NOWORODEK SZCZECIŃSKI STAN ROZWOJU FIZYCZNEGO SZCZECIN S NEWBORN INFANT SOMATIC STATE

Transkrypt

1 A N N A L E S A C A D E M I A E M E D I C A E S T E T I N E N S I S R O C Z N I K I P O M O R S K I E J A K A D E M I I M E D Y C Z N E J W S Z C Z E C I N I E 2007, 53, 3, ALEKSANDRA GAWLIKOWSKA-SROKA, BEATA TOMCZYK 1, FLORIAN CZERWIŃSKI NOWORODEK SZCZECIŃSKI STAN ROZWOJU FIZYCZNEGO SZCZECIN S NEWBORN INFANT SOMATIC STATE Katedra Anatomii Prawidłowej i Klinicznej Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie al. Powstańców Wlkp. 72, Szczecin Kierownik: prof. dr hab. n. med. Florian Czerwiński 1 Oddział Pediatrii Szpitala Rejonowego w Policach ul. Siedlecka 2, Police Kierownik: dr n. med. Barbara Szafrańska Summary Introduction: Newborn s weight and correlated with it size parameters are subject to continuous fluctuations. According to Penrose, it depends on the external factors in 62%. Socioeconomic mother s condition of living is the most important factor. The study aimed at assessing the somatic state of newborn infants born in the Regional Hospital in Police. Material and methods: Research material consisted of the measurements of newborn infants born in Police hospital s maternity ward in The measurements of 738 newborns have been carried out 374 girls and 364 boys, who were born after normal and unifetal pregnancy. The mass and length of body as well as the circumferance of head and chest have been measured. The data have been statystically analyzed. Results: The research confirmed the observed sexual dimorphism in the average weight of a newborn infant at birth. Male newborn infants are significantly heavier than the female ones. Newborn infants born in the third quarter attained the largest birth parameters. The largest number of deliveries occurred in winter months. Conclusions: The study suggests that regional monitoring of newborn infant genotypic variation should be carried out in order to develop regional standards allowing for climatic variation. K e y w o r d s: newborn somatic state anthropometry. Streszczenie Wstęp: Urodzeniowa masa ciała noworodka oraz skorelowane z nią parametry jego wielkości podlegają stałym fluktuacjom. Według Penrose a w 62% jest to wpływ czynników zewnętrznych. Za najważniejszy czynnik przyjmuje się warunki socjalno-ekonomiczne matki. Celem pracy była ocena stanu rozwoju fizycznego noworodków urodzonych w szpitalu rejonowym w Policach. Materiał i metody: Materiał badawczy stanowiły pomiary noworodków urodzonych w 2005 r. na oddziale położniczym. Wykonano pomiary 738 noworodków 374 dziewczynek i 364 chłopców pochodzących z ciąż pojedynczych o prawidłowym przebiegu. Oceniano masę i długość ciała, obwód głowy i klatki piersiowej. Dane poddano analizie statystycznej. Wyniki: Badania potwierdziły obserwowany dymorfizm w wartościach średnich urodzeniowej masy ciała (chłopcy rodzą się istotnie ciężsi od dziewczynek). We wszystkich badanych grupach największe parametry urodzeniowe osiągały noworodki urodzone w III kwartale roku. Największa liczba porodów odbyła się w miesiącach zimowych. Wnioski: Regionalne monitorowanie zmienności genotypowej noworodka powinno być prowadzone w celu tworzenia norm regionalnych uwzględniających zmienności klimatyczne. H a s ł a: noworodek stan somatyczny antropometria.

