Leszek Buliński. Po li tycz ne uwa run ko wa nia zmian w ochro nie zdro wia sek tor nie pu blicz ny. (na przy kła dzie pla có wek mia sta Gdań ska)

Transkrypt

1

2 2009 B roz 00 st:rozdz 00 Spis treści.qxd :12 Strona 1 Strona tytułowa (do wyk przez graf.) Leszek Buliński Po li tycz ne uwa run ko wa nia zmian w ochro nie zdro wia sek tor nie pu blicz ny (na przy kła dzie pla có wek mia sta Gdań ska)

3 2009 B roz 00 st:rozdz 00 Spis treści.qxd :12 Strona 2 Co py ri ght do wy da nia pol skie go Ce De Wu Sp. z o.o. Wszel kie pra wa za strze żo ne. Za bro nio ne jest ko pio wa nie, ska no wa nie (przez Go ogle, bi - blio te ki i in ne pod mio ty, w tym in sty tu cje po za rzą do we), prze twa rza nie i roz po wszech - nia nie w ja kim kol wiek ce lu oraz po sta ci bez pi sem nej zgo dy Wy daw cy i Au to rów. Recenzenci: Projekt okładki: Agnieszka Natalia Bury DTP: CeDeWu Sp. z o.o. Wydanie I, Warszawa 2009 ISBN EAN Wy daw ca: CeDeWu Sp. z o.o Warszawa, ul. Żurawia 47/49 cedewu@cedewu.pl Fax: (4822) Sekretariat zarządu: (4822) , Księgarnia Ekonomiczna Warszawa, ul. Żurawia 47 zamawiam@cedewu.pl Tel.: (4822) ; Faks (4822) Ekonomiczna Księgarnia Internetowa

4 2009 B roz 00 st:rozdz 00 Spis treści.qxd :12 Strona 3 Spis treści Wprowadzenie Rozdział 1 Polityczno-historyczne podstawy ochrony zdrowia Obraz ochrony zdrowia od momentu uzyskania niepodległości do roku Służba zdrowia od zakończenia II wojny światowej do rozpoczęcia przemian ustrojowych Zabezpieczenie zdrowotne ludności w okresie transformacji ustrojowej po roku Rozdział 2 Opieka zdrowotna bezład czy system? Założenia systemowe opieki zdrowotnej Spojrzenie na system opieki zdrowotnej z roku Rządowy projekt z roku Projekt samorządowego modelu systemu ochrony zdrowia Rozdział 3 Narodowa ochrona zdrowia prio ry tety polityczne Po li ty ka zdro wot na uję cie mię dzy na ro do we i kra jo we Polityka Unii Europejskiej w zakresie opieki zdrowotnej Narodowy Fundusz Zdrowia w kontekście programu Narodowej Ochrony Zdrowia Polityczne aspekty reform zdrowotnych

5 2009 B roz 00 st:rozdz 00 Spis treści.qxd :12 Strona 4 Le szek Bu liń ski Po li tycz ne uwa run ko wa nia zmian w ochro nie zdro wia: sek tor nie pu blicz ny Rozdział 4 Sektor niepubliczny opieki zdrowotnej Restrukturyzacja, prywatyzacja, urynkowienie: słowa kluczowe w obrazie przemian Różne oblicza prywatyzacji na przełomie wieków Prywatyzacja opieki zdrowotnej wymiary indywidualne oraz instytucjonalne Sektor publiczny i prywatny w opiece zdrowotnej wza jem ne re la cje i powiązania Formy prywatyzacji w opiece zdrowotnej Status i rola świadczeniodawców w kontekście procesów prywatyzacji Rozdział 5 Perspektywa zdrowia publicznego w polityce zdrowotnej w Polsce Zakres pojęciowy zdrowia publicznego i jego podstawowe funkcje systemowe Nowy wspólnotowy program w dziedzinie zdrowia publicznego na lata Nurt 1: Informacja i wiedza w programie zdrowia publicznego Nurt 2: Szybka odpowiedź na nagłe zagrożenia zdrowotne Nurt 3: Ukierunkowanie w programach działania z zakresu zdrowia publicznego na czynniki warunkujące zdrowie Problematyka zdrowia publicznego w Unii Europej skiej aspek ty in for ma cyj no -do ku men ta cyj ne i dy dak tycz ne Projekt rezolucji Parlamentu Europejskiego w sprawie mobilności pacjentów i zjawisk zachodzących w ochronie zdrowia w Unii Europejskiej Wspólnotowa polityka zdrowia publicznego Rozdział 6 Zakład Opieki Zdrowotnej pod sta wo wa jed nost ka or ga ni za cyj na zabez pie cza ją ca po trze by zdro wot ne lud no ści ewolucja problematyki Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej (SPZOZ) Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej (NZOZ)

6 2009 B roz 00 st:rozdz 00 Spis treści.qxd :12 Strona 5 Spis treści Rozdział 7 Gdańskie realia niepublicznego lecznictwa w latach badania własne Problem, pytania i hipoteza badawcza Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Spółka Medyczna Gdańsk Południe historia i stan obecny Wyniki badań Podstawowa opieka zdrowotna Ambulatoryjna opieka specjalistyczna Stomatologia Badania diagnostyczne Wnioski z badań wraz z dyskusją Zakończenie. Między polityką a zarządzaniem prywatną opieką zdrowotną Bibliografia

7 2009 B roz 00 st:rozdz 00 Spis treści.qxd :12 Strona 6 Le szek Bu liń ski Po li tycz ne uwa run ko wa nia zmian w ochro nie zdro wia: sek tor nie pu blicz ny 6

