NR 4 /227 KWIECIEŃ 2015

Transkrypt

1 NR 4 /227 KWIECIEŃ 2015

2 2 Odwieczna tęsknota za wędrówką Szarpie łańcuchem przyzwyczajeń I znów z zimowego snu Budzi się we krwi dziki zew Jack London Zew krwi Ski-tury w Wilczych Górach W Tatrach zima aż trzeszczy, a ja wieję na narty ski-turowe w Bieszczady. Te góry nazywane były w dawnych czasach wilczymi górami. Coś w tym określeniu jest prawdziwego, oddającego charakter tych gór. Gór, w których rządzą wielkie drapieżniki: niedźwiedź brunatny, ryś i wilk. A więc wyrypa narciarska w Bieszczady? Czy to ma sens? Ma. Nieraz warto wyjechać w inne góry, by zatęsknić do Tatr i przede wszystkim odwiedzić dawnych, bieszczadzkich znajomych. By poczuć dzikość, zapach i inność tych gór. Ja tak mam. Dlatego jadę. Tym razem z nartami ski-turowymi, by powłóczyć się na nich po połoninach. I po szlakach, które starannie wybrałem podczas wieczornych posiadów z mapą Bieszczadów. W Zakosie obszerna relacja z narciarskiej wyprawy w Wilcze Góry. Droga - czyli 270 km do raju... Ruszam z Zakopanego ok. godziny 4. Noc nie przebiega spokojnie. Przedwyjazdowy raisefiber spać jednak nie daje. Wczesna pobudka. Auto spakowane. Ruszam. Nocą i rano ruch na szosie na Duklę, Tylawę i Komańczę jest niewielki i w niecałe cztery godziny jazdy autem jestem w Cisnej. Wschód słońca obserwuję gdzieś w Beskidzie Niskim. Przystanek Cisna zimą Krwawy, jak tolkienowski Mordor. Przede mną Bieszczady. Po drodze zatrzymuję się przy serpentynach, prowadzących w dół z Przełęczy Przysłopce (749 m), do wsi Żubracze. Przede mną dwa dumnie dźwigają się w niebo potężne masywy leśne: Matragona (991 m) i Berdo (1047 m). Skąpane w porannym słonku. Robią wrażenie. Potężna ściana Berda zachęca do zjazdu. Niezbyt gęsty las przywołuje wyobrażenia o fajnych skrętach na tym stoku. Setkach skrętów. Tak samo zbocza Matragony są fantastyczne i kiedyś ją na pewno odwiedzę. Dzisiaj jednak cel jest inny. Po kwadransie znajomy drogowskaz: Cisna. Po lewej ręce masyw Wołosania, znajomy Hon i Horb, po prawej szlak na Jasło. Trafiam pod swój dom Przystanek Cisna, Kasi i Andrzeja Rozmysłowiczów. Ludzi, którzy świadomie ponad 20 lat temu wybrali Bieszczady i mieszkanie w dzikim, trochę odludnym miejscu. W otoczeniu niepowtarzalnej i dzikiej przyrody. Dom pełen fajnego ciepła, z kominkiem i trzaskającą watrą. Cały z drzewa, a w nim? Dużo zdjęć, starych mebli, kwiatów. Kotów i psów. Po prostu Dom, w którym zawsze dobrze się czujesz. Moje miejsce w Bieszczadach. Trafiłem tam przed trzema laty i nie wyobrażam sobie pobytu w Bieszczadach bez Przystanku. I gospodarze, wspaniali ludzie, otwarci na gości, z pasją. Do tworzenia wspaniałej atmosfery tego domu, co jest zasługą Andrzeja, ale i Kasi. Andrzej ma fantastyczne poczucie humoru. Gra na gitarze. Czasami pokazuje gościom filmy. Dba o dom. Kasia z kolei wspaniale gotuje. Maluje. Oboje stanowią fantastyczną parę ludzi, którzy kochają to co robią. I mają wyniki:) bo ludzie lubią to miejsce i chętnie je odwiedzają. Mój wyjazd ma charakter służbowy. Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem rozpoczyna w 2015 roku współpracę z Gminnym Domem Kultury i Ekologii w Cisnej, którego dyrektorką jest Julia Kubica. Julia to otwarta osoba, z masą projektów w głowie, kontaktowa, ujmuje szerokim uśmiechem. Projekt Tatry Bieszczadom. Bieszczady Tatrom to zbliżenie tych dwóch instytucji: wspólne wydarzenia, wystawy i spotkania. Spotykam się z Julią i Markiem i omawiamy szczegóły współpracy. W Galerii Władysława Hasiora w Zakopanem filii Muzeum Tatrzańskiego będzie już niedługo czynna wystawa poświęcona Joannie Hasior animatorce życia kulturalnego w Cisnej. Z kolei w Domu Kultury i Ekologii w Cisnej mamy pokazać twórczość Władysława Hasiora. W ramach pobytu odbywa się spotkanie o narciarstwie ski-turowym w Tatrach pod tytułem W poszukiwaniu narciarskiego El Dorado i pokaz filmu w reżyserii słowackiego pasjonata gór, Pawła Barabasza Życie dla pasji. Przyjemny początek, mam nadzieję, udanej dla naszych placówek współpracy. Na szczycie Łopiennika Wieczorny koncert zespołu Matragona w Domu Kultury jest fantastyczny. Zdolni ludzie, multiinstrumentaliści, muzyka dawna i wpadająca w ucho. Z utworów Matragony bije harmonia, a z niej piękne dźwięki. Ten koncert daje mi do myślenia i do zrozumienia, że w życiu nie ma przypadkowych spotkań. Jest góra, którą zachwycałem się o poranku jest i zespół. Po koncercie lądujemy w restauracji Pod Kudłatym Aniołem. Jest i lokalne piwo Megaloman, które po długiej wyrypie smakuje wspaniale. A jeszcze lepiej smakują dwa :) Rozmowy przeciągają się w późną noc Łopiennik - na dobry początek Plan na pierwszy dzień bieszczadzkiej wyrypy to wejście na nartach na szczyt Korbani (894 m). Z charakterystyczną 14-metrową wieżą widokową, z której roztacza się szeroka i piękna panorama na połoniny i Jezioro Solińskie. Znam ten szczyt z jesiennego pobytu Anno Domini Dojeżdżam do parkingu przy wylocie urokliwej dolinki prowadzącej do słynnej cerkwi w Łopience. Po półgodzinnym spacerze na nartach jestem przy cerkwi i kieruję się zielonym szlakiem w stronę Przełęczy Hyrcza i dalej na Korbanię. Niestety, pojawia się istotny problem. Im wyżej, tym mniej śniegu. Są tylko płaty. W końcu prawie go nie ma. Dalsze podejście nie ma sensu. Zmiana planu. Szybki zjazd na fokach w stronę cerkwi, trawers polany i ruszam w stronę Łopiennika (1069 m). To potężny masyw leśny pomiędzy Baligrodem, a Cisną. Ma ponad 15 km długości i ok. 6 km szerokości. Pierwszy etap leśnej wyrypy prowadzi czerwonym szlakiem w stronę bazy studenckiej w Łopience (czynna jest tylko latem, koszt noclegu 6 zł za dobę, polecam miłośnikom gór to miejsce). Urokliwe miejsce, choć nieco siermiężne, ale pięknie położone przy potoku. Baza studencka w Łopience Zimą baza jest pusta, a wkoło tylko ślady zwierząt. Stamtąd przechodzę most Natkańskiego (tabliczka), most Wszystkich Słoni ( Słoniem przypomnę nazywano znanego himalaistę, Artura Hajzera) i przez

