Radca prawny Monika Kochowicz Radca prawny Karolina Sokołowska PODSTAWOWE INFORMACJE PRAWNE.

Transkrypt

1 Radca prawny Monika Kochowicz Radca prawny Karolina Sokołowska PODSTAWOWE INFORMACJE PRAWNE Biuletyn TGRP.indd :36:10

2 PRAWO SPADKOWE, DZIEDZICZENIE, TESTAMENTY, DAROWIZNY PRAWO SPADKOWE zagadnienia ogólne Spadkodawca zmarła osoba fizyczna. Pojęcie dziedziczenia odnosi się jedynie do osób fizycznych i dziedziczenie może następować jedynie po osobach fizycznych. Spadkobierca osoba fizyczna lub osoba prawna albo jednostka organizacyjna (niemająca podmiotowości prawnej, a mająca zdolność prawną) z art. 331 k.c., na którą przechodzi spadek lub jego część w drodze dziedziczenia. Spadek (art. 922 k.c.) ogół praw i obowiązków majątkowych przechodzących po śmierci osoby fizycznej na jej spadkobiercę lub spadkobierców. do spadku nie należą prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy (w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku), koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, inne obowiązki. Zapis zwykły rozrządzenie testamentowe zobowiązujące spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby a) Zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. b) Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. c) Zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. d) Jeżeli zapisobierca nie chce lub nie może być zapisobiercą, obciążony zapisem zostaje zwolniony od obowiązku wykonania zapisu. e) Roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu. Zapis windykacyjny rozrządzenie testamentowe, w którym spadkodawca postanawia, że oznaczona osoba nabywa określony przedmiot (przedmiot zapisu) z chwilą otwarcia spadku jednakże do chwili upływu terminu do odrzucenia zapisu nabycie to jest tymczasowe. Należy pamiętać, iż: - dokonywany jest w testamentach sporządzonych w formie aktu notarialnego.zastrzeżenie warunku lub terminu uważa się za nieistniejące, jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia zapis nie zostałby uczyniony, zapis windykacyjny jest nieważny. 2

3 - zapis windykacyjny nieważny ze względu na zastrzeżenie warunku lub terminu wywołuje skutki zapisu zwykłego uczynionego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, chyba że co innego wynika z treści testamentu lub z okoliczności. Polecenie to nie czyniący nikogo wierzycielem obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania nałożony przez spadkodawcę w testamencie na spadkobiercę lub na zapisobiercę a) Treścią polecenia jest obowiązek określonego działania, na przykład ufundowanie stypendium, postawienie pomnika, zniszczenie korespondencji spadkodawcy, zorganizowanie pogrzebu spadkodawcy, lub zaniechania, na przykład powstrzymanie się od wyjazdu na stałe za granicę. Polecenie może mieć charakter majątkowy, jak i niemajątkowy, może leżeć w interesie spadkodawcy, (osoby trzeciej, obciążonego poleceniem lub mieć na względzie interes społeczny. b) Może być uczynione pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Zachowek(suma pieniężna): Cel: ochrona interesów osób najbliższych spadkodawcy Uprawnieni :zstępni, małżonek, rodzice, którzy byliby powołani do spadku z ustawy Osoby wyłączone od zachowku: osoby uznane za niegodne, które zrzekły się dziedziczenia albo odrzuciły spadek, osoby wydziedziczone, małżonek który został na mocy orzeczenia sądowego wyłączony od dziedziczenia, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy tego małżonka, a żądanie to było uzasadnione Wysokość jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału Wydziedziczenie: Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie) jeżeli uprawniony do zachowku: wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci; uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Niegodność dziedziczenia prowadzi do pozbawienia zdolności do dziedziczenia uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył! 3