8 2009 B roz 00 st:rozdz 00 Spis treści.qxd :12 Strona 7 Wprowadzenie Na si le nie usta wicz nych zmian w po li ty ce opie ki zdro wot nej w Pol sce w ostat nich la tach, pro wa dzą ce do bra ku sta bi li za cji nie zbęd nej do re ali za cji za dań pla có wek słu żby zdro wia, uza sad nia py ta nie o re al ność sys te mo we go cha rak te ru opie ki zdro - wot nej w kra ju. Ana li za li te ra tu ry przed mio tu, czę ścio wo przed sta wio na w bi blio gra - fii do ni niej szej mo no gra fii, uka zu je ró żno rod ne re la cje mię dzy skut kiem dzia ła nia lub de cy zji a efek tem zdro wot nym po li ty ki zdro wot nej. Re la cje te w li te ra tu rze na zwa - ne i wy li czo ne zo sta ły ja ko in ten cjo nal ne, em pi rycz ne lub też tra dy cyj ne i od no szą się do ró żnych form uczest ni cze nia w po li ty ce de cy zji do ty czą cych opie ki zdro wot - nej. I choć, jak wi dać, ist nie ją roz ma ite po dej ścia do upra wia nia po li ty ki zdro wot nej, to po pierw sze żad ne z opi sy wa nych po dejść nie do pro wa dzi ło do zbu do wa nia spój ne go i przej rzy ste go sys te mu za rzą dza nia opie ką zdro wot ną, po dru gie utrzy - mało i po głę bi ło nie uf ność spo łecz ną do re ali zo wa nych zmian frag men ta rycz nych, zaś pla ców kom słu żby zdro wia na kre śli ło los wal czą cych o prze ży cie. Zmia ny trans for ma cyj no -ustro jo we ostat nie go ćwierć wie cza mi nio ne go wie ku w Pol sce stwo rzy ły wa run ki do eko no micz ne go my śle nia o pry wa ty za cji słu żby zdro - wia. Po wsta ją cy i roz wi ja ją cy się sek tor pry wat nej opie ki zdro wot nej wska zał na re al - ne ist nie nie czyn ni ków sprzy ja ją cych roz wo jo wi po py tu na świad cze nia pry wat nych form tej opiek, jak rów nież okre ślił kie run ki roz wo ju pry wat nych in sty tu cjo nal nych na byw ców świad czeń. W cen trum uwa gi po ja wi ły się upraw nie nia wła sno ścio we w opie ce zdro wot nej i uza sad nie nia ich zmia ny. Nie bez zna cze nia w od nie sie niu do sy tu acji w kra ju w za kre sie opie ki zdro wot nej po zo sta je sy tu acja zwią za na z ak ce sją Pol ski do Unii Eu ro pej skiej i ko niecz ność do - sto so wa nia kie run ków pol skiej po li ty ki zdro wot nej do stan dar dów unij nych. In sty tu - cjo na li za cja kwe stii zwią za nych ze zdro wiem pu blicz nym rów nież do dat ko wo pod - kre śli ła ak tu al ność dy na mi ki my śle nia po li tycz ne go, któ re, nie ste ty zbyt czę sto, przy - bie ra ło for mę gry po li tycz nej, od dzia łu jąc po pu li stycz ny mi ha sła mi na zdez o rien to - wa nych wy bor ców. 7

9 2009 B roz 00 st:rozdz 00 Spis treści.qxd :12 Strona 8 Le szek Bu liń ski Po li tycz ne uwa run ko wa nia zmian w ochro nie zdro wia: sek tor nie pu blicz ny Oprócz uwa run ko wań tzw. obiek tyw nych po ja wi ły się py ta nia o uwa run ko wa nia zwią za ne z kom pe ten cja mi me ne dżer ski mi kie row ni ków pla có wek słu żby zdro wia, wie dzy oraz umie jęt no ści, nie zbęd nych w kre owa niu mi sji pla ców ki i jej sku tecz nej, eko no micz nej re ali za cji przy ja znej pa cjen tom. W pra cy pod ję to pró bę kry tycz ne go uka za nia sy tu acji w ob sza rze for mo wa nia się i re ali za cji po li ty ki zdro wot nej w kra ju, szcze gól ną zaś uwa gę po świę co no funk cjo no - wa niu sek to ra pry wat ne go opie ki zdro wot nej. Ce lem na uko wo -po znaw czym sta ło się omó wie nie wy bra nych wa run ków okre śla ją cych wska za nia dla po li ty ki zdro wot nej Wska za nia te w sy tu acji ak tu al nie obo wią zu ją cych re gu la cji praw nych sfor mu ło wa ne zo sta ły na pod sta wie ana li zy funk cjo no wa nia, na przy kła dzie wy bra ne go, Nie pu blicz - ne go ZOZ -u Spół ka Pry wat na Gdańsk Po łu dnie, w okre sie istot nych zmian, a więc w la tach Tak więc wy ko rzy sta no ilu stra cyj nie ob raz pla ców ki nie pu blicz nej ja ko jed ne go z ze spo łów opie ki zdro wot nej, na pod sta wie cze go mo żna by ło oce nić mo żli wy roz wój pla ców ki z uwzględ nie niem pod sta wo wej opie ki zdro wot nej, opie ki spe cja li stycz nej oraz sto ma to lo gicz nej. Po za jej do ku men ta cją uwzględ nio no ta kże wy po wie dzi pa cjen - tów ko rzy sta ją cych z pro po no wa nych świad czeń oraz uwa gi po zy tyw ne i ne ga tyw ne za ło ży cie la pla ców ki o wa run kach obec nych i kie run kach pro po no wa nych zmian, co bez po śred nio zwią za ne jest z do świad cze nia mi kie row ni czy mi za ło ży cie la. Ob raz ten jest re al nym od bi ciem ak tu al nej po li ty ki zdro wot nej, uwzględ nia jed nak rów nież kom po nent per so nal ny, są nim kom pe ten cje za rząd cze za ło ży cie la. Kom pe - ten cje te kształ to wa ły się przez kil ka na ście lat, w sy tu acjach wsze la kich prze mian, obec nie zaś wzbo ga co ne do świad cze niem, umo żli wi ły sfor mu ło wa nie wła snych kry - tycz nych ocen, plu sów i mi nu sów, w sto sun ku do ak tu al nej sy tu acji, jed nak rów nież z uwzględ nie niem roz wią zań sto so wa nych po przed nio. Przy ję cie w pra cy ta kiej wła śnie me to dy pro wa dzą cej do zo biek ty wi zo wa nych wnio sków umo żli wi ło od nie sie nie się do rze czy wi sto ści prak ty ki co dzien nej w opie ce zdro wot nej, do star cza jąc ma te ria łu prag ma tycz ne go dla re flek sji po li to lo gicz nej o ro - li i po win no ściach ró żnych pod mio tów wła dzy w tro sce o zdro wie oby wa te li. Pra ca skła da się z wpro wa dze nia, sied miu roz dzia łów, za koń cze nia oraz bi blio gra - fii dzieł cy to wa nych. Roz dział pierw szy przed sta wia po li tycz no-hi sto rycz ne pod sta wy ochro ny zdro wia w Pol sce i po dzie lo ny jest na trzy pod roz dzia ły, zgod nie z bie giem hi sto rii, w tym z okre sem trans for ma cji ustro jo wej po ro ku Roz dział dru gi sta ra się od po wie dzieć na py ta nie, czy ak tu al na opie ka zdro wot na po sia da cha rak ter sys te mu, czy też mo że bez ła du or ga ni za cyj ne go. Omó wio ne zo sta - ły za ło że nia sys te mo we opie ki zdro wot nej, zmia ny sys te mo we w cią gu ostat nich lat, przed sta wio no rów nież pro jekt sa mo rzą do we go mo de lu sys te mu ochro ny zdro wia. W roz dzia le dru gim omó wio no prio ry te ty po li tycz ne w od nie sie niu do na ro do wej ochro ny zdro wia. Przy bli żo no aspek ty po li ty ki zdro wot nej w uję ciu kon tek stu mię dzy - 8

