Diagnoza motywów i zachowań młodzieży związanych z alkoholem. Raport z badania

Transkrypt

1 Diagnoza motywów i zachowań młodzieży związanych z alkoholem Raport z badania Warszawa, 28/06/2011

2 Spis treści METODOLOGIA 3 PODSUMOWANIE 5 WYNIKI BADANIA WPROWADZENIE DO ANALIZ STYL ŻYCIA ZADOWOLENIE Z ŻYCIA I WYZNAWANE WARTOŚCI RELACJE RODZINNE INICJACJA ALKOHOLOWA PICIE ALKOHOLU OPINIE NA TEMAT ALKOHOLU ORAZ OSÓB PIJĄCYCH I NIEPIJĄCYCH 74

3 Metodologia

4 Cel i metodologia badania CEL BADANIA: Zrozumienie czynników wpływających na styl picia alkoholu przez młodzież w celu stworzenia skierowanego do młodzieży programu promującego odpowiedzialne picie alkoholu Obszary badania: Styl życia młodzieży i picie alkoholu przez młodzież Badanie jakościowe: Badanie internetowe 54 osoby Trwało 3 tygodnie Badanie ilościowe: Próba ogólnopolska 2325 uczniów z 40 miast Polski Wiek lat

5 Podsumowanie

6 Podsumowanie Na potrzeby badania została stworzona zmienna związana z doświadczeniami z alkoholem, dzieląca badaną młodzież na trzy grupy: Abstynenci osoby, które nigdy nie piły alkoholu lub spróbowały go raz i obecnie nie piją; grupa ta stanowi 40% badanej młodzieży Pijący odpowiedzialnie osoby, które sięgają po alkohol, ale nie robią tego w sposób ryzykowny (patrz poniżej); w grupie tej znajduje się 38% nastolatków Pijący ryzykownie osoby, które upiły się co najmniej 3 razy w ciągu ostatnich 5 miesięcy lub piją, aby się upić, lub miały ponad 5 przykrych następstw po wypiciu alkoholu; grupa ta stanowi 21% badanych. Na częstotliwość i styl picia alkoholu przez młodzież zdecydowanie mają większy wpływ wskaźniki psychograficzne (np. styl życia, system wartości, styl wychowawczy rodziców) niż zmienne demograficznymi (np. płeć, miejsce zamieszkania, wykształcenie rodziców), oprócz wieku. Styl życia Młodzi ludzie zdecydowanie częściej lubią spędzać czas aktywnie i w towarzystwie innych osób, niż biernie lub samotnie. Do ulubionych zajęć nastolatków należą: słuchanie muzyki, spotkania ze znajomymi oraz siedzenie przy komputerze lub w Internecie (także często w społecznym wymiarze: komunikatory, portale społecznościowe), zdecydowanie rzadziej czas poświęcany jest na naukę, czytanie książek i zajęcia pozalekcyjne. Jednocześnie styl życia młodzieży jest silnie powiązany z częstotliwością spożywania przez nią alkoholu pijące nastolatki (szczególnie ryzykownie) są najbardziej towarzyskie i nastawione na poszukiwanie wrażeń, natomiast niepijące najbardziej ze wszystkich lubią spędzać czas we własnym domu i najwięcej czasu poświęcają na swoje hobby. W porównaniu do osób pijących ryzykownie czas wolny abstynentów jest zdecydowanie bardziej zorganizowany i nakierowany na rozwój grupa ta najczęściej uczestniczy w szkolnych zajęciach pozalekcyjnych, najwięcej uczy się i czyta. Na wymiarze aktywności związanych z edukacją pijący odpowiedzialnie są bliżej grupy abstynentów.

7 Podsumowanie Zadowolenie z życia, wartości Młodzi ludzie są ogólnie zadowoleni ze swojego życia. Większe zadowolenie deklarują chłopcy, osoby młodsze, a także nastolatki w większym stopniu akceptujące model wychowawczy prezentowany przez ich rodziców. Najbardziej usatysfakcjonowani są z relacji w klasie oraz swojego stylu ubierania, a najmniej z własnego wyglądu oraz wyników w nauce. Osoby niepijące są bardziej zadowolone ze swojego życia niż ich pijący koledzy, jednak w dużej mierze może to być związane z wiekiem (młodsze nastolatki charakteryzuje większe zadowolenie z życia niż starsze). Szczególnie duże różnice pomiędzy abstynentami a pijącymi widoczne są na wymiarach: relacji z rodzicami oraz wyników w nauce niepijący czerpią zdecydowanie więcej satysfakcji z życia rodzinnego, a także wyników w nauce (szczególnie w porównaniu z osobami pijącymi ryzykownie). Co ciekawe, nie jest to powiązane z wiekiem badanych w przypadku grupy licealistów obserwuje się taką samą zależność (niepijący licealiści są bardziej zadowoleni z relacji w domu oraz ocen w szkole niż pijący w tym samym wieku). Na ogólny poziom zadowolenia z życia wśród młodzieży najsilniej wpływa ocena zadowolenia z własnego wyglądu oraz charakteru, a w dalszej kolejności: relacje w klasie i relacje z rodzicami. Jednocześnie obserwuje się różnice w czynnikach kształtujących zadowolenie między nastolatkami prezentującymi różne style picia. W poczuciu zadowolenia pijących odpowiedzialnie większą rolę niż w pozostałych grupach odgrywają relacje w klasie młodzież ta wydaje się najbardziej wrażliwa na akceptację społeczną, szczególnie w grupie rówieśniczej. Natomiast pijący ryzykownie zdecydowanie odstają od pozostałych na zadowolenie z życia tych nastolatków niemal wyłącznie wpływa ocena własnego wyglądu i charakteru (inne aspekty mają marginalne znaczenie). Na wymiarze cenionych wartości grupa osób pijących ryzykowanie także mocno różni się od pozostałych badanych. Dla młodzieży z tej grupy zdecydowanie mniej ważne są wartości podstawowe (np. rodzina, uczciwość), a także związane z akceptacją społeczną (dbanie o opinię, bycie lubianym), natomiast bardziej istotne są wartości związane z poszukiwaniem wrażeń i aktywnością (np. imprezowanie, eksperymentowanie), a także posiadanie władzy.

8 Podsumowanie Relacje rodzinne Styl i częstość picia są powiązane z oceną relacji z rodzicami. Najwięcej osób pijących regularnie i ryzykowanie jest wśród młodzieży oceniającej swoje relacje zarówno z matką, jak i ojcem, jako średnie lub złe, natomiast najwięcej abstynentów jest w grupie nastolatków o bardzo dobrych relacjach z rodzicami. Warto podkreślić, że jest to niezależne od wieku w grupie licealistów obserwuje się taki sam kierunek zależności. U swoich rodziców młodzież częściej dostrzega zachowania związane ze wspierającym stylem wychowawczym (np. zrozumienie, wyrozumiałość, zainteresowanie) niż restrykcyjnym (np. kontrola, stosowanie kar, kłótnie). Większość nastolatków akceptuje styl wychowawczy prezentowany przez rodziców deklarują, że wychowaliby swoje dzieci w podobny sposób. Jednocześnie warto zauważyć, że poziom tej akceptacji spada miedzy pierwszą a drugą klasą gimnazjum (ogólnie moment ten wydaje się przełomowy w kontekście zmiany postaw i zachowań młodzieży). Najczęściej na wspierające zachowania swoich rodziców wskazują abstynenci, natomiast najrzadziej pijący ryzykownie. Młodzież z grupy najbardziej pijącej w największym też stopniu ze wszystkich czuje się kontrolowana, a także deklaruje, że w ich domu są częste kłótnie. Warto jednak zauważyć, że ich rodzice rzadziej stosują kary niż rodzice osób pijących odpowiedzialnie i abstynentów, co może sugerować pewną niekonsekwencję stylu wychowawczego (nakazują, ale nie egzekwują). Z perspektywy badanych nastolatków ich rodzice mają dość dobrą wiedzą na temat swoich dzieci, w największym stopniu, gdzie chodzą wieczorami, a w najmniejszym na co wydają pieniądze. Także na tym wymiarze obserwuje się duże różnice między poszczególnymi grupami prezentującymi różny styl picia (niezależne od wieku) zdecydowanie najlepiej zorientowani w życiu swoich dzieci są rodzice abstynentów, a najmniej rodzice pijących ryzykowni.