4 Przyczyny: Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli: dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy; podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności; myślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. DZIEDZICZENIE USTAWOWE Spadkobiercami ustawowymi są następujące osoby. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy (również pozamałżeńskie i przysposobione) oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku (art k.c.). Dziecko już poczęte w chwili otwarcia spadku (tzw. nasciturus) może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe (art k.c.). Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom, tj. wnukom spadkodawcy w częściach równych. (art k.c.). W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice (art k.c.). W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych (art k.c.). Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych (art k.c.). Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym, tj. siostrzeńcom i bratankom spadkodawcy (art k.c.). W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy (art k.c.). W braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych (art k.c.). Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym, tj. wujom i ciotkom lub kuzynom spadkodawcy (art k.c.). W braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy (tj. pasierbom spadkodawcy), których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku (art k.c.). W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu (art. 935 k.c.). 4

5 TESTAMENT testament - jest jedyną czynnością prawną, która może być dokonana na wypadek śmierci, mortis causa. Natomiast inne sposoby rozrządzenia spadkiem, na przykład w drodze umowy dziedziczenia czy darowizny na wypadek śmierci, należy uznać za niedopuszczalne testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy zasada wykluczenia testamentów wspólnych odwołanie testamentu - spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia odwołanie testamentu może nastąpić w ten sposób, że spadkodawca: sporządzi nowy testament, zniszczy poprzedni testament, pozbawi poprzedni testament cech ważności dokona w poprzednim testamencie zmian, z których wynika wola odwołania zdolność testowania - to zdolność do sporządzenia i odwołania testamentu, którą ma tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych; testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela nieważność testamentu - testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony: a) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli; b) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści; c) pod wpływem groźby. Na nieważność testamentu nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku. Formy testamentów 1. zwykłe: testament własnoręczny(holograficzny), testament notarialny, testament urzędowy (allograficzny), 2. szczególne: testament ustny, testament podróżny, testament wojskowy testament własnoręczny: testament sporządzony w całości pismem ręcznym, podpisany i opatrzony datą brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do: 5

6 zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, treści testamentu, wzajemnego stosunku kilku testamentów. testament notarialny: ta forma testamentu uważana jest za najbardziej bezpieczną i najtrudniejszą do obalenia formę testamentu, z uwagi na charakter dokumentu oraz udział w czynności notariusza Notarialny rejestr testamentów (NORT) - działa od 5 października 2011 roku zarejestrowanie testamentu w NORT jest dla spadkodawcy dobrowolne i bezpłatne, rejestracji dokonuje notariusz na wyraźny wniosek testatora zawarty w samym testamencie lub odrębnym protokole, zarejestrowany może być testament notarialny jak i własnoręczny również można zarejestrować o ile jednocześnie pozostawi się jego oryginał w notarialnym depozycie zarejestrowanie testamentu jest całkowicie bezpłatne; płatne będzie natomiast wyszukiwanie informacji o zarejestrowanym testamencie, rejestr nie zawiera żadnej informacji o treści testamentu, zwłaszcza danych osobowych spadkobierców; potwierdza on jedynie, że określony spadkodawca w ogóle jakiś testament lub testamenty zarejestrował i w jakiej kancelarii (kancelariach) można te dokumenty lub ich wypisy otrzymać, informacja o zarejestrowaniu testamentu ujawniona może być dopiero po śmierci spadkodawcy, a informację tę może uzyskać każdy, bez konieczności podania przyczyny poszukiwania testamentu osoby zmarłej, dopiero dostęp do treści testamentu i możliwość stwierdzenia dziedziczenia na jego podstawie wymaga wykazania interesu prawnego na ogólnych zasadach prawa spadkowego, informację z rejestru NORT można uzyskać jedynie u dowolnie wybranego notariusza i tylko pod warunkiem przedstawienia mu aktu zgonu lub innego równoważnego dowodu śmierci testatora. testament urzędowy: nie może być sporządzony przez osoby głuche lub nieme spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego; oświadczenie to spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Następnie protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. 6