10 2009 B roz 00 st:rozdz 00 Spis treści.qxd :12 Strona 9 Wstęp na ro do we go i kra jo we go, od nie sio no się do po li ty ki Unii Eu ro pej skiej w za kre sie po - li ty ki zdro wot nej. Opi sa no w nim rów nież za sa dy funk cjo no wa nia Na ro do we go Fun - du szu Zdro wia w kon tek ście pro gra mu Na ro do wej Ochro ny Zdro wia oraz po li tycz ne aspek ty re form zdro wot nych. Roz dział trze ci przed sta wia ob raz na ro do wej ochro ny zdro wia, a w niej głów ne prio ry te ty po li tycz ne. Znaj du ją się w nim od nie sie nia do po li ty ki Unii Eu ro pej skiej w za kre sie opie ki zdro wot nej oraz uwa gi do ty czą ce Na ro do we go Fun du szu Zdro wia w kon tek ście pro gra mu Na ro do wej Ochro ny Zdro wia. Sek tor nie pu blicz ny opie ki zdro wot nej stał się tre ścią roz dzia łu czwar te go. Za ję to się ró żny mi for ma mi pry wa ty za cji na prze ło mie XIX i XX wie ku, przed sta wio no uję - cia de fi ni cyj ne pry wa ty za cji opie ki zdro wot nej w wy mia rach in dy wi du al nych oraz in - sty tu cjo nal nych. Uka za no rów nież wza jem ne re la cje i po wią za nia mię dzy sek to rem pu blicz nym i pry wat nym, omó wio no for my pry wa ty za cji i z tym zwią za ny sta tus oraz ro lę świad cze nio daw ców. W ko lej nym, pią tym, roz dzia le przed sta wio no per spek ty wę zdro wia pu blicz ne go w po li ty ce zdro wot nej w Pol sce. Po za za kre sem po ję cio wym zdro wia pu blicz ne go i je - go pod sta wo wy mi funk cja mi sys te mo wy mi omó wio no no wy, wspól no to wy pro gram w dzie dzi nie zdro wia pu blicz ne go na la ta , jak rów nież po li ty kę zdro wia pu blicz ne go w UE pod ką tem aspek tów in for ma cyj no -do ku men ta cyj nych i dy dak tycz - nych. W roz dzia le tym zna lazł się rów nież pro jekt re zo lu cji Par la men tu Eu ro pej skie - go w spra wie mo bil no ści pa cjen tów i zja wisk za cho dzą cych w ochro nie zdro wia w UE, jak rów nież uwa gi do ty czą ce wspól no to wej po li ty ki zdro wia pu blicz ne go. Roz dział szó sty po świę co ny jest pod sta wo wej jed no st ce or ga ni za cyj nej, za bez pie - cza ją cej po trze by zdro wot ne lud no ści, ja ką jest Za kład Opie ki Zdro wot nej, z wy szcze - gól nie niem ta kich je go form, jak Sa mo dziel ny Pu blicz ny Za kład Opie ki Zdro wot nej oraz Nie pu blicz ny Za kład Opie ki Zdro wot nej. Ba da nia wła sne uka zu ją ce gdań skie re alia lecz nic twa nie pu blicz ne go w Gdań sku, w la tach zna la zły się w roz dzia le siód mym. W ko lej no ści przed sta wio no pro blem ba dań, py ta nia i hi po te zę ba daw czą. Opi sa no ba da ną pla ców kę, tj. NZOZ Spół ka Pry wat na Gdańsk Po łu dnie przed sta wia jąc jej hi sto rię i stan obec ny pod wzglę dem re gu la cji praw nych, wła sno ścio wych i or ga ni za cyj nych. Na stęp nie przed sta wio no wy ni ki ba dań, wnio ski z nich pły ną ce wraz z dys ku sją. Pra cę za my ka Za koń cze nie, któ re go głów ne prze sła nie, wy pro wa dzo ne z wcze - śniej przed sta wio nych ana liz, lo ku je przed sta wio ne efek ty ba da nej pla ców ki w ob sza - rze mię dzy po li ty ką a za rzą dza niem pry wat ną opie ką zdro wot ną w Pol sce. Ta kie uję - cie przed sta wie nia ak tu al nej sy tu acji pol skiej opie ki zdro wot nej wska zu je nie tyl ko na do bre i złe stro ny zmie nia ją ce go się sys te mu zdro wot ne go, ale pod kre śla ro lę czyn - ni ka bez po śred niej re ali za cji, bę dą ce go funk cją kom pe ten cji kie row ni czych, w tym wie dzy fa cho wej i umie jęt no ści, po łą czo nych od po wie dzial no ścią, rze tel no ścią i kul - tu rą me ne dżer ską. Ta kie roz ło że nie ak cen tów po sia da swą ak tu al ność nie tyl ko dla 9

11 2009 B roz 00 st:rozdz 00 Spis treści.qxd :12 Strona 10 Le szek Bu liń ski Po li tycz ne uwa run ko wa nia zmian w ochro nie zdro wia: sek tor nie pu blicz ny sek to ra pry wat ne go, ale rów nież znaj du je za sto so wa nie w sek to rze pu blicz nym, gdzie nie po wo dze nia w dzia łal no ści pla có wek słu żby zdro wia nie za wsze da dzą się wy tłu - ma czyć wzglę da mi usta wo wy mi i roz po rzą dze nia mi praw no -fi nan so wy mi. W tym wzglę dzie przed sta wio ne re flek sje au to ra zna ko mi cie da ły by się prze nieść na wie le in - nych ob sza rów ży cia in sty tu cjo nal ne go w Pol sce. Przed sta wio na bi blio gra fia, jak ła two za uwa żyć, ob fi tu je w po zy cje wy daw ni cze pol - sko ję zycz ne, ja ko że te ma ty ka pra cy do ty czy spe cy fi ki na sze go kra ju, rów nież prze dział cza so wy wy dań dzieł cy to wa nych nie jest sze ro ki, bo wiem roz rzu co ne w cza sie sta no - wi ska i re gu la cje praw ne z dnia na dzień tra ci ły na ak tu al no ści, co zna czą co mo dy fi ko - wa ło kie run ki ana liz i kry tycz ne go opi su. Zna la zły się jed nak de le ga cje do pod sta wo - wych, że by nie po wie dzieć fun da men tal nych, prac zwią za nych z po li ty ką opie ki zdro - wot nej w Pol sce ostat nie go okre su i stan dar da mi wy ma ga ny mi przez Unię Eu ro pej ską. Na za koń cze nie uwag wpro wa dza ją cych do tre ści ni niej szej mo no gra fii war to zdać so bie spra wę z fak tu, że wszyst kie wy ni ki ana liz w ob sza rze po li ty ki zdro wot nej po sia da ją swój ob li ga to ryj ny kon tekst w wie lu in nych, sa mo dziel nych po li ty kach re - ali zo wa nych przez pod mio ty pu blicz ne, jak cho cia żby: po li ty ka spo łecz na, edu ka cyj - na, ba daw czo -na uko wa, pie nię żna, eko lo gicz na itp. Bez wąt pie nia zaś spe cy ficz nie kształ to wać po li ty kę zdro wot ną win ny po li ty ka kształ tu ją ca za cho wa nia proz dro wot - ne, po li ty ka ochro ny śro do wi ska oraz po li ty ka do ty czą ca or ga ni za cji opie ki zdro wot - nej, zgod nie z eu ro pej ską stra te gią Zdro wie dla Wszyst kich. 10

