A N K I E T O W E B A D A N I E P S Y C H O M E T R Y C Z N Y C H W P R A K T Y C E L O G O P E D Y C Z N E J : R A P O R T W S T Ę P N Y

Transkrypt

1 Magdalena Łuniewska, Wydział Psychologii UW Ewa Haman, Wydział Psychologii UW A N K I E T O W E B A D A N I E P R Z E K O N A Ń I P O T R Z E B L O G O P E D Ó W D O T Y C Z Ą C Y C H U Ż Y T K O W A N I A N A R Z Ę D Z I P S Y C H O M E T R Y C Z N Y C H W P R A K T Y C E L O G O P E D Y C Z N E J : R A P O R T W S T Ę P N Y INFORMACJE WSTĘPNE Przeprowadzenie ankiety było możliwe dzięki stażom badawczym odbywanym przez autorki raportu w Pracowni Testów Psychologicznych i Pedagogicznych w Gdańsku. Staż drugiej autorki jest finansowany w ramach projektu BRing. Nauki społeczne dla gospodarki (Wyższa Szkoła Europejska im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie). Kontakt z autorkami: ewa.haman@psych.uw.edu.pl; magdalena.luniewska@psych.uw.edu.pl METODA Badanie zostało przeprowadzone w dniach marca 2014 za pomocą ankiety internetowej (dostępnej pod adresem: Zaproszenie do wypełniania ankiety zostało rozesłane do poradni psychologicznopedagogicznych współpracujących z Pracownią Testów Psychologicznych i Pedagogicznych (PTPiP, Gdańsk), do ośrodków akademickich kształcących logopedów, a także do członków Polskiego Związku Logopedów (PZL). Było ono również dostępne na stronach internetowych PTPiP, ZLP, Polskiego Towarzystwa Logopedycznego (PTL) oraz na portalu reedukacja.pl. Ankieta była anonimowa. Składała się z dwóch części: w pierwszej respondenci podawali informacje na temat swojego wykształcenia, miejsca pracy, aktywności zawodowej itd., w drugiej odpowiadali na 15 pytań dotyczących stosowania w diagnozie logopedycznej metod ilościowych, a w szczególności narzędzi psychometrycznych. Autorami ankiety byli: Ewa Haman, Magdalena Łuniewska i Krzysztof Fronczyk. Wypełnianie ankiety trwało średnio 13 minut (od 2 do 67 minut).

2 UCZESTNICY W badaniu wzięło udział 214 osób, w tym 207 kobiet (97%) i 7 mężczyzn (3%) w wieku lat (średnia: 38,8; odchylenie standardowe: 10,3). 145 uczestników badania zadeklarowało posiadanie wyższego wykształcenia, w tym 70 osób wyższego wykształcenia logopedycznego, a 86 osób wyższego wykształcenia w innej dziedzinie (11 osób posiadało oba typy wykształcenia). 153 osoby ukończyły studia podyplomowe w zakresie logopedii. Ankietę wypełniły osoby o zróżnicowanym doświadczeniu w zawodzie logopedy posiadały od kilku miesięcy do 40 lat przepracowanych jako logopedzi (średnio: 10 lat, odchylenie standardowe: 8). Ankietowani w różnym stopniu angażowali się w pracę diagnostyczną (od 0 do 45 godzin tygodniowo, średnio 5 godzin) i terapeutyczną (od 0 do 60 godzin tygodniowo, średnio 21 godzin). 140 ankietowanych pracowało w szkołach, 76 w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, 52 prowadziło prywatne gabinety, 18 pracowało w instytucjach badawczych, a 13 w szpitalach. 31 osób wskazało inne miejsce pracy, głównie NZOZ, fundacje charytatywne lub ośrodki logopedyczne. Ankietowani wskazywali od 1 do 4 miejsc pracy. Większość ankietowanych pracowała w jednym (123 osoby) lub dwóch miejscach (68 osób). 96 ankietowanych jako główne miejsce prowadzenia praktyki wskazało duże miasto, 77 miasto średniej wielkości, 32 małe miasto, a 36 wieś. Ponad połowa (131 osób) ankietowanych należało do co najmniej jednej organizacji zrzeszającej logopedów. W badaniu wzięło udział 58 członków Polskiego Towarzystwa Logopedycznego, 61 członków Polskiego Związku Logopedów, a 12 osób wskazało przynależność do innego stowarzyszenia (np. Polskie Towarzystwo Dysleksji, Polskie Towarzystwo Neurologopedów). Ankietowani pozostawali aktywni w zakresie samokształcenia 180 w ciągu ostatnich dwóch lat uczestniczyło w co najmniej jednym kursie doszkalającym z zakresu warsztatu pracy logopedy, a 157 brało udział w co najmniej jednej konferencji naukowej. 118 uczestników badania (115 kobiet i 3 mężczyzn) odpowiedziało na wszystkie pytania. Ponieważ uczestnicy badania odpowiadali na różną ilość pytań (ankietę można było przerwać w dowolnym momencie), raportując wyniki będziemy zawsze podawać informacje o liczbie osób, które odpowiedziały na dane pytanie lub analizowaną grupę pytań.