7 Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. testament ustny: istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków testament podróżny: może być sporządzony podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym, spadkodawca przed dowódcą polskiego statku morskiego lub powietrznego lub jego zastępcą w obecności dwóch świadków oświadcza swą wolę dowódca lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny. świadek przy testamencie - świadkiem przy sporządzaniu testamentu nie mogą być: osoby, które nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych, osoby niewidome, głuche lub nieme, osoby które nie mogą czytać, ani pisać, osoby, które nie władają językiem, w którym spadkodawca sporządza testament, osoby dla, których w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, małżonkowie tych osób, ich krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia, ani osoby pozostające z nimi w stosunku przysposobienia, osoby skazane prawomocnie za fałszywe zeznania. umowy dotyczące spadku: Zakaz sporządzania umów o spadek po osobie żyjącej, za wyjątkiem umowy o zrzeczenie się dziedziczenia! -zawarta pomiędzy spadkobiercą ustawowym a spadkodawcą -forma aktu notarialnego -skutek: wyłączenie od dziedziczenia nie tylko spadkobiercy, ale także jego zstępnych, chyba że umówiono się inaczej 7

8 -zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku -możliwość uchylenia umowy forma umowy - akt notarialnego NABYCIE SPADKU Nabycie spadku można poświadczyć w sądzie lub u notariusza Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku podstawowe informacje: Wyłącznie właściwy do rozpoznania sprawy o stwierdzenie nabycia spadku jest sąd rejonowy, w którego obszarze właściwości znajduje się miejsce ostatniego stałego pobytu (zamieszkania) spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy (art. 628 k.p.c.). Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może złożyć każdy, kto ma w tym interes (art k.c.). Wniosek inicjujący postępowanie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku powinien zawierać: oznaczenie sądu, do którego jest kierowany, oznaczenie przedmiotu sprawy, oznaczenie stron postępowania, adresów stron, numer PESEL lub NIP wnioskodawcy (art i 2 k.p.c. w zw. z art k.p.c.). Jeżeli powołane dane nie będą wskazane we wniosku, przewodniczący wezwie wnioskodawcę do uzupełnienia braków formalnych wniosku w terminie tygodniowym. W razie nieuzupełnienia braków formalnych, wniosek podlega zwrotowi (art i 2 k.p.c. w zw. z art k.p.c.). Uczestnikami postępowania o stwierdzenie nabycia spadku są wszystkie osoby, które są potencjalnymi spadkobiercami. Jeżeli spadkodawca pozostawił testament należy wskazać również spadkobierców ustawowych, którzy dziedziczyliby, gdyby testament nie był sporządzony. Zarazem krąg uczestników postępowania sąd ustala z urzędu (art. 510 k.p.c., art. 670 k.p.c.). Osoby niewskazane we wniosku, a będące koniecznymi uczestnikami postępowania sąd wezwie osobnym postanowieniem do udziału w sprawie. Wskazanie uczestników już we wniosku ułatwia jednak pracę sądowi i pozwala na przyspieszenie postępowania. Sąd spadku wydaje bowiem postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po przeprowadzeniu rozprawy, na którą wzywa wnioskodawcę oraz osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi (art. 669 k.p.c.). Dotyczy to również osób, które odrzuciły spadek lub zrzekły się dziedziczenia, bowiem ważność i skuteczność odrzucenia spadku i zrzeczenia się dziedziczenia podlega badaniu w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Jeżeli niektórych osób, które powinny być uczestnikami postępowania nie uda się ustalić, sąd wezwie je do udziału w sprawie przez ogłoszenie (art. 672 k.p.c.). Od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy uiścić opłatę stałą w wysokości 50 złotych (art. 49 ust. 1 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Nieuiszczenie opłaty sądowej stanowi brak fiskalny wniosku, a jego nieuzupełnienie 8