2 NOWORODEK SZCZECIŃSKI STAN ROZWOJU FIZYCZNEGO 115 Wstęp Urodzeniowa masa ciała noworodka oraz skorelowane z nią parametry jego wielkości podlegają stałym fluktuacjom. Według Penrose a [1] czynniki dziedziczne, takie jak konstytucja i płeć, wpływają na płód tylko w 38%, w pozostałych procentach jest to wpływ czynników zewnętrznych, a najważniejszymi są warunki socjalno-ekonomiczne, w których żyje matka. Parametry urodzeniowe noworodka są pośrednimi wskaźnikami zmieniających się warunków życia matki jej odżywiania, aktywności fizycznej, stylu życia, a także wpływu zewnętrznych czynników klimatycznych na jej organizm. Czynniki te modyfikują przede wszystkim aktywność fizyczną matki i jej dietę. W klimacie umiarkowanym uważa się, że czynniki klimatyczne najkorzystniej wpływają na płód w okresie jesiennym [2, 3, 4, 5, 6, 7]. Obecnie coraz lepiej rozwinięta opieka nad kobietą ciężarną może powodować, że działanie czynników zewnętrznych na matkę i płód będzie coraz mniej istotne. Warto więc obserwować czy w kolejnych pokoleniach występują istotne zmiany w parametrach urodzeniowych noworodków. Zmiany te powinny być monitorowane nie tylko w systemie ogólnokrajowym, ale przede wszystkim regionalnie ze względu na odmienności klimatyczne występujące w niektórych regionach Polski [6]. Celem pracy była ocena stanu rozwoju fizycznego noworodków urodzonych w szpitalu rejonowym w Policach w 2005 r. Materiał i metody Materiał badawczy stanowiły pomiary noworodków urodzonych w okresie r. na oddziale położniczym szpitala rejonowego w Policach. Ogółem zebrane dane antropometryczne dotyczyły 738 noworodków 374 dziewczynek i 364 chłopców pochodzących z ciąż pojedynczych o prawidłowym przebiegu. Badano wyłącznie noworodki zdrowych matek urodzone żywe, bez wad wrodzonych, w wieku płodowym powyżej skończonego 38. tygodnia życia. Oceniano masę i długość ciała, obwód głowy i obwód klatki piersiowej. Dane analizowano w grupach w zależności od płci noworodka i pochodzenia, z ciąży pierwszej lub z ciąż kolejnych. W analizie opisowej danych obliczano średnią arytmetyczną, medianę, minimum, maksimum oraz odchylenie standardowe. Normalność rozkładu zmiennych sprawdzono testem Lilleforsa, a jednorodność wariancji testem Levena. Przy spełnieniu powyższych warunków, w porównaniu międzygrupowym cech stosowano test t-studenta dla zmiennych niezależnych. Przy braku warunków stosowania analizy parametrycznej użyto alternatywny test nieparametryczny U Manna Whitneya. Dla oceny istotności statystycznej za błąd pierwszego rodzaju przyjęto p < 0,05. Wyniki Wyniki dokonanych pomiarów noworodków zaprezentowano w tabeli 1. Badania własne potwierdziły obserwowany dymorfizm w wartościach średnich urodzeniowej masy ciała [2, 3, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12]. Chłopcy rodzą się istotnie ciężsi od dziewczynek (dla noworodków z ciąż pierwszych p = 0,0045; dla noworodków z ciąż kolejnych p = 0,0008). Chłopcy z ciąż pierwszych mają również istotnie większy obwód głowy od dziewczynek (p = 0,0027). Chłopcy z ciąż kolejnych mają istotnie większe wszystkie parametry (p < 0,005), zarówno od dziewczynek z ciąż pierwszych, jak i z kolejnych. Również wyższe parametry urodzeniowej masy ciała, długości ciała oraz obwodów głowy i klatki piersiowej charakteryzują dzieci z ciąż kolejnych. Dla dziewcząt różnice te nie są istotne statystycznie. Chłopcy z ciąży pierwszej różnią się istotnie w zakresie długości ciała (p = 0,0064) i obwodu klatki piersiowej (p = 0,0309) od chłopców z ciąż kolejnych. Jest to zgodne z obserwacjami Bożiłow i wsp. [3], którzy dowodzili silniejszego wpływu czynników zewnętrznych działających w okresie perinatalnym na noworodki płci męskiej [2, 3, 12, 13]. W pracy własnej poczyniono podobne obserwacje. Istotne zależności częściej charakteryzują noworodki płci męskiej. Według Naika [14] najlepiej z masą ciała noworodka koreluje obwód klatki piersiowej, co potwierdzają badania własne. Porównując obserwacje własne z opracowaniem dotyczącym oceny antropometrycznej noworodków szczecińskich