3 ANALIZY STOSOWANE METODY DIAGNOZY 22% ankietowanych uznaje diagnozę jakościową za przesądzającą o ostatecznej decyzji w sprawie oceny poziomu rozwoju językowego dziecka. Podobne zdanie o diagnozie ilościowej ma jedynie 1% respondentów. Zdecydowana większość (77%) w ostatecznej ocenie poziomu rozwoju językowego dzieci opiera się na metodach łączących podejście jakościowe i ilościowe. Dominujący typ diagnozy metody jakościowe metody ilościowe połączenie metod Na podstawie danych od 136 osób.

4 STOSOWANE METODY ILOŚCIOWE Korzystanie z metod ilościowych deklaruje niemal połowa (49%) respondentów. Osoby korzystające z metod ilościowych stosują najczęściej opracowane przez siebie na potrzeby praktyki logopedycznej niepublikowane materiały (65% spośród osób stosujących metody ilościowe) oraz publikowane materiały niebędące testami psychometrycznymi (44%). Stosowanie publikowanych testów psychometrycznych deklaruje 36% ankietowanych. Respondenci mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź dotyczącą stosowanych metod ilościowych. Zastosowanie metod ilościowych w codziennej praktyce używają metod ilościowych nie używają metod ilościowych Na podstawie danych 135 osób. Materiały niepublikowane dostępne w miejscu pracy Publikowane testy psychometryczne Materiały publikowane niebędące testami Stosowane Materiały własne opracowane na potrzeby swojej praktyki

5 STOSOWANE NARZĘDZIA PSYCHOMETRYCZNE Respondenci wymienili ponad 40 różnych narzędzi, które stosują w codziennej praktyce i które uznali za narzędzia psychometryczne. Do najczęściej wymienianych należą: Antoniego Balejki ( Kwestionariusz obrazkowy ), Genowefy Demel ( Kwestionariusz obrazkowy ), Stanisława Grabiasa i współpracowników ( Logopedyczny test przesiewowy dla dzieci w wieku szkolnym ), Ewy Haman i Krzysztofa Fronczyka ( Obrazkowy Test Słownikowy Rozumienie ), Ewy Krajny ( 100-wyrazowy Test Artykulacyjny ), Ann y Paluch i współpracowników ( AFA-SKALA. Jak badać mowę dziecka afatycznego? ) oraz Zbigniewa Tarkowskiego ( Test słownika dziecka, Test sprawności językowej, Przesiewowy Test Logopedyczny ) narzędzia tych autorów zostały wymienione przez ankietowanych co najmniej przez 3 osoby (tutaj podane w kolejności alfabetycznej wg nazwiska autora). Średnia częstość używania jest różna dla poszczególnych narzędzi. Najczęściej stosowanymi testami (przez osoby, które w ogóle tych testów używają) są narzędzia Balejki oraz Haman i Fronczyka (oceniane jako używane bardzo często), najrzadziej natomiast test Gabiasa (używane dosyć rzadko lub rzadko). Chociaż wszystkie testy (poza narzędziem Paluch) uchodzą za łatwe w stosowaniu, na ich tle wyróżnia się jako bardzo łatwe, narzędzie Demel. Łatwe w użyciu Często używane Trudne w użyciu Krajna Paluch i in. Tarkowski Demel Gabias i in. Haman i Fronczyk Balejko Rzadko używane CZĘSTOŚĆ ŁATWOŚĆ