9 w ustawowym terminie 7 dni od wezwania do jego usunięcia skutkuje zwrotem wniosku (art i 2 k.p.c. w zw. z art k.p.c.). Za wpis dokonywany w Rejestrze Spadkowym sąd pobiera opłatę w kwocie 5 złotych, którą przekazuje Krajowej Radzie Notarialnej (która prowadzi Rejestr). Nieuiszczenie opłaty sądowej stanowi brak fiskalny wniosku, a jego nieuzupełnienie w ustawowym terminie 7 dni od wezwania do jego usunięcia skutkuje zwrotem wniosku (art. 95i ust. 3 ustawy Prawo o notariacie, art i 2 k.p.c. w zw. z art. 95i ust. 5 ustawy Prawo o notariacie). Data śmierci spadkodawcy ma istotne znaczenie. Po pierwsze określa stan prawny, jaki znajduje zastosowanie do dziedziczenia (do stwierdzenia nabycia spadku zawsze stosuje się przepisy prawa obowiązujące w dacie otwarcia spadku, czyli w dacie śmierci spadkodawcy). Po drugie stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku (art k.c.). Miejsce ostatniego stałego pobytu spadkodawcy ma znaczenie dla właściwości miejscowej sądu spadku. Istnienie testamentu spadkodawcy ma zasadnicze znaczenie dla ustalenia, czy doszło do dziedziczenia na podstawie testamentu, czy na podstawie ustawy. Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą (art i 2 k.c.). Stan cywilny spadkodawcy w dacie śmierci ma istotne znaczenie dla określenia kręgu spadkobierców ustawowych i uczestników postępowania (art k.c., art k.c.). Małżonek spadkodawcy dziedziczy bowiem w pierwszej kolejności. Przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji (art k.c.). Zarazem małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione (art k.c.). W uzasadnieniu wniosku należy zwięźle opisać sytuację rodzinną spadkodawcy, zwłaszcza jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu. Warto wskazać czy zmarły dzieci (również pozamałżeńskie lub przysposobione), jeśli nie, to czy rodzice spadkodawcy żyli w dacie otwarcia spadku, jeśli nie - to czy miał rodzeństwo, a jeśli brat lub siostra spadkodawcy zmarli przed nim, to czy pozostali po niech bratankowie lub siostrzeńcy spadkodawcy. W razie potrzeby należy opisać dalsze relacje rodzinne spadkodawcy (dotyczące dziadków, wujów, ciotek i kuzynów spadkodawcy). Sąd spadku ustala z urzędu, kto jest spadkobiercą. Warto jednak wskazać już we wniosku osoby potencjalnych spadkobierców, co może ułatwić sądowi pracę, zwłaszcza w sprawach, w których do dziedziczenia dochodzi większa liczba osób. Jeżeli spadkodawca pozostawił testament należy wskazać wszystkie osoby, które powołał do spadku w tym testamencie. Jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu, dochodzi do dziedziczenia ustawowego. 9

10 Spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić (art k.c.). W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku (art i 2 k.c.). Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku (art k.c.). Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art i 2 k.c.). Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważne. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie może być odwołane. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym (art , 2 i 3 k.c.). Okoliczność ma znaczenie dla spadków otwartych przed dniem 14 lutego 2001 roku. Za gospodarstwo rolne uważa się gospodarstwo obejmujące grunty rolne o powierzchni przekraczającej 1 ha (art k.c.). Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku podlega odrzuceniu, jeżeli sąd wydał już postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po tej samej osobie w innym postępowaniu albo został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub toczy się postępowanie sądowe o stwierdzenie nabycia spadku po tej samej osobie (art pkt 2 k.p.c. w zw. z art k.p.c.). Odpisy aktu małżeństwa składa się dla wykazania pokrewieństwa osób, które na skutek zawarcia małżeństwa zmieniły nazwisko. Dla pozostałych spadkobierców należy złożyć odpisy aktów urodzenia. Jeżeli określona osoba dochodzi do spadku w związku ze śmiercią spadkobiercy powołanego do dziedziczenia w wyższej kolejności, to konieczne jest również złożenie odpisu aktu zgonu zmarłego spadkobiercy. Osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza. Kto bezzasadnie uchyla się od wykonania powyższego obowiązku, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Ponadto sąd spadku może nałożyć na uchylającego się grzywnę (art i 2 k.p.c.). 10