12 2009 B roz 01a:JJ Rozdz 01.qxd :10 Strona 11 R o z d z i a ł 1 Polityczno-historyczne podstawy ochrony zdrowia Współ cze sne kon cep cje ana li zu ją ce pro ce sy spo łecz ne wspól nie pod kre śla ją zna cze nie wol no ści (oso bi stej i zbio ro wej) oraz po czu cie bez pie czeń stwa so cjal - ne go, w tym bez pie czeń stwa zdro wot ne go ja ko naj wy ższej war to ści. Zdro wie po strze ga ne jest za rów no ja ko naj wy ższe do bro in dy wi du al ne i rów no cze śnie ja ko do bro wspól ne. Przy ję te roz ró żnie nie po zwa la po li ty ce spo łecz nej okre ślić pro por cje po mię dzy ob cią że niem in dy wi du al nym a ob cią że niem pu blicz nym w za kre sie fi nan so wa nia sys te mu za bez pie cze nia zdro wot ne go. Wiel kość wy dat ków po no szo nych na ochro nę zdro wia sta no wi współ cze śnie jed ną z naj wa żniej szych form ak tyw no ści pu blicz nej 1. Zna cze nie zdro wia w ka - te go riach in dy wi du al nych jest dla ka żdej oso by jed no znacz ne i oczy wi ste. Ten aspekt za gad nie nia zo sta wi my do ana li zy w osob nym opra co wa niu. Kon cen tru - jąc się na sys te mo wym, in sty tu cjo nal nym aspek cie funk cjo no wa nia ochro ny zdro wia ze szcze gól nym uwzględ nie niem wy mia rów or ga ni za cyj no-za rząd - czych. Zro zu mie nie ak tu al ne go sta nu pol skiej słu żby zdro wia wy ma ga zwró ce - nia uwa gi na istot ne fak ty ma ją ce swo je za ko twi cze nie w okre ślo nym kon tek ście spo łecz no -hi sto rycz nym oraz uwa run ko wa niach praw nych. 1.1 Ob raz ochro ny zdro wia od mo men tu uzy ska nia nie pod le gło ści do ro ku 1939 Sy tu acja zdro wot na Po la ków za miesz ku ją cych po szcze gól ne za bo ry na po - cząt ku XX wie ku by ła znacz nie zró żni co wa na. Po dob nie jak zró żni co wa ne by ły fa zy roz wo ju spo łecz no-go spo dar cze go i po li tycz ne go po szcze gól nych za bor - 1 Wło dar czyk C., Zdro wie pu blicz ne, T. 1, Kra ków, 2001, s

13 2009 B roz 01a:JJ Rozdz 01.qxd :10 Strona 12 Le szek Bu liń ski Po li tycz ne uwa run ko wa nia zmian w ochro nie zdro wia: sek tor nie pu blicz ny ców. Za koń cze nie I woj ny świa to wej oraz od zy ska nie nie pod le gło ści ujaw ni ło sy - tu ację zdro wot ną spo łe czeń stwa no wo po wsta łe go pań stwa pol skie go, ja ko da le ce nie do sko na łą. Nie do ży wie nie, złe wa run ki hi gie nicz no-sa ni tar ne, brak le ków, środ - ków de zyn fek cyj nych oraz pla có wek lecz ni czych, le ka rzy i śred nie go per so ne lu me dycz ne go sta ło się przy czy ną licz nych epi de mii cho rób za kaź nych na te re nie od - ro dzo ne go pań stwa 2. Głów ny kie ru nek dzia łań do ty czą cych za bez pie cze nia zdro wot ne go w la - tach cha rak te ry zu je się licz ny mi ini cja ty wa mi, ma ją cy mi na ce lu po pra - wę zdro wia lud no ści po przez po lep sze nie wa run ków hi gie nicz no-sa ni tar nych w mia stach i na wsiach. Nie wąt pli wie istot ny wpływ miał po ziom cy wi li za cyj ny ziem pol skich, bę dą cy spu ści zną po li ty ki państw za bor czych, któ re wca le nie in te - re so wa ły się spra wa mi hi gie ny pu blicz nej 3. Przyj mu jąc chro no lo gicz ny i rze czo wy po rzą dek mo żna wy od ręb nić na stę pu ją - ce zna czą ce fak ty zwią za ne z for mo wa niem się no wo cze snej słu żby zdro wia w pre - zen to wa nym okre sie w Pol sce rok w od po wie dzi na tak bar dzo zło żo ną sy tu ację zdro wot ną pa nu - ją cą na zie miach pol skich wła dze pań stwo we po wo ła ły do ży cia Mi ni ster - stwo Zdro wia Pu blicz ne go dzię ki dzia ła niom Na czel ne go Ko mi sa rza do Wal ki z Epi de - mia mi Mi ni ster stwa Zdro wia Pu blicz ne go zo sta ła uru cho mio na sieć szpi ta - li za kaź nych (11 tys. łó żek) rok znie sio no Mi ni ster stwo Zdro wia Pu blicz ne go, a je go obo wiąz ki zo sta ły prze ję te przez Mi ni ster stwo Spraw We wnętrz nych i Mi ni ster stwo Pra cy i Opie ki Spo łecz nej. Spra wy zwią za ne z ochro ną zdro wia lud no ści oraz ze sta nem sa ni tar nym kra ju zo sta ły prze ję te przez or ga na te re no we ad mi ni stra cji pań stwo wej i sa mo rzą do wej rok za czę to or ga ni zo wać na te re nie Pol ski ośrod ki zdro wia, któ re by ły kie ro wa ne przez le ka rzy. Mia ły one za za da nie zaj mo wać się dzia łal - no ścią za po bie gaw czą, zwal czać cho ro by spo łecz ne, a ta kże ochro ną śro - do wi ska na tu ral ne go. Or ga ni za cją ośrod ków za ję ły się sa mo rzą dy te ry to - rial ne. Na le ży pod kre ślić, iż ich licz ba sta le ro sła i w 1939 ro ku prze kro czy - ła licz bę Le ow ski J., Po li ty ka zdro wot na a zdro wie pu blicz ne: ochro na zdro wia w go spo dar ce ryn ko wej, CeDeWu, War - sza wa, 2004, s Po słusz na M., Stan sa ni tar no-hi gie nicz ny wsi pol skiej w okre sie II Rzecz po spo li tej. [W]: J. No sko (red.), Z dzie jów zdro wia pu blicz ne go, Łódź, 2006, s Le ow ski J., Po li ty ka..., s Ibi dem, s Paź dzioch S., Zdro wie pu blicz ne. [W]: Czu pry na A. i in. (red.), Zdro wie pu blicz ne. T. 2, Kra ków, 2001, s Le ow ski J., Po li ty ka..., s