9 Podsumowanie Inicjacja alkoholowa 80% badanych nastolatków spróbowało przynajmniej raz alkoholu. Średni wiek inicjacji alkoholowej wynosi 12 lat. Nieco wcześniej alkoholu próbują dzieci z największych miast. Niemal połowa badanych nastolatków przynajmniej raz w życiu się upiła. Warto zauważyć, że przełomowy moment dla spróbowania alkoholu oraz pierwszego upicia się następuje między pierwszą a drugą klasą gimnazjum w tym okresie obserwuje się znaczny przyrost osób, które te doświadczenia mają już za sobą. Drugim przełomowym momentem (szczególnie dla upicia się) jest zmiana poziomu edukacji przejście z gimnazjum do liceum. Młodzież najczęściej pierwszy raz alkohol spróbowała poczęstowana przez rodziców (36%) lub przez znajomych (24%). Sposoby polegające na bardziej aktywnym i celowym zdobyciu alkoholu (np. poproszenie osoby dorosłej o zakup alkoholu, podebranie rodziców) pojawiają się zdecydowanie rzadziej. Najczęściej pierwszym spróbowanym alkoholem jest piwo, w drugiej kolejności szampan. Natomiast ciekawość jest najczęstszym deklarowanym motywem spróbowania alkoholu (szczególnie często wśród osób, które zostały poczęstowane przez rodziców), chęć buntu lub wpływ otoczenia (namowa, konformizm) występują znaczenie rzadziej. Grupy prezentujące różny styl picia różnią się między sobą w powodach sięgnięcia po alkohol oraz okolicznościach inicjacji alkoholowej wśród osób, które obecnie nie piją alkoholu, najwięcej jest nastolatków, które zostały poczęstowane przez rodziców i napiły się z ciekawości, natomiast wśród pijących ryzykownie zdecydowanie częściej niż wśród pozostałych widoczna jest własna inicjatywa, aby zdobyć alkohol, a także motywacja związana z wpływem grupy. Powody niesięgania po alkohol Młodzież nie pije alkoholu przede wszystkim dlatego, że nie chce i nie powinna, w drugiej kolejności pojawiają się przyczyny związane z obawą o zdrowie (szkodliwość, uzależnienia), które bardziej powstrzymują przed sięganiem po alkohol dziewczęta niż chłopców. Jednocześnie warto zauważyć, że w przypadku licealistów częściej niepicie jest kwesfą własnego wyboru (motywacja wewnętrzna), natomiast gimnazjaliści częściej nie piją, bo uważają, że w ich wieku nie powinno się pić (motywacja zewnętrzna).

10 Podsumowanie Zwyczaje, powody i obawy związane z piciem alkoholu Przełomowym momentem dla zwiększenia częstotliwości sięgania po alkohol oraz upijania się jest tak jak w przypadku inicjacji alkoholowej okres między pierwszą a drugą klasą gimnazjum. Na tym etapie gwałtownie zmniejsza się odsetek abstynentów, a zwiększa osób pijących często i bardzo często. Kolejnym punktem zwrotnym dla zmiany zwyczajów związanych ze spożywaniem alkoholu jest przełom gimnazjum/liceum w momencie zmiany poziomu edukacji po raz kolejny wzrasta częstotliwość sięgania po alkohol i nadużywania go. Styl i częstotliwość picia nie różni się mocno w grupach dziewcząt i chłopców piją i upijają się podobnie często. Najczęstsze powody sięgania po alkohol mają charakter pozytywny dobra zabawa i samopoczucie. Jednak dość często wśród młodzieży pojawia się motywacja o zabarwieniu negatywnym (chęć zapomnienia o problemach, nuda). Osoby, które wskazują te przyczyny częściej niż pozostali oceniają gorzej swoje relacje z rodzicami, w mniejszym stopniu akceptują model wychowawczy rodziców, a także gorzej się uczą. W kontekście picia alkoholu młodzież obawia się przede wszystkim reakcji rodziców złości i kary lub utraty zaufania. Jednocześnie warto zwrócić uwagę, że wśród osób, które boją się stracić zaufanie rodziców, dominują abstynenci, natomiast wśród osób, które wskazują obawy niezwiązane z rodzicami (np. problemy z policją, utrata opinii), przeważają pijący ryzykownie. Może być to powiązane z tym, jakiej reakcji spodziewają się po swoich rodzicach, gdyby wrócili do domu pijani pijący ryzykownie zdecydowanie częściej niż pozostali uważają, że reakcja ta byłaby mało zdecydowana, a nawet obojętna. Opinie na temat alkoholu Młodzi ludzie kojarzą alkohol głównie z pozytywnymi skutkami ułatwia im on kontakty ze znajomymi, gwarantuje odprężenie i dobrą zabawę. Jedynymi realnymi zagrożeniami związanymi z piciem są dla nastolatków: kac i utrata kontroli nad własnym zachowaniem, zaś długofalowe skutki picia, jak utrata zdrowia czy alkoholizm, są dla nich bardzo odległe. W kontekście antyalkoholowych działań komunikacyjnych, najbardziej przekonujące dla patrzącej tak krótkoterminowo młodzieży może być naświetlenie bliskich i realnych konsekwencji nadmiernego picia, jak np. spadek kondycji fizycznej i atrakcyjności, kompromitacja w oczach rówieśników, lub utrata wrażeń z imprezy wskutek utraty przytomności.

11 Wyniki badania

12 1. Wprowadzenie do analiz

13 Wprowadzenie: Informacje o badaniu Wyróżnione style picia alkoholu Ze względu na cel badania została stworzona zmienna: STYL PICIA ABSTYNENCI Osoby, które nigdy nie próbowały alkoholu, bądź spróbowały raz i już nie piją PIJĄCY ODPOWIEDZIALNIE Osoby, które piją alkohol w sposób kontrolowany PIJĄCY RYZYKOWNIE Osoby, które nie kontrolują się podczas picia alkoholu często się upijają i często mają problemy po alkoholu (z policją, rodzicami, w szkole)

14 2. Styl życia

15 Styl życia młodzieży Młodzież w zdecydowanej większości lubi spędzać czas aktywnie, w towarzystwie innych osób oraz lubi gdy dużo wokół się dzieje. Zdecydowanie rzadziej pojawiają się postawy bierne powiązane z poczuciem nudy oraz odczuwanie samotności (aczkolwiek pewne grupy młodzieży wyraźnie różnią się pod tym względem patrz analiza segmentacyjna). Na ile pasuje do Ciebie stwierdzenie...? często wybierane: towarzyskość, aktywność, poszukiwanie wrażeń rzadko wybierane: bierność, nuda, samotność średnia na skali 1-4: 3,40 3,25 3,18 3,16 2,93 2,94 2,65 2,06 2,02 1,61 Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi (N > 2299)