11 DAROWIZNA Darowizna to czynność prawna, na mocy której darczyńca zobowiązuje się do jednostronnego bezpłatnego świadczenia kosztem swojego majątku na rzecz obdarowanego, przy równoczesnym braku nałożenia na niego obowiązku świadczenia w zamian za uczynioną darowiznę. Korzyść osiągana przez jedną stronę umowy nie znajduje odpowiednika po drugiej stronie 1. Darczyńcą i obdarowanym może być: a) każda osoba fizyczna, b) każda osoba prawna, c) każda jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną. 2. Obdarowanym może być dziecko w chwili darowizny już poczęte, z tym że prawo to nabywa, jeżeli urodzi się żywe. 3. W przypadku gdy obdarowanym ma być osoba niepełnoletnia wówczas oświadczenie o przyjęciu darowizny składa jej przedstawiciel ustawowy. Jeżeli darowizna obciążona jest zobowiązaniem po stronie niepełnoletniego obdarowanego, przedstawiciel ustawowy musi wystąpić do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody przez sąd na zawarcie umowy darowizny w imieniu niepełnoletniego. 4. Po każdej ze stron umowy darowizny może występować więcej niż jedna osoba. W konsekwencji darczyńcą mogą być współwłaściciele, którzy obdarują wiele lub jedną osobę, która przez to może stać się właścicielem. Podobnie darowizna jednej rzeczy może być ustanowiona na rzecz wielu podmiotów, które staną się przez to współwłaścicielami. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby umowa darowizny została zawarta na rzecz osoby trzeciej. Przedmiotem darowizny mogą być w szczególności: 1. Ruchomości i nieruchomości, lub udział w nich, 2. Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu, 3. Prawo użytkowania wieczystego. Darowizna może polegać na: 1. Przeniesieniu określonych praw z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego (np. prawa własności) 2. Na zapłacie określonej sumy pieniężnej, 3. Ustanowieniu pewnych praw majątkowych (np. na ustanowieniu służebności osobistej), 4. Na zwolnieniu obdarowanego z długu, 5. Na zniesieniu prawa obciążającego cudzą rzecz (np. zniesienie hipoteki) 6. Na działaniu albo na zaniechaniu 11

12 Forma prawna darowizny Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Ważne jest, że forma aktu notarialnego została zastrzeżona wyłącznie dla oświadczenia darczyńcy, co oznacza, że oświadczenie obdarowanego może być skutecznie złożone w każdy sposób, który ujawnia dostatecznie wolę przyjęcia darowizny (także w sposób dorozumiany). Nie dotyczy to jednak sytuacji, w której przepis szczególny wymaga zachowania określonej formy dla oświadczenia woli obu stron (art k.c.) np. formy aktu notarialnego w przypadku nieruchomości Odwołanie darowizny Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. 1. Odwołanie darowizny jeszcze niewykonanej jest możliwe jeżeli: a) po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb b) po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. 2. Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności: Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Rażąca niewdzięczność: Rażąca niewdzięczność to takie postępowanie obdarowanego, które polega na umyślnym zawinionym działaniu lub zaniechaniu, skierowanym przeciwko darczyńcy i które uznać należy, z punktu widzenia powszechnie obwiązujących zasad etycznych, za niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, wykraczające poza zwykłe konflikty rodzinne np. agresja, znęcanie się fizyczne i psychiczne, popełnienie w stosunku do darczyńcy przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo mieniu darczyńcy lub naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych (rodzinnych) łączących go z darczyńcą. Darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy. Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Uprawnienia darczyńcy w przypadku popadnięcia w niedostatek Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do 12