3 gęsty las podchodzę zakosami przez zagajniki i niewielkie, urocze polanki. Momentami przez bardzo gęsty las bukowy. Najważniejsze odczucie? Dzicz. Wkoło mnóstwo tropów zwierząt: jeleni, saren. I drugie odczucie. Tu jestem tylko dodatkiem i chwilowym przechodniem. Zwierzęta zawłaszczyły Bieszczady na swoje królestwo. One tu rządzą. Wiem, że mnie obserwują. Nie przeszkadza mi to jednak, bo zwierząt nigdy się nie bałem. Zachowuję się cicho, bo i cisza jest tutaj niezwykła. Aż trochę przytłaczająca. Słychać tylko od czasu do czasu wycie wiatru. Przez Bieszczady przewala się tego dnia front atmosferyczny i wiatr wieje naprawdę z dużą siłą. To wycie podoba mi się. Jest jak wycie wilka. Ponownie dużo różnych tropów zwierząt. Żałuję, że nie mam z sobą książki Tomasza Zwijacza-Kozicy o śladach zwierząt. Sprawa nie jest więc łatwa. W porównaniu z Tatrami oznakowanie szlaku jest ledwo widoczne i często idzie się na czuja. Strome podejście wydłuża się, ale po 2,5 godzinach od bazy studenckiej staję na wierzchołku Łopiennika. Wiatr wyje mocno w konarach misternie poskręcanych buków. Wierzę, że wyje smutną symfonię tym, którzy zginęli tu podczas I wojny światowej, żołnierzom Wojska Polskiego, walczącym z UPA i zabitym po 1945 r. upowcom z sotni Hrynia i innych. bieszczadzkiej krainy i całego świata patrzy na swoje górskie królestwo i na ludzi. Po odpoczynku zjazd na Przełęcz Orłowicza (1099 m) i kawałek wspaniałego zjazdu po bukowym, niezbyt gęstym lesie. Warunki są dobre. Pułapką są tylko płaty borówek. Przykryte niedużą warstwą śniegu mogą ulec pęknięciu pod ciężarem narciarza. A wtedy lecisz klasycznie na pysk, choćbyś najlepszą miał technikę. Tego u nas w Tatrach nie ma. Wilki w Wilczych Górach, fot. Internet Baza studencka w Łopience Mijam charakterystyczne ambony. Podejście wyciska pot. Mam, co chciałem. Dochodzę po godzinie do śródleśnej przełączki o wysokości 748 m, pod szczytem Jamy (822 m). Nagle w lesie dostrzegam ruch. Widzę kątem oka uciekające w bukowy las, dwa dość duże, szare wilki. Myślałem z początku, że to sarny, tylko, że sarny nie mają ogonów Adrenalina wzrasta. Nieco wyżej przy szlaku omijam szerokim łukiem kury głuszca, by ich nie spłoszyć. To bardzo rzadkie ptaki. Trzeba uszanować przyrodę, bo ona jest przecież najważniejsza. Podejście wydłuża się. Wyciska ze mnie pot i mnóstwo sił. Prawdziwy skitouring. Jest tu jednak inaczej niż w Tatrach. W tych górach jest zaklętych wiele znanych i nieznanych historii. Odkręcam termos. Gorąca herbata smakuje za to tak samo, jak w Tatrach. Przepinka. Powoli pakuję foki. Wpinam się w Dynafity. Zjazd po lesie to fantazyjny slalom między bukami. Mniejszymi, większymi i całkiem małymi. Gęsto tutaj, ale pięknie. Czasami jest to dość długi szus, czasem skręt w skręt w wąskim holwegu, bądź jazda w lesie o nachyleniu podobnym do zjazdu z Kopieńca. Po ok. 40 minutach zjazdu dojeżdżam do bazy studenckiej, a potem do cerkwi i do auta. Pierwszy dzień bieszczadzkiej wyrypy kończę w Przystanku Cisna. Następnego dnia wieje w górach potężny wicher i krzyżuje moje plany. Podejście na jeden ze szczytów nie udaje się. Czasami góry nie puszczają. Prawda stara jak świat. Smerek, Mała i Wielka Rawka Kolejny dzień to wczesna pobudka o 8 i wczesny start z racji długiej wycieczki. Autem dojeżdżam do Wetliny. Małe zakupy. Myśl główna: brak tu, jak w Zakopanem, namolnych reklam, które u nas są prawie wszędzie. Chrystus ze Smereka Szybko jednak wyłapuję, gdzie są pola borówek. Te pułapki ze strony Bieszczadów podpowiadali mi wcześniej ratownicy GOPR. Góry jednak mi sprzyjają i takiego upadku nie zaliczyłem. Drugi etap wędrówki to podejście pod Hnatowe Berdo (1187 m) i na ten piękny szczyt. Przepinka. Zjazd przez Szare Berdo na Przełęcz Orłowicza i dalej do Wetliny. Słońce ogrzewa twardą skorupę śnieżną i warunki się poprawiają. Szeroka narta Dynafit Broad Peak pięknie pracuje. Skręty wychodzą i zjazd jest bardzo udany. Tak udany, że na chwile oddaliłem się od szlaku. Przez ścieżkę przebiegają sarny. Wetlina. Stare Sioło. Narty na Smereku Cerkiew w Łopience Nie ma nikogo. To pozwala na bezpośredni zupełnie kontakt z górami i całkowite się w nich zatracenie. Jeżeli otworzysz się na nie, chłoniesz ich pozytywną energię. Tak to odczuwam. Jest i jeszcze jedna istotna różnica. Szlak koloru czerwonego jest bardzo słabo oznakowany. Przyzwyczajony do porządnego oznakowania w Tatrach, co chwilę się gubię, w sumie kilkanaście razy. Przede mną tą trasą szedł tylko jeden narciarz na biegówkach i jeden turysta pieszy. Ich ślady nieraz gubią się w lesie i całkowicie znikają pod śniegiem, zasypane przez bieszczadzkie kurniawy. Bukowy bieszczadzki las Turystów jest niewielu zimą, a jak się kogoś spotka na szlaku to spotkanie przeradza się w miłą pogawędkę. Przyroda jest nadal nieogarniętą siłą tego regionu. Czuć jeszcze jej potęgę. Szybko pomykam na fokach żółtym szlakiem na Przełęcz Orłowicza i na Smerek (1223 m). Tym razem aura jest łaskawa i staję na szczycie koło 11. Piękna panorama i krzyż na szczycie z metalową twarzą Chrystusa, autorstwa nieznanego autora. Władca Restauracja ze słynnym ekspresem do kawy w cenie auta. Solidnie zmęczony ląduję późnym popołudniem w Przystanku Cisna. Następnego dnia spotkanie z kolegą, Bartoszem Górskim, ratownikiem Grupy Bieszczadzkiej GOPR. Bartosz jest miłośnikiem historii narciarstwa, zbiera stare zdjęcia, narty, sprzęt. Jednoczęsnie jest świetnym narciarzem, a na drewnianych nartach pokonał w Alpach z przyjacielem słynną Haute Route. Wreszcie mogliśmy się spotkać i wybrać razem na narty. Jedziemy na Rawki narciarskie El Dorado w Bieszczadach. Wchodzimy od schroniska 3

4 pod Małą Rawką na Małą Rawkę (1272 m) i potem we mgle na Wielką Rawkę (1304 m). Pogięte wiatrem buki na szczycie Łopiennika Przy pogodzie widać stąd oddalone o 170 km Tatry. Widok na wschód to oddalona o 110 km Połonina Równa. Zjazd prowadzi pięknie, równomiernie nachyloną stopnileśną ścianą. Wspaniały. Wypadamy z bukowego lasu na wprost schroniska. Jego gospodarz Michał Klażyński zaprasza nas na kawę. Pysznie smakuje. Żegnamy się z Michałem i wychodzimy raz jeszcze na stoki Małej Rawki. Głodni nart moglibyśmy podejść jeszcze raz, ale czas wracać. To pożegnanie z narciarskimi Bieszczadami w tym roku. roku i w początkach lutego. Puszyste zjazdy w tych górach posmarują miodem serce nawet najbardziej wybrednych narciarzy. Ale i ja nie narzekam. Warunki dopisały, a poobcierane nogi, pokonane kilometry podejść i zjazdów i wspaniałe zdjęcia pokazują, że mój narciarski pobyt w tych górach był bardzo udany. Uważać należy na płaty borówek pisałem już dlaczego i... na kontuzje. Nieraz tak jak na Łopienniku jesteśmy bardzo daleko od siedzib ludzi, więc i pomoc może nadejść po jakimś czasie, nieraz pewnie po dość długim. Sprawność GOPR jest duża, ale trzeba pamiętać, że jesteśmy w bardzo dzikim miejscu. Wiele razy w punktach poza zasięgiem telefonów komórkowych. Pamiętajcie o tym. Kto chce rozpocząć skiturową przygodę z tymi górami pod okiem bardziej doświadczonych może też wziąć udział w Bieszczadzkim Rajdzie Narciarskim, organizowanym przez Bieszczadzki Park Narodowy. No i świadomość, że z każdego niemal szczytu wokół Cisnej, czy Wetliny można zjechać na nartach jest czymś zupełnie niezwykłym. I jeszcze jedno. W części parkowej szanujmy przepisy BPN. Trzymajmy się wyznaczonych szlaków. Na Wielkiej Rawce Ostatnie skręty, długi szus i lądujemy szczęśliwie przy samochodzie na Przełęczy Wyżniańskiej. Narciarska przygoda w Bieszczadach zakończyła się. Przynajmniej w tym roku. Jest tu trochę inaczej niż w Tatrach. Zjazd z Małej Rawki Przewyższenia wynoszą maksymalnie metrów. W ciągu jednego dnia można zdobyć 2-3 szczyty w ramach jednej wyrypy. Najlepsze warunki panują w Bieszczadach po dużych opadach śniegu. Tak, jak w styczniu w tym 4 Masyw Smereka Powroty Po czterech dniach pobytu wracam do Zakopanego. Niechętnie. Motor wesoło mruczy pod maską. Wyjeżdżam z Cisnej. Pożegnanie Kasi i Andrzeja - gospodarzy Przystanku Cisna, Julii, Marka i Bartosza. Jeszcze po drodze podwożę z Cisnej do Majdanu jednego z mieszkańców tej wsi. W siatce ma kilka piwek na wieczorne posiady. Rozumiem, bo w bagażniku mam podobnie. Bieszczadnik na pożegnanie mówi z szerokim uśmiechem: - Dziękuję, szerokiej drogi i wracaj w Bieszczady! Fajne pożegnanie tych gór z nadzieją, na jeszcze. Na kolejny pobyt. Chcę wrócić i pewnie wrócę. Liczę, że za rok powrócę na ski-tury w bieszczadzką dzicz. Wrócę do Łopienki, cerkwi i koniecznie na Łopiennik szlakować tamtejsze wilki, na Korbanię, połoniny, Tarnicę, Halicz i Chryszczatą. Te góry zachwycają dzikością i pierwotnością. Za każdym razem. Uważam, że umiem dostrzec ich piękno i ono mnie wciąga. Jak wir. Z roku na rok coraz bardziej. Ludzie są tutaj bardzo życzliwi. Kasia, Julia, Andrzej, Bartosz, Marek, Michał spod Rawki to ludzie, którzy tworzą radosną twarz moich wspomnień z Bieszczadów. Skorupa śnieżna lśni w słońcu na Przełęczy Orłowicza Jadę do Zakopanego potężnie zmęczony fizycznie, ale wewnętrznie wypoczęty i szczęśliwy. Kilka razy nie wytrzymuję i zatrzymuję auto. Jeszcze jeden i jeszcze następny rzut oka na Bieszczady. Szkoda, że nie wziąłem papierosów. Popaliłbym tutaj. Góry na przełamaniu dnia i wieczoru mają stalowy kolor. Zapadają w noc. Jak sotnia Hrynia pod Magurycznem Dzień chyli się ku końcowi. Matragonę i Berdo mijam teraz w drugą stronę. Są po lewej ręce. Chciałoby się powiedzieć: - do zobaczenia i tak właśnie żegnam się w ciszy z moimi górami. Bo Bieszczady po raz kolejny udzieliły mi ciekawej lekcji, zachwyciły i pokazały tym razem zimowe oblicze. Ok. 21 ląduję na rodzinnych Krzeptówkach. Giewont stoi. Nic się nie zmieniło. Czyżby? W głowie słyszę wciąż szum wiatru na Łopienniku, zapisane mam jak na twardym dysku widoki i panoramy ze Smereka i Hnatowego Berda, wciąż nogi kręcą pomiędzy bukami na Małej Rawce. Przygoda w dziczy zostawia w sercu piętno nie mniejsze niż rozległy zawał. Pozytywne piętno. Przez kilka dni chodzę po Zako sieknięty Bieszczadami. W głowie wciąż brzmią słowa z piosenki zespołu Zgórmysyny pod tytułem Takie małe wniebowzięcie. Słowa prawdziwe. A więc: W górach bywam tylko nocą Gdy gwiazd kryształy błyszczą cudnie Skały wolno ronią ciepło Zapamiętać chcą południe W górach bywam tylko świtem Gdy mgła się wiesza na ich szyjach Patrzę, jak z każdą kroplą rosy Z nieba westchnieniem noc przemija W górach bywam niespokojny Gdy już zbyt długo mnie tam nie ma Kaleczę dłonie o kamienie Kaleczę duszę o wspomnienia Tekst i zdjęcia: Wojciech Szatkowski Muzeum Tatrzańskie

