wyjaśnia rolę Rosji w światowej gospodarce i polityce wykazuje zróżnicowanie gospodarcze Rosji

11 rozwój rolnictwa we Francji wymienia nazwy roślin uprawianych we Francji opisuje produkty charakterystyczne dla Francji wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i wskazuje je na mapie ogólnogeograficznej wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Niemcy, podaje nazwę stolicy tego państwa oraz nazwy krajów z nim sąsiadujących wskazuje na mapie główne krainy geograficzne i najważniejsze rzeki Niemiec oraz wymienia ich nazwy przedstawia udział przemysłu w strukturze PKB Niemiec wymienia nazwy wybranych roślin uprawianych w Niemczech wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Czechy i Słowację, wymienia nazwy ich stolic oraz nazwy państw sąsiadujących z tymi krajami wskazuje na mapie i wymienia nazwy głównych krain geograficznych oraz najważniejszych rzek Czech i Słowacji wymienia nazwy państw będących głównymi partnerami handlowymi Czech i Słowacji wymienia nazwy mniejszości narodowych zamieszkujących Czechy i Słowację wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Litwę, Białoruś i Ukrainę, wymienia nazwy ich stolic oraz nazwy państw sąsiadujących z tymi krajami wskazuje na mapie główne krainy geograficzne i najważniejsze rzeki Litwy, Białorusi i Ukrainy oraz podaje ich nazwy wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego i społeczno- -gospodarczego tych państw wymienia problemy demograficzne Białorusi, Litwy i Ukrainy wyjaśnia znaczenie terminu depopulacja wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Rosję, wymienia nazwę jej stolicy wskazuje na mapie główne krainy geograficzne, rzeki i jeziora Rosji oraz wymienia ich nazwy charakteryzuje warunki klimatyczne i roślinność krajów śródziemnomorskich na podstawie map tematycznych charakteryzuje walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze krajów Europy Południowej opisuje, na podstawie mapy tematycznej, rozmieszczenie najważniejszych ośrodków turystycznych Europy Południowej opisuje położenie geograficzne Francji charakteryzuje warunki klimatyczno-glebowe warunkujące rozwój rolnictwa we Francji opisuje ukształtowanie powierzchni terenu we Francji na podstawie mapy wskazuje na mapie gospodarczej i charakteryzuje najważniejsze regiony rolnicze Francji porównuje wielkość plonów pszenicy i buraków cukrowych w wybranych krajach charakteryzuje Wspólną Politykę Rolną krajów Unii Europejskiej identyfikuje cechy rolnictwa towarowego opisuje długości granic Polski z poszczególnymi państwami określa położenie geograficzne Niemiec na mapie ogólnogeograficznej przedstawia czynniki dynamicznego rozwoju gospodarczego Niemiec wyjaśnia znaczenie transportu dla gospodarki Niemiec wymienia przyczyny dobrego rozwoju gospodarczego Niemiec przedstawia, na podstawie wskazanych źródeł informacji geograficznej, główne kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu Zagłębia Ruhry opisuje położenie geograficzne Słowacji i Czech na mapie ogólnogeograficznej przedstawia wspólne cechy środowiska przyrodniczego Czech i Słowacji opisuje zasoby bogactw naturalnych Czech i Słowacji opisuje atrakcje Czech i Słowacji przyciągające turystów opisuje położenie geograficzne Litwy, Białorusi i Ukrainy charakteryzuje początku XXI wieku wyjaśnia przyczyny i skutki ujemnego przyrostu naturalnego w Niemczech opisuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa Niemiec charakteryzuje i porównuje, na podstawie różnych źródeł informacji geograficznej, środowisko przyrodnicze Czech i Słowacji wykazuje podobieństwa i różnice w gospodarce tych państw porównuje strukturę PKB oraz strukturę zatrudnienia Czech i Słowacji analizuje demograficzne podobieństwa i różnice Czech i Słowacji przedstawia problemy społeczności romskiej zamieszkującej Słowację porównuje poziom rozwoju gospodarczego Litwy, Białorusi i Ukrainy opisuje uwarunkowania rozwoju gospodarki Litwy wyjaśnia przyczyny słabego rozwoju gospodarczego Białorusi opisuje uwarunkowania rozwoju rolnictwa na Ukrainie wyjaśnia przyczyny kryzysu gospodarczego na Ukrainie po rozpadzie ZSRR analizuje współczynnik przyrostu naturalnego na Białorusi, Litwie i Ukrainie oraz formułuje wnioski przedstawia działania rządów Litwy, Białorusi i Ukrainy mające na celu zahamowanie depopulacji opisuje atrakcje turystyczne Krymu wykazuje konsekwencje przyrodnicze dużej rozciągłości równoleżnikowej i południkowej Rosji wskazuje na mapie obszary występowania wieloletniej zmarzliny wykazuje wpływ występowania wieloletniej zmarzliny na działalność człowieka wykazuje zróżnicowanie przyrodnicze Rosji przewiduje skutki depopulacji w Rosji opisuje uwarunkowania rozwoju przemysłu w Rosji wykazuje, że gospodarka Rosji ma charakter surowcowy analizuje strukturę eksportu Rosji i formułuje wnioski omawia najważniejsze problemy rosyjskiego

12 wymienia najważniejsze cechy środowiska przyrodniczego Rosji wyjaśnia znaczenie terminu wieloletnia zmarzlina wymienia nazwy najgęściej zaludnionych obszarów Rosji wymienia najważniejsze problemy ludnościowe Rosji wymienia główne cechy rosyjskiej gospodarki wymienia przyczyny ujemnego przyrostu naturalnego w Rosji wymienia nazwy bogactw naturalnych Rosji i porównuje, na podstawie różnych źródeł informacji geograficznej, środowisko przyrodnicze Litwy, Białorusi i Ukrainy przedstawia cechy gospodarki Litwy, Białorusi i Ukrainy przedstawia współczesne przemiany gospodarcze Ukrainy przedstawia przyczyny ujemnego przyrostu naturalnego na Białorusi, Litwie i Ukraini e określa położenie geograficzne Rosji na mapie ogólnogeograficznej omawia cechy ukształtowania powierzchni Rosji charakteryzuje strefy klimatyczno-roślinne Rosji opisuje rozmieszczenie ludności w Rosji na podstawie mapy gęstości zaludnienia wyjaśnia przyczyny depopulacji w Rosji przedstawia przyczyny spadku współczynnika urodzeń w Rosji wskazuje na mapie i wymienia nazwy obszarów w Rosji o dużej koncentracji przemysłu opisuje zróżnicowanie etniczne, językowe i religijne mieszkańców Rosji przedstawia uwarunkowania niewielkiego zaludnienia w części Rosji położonej na wschód od Uralu rolnictwa Klasa 2A, 2B - Bliżej Geografii Ludność Polski Uczeń potrafi: na podstawie zestawień statystycznych odczytywać liczbę ludności Polski w różnych okresach; definiować przyrost naturalny i rzeczywisty; odczytać z różnych wykresów strukturę ludności; definiować