14 2009 B roz 01a:JJ Rozdz 01.qxd :10 Strona 13 Rozdział 1. Polityczno-historyczne podstawy ochrony zdrowia 1932 rok Mi ni ster stwo Opie ki Spo łecz nej prze ję ło ca łość pro ble ma ty - ki zwią za nej ze zdro wiem pu blicz nym. W je go struk tu rach funk cje ko or - dy na to ra spra wo wał De par ta ment Słu żby Zdro wia. Jed no cze śnie po wo - ła no Pań stwo wą Na czel ną Ra dę Zdro wia, któ ra by ła or ga nem do rad - czym Mi ni ster stwa. W de par ta men cie po wsta ły dwa wy dzia ły: 1. Nad zo ru nad ak cją za po bie gaw czą, któ ry zaj mo wał się sta nem sa ni - tar nym kra ju, zwal cza niem cho rób za kaź nych i spo łecz nych oraz opie ką nad mat ką i dziec kiem. 2. Nad zo ru nad lecz nic twem, któ re go ob szar dzia ła nia obej mo wał szpi ta le, ośrod ki zdro wia oraz in ne pla ców ki lecz ni cze rok 28 mar ca zo sta ła uchwa lo na przez Sejm usta wa o ubez pie - cze niu spo łecz ny m 9, za stę pu ją ca usta wę o obo wiąz ko wym ubez pie cze - niu spo łecz nym na wy pa dek cho ro by z 1920 ro ku rok na pod sta wie usta wy z 1933 ro ku zo sta ły utwo rzo ne ubez pie - czal nie spo łecz ne i za kła dy ubez pie czeń spo łecz nych: Za kład Ubez pie - cze nia na Wy pa dek Cho ro by, Za kład Ubez pie cze nia od Wy pad ku, Za - kład Ubez pie cze nia Eme ry tal ne go Ro bot ni ków i Za kład Ubez pie czeń Pra cow ni ków Umy sło wych 10. W ro ku 1934 zo sta ło wy da ne roz po rzą - dze nie Pre zy den ta Rze czy po spo li tej, na pod sta wie któ re go zo stał utwo - rzo ny, w miej sce wcze śniej po wo ła nych in sty tu cji, Za kład Ubez pie czeń Spo łecz nych (ZUS) rok w czer wcu zo sta ła uchwa lo na przez Sejm usta wa o pu blicz - nej słu żbie zdro wia. Za stę po wa ła ona za sad ni czą usta wę sa ni tar ną z 1919 ro ku oraz wszyst kie in ne po wsta łe w cza sach za bo rów, a ta kże po rząd ko wa ła sy tu ację praw ną lecz nic twa sa mo rzą do we go, sta no wi ła wy raz no wo cze śnie poj mo wa nej po li ty ki zdro wot nej i zro zu mie nia wiel - kiej od po wie dzial no ści pań stwa za stan zdro wia oby wa te li 11. Pod ko niec lat 20. oraz w la tach 30. w Pol sce za czę ły funk cjo no wać ubez pie - cze nia zdro wot ne, z któ rych fi nan so wa no świad cze nia zdro wot ne, tzw. mo del bi smarc kow ski 12. Do ty czy ły one pra cow ni ków ad mi ni stra cji pań stwo wej oraz ro bot ni ków prze my sło wych. Pod ko niec 1938 ro ku ubez pie cze nia mi ty mi by ło ob ję tych oko ło 20% lud no ści. W wy ni ku wpro wa dze nia tych ubez pie czeń po - 8 Ibi dem. 9 Usta wa z dnia 28 mar ca 1933 ro ku o ubez pie cze niu spo łecz nym. Dzien nik Ustaw, 1933, Nr 51, poz Pręt ki K., Prze kształ ca nie sys te mu ochro ny zdro wia w Pol sce po II woj nie świa to wej, Po znań, 2007, s Pa żdzioch S., Zdro wie..., s Mo del bi smarc kow ski mo del ubez pie cze nio wy, któ ry zo stał przy ję ty w usta wie o ubez pie cze niu na wy pa dek cho ro by z pa kie tu ustaw so cjal nych za ini cjo wa nych przez Ot to von Bi smarc ka, kanc le rza Rze szy Nie miec kiej. Do ty czył on pra cow ni ków ad mi ni stra cji pań stwo wej oraz ro bot ni ków prze my sło - wych. Po wsta łe w ten spo sób Ka sy Cho rych by ły fi nan so wa ne ze skła dek pra cow ni ków i pra co daw - ców. Za trud nia no wła snych le ka rzy oraz otwie ra no wła sne szpi ta le. Le ow ski J., Po li ty ka..., s

15 2009 B roz 01a:JJ Rozdz 01.qxd :10 Strona 14 Le szek Bu liń ski Po li tycz ne uwa run ko wa nia zmian w ochro nie zdro wia: sek tor nie pu blicz ny wsta ły Ka sy Cho rych, któ re by ły fi nan so wa ne ze skła dek pra co daw ców i pra - cow ni ków. Za trud nia ły one wła snych le ka rzy, a ta kże za czę ły uru cha miać wła - sne szpi ta le. W 1935 ro ku licz ba ubez pie czo nych wy no si ła nie ca łe 1,7 mln, a w ro ku 1938 prze kro czy ła 2,1 mln osób 13. W tym sa mym okre sie zo sta ła wpro - wa dzo na in sty tu cja le ka rza do mo we go, z któ rej mo gły ko rzy stać oso by ubez - pie czo ne. Jed nak prze wa ża ją cą for mą świad czeń me dycz nych w okre sie mię - dzy wo jen nym by ła pry wat na prak ty ka le kar ska. Na le ży pod kre ślić, że w ro - ku 1938 licz ba le ka rzy wy no si ła przy lud no ści li czą cej 35 mln. Dla te go też le ka rzom w ich pra cy po ma ga ło 1400 fel cze rów 14. W tym cza sie licz ba łó żek szpi tal nych by ła wy ko rzy sty wa na je dy nie w 50%. By ło to spo wo do wa ne wy so ki mi kosz ta mi le cze nia szpi tal ne go, prze pi sa mi re gu - lu ją cy mi za sa dy fi nan so wa nia te go le cze nia oraz struk tu rą wła sno ścio wą szpi ta - li. Szpi ta le w 40% sta no wi ły wła sność sa mo rzą dów, w 10% by ły pań stwo we, po - nad 30% by ło wła sno ścią ubez pie czal ni, a nie ca łe 20% sta no wi ły wła sność pry - wat no-kon gre ga cyj ną. Zbyt ma ła licz ba osób ob ję tych ubez pie cze niem, a ta kże ni ski po ziom do cho dów lud no ści miał zna czą cy wpływ na trud no ści fi nan so we tych pla có wek. Szpi ta le za dłu ża ły się. Spo wo do wa ło to w 1934 ro ku (po raz pierw szy w hi sto rii Pol ski) ko niecz ność umo rze nia dłu gów szpi ta li 15. Pod su mo wu jąc oma wia ny okres mię dzy wo jen ny mo żna okre ślić go ja ko czas for mo wa nia się zrę bów sys te mu ochro ny zdro wia. Krót ki okres pań stwo - wo ści spo wo do wa ny wy bu chem II woj ny świa to wej do pro wa dził do prze rwa nia prac, a w kon se kwen cji do nie wy kształ ce nia i jed no li te go przej rzy ste go mo de lu słu żby zdro wia. Po zo sta wia jąc na przy szłość pró bę od po wie dzi na cią gle otwar - te py ta nia do ty czą ce spo so bu re ali zo wa nia za dań z za kre su za bez pie cze nia zdro wot ne go lud no ści Pol ski Słu żba zdro wia od za koń cze nia II woj ny świa to wej do roz po czę cia prze mian ustro jo wych Po za koń cze niu II woj ny świa to wej sy tu acja spo łecz no -eko no micz na i zdro wot - na w Pol sce by ła rów nie tra gicz na, jak w 1918 ro ku. Znisz cze nia wo jen ne by ły ogrom ne, do ty czy ły za rów no ma jąt ku trwa łe go, jak i strat w sub stan cji ludz kiej. W pierw szych la tach Pol ski Lu do wej dzia łal ność i funk cjo no wa nie ad mi ni - 13 Ibi dem. 14 Ibi dem. 15 Ibi dem. 14