16 Styl życia młodzieży a styl picia Picie młodzieży, a zwłaszcza picie ryzykowne, jest wyraźnie powiązane z dwoma czynnikami: towarzyskością i otwartością na innych oraz poszukiwaniem wrażeń. Natomiast abstynencja częściej jest powiązana z domatorstwem, większą aktywnością pozaszkolną poświęcaniem czasu na sport i hobby. Na ile pasuje do Ciebie stwierdzenie...? 1 = zdecydowanie nie pasuje 4 = zdecydowanie pasuje = raczej nie pasuje = raczej pasuje 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 elementy stylu życia idące w parze z ryzykownym modelem picia Bardzo lubię spędzać czas z innymi ludźmi Mam wielu przyjaciół i znajomych Lubię, gdy w moim życiu dużo się dzieje Lubię spędzać czas poza domem abstynenci (N > 764) pijący odpowiedzialnie (N > 945) pijący ryzykownie (N > 570) Lubię aktywnie spędzać czas: chodzić na zajęcia sportowe, basen, grać w piłkę aktywności idące w parze z abstynencją Dużo czasu poświęcam na moje hobby Bardzo lubię spędzać czas u siebie w domu Mam bardzo dużo wolnego czasu, z którym nie wiem co robić Bardzo często nudzę się Często czuję się samotny - brakuje mi przyjaciół i znajomych średnia wskazań na skali 1 (zdecydowanie nie pasuje) do 4 (zdecydowanie pasuje)

17 Spędzanie wolnego czasu Wśród najbardziej popularnych sposobów spędzania czasu są: słuchanie muzyki i spędzanie czasu przy komputerze (prawdopodobnie w ten sposób jest spędzany czas indywidualnie i w domu). Natomiast na drugim miejscu są spotkania ze znajomymi. Aktywności sprzyjające piciu alkoholu, jak wyjścia do pubu, baru lub na dyskotekę, są w badanej grupie dużo rzadsze, jednak te właśnie aktywności najbardziej zależą od wieku badanych oraz ich stylu picia (następny slajd). Jak często robisz poniższe rzeczy? średnia na skali 1-5: 4,28 3,98 3,91 3,47 aktywności sprzyjające piciu alkoholu 3,46 3,22 3,11 2,82 2,81 Wyjścia do pubu, baru i na dyskotekę stają się wraz z wiekiem coraz częstsze Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi (N > 2301) 2,66 2,41 2,37 1,85

18 Spędzanie wolnego czasu hobby i sport Ponad ¾ nastolatków deklaruje, że ma jakąś pasję i najczęściej wymieniana tu jest muzyka (również po prostu jej słuchanie). Sport regularnie uprawia mniej osób, ale jest to również ponad połowa badanej młodzieży. Także w przypadku tych aktywności widać zależność od częstotliwości picia alkoholu. Wśród pijących alkohol spada liczba osób mających pasję lub uprawiających regularnie sport. Czy masz hobby, pasję? % odpowiedzi tak wszyscy badani N= % Czy w ciągu ostatniego miesiąca byłeś w poniższych miejscach? abstynenci pijący sporadycznie pijący regularnie N=846 N=630 N=831 76% 83% 83% P4. Czy uprawiasz regularnie sport? % odpowiedzi tak wszyscy badani N= % abstynenci pijący sporadycznie pijący regularnie N=846 N=630 N=831 56% 63% 63% Podstawa: wszyscy badani (N=2325). Procenty nie sumują się do 100, gdyż była możliwość udzielenia więcej niż jednej odpowiedzi

19 Spędzanie wolnego czasu spotkania ze znajomymi Jak często spotykasz się ze znajomymi? W CIĄGU DNIA (PRZED ) WIECZOREM (PO ) P13. Gdzie najczęściej spotykasz się ze znajomymi w ciągu dnia? P14. Gdzie najczęściej spotykasz się ze znajomymi wieczorem? Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi (N=2284) Podstawa: tylko osoby, które widują się ze znajomymi w ciągu dnia (N=2227) Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi (N=2215) Podstawa: tylko osoby, które widują się ze znajomymi wieczorem (N=1775)

20 Relacje społeczne Czy masz stałą grupę znajomych (paczkę), z którymi trzymacie się razem? nie 17% Z ilu osób składa się Wasza paczka? 13% 16% 15% 38% 13% 2-3 osoby 4 osoby 5 osób 6-10 osób 10+ osób średnia: 7,4 osób (N=1800) tak 83% Kto jest w Twojej paczce? Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi (N=2300) Zdecydowana większość nastolatków ma swoją paczkę, która średnio składa się z 7 osób. Takie grupy znajomych są najczęściej jednorodne płciowo, jednak struktura takiej paczki zależy od wieku i stylu picia (patrz kolejne slajdy). Podstawa: tylko osoby mające własną paczkę (N=1906)

21 Spędzanie wolnego czasu a styl picia Większość sposobów spędzania wolnego czasu przez młodzież bardzo silnie zależy od stylu picia. Widać tu zawsze zależność liniową osoby pijące odpowiedzialne wykazują średnią intensywność danych zachowań dokładnie pomiędzy abstynentami i pijącymi ryzykownie. Jak często robisz poniższe rzeczy? upodobania silniejsze wśród osób pijących (mogą być związane z sytuacjami picia np. impreza, namawianie się na wyjście) = rzadko = czasami = często 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 słucham muzyki abstynenci (N > 765) spotykam się ze znajomymi siedzę przy komputerze lub w Internecie uprawiam sport, np. chodzę na basen, jeżdżę na rowerze oglądam telewizję 1= nigdy 2 = rzadko 3 = czasami 4 = często 5 = bardzo często pijący odpowiedzialnie (N > 945) pijący ryzykownie (N > 569) zajęcia częstsze u abstynentów uczę się średnia wskazań na skali 1 (zdecydowanie nie pasuje) do 4 (zdecydowanie pasuje) chodzę po sklepach czytam książki chodzę na zajęcia pozalekcyjne (chór, kółka artystyczne, zajęcia sportowe) miejsca, w których może być pity alkohol chodzę do kina chodzę do pubu, do baru, do kawiarni chodzę na dyskoteki nic nie robię Osoby pijące ryzykownie charakterystyczne dla nich jest spędzanie czasu poza domem, w miejscach publicznych: puby, kawiarnie, dyskoteki. Dla niepijących najbardziej charakterystyczne jest poświęcanie czasu na naukę, czytanie książek i zajęcia pozaszkolne. Pod względem tych zachowań pijący odpowiedzialnie wydają się być nieco bliżej abstynentów niż pijących ryzykownie.

22 Styl Informacje życia młodzieży o badaniu a picie alkoholu podsumowanie Sposoby spędzania wolnego czasu: Młodzież gimnazjalna i licealna więcej czasu poświęca na takie aktywności jak: słuchanie muzyki, komunikacją przez Internet i spotkaniami ze znajomymi, niż nauka, czytanie książek i pogłębianie zainteresowań. Im nastolatek wybiera mniej wymagające zajęcia, im mniej ma zajęć pozaszkolnych, tym większe jest ryzyko sięgnięcia przez niego po alkohol. Etap życia: Osoby w wieku lat znajdują się na etapie poszukiwania nowych wrażeń i budowania relacji z osobami spoza rodziny: z rówieśnikami. Nastolatki przeważnie bardzo lubią, gdy wokół dużo się dzieje, chętnie więc spotykają się ze znajomymi. Relacje towarzyskie: Młodzi ludzie trzymają się w paczkach. Osoby pijące alkohol przebywają częściej w grupach o mieszanym składzie pod względem płci. Wyjścia ze znajomymi: Nastolatki często widują się ze znajomymi poza szkołą, ale rzadko są to jeszcze wyjścia do lokali typu pub, bar czy dyskoteka (ograniczeniem jest zarówno wiek, jak i pieniądze, którymi dysponują). Dlatego zarówno w ciągu dnia, jak i wieczorem najczęściej spotykają się w dom lub w ogólnodostępnych miejscach publicznych poza domem (podwórko, parki).