pojęcia związane z migracjami; wskazywać większe miasta Polski; określać funkcje miasta i wsi; podać przykłady grup określić miejsce Polski w Europie pod względem liczby ludności; odczytywać mapę gęstości zaludnienia w Polsce; wskazywać obszary o do-datnim i ujemnym przyroście natu-ralnym i rzeczywistym;analizować strukturę ludności w Polsce; podać przykłady fal migracyjnych w Polsce; zdefiniować zespoły miejskie, podać przykłady; wskazać na wykresach demograficznych okresy wyżów i niżów demograficznych; wykonać wykres przedstawiający zmiany liczby ludności; podać przyczyny zróżnicowania przyrostu naturalnego Polski; podać przyczyny bezrobocia w Polsce; omówić przyczyny migracji i wyjaśnić ich rozmieszczenie; opisać funkcje wybranych miast Polski; omówić tendencje zmian liczby ludności Polski; podać przyczyny wyżów i niżów demograficznych; analizować zmiany przyrostu naturalnego własnego regionu; analizować wskaźnik bezrobocia w poszczególnych regionach Polski; omówić konsekwencje migracji; analizować zmiany w osadnictwie wiejskim i miejskim; podać prognozować zmiany liczby ludności Polski, podając skutki; podać następstwa zmian liczby lud-ności i struktury ludności Polski; wskazać możliwości rozwiązywania problemu bezrobocia; porównać dawne i obecne przyczyny migracji Polaków; wskazać przy-kłady wpływu mniejszości narodowych i grup etnicznych na rozwój kultury

13 etnicznych i mniejszości narodowych w Polsce. wskazać na mapie Polski występowanie grup etnicznych i mniejszości narodowych; wskazać skupiska Polonii na świecie; wskazać państwa należące do Unii Europejskiej. omówić typy wsi; scharakteryzować wybrane grupy etniczne i mniejszości narodowe; przedstawić korzyści wynikające z wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. przyczyny rozmieszczenia mniejszości narodowych w Polsce; przedstawić obszary współpracy państw członkowskich Unii Europejskiej. narodowej; porównywać typy wsi; analizować przestrzenny rozwój przykładowego miasta; oceniać działania podejmowane przez Unię Europejską Gospodarka Polski Uczeń potrafi: Wybrane regiony Polski Uczeń potrafi: Sąsiedzi Polski Uczeń potrafi: - wymienić sektory gospodarki narodowej; wymienić czynniki wpływające na rozwój rolnictwa. zdefiniować zbiory i plony; wymienić formy użytkowania ziemi w Polsce. podać zadania poszczególnych gałęzi przemysłu; wymienić surowce wykorzystywane w poszczególnych gałęziach; wskazać główne okręgi przemysłowe Polski. dokonać podziału usług na rodzaje; - wymienić rodzaje transportu i łączności. wymienić regiony Polski o - - szczególnych walorach turystycznych; podać przykłady obiektów wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce; podać przykłady negatywnego wpływu człowieka na - podać przykład miernika stanu gospodarki; wykonać i analizować wykres użytkowania ziemi. omówić na podstawie mapy rozmieszczenie upraw roślin i chowu zwierząt w Polsce. na podstawie wskaźników ocenić produkcję przemysłową Polski; omówić występowanie surowców energetycznych w Polsce; - na podstawie wykresów omówić strukturę wybranych okręgów przemysłowych omówić znaczenie usług; odczytywać z mapy szlaki i główne węzły transportu; - omówić znaczenie komunikacji w gospodarce. na podstawie wskaźników oceniać natężenie ruchu turystycznego; omówić walory turystyczne wybranego regionu; środowisko przyrodnicze; wymienić - wskazać obiekty wpisane na Listę formy ochrony przyrody. - wskazywać na mapie omawiane regiony; przypisywać regiony do pasów rzeźby powierzchni; podać ważną rzekę, główne miasto i wyróżniającą cechę regionu. - wskazać i opisać położenie danego państwa; wskazać stolicę państw sąsiadujących z Polską; wybrać spośród krajów sąsiadujących z Polską państwa należące do Unii Europejskiej i NATO. Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce; podać zagrożenia środowiska przyrodniczego Polski. - - omówić wyróżniające region cechy klimatu; wymienić formy rzeźby regionu; podać główne procesy kształ-tujące wybrane elementy środo-wiska danego regionu; - wymienić główne formy działalności człowieka. wymienić główne atrakcje turystyczne państw sąsiadujących z Polską; na podstawie diagramów i danych statystycznych odczytywać strukturę demograficzną sąsiadów Polski - - analizować strukturę zasiewów i wielkość produkcji rolniczej; - omówić warunki naturalne rolnictwa wybranych regionów Polski; podać przyczyny występowania upraw roślin i chowu zwierząt w określonych regionach; omówić występowanie surowców mineralnych i ich zastosowanie w poszczególnych gałęziach przemysłu; omówić przyczyny rozwoju wybranych okręgów przemysłowych na podstawie wskaźników ocenić poziom transportu i łączności w Polsce ocenić stopień zagospodarowania turystycznego poszczególnych regionów; opisać wybrany obiekt spośród wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO; na podstawie map ocenić stopień zmian środowiska przyrodniczego; wymienić i wskazać na mapie przykłady form ochrony przyrody. - analizować pochodzenie rzeźby danego regionu; podać zasoby naturalne; analizować strukturę ludności regionu na tle Polski. omówić podobieństwa i różnice kulturowe pomiędzy państwami sąsiadującymi; przedstawić zmiany polityczne i gospodarcze, zachodzące w regionie. z Polską - omówić wskaźniki rozwoju gospodarczego; porównać poziom gospodarczy państw świata na podstawie wskaźników. na podstawie wskaźników porównywać rolnictwo Polski z rolnictwem innych państw. podać konsekwencje obecnej sytuacji przemysłu Polski, wynikające z powojennej historii jego rozwoju; charakteryzować nowoczesne gałęzie przemysłu. porównać poziom transportu i łączności Polski z innymi państwami; opracować trasę turystyczną we własnym regionie; - uzasadnić wpis na Listę Światowego - Dziedzictwa UNESCO polskich obiektów; opisać walory wybranego parku narodowego; porównać podać propozycje działań - gospodarkę centralnie planowaną z wolnorynkową. - analizować problemy polskiego rolnictwa; omówić perspektywy rozwoju polskiego rolnictwa. - - analizować problemy polskiego rybołówstwa. analizować problemy polskiego przemysłu; omówić perspektywy rozwoju polskiego przemysłu; uzasadnić tworzenie specjalnych stref ekonomicznych. zaproponować nowe kierunki rozwoju usług i komunikacji w Polsce. porównać obiekty wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce z obiektami w innych krajach; zmierzających do poprawy warunków środowiska przyrodniczego Polski; opisać walory parków narodo-wych w Polsce. - dostrzegać związki przyczynowoskutkowe zachodzące w środowisku na rozwój społeczno-gospodarczy - zaproponować działania wpływające geograficznym danego regionu. danego regionu. - sejsmicznej i wulkanicznej - przedstawić cechy środowiska przyrodniczego, wyróżniające dane państwo; przedstawić historię przemian politycznych w regionie; - wskazać wspólne dla państw naszego regionu problemy demograficzne, gospodarcze i dotyczące ochrony środowiska - omówić euroregiony i ich rolę w kształtowaniu więzi transgranicznych; zaproponować wspólne działania dotyczące ochrony środowiska przyrodniczego w regionie. Klasa 3A, 3B - Bliżej Geografii Europa wskazać na mapie podstawowe wskazać na mapie jednostki przedstawić cechy środowiska wyjaśnić genezę poszczególnych scharakteryzować wyjątkowe