6 DOSTRZEGANE BRAKI W NARZĘDZIACH PSYCHOMETRYCZNYCH Najczęściej dostrzeganym brakiem narzędzi psychometrycznych jest brak dostępności na rynku narzędzi do diagnozy różnych aspektów rozwoju językowego niedostatki te dostrzega 40% respondentów. Szczególnie dotkliwy wydaje się brak narzędzi psychometrycznych do oceny kompetencji dzieci w zakresie gramatyki i składni, dyskursu i narracji i pragmatyki. Kolejne braki narzędzi psychometrycznych dotyczą ich upowszechniania brak szkoleń ze stosowania dostępnych narzędzi jest postrzegany jako problem przez 33% ankietowanych, a brak informacji o nowych narzędziach przez 28% respondentów. Brak umiejętności stosowania narzędzi Zbyt krótki czas spotkań z diagnozowanym dzieckiem Brak informacji o nowych narzędziach Brak szkoleń w zakresie stosowania narzędzi Dostrzegane braki Brak dostępnych narzędzi do diagnozy różnych aspektów fonologia i artykulacja słownik pragmatyka dyskurs i narracja dostrzegane braki gramatyka i składnia

7 WYMOGI STAWIANE TESTOM PSYCHOMETRYCZNYM Najważniejszym warunkiem, który powinny spełniać narzędzia psychometryczne, aby logopedzi byli chętni je kupować, jest kryterium ceny. Respondenci chętni są kupować testy, które kosztują przeciętnie nie więcej niż 193 złote. Jednakże połowa respondentów, którzy odpowiedzieli na to pytanie oczekiwała, że narzędzie takie nie będzie kosztowało więcej niż 150 zł (tyle wyniosła mediana). Umiarkowanie ważna dla ankietowanych jest też możliwość zakupu całości materiałów za jednym razem (bez konieczności późniejszego dokupowania dodatkowych arkuszy odpowiedzi itp.) oraz możliwość zakupu przez internet. Warunki, jakie powinien spełniać test, by logopedzi chcieli go kupić? Dostępność bez dyplomu Krótki czas realizacji zamówienia Możliwość zakupu przez internet Możliwość zakupu całości materiałów na raz Odpowiednia cena Maksymalna dopuszczalna cena narzędzia: średnio 193 złote ( złotych); mediana to 150 zł. Aby narzędzia psychometryczne były, zdaniem respondentów, przydatne w praktyce logopedycznej muszą być przeznaczone do diagnozy dzieci w odpowiednim wieku po uśrednieniu odpowiedzi respondentów dla dzieci w wieku 2-11 lat, choć wielu respondentów oczekuje także dostępności na rynku narzędzi służących do diagnozy młodzieży do 18 r.ż. Kolejnymi istotnymi czynnikami są istnienie ogólnopolskich norm uzyskanych na odpowiednio dużej liczbie badanych oraz potwierdzona trafność kliniczna. Respondenci, poproszeni o wskazanie jakiej liczebności próby oczekiwaliby w przypadku narzędzi znormalizowanych, podawali wielkość próby od 40 (czterdziestu) do (trzydziestu tysięcy) osób (średnio ok osób), jednakże połowa badanych uznawała za wystarczającą próbę o liczebności równej lub niższej niż 500 osób (tyle wyniosła mediana), a dla 30% ankietowanych wystarczającą liczebnością byłoby 100 lub mniej osób.