23 3. Zadowolenie z życia i wyznawane wartości

24 Zadowolenie z życia Młodzi ludzie są w większości zadowoleni ze swojego życia (tylko co szósta osoba wskazywała wartości bliższe dolnego krańca skali). Średnia ta jest zbliżona do średniej wśród dorosłych Polaków (wiadomo to z innych badań, w których prowadzono taki sam pomiar). Nastolatki pijące alkohol (szczególnie te pijące go ryzykownie) są mniej zadowolone z życia, niż ich rówieśnicy - abstynenci (różnica ta jest istotna statystycznie). Trzeba jednak zwrócić uwagę na to, że zadowolenie z życia jest niższe u dziewczynek niż u chłopców oraz u starszej młodzieży (liceum) niż młodszej (I klasa gimnazjum) patrz następny slajd. Sugeruje, to że niezadowolenie z życia może być powiązane z fazą rozwojową (okres buntu u starszej młodzieży). W takim przypadku relacja picia alkoholu i zadowolenia z życia może mieć charakter pozorny, zapośredniczony fazą rozwojową. W jakim stopniu jesteś ogólnie zadowolony ze swojego życia? [zaznacz odpowiednie miejsce na skali 1-100] średnia wskazań = 74,8 (N=2307) zupełnie niezadowolony w pełni zadowolony średnie w podgrupach: STYL PICIA CZĘSTOŚĆ PICIA pijący ryzykownie (N=573) pijący odpowiedzialnie (N=947) abstynenci (N=769) częstość picia: pijący sporadycznie (N=694) pijący regularnie (N=826) nigdy nie pili alkoholu (N=349) próbowali alkoholu, ale nie piją (N=420)

25 Zadowolenie z życia w podgrupach Najbardziej zadowolone z życia są dzieci z młodszych roczników (początek gimnazjum), chłopcy, osoby mające więcej przyjaciół. Zadowolenie z życia młodych ludzi zależy również od poziomu akceptacji modelu rodziny, w jakim zostali wychowani. Najbardziej zadowolone ze swojego życia są osoby, które chciałyby w przyszłości powtórzyć model rodziny, w jakim zostały wychowany, a najmniej te, które zdecydowanie chciałyby od niego odejść. Warto zwrócić uwagę na to, że relacja ta jest niezależna od wieku młodej osoby (te same średnie wieku w trzech grupach o różnym poziomie gotowości do powielania modelu rodziny). W jakim stopniu jesteś ogólnie zadowolony ze swojego życia? [skala 1-100] średnie w podgrupach: PŁEĆ POZIOM EDUKACJI dziewczęta (N=1346) chłopcy (N=965) 1 kl. gimnazjum (N=347) 3 kl. gimnazjum (N=717) 2 kl. gimnazjum (N=717) 1 kl. liceum (N=1243) średnie w podgrupach: LICZBA PRZYJACIÓŁ JAK WYCHOWA SWOJE DZIECI? niewielu: 0-2 (N=495) kilku: 3-10 (N=1320) dużo: 10+ (N=303) zupełnie inaczej, niż sam został wychowany (N=495) trochę inaczej (N=1708) tak samo (N=279) średnia wieku: 14 lat i 9 mies. 14 lat i 7 mies. 14 lat i 4 mies. średnia wieku: 14 lat i 8 mies. 14 lat i 7 mies. 14 lat i 6 mies.

26 Zadowolenie z różnych aspektów życia Młodzi ludzie są zadowoleni z większości aspektów swojego życia, w tym najbardziej są zadowoleni z relacji w klasie. Stosunki towarzyskie w klasie oceniane są ogólnie lepiej niż relacje z rodzicami. Zdecydowanie najmniej młodzież jest zadowolona z wyników w nauce (oczywiście są tu duże różnice indywidualne) oraz ze swojego wyglądu. W jakim stopniu jesteś zadowolony z następujących rzeczy w swoim życiu? 5 - b. zadowolony 4 - raczej zadowol. 3 - średnio zadowol. 2 - raczej niezadowol. 1 - b. niezadowolony średnia ocen na skali 1-5: relacje w klasie 34% 43% 16% 4% 4,00 mój sposób ubierania się 29% 47% 19% 4% 3,99 mój charakter 24% 45% 23% 7% 3,82 relacje z rodzicami 31% 37% 20% 7% 5% 3,82 mój wygląd 15% 39% 32% 9% 5% 3,51 wyniki w nauce 13% 29% 33% 18% 8% 3,20 0% 20% 40% 60% 80% 100% Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi (N > 2312)

27 Zadowolenie z różnych aspektów życia a styl picia Osoby pijące alkohol, zwłaszcza pijące ryzykownie, są dużo mniej zadowolone ze swoich relacji z rodziną i wyników w nauce niż ci, którzy nie piją alkoholu. W jakim stopniu jesteś zadowolony z następujących rzeczy w swoim życiu? 1 = bardzo niezadowolony 5 = bardzo zadowolony = średnio zadowolony = raczej zadowolony relacje w klasie 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 mój sposób ubierania się abstynenci (N > 767) pijący odpowiedzialnie (N > 953) pijący ryzykownie (N > 575) mój charakter relacje z rodzicami mój wygląd wyniki w nauce Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi średnia wskazań na skali 1 (bardzo niezadowolony) do 5 (bardzo zadowolony)

28 10 najwyżej cenionych wartości Na poziomie średnim najważniejsze dla ludzi młodych są wartości w uniwersalne, cenione również przez dorosłych: prawdziwa przyjaźń i rodzina (związane z silnymi więziami międzyludzkimi), a także zdrowie, wierność i uczciwość. Jednak poszczególne grupy różnią się między sobą relatywną wagą tych wartości. Na ile poniższa wartość jest dla Ciebie ważna? 5 - bardzo ważna 4 - raczej ważna 3 - średnio ważna 2 - raczej nieważna 1 - zupełnie nieważna prawdziwa przyjaźń rodzina zdrowie lojalność wobec innych uczciwość, szczerość inteligencja odpowiedzialność znajomi miłość osiąganie sukcesów 77% 16% 4% 69% 65% 57% 57% 55% 52% 53% 55% 50% 20% 24% 32% 31% 33% 35% 34% 28% 34% 7% 8% 8% 9% 10% 11% 10% 12% 12% 0% 20% 40% 60% 80% 100% średnia na skali 1-5: 4,66 4,55 4,47 4,43 4,42 4,39 4,36 4,35 4,32 4,29 Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi (N > 2302)

29 Podział wartości Na potrzeby badania wartości zostały podzielone na pięć grup: Bardziej ważne PODSTAWOWE rodzina, zdrowie, uczciwość, szczerość SPOŁECZNE prawdziwa przyjaźń, lojalność wobec innych, znajomi, miłość, dbanie o dobrą opinię, bycie lubianym TRADYCYJNE odpowiedzialność, bycie uprzejmym, szanowanie osób starszych, skromność, religia POTRZEBA OSIĄGNIĘĆ inteligencja, osiąganie sukcesu, zdobywanie wiedzy, bycie ambitnym, bycie bogatym, posiadanie władzy nad innymi POSZUKIWANIE WRARZEŃ Imprezowanie, niezależność Mniej ważne Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi (N > 2302)

30 Cenione wartości a styl picia (1) Nastolatki niepijące alkoholu oraz pijące odpowiedzialnie bardziej cenią wartości podstawowe (rodzina, zdrowie, uczciwość) niż osoby pijące ryzykownie te zdecydowanie najmniej ze wszystkich cenią wartości podstawowe. W przypadku wartości społecznych różnice między grupami o różnym stylu picia alkoholu są zdecydowanie mniejsze. W obszarze tych wartości osoby pijące ryzykownie najbardziej odróżniają się od pozostałych, jeśli chodzi o mniejsze dbanie o swoją dobrą opinię. Na ile poniższa wartość jest dla Ciebie ważna? 1 = zupełnie nieważna 5 = bardzo ważna rodzina zdrowie uczciwość, szczerość prawdziwa przyjaźń lojalność wobec innych znajomi miłość dbanie o swoją dobrą opinię Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi bycie lubianym średnia wskazań na skali 1 (zupełnie nieważna) do 5 (bardzo ważna)