13 utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia. Dożywocie Umowa dożywocia polega na tym, że w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie. O treści i zakresie świadczeń należnych dożywotnikowi przesądza umowa dożywocia w tym zakresie zasada swobody umów (art k.c.) nie doznaje ustawowego ograniczenia. W razie jednak braku szczegółowych ustaleń w umowie zakres świadczeń określa się według art k.c. Zgodnie z art k.c., w braku odmiennej umowy, nabywca powinien przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. Zbywcą nieruchomości może być wyłącznie osoba fizyczna, przy czym zbywca nie musi być jednocześnie dożywotnikiem, bowiem art k.c. pozwala na ustanowienie dożywocia na rzecz osoby bliskiej zbywcy. Nabywcą nieruchomości może być natomiast każdy podmiot prawa cywilnego, tj. osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną Skutki niewykonania uprawnień z umowy dożywocia W przypadku niewykonywania uprawnień z tytułu umowy dożywocia dożywotnik może: 1. Wystąpić do sądu z żądaniem zamiany wszystkich lub niektórych uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień, gdy wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności 2. Żądać zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tego prawa, jeżeli zobowiązany z tytułu umowy o dożywocie zbył otrzymaną nieruchomość, 3. Dochodzić na drodze sądowej świadczeń wymagalnych, 4. Żądać naprawienia szkody będącej następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania umowy dożywocia na zasadach ogólnych (art. 471 i n. k.c.). 13

14 PRAWA PACJENTA Podstawy akt prawny, który reguluje kwestie dotyczące praw pacjenta to Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku i ustawa z dnia 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Podstawowe prawa pacjenta tam zagwarantowane to : 1. Prawo do świadczeń zdrowotnych 2. Prawo do informacji 3. Prawo do zgłaszania działań niepożądanych produktów leczniczych 4. Prawo do tajemnicy informacji 5. Prawo do wyrażania zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych 6. Prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta 7. Prawo do dokumentacji medycznej 8. Prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza 9. Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego 10. Prawo do opieki duszpasterskiej 11. Prawo do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie ALIMENTY Obowiązek alimentacyjny to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Obowiązek ten obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Kto jest uprawniony: 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania, 2. Każdy (dziecko, rodzic, rodzeństwo, dziadkowie, dalsi wstępni, zstępni), kto znajduje się w niedostatku (o ile zasądzenie świadczenia alimentacyjnego nie będzie wiązało się z nadmiernym uszczerbkiem zobowiązanego), 3. Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Małżonek niewinny może żądać od małżonka wyłącznie winnego świadczeń alimentacyjnych choćby nie był w niedostatku. 14

15 Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni. 4. Matka dziecka pozamałżeńskiego może żądać od ojca niebędącego jej mężem świadczeń alimentacyjnych w rozmiarze wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Z ważnych powodów matka może żądać udziału ojca w kosztach swego utrzymania przez czas dłuższy niż trzy miesiące. Ustalając zakres świadczeń alimentacyjnych Sąd bierze się pod uwagę dwie kwestie: 1. usprawiedliwione potrzeby uprawnionego, 2. możliwości zarobkowe i majątek zobowiązanego Postępowanie w sprawach o alimenty jest szczególne: 1. pozew można wytoczyć do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania uprawnionego, 2. sprawa będzie się toczyć przed sądem rejonowym 3. ze względu na charakter sprawy sąd będzie zmierzał do ugodowego zakończenia sporu 4. można żądać zabezpieczenia zapłaty alimentów na czas trwania procesu 5. Orzeczeniu zasądzającemu alimenty sąd nadaje z urzędu rygor natychmiastowej wykonalności i doręcza wierzycielowi tytuł wykonawczy 6. Postępowania jest wolne od opłaty sądowej dla strony dochodzącej świadczenia alimentacyjnego Pozew składany jest do sądu rejonowego, wydziału rodzinnego i nieletnich w dwóch egzemplarzach wraz z załącznikami. Do pozwu należy dołączyć : 1. Odpisy aktów urodzenia dzieci, ewentualnie inne odpisy aktów stanu cywilnego wskazujące na pokrewieństwo między stronami (w linii prostej lub rodzeństwo) lub na zawarty związek małżeński, 2. Dowody potwierdzające wydatki np. rachunki, faktury, paragony, umowy, dowody wskazujące na osiągane dochody stron. 15