16 2009 B roz 01a:JJ Rozdz 01.qxd :10 Strona 15 Rozdział 1. Polityczno-historyczne podstawy ochrony zdrowia stra cji słu żby zdro wia zo sta ło opar te na usta wo daw stwie i roz wią za niach praw - nych przy ję tych w okre sie mię dzy wo jen nym, jed no cze śnie do sto so wu jąc je do no wych wa run ków ustro jo wych pań stwa so cja li stycz ne go, opar te go na go - spo dar ce pla no wej. W za kres dzia ła nia ubez pie czal ni spo łecz nych, zgod nie z wy żej wy mie nio ną usta wą wcho dzi ło, mię dzy in ny mi: usta la nie obo wiąz ku ubez pie cze nia, wy mie rza nia i po bie ra nia skła dek ubez pie cze nio wych, kon tro la opła ca nia skła dek przez pra co daw ców, przy zna wa nie i udzie la nie świad czeń z za kre su ubez pie cze nia na wy pa dek cho ro by i ma cie rzyń stwa, a ta kże kon tro - la osób po bie ra ją cych świad cze nia 16. Dzia ła nia w za kre sie for mo wa nia się słu żby zdro wia w okre sie po wo jen nym mo żna przed sta wić w spo sób na stę pu ją cy: 1948 rok 8 paź dzier ni ka zo sta ła uchwa lo na usta wa o za kła dach spo łecz - nych słu żby zdro wia i pla no wej go spo dar ce w słu żbie zdro wia. Usta wa ta obo wią zy wa ła przez ca ły okres trwa nia PRL. Zgod nie z nią do za kła dów spo łecz nych słu żby zdro wia zo sta ły za li czo ne, mię dzy in ny mi za kła dy lecz ni cze, któ re by ły utrzy my wa ne przez pań stwo, in sty tu cje pań stwo we, związ ki sa mo rzą du te ry to rial ne go, in sty tu cje ubez pie czeń spo łecz nych oraz szpi ta le po sia da ją ce pra wo pu blicz no ści. Za kła da niem i fi nan so wa - niem spe cja li stycz nych za kła dów lecz ni czych, któ re mia ły ob słu gi wać co naj mniej jed no wo je wódz two, zaj mo wa ło się pań stwo. Do te go ro dza ju pla có wek zo sta ły za li czo ne, mię dzy in ny mi: in sty tu tu prze ciw ra ko we, sa - na to ria dla osób cho rych na gruź li cę, szpi ta le psy chia trycz ne, wo je wódz - kie i kli nicz ne. Na to miast związ ki sa mo rzą du te ry to rial ne go mia ły za za - da nie za kła da nie i utrzy my wa nie okrę go wych ośrod ków zdro wia, po wia - to wych ośrod ków zdro wia oraz szpi ta li po wia to wych rok 20 mar ca zo sta ła uchwa lo na usta wa o te re no wych or ga nach jed no li tej wła dzy pań stwo wej zno szą ca związ ki sa mo rzą du te ry to rial ne - go, a ich ma ją tek zo stał prze ka za ny na rzecz pań stwa 18. W związ ku z tym, za da nia sa mo rzą du te ry to rial ne go do ty czą ce ochro ny zdro wia prze ję ło pań stwo, na to miast kie row nic two prze ka za no re sor to wi zdro - wia. Dzia ła nia te po zwa la ły na dal szą cen tra li za cję wła dzy pań stwo wej rok 22 lip ca zo sta ła uchwa lo na Kon sty tu cja Pol skiej Rze czy po - spo li tej Lu do wej, któ ra da wa ła wszyst kim oby wa te lom pra wo do ochro - ny zdro wia, a ta kże do po mo cy w przy pad ku cho ro by lub nie zdol no ści do pra cy 19. Or ga ni za cja słu żby zdro wia by ła kształ to wa na po przez usta wy sej mo we, ale rów nież Mi ni ster Zdro wia i Opie ki Spo łecz nej miał wpływ na jej kształt po przez swo je roz po rzą dze nia. 16 Pręt ki K., Prze kształ ca nie..., s Usta wa z dnia 28 paź dzier ni ka 1948 ro ku o za kła dach spo łecz nych słu żby zdro wia i pla no wej go spo - dar ce w słu żbie zdro wia. Dzien nik Ustaw, 1948, Nr 55, poz, Pręt ki K., Prze kształ ca nie..., s Ibi dem, s

17 2009 B roz 01a:JJ Rozdz 01.qxd :10 Strona 16 Le szek Bu liń ski Po li tycz ne uwa run ko wa nia zmian w ochro nie zdro wia: sek tor nie pu blicz ny 1967 rok roz po rzą dze nie z dnia 31 lip ca w spra wie or ga ni za cji otwar - tej opie ki zdro wot nej, cha rak te ry zo wa ło otwar tą opie kę zdro wot ną ja ko dzia łal ność, któ ra ma zmie rzać do po pra wie nia sta nu zdro wot ne go lud - no ści i wa run ków sa ni tar nych śro do wi ska oraz za spo ka jać po trze by lecz ni czo za po bie gaw cze osób, któ re zgła sza ją się w tym ce lu oraz osób cho rych ob ło żnie le czo nych w wa run kach do mo wych rok 20 lu te go Mi ni stra Zdro wia i Opie ki Spo łecz nej wy dał roz po - rzą dze niew spra wie or ga ni za cji ze spo łów opie ki zdro wot nej 21, ma ją ce szcze gól nie wa żne zna cze nie dla roz wo ju słu żby zdro wia te go okre su. Roz po rzą dze nie stwo rzy ło pod sta wy le gi sla cyj ne do utwo rze nia ze spo - łów opie ki zdro wot nej. Jed no stek or ga ni za cyj nych fi nan so wa nych z bu - dże tu, two rzo nych i pod le ga ją cych pre zy dium po wia to wej ra dy na ro do - wej. Ob sza rem je go dzia ła nia był po wiat. Za da nia ja kie po sta wio no przed ze spo ła mi opie ki zdro wot nej, to: za pew nie nie lud no ści za miesz - ku ją cej da ny te ren pod sta wo wej i spe cja li stycz nej opie ki zdro wot nej. Na to miast przy chod nie wo je wódz kie, szpi ta le i ze spo ły spe cja li stycz ne by ły jed nost ka mi bu dże to wy mi two rzo ny mi i pod le ga ją cy mi szcze blo wi wo je wódz kich rad na ro do wych. Przed ka żdym z tych za kła dów opie ki zdro wot nej zo sta ły po sta wio ne in ne za da nia. Przy chod nie wo je wódz kie mia ły udzie lać świad czeń am bu la to ryj nych, kon sul ta cyj nych, spra wo - wać nad zór spe cja li stycz ny, a ta kże zaj mo wać się do kształ ca niem pra - cow ni ków me dycz nych oraz or ga ni za cją i pro wa dze niem szko leń. Szpi - tal wo je wódz ki za kre sem swo ich dzia łań mógł obej mo wać tyl ko jed ną dzie dzi nę me dy cy ny lub kil ka ró żnych spe cjal no ści. Do za dań ze spo łów spe cja li stycz nych na le ża ło spra wo wa nie opie ki sta cjo nar nej, udzie la nie spe cja li stycz nych i kon sul ta cyj nych świad czeń am bu la to ryj nych rok 1 lip ca Mi ni stra Zdro wia i Opie ki Spo łecz nej wy dał za rzą - dze nie w spra wie or ga ni za cji i wzor co wych sta tu tów ze spo łów opie ki zdro wot nej 22. W wy ni ku cze go pod sta wo wa opie ka zdro wot na dla wszyst kich mia ła obej mo wać opie kę za po bie gaw czo-lecz ni czą, świad - cze nia w za kre sie re ha bi li ta cji lecz ni czej, me dy cy ny ogól nej lub cho rób we wnętrz nych, pe dia trii, po ło żnic twa i gi ne ko lo gii oraz sto ma to lo gii rok 19 ma ja zo sta ło wy da ne ko lej ne roz po rzą dze nie Mi ni stra Zdro wia i Opie ki Spo łecz nej w spra wie or ga ni za cji i za dań za kła dów opie ki zdro wot nej. Do za kła dów słu żby zdro wia, któ re mia ły spra wo - wać opie kę zdro wot ną oraz udzie lać nie któ rych świad czeń z za kre su opie ki spo łecz nej zo sta ły za li czo ne: ze spo ły opie ki zdro wot nej dla ogó łu lud no ści, prze my sło we ze spo ły opie ki zdro wot nej, ze spo ły opie ki zdro - 20 Roz po rzą dze nie Mi ni stra Zdro wia i Opie ki Spo łecz nej z dnia 31 lip ca 1967 ro ku w spra wie or ga ni za - cji otwar tej opie ki zdro wot nej. Dzien nik Ustaw, 1967, Nr 36, poz Roz po rzą dze nie Mi ni stra Zdro wia i Opie ki Spo łecz nej z dnia 20 lu te go 1973 ro ku w spra wie or ga ni - za cji ze spo łów opie ki zdro wot nej. Dzien nik Ustaw, 1973, Nr 7, poz Roz po rzą dze nie Mi ni stra Zdro wia i Opie ki Spo łecz nej z dnia 30 czerw ca 1975 ro ku w spra wie or ga - ni za cji i za dań za kła dów opie ki zdro wot nej. Dzien nik Ustaw, 1975, Nr 25, poz