14 Uczeń potrafi: jednostki fizycznogeograficzne Europy; wymienić podstawowe cechy charakterystyczne środowiska przyrodniczego Europy; wskazać na mapie politycznej państwa Europy; wskazać na mapie Europy przykładowe miejsca konfliktów narodowościowych; wskazać na mapie politycznej państwa skandynawskie; wymienić elementy środowiska przyrodnicze go Islandii wpływające na specyfikę tego kraju; wskazać na mapie Europy ważne regiony przemysłowe i rolnicze; zlokalizować na mapie Londyn i wymienić jego podstawowe funkcje; przedstawić zalety i wady życia w wielkim mieście; wskazać na mapie Alpy i państwa, w granicach których leży ten łańcuch górski; wskazać na mapie europejskie państwa leżące nad Morzem Śródziemnym; podać przykłady państw europejskich o dużych walorach turystycznych; wskazać na mapie obszary o dużych zmianach środowiska przyrodniczego. Azja kontynent rekordów Uczeń potrafi: wskazać na mapie podstawowe jednostki fizycznogeograficzne Azji; wymienić podstawowe cechy charakterystyczne środowiska przyrodniczego; wskazać na mapie politycznej państwa Azji, wymienić charakterystyczne elementy środowiska przyrodniczego Chin, podać różnice między gospodarką rynkową i planowaną centralnie; wymienić charakterystyczne elementy środowiska przyrodniczego Japonii wpływające na specyfikę tego kraju; opisać warunki naturalne Azji Południowo- - Wschodniej; podać przykłady biednych i bogatych państw regionu; wyjaśnić pojęcia: przyrost naturalny, eksplozja demograficzna, kasty; wskazać na mapie politycznej państwa Bliskiego Wschodu. fizycznogeograficzne Europy, największe rzeki i jeziora; przedstawić podstawowe cechy charakterystyczne środowiska przyrodniczego Europy; podać przykłady świadczące o dużym zróżnicowaniu ludów Europy; wyjaśnić przyczyny wybranych konfliktów narodowościowych; przedstawić cechy charakterystyczne środowiska przyrodniczego państw skandynawskich; scharakteryzować wybrane elementy środowiska przyrodniczego Islandii wpływające na specyfikę tego kraju; wyjaśnić pojęcia: restrukturyzacja, rolnictwo intensywne, współpraca transgraniczna; wymienić główne cechy światowych metropolii; scharakteryzować społeczeństwo Londynu; wymienić główne cechy środowiska przyrodniczego Alp; opisać główne walory środowiska przyrodniczego basenu Morza Śródziemnego; wyjaśnić pojęcia związan; podać przykłady działań na rzecz poprawy stanu środowiska przyrodniczego z turystyką. wskazać na mapie jednostki fizycznogeograficzne Azji,największe rzeki i jeziora; scharakteryzować podstawowe cechy charakterystyczne środowiska przyrodniczego Azji; podać przykłady świadczące o dużym zróżnicowaniu ludów Azji; scharakteryzować wybrane elementy środowiska przyrodniczego Chin wpływające na specyfikę tego kraju; dokonać analizy wskaźnika urodzeń i zgonów Chin; podać definicje terminów: kapitał zagraniczny, siła robocza, globalne ocieplenie; scharakteryzować wybrane elementy środowiska przyrodniczego Japonii; przedstawić walory turystyczne państw Azji Południowo- Wschodniej; scharakteryzować zróżnicowanie etniczne, językowe, religijne społeczeństwa Indii ; opisać przyrodniczego wyróżniające Europę na tle innych kontynentów.; wyjaśnić przyczyny zróżnicowania ludów Europy; scharakteryzować działania ograniczające konflikty narodowościowe; przedstawić najważniejsze cechy gospodarek poszczególnych państw skandynawskich; wyjaśnić genezę wybranych elementów środowiska przyrodniczego Islandii; przedstawić związki między warunkami środowiska a gospodarką wybranych regionów Europy Zachodniej.;opisać funkcje społeczno- gospodarcze Londynu jako miasta; scharakteryzować genezę powstania górotworu Alp; przedstawić genezę rzeźby i warunki klimatyczne w państwach basenu Morza Śródziemnego; scharakteryzować walory przyrodnicze wybranego regionu turystycznego Europy; scharakteryzować działania na rzecz poprawy stanu środowiska przyrodniczego. przedstawić wyróżniające się na tle inny chkontynentów cechy środowiska przyrodniczego Azji; scharakteryzować cywilizacje starożytne wywodzące się z Azji; wskazać miejsca konfliktów narodowościowych w Azji; wyjaśnić genezę wybranych elementów środowiska przyrodniczego Chin wpływających na specyfikę tego kraju; podać przyczyny obecnej sytuacji demograficznej kraju; scharakteryzować gospodarkę Chin; wyjaśnić genezę wybranych elementów środowiska przyrodniczego Japonii; wyjaśnić związki między warunkami środowiska przyrodniczego a gospodarką wybranych regionów Azji Południowo-Wschodniej; przedstawić dysproporcje warunków życia ludności w Indiach; elementów środowiska przyrodniczego Europy; podać przykłady państw o dużym wewnętrznym zróżnicowaniu językowym i kulturowym; przedstawić procesy integracyjne w Europie; wyjaśnić genezę krajobrazu Europy Północnej; wyjaśnić przyczyny sukcesu gospodarczego państw skandynawskich; wyjaśnić zależność między gospodarką Islandii a warunkami środowiska przyrodniczego; scharakteryzować przemiany gospodarcze drugiej połowy XX wieku; przedstawić zależność rozwoju Londynu od warunków środowiska przyrodniczego; przedstawić zależność rozwoju gospodarczego Szwajcarii od warunków środowiska przyrodniczego Alp; scharakteryzować problemy społeczno- gospodarcze państw basenu Morza Śródziemnego; scharakteryzować walory przyrodnicze wskazanego regionu turystycznego Europy; przedstawić przykłady współpracy międzynarodowej w celu poprawienia stanu środowiska przyrodniczego. wyjaśnić genezę poszczególnych elementów środowiska przyrodniczego Azji; podać przyczyny wskazanych konfliktów w