5 MYSZY na ORLE 20 km trasy, a biorąc pod uwagę fakt, że nie biegała na smyczy, zrobiła tych kilometrów znacznie więcej. osobiście nagroda dla najstarszego uczestnika biegu. Radością nie było końca, kiedy to po raz pierwszy w historii biegów izerskich przyznano nagrodę grupową dla trzech myszy. Ostatni sezon narciarski był dla Łodzian bardzo ubogi. Tylko dwa razy mogliśmy pobiegać po leśnych ścieżkach Łagiewnik i Arturówka. Nic więc dziwnego, że zainteresowanie XVIII Biegiem Izerskim było tak duże. Oprócz jedenastoosobowej grupy z naszego oddziału PTT było jeszcze kilkoro sympatyków. Szpicę grupy stanowiły trzy myszy: Kasia Szymańska jako dziecko mysz, Adaś Grzywacz jako mama mysz i Włodek Janusik jako tata mysz. Mysie kostiumy były już wykorzystywane na naszym balu karnawałowym ale na innych osobach. Trochę zmęczeni wróciliśmy do Szklarskiej Poręby. W sobotę doszliśmy z Polany Jakuszyckiej na Orle i po opłacie rejestracyjnej otrzymaliśmy numery startowe i stanęliśmy na starcie. Myszy były wspierane przez również pomysłowo ubranego Stefana Zagrodnika (przebranego za maga) i Tadeusza Tokarskiego (przebranego za Wikinga). Były przygotowane tylko dwa puchary, jeden za strój damski i jeden za męski, więc jedna osoba musiała zadowolić się dyplomem. Okazało się również, że pod nieobecność Pawła Wandelta byłem najstarszym uczestnikiem zawodów. Kasia zabrała ze sobą maszynę do szycia i w hotelu Królowa Karkonoszy otworzyła cały warsztat krawiecki. Szycie, przerabianie i przymierzanie trwało prawie całą noc ale na rano było wszystko gotowe. W piątek zrobiliśmy rozgrzewką na trasie do Chatki Górzystów. Byliśmy trochę zawiedzeni, gdyż w godzinach od do nie podawano słynnych naleśników z jagodami i musieliśmy zadowolić się herbatką. Towarzyszyła nam suczka Szyszka, która bez trudu pokonała Na mecie robiła furorę Bogusia Zagrodnik przebrana za zakonnicę. Do tańca grały dwie kapele, jedna czeska, a druga polska. Głośno dopingowali nas Łucja Mularska, Agata Podgórska, Lidka Żychlińska i Janek Gwis. Z grupą warszawską przyjechała Jola Filar. W napięciu czekaliśmy na ogłoszenie wyników. Nas najbardziej interesowały nagrody za najładniejsze stroje, a mnie W drodze powrotnej nasza suczka Szyszka spotkała pięknego kawalera, który wabił się Kasztan. Zakochani w pięknych pląsach i podskokach wędrowali razem z nami na Polanę Jakuszycką. Do zobaczenia na Orle za rok. P.S. W niedzielę wspięliśmy się na piękny zamek Chojnik co było kropką nad i całej imprezy. Włodek Janusik Przekaż nam 1% podatku Jak to zrobić? W tym roku przekazanie 1% podatku organizacji pożytku publicznego jest jeszcze prostsze, niż w latach ubiegłych. Aby tego dokonać należy wypełnić odpowiedni fragment właściwego formularza PIT w sposób pokazany poniżej. W imieniu wszystkich naszych członków, w imieniu naszych ukochanych gór, prosimy o przekazanie 1% swoich podatków na rzecz PTT. 5

6 Inne przydomki: Światowa Stolica Rozrywki, Stolica Hazardu, Miasto Świateł. Można tu spotkać największe gwiazdy show-biznesu, wziąć szybki ślub, w minutę wygrać lub stracić fortunę i... złudzenia. Las Vegas trudno porównać do jakiegokolwiek innego miasta. I nie jest to tylko slogan speców od marketingu, ale najświętsza prawda o tym, najmniej świętym ze wszystkich miast. Legendarne gwiazdy Położone w najbardziej pustynnym ze stanów - Nevadzie, jeszcze sto lat temu było małym przystankiem kolejowym. Pierwotni mieszkańcy terenów obecnego Las Vegas to Pajutowie, a pierwszym odnotowanym w 1829 r. przybyszem z Europy w Las Vegas Valley był Raphael Rivera. Nazwa Las Vegas (wymowa: lɑːs ˈveɪɡəs) została wymyślona przez hiszpańskiego badacza i handlarza, Antonio Armijo, który podróżował z Teksasu na północno-zachodnie tereny USA, zgodnie ze szlakiem Old Spanish Trail, natrafił na obszar dzisiejszego Las Vegas, w którym pustynny krajobraz wyparty został przez artezyjskie studnie i rozległe tereny strumieni oraz zielonych łąk (vegas w jęz. hiszp.). 3 maja 1844 r. do Las Vegas Valley, pozostającego częścią Meksyku, dotarł John C. Frémont. Stał on na czele grupy naukowców, wojskowych oraz obserwatorów Korpusu Inżynieryjnego Armii Stanów Zjednoczonych. 10 maja 1855 r., po aneksji ziem meksykańskich przez Stany Zjednoczone, przybyło tu 30 misjonarzy, by nawracać Pajutów na mormonizm. W pobliżu obecnego centrum miasta wybudowano fort, który służył jako przystanek dla podróżujących wzdłuż szlaku, zwanego "Korytarzem Mormońskim" pomiędzy Salt Lake City, a San Bernardino. Mormoni opuścili Las Vegas w 1857 r. z powodu wybuchu wojny w Utah. Przed hotelem Bellagio Dopiero 15 maja 1905 r. Las Vegas zostało założone jako miasto kolejowe w hrabstwie Lincoln, aż do 1908 r., gdy weszło w skład 6 LAS VEGAS - MIASTO GRZECHU nowo utworzonego hrabstwa Clark. W 1910 r. wybudowany został kościół katolicki pod wezw. św. Joanny D'Arc, a 16 marca 1911 r. Las Vegas uzyskało prawa miejskie. Będąc przystankiem dla podróżujących na zachód, na początku XX wieku stało się jednocześnie postojowym punktem dla okolicznych kopalń, które dostarczały towary do reszty kraju. Wraz z rozprzestrzenianiem się kolei, Las Vegas traciło na ważności, jednak sąsiedztwo budowy zapory Hoovera, położonej w odległości 48 km na południowy wschód od miasta i formowanie przy niej największego sztucznego jeziora w USA spowodowało, że w latach 30. zwiększyła się liczba mieszkańców miasta, a także liczba turystów je odwiedzających. Legalizacja hazardu w Nevadzie w 1931 roku doprowadziła do budowy kompleksów rozrywkowych w postaci kasyn/hoteli, z których słynie Las Vegas. Pierwszym kasynem w Las Vegas był otwarty w 1931 r. Northern Club (obecnie La Bayou). W pierwszych latach rozwoju tej branży w mieście, najpopularniejszym kasynem pozostawało Binion's Horseshoe (obecnie Binion's Gambling Hall and Hotel). Największy rozwój w tym aspekcie miał miejsce w latach 40. i związany był z napływem do miasta naukowców z Manhattan Project projektu naukowo-badawczego, zmierzającego do konstrukcji i produkcji bomby atomowej. Kasyno Królewskie Miasto otoczono atomowymi poligonami, na których w latach 50. dokonano aż 45 prób z bronią nuklearną. Pod koniec lat 40. aż do lat 60., Vegas stało się "kopalnią złota" dla organizacji przestępczych. Większość oryginalnych, ogromnych kasyn została wybudowana lub była zarządzana przez członków klanów mafijnych, a w tym między innymi przez Benjamina "Bugsy'ego" Siegela oraz Meyera Lansky'ego. W ciągu wieku Las Vegas zmieniło się z przeciętnej mieściny w pełną przepychu, zalaną orgią świateł i hektolitrami alkoholu świątynię hazardu. Miejsce bardzo lekkich obyczajów, narkotyków, wielkich pieniędzy i licznych afer towarzyskich. A wszystko to przez pewnego Żyda polskiego pochodzenia, który w 1911 r. wraz z rodziną wylądował w Nowym Świecie. Meyer Lansky, a właściwie Majer Suchowliński, pochodził z Grodna. Jeszcze jako nastolatek szybko dogadał się z dwoma włoskimi emigrantami z Sycylii i już we trójkę, w 1927 r., zostali członkami największego w USA gangu. Gang pod dowództwem nieprzeciętnie inteligentnego Lansky ego zawładnął przestępczym światem Nowego Jorku. Przedsiębiorczy młodzieńcy w okresie prohibicji i zakazu hazardu przenieśli interesy na Kubę, a po rewolucji Fidela Castro, wrócili do Stanów i zainwestowali w pierwszy hotelkasyno z prawdziwego zdarzenia, słynne Flamingo w Las Vegas. Za tą inwestycją poszły kolejne i tak rozpoczął się dynamiczny rozwój miasta, w którym w pieniądze lokowali wszyscy: od biznesmenów po mafijnych bossów. Z czasem Lansky stał się ikoną amerykańskiego świata przestępczego, to na nim wzorowali się twórcy Ojca Chrzestnego. Piotrek przy automatach Szybki rozwój Las Vegas w latach 50. wiązał się również z faktem, że dotychczasowe stolice hazardu, a w tym Galveston i Hot Springs wprowadziły całkowite zakazy hazardu. Jak grzyby po deszczu powstawały więc ogromne hotele i kasyna. Przy jednym stole siedzieli, grali, pili i rozmawiali bossowie mafii i Frank Sinatra, Dean Martin, Nat King Cole. Miasto cieszyło się fatalną sławą, na pustynnych przedmieściach co rusz słychać było strzały mafijnych egzekucji. Paradoksalnie to nie przeszkadzało, a wręcz pomagało w promocji tego najbardziej wyzutego z jakichkolwiek ograniczeń miejsca na ziemi. Od końca II wojny światowej Vegas stało się niekwestionowaną, światową stolicą rozrywki i show-biznesu, hazardu i przestępczości. Do tego surrealistycznego miejsca chciał przyjechać każdy. Przyjechał też król rock and rolla - Elvis Presley, który od 1969 roku stale gościł w hotelu-kasynie International, dając w słynnym Show-room Internationale w ciągu ośmiu lat ponad 800 koncertów i inkasując ponad 100 mln. Elvis zapoczątkował nową erę miasta - hotele stały się miejscem nie tylko hazardu, ale też totalnej zabawy. Stoły z ruletką, koncerty gwiazd, pokazy magików przyciągały miliony widzów. Nie - pruderii, nie - ograniczeniom prędkości, nie - podatkom, nie - oczekiwaniu na termin ślubu, nie - regulacjom hazardu! tak brzmiało motto Vegas nowej ery. Słynne na cały świat kaplice ślubne, w których już za 50