urodzonych w latach dokonanym przez Prochorow i wsp. [15], stwierdzono akcelerację wszystkich badanych parametrów oceny antropometrycznej noworodka. Noworodki zarówno płci męskiej, jak i żeńskiej są cięższe średnio o g, dłuższe średnio o 0,8 2,1 cm. Najmniejsze różnice zaobserwowano w obwodach klatki piersiowej. Większe obwody głowy charakteryzują noworodki urodzone w latach [15]. Wielu badaczy [16, 17] stwierdza, że różnice pomiędzy płciami powstają po 35. tygodniu życia wewnątrzmacicznego. Wcześniej masy ciała oraz pozostałe parametry płodów męskich i żeńskich nie różnią się istotnie. Ostatnie tygodnia życia płodowego to jeden z okresów najintensywniejszego wzrostu płodu, zatem czynniki zarówno korzystne, jak i niekorzystne działające w tym czasie mają kluczowy wpływ na ostateczną wielkość noworodka [18, 19, 20]. W ostatnim trymestrze ciąży istotne jest racjonalne odżywianie ciężarnej, odpowiedni wysiłek fizyczny, jej stan emocjonalny, unikanie używek, narażenie na stres psychospołeczny i ciężkość wykonywanej pracy zawodowej [21, 22, 23, 24]. Ciągle dyskusyjny jest wpływ pory roku na stan ciężarnej, a przez nią na rozwój płodu. W przeciwieństwie do Kornackiego [10] i Piaseckiego [25], Bożiłow i wsp. [2, 3] stwierdzili sezonowe wahania urodzeniowej masy ciała. Różnice istotne wystąpiły w grupie noworodków męskich. Największe parametry osiągały noworodki urodzone w III kwartale, najmniejsze w I. Można przypuszczać, że korzystnie na organizm matki w II i III kwartale działają

3 116 ALEKSANDRA GAWLIKOWSKA-SROKA, BEATA TOMCZYK, FLORIAN CZERWIŃSKI T a b e l a 1. Charakterystyki statystyczne pomiarów noworodków T a b l e 1. Statistical characteristics of newborn infants measurements Cecha / Trait Jednostka pomiaru Unit of measurement Masa ciała (g) Body mass (g) Długość ciała (cm) Body length (cm) Obwód głowy (cm) Head cicumference (cm) Obwód klatki piersiowej (cm) Chest circumference (cm) Płeć Sex Liczebność Quantity Średnia Mean Mediana Median Minimum Minimum Maksimum Maximum SD Błąd standardowy Standard error , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,14204 takie czynniki, jak wyższa temperatura, nasłonecznienie oraz sposób odżywiania, stymulując rozwój płodu [3, 26]. Większość badaczy potwierdza istotne statystycznie różnice w pomiarach (wzrost, waga, obwody) noworodków urodzonych jesienią i wiosną [4, 6, 7]. Badania własne przyniosły podobne rezultaty największe parametry urodzeniowe osiągały noworodki urodzone w III kwartale roku (ryc. 1 4). W odniesieniu do pory roku, w której odbył się poród, istotne różnice pomiędzy pomiarami chłopców i dziewczynek występują w II kwartale roku (p = 0,033) dla noworodków z ciąż pierwszych oraz dla noworodków z ciąż kolejnych (p = 0,005). Gelander i wsp. [13] stwierdzili różnice w przyroście długości kończyn dolnych podczas okresu wiosennego i jesiennego na korzyść tego pierwszego. Przyczyn tego zjawiska upatrywali w sezonowo nierównomiernym wydzielaniu hormonu wzrostu [11, 13]. W temperaturach optymalnych również ma miejsce największa wydajność bioenergetyczna ustroju, towarzyszy im najwyższa płodność i największa ilość zajść w ciążę [27]. W okresie gorącym w krajach tropikalnych oraz w zimie w rejonach zimnych spada ilość poczęć. W badaniach własnych największa ilość porodów wystąpiła w miesiącach zimowych (styczeń marzec), co może potwierdzać teorię o wyższej płodności w okresie optymalnej temperatury, czyli dla Polski w miesiącach wiosenno-letnich. Wnioski 1. Parametry oceny stanu fizycznego noworodka wykazują stałą tendencję do utrzymywania dymorfizmu. 2. Największa liczba porodów odbywa się w miesiącach zimowych, co związane jest ze zwiększoną płodnością w okresie wiosenno-letnim. 3. Noworodki o najwyższych parametrach wagowo- -długościowych rodzą się w okresie letnim, co wynika z najkorzystniejszych warunków w okresie najintensywniejszego wzrostu wewnątrzmacicznego. 4. Regionalne monitorowanie zmienności genotypowej noworodka powinno być prowadzone w celu tworzenia norm regionalnych uwzględniających zmienności klimatyczne.