8 Warunki, jakie powinny spełniać testy przydatne w praktyce Normy dostępne elektronicznie Potwierdzona trafność kliniczna Istnienie ogólnopolskich norm Odpowiedni wiek badanych Dla dzieci w wieku 2-11 lat (od 0-6 do 6-18) Na grupie średnio co najmniej 1728 osób ( ); mediana to 500 osób. ZAINTERESOWANIE AUTOMATYZACJĄ OBLICZANIA I INTERPRETACJI WYNIKÓW Respondenci odpowiadali na dwa pytania dotyczące potencjalnego zainteresowania automatyzacją obliczania wyników znormalizowanych ( Czy używając narzędzi psychometrycznych dostępnych na rynku, korzystał(a)by Pani/Pan z internetowego wsparcia do obliczania wyników surowych i znormalizowanych, gdyby to było możliwe? ) oraz interpretacji wyników ( Czy używając narzędzi psychometrycznych dostępnych na rynku, korzystał(a)by Pani/Pan z internetowego wsparcia do generowania automatycznego raportu zawierającego podstawową interpretację wyników, gdyby to było możliwe? ). Na obydwa te pytania większość (ponad 80%) respondentów odpowiedziała twierdząco. Zainteresowanie automatyczną interpretacją wynikóe Zainteresowanie automatycznym obliczaniem wyników Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie

9 WSPÓŁPRACA Z PSYCHOLOGAMI W odpowiedzi na pytanie Czy korzysta Pani/Pan z możliwości współpracy z psychologiem przy stawianiu własnej diagnozy logopedycznej?, ze 127 osób, które na nie odpowiedziały, 102 (80%) udzieliły odpowiedzi twierdzącej, a 25 (20%) przeczącej. Respondenci wskazywali, że współpraca taka dotyczy niektórych diagnozowanych dzieci (82% badanych), każdego dziecka (10%) lub tylko skrajnych przypadków (8%). Osoby, które twierdziły, że nie współpracują z psychologami, jako powód podawały brak możliwości takiej współpracy (78%: nie mam takiej możliwości ) lub brak własnej potrzeby w tym zakresie (22%: nie widzę takiej potrzeby ). Logopedzi, którzy współpracują z psychologami, proszą psychologów o ogólną opinię o dziecku (69% respondentów) lub wyniki konkretnych testów (28%) bądź wspólnie z psychologiem dyskutują nad diagnozą (76%). Jako interesujące ich testy psychologiczne logopedzi wymieniali w tym kontekście przede wszystkim narzędzia do oceny inteligencji (skale Wechslera, Leitera, Ravena lub Columbię). Logopedzi, którzy nie współpracują z psychologami, wskazują najczęściej, że w ich miejscu pracy psycholog nie jest zatrudniony (np. w szkole). We własnych komentarzach podają także, że psychologowie nie zawsze są chętni do współpracy. WNIOSKI WYNIKAJĄCE Z WYNIKÓW ANKIETY I WSTĘPNYCH ANALIZ PODNOSZENIE KWALIFIKACJI Respondenci, to w ogromnej mierze osoby, które systematycznie podnoszą swoje kwalifikacje. 84% wszystkich uczestników ankiety brało udział co najmniej raz (70% więcej niż raz) w szkoleniach zawodowych lub warsztatach (w ciągu ostatnich 2 lat), a 73% w przynajmniej jednej konferencji naukowej. Wskazuje to z jednej strony na to, że udział w ankiecie wzięły przede wszystkim osoby rozwijające się zawodowo, ale także pokazuje, że w środowisku logopedycznym istnieje duża grupa chętna do zdobywania nowej wiedzy zawodowej. STOSOWANIE METOD ILOŚCIOWYCH Zdecydowana większość logopedów (77%) wskazuje, że diagnoza logopedyczna powinna łączyć metody jakościowe i ilościowe. Jednakże tylko 49% ankietowanych potwierdza, że w swojej praktyce jakiekolwiek metody ilościowe stosuje. Wśród tych osób aż 65% podaje jako stosowane metody ilościowe materiały własne, opracowane na potrzeby swojej praktyki, a jedynie 36% publikowane testy psychometryczne. Dane te z jednej strony odzwierciedlają na pewno poważne braki na rynku dotyczące znormalizowanych narzędzi dostępnych dla logopedów. Wskazują one jednak także, że logopedzi często jako metodę ilościową traktują każde narzędzie, dla którego mogą uzyskać jakiś wynik liczbowy (np. liczba poprawnie wykonanych prób w materiale własnym), niekoniecznie widząc potrzebę odniesienia takiego wyniku do jakichkolwiek norm.