31 Cenione wartości a styl picia (2) Wartości tradycyjne (uprzejmość, skromność, religia), ambicjonalne (sukces, bogactwo) oraz poszukiwanie wrażeń są cenione w mniejszym stopniu. Osoby pijące alkohol ryzykownie ogólnie mniej od abstynentów i osób pijących odpowiedzialnie cenią wartości tradycyjne (zwłaszcza religię), za to ważniejsze są dla nich wartości związane z poszukiwaniem wrażeń (szczególnie imprezowanie). Na ile poniższa wartość jest dla Ciebie ważna? 1 = zupełnie nieważna 5 = bardzo ważna odpowiedzialność bycie uprzejmym szanowanie osób starszych skromność religia inteligencja osiąganie sukcesów zdobywanie wiedzy bycie ambitnym bycie bogatym posiadanie władzy nad innymi niezależność poszukiwanie wrażeń imprezowanie Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi

32 Ewolucja ważności grup wartości wraz z wiekiem W kolejnych rocznikach kolejność ważności poszczególnych grup wartości pozostaje niezmienna: najpierw wartości podstawowe i społeczne, potem tradycyjne, a na końcu potrzeba osiągnięć i poszukiwanie wrażeń. Zarazem, ich ważność podlega wraz z wiekiem pewnym wahaniom: na przełomie pierwszej i drugiej klasy gimnazjum (13/14 lat) obniża się nieco ranga trzech grup wartości: podstawowych, społecznych i tradycyjnych oraz na początku liceum na ważności zyskuje poszukiwanie wrażeń. Na ile poniższa wartość jest dla Ciebie ważna? WARTOŚCI PODSTAWOWE WARTOŚCI SPOŁECZNE 4,8 4,6 4,4 4,58 4,42 4,48 4,44 4,32 4,30 4,44 4,31 4,2 WARTOŚCI 4,08 TRADYCYJNE 3,96 3,95 4,0 3,94 3,71 3,75 3,79 POTRZEBA 3,8 OSIĄGNIĘĆ 3,75 3,70 3,6 3,55 3,53 POSZUKIWANIE 3,61 WRAŻEŃ 3,4 1 kl. gimnazjum 2 kl. gimnazjum 3 kl. gimnazjum 1 kl. liceum/technikum (N=353) (N=412) (N=308) (N=1252)

33 Informacje Zadowolenie o badaniu z życia i wartości podsumowanie Zadowolenie z życia Młodzi ludzie są przeważnie zadowoleni ze swojego życia. Osoby pijące alkohol nieco ustępują jednak pod względem poziomu zadowolenia z życia swoim niepijącym rówieśnikom. Nastolatki, które piją ryzykownie (często upijają się), są dużo mniej od pozostałych zadowolone z relacji z rodzicami oraz wyników w nauce. Wpływ jest prawdopodobnie obustronny: zarówno złe relacje z rodzicami i kłopoty w szkole mogą skłaniać do picia alkoholu, możliwe jest również, że picie alkoholu powoduje kłopoty w szkole i złe relacje z rodzicami. Zadowolenie z życia nastolatków kształtowane jest w głównej mierze przez poziom ich samooceny: zadowolenie z własnego wyglądu i charakteru, potem dopiero jakość relacji w domu i w szkole. Po ukończeniu gimnazjum relacje z rodzicami mocno tracą na znaczeniu. U osób pijących ryzykownie, poziom zadowolenia z życia w największym stopniu zależy od własnego wyglądu, a relacje w rodzinie i w klasie oraz zadowolenie z wyników w nauce mają dla nich dużo mniejsze znaczenie. Wartości Pośród najbardziej cenionych wartości w życiu, młodzi ludzie najchętniej umieszczają (poza wartościami podstawowymi, jak zdrowie, rodzina i uczciwość) wartości związane z relacjami z innymi ludźmi, jak: przyjaźń, lojalność, miłość czy znajomi. Choć niezależność, poszukiwanie wrażeń i imprezowanie ustępowały pod względem rangi szeregowi innych wartości, to ich wpływ na częstość i ryzykowność picia był najsilniejszy. Zarazem, im więcej badani mieli respektu dla wartości podstawowych i tradycyjnych (uprzejmość, skromność, religia itp.), tym rzadziej pili alkohol i rzadziej się upijali. Zależność ta jest niezależna od wieku (analizy przeprowadzone w różnych grupach wiekowych pokazują podobne zależności). Bunt okresu dojrzewania polega właśnie na odrzuceniu tego, co mówią rodzice i wychowawcy (tj. wartości tradycyjnych) i poszukiwaniu własnych odpowiedzi, przy zachowaniu niezależności opinii. Przejawem takiej postawy jest właśnie eksperymentowanie, łamanie zakazów i poszukiwanie nowych doznań.

34 4. Relacje rodzinne

35 Jakość relacji z członkami rodziny Stosunki z rodzicami są przeważnie oceniane dobrze lub bardzo dobrze, choć wyraźnie lepiej oceniane są z matką. Nastoletni chłopcy mają przeważnie lepszy kontakt z ojcem, niż dorastające dziewczęta. Jak oceniasz swoje relacje z poszczególnymi osobami w rodzinie? średnia ocen relacje z mamą relacje z tatą dość dobre dziewczęta chłopcy dziewczęta chłopcy na skali 1-5: 4,39 4,41 dobre 3,92 < 4,15 nie mam bardzo źle raczej źle 12% 12% 28% 25% 7% 5% 6% 4% 23% 18% 23% 100% 80% 60% różnie bywa 27% 40% dość dobrze 56% 59% 34% 47% 20% bardzo dobrze 0% Podstawa: wszyscy badani (dziewczęta: N = 1346; chłopcy: N=965)

36 Styl picia a jakość relacji w rodzinie Najczęściej i najbardziej ryzykownie piją te osoby, które oceniają własne relacje z rodzicami jako złe lub średnie. Styl picia zależą zarówno od jakość relacji z matką, jak i z ojcem. % poszczególnych grup w całej populacji ocena relacji z matką ocena relacji z ojcem abstynenci pijący odpo- wiedzialnie 40% 28% 39% 44% 31% 42% 47% pijący ryzykownie 38% 44% 37% 38% 44% 37% 36% 21% 28% 24% 18% 25% 21% 17% wszyscy złe/średnie dobre b. dobre złe/średnie dobre b. dobre N=2307 N=351 N=631 N=1293 N=672 N=612 N=889 Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi *) relacje złe/średnie = bardzo źle + raczej źle + różnie bywa