18 2009 B roz 01a:JJ Rozdz 01.qxd :10 Strona 17 Rozdział 1. Polityczno-historyczne podstawy ochrony zdrowia wot nej dla szkół wy ższych, wo je wódz kie szpi ta le ze spo lo ne, szpi ta le wo - je wódz kie, ze spo ły wo je wódz kich przy chod ni spe cja li stycz nych, wo je - wódz kie sta cje po go to wia ra tun ko we go, spe cja li stycz ne ze spo ły opie ki zdro wot nej, sa na to ria, szpi ta le kli nicz ne oraz in ne jed nost ki kli nicz ne aka de mii me dycz nych i in sty tu tów na uko wo -ba daw czych 23. Po prze ana li zo wa niu po wy ższych fak tów mo żna stwier dzić, że w mi nio nym okre sie PRL -u słu żba zdro wia, zgod nie z za ło że nia mi ide olo gicz ny mi, mia ła być pań stwo wa, fi nan so wa na ze środ ków bu dże to wych oraz kom pe tent na, po - wszech na, ogól nie do stęp na i ła two osią gal na dla lud no ści. Rów nież w za mie - rze niach ochro na zdro wia mia ła obej mo wać swo im dzia ła niem wszyst kich oby - wa te li. Naj wa żniej szą ce chą opie ki zdro wot nej te go okre su by ło za ło że nie, że wszyst kie in sty tu cje słu żby zdro wia mia ły two rzyć spój ną ca łość or ga ni za cyj ną i funk cjo nal ną, kie ro wa ną pla no wo i cen tral nie Za bez pie cze nie zdro wot ne lud no ści w okre sie trans for ma cji ustro jo wej po ro ku 1989 Ostat nie dwie de ka dy w ży ciu pań stwa pol skie go to okres trans for ma cji ustro jo wych do ty czą cych prze mian za rów no w sfe rze go spo dar czej, jak i po li - tycz no-spo łecz nej. W efek cie wpro wa dzo nych zmian sys te mo wych dal sze pro - ce sy roz wo ju spo łecz no-go spo dar cze go zo sta ły opar te na za sa dzie wol no ści dla me cha ni zmów ryn ko wych w prze ci wień stwie do re gu la cyj nych funk cji pań - stwa. Sta no wi ło to tym sa mym peł ną ak cep ta cję po li ty ki li be ral nej, do mi nu ją cej w więk szo ści kra jów roz wi nię tych. Do naj istot niej szych re gu la cyj nych funk cji rzą dów na le żą spra wy z za kre su po li ty ki spo łecz nej, do któ rej za li cza się rów - nież ochro na zdro wia 24. Ob szar ten bu dzi współ cze śnie bar dzo du że za in te re so - wa nie ze wzglę du na swo je miej sce i ro lę w ży ciu ka żde go oby wa te la, spo łe - czeństw, a na wet pań stwa. Rok 1999 przy ję to ja ko umow ną, sym bo licz ną da tę wpro wa dze nia zmian po - wszech nie na zwa nych re for mą opie ki zdro wot nych mo cą usta wy z dnia roku. Umow ność wy ni ka stąd, iż jest to tyl ko epi zod, któ ry na - stę pu je po licz nych przy go to wa niach i zmia nach zło żo ne go pro ce su, ja kim jest re for mo wa nie sek to ra zdro wot ne go Roz po rzą dze nie Mi ni stra Zdro wia i Opie ki Spo łecz nej z dnia 19 ma ją 1982 ro ku w spra wie or ga ni za - cji i za dań za kła dów opie ki zdro wot nej. Dzien nik Ustaw, 1982, Nr 15, poz Le ow ski J., Po li ty ka..., s Wło dar czyk C., Re for my zdro wot ne: uni wer sal ny kło pot, Kra ków, 2003, s