Azji; wymienić działania podjęte w celu zlikwidowania tych konfliktów; wyjaśnić zależność gospodarki Chin od warunków środowiska przyrodniczego; przedstawić konsekwencje obecnej sytuacji demograficznej Chin; przedstawić problemy społeczne wynikające z przemian gospodarczych w Chinach; wyjaśnić zależność gospodarki Japonii od warunków środowiska przyrodniczego; scharakteryzować gospodarkę Japonii.; opisać przemiany gospodarcze w Azji Południowo-Wschodniej w drugiej połowie XX wieku; podać przyczyny niskiego rozwoju społeczno- zjawiska przyrodnicze w Europie i wyjaśnić ich pochodzenie; przedstawić historyczne sytuacji demograficznej Europy; przedstawić historyczne sytuacji politycznej Europy; przedstawić historyczne sytuacji polityczno-gospodarczej państw skandynawskich; scharakteryzować inną niż Londyn europejską metropolię, podać przykład państwa alpejskiego (innego niż Szwajcaria), wskazując na zależność rozwoju od środowiska przyrodniczego Alp; podać przykład państwa śródziemnomorskiego (innego niż Włochy), wskazując na zależność jego rozwoju od środowiska przyrodniczego; zaproponować sposób promocji wybranego regionu Europy; wyjaśnić wpływ krajów europejskich na stan środowiska przyrodniczego w Polsce. scharakteryzować wyjątkowe zjawiska przyrodnicze w Azji i wyjaśnić ich pochodzenie; przedstawić historyczne sytuacji demograficznej Azji; przedstawić historyczne sytuacji demograficznej Chin; przedstawić historyczne sytuacji polityczno-gospodarczej Chin; przedstawić historyczne sytuacji polityczno-gospodarczej Japonii; przedstawić historyczne sytuacji polityczno-gospodarczej państw Azji Południowo- Wschodniej; przedstawić historyczne uwarunkowania współczesnej sytuacji polityczno-

15 Od równika do biegunów Uczeń potrafi: wymienić charakterystyczne elementy środowiska przyrodniczego Afryki; wskazać obszary nadwyżek i niedoborów wody; określić wartości przyrostu naturalnego w Afryce; wskazać na mapie główne jednostki fizyczno geograficzne Ameryki Północnej i Łacińskiej; podać przykłady państw biednych i bogatych; wskazać na mapie główne jednostki fizycznogeograficzne Ameryki Południowej; scharakteryzować las równikowy; wskazać wielkie miasta Ameryki Południowej; zdefiniować pojęcie urbanizacji; wskazać na mapie megalopolis i większe miasta w Stanach Zjednoczonych; wymienić elementy środowiska przyrodniczego USA wpływające na specyfikę tego kraju; wyjaśnić pojęcie: technopolia i podać jgo przykład; wymienić elementy środowiska przyrodniczego Australii wpływające na specyfikę tego kontynentu; wskazać i nazwać cztery archipelagi wysp Oceanii; wymienić elementy środowiska przyrodniczego Oceanii wpływające na specyfikę tego regionu. wyjaśnić pojęcia: Antarktyda, Antarktyka, Arktyka; wskazać na mapie Antarktydę, Antarktykę, Arktykę. warunki środowiska przyrodniczego na Bliskim Wschodzie przedstawić charakterystyczne wybrane elementy środowiska przyrodniczego Afryki; podać nazwy roślin uprawnych Afryki; podać sposoby gospodarowania w Afryce; przedstawić główne problemy Afryki; wskazać regiony głodu w Afryce.; opisać warunki naturalne Ameryki Północnej i Łacińskiej; określić wartość przyrostu naturalnego państw Ameryki Środkowej; opisać warunki naturalne Ameryki Południowej; przedstawić znaczenie lasu równikowego dla Ziemi; wymienić problemy wielkich miast Ameryki Południowej; scharakteryzować elementy środowiska przyrodniczego USA;. wymienić cechy wybranej nowoczesnej gałęzi przemysłu; przedstawić wybrane elementy środowiska przyrodniczego Australii; wskazać najważniejsze działy gospodarki Australii; wyjaśnić pochodzenie wysp Oceanii; podać cechy środowiska przyrodniczego Arktyki i Antarktyki. przedstawić zróżnicowanie etniczne i religijne Bliskiego Wschodu; wskazać przykłady konfliktów. wyjaśnić genezę wybranych elementów środowiska przyrodniczego Afryki; opisać problemy rolnictwa Afryki; analizować przyczyny głodu w Afryce; podać przyczyny wysokiego przyrostu naturalnego w Ameryce Środkowej; scharakteryzować wody powierzchniowe Ameryki Południowej;przedstawić piętrowość roślinną lasu równikowego; podać przyczyny i skutki urbanizacji pozornej; scharakteryzować zróżnicowanie etniczne społeczeństwa Ameryki Południowej; wyjaśnić genezę wybranych elementów środowiska przyrodniczego USA; podać przyczyny zróżnicowania gęstości zaludnienia na obszarze USA; opisać warunki rozwoju nowoczesnych gałęzi przemysłu w USA; wyjaśnić genezę wybranych elementów środowiska przyrodniczego Australii; scharakteryzować rolnictwo Australii; wyjaśnić genezę wysp Oceanii; scharakteryzować klimat i roślinność wysp Oceanii; wyjaśnić przyczyny występowania specyficznych warunków środowiska przyrodniczego na obszarach podbiegunowych -gospodarczego Indii; wyjaśnić przyczyny i skutki konfliktów na Bliskim Wschodzie wyjaśnić zależności między elementami środowiska przyrodniczego Afryki; wyjaśnić przyczyny problemów rolnictwa w Afryce; przedstawić sposoby rozwiązania problemu głodu i ocenić ich skuteczność; określić związki między warunkami środowiska przyrodniczego a gospodarką Ameryki Południowej, Północnej i Łacińskiej; wyjaśnić wpływ warunków środowiska przyrodniczego na lokalizację i funkcjonowanie miast w Ameryce Południowej. wyjaśnić zależność gospodarki USA od warunków środowiska przyrodniczego; przedstawić rolę usług w gospodarce USA; wyjaśnić zależności między elementami środowiska przyrodniczego a gospodarką Australii; scharakteryzować gospodarkę na wyspach Oceanii;opisać działania człowieka na obszarach podbiegunowych gospodarczej państw Bliskiego Wschodu. Scharakteryzować wyjątkowe zjawiska przyrodnicze w Afryce i wyjaśnić ich pochodzenie; przedstawić przykłady pomocy międzynarodowej dla społeczeństwa Afryki i ocenić ich skuteczność; przedstawić wskazane problemy Afryki; przedstawić historyczne sytuacji polityczno-gospodarczej państw Ameryki Północnej i Łacińskiej; przedstawić szanse i zagrożenia związane z kontynuacją obecnej polityki gospodarczej państw Ameryki Południowej; przedstawić historyczne sytuacji polityczno-gospodarczej państw Ameryki Południowej; przedstawić historyczne sytuacji demograficznej USA; określić wpływ kryzysu finansowego na gospodarkę USA; podać przykłady charakterystycznych zjawisk przyrodniczych w Australii i wyjaśnić ich pochodzenie.; przedstawić historyczne sytuacji polityczno-gospodarczej państw Oceanii; przedstawić historię odkryć polarnych.