7 dolarów można zawrzeć ślub, nawet nie wysiadając z auta, reklamują się, wspierając swoją ofertę nazwiskami gwiazd, które udało się zwabić na ślubny kobierzec. Gotowe plenery i światła najjaśniejszego z wszystkich miast na świecie przyciągają filmowców. Do klasyki przeszedł już obraz Martina Scorsese Casino z 1995 r., z brawurową rolą Roberta de Niro i Sharone Stone, pokazujący kulisy walki mafijnych bossów o wpływy w mieście. Film był realizowany głównie we wnętrzach kasyna Riviera, w tych samych, w których kręcono w 1960 r. Ocean s Eleven. Remake tego ostatniego z 2001 r. przyniósł prawdziwy boom odwiedzających kasyno i hotel Bellagio, gdzie kręcono główne sceny. Wszystko na pełnych obrotach. Przy pałacu dożów W latach 60. zadania uszycia nowego, eleganckiego garnituru dla Vegas podjął się amerykański pilot, konstruktor i miliarder Howard Hughes. Wydał na to 300 mln dolarów, wykupując hotel po hotelu, kasyno po kasynie z rąk Syndykatu - mafijnej organizacji. Hughes miał wielkie ambicje. Chciał zmienić wizerunek Vegas - dodać mu klasy, stylu i co najważniejsze, spłukać z ulic resztkę pustynnego pyłu i krwi. Głównie za sprawą jego działalności,vegas zaczęło odchodzić od korzeni "Dzikiego Zachodu", transformując w kosmopolityczne miasto. Po Hughesie nastał Kerkor Kirk Kerkorian, za 120 mln dolarów wybudował MGM Grand, wcześniej za 13 mln zakupił słynne Flamingo, a za 80 z hotelu International stworzył prawdziwego giganta, by za chwilę sprzedać obydwa obiekty Hiltonom - ich wkroczenie w światła Vegas pociągnęło innych hotelarzy - właścicieli Sheratona i Holiday. Dzisiaj 19 z 25 największych hoteli na świecie znajduje się w Las Vegas. Lata 80. przyniosły kolejny inwestycyjny boom i ucieczkę mafijnego kapitału z Vegas. W 1989 r. wraz z otwarciem hotelu The Mirage, doszło do przełomu w historii nowoczesnego Las Vegas. Jego właściciel, inwestor Steve Wynn, uważany jest za "ojca współczesnego Vegas". Obiekt za 630 mln dolarów z ponad trzema tysiącami pokoi, zawierający pozłacane okna, wyznaczył nowe standardy luksusu i zapoczątkował erę megakompleksów. Główna atrakcja The Mirage - wysoki na 18 m wulkan ziejący ogniem przyciąga codziennie tysiące widzów. Wulkan to nic w porównaniu z atrakcjami kompleksu Luksor, gdzie znajduje się 106- metrowa replika piramidy Tutenchamona, czy hotel Monte Carlo oraz New York New York z repliką w skali jeden do dwóch Statuy Wolności. Całości dopełniają Circus, z największym na świecie roller coasterem pod dachem i The Venetian, hotel-kasyno z czterema tysiącami pokoi i repliką weneckiego Canale Grande, gdzie gondolierzy wożą turystów, śpiewając rzewne canzony. Kompleks The Venetian Jedynie względy bezpieczeństwa uniemożliwiły budowę w innym wielkim kompleksie Paris Las Vegas - wieży Eiffla w naturalnych rozmiarach. Istniejąca replika w skali dwa do jednego jest tak idealna, że budzi zachwyt samych paryżan. Równie wielkie jak replikowane słynne budowle są fortuny zbijane przez gwiazdy. Ich publiczność to prawie 40 mln osób odwiedzających Vegas każdego roku. Turyści tak bardzo chcą obcować z ulubionymi gwiazdami z rozrywkowego firmamentu, że właściciele kasyn wpadli na pomysł zarobienia jeszcze większych pieniędzy i budują kasyna tematyczne. Pierwszym będzie oczywiście kasyno Elvisa Presleya. Interes będzie musiał się opłacać, bo ceny ziemi w Vegas sięgnęły już 90 mln dolarów za hektar, a w chińskim Makao rośnie mocna konkurencja. W 2006 r. powstał tam kompleks rozrywkowy, który ma bić na głowę wszystko to, co wymyślono w dziedzinie hazardu i rozrywki. I bije póki co finansowe rekordy, zgarniając w ciągu roku prawie siedem miliardów dolarów więcej niż Vegas! Miasto Grzechu może być jednak spokojne o swoją przyszłość. Znajomość z Mr. Black Jackiem bardzo wciąga. Fontanna di Trevi Położenie Vegas powinno zniechęcać, ponieważ, jeśli wziąć pod uwagę odległość od najbliższych ośrodków miejskich, jest to najbardziej osamotnione miasto w USA, a na dodatek leży na pustyni. Mimo to co roku odwiedza je ponad dwadzieścia siedem milionów turystów i należy do najbardziej spektakularnych i dynamicznie rozwijających się miast na świecie. Na początku XX wieku miasto praktycznie nie istniejące na żadnej mapie, obecnie jest domem dla ponad dwóch milionów ludzi. Pomimo tak ogromnego tempa rozwoju miasto nigdy ani na chwilę nie spoczęło na laurach! Właściciele ogromnych, przynoszących milionowe dochody kasyn i hoteli są prawdziwymi rekinami biznesu. Wiedzą dokładnie, kiedy należy wykonać odpowiedni ruch, jak po mistrzowsku rozegrać kolejne marketingowe posunięcie. Nie wahają się ani chwili, nie pozostają sentymentalni w stosunku do istniejących hoteli i kasyn. Gdy nadchodzi odpowiedni czas, zrównuje się z ziemią istniejący pośrodku miasta hotel i w ciągu dwóch lat na jego miejscu powstaje nowy, ogromny, jeszcze bardzie ekskluzywny budynek gotowy przyjąć tysiące nowych gości z całego świata. Kilka lat temu, gdy na świecie panowała moda na centra hotelowe i wypoczynkowe w stylu fantasy, wzdłuż legendarnego Las Vegas Strip powstawały jak grzyby po deszczu ogromne zamki w stylu króla Artura (Hotel/kasyno Excalibur ) i egipskie piramidy (Hotel/kasyno Luxor ). Hotel Caesar Palace nocą Obecny trend należy do nowoczesnych highendowych obiektów hotelowych, łączących w sobie elegancję, wyrafinowanie i nowoczesność. Tak powstały w ciągu dwóch lat bliźniacze hotele Wynn oraz Encore. Nasz vegaski apartament Ostatnim krzykiem mody i nowoczesności jest nowo otwarty futurystyczny kompleks The City. Oczywiście mit różowych kadilaków, plastikowych figurek i sobowtórów Elvisa spacerujących po ulicach miasta grzechu nigdy nie umarł. Istnieje cała gama hoteli i moteli, 7