16 PRAWA KONSUMENTA Zgodnie z zasadą swobody umów przedsiębiorca nie może narzucić konsumentowi zawarcia umowy czy obciążyć go dodatkowymi opłatami, jeżeli konsument nie wyraził na to zgody. Jednym z podstawowych uprawnień konsumenta jest prawo do informacji, które przedsiębiorca jest zobowiązany przekazać. Taka informacja musi być jasna, zrozumiała i nie może wprowadzać w błąd. Uzależniona jest również od sposoby zawarcia umowy: SPRZEDAŻ TRADYCYJNA: Przedsiębiorca zobowiązany jest przekazać informacje dotyczące: głównych cech świadczenia swoich danych identyfikujących łącznej ceny lub wynagrodzenia za świadczenie oraz o istnieniu opat dodatkowych terminie spełnienia świadczenia odpowiedzialności przedsiębiorca SPRZEDAŻ POZA LOKALEM PRZEDSIĘBIORSTWA I NA ODLEGŁOŚĆ: Przedsiębiorstwa zobowiązany jest przekazać informacje dotyczące: informacje szczegółowe, które powinny być jasne i zrozumiałe PRAWO ODSTĄPIENIA OD UMOWY Zawierać umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa konsumentowi przysługuje prawo do odstąpienia od umowy. Konsument nie ma obowiązku podawać przyczyny. To uprawnienie nie przysługuje w przypadku zakupów w sklepie tradycyjnym. TERMINY 14 dni Początek biegu terminu liczymy następująco: zakup pojedynczej rzeczy od dnia otrzymania rzeczy zakup wielu towarów od dnia otrzymania ostatniej rzeczy, partii, części regularne dostarczanie towarów przez określony czas od dnia otrzymania pierwszej rzeczy pozostałe umowy od dnia zawarcia umowy! Brak informacji o prawie odstąpienie od umowy udzielonego przez przedsiębiorcę. Konsument w takim wypadku może skorzystać z prawa odstąpienia od umowy w ciągu 12 miesięcy. Zachowanie terminu 14 dni: Konsument musi wysłać oświadczenie o odstąpieniu od umowy przed jego upływem. 16

17 FORMA OŚWIADCZENIA O ODSTĄPIENIU OD UMOWY: Forma jest dowolna jednak w celach dowodowych najlepsza będzie forma pisemna. SKUTEK: Umowę uważa się za niezawartą Obowiązki przedsiębiorcy: zwrot konsumentowi wszystkich dokonanych przez niego płatności w tym koszty dostarczenia towaru OBOWIĄZKI KONSUMENTA: odesłanie towaru nie później niż w przeciągu 14 dni od dnia, w którym złożył oświadczenie KOSZTY Sprzedawca zwraca konsumentowi: równowartość ceny towarów koszty dostarczenia towaru konsumentowi do wysokości odpowiadającej najtańszej opcji przesyłki dostępnej w danej ofercie Konsument zobowiązany jest zwrócić: bezpośrednie koszty zwrotu rzeczy (np. opakowania, zabezpieczenia) odpowiedzialny jest wobec sprzedawcy za zmniejszenie wartości rzeczy z racji korzystania w sposób nieodpowiedni. Nie ponosi takiej odpowiedzialności gdy przedsiębiorca nie poinformował go o prawie odstąpienia od umowy. REKLAMACJA Reklamację konsument ma prawo złożyć gdy zakupiony towar ma wadę. W reklamacji określone jest żądanie dotyczące doprowadzenia towaru do stanu zgodnego z umową (naprawa lub wymiana) lub zwrot towaru w całości. Możliwe jest również żądanie obniżenia ceny lub odstąpienie od umowy. Podstawa reklamacji: rękojmia gwarancja Wybór należy do konsumenta, natomiast przedsiębiorca nie może wpływać na decyzję konsumenta. Konsument składa reklamację gdy zakupiony towar ma wady. Wyróżniamy wady: 17