16 PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z GEOGRAFII liceum Dział Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca Mapa świata Uczeń poprawnie: Ludność i urbanizacja Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie terminów: państwo, integracja, dezintegracja; wskazuje na mapie politycznej świata wybrane państwa i ich stolice; wymienia przykłady największych i najmniejszych państw pod względem powierzchni i liczby ludności; wymienia nazwy państw powstałych w Europie po 1989 r.; wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską wymienia nazwy województw Polski wyjaśnia znaczenie terminów: demografia, przyrost naturalny, eksplozja demograficzna; wymienia czynniki wzrostu liczby ludności na świecie; wymienia nazwy najludniejszych kontynentów wymienia elementy państwa; wyjaśnia różnicę między enklawą a eksklawą; wskazuje na mapie politycznej świata przykłady enklaw i eksklaw ; porównuje powierzchnię państw na podstawie danych statystycznych; wymienia nazwy kontynentów objętych procesem dekolonizacji; podaje przyczyny dekolonizacji; wymienia przykłady terytoriów zależnych; podaje przyczyny procesów integracji i dezintegracji państw; wymienia regiony świata; w których zachodzą procesy integracji i dezintegracji; opisuje położenie i granice i podział administracyjny Polski opisuje na podstawie danych statystycznych zmiany liczby ludności na poszczególnych kontynentach; opisuje czynniki wpływające na zmiany liczby ludności na świecie; odczytuje z mapy tematycznej zróżnicowanie opisuje zmiany na mapie; politycznej świata w różnych okresach historycznych; opisuje skutki dekolonizacji; analizuje mapę polityczną świata; opisuje zmiany na mapie politycznej świata po 1989 r. oraz następstwa tych zmian; opisuje na podstawie mapy Polski i danych statystycznych zmiany granic Polski po 1945 r. oblicza współczynnik przyrostu naturalnego; wykazuje przyczyny zmian współczynnika przyrostu naturalnego na świecie; porównuje na podstawie danych statystycznych wartość współczynnika przyrostu naturalnego w wyjaśnia kształtowanie się aktualnego podziału politycznego od okresu wielkich odkryć geograficznych przez kolonializm po proces dekolonizacji; opisuje ustroje polityczne na świecie; wyjaśnia gospodarcze, społeczne oraz polityczne skutki integracji i dezintegracji w skali lokalnej, regionalnej i globalnej; wykazuje korzyści wynikające z położenia geograficznego Polski wyjaśnia przyczyny dysproporcji między wartością współczynnika przyrostu naturalnego w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo; analizuje skutki eksplozji demograficznej; analizuje skutki analizuje przyczyny integracji i dezintegracji państw; uzasadnia, dlaczego niektóre kraje ulegają rozpadowi politycznemu; ocenia znaczenie położenia geopolitycznego Polski w Europie i na świecie prognozuje zmiany liczby ludności na świecie; przewiduje skutki wzrostu liczby ludności na świecie; formułuje wnioski na podstawie analizy diagramu ilustrującego zmiany współczynnika przyrostu naturalnego w Polsce w

17 i wskazuje te kontynenty na mapie świata; wymienia nazwy krajów o wysokim i niskim przyroście naturalnym; odczytuje z wykresu wartość współczynników: urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego w Polsce; wyjaśnia znaczenie terminów: struktura demograficzna, struktura zatrudnienia; wymienia cechy struktury demograficznej; wymienia państwa o różnej średniej długości trwania życia na świecie oraz wskazuje je na mapie; odczytuje dane z piramidy wieku i płci; definiuje bezrobociewyjaśnia znaczenie terminu gęstość zaludnienia; wymienia nazwy obszarów o największej i najmniejszej gęstości zaludnienia na świecie i wskazuje te obszary na mapie; wymienia na podstawie mapy bariery osadnicze na świecie; odczytuje z danych statystycznych gęstość zaludnienia na kontynentach; wyjaśnia znaczenie terminów: migracja, emigracja, imigracja, reemigracja, saldo migracji; wymienia czynniki migracji na świecie; wymienia przyczyny migracji zagranicznych Polaków; wymienia nazwy krajów, do których migrują Polacy, i wskazuje te kraje na mapie; wymienia główne i mieszane odmiany ludzkie i wskazuje rozmieszczenie ich przedstawicieli na mapie; wymienia główne rodziny i grupy językowe na świecie; wymienia główne religie na świecie; wyjaśnia znaczenie terminu mniejszość narodowa; wymienia mniejszości narodowe żyjące w Polscewymienia rodzaje jednostek osadniczych; wyjaśnia znaczenie terminów: miasto, wieś; wymienia funkcje miast na świecie; wskazuje na mapie świata i Polski największe miasta; wymienia kryteria wyróżniania miast w Polsce; wyjaśnia znaczenie terminów: urbanizacja, wskaźnik urbanizacji, zespoły miejskie; wymienia płaszczyzny urbanizacji; wymienia czynniki mające wpływ na intensywność urbanizacji; odczytuje na podstawie danych statystycznych wskaźniki urbanizacji w wybranych krajach świata wymienia nazwy najlepiej i najsłabiej współczynnika przyrostu naturalnego na świecie; wymienia czynniki wpływające na eksplozję demograficzną; analizuje wykres przedstawiający model przejścia demograficznego; opisuje na podstawie wykresu i danych statystycznych zmiany liczby ludności w Polsce po 1946 r.; opisuje strukturę wieku i płci na podstawie danych statystycznych oraz piramidy wieku i płci na wybranych przykładach; odczytuje z mapy średnią długość trwania życia na świecie; omawia przyczyny wzrostu średniej długości trwania życia w Europie; omawia przyczyny starzenia się społeczeństw; charakteryzuje na podstawie piramidy wieku cechy społeczeństwa młodego i starego; charakteryzuje strukturę zatrudnienia ludności w wybranych krajach; omawia przyczyny bezrobocia na wybranych przykładach; omawia czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności na wybranych przykładach; omawia na podstawie mapy gęstości zaludnienia zróżnicowanie rozmieszczenia ludności na świecie ; wyróżnia i charakteryzuje obszary o optymalnych i trudnych warunkach do zamieszkania; opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie ludności w Polsce; klasyfikuje migracje i podaje ich przyczyny; odczytuje z wykresu saldo migracji w wybranych krajach świata; wyjaśnia przyczyny ujemnego salda migracji ludności w wybranych krajach; opisuje główne kierunki migracji na świecie; wyjaśnia przyczyny kulturowego zróżnicowania ludności na świecie; opisuje na podstawie danych statystycznych strukturę wyznaniową na świecie; opisuje na podstawie mapy zróżnicowanie językowe ludności świata oraz kręgi cywilizacyjne na świecie; wymienia nazwy regionów zamieszkiwanych przez mniejszości narodowe w Polsce i wskazuje te regiony na mapie; wyjaśnia różnicę między miastem a wsią; podaje przykłady typowych form osadnictwa wiejskiego; opisuje czynniki miastotwórcze i funkcje miast; opisuje krajach słabo i wysoko rozwiniętych; charakteryzuje fazy przejścia demograficznego i epidemiologicznego na przykładach z całego świata; wymienia czynniki wpływające na niską wartość przyrostu naturalnego w Polsce; wymienia skutki starzenia się społeczeństw; wyjaśnia przyczyny zróżnicowania współczynnika feminizacji i maskulinizacji w krajach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo; analizuje piramidę wieku i płci ludności Polsku; porównuje strukturę zatrudnienia w wybranych krajach świata na podstawie danych statystycznych i wykresu; wyjaśnia przyczyny różnych rodzajów bezrobocia porównuje gęstość zaludnienia w