10 OCZEKIWANA CHARAKTERYSTYKA NARZĘDZI Z drugiej strony, gdy chodzi o charakterystykę prób normalizacyjnych, to respondenci wykazali ogromną tolerancję dla ich liczebności. Połowa badanych wskazywała jako wystarczającą, liczebność ogólnopolskiej próby normalizacyjnej równą lub niższą niż 500 osób (przy czym aż 30% podało, że liczebność może być równa lub niższa niż 100). Jednocześnie jako pożądany wiek dla jakiego znormalizowane narzędzia miałyby być przydatne respondenci wskazywali przedział od 2 do 11 lat (a zatem średni rozstęp wieku wyniósł 9 lat). Oznacza to, że respondenci są skłonni akceptować normy, które z punktu widzenia zasad psychometrii nie są oparte na miarodajnych badaniach normalizacyjnych (ze względu na zbyt małą liczebność próby). Z kolei odnosząc się do braków w zakresie narzędzi oceniających poszczególne aspekty rozwoju językowego, blisko 80% respondentów dostrzegających te braki wskazuje, że brak jest narzędzi do oceny składni i gramatyki, niemal 70%: brak narzędzi do oceny narracji i dyskursu. Zwraca również uwagę oczekiwanie niskiej ceny dla narzędzi psychometrycznych. Średnio respondenci wskazywali oczekiwaną cenę ok. 190 zł, a połowa wskazała cenę niższą lub równą 150 zł. Z pewnością wynika to z ograniczeń finansowych samych logopedów (jeśli pracują indywidualnie i prywatnie) oraz zatrudniających ich instytucji. Może jednak także wynikać z ograniczonej wiedzy na temat kosztów przygotowania narzędzi znormalizowanych. PODSUMOWANIE Cztery podstawowe wnioski dotyczą: (1) potencjalnie dużej aktywności logopedów związanej z podnoszeniem kwalifikacji,(2) odczuwanej przez logopedów potrzeby łączenia metod jakościowych i ilościowych, przy jednoczesnym niedostatku na rynku metod ilościowych, zwłaszcza znormalizowanych, (3) liberalnych oczekiwań logopedów wobec znormalizowanych narzędzi (niedoceniania konieczności dużych badań normalizacyjnych), przy jednoczesnej świadomości, że dla wielu aspektów rozwoju językowego brakuje adekwatnych narzędzi do oceny poziomu rozwoju, oraz (4) relatywnie niskiej oczekiwanej ceny narzędzi psychometrycznych, które logopedzi byliby chętni kupować. Wnioski te wskazują ma rynkową lukę i możliwość jej wypełnienia: potrzebne są nowe, stosunkowo niedrogie, znormalizowane narzędzia oceniające różne aspekty rozwoju językowego, a logopedzi najprawdopodobniej chętnie dokształciliby się w zakresie ich stosowania. Ważne jest, aby organizując szkolenia lub warsztaty dotyczące użytkowania nowych narzędzi, kłaść nacisk na współczesną wiedzę psychometryczną, która nie należy do kanonu kształcenia logopedycznego w Polsce, tak, aby logopedzi umieli odróżniać narzędzia spełniające standardy psychometryczne od takich, które ich nie spełniają. Temu celowi mogłoby także służyć zwiększenie współpracy z psychologami w codziennej praktyce, chociaż martwi stosunkowo częsta niedostępność takiej opcji. Zupełnie oddzielną kwestią jest gotowość psychologów do współpracy z logopedami, na którą w komentarzach do ankiety czasem logopedzi narzekali. Warto zadbać o zacieśnianie współpracy z obydwu stron, mogącej prowadzić do obopólnych korzyści.