37 Styl opieki rodzicielskiej Zdecydowana większość badanych nastolatków dostrzega w zachowaniu swoich rodziców przejawy otwartej postawy wychowawczej (rodzice są w ich opinii przyzwalający, wspierający, można z nimi porozmawiać o problemach). Rzadziej wskazywane były zachowania świadczące o restrykcyjnym stylu wychowania, choć i tak połowa badanych wskazywała, że ich rodzice stosują wobec nich kary, a co trzeci nastolatek czuje się kontrolowany. Czy poniższe zdania pasują do Twojej rodziny? TWOI RODZICE... pozwalaja robić to co lubisz bardzo cię wspierają 82% 75% styl wychowania ustalono na podst. odpowiedzi na pytanie 18 (stwierdzenia na temat rodziny) rozmawiacie o problemach zachęcają do rozwijania zainteresowań są wyrozumiali są wymagający rozumieją twoje problemy stosują kary kontrolują cię traktują cię jak małe dziecko często są kłótnie w moim domu chcą decydować o twoim ubiorze i wyglądzie są surowi, stosują zakazy i nakazy 25% 24% 23% 18% 34% 74% 75% 72% 71% 65% 59% styl restrykcyjny = liczba zach. wspierających nie przekracza liczby zachowań restrykcyjnych styl mieszany = liczba zachowań wspierających przekracza liczbę zach. restrykcyjnych o max. 4 styl wspierający = liczba zach. wspierających przekracza liczbę zach. restrykcyjnych o 5-6 Odpowiedzi wskazujące na style wychowania: Podstawa: wszyscy badani (N = 2325) STYL WSPIERAJĄCY STYL RESTRYKCYJNY

38 Bunt pokoleniowy Ponad połowa nastolatków chciałaby wychować swoje dzieci tak samo lub podobnie, jak sami są wychowywani przez swoich rodziców. Chęć zmiany standardów wychowawczych można traktować jako wskaźnik buntu wobec starszego pokolenia. Tak rozumiany bunt zaczyna się około 14 roku życia (druga klasa gimnazjum), utrzymując się potem na stałym poziomie. Równocześnie bunt taki silnie narasta wraz z intensywnością picia. Osoby pijące alkohol ryzykownie, aż dwukrotnie częściej deklarują, że wychowałyby swoje dzieci inaczej, niż są wychowywane. Gdybyś miał w przyszłości dzieci, czy wychowałbyś je tak samo, jak Ty zostałeś wychowany? Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi N = 2311 N = 352 N = 409 N = 307 N = 1243 N = 768 N = 953 N = 572

39 Styl i częstość picia a jakość relacji w rodzinie Dzieci wychowywane w sposób restrykcyjny (karane, kontrolowane) piją alkohol częściej i bardziej ryzykownie, niż nastolatki, wobec których rodzice są bardziej wspierający. Również Ci badani, którzy buntują się przeciwko rodzicom i stosowanemu przez nich stylowi wychowania, piją zdecydowanie częściej i bardziej ryzykownie. Jednak nie można mówić o kierunku zależności. % poszczególnych grup w całej populacji abstynenci % osób wychowany w poszczególnych stylach wychowania Czy wychowałbyś swoje dzieci tak samo jak ty zostałeś wychowany? pijący odpo- wiedzialnie 40% 31% 41% 48% 26% 41% 54% pijący ryzykownie 41% 41% 38% 38% 36% 39% 31% 21% 28% 21% 16% 32% 20% 15% wszyscy restrykcyjny mieszany wspierający zupełnie inaczej trochę inaczej tak samo Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi N=2307 N=351 N=631 N=1293 N=672 N=612 N=889

40 Opieka rodzicielska a styl picia Czy poniższe zdania pasują do Twojej rodziny? TWOI RODZICE... Wspierający rodzice, ich zrozumienie dla dziecka, gotowość do rozmowy i wyrozumiałość dla błędów, są najczęstsze w rodzinach dzieci niepijących alkoholu, a najrzadsze w rodzinach dzieci pijących go w sposób ryzykowny. Wspierający styl wychowania dzieci sprzyja więc utrzymaniu przez nie abstynencji, lub przynajmniej zachowaniu umiaru w piciu. Czynniki powiązane z istotnie mniejszą intensywnością picia Czynnik zwiększający ryzyko nadużywania alkoholu przez dziecko Częste konflikty w domu podwyższają ryzyko nadużywania alkoholu przez dziecko. Kłótnie w domu są zjawiskiem dużo bardziej typowym dla rodzin, w których dzieci piją alkohol ryzykownie, niż tam, gdzie go nie piją.

41 Wiedza rodziców na temat ich dzieci Zdaniem nastolatków, ich rodzice dość dobrze orientują się, dokąd chodzą i z kim się spotykają, i jak spędzają czas. Rodzice najczęściej wiedzą gdzie ich dzieci chodzą wieczorami oraz w mniejszym stopniu orientują się co ich dzieci robią po lekcjach. Natomiast najmniejszą wiedzę mają na temat tego na co dzieci wydają pieniądze i co robią w wolnym czasie. Ile naprawdę wiedzą Twoi rodzice o następujących sprawach...? 5 - wszystko wiedzą 4 - dużo wiedzą 3 - średnio wiedzą 2 - mało wiedzą 1 - nic nie wiedzą średnia ocen na skali 1-5: dokąd chodzisz wieczorem 29% 35% 21% 10% 5% 3,73 dokąd chodzisz po lekcjach 23% 36% 26% 11% 5% 3,61 kim są Twoi koledzy/koleżanki 12% 42% 33% 11% 3,53 co robisz w wolnym czasie 19% 34% 28% 14% 5% 3,48 na co wydajesz pieniądze 14% 34% 31% 15% 6% 3,37 Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi (N > 2312) 0% 20% 40% 60% 80% 100%

42 Wiedza rodziców na temat ich dzieci a styl picia Rodzice nastolatków pijących alkohol, w szczególności pijących go ryzykownie wg deklaracji samych nastolatków wiedzą dużo mniej na temat ich życia towarzyskiego i wydatków, niż rodzice dzieci niepijących. Z jednej strony, kontrola rodziców może chronić ich dzieci przed spożywaniem alkoholu, z drugiej: nastolatki pijące ukrywają przeważnie ten fakt przed rodzicami, i stąd ich mniejsza o zachowaniach dzieci poza domem. P20. Ile naprawdę wiedzą Twoi rodzice 1 = nic nie wiedzą o następujących sprawach...? dokąd chodzisz wieczorem 5 = wszystko wiedzą 2,5 3,0 = średnio wiedzą 3,5 4,0 = dużo wiedzą 4,5 dokąd chodzisz po lekcjach abstynenci (N > 768) kim są Twoi koledzy/koleżanki pijący odpowiedzialnie (N > 952) co robisz w wolnym czasie pijący ryzykownie (N > 575) na co wydajesz pieniądze Podstawa: wszyscy badani, wyłączono braki odpowiedzi średnia wskazań na skali 1 (nic nie wiedzą) do 5 (wszystko wiedzą)

43 Rodzina a styl picia alkoholu podsumowanie Picie alkoholu jest w dużej mierze objawem rozluźnienia więzi dziecka z rodzicami i wynika z jego buntu przeciwko nim. Wydaje się zatem, że im gorsze relacje z rodzicami, tym większa szansa, że dzieci będą piły alkohol i że będą piły w sposób ryzykowny. Jakość relacji : Wielu nastolatków ocenia relacje z matką dobrze, a z ojcem raczej dobrze, to ci, których relacje z rodzicami są gorsze, piją alkohol dużo częściej i bardziej ryzykownie niż pozostali. Styl opieki rodzicielskiej: Większość badanych nastolatków postrzega swoich rodziców jako wspierających, jednak również powszechne jest stawianie dzieciom wymagań i stosowanie kar. Wspierający styl wychowania, w którym rodzice okazują dzieciom wsparcia, rozmawiają o ich problemach, zachęcają do rozwijania zainteresowań oraz są wyrozumiali, częściej idzie w parze z abstynencją dziecka niż styl restrykcyjny. Wydaje się, że zwiększenie częstotliwości picia i przyjęcie bardziej ryzykownego stylu picia alkoholu jest powiązane występowaniem częstych kłótni w domu. Bunt pokoleniowy: Większość młodych ludzi uważa, że wychowałaby swoje własne dzieci podobnie, jak sami zostali wychowani przez rodziców. Jednak Ci, którzy chcieliby wychować własne dzieci inaczej zbuntowani przeciwko rodzicom piją alkohol częściej i bardziej ryzykownie.