krajach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo; oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia; porównuje wartość gęstości zaludnienia w wybranych krajach; opisuje geograficzne czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w Polsce porównuje saldo migracji w wybranych krajach; oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego; opisuje wpływ ruchów migracyjnych na zmiany liczby ludności na świecie charakteryzuje na podstawie mapy zróżnicowanie odmian ludzkich; charakteryzuje różnice między poszczególnymi kręgami kulturowymi na świecie; analizuje zróżnicowanie kulturowe ludności Polski; opisuje typy form osadnictwa wiejskiego; opisuje zmiany w funkcji obszarów wiejskich na wybranych przykładach; porównuje miasta typowe dla poszczególnych regionów świata; wymienia przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia miast w Polsce; opisuje fazy urbanizacji; porównuje i opisuje wskaźniki urbanizacji na świecie i w wybranych regionach; opisuje procesy tworzenia się aglomeracji miejskich oraz ich formy; wykazuje różnice między aglomeracją monocentryczną a policentryczną; opisuje przyczyny powstawania dzielnic nędzy w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo ujemnego przyrostu naturalnego w krajach wysoko rozwiniętych; opisuje cechy społeczeństw w różnych fazach przejścia demograficznego na wybranych przykładach; analizuje model przejścia epidemiologicznego na wybranych przykładach; ukazuje zmiany liczby ludności w Polsce interpretuje piramidę wieku i płci społeczeństwa młodego (rozwojowego), zastojowego i starego (regresywnego); wykazuje zależność pomiędzy strukturą płci a wiekiem społeczeństwa; porównuje strukturę demograficzną Polski ze strukturą demograficzną wybranych krajów świata; wykazuje zależność struktury zatrudnienia od poziomu gospodarczego państw; wymienia społeczne i ekonomiczne skutki bezrobocia na świecie; wyjaśnia, na czym polegają zmiany zachodzące na rynku pracy w skali globalnej i regionalnej, wynikające z rozwoju nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych; wykazuje wpływ barier osadniczych na rozmieszczenie ludności na świecie; wykazuje zależność pomiędzy liczbą ludności a poziomem rozwoju gospodarczego na danym obszarze; charakteryzuje współczesne kierunki emigracji Polaków; charakteryzuje czynniki wpływające na atrakcyjność niektórych państw dla imigrantów; opisuje pozytywne i negatywne skutki migracji zagranicznych; podaje konsekwencje występowania wielu odmian ludzkich oraz dużego zróżnicowania etnicznego na świecie; wyjaśnia znaczenie kultury i tradycji regionalnych w procesie różnicowania się regionów pod względem rozwoju społeczno- -gospodarczego; wyjaśnia rolę tradycji w rozwoju przedsiębiorczości w państwach Azji Południowo- Wschodniejocenia pozytywne i negatywne skutki życia w mieście; podaje przykłady typów miast odznaczających się podobnymi elementami architektonicznym i układem przestrzennym; opisuje wybranych latach; analizuje konsekwencje struktury wieku w społeczeństwach odznaczających się wysokim i niskim odsetkiem dzieci i młodzieży; wymienia sposoby przeciwdziałania bezrobociu na świecie; uzasadnia konieczność dostosowania kwalifikacji zawodowych do zmieniających się potrzeb gospodarki w Europie i w Polsce; formułuje prawidłowości rządzące rozmieszczeniem ludności na świecie; analizuje skutki dużej lub małej gęstości zaludnienia w krajach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo; analizuje główne kierunki migracji we współczesnym świecie; ocenia skutki migracji zagranicznych podaje przykłady działań, które mogłyby ograniczyć negatywne przejawy zróżnicowania rasowego, językowego i religijnego na świecie; wyjaśnia szanse i zagrożenia dla środowiska przyrodniczego i mieszkańców poszczególnych regionów wynikające z procesów przemian zachodzących na terenach wiejskich; identyfikuje i wyjaśnia procesy wzrostu liczby ludności oraz ekspansji przestrzennej wielkich metropolii świata; proponuje działania, które mogą poprawić jakość życia mieszkańców w dzielnicach nędzy (slumsach, fawelach)

18 zurbanizowanych województw w Polsce na podstawie fotografii typy fizjonomiczne przykładowych miast świata; wymienia na podstawie mapy miasta w Polsce liczące powyżej 200 tysięcy mieszkańców; opisuje przyczyny urbanizacji na świecie; wymienia typy aglomeracji miejskich; wyjaśnia zróżnicowanie procesów urbanizacji na świecie; wyjaśnia proces dezurbanizacji; wskazuje na mapie świata obszary najsilniej i najsłabiej zurbanizowane oraz największe zespoły miejskie; wymienia fazy urbanizacji kryteria wyróżniania miast w Polsce wykazuje przyczyny i skutki ekspansji przestrzennej wielkich metropolii świata; charakteryzuje proces suburbanizacji i reurbanizacji w Polsce; wyjaśnia przyczyny powstawania dzielnic nędzy, wzrostu przestępczości, degradacji środowiska przyrodniczego i problemów komunikacyjnych w dużych miastach Globalna gospodarka Uczeń poprawnie: wymienia nazwy obszarów o korzystnych czynnikach rozwoju rolnictwa i wskazuje te obszary na mapie świata; wymienia czynniki ograniczające rozwój rolnictwa; wyjaśnia znaczenie terminów: struktura użytkowania ziemi, monokultura, rolnictwo towarowe, rolnictwo samozaopatrzeniowe wymienia nazwy głównych roślin uprawnych na świecie ; wymienia czynniki warunkujące rozmieszczenie upraw na świecie; wymienia główne uprawy w Polsce wymienia cele hodowli zwierząt ; wymienia główne gatunki zwierząt hodowlanych w różnych regionach świata; wymienia przeznaczenie wybranych zwierząt hodowlanych; wyjaśnia znaczenie terminów: monokultura leśna, lesistość, rybołówstwo, rybactwo, akwakultura, marikultura; wymienia największe kompleksy leśne na Ziemi; wymienia funkcje lasów; wymienia na podstawie mapy województwa o największym i najmniejszym zalesieniu w Polsce; wymienia na podstawie danych statystycznych nazwy państw o największych połowach morskich; wymienia nazwy portów rybackich w Polscewymienia sekcje i działy przemysłu; wymienia funkcje przemysłu; wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu ; wymienia najlepiej rozwijające się działy produkcji przemysłowej w Polsce; wyjaśnia znaczenie terminów: okręg przemysłowy, ośrodek przemysłowy; wyjaśnia znaczenie rolnictwa; opisuje na podstawie map warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa na świecie; wymienia pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa; wyróżnia na podstawie danych statystycznych i wykresu główne cechy struktury użytkowania ziemi; opisuje na podstawie danych statystycznych poziom mechanizacji rolnictwa w wybranych krajach świata; wymienia cechy rolnictwa ekstensywnego i intensywnego; klasyfikuje rośliny uprawne; podaje przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu obszarów upraw wybranych roślin ; wymienia nazwy obszarów upraw wybranych roślin i wskazuje te obszary na mapie świata ; wymienia największych producentów wybranych roślin; wyjaśnia znaczenie roślin zbożowych i przemysłowych w Polsce; przedstawia czynniki wpływające na hodowlę zwierząt na świecie ; omawia na podstawie wykresów pogłowie zwierząt hodowlanych na wybranych przykładach; wymienia nazwy regionów hodowli zwierząt i wskazuje te regiony na mapie świata; opisuje główne kierunki produkcji zwierzęcej w Polsce; przedstawia gospodarcze wykorzystanie lasów; wymienia różnice między rabunkową a racjonalną gospodarką leśną; wymienia kraje na świecie o zróżnicowanej lesistości; opisuje