8 w których nie sposób odgonić się od wszechobecnego plastiku, cukierkowych kolorów i ogólnie panującej atmosfery wesołego miasteczka. A przecież Las Vegas położone jest w suchym basenie - dolinie, znajdującej się na środku pustyni Mojave, otoczonej przez suche góry. Na wschód od miasta leżą Spring Mountains. Wokół dominuje pustynna roślinność, zaś sam obszar jest przedmiotem gwałtownych powodzi. Miasto znajduje się na wysokości około 620 m n.p.m. i zajmuje powierzchnię 340 km², z czego tylko 0,26 km² (0,04%) to wody. To miasto sprzeczności. Leży na suchej jak pieprz pustyni, ale jego mieszkańcy zużywają najwięcej wody w całym stanie. Na terenie miasta znajdują się liczne parki, trawniki i inne typy zieleni. Ze względu na problemy z zasobami wody, realizowany jest program xeriscapingu, tworzone są takie projekty otoczenia, które wymagają jak najmniejszych ilości wody. Cezar przed swoim pałacem Las Vegas leży w strefie suchego klimatu subtropikalnego, charakterystycznego dla pustyni Mojave, na której się znajduje, średnio rocznie przez 300 dni świeci tu słońce. Miesiące letnie, od czerwca do września, są bardzo gorące i w większości suche, z temperaturami od 34 C do 40 C w ciągu dnia i od 21 C do 26 C nocą. W lipcu i sierpniu temperatura przewyższa te wartości. Wilgotność powietrza ma bardzo niski poziom, często wynoszący poniżej 10%. Zimy w Vegas są krótkotrwałe i na ogół łagodne, ze średnią temperaturą około 16 C w ciągu dnia i 4 C nocą. Góry, które otaczają miasto gromadzą śnieg, jednak w samym Las Vegas Valley jest on rzadkością. Roczne opady wynoszą około 110 mm i przypadają na średnio 29 dni (większość zimą). Hotel Monte Carlo Las Vegas to najbardziej zaludnione miasto (gęstość 1,604 os./km²) w amerykańskim stanie Nevada, co pozwoliło na zajęcie 28. miejsca na liście najbardziej zaludnionych miast w USA. Pod koniec XX wieku, było też 8 najgęściej zaludnionym amerykańskim miastem powstałym w tymże stuleciu. Ciekawe są zmiany liczby ludności od powstania miasta: r , , , , , , W 2010 r. miasto zamieszkiwało już osób, a obszar metropolitalny Las Vegas Kompleks Nev York Nev York Nazwy Las Vegas bardzo często używa się również w szerszym zakresie, obejmującym nie posiadające praw miejskich obszary hrabstwa Clark otaczające miasto, a w szczególności Las Vegas Strip. Odcinek Las Vegas Boulevard o długości 6,8 kilometra, znany jako The Strip, obejmuje głównie jednostki osadnicze w postaci m.in.: Paradise, Winchester oraz Enterprise. Według spisu powszechnego z 2010 r., struktura ludności Las Vegas była następująca: rasa biała: 62,1% Hiszpanie lub Latynosi: 31,5%, Afroamerykanie: 11,1% Azjaci: 6,1%, dwie lub więcej ras: 4,9% Indianie: 0,7% Hawajczycy i przybysze z wysp Pacyfiku: 0,6%. Średni dochód gospodarstwa domowego wynosił w 2008 r. 53 tys. dolarów, natomiast średni dochód przypadający na jedną rodzinę równy był 58,465 dolarów. Około 6,6% rodzin oraz 8,9% całej populacji miasta żyło poniżej relatywnej granicy ubóstwa; 5,4% osób z tej grupy osób nie ukończyło 18 roku życia, natomiast 6,3% miało co najmniej 65 lat. Vegas jest popularnym celem podróży wśród Hawajczyków. W 2002 r. wśród mieszkańców wyróżnić można było 80 tys. osób wywodzących się z Hawajów, które na stałe zamieszkiwały obszar miasta. Ponadto, w każdym tygodniu Vegas odwiedzane było przez około 3 tys. Hawajczyków, z tego powodu nazywane jest niekiedy dziewiątą wyspą Hawajów. Las Vegas posiada jeden z najwyższych współczynników samobójstw oraz rozwodów w Stanach Zjednoczonych. Badania przeprowadzone w 2008 roku wykazały, że szanse mieszkańców Vegas na popełnienie samobójstwa spadają o 40% w przypadku, gdy opuszczą oni miasto. Natomiast wśród przyjezdnych szanse na popełnienie samobójstwa są dwukrotnie większe, niż gdy przebywają w innym miejscu. Wysoki wskaźnik rozwodów nie jest powiązany wyłącznie z mieszkańcami miasta. Procedury rozwodowe w stanie Nevada są łatwiejsze niż w większości pozostałych stanów, dlatego na rozwody w Vegas decyduje się duża liczba małżeństw z całego państwa. Z podobnych powodów miasto posiada jeden z najwyższych współczynników zawierania małżeństw ze wszystkich miast amerykańskich. Wpływa na to popularność ślubów w Las Vegas wśród Amerykanów oraz turystów z całego świata. Jednym z najważniejszych filarów gospodarki Las Vegas jest turystyka, gry hazardowe oraz konwencje, które wspierają branżę handlową i restauracyjną. Najbardziej luksusowe obiekty leżą przy bulwarze Las Vegas Strip, gdzie działa 19 z 25 największych hoteli świata pod względem liczby pokoi. Otwarcie The Mirage w 1989 r. zapoczątkowało trend, zgodnie z którym największe kompleksy rozrywkowowypoczynkowe powstają przy południowym krańcu Las Vegas Strip, który jednak w większości wykracza poza granice miasta Las Vegas. To spowodowało spadek wpływów turystycznych w centrum Las Vegas. Jednak z drugiej strony, najnowsze projekty oraz konstrukcje apartamentowców i hoteli apartamentowych zwiększyły liczbę gości w śródmieściu. W obliczu tej sytuacji władze miasta podjęły kroki, mające na celu dywersyfikację ekonomii Las Vegas, przez przyciąganie do centrum branż przemysłu lekkiego, bankowości i innych komercyjnych interesów. Brak podatku dochodowego i łatwe procedury inkorporacyjne przyczyniły się do sukcesu tych działań. Renowacjom poddany został Fremont Street Experience, który miał przenieść turystów do ery dawnego Las Vegas i zachęcić ich do wizyt w śródmieściu. W wyniku recesji, która rozpoczęła się w 2008 roku, zamkniętych zostało wiele sklepów. Dla przykładu, w kompleksie Neonopolis działalność zakończyło 11 teatrów i niemal wszystkie lokale detaliczne, wiele firm ogłosiło bankructwo. Miasto wykupiło od Union Pacific Railroad 61 akrów ziemi, dążąc do konstrukcji czegoś, co przyciągnęłoby ludzi do śródmieścia. Na części tego obszaru otwarty został World Market Center, showroom i salon sprzedaży mebli o powierzchni 460,000 m². W 2006 r. powstała koncepja budowy World Jewelry Center w Symphony Park. W założeniach miał to być obiekt podobny do World Market Center, pełniący funkcję "przystanku" dla targów biżuterii z całego świata. Plany konstrukcji 57-piętrowej wieży zostały jednak wstrzymane. W 2009 r. skompletowana została budowa instytutu Lou Ruvo Center for Brain Health. Pod koniec lat 00. XXI wieku, władze Las Vegas zdecydowały o budowie nowego ratusza. Statua Wolności W Las Vegas funkcjonują liczne muzea, a wśród nich m.in.: Muzeum przestępczości zorganizowanej i porządku publicznego, Muzeum Historii Naturalnej, Lied Discovery