4 NOWORODEK SZCZECIŃSKI STAN ROZWOJU FIZYCZNEGO Wartości parametrów oceny stanu somatycznego noworodków szczecińskich w ostatnich 30 latach uległy wyraźnemu wzrostowi. Piśmiennictwo Ryc. 1. Średnia masa ciała noworodków w zależności od pory roku Fig. 1. Mean body mass in newborn infants depending on the season Ryc. 2. Średnia długość ciała noworodków w zależności od pory roku Fig. 2. Mean body length in newborn infants depending on the season Ryc. 3. Średnie obwody głowy noworodków w zależności od pory roku Fig. 3. Mean head circumference in newborn infants depending on the season Ryc. 4. Średnie obwody klatki piersiowej noworodków w zależności od pory roku Fig. 4. Mean chest circumference in newborn infants depending on the season 1. Penrose L.S.: Genetics of growth and development of the foetus. Recent Advances in Human Genetics, Boston Bożiłow W., Gworys B., Kurlej W., Poradnik E.: Długość ciała noworodków wrocławskich w świetle dokumentacji szpitalnej. Mat. i Prace Antrop. 1985, 106, Bożiłow W., Sawicki K., Poradnik E., Kurlej W., Gworys B.: Zmienność masy ciała podczas rozwoju prenatalnego i okołoporodowego. Prz. Antrop. 1992, 55, Gizło R., Walkiewicz D.: Pomiary antropometryczne noworodków poznańskich. Prz. Antrop. 1966, 32, Kaliszewska-Drozdowska M.D.: Noworodek stan rozwoju fizycznego i trendy rozwojowe urodzeniowej masy ciała. Prz. Antrop. 1992, 55, Litwiejko-Pietryńczak E.: Zmienność sezonowa a stan somatyczny noworodka. Prz. Antrop. 1996, 59, Matsuda A.S.: Geographic differences in seasonal variation of mean birth in Japan. Hum. Biol. 1995, 67, Cyzio M.: Noworodki poznańskie pod względem antropometrycznym noworodki płci męskiej. Prz. Antrop. 1965, 31, Kaliszewska M.D.: Noworodki poznańskie pod względem antropometrycznym noworodki płci żeńskiej. Prz. Antrop. 1965, 31, Kornacki Z.: O wpływie niektórych czynników na długość i wagę noworodków polskich w Poznaniu, ze szczególnym uwzględnieniem okresu niedożywienia podczas ostatniej wojny. Ginekol. Pol. 1948, 19, Kornafel D.: Czynniki determinujące urodzeniową masę człowieka. Uniw. Wrocł. Wrocław Wójtowicz E.: Masa urodzeniowa noworodków z różnych środowisk. Prz. Antrop. 1996, 59, Gelander L., Karlberg J., Albertsson-Wikland K.: Seasonality in lower leg length velocity in prepubertal children. Acta Paediatr. 1994, 83, Naik D.B.: Birth weight and anthropometry of newborns. Indian. J. Pediatr. 2003, 70, Prochorow M., Witt C., Kozioł A., Pańka W., Rudecka-Jączek Ł., Pronicki B.: Antropometryczne wskaźniki rozwoju noworodków donoszonych, urodzonych w Szczecinie w latach 1973 i Pediatr. Pol. 1976, 51, Miller H.C., Futrakul P.: Birth, weight, gestational age and sex as determining factors in the incidence of respiratory distress syndrome of prematurely born infants. J. Pediatr. 1968, 72, Tanner J.M., Thompson A.M.: Standards for birth weight at gestation periods from 32 to 42 weeks, allowing for maternal height and weight. Arch. Dis. Child. 1970, 45, Gorys B., Kordecki H., Bożiłow W., Knapik-Kordecka M., Kurlej W.: Length of pregnancy as a factor determining physiological lowering of body mass of newborns. Adv. Clin. Exp. Med. 2004, 13, Szostak-Wegierek D., Szamotulska K., Szponar L.: Wpływ stanu odżywienia matki na masę ciała noworodka. Ginekol. Pol. 2004, 75, Makowiec-Dąbrowska A.T., Siedlecka J., Radwan-Włodarczyk Z., Koszada-Włodarczyk W., Wilczyński J.: Wpływ pracy zawodowej matek na masę ciała noworodków urodzonych o czasie. Med. Pr. 1997, 48, Odland J.O.: Elements in placenta and pregnancy outcome in arctic and subarctic areas. Int. J. Circumpolar Health, 2004, 63,

5 118 ALEKSANDRA GAWLIKOWSKA-SROKA, BEATA TOMCZYK, FLORIAN CZERWIŃSKI 22. Biernacka J., Hanke W.: Wpływ stresu psychospołecznego w pracy zawodowej i pozazawodowej na przebieg i wynik ciąży. Med. Pr. 2006, 57, Omanwa K., Zimmer M., Tlolka J., Wytrychowska E., Maciejewska J., Dryś A.: Niski BMI przed zajściem w ciążę: czy jest czynnikiem ryzyka porodów przedwczesnych i niskiej masy urodzeniowej noworodków? Ginekol. Pol. 2006, 77, Jurewicz J., Hanke W., Makowiec-Dąbrowska T., Kalinka J.: Wpływ ciężkości pracy kobiet ciężarnych mierzony za pomocą wydatku energetycznego na masę urodzeniową noworodków. Ginekol. Pol. 2006, 77, Piasecki E.: Ciężar ciała noworodków polskich. MPA 1983, 104, Branca F., Pastore G., Demissie T., Ferro-Luzzi A.: The nutritional impact of seasonality in children and adults of rural Ethiopia. Eur. J. Clin. Nutr. 1993, 47, Wolański N.: Czynniki rozwoju człowieka. PWN, Warszawa 1987.