44 5. Inicjacja alkoholowa

45 Pierwsze doświadczenia z alkoholem a wielkość miejscowości Wiek inicjacji alkoholowej to średnio ok. 12 lat, przy czym dzieci próbują alkoholu najwcześniej w największych miastach Polski (Warszawa, Kraków, Łódź, Poznań, Wrocław), a najpóźniej w miastach małych (poniżej 100 tys. mieszkańców). Czy kiedykolwiek spróbowałeś jakiegoś alkoholu? 80% 78% 82% 83% Podstawa: wszyscy badani N = 2325 N = 1263 N = 763 N = 299 N = 2099 N = 226 wszyscy małe miasta średnie miasta duże miasta średni wiek inicjacji alkoholowej: udział dzieci próbujących alkoholu przed 13 rokiem życia: 12,1 lat 12,2 lat 12,3 lat 11,7 lat 39% 37% 40% 45% wszyscy N = 1956 Podstawa: tylko osoby, które piły już alkohol (N = 1956) małe miasta średnie miasta duże miasta (do 100 tys. mieszkańców) N = 1046 ( tys. mieszkańców) N = 655 (ponad 500 tys. mieszkańców) N = 255

46 Pierwsze doświadczenia z upiciem Co drugi badany nastolatek upił się przynajmniej raz w życiu. Doświadczenia z alkoholem narastają wraz z wiekiem: smak alkoholu zna dwie trzecie 13- latków, ale już blisko 90% 16- latków. Udział osób mających za sobą upicie się rośnie w tym samym czasie aż trzykrotnie: z ok. 1/5 do prawie 3/5. Przełomowym okresem dla doświadczenia upicia jest 14 lat wtedy następuje największy przyrost doświadczeń z nadużywaniem alkoholu. Drugim przełomowym momentem jest wiek między 15 a 16 rokiem życia (przełom między gimnazjum a liceum). Chłopcy i dziewczęta mają doświadczenia z alkoholem równie często. Czy kiedykolwiek spróbowałeś jakiegoś alkoholu? Czy kiedykolwiek się upiłeś? 80% 78% 83% 81% 82% 89% 68% % osób, które spróbowały alkoholu 42% 41% 42% % osób, które się upiły wszyscy dziewczęta chłopcy N = 2325 N = 1346 N = % 46% 40% 19% N = 340 N = 438 N = 329 N = lat lub mniej 14 lat 15 lat 16 lat lub więcej Podstawa: wszyscy badani

47 Wiek pierwszego upicia się a relacje z rodzicami Dobre relacje w rodzinie opóźniają pierwsze upicie się dziecka. W grupach nastolatków niezadowolonych lub średnio zadowolonych z relacji z rodzicami jest zdecydowanie więcej osób, które miały doświadczenie upicia się, niż wśród osób bardzo zadowolonych z relacji z rodzicami. Wśród niezadowolonych z relacji udział osób mających już za sobą pierwsze upicie się był osiągany nawet o ponad dwa lata wcześniej, niż wśród dzieci bardzo zadowolonych z relacji z rodzicami. Czy kiedykolwiek się upiłeś? 70% niezadowoleni z relacji z rodzicami (P16E<4) % osób, które kiedykolwiek się upiły 60% 50% 40% 30% 20% 10% 28% 19% 17% dość zadowoleni z relacji z rodzicami (P16E=4) bardzo zadowoleni z relacji z rodzicami (P16E=5) 51% 42% 1 rok 29% 51% 40% 49% 2 i pół roku 61% 46% Podstawa: (grupy wieku) 0% 13 lat lub mniej 14 lat 15 lat 16 lat lub więcej (N>83) (N>126) (N>103) (N>341)

48 Wiek pierwszego upicia się a styl wychowania Stosowane przez rodziców style wychowania, podobnie jak jakość relacji w rodzinie, silnie różnicują średni wiek, w którym młodzi ludzie po raz pierwszy się upijają. Dzieci wspierane w decyzjach i traktowane bardziej wyrozumiale osiągają ten sam poziom doświadczeń o ponad rok później, niż dzieci wychowywane restrykcyjnie (karane, kontrolowane itp.). Wśród dzieci wychowywanych w sposób wspierający, niezależnie od wieku, jest najmniejszy procent osób mających doświadczenie upicia się. Rozbieżność ta jest największa u dzieci 14- letnich (27% osób z doświadczeniem upicia wśród dzieci wychowywanych w sposób wspierający vs. 48% u dzieci wychowywanych w sposób restrykcyjny). Czy kiedykolwiek się upiłeś? % osób, które kiedykolwiek się upiły 70% 60% 50% 40% 30% 20% 23% 17% restrykcyjny styl wychowania mieszany styl wychowania wspierający styl wychowania 48% 1 rok 27% 43% styl mieszany = liczba zachowań wspierających 10% 14% przekracza liczbę zach. restrykcyjnych o max. 4 styl wspierający = liczba zach. wspierających 0% przekracza liczbę zach. restrykcyjnych o lat lub mniej 14 lat 15 lat 16 lat lub więcej Podstawa: (grupy wieku) (N>72) (N>140) (N>98) (N>349) 58% 41% 42% blisko 2 lata styl wychowania ustalono na podst. odpowiedzi na pytanie 18 (stwierdzenia na temat rodziny) styl restrykcyjny = liczba zach. wspierających nie przekracza liczby zach. restrykcyjnych 65% 56% 53%

49 Źródło pierwszego alkoholu Najwięcej osób 36% badanej młodzieży spróbowało alkohol w obecności rodziców. Ten sposób inicjacji alkoholowej jest bardziej powszechny w przypadku dziewczynek niż chłopców oraz wśród mieszkańców dużych miast (porównaj następny slajd). Na drugim miejscu (24%) spróbowało po raz pierwszy alkohol w towarzystwie znajomych. Pozostałe sposoby polegające na celowym zdobywania alkoholu dzięki jakiejś kombinacji (podbieranie go rodzicom, proszenie o zakup znajomego lub nieznajomego) występowały zdecydowanie rzadziej. Inicjacja alkoholowa samodzielne zdobytym alkoholem jest bardziej powszechna wśród chłopców. Skąd miałeś wtedy alkohol? [kiedy spróbowałeś go po raz pierwszy] rodzice dali mi spróbować 36% ktoś z moich znajomych miał i mnie poczęstował 24% kupiliśmy ze znajomymi lub poprosiliśmy kogoś obcego 11% podebrałem rodzicom 7% ktoś znajomy kupił na naszą prośbę sam kupiłem lub poprosiłem kogoś obcego, żeby kupił ktoś znajomy kupił na moją prośbę wspólnie ze znajomymi podebraliśmy rodzicom 4% 4% 4% 2% Podstawa: tylko osoby, które piły już przynajmniej raz alkohol (N = 1956)

50 Źródło pierwszego alkoholu a styl picia obecnie Sposób inicjacji alkoholowej ma ogromne znaczenie dla późniejszego stylu picia przez młodzież. Wśród osób, które po raz pierwszy spróbowały alkoholu za zgodą rodziców, częstość i ryzykowność picia są zdecydowanie najniższe. Natomiast najwyższa częstotliwość i ryzykowność stylu picia alkoholu występuje u tych osób, które pierwszy alkohol w życiu zdobyły same. Interesujące, że fakt, czy alkohol obecnie pity jest również przy rodzicach, czy też tylko pod ich nieobecność w odróżnieniu od ich roli w inicjacji - nie wiąże się z częstością i stylem picia. N=1956 N=648 N=475 N=833 N=328 N=1133 abstynenci 22% 18% 12% 36% pijący odpo- wiedzialnie pijący ryzykownie 49% okoliczności picia za pierwszym razem: (P36) 48% 51% 48% jak pije alkohol obecnie: (P40) 63% 60% 30% 16% 31% 40% 37% 40% wszyscy podstawa: osoby, które piły alkohol, wyłączono braki odpowiedzi poczęstowali rodzice poczęstowali znajomi N=648 N=475 N=833 zdobył innym sposobem przy rodzicach N=328 N=1133 bez rodziców