na podstawie mapy rozmieszczenie głównych kompleksów leśnych w Polsce; przedstawia podział obszarów morskich na świecie; wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania rolnictwa na świecie; porównuje cechy rolnictwa intensywnego i ekstensywnego na wybranych przykładach; oblicza wielkość plonów na wybranych przykładach opisuje główne obszary upraw na świecie; wyjaśnia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia obszarów wybranych upraw na świecie; porównuje wielkość produkcji rolniczej w wybranych krajach świata i w Polsceopisuje główne obszary chowu zwierząt na świecie ; wymienia przyczyny zróżnicowania rozmieszczenia chowu na świecie; porównuje intensywny i ekstensywny chów zwierząt; omawia czynniki wpływające na zróżnicowanie rozmieszczenia hodowli bydła w różnych regionach; wyjaśnia przyczyny spadku pogłowia zwierząt hodowlanych w Polsce; charakteryzuje racjonalną gospodarkę leśną na wybranych przykładach; charakteryzuje kierunki zmian w powierzchni lasów na świecie (w wyniku wylesiania i zalesiania); omawia problemy gospodarki leśnej w Polsce; charakteryzuje cechy gospodarki morskiej; porównuje udział oceanów w światowych połowach; omawia problemy gospodarki morskiej w Polsce; omawia różnice między przymusową, związaną i swobodną lokalizacją przemysłu; podaje przykłady lokalizacji przymusowej, związanej i swobodnej; charakteryzuje rewolucje przemysłowe; wyjaśnia przyczyny ocenia wpływ wybranych czynników przyrodniczych i społecznogospodarczych na zmiany struktury użytkowania ziemi; wykazuje pozytywne i negatywne skutki rolnictwa uprzemysłowionego; analizuje przestrzenne rozmieszczenie sposobów gospodarowania na świecie i w wybranych regionach; uzasadnia przyczyny zróżnicowania upraw roślin w wybranych regionach; ocenia zmiany w strukturze zasiewów w Polsce ocenia strukturę hodowli zwierząt na świecie ; ocenia znaczenie chowu zwierząt dla polskiej gospodarki; analizuje skutki nieracjonalnej gospodarki leśnej na świecie i w Polsce; podaje przykłady pozytywnego i negatywnego gospodarowania zasobami leśnymi; wykazuje przyczyny rabunkowej gospodarki leśnej na wybranych przykładach; analizuje zagrożenia wynikające ze zbyt intensywnej eksploatacji zasobów morskichwyjaśnia związki między lokalizacją przemysłu a warunkami naturalnymi, rynkiem zbytu, szlakami komunikacyjnymi i potencjałem ludzkim; analizuje przyczyny prywatyzacji i restrukturyzacji przemysłu w Polsce; wyjaśnia udział i znaczenie inwestycji zagranicznych w Polsce wymienia pozytywne i negatywne skutki koncentracji przemysłu analizuje na podstawie mapy udział produktów wysokiej technologii w eksporcie artykułów przemysłowych w wybranych krajach; opisuje wpływ przemysłu wysokich technologii na wykazuje na wybranych przykładach zależność poziomu produkcji rolnej od warunków pozaprzyrodniczych; porównuje warunki rozwoju rolnictwa w Polsce z warunkami rozwoju rolnictwa w krajach Unii Europejskiej i formułuje wnioski; porównuje na podstawie danych statystycznych plony i zbiory roślin uprawnych w wybranych krajach świata i w Polsce oraz formułuje wnioski; wykazuje zależność w rozmieszczeniu chowu niektórych gatunków zwierząt hodowlanych od warunków produkcji rolnej; uzasadnia potrzebę ochrony zasobów leśnych oraz formułuje wnioski; uzasadnia potrzebę współdziałania państw w zakresie ochrony zasobów morskich; ocenia skutki procesu restrukturyzacji i modernizacji przemysłu na świecie i w Polsce; ocenia politykę państw wysoko rozwiniętych gospodarczo dotyczącą restrukturyzacji okręgów przemysłowych; uzasadnia korzyści wynikające z rozwijania nowoczesnych gałęzi przemysłu; prognozuje zmiany w bilansie energetycznym świata do 2050 r.; uzasadnia konieczność racjonalnej gospodarki surowcami energetycznymi i energią; ocenia możliwości wykorzystania w Polsce źródeł energii odnawialnej; uzasadnia, że zatrudnienie w usługach jest jednym z mierników poziomu rozwoju gospodarczego; wyjaśnia znaczenie łączności w funkcjonowaniu polskiej gospodarki; charakteryzuje główne problemy transportu w Polsce; wykazuje potrzebę ochrony walorów

19 wymienia na podstawie mapy nazwy okręgów przemysłowych na świeciewyjaśnia znaczenie terminów: restrukturyzacja przemysłu, modernizacja przemysłu, deglomeracja przemysłu; wymienia branże przemysłu high-tech; wymienia na podstawie mapy regiony, w których rozwija się przemysł high-tech; wymienia źródła energii na świecie; wymienia surowce energetyczne; wymienia największych producentów surowców energetycznych; wymienia główne surowce energetyczne w Polsce; wymienia typy elektrowni; wymienia odnawialne źródła energii; wymienia nazwy różnych typów elektrowni w Polsce; wyjaśnia znaczenie usług; wymienia rodzaje usług; wymienia działy komunikacji; klasyfikuje rodzaje transportu; wyjaśnia znaczenie terminu infrastruktura transportowa; wymienia czynniki rozwoju transportu; wymienia na podstawie mapy nazwy głównych portów morskich oraz wskazuje główne szlaki transportu morskiego; wymienia na podstawie mapy nazwy regionów o największej gęstości dróg kołowych na świecie ; wyjaśnia znaczenie terminów: turystyka, walory turystyczne infrastruktura turystyczna; wymienia rodzaje turystyki; wymienia przyczyny rozwoju turystyki wymienia przykłady wykorzystania oceanu światowego; opisuje na podstawie mapy obszary połowów morskich; porównuje na podstawie danych statystycznych wielkość połowów morskich w Polsce z innymi krajami; przedstawia znaczenie przemysłu; omawia na wybranych przykładach czynniki lokalizacji przemysłu; wymienia na podstawie danych statystycznych i wskazuje na mapie świata kraje o największej produkcji przemysłowej w wybranych dziedzinach; charakteryzuje na podstawie wykresu udział przemysłu w tworzeniu PKB w wybranych krajach; przedstawia na podstawie danych statystycznych i wykresu strukturę produkcji przemysłowej w Polsce; charakteryzuje cechy okręgu przemysłowego; wymienia rodzaje okręgów przemysłowych na świecie i lokalizuje je na mapiewymienia cechy restrukturyzacji i modernizacji przemysłu; przedstawia cechy przemysłu wysokiej technologii; wymienia czynniki lokalizacji przemysłu high-tech; opisuje rozmieszczenie ośrodków high-tech na świecie; przedstawia na podstawie mapy rozmieszczenie surowców energetycznych na świecie; opisuje znaczenie surowców energetycznych; wymienia nazwę organizacji skupiającej największych eksporterów ropy naftowej; odczytuje z wykresu zmiany w bilansie energetycznym świata; odczytuje na podstawie wykresów udział wybranych krajów w światowej produkcji energii elektrycznej; lokalizuje na mapie surowce energetyczne w Polsce; wymienia zalety i wady różnych rodzajów elektrowni; wymienia i lokalizuje na mapie obszary występowania różnych typów elektrowni ; wyjaśnia znaczenie odnawialnych źródeł energii elektrycznej dla gospodarki; lokalizuje na mapie Polski elektrownie cieplne i wodne; wyjaśnia znaczenie usług we współczesnej gospodarce; wykazuje znaczenie transportu; opisuje zróżnicowanie sieci transportowej na zmian zachodzących w polskim przemyśle w ostatnim 30-leciu; charakteryzuje na podstawie mapy czynniki lokalizacji wybranych okręgów przemysłowych; omawia strukturę gałęziową przemysłu w wybranych okręgach; charakteryzuje formy przestrzenne przemysłu high tech; charakteryzuje wybrany ośrodek hightech; wymienia przykłady najszybciej rozwijających się gałęzi nowoczesnego przemysłu; wymienia czynniki wpływające na strukturę