9 Children's Museum, Old Las Vegas Mormon State Historic Park, a także Neon Museum, w którym eksponowane są historyczne znaki neonowe, w przeszłości stojące na terenie Las Vegas Valley. W pierwszy piątek każdego miesiąca, w Las Vegas celebruje się tzw. "First Friday", który polega na promocji prac lokalnych artystów oraz muzyków. Wydarzenia te odbywają się w określonej sekcji centrum miasta, zwanej "Dystryktem Sztuki". W 2012 r. otwarto warte 485 mln dolarów Smith Center for the Performing Arts, które znajduje się na terenie Symphony Park. Centrum wystawiać będzie sztuki broadwayowskie i opery, a także odbywać się będą występy orkiestr i grup tanecznych. Miasto organizuje wiele dorocznych festiwali, a w tym między innymi Helldorado Days. Najważniejszą wśród wielu szkół wyższych w Las Vegas jest College of Southern Nevada, największy college w stanie Nevada i trzeci pod względem wielkości w Stanach. W Las Vegas znajduje się Southern Nevada Zoological-Botanical Park, znany również jako Las Vegas Zoo, który zamieszkuje ponad 150 gatunków zwierząt i roślin, a także liczne parki (a w tym Las Vegas Springs Preserve oraz Floyd Lamb Park at Tule Springs) i obiekty rekreacyjne i edukacyjne. Na terenie miasta istnieją 4 pola golfowe, 5 psich parków, 9 domów kultury, 8 klubów seniora, a także 20 obiektów sportowych, włączając w to 9 skate parków i 6 pływalni. Kompleks The Excalibur W Las Vegas burmistrz formalnie jest członkiem rady miasta i przewodniczy wszystkim jej obradom. W zastępstwie jego obowiązki przejmuje wybrany członek rady. Zgodnie z systemem council-manager, rola burmistrza jest ograniczona i sprowadza się niemal w większości do funkcji ceremonialnych. Zamiast tego, istnieje funkcja profesjonalnego menedżera miasta (ang. City Manager), który odpowiada za administrację i zarządzanie, kontrolę działalności rady miejskiej oraz pomoc we wcielaniu w życie jej postanowień, a także monitorowanie funkcjonowania służb miejskich. Ponadto, menedżer utrzymuje międzyrządowe relacje z władzami federalnymi, stanowymi oraz z władzami hrabstwa i innych lokalnych jednostek. Las Vegas i niemal wszystkie jednostki obszaru metropolitalnego łączy wspólny departament policji, Las Vegas Metropolitan Police Department. Jednakże chociażby North Las Vegas, Henderson i Boulder City posiadają własne departamenty policji. Jako stolica hrabstwa oraz siedziba sądu okręgowego Lloyd D. George Federal District Courthouse, reguluje kwestie związane z czynnościami i usługami prawnymi, wśród których są między innymi podatki, procesy inkorporacyjne, zawieranie małżeństw oraz rozwody. Hotel/kasyno Luxor Miasto zapewnia połączenia autobusowe w Las Vegas, Henderson, North Las Vegas i pozostałych obszarach podmiejskich. W mieście funkcjonuje szybka linia autobusowa o nazwie Strip & Downtown Express. Rozwinięty jest międzymiastowy transport autobusowy. Dwie główne drogi ekspresowe - Interstate 15 oraz Interstate 515/U.S. Route 95 krzyżują się w centrum Las Vegas. I-15 prowadzi z Las Vegas do Los Angeles, a następnie kieruje się na północ w stronę Salt Lake City. I-515 przebiega przez Henderson, gdzie kontynuowana jest przez US 93, prowadzącą do Phoenix. US 95 łączy Las Vegas z północno-zachodnią Nevadą, a w tym z Carson City i Reno. Union Pacific Railroad jest jedynym przewoźnikiem, który świadczy usługi transportu kolejowego do Las Vegas. Do 1997 roku, przez miasto podróżowały również pociągi Amtark, wykorzystując tory Union Pacific Railroad. Stacja Amtark znajdowała się w Plaza Hotel; była to jedyna stacja kolejowa w Stanach, która funkcjonowała w kasynie. Pod koniec lat 90. rozważano możliwość przywrócenia ruchu kolejowego przez Amtark na trasie Los Angeles-Las Vegas, jednak plany te nie zostały zrealizowane. Obecnie Amtark oferuje transport do Las Vegas w postaci podróży pociągowej do Needles w Kalifornii z przesiadką na autobus do Las Vegas. Wodospady na chodniku Port lotniczy Las Vegas-McCarran przyjmuje międzynarodowe oraz krajowe loty do Las Vegas Valley. Lotnisko obsługuje również prywatne maszyny, jak i loty towarowe. Większość ogólnego ruchu lotniczego wykorzystuje jednak mniejsze lotniska, North Las Vegas i Henderson Executive Airport. Wieża Eiffla Do Vegas zajechaliśmy na nocleg w drodze do Wielkiego Kanionu. Z odległości kilkudziesięciu kilometrów widać było na horyzoncie ogromną jasną plamę. Po wjeździe ogarnęła nas feeria różnokolorowych świateł, zaczynał się weekend więc tłoczno było na chodnikach i na jezdniach. Po załatwieniu hotelu około północy ruszyliśmy na sławną ulicę Strip. Samochód zostawiliśmy na którymś piętrze miejskiego parkingu i wydostaliśmy się na miasto. Na Strip jest wszystko, niekończące się kasyna z wejściami i wyjściami na przestrzał, gwar, muzyka, występy tancerek, sobowtóry artystów; hotele tematyczne jak The Venetian, będący repliką największych zabytków Wenecji, gdzie po kanale pływają gondole pod pałacem dożów, czy Caesar Palace z pomnikami i rzymskimi budowlami jak Fontanna di Trevi; jest wieża Eiffla i piracki statek, na którym odbywają się walki piratów. Mnóstwo ogromnych basenów z fontannami, największa z nich przed hotelem Bellaggio. Spacer zakończyliśmy o 5-tej nad ranem i wróciliśmy na krótką drzemkę do hotelu przed dalszą drogą. Rano już z samochodu obejrzeliśmy Strip i inne ulice z hotelami np. w postaci baśniowego zamku króla Artura - The Excalibur czy nowoczesnej szklanej piramidy hotelu/kasyna Luxor i mini miastami jak Nowy Jork, Waszyngton. Jeszcze raz nocowaliśmy w Vegas w drodze powrotnej do LA, znów oglądając miasto z okien samochodu. To niezapomniane przeżycie być w Las Vegas. Nina 9

10 10 Ciche, Mistyczne Tatry Ciche, mistyczne Tatry, owe wieczne głusze zimowych, śnieżnych pustyń, owe zapadliska niedostępne wśród złomów, gdzie jeden się wciska mrok i gdzie wicher końcem swych skrzydeł uderza... O Tatry! Jakże drogą jest wasza martwota! ten chram, kędy ofiarę niezmiernemu Bogu odprawia wiatr u skały lodowej ołtarza, a tej mszy słucha turni zwieszonych milczący tłum i białego lasu przepastna ciemnota i kędyś uczepiony na szczytowym rogu blask wschodzącego słońca, co lody rozżarza, na kształt lampy ofiarnej, u stropu wiszącej... Kazimierz Przerwa-Tetmajer Słowa wiersza Kazimierza Przerwy-Tetmajera stały się inspiracją wystawy fotograficznej towarzyszącej tegorocznym Dniom Gór. Kazimierz Przerwa-Tetmajer, dzisiaj już trochę zapomniany lub wprost nieznany przez młode pokolenie poeta, w sposób niezwykle plastyczny i pełen młodopolskiej wrażliwości na piękno natury odsłania przed czytelnikami mistykę i potęgę świata tatrzańskiej przyrody. Fotografie, które zostaną zaprezentowane na wystawie też są niebanalne i magiczne. Zatrzymane w kadrze obrazy zawierają duży ładunek emocji. To nie tylko piękne widoki znanych tatrzańskich krajobrazów, ale także cała masa odczuć i wrażeń. Wernisaż wystawy fotograficznej Mistyczne Tatry odbędzie się w Galerii Kawiarnia Łódzkiego Domu Kultury w dniu 14 kwietnia 2015 r. Wystawa będzie czynna, w godzinach pracy kawiarni, do dnia 3 maja 2015 r. Autorami zdjęć są członkowie Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego Oddziału Łódzkiego. Serdecznie zapraszam. Ewa Sobczuk Tu Radio Łódź 99,2 MHz. Zapis rozmowy, którą przeprowadziła 18 marca 2015 r. redaktor Anna Groblińska z Redakcji Publicystyki i Programów Kulturalnych. R Redaktor Anna Groblińska, K Prezes Krzysztof Pietruszewski, W Prezes Honorowy Włodzimierz Janusik R: W studiu są nasi goście, jest Włodzimierz Janusik prezes honorowy Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, dobry wieczór. W: Dobry wieczór. R: oraz Krzysztof Pietruszewski, prezes Oddziału. K: Dobry wieczór. R: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie ma bardzo długą tradycję, choć jego dzieje były burzliwe. Założone, zawieszone, działało, nie działało, to wznowione, to jest rok 1981, czy też próby wznowienia, potem był stan wojenny, a tak na prawdę to wiek dziewiętnasty. K: Tak oczywiście zaczęło się wszystko R: Mówi Krzysztof Pietruszewski, który interesuje się historią, także wspinaczek górskich. K: Szczególnie wiek XIX jest moją ulubioną epoką i wtedy to właśnie 3 sierpnia 1973 roku w dworze zakopiańskim Ludwika Eichborna powstało Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, a właściwie Galicyjskie najpierw się nazywało, dlatego, że były zabory. Inicjatorem założenia tego Towarzystwa był kapitan Pławicki wspólnie z księdzem Stolarczykiem, Tytusem Chałubińskim i doktorem Eichbornem. Później losy towarzystwa przebiegały różnie. Odjęto słowo Galicyjskie i było Towarzystwo Tatrzańskie aż do roku 1920, kiedy to powstała obecna nazwa Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. Później historia przebiegała aż do roku 1950, wtedy to praktycznie przestaliśmy istnieć. W to miejsce powstała nowa struktura Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego i my dopiero w 1981 roku podjęliśmy działania, żeby reaktywować PTT. W Łodzi ja i Włodek byliśmy jednymi z założycieli odnowionego PTT. Jednak po wybuchu stanu wojennego musieliśmy działalność zawiesić, a właściwie to zlikwidować, mogliśmy działać, ale pod innymi R: szyldami. K: Tak, tak to wtedy wyglądało i wreszcie, żeby skończyć z tą historią, w październiku roku 1989, w Katowicach zostało ponownie zarejestrowane Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. Łódź oczywiście od razu przystąpiła do tego Towarzystwa, jako Oddział Łódzki i od tego momentu działamy na terenie Łodzi i nie tylko. R: I nie tylko, Włodzimierz Janusik był przez jedną kadencję prezesem Zarządu Głównego, a przez dwie kadencje wiceprezesem, więc ma także szersze spojrzenie na działalność Towarzystwa w całej Polsce. Jeszcze może tylko dodajmy, że w Łodzi mamy dwa oddziały, bo jest jeszcze Oddział Karpacki. My mówimy o ludziach, którzy spotykają się w Łódzkim Domu Kultury, a tamten oddział ma swoją siedzibę w Centrum Kultury Młodych. Z Łodzi nie jest tak bardzo daleko do gór, ale jednak troszkę daleko, z tym, że świat w tej chwili jest bardzo mały, już wszędzie można się dostać, nie tylko na Kilimandżaro, bo pan Włodzimierz organizował taką