51 Pierwszy pity alkohol Pierwszym próbowanym gatunkiem alkoholu było najczęściej piwo, a w drugiej kolejności: szampan (prawdopodobnie pity w towarzystwie rodziny w ramach symbolicznego toastu, np. z okazji Nowego Roku). Zdecydowanie rzadziej pierwszym alkoholem jest wódka (12%) i najrzadziej wino (8%). Czy kiedykolwiek spróbowałeś jakiegoś alkoholu? Jaki alkohol wtedy piłeś? [za pierwszym razem] piwo 45% nie 20% szampan 21% tak 80% wódka 12% wino 8% inny alkohol 4% Podstawa: wszyscy badani (N=2325) Podstawa: tylko osoby, które piły już przynajmniej raz alkohol (N = 1956). Procenty nie sumują się do 100, gdyż była możliwość udzielenia więcej niż jednej odpowiedzi.

52 Inicjacja alkoholowa powody Najczęstszą motywacją do sięgnięcia po raz pierwszy po alkohol była ciekawość chęć dowiedzenia się, jak smakuje (74%). Zdecydowanie rzadziej motywacją była chęć spróbowania zakazanego owocu. Wpływ grupy rówieśniczej, namowa znajomych należą do najrzadziej wymienianych motywów sięgnięcia po alkohol po raz pierwszy. Dlaczego po raz pierwszy piłeś alkohol? chciałem spróbować jak smakuje fajnie jest spróbować czegoś zakazanego chciałem się dobrze bawić wszyscy pili, to ja też = ciekawość 16% 12% 13% 74% nudziłem się ktoś mnie namówił i nie chciałem odmawiać chciałem dodać sobie odwagi chciałem komuś zaimponować chciałem zrobić na złość rodzicom 5% 4% 2,4% 2,1% 1,0% wpływ środowiska (konformizm, namowa) Podstawa: tylko osoby, które piły już przynajmniej raz alkohol (N = 1956). Procenty nie sumują się do 100, gdyż była możliwość udzielenia więcej niż jednej odpowiedzi

53 Powody niepicia alkoholu przez młodzież Unikanie picia alkoholu przez młodzież jest przede wszystkim kwesfą zasad ( nie chcę pić, osoby w moim wieku nie powinny pić alkoholu ). Na drugim planie są konsekwencje zdrowotne (szkodliwość, groźba uzależnienia). Bezpośrednim i deklarowanym powodem niepicia również rzadko bywają zakazy ze strony rodziców. Abstynencja młodych jest z reguły świadomą postawą prawie nigdy nie jest wynikiem braku okazji do picia ( nikt z moich znajomych nie pije i brak okazji wskazało łącznie tylko 7% badanych). Dlaczego nigdy nie spróbowałeś alkoholu? bo nie chcę pić = brak chęci 68% bo uważam, że osoby w moim wieku nie powinny pić alkoholu = wierność zasadom 41% bo alkohol szkodzi zdrowiu 26% bo można się od niego uzależnić 17% bo mi rodzice zabraniają 11% bo się boję, że rodzice by się dowiedzieli bo się boję, że będzie mi potem niedobrze, będę wymiotował bo nikt spośród moich znajomych nie pije alkoholu bo nie miałem okazji 6% 5% 3% 4% Podstawa: tylko osoby, które nigdy nie piły alkoholu (N=351). Procenty nie sumują się do 100, gdyż była możliwość udzielenia więcej niż jednej odpowiedzi.

54 Powody niepicia alkoholu przez młodzież a płeć i wiek U dziewcząt przeważa zdrowotna motywacja do niepicia ( bo alkohol szkodzi zdrowiu ), natomiast na chłopców silniej działają zakazy ( bo zabraniają rodzice ). Motywacja wewnętrzna - bo nie chcę pić - jest częstsza wśród uczniów liceum niż gimnazjum. Natomiast w gimnazjum przeważającym w porównaniu do liceum powodem niepicia jest podporządkowanie się zewnętrznym zasadom, że dzieci w danym wieku nie powinny pić alkoholu. Dlaczego nigdy nie spróbowałeś alkoholu? bo nie chcę pić bo osoby w moim wieku nie powinny pić alkoholu bo alkohol szkodzi zdrowiu bo można się od niego uzależnić bo mi rodzice zabraniają bo się boję, że rodzice by się dowiedzieli bo się boję, że będę wymiotował bo moi znajomi nie piją bo nie miałem okazji 28% 22,86% 18% 16,76% 9% 13,86% 6% 5,01% 7% 2,57% 4% 2,76% 3% 4,32% 69% 65,48% 42% 38,65% dziewczęta (N=220) chłopcy (N=129) bo nie chcę pić bo osoby w moim wieku nie powinny pić alkoholu bo alkohol szkodzi zdrowiu bo można się od niego uzależnić bo mi rodzice zabraniają bo się boję, że rodzice by się dowiedzieli bo się boję, że będę wymiotował bo moi znajomi nie piją bo nie miałem okazji 66% 43% 27% 26% 25% 17% 17% 11% 9% 6% 5% 6% 2% 3% gimnazjum (N=236) 5% 4% liceum/technikum (N=115) 1% 80% Podstawa: tylko osoby, które nigdy nie piły alkoholu. Procenty nie sumują się do 100, gdyż była możliwość udzielenia więcej niż jednej odpowiedzi.

55 Inicjacja alkoholowa - podsumowanie Pierwszy kontakt z alkoholem: Alkoholu próbowało już w badanej grupie cztery na pięć osób. W pierwszej klasie liceum prawie wszyscy znają już smak alkoholu. Pierwszy kontakt z alkoholem najczęściej odbył się za zgodą rodziców i najczęściej był to alkohol niskoprocentowy: piwo lub szampan. W pozostałych przypadkach gdy osoba była częstowana przez znajomych lub celowo pozyskiwała alkohol, picie było częściej traktowane jak rozrywka, a model picia częściej ewoluował w stronę picia ryzykownego i regularnego. Jak się okazuje, pewien liberalizm rodziców w kwesfi alkoholu, oswojenie dziecka z zakładającą umiar kulturą picia, może chronić przed jego nadużywaniem. Powodem sięgnięcia po alkohol za pierwszym razem była w większości przypadków ciekawość smaku, ale niekiedy też przekora, chęć by spróbować coś zakazanego. Osoby, dla których motywem była ciekawość, piją obecnie rzadziej i mniej ryzykownie, a co czwarta taka osoba po jednorazowej poprzestała i więcej nie pije alkoholu. Odwrotnie jest w przypadku osób, które uległy wpływowi grupy, nie chciały odmówić lub wypiły, by komuś zaimponować te nastolatki piją obecnie bardziej ryzykownie. Pierwsze upicie się: Przynajmniej raz w życiu upił się niemal co drugi nastolatek. Pierwszy kontakt z alkoholem nastolatki mają przeciętnie w wielu lat, a pierwsze upicie się przypada najczęściej na 14- ty rok życia (w miastach, w których działają browary rok później). Abstynencja: Powodem unikania alkoholu przez abstynentów prawie nigdy nie bywa brak okazji do picia (przynajmniej na poziomie deklaracji). Rzadko powodem są też zakazy ze strony rodziców (przejmują się nimi głównie chłopcy). Osoby te świadomie unikają alkoholu: z braku chęci do picia lub dla zasady.