energii w danym kraju; analizuje bilans energetyczny świata; wyjaśnia twierdzenie, że ropa naftowa rządzi światem; analizuje strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce; wykazuje korzyści z wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii; ocenia rolę nowoczesnych usług komunikacyjnych w funkcjonowaniu gospodarki i w życiu codziennym; opisuje na podstawie wykresu dostęp do internetu w wybranych krajach świata; wyjaśnia przyczyny, które zadecydowały o stanie sieci transportowej w poszczególnych państwach; charakteryzuje wady i zalety różnych rodzajów transportu; omawia znaczenie nowoczesnych terminali w rozwoju regionów charakteryzuje wybrane obszary intensywnie zagospodarowane turystycznie; identyfikuje pozytywne i negatywne skutki rozwoju turystyki dla gospodarki i środowiska przyrodniczego rozwój gospodarczy państwwymienia skutki eksploatacji i wykorzystywania tradycyjnych surowców energetycznych; charakteryzuje i ocenia zróżnicowanie i zmiany struktury wykorzystania surowców energetycznych na świecie; ocenia zjawisko uzależnienia produkcji energii na świecie od źródeł zaopatrzenia surowców nieodnawialnych; ocenia pozytywne i negatywne skutki rozwoju energetyki atomowej; przedstawia problemy przemysłu energetycznego w Polsce; wyjaśnia przyczyny zróżnicowania udziału sektora usług w tworzeniu dochodu narodowego na świecie; omawia zmiany zachodzące w kierunkach i natężeniu ruchu osób i towarów na świecie i w wybranych regionach; opisuje atrakcje turystyczne wybranych regionów świata; wyjaśnia przyczyny zmian kierunków wyjazdów turystycznych Polaków; ocenia atrakcyjność turystyczną Polski turystycznych; opisuje turystykę jako źródło dochodu ludności

20 Globalne problemy Uczeń poprawnie: wyjaśnia znaczenie terminu produkt krajowy brutto; wymienia przyczyny dysproporcji w rozwoju społecznogospodarczym świata; odczytuje z tabeli wybrane wskaźniki społeczno- -gospodarcze na danym obszarze; wymienia i wskazuje na mapie politycznej świata przykłady państw wysoko, średnio i słabo rozwiniętych gospodarczo; wyróżnia na podstawie mapy regiony bogate i biedne; wymienia czynniki wpływające na nierównomierny dostęp do żywności; wymienia na podstawie mapy kraje o niedoborze i nadprodukcji żywności; wyjaśnia znaczenie terminu globalizacja; wymienia przyczyny globalizacji; wymienia płaszczyzny globalizacji; wyjaśnia znaczenie terminów: integracja międzynarodowa, handel zagraniczny, import, eksport, bilans handlu zagranicznego; wymienia płaszczyzny integracji międzynarodowej; wymienia na podstawie mapy nazwy organizacji międzynarodowych ; wyjaśnia znaczenie terminu terroryzm; wymienia źródła konfliktów na świecie; podaje przykłady wybranych konfliktów zbrojnych świecie; opisuje działy łączności; opisuje znaczenie poszczególnych rodzajów transportu lądowego na świecie; opisuje na podstawie mapy przestrzenne zróżnicowanie gęstości sieci dróg kołowych i sieci kolejowej na świecie; opisuje znaczenie transportu wodnego i lotniczego; wyjaśnia znaczenie turystyki w gospodarce państw świata; klasyfikuje turystykę wg różnych kryteriów; charakteryzuje rodzaje turystyki; wymienia nazwy regionów o wysokich walorach turystycznych i wskazuje te regiony na mapie opisuje wskaźniki społeczno- -gospodarcze na danym obszarze; porównuje na podstawie mapy i danych statystycznych produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w wybranych krajach; charakteryzuje wskaźnik rozwoju społecznego (HDI); odczytuje z mapy zróżnicowanie wskaźnika HDI w wybranych krajach; opisuje cechy krajów o różnym poziomie rozwoju na wybranych przykładach; określa na podstawie mapy i danych statystycznych, które regiony zalicza się do bogatej Północy, a które do biednego Południa; opisuje przyczyny głodu i niedożywienia; odczytuje z wykresu strukturę niedożywienia w wybranych regionach świata; wskazuje na mapie regiony głodu i niedożywienia na świecie; wymienia nazwy organizacji międzynarodowych zajmujących się pomocą dla regionów, w których występuje zjawisko głodu; wymienia przykłady procesów globalizacji; wymienia korzyści wynikające z rozwoju procesu globalizacji; wymienia nazwy największych korporacji na świecieopisuje cele integracji w skali globalnej i regionalnej; wyjaśnia znaczenie handlu międzynarodowego; wyjaśnia, co składa się na bilans handlu zagranicznego; wymienia na podstawie diagramów głównych światowych eksporterów i importerów; wymienia na podstawie mapy nazwy euroregionów na obszarach przygranicznych Polski opisuje przyczyny konfliktów zbrojnych; klasyfikuje państwa na podstawie analizy wskaźników społecznogospodarczych; opisuje skutki nierównomiernego rozwoju państw; opisuje poziomy wyżywienia na świecie; wyjaśnia, z czego wynikają różnice w wielkości i strukturze spożycia żywności na świecie; wyjaśnia przyczyny otyłości na świecie; wyjaśnia, na czym polegała zielona rewolucja; opisuje procesy globalizacji na świecie i ich wpływ na rozwój regionalny i lokalny; charakteryzuje wielkie korporacje i ich rolę w procesie globalizacji; przedstawia korzyści wynikające ze współpracy międzynarodowej; analizuje znaczenie ONZ; charakteryzuje organizacje międzynarodowe, których członkiem jest Polska; wymienia nazwy euroregionów na obszarach przygranicznych Polski; opisuje miejsce i charakter wybranych zamachów terrorystycznych w XXI w; wyjaśnia skutki terroryzmu porównuje wybrane kraje świata pod względem wartości PKB na 1 mieszkańca (tys. USD) oraz wskaźnika HDI; dostrzega zależności między wartością wskaźnika PKB i HDI; analizuje działania bogatych państw i organizacji międzynarodowych mające na celu zniwelowanie różnic pomiędzy najbogatszymi i najbiedniejszymi krajami; wykazuje zależność poziomu wyżywienia ludności od warunków produkcji rolnej; analizuje skutki głodu i niedożywienia na świecie; wyjaśnia skutki zielonej rewolucji; wyjaśnia skutki otyłości jako choroby cywilizacyjnej; omawia pozytywne i negatywne skutki procesu globalizacji; podaje i analizuje przyczyny sprzeciwu wobec globalizacji; wyjaśnia znaczenie współpracy międzynarodowej na szczeblu krajowym i regionalnym; wyjaśnia na wybranych przykładach przyczyny procesów integracyjnych i ich skutki gospodarcze, społeczne i polityczne; analizuje pozytywne i negatywne skutki integracji europejskiej; wymienia skutki konfliktów zbrojnych; opisuje wybrany konflikt zbrojny, podając strony konfliktu, jego przebieg i przyczyny; wyjaśnia, w jaki sposób społeczność międzynarodowa może zapobiec istniejącym lub potencjalnym konfliktom zbrojnym wyjaśnia przyczyny dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno- -gospodarczego regionów świata; proponuje sposoby zmniejszenia nierówności w rozwoju społeczno- -gospodarczym świata; ocenia i projektuje różne formy pomocy krajów i organizacji pozarządowych państwom oraz regionom dotkniętym głodem; ocenia skuteczność działań organizacji międzynarodowych zajmujących się pomocą dla regionów dotkniętych głodem; analizuje korzyści, jakie osiągają kraje średnio i słabo rozwinięte gospodarczo z lokalizacji filii międzynarodowych koncernów na ich terenie; uzasadnia na dowolnych przykładach, że Polska jest objęta procesem globalizacji; uzasadnia, że integracja polityczna i gospodarcza jest korzystna dla krajów zrzeszonych w poszczególnych organizacjach; ocenia i projektuje różne formy pomocy państwa i organizacji pozarządowych państwom i regionom dotkniętym konfliktami zbrojnymi