11 wyprawę. Wyprawy to jest jedna z form działalności Towarzystwa. W: Niewątpliwie tak. Jeśli chodzi o te odległości to do Zakopanego wcale nie jest tak blisko, pendolino jednak jeszcze nie chodzi, jest pewien problem z dojazdami. Trzeba w Krakowie zrobić przesiadkę i potem autobusem dojechać do Zakopanego. Droga do Zakopanego, jak wiadomo, buduje się ileś tam lat, ciągle jest odkładana, ciągle są jakieś problemy i tej dwupasmówki jak nie ma tak nie ma. Staramy się w tym Zakopanem być jak najczęściej, Tatry to są nasze ukochane góry, wcale nie mówię, że inne góry nie są ładne. Oprócz Tatr, to jeszcze jesteśmy zakochani w Dolomitach, ale Tatry przede wszystkim. Chodzimy również po górkach wokół Łodzi, bo tu też mamy po czym chodzić. K: Park Wzniesień Łódzkich. W: Jest jeszcze Bełchatów, największa sztuczna góra Europy, bardzo pięknie obecnie zagospodarowana, zwierzyna tam jest. Można zobaczyć sarny, jelenie, dziki. Niedaleko znajduje się najwyższy punkt regionu łódzkiego. Warto chodzić nie tylko po wysokich górach, ale i tutaj po naszym terenie. Prawie całą naszą okolicę zeszliśmy. Jeżeli chodzi o nasze światowe wyprawy, to właściwie poza Japonią i Australią, wszędzie byliśmy. Mamy się czym pochwalić. Wędrowaliśmy w różnych grupach, czasami były to grupy kilkuosobowe ale i w dwudziestoosobowych. Ostatnio byliśmy na Biegu Izerskim w Jakuszycach. Jest to taki bieg narciarski, który odbywa się tydzień czasu po Biegu Piastów. Zajęliśmy tam fajne miejsca, za stroje, bo jest to taki bieg, gdzie przebieramy się w stroje z epoki, bieg retro. Ja również zdobyłem nagrodę dla najstarszego uczestnika i nie wiem czy mam tym się chwalić. K: W takiej kondycji to na pewno. R: Innym aspektem działalności Towarzystwa są spotkania i to spotkania odbywające się bardzo regularnie. K: Tak, co środę mamy tematyczne spotkania. To nie tylko tak, aby przyjść i sobie prywatnie pogadać, mamy tematyczne spotkania i tak na przykład dzisiaj mieliśmy spotkanie o Gruzji. Brakowało nam trochę fotografii na poprzedniej prelekcji o Gruzji i uzupełniliśmy to. Nasi członkowie podróżowali po tym pięknym kraju i dzisiaj obejrzeliśmy wspaniałe zdjęcia Romy i Bogusia Grzywińskich. R: Te spotkania odbywają się zawsze w środy? K: Tak, w środy o godzinie w Łódzkim Domu Kultury, przeważnie w sali 313, choć jedno spotkanie, w ostatnią środę miesiąca, poświęcone jest filmom górskim. Różne są to filmy i takie, które my nakręciliśmy ale i takie, które udało się nam pozyskać i pokazujemy je naszym członkom na spotkaniach. Wstęp wolny. R: Wtedy to jest w kinie? K: Tak to jest w sali 221 ŁDK, to jest takie małe kino, taka sala fajnie przystosowana do pokazywania filmów. W: Jeszcze jedną środę mamy wyjściową. Od roku czasu prowadzimy taki spacerownik łódzki PTT, w jedną środę wychodzimy na miasto. Staramy się pokazać naszą Łódź i tę starą i tę obecną. Ostatnio byliśmy na Księżym Młynie, zwiedzaliśmy już cerkiew łódzką, bardzo zresztą ciekawą, łazimy również po takich zakątkach mało znanych K: jak ulica Włókiennicza, W: dawniej ulica Kamienna, piękny spacer nocny, niektórzy obawiali się nawet, ulica nie cieszy się dobrą sławą. Kiedyś była to jedna z głównych ulic Łodzi, dlatego nazywała się Kamienna, bo była to pierwsza ulica wybrukowana kamiennymi płatami, to była elegancka ulica. Z tego co wiem to ma być rewitalizowana. R: Ale spacer się udał? W: Tak, udał się, szukaliśmy też innych śladów, Osiecka też się tam dołożyła do tego, tam jest słynna fontanna jej Kochanków z ulicy Kamiennej. K: Ja tylko chciałem dodać, że ten spacerownik to pomysł Włodka, który wymyślił to już rok temu, że w jedną środę nie będziemy się spotykać w ŁDK tylko właśnie w plenerze. Również w najbliższą niedzielę będziemy topić marzannę. R: W Zgierzu? W: Tak w Zgierzu, chcę pokazać zrewitalizowany Zgierz, który ładnie wygląda w tej chwili i jednocześnie nawiązać do filmu Ida, który zdobył Oscara, bo część tych zdjęć była kręcona w Zgierzu. Są takie zakątki ze starymi budynkami i ze starym brukiem, które nic się nie zmieniły w ciągu ostatnich 100 lat! R: O której godzinie i gdzie spotkanie w niedzielę w Zgierzu? W: Na placu Kilińskiego przy pętli 16 o godzinie Zapraszamy wszystkich, którzy chcą się przejść i poznać dzieje starego i nowego Zgierza. K: Kończymy ogniskiem w gościnnych progach Włodka na ulicy 1-go Maja. W: Najgorsze to, że ma być załamanie pogody. R: Właśnie, ponoć śnieg ma padać w niedzielę. W: A teraz taka piękna pogoda. R: No to zobaczymy, może będzie bez ogniska, ale spacer się odbędzie tylko trzeba się ciepło ubrać. W: Spacer będzie bez względu na pogodę, nawet żeby żaby z nieba leciały! R: A propos ubrania. Ja widzę, że ma pan tutaj na bluzie piękny emblemat Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, które ma swoje specjalne logo i tutaj jest data 1873 r., czyli odwołujemy się do historii. Ta bluza to też jest bluzą Towarzystwa? W: Tak, to jest bluza PTT, czerwona z takim biało-zielonym paskiem, trochę nawiązująca do stroju Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, ale nie jest ściągnięta, to nasz oryginalny strój. R: Dziś o Polskim Towarzystwie Tatrzańskim państwu opowiadamy. Goście w studiu pozostają Muzyka Gdzie się śpieszysz, dokąd pędzisz wciąż. Cdn. Zapisu dokonał Włodek Janusik na podstawie nagrania Pawła Wandelta. N A G R O D Y 11