18 FIZYCZNE: towar nie ma właściwości, które produkt tego rodzaju powinien mieć towar nie ma właściwości, o których sprzedawca zapewniał konsumenta towar nie nadaje się do celu, o którym sprzedawca poinformował kupującego towar WADA PRAWNA: towar jest własnością osoby trzeciej np. pochodzi z kradzieży KONSUMENT MA PRAWO ŻĄDAĆ: 1. wymiany towaru na nowy 2. naprawienia towaru 3. obniżenia ceny 4. odstąpienia od umowy- o ile wada jest istotna Wybór należy do konsumenta. WYMIANA LUB NAPRAWA RZECZY Przedsiębiorca: może odmówić gdy opcja wskazana przez konsumenta byłaby niemożliwa do spełnienia dla sprzedawcy może odmówić gdy w porównaniu z możliwych żądań wymagałoby nadmiernych kosztów odmawiając może zaproponować inne rozwiązania Sprzedawca musi wymienić towar lub usunąć wadę w rozsądnym czasie (brak określonego terminu) i bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta. OBNIEŻENIE CENY LUB ODSTĄPIENIE OD UMOWY Dwie zasady: 1. konsument może żądać odstąpienia od umowy tylko wtedy gdy wada ma charakter istotny 2. żądaniu obniżenia ceny powinno towarzyszyć określone kwoty, o którą cena ma być obniżona OKRES RĘKOJMI 1 rok jest to okres odpowiedzialności sprzedawcy (domniemanie, że wada lub jej przyczyna istniała w momencie sprzedaży) zauważenie wady między miesiącem od dnia wydania rzeczy- konsument powinien wykazać, że wada istniała w momencie zakupu zatajenie przez sprzedawcę wady- bez względu na okres jaki upłynął od stwierdzenia wady 18

19 Przedsiębiorca nie będzie ponosił odpowiedzialności gdyby konsument w momencie sprzedaży wiedział o tej wadzie. FORMA paragon fiskalny nie jest konieczny do złożenia reklamacji jednak znacznie ułatwia złożenie reklamacji sprzedawca nie może odmówić przyjęcia reklamacji gdy konsument nie posiada paragonu fiskalnego TERMIN w ciągu roku od stwierdzenia wady (ten termin nie skraca okresu odpowiedzialności sprzedawcy, który trwa 2 lata) TERMIN ROZPATRZENIA REKLAMACJI W przypadku: naprawienia towaru wymianę towaru na nowy obniżenie ceny towaru 14 dni kalendarzowych od nie jej złożenia KOSZTY Gdy konsument składa reklamację: Sprzedawca: > ponosi koszt dostarczenia wadliwej rzeczy do miejsca wyznaczonego w umowie (ta gdzie został wydany towar) ponosi koszty naprawy lub wymiany towaru KONSUMENT: ponosi bezpośrednie koszty zwrotu rzeczy ( koszty opakowania, zabezpieczenia) odpowiedzialny jest wobec sprzedawcy za zmniejszenie wartości rzeczy (gdy korzysta z rzeczy w sposób nieodpowiedni) Konsument nie będzie ponosił takiej odpowiedzialności gdy przedsiębiorca nie poinformował go o prawie odstąpienia od umowy. 19

20 Biuletyn wydany zgodnie z Umową nr 5/2016 pn. Zorganizowanie i prowadzenie przez organizację pozarządową, na zasadach określonych w ustawie z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1255), punktu nieodpłatnej pomocy prawnej w 2017 roku dla mieszkańców Powiatu Wąbrzeskiego