12 Tegoroczną wiosnę powitaliśmy w niedzielę 22 marca w Zgierzu. Choć tego dnia zima nie dała jeszcze za wygraną było mroźno i wiał ostry wiatr mieliśmy świadomość, że to już łabędzi śpiew zimy! Spotkało nas się 26 osób + suczka Szyszka. Scenariusz imprezy opracował Włodek zgierzanin z dziada pradziada. Podczas spaceru po mieście pełnił rolę przewodnika. W sposób bardzo profesjonalny przybliżył nam ciekawą historię tego grodu nad Bzurą, pokazał obiekty godne uwagi. Zbiórka uczestników miała miejsce na Placu Kilińskiego i stąd zaczynamy nasz spacer. Sam plac został kosztem 10 mln złotych odremontowany, a stara budka tramwajowa, która tam kiedyś stała, obecnie znajduje się w Muzeum Białej Fabryki w Łodzi. Po północnej stronie znajduje się płaskorzeźba Rajmunda Rembielińskigo twórcy polskiego przemysłu włókienniczego. W rzeczywistości nie był to jeszcze przemysł, tylko najpierw sukiennicze i tkackie rzemiosło, gdy 30 marca 1821 po zawarcie tzw. umowy zgierskiej, między członkami Komisji Przemysłowej Województwa Mazowieckiego ze specjalistami polskimi i niemieckimi w dziedzinie przędzalnictwa, tkactwa, farbiarstwa i wykończalnictwa osiedlić się miało 300 sukienników z Prus, Saksonii i Poznańskiego, zachęcanych licznymi przywilejami. Dzięki temu Zgierz stał się stolicą polskiego sukiennictwa, do wybuchu powstania listopadowego zajmując pierwsze miejsce w produkcji tkanin wełnianych w Królestwie Polskim, a przeszło połowa zgierskiego sukna wysyłana była do Rosji i Chin. W 1828 r. ze Zgierza wysłano do Rosji postawów sukna, podczas gdy z Ozorków , a z Łodzi tylko 358. Pierwsza manufaktura tkacka Jana Zacherta powstała w 1822 r. Sprzyjające warunki do rozwoju przemysłu włókienniczego powstały dopiero po przyłączeniu Zgierza w 1815 r. do Królestwa Polskiego w zaborze rosyjskim, 12 Wrzucimy marzannę do tej małej rzeczki! Od jutra robimy wiosenne wycieczki!" wydzielonego z ziem zaboru pruskiego. Rembieliński uchodzi za głównego pomysłodawcę utworzenia okręgu włókienniczego w okolicy Łodzi, a miał takie możliwości jako działacz polityczny i gospodarczy w okresie autonomii Królestwa Polskiego, m.in. marszałek Sejmu i radca stanu Królestwa Kongresowego od 13 września do 13 października 1820 i prezes Komisji Województwa Mazowieckiego. Jako miasto królewskie o długiej historii, Zgierz odegrał jednak główną rolę w tym pionierskim czasie włókiennictwa, gdy Łódź liczyła tylko 800 mieszkańców, a w 1820 r. też została włączona do grona osad przeznaczonych na ośrodki tkactwa i sukiennictwa, dzięki państwowej własności ziemi, ogromnym zasobom drewna i rzeczkom i przyćmiła potem Zgierz największymi imperiami przemysłu włókienniczego w Europie. Zgromadziliśmy się zatem najpierw na środku skwerku przy spiżowej makiecie dawnego Rynku Nowego Miasta, otoczonego ze wszystkich stron owymi drewnianymi domami z facjatkami, z których dziś zostały tylko trzy. Wysłuchaliśmy prelekcji Włodka, zrobiliśmy sobie pamiątkowe zdjęcia oraz ćwiczyliśmy śpiewanie okolicznościowych piosenek powielonych i rozdanych przez Izę i Hanię. Wiele do powiedzenia, jako włókiennik, miał też prezes naszego Oddziału Łódzkiego, Krzyś Pietruszewski. Słychać było głosy zdziwienia i zachwytu, że Zgierz, przez który się zwykle tylko przejeżdża, i to jak najszybciej, jest tak ciekawym turystycznie miastem. Większość z nas, bywających tu na różnych klubowych imprezach, o tym dobrze wiedziała, ale dla tych, którzy dla siebie Zgierza jeszcze nie odkryli, postaramy się najwierniej opisać nasz spacer po tym zabytkowym, położonym tak blisko Łodzi mieście, gdzie samych oryginalnych brukowanych ulic są setki metrów, podczas gdy w Starym Sączu mały tylko fragment zachowanego bruku na rynku jest jedną z głównych atrakcji turystycznych tego słynnego zabytkowego miasta! Oto, jak pisze się o tym w aktualnym przewodniku po Ziemi Sądeckiej: W 2006 r. zakończono rewitalizację rynku zachowując nieco dawnych kocich łbów. Zatem Zgierz czeka na odkrywców i takie przewodniki. A więc, proszę wycieczki: Nasza trasa wycieczki po Zgierzu wiodła najpierw ulicą Długą, obok zrujnowanej fabryki, do starego młyna. Tutaj nasza wycieczka zgodnym chórem na 26 głosów zaśpiewała miejscową piosenkę o starym młynarzu i jego czterech córach, której melodia została zaadoptowana na zgierski hejnał, jaki rozlega się codziennie o godzinie z miejskiego ratusza. Po drodze mijamy kilka zrewitalizowanych domów zgierskich tkaczy przy ulicy Narutowicza, przy której ustawiono stylowe latarnie. Bulwarem nad stawem Miejskim (dawniej staw Cylkiego) dochodzimy do pomnika mjr Waleriana Łukasińskiego bojownika walk o niepodległą Polskę w Powstaniu Styczniowym oraz do drugiej w Polsce łaźni miejskiej z krytym basenem. W pobliżu Rynku Starego Miasta centrum najstarszego Zgierza, którego historia sięga XII wieku. Rangę miasta podniósł zjazd książąt polskich z udziałem Konrada Mazowieckiego (w XIII wieku). Na rynku dwie stare pompy oraz pomnik jeża, z książeczki dla dzieci pt. Przygody jeża spod miasta Zgierza Wandy Chotomskiej, za co otrzymała w 2012 r. honorowe obywatelstwo Zgierza, a ów jeż stał się nie tylko maskotką, ale wręcz oficjalnym logo, czyli znakiem rozpoznawczym Zgierza. Oglądaliśmy stare budynki przy wąskich uliczkach Gołębiej i Wróbla i stary bruk na ulicy Szerokiej. To tutaj kręcono sceny do nagrodzonego Oscarem filmu Ida. Do cofnięcia się do okresu powojennego nie trzeba było budować specjalnych dekoracji, wszystko jest jak dawniej!

13 Wiele mijanych i zwiedzanych zgierskich miejsc i obiektów wymaga bardziej szczegółowego omówienia, dla potomnych, a także dla tych, którzy z nami nie byli bądź znają Zgierz z wierszyka Brzechwy i/lub przejazdu samochodem, autobusem lub pociągiem: Bulwar nad Stawem Miejskim robi jak najlepsze wrażenie, z mnóstwem ptactwa wodnego, czego Łódź nie ma w samym środku miasta, przez co robi na turystach spacerujących głównie ulicą Piotrkowską wrażenie braku rzeki, stawu lub jeziora, stosownie do nazwy, mimo że parków ze stawami i rzeczkami w Łodzi nie brakuje, a nawet bije ona pod tym względem wiele innych miast. Niektórych zadziwił zestaw przyrządów do ćwiczeń gimnastycznych, jakie znali dotąd tylko z Turcji i bardzo zazdrościli takich przystanków na gimnastykę dla wszystkich, starych i młodych, zarówno tych tylko w szortach, jak i w muzułmańskich tradycyjnych ubiorach zakrywających wszystkie kobiece powaby, na trasach spacerowych. Ponieważ Włodek z kolegą zgierzaninem stwierdzili, że trzeba będzie zabezpieczyć ruchomą gumową czy plastikową część przed zsuwaniem się, można przypuszczać, że czują się gospodarzami, a może nawet inicjatorami, postawienia tak potrzebnego zestawu do ćwiczeń. Zresztą świadczyć o tym może zagadka Włodka, do czego służą kolorowe słupki z guziołkami, które okazały się być dyszami do rozpylania latem w upały wody do postaci drobnej mgły, jak przy sklepach z pamiątkami itp. w niektórych najbardziej gorących miejscach Dzikiego Zachodu USA. Nadszedł główny punkt naszej wycieczki topienie marzanny. Wykonały ją Kasia i Iza i choć była piękna, niestety czekał ją zły los. Długo płynęła Bzurą przy naszym śpiewie piosenek autorstwa Izy i Kasi. Bogusia uraczyła nas wspaniałą zupą pod nazwą gorący kociołek (faktycznie była w niemałym kotle!). Hania serwowała mielone kotlety z indyka w sosie grzybowym, gospodarze zaś, pyszne przystawki, kluski śląskie, ogórki kiszone oraz pierogi z mięsem. Na deser ciasta, kawa, herbata itd. Toastom za wiosnę nie było końca! Śpiewaliśmy piosenki biesiadne i turystyczne pod batutą Krzysia przy współpracy z Izą. Kiedy wyczerpał się już program piosenek ze śpiewnika, trzeba było przejść do słowa mówionego. Okazjonalny tekst o wiośnie oraz wiersz W. Chotomskiej O jeżu spod miasta Zgierza przytoczyła Hania, a wspólnym sumptem z zebranymi przeczytała wiersz J. Brzechwy Pali się (leciała mucha z Łodzi do Zgierza )". Oto ich fragment: Marzanno, marzanno zimowa panno Do morza odpływaj, wiosno przybywaj" Po tej ceremonii już z wiosną w sercu zostaliśmy zaproszeni przez Jagodę i Włodka do ich gościnnego domu. Na wstępie pamiątkowe zdjęcie przy ognisku w ogródku, a potem pyszny obiadek. Tak dobiegła końca super impreza. Dziękujemy Włodkowi za pomysł i jego realizację oraz wszystkim, którzy mu pomagali. Polecamy się na przyszły rok! Hania ze Zgierza przy współpracy Pawła Wandelta i Włodka Janusika. Zdjęcia Boguś Grzywiński. NAGRODY SPECJALNE 13

14 NAJBLIŻSZE SPOTKANIA Wernisaż wystawy Mistyczne Tatry Wernisaż wystawy fotograficznej Mistyczne Tatry odbędzie się w Galerii Kawiarnia Łódzkiego Domu Kultury o godzinie 18: DNI GÓR Spacerownik PTT W dniu 22 kwietnia, w środę, pójdziemy szlakiem łódzkich murali. Zbiórka o godzinie przy zbiegu ul. Piotrkowskiej i Jaracza obok stołu fabrykantów. Zapraszamy naszych członków i sympatyków Filmowe spotkanie z górami Zapraszamy na nasze "Filmowe spotkania z górami". Pokazujemy filmy z naszych wyjazdów, imprez i codziennego życia Oddziału. Do spotkań z górami często dołączamy "upolowane" z różnych kanałów telewizyjnych ciekawe filmy o górach. ZAPRASZAMY Pałace Indian Anasazji Film Niny Mikołajczyk z pobytu w USA. NAJBLIŻSZE WYJAZDY Dni Gór Wyjazd do Zakopanego Góry Stołowe W dniach od 29 kwietnia do 3 maja 2015 r. planujemy wyjazd w Góry Stołowe i do Kamiennego Miasta w Czechach. Cztery Noclegi w Kudowie Zdroju. Informacje Stefek Zagrodnik. Zapraszamy! Spotkania odbywają się w sali 313 ŁDK, początek o godzinie 18:00 Filmowe spotkania z górami w sali 221 ŁDK. Składu dokonała: Natalia Golimowska. Adres do korespondencji Łódź, Traugutta 18; natkago@wp.pl oddzial@pttlodz.org;