19 2009 B roz 01a:JJ Rozdz 01.qxd :10 Strona 18 Le szek Bu liń ski Po li tycz ne uwa run ko wa nia zmian w ochro nie zdro wia: sek tor nie pu blicz ny Sys tem ochro ny zdro wia speł nia trzy wy dzie lo ne funk cje: or ga ni zo wa nia za - rzą dza nia, udzie la nia świad czeń zdro wot nych i fi nan so wa nia 26. Te trzy wy mia - ry na le ży ana li zo wać w ści słym po wią za niu z sy tu acją go spo dar czo-po li tycz ną i spo łecz no-go spo dar czą, ja ko źró dło for mo wa nia le gi sla cyj nych aspek tów re - for my. Zmia ny w ob sza rze ochro ny zdro wia sil nie uwa run ko wa ne by ły wpły wa - mi po li ty ki i go spo dar ki, mia ły cha rak ter wy cin ko wy i nie upo rząd ko wa ny. Jed - nak na le ży przy po mnieć fak ty, któ re sta no wi ły zna czą cy ele ment w pro ce sie re - for mo wa nia słu żby zdro wia: 1988 rok jed ną z pierw szych ustaw ini cju ją cych pro ces zmian jest usta wa o dzia łal no ści go spo dar czej, któ ra umo żli wi ła zwięk sze nie za - kre su lecz nic twa pry wat ne go w sek to rze zdro wia, uła twia jąc roz wój przed się biorstw pry wat nych w ochro nie zdro wia rok ele men tem wspo ma ga ją cym by ła usta wa o izbach le kar skich, w któ rej ure gu lo wa no mo żli wość wy ko ny wa nia prak ty ki pry wat nej rok do wzmoc nie nia sek to ra pry wat ne go przy czy ni ła się usta wa z dnia po wszech nie na zy wa ną usta wą o ZOZ -ach 29. Prze wi - dy wa ła bo wiem mo żli wość two rze nia dwóch form za kła dów opie ki zdro wot nej: pu blicz nych i nie pu blicz nych. Umo żli wia ło to od te go mo - men tu pod mio tom pry wat nym re ali za cję za dań z za kre su słu żby zdro - wia za re zer wo wa nych do tej po ry dla pod mio tów pu blicz nych. Usta wa ta da wa ła ra my praw ne do wpro wa dze nia ra dy kal nych zmian w fi nan - so wa niu i or ga ni zo wa niu in sty tu cji opie ki zdro wot nej rok na stęp nym istot nym ele men tem prore for ma tor skich dzia łań by ło po ja wie nie się pro gra mu pi lo ta żo we go w ochro nie zdro wia 30. Prze - ka za no bo wiem gmi nom o sta tu sie mia sta za da nia i kom pe ten cje wcze - śniej na le żą ce do ad mi ni stra cji rzą do wej. W prak ty ce ozna cza ło to prze - ję cie pro wa dze nia za kła dów opie ki zdro wot nej przez mia sta wraz z prze ję ciem nie od płat nie mie nia i kom pe ten cji do re ali za cji przej mo - wa nych za dań. Prze ka zy wa ne (przej mo wa ne) za kła dy opie ki zdro wot - nej sta ły się ko mu nal ny mi, sa mo rzą do wy mi jed nost ka mi or ga ni za cyj ny - mi w za kre sie ochro ny zdro wia rok to da ta przy ję cia przez Sejm usta wy o po wszech nym ubez - pie cze niu zdro wot nym, któ ra de fi ni tyw nie we szła w ży cie w dniu ro ku 31. Przy ję te w usta wie roz wią za nie opar to na qu - asi bi smarc kow skim mo de lu, two rząc fun dusz ubez pie cze nio wy opar ty Klich J., Przed się bior czość w re for mo wa niu sys te mu ochro ny zdro wia w Pol sce, Kra ków, 1999, s Usta wa z r. o dzia łal no ści go spo dar czej. Dzien nik Ustaw, 1988, Nr 41, poz. 324 z póź n. zm. 28 Usta wa z r. o izbach le kar skich. Dzien nik Ustaw, 1989, Nr 30, poz. 158 z póź n. zm. 29 Usta wa z r. o za kła dach opie ki zdro wot nej. Dzien nik Ustaw, 199, Nr 91, poz. 408 z póź n. zm. 30 Klich J., Przed się bior czość..., s Usta wa z r. o po wszech nym ubez pie cze niu zdro wot nym. Dzien nik Ustaw, 1997, Nr 28, poz. 153 z póź n. zm.

20 2009 B roz 01a:JJ Rozdz 01.qxd :10 Strona 19 Rozdział 1. Polityczno-historyczne podstawy ochrony zdrowia na zmia nie czę ści po dat ku do cho do we go od osób fi zycz nych na skład kę ubez pie cze nio wą. Za cho wa no przy tym ko niecz ność par ty cy pa cji bu - dże tu cen tral ne go w przy pad ku nie któ rych pro ce dur me dycz nych, stąd też przy ję ty mo del mo żna okre ślić ja ko bu dże to wo -ubez pie cze nio wy. Pod su mo wu jąc przed sta wio ne po wy żej kie run ki zmian sys te mu ochro ny zdro - wia mo żna stwier dzić, że w ca łym ana li zo wa nym okre sie od po wie dzial ność za ochro nę zdro wia spo czy wa ła na ad mi ni stra cji rzą do wej. W ogra ni czo nym za - kre sie pod ję to pró bę de cen tra li za cji sys te mu or ga ni zo wa nia i fi nan so wa nia ochro ny zdro wia i prze ka za nia od po wie dzial no ści za or ga ni za cję usług zdro wot - nych sa mo rzą dom po wia to wym. Stwo rzo ne zo sta ły brze go we wa run ki do wcho - dze nia na ry nek usług zdro wot nych no wych pod mio tów, co przy czy ni ło się do stwo rze nia kon ku ren cji mię dzy świad cze nio daw ca mi o środ ki pu blicz ne, z któ rych by ły fi nan so wa ne te świad cze nia. Cho ciaż wpro wa dzo na do sys te mu in - sty tu cja sa mo dziel ne go pu blicz ne go za kła du opie ki zdro wot nej oka za ła się bar - dziej efek tyw na od za kła dów i jed no stek bu dże to wych, to jed nak nie speł ni ła ona wszyst kich ocze ki wań 32. Po wsta ły mo żli wo ści two rze nia nie pu blicz nych za kła - dów opie ki zdro wot nej, głów nie w za kre sie pod sta wo wej opie ki zdro wot nej, spe - cja li stycz nej opie ki am bu la to ryj nej oraz sto ma to lo gii. Kon klu zja, ja ka się po ja wia w wy ni ku ana li zy pre zen to wa ne go okre su po ka zu je ten den cję zmian w kie run ku de cen tra li za cji, ko mer cja li za cji i w kon se kwen cji pry wa ty za cji. 32 Si wiń ska V. i in., Mo de le opie ki zdro wot nej w Pol sce i wy bra nych pań stwach eu ro pej skich. Zdro wie pu - blicz ne 2008, 118, 3, s

21 2009 B roz 01a:JJ Rozdz 01.qxd :10 Strona 20 Le szek Bu liń ski Po li tycz ne uwa run ko wa nia zmian w ochro nie zdro wia: sek tor nie pu blicz ny 20

22 2009 B roz 01a:JJ Rozdz 01.qxd :10 Strona 21 R o z d z i a ł 2 Opie ka zdro wot na bez ład czy sys tem? Opie ka zdro wot na, ja ko wa żny ob szar po li ty ki spo łecz nej, do star cza sta łych skarg i kry tyk Po la ków, pod da nych trud ne mu eg za mi no wi do świad cza nia trans for ma cji ustro jo wej. Uwol nio ne me cha ni zmy ryn ko we two rzą ob raz cha - osu w sek to rze usług zdro wot nych, po czu cie bra ku ra cjo nal nej po li ty ki i go spo - dar ki w tym za kre sie, a co się z tym wią że znacz nych do kucz li wo ści, na któ re na ra że ni są pa cjen ci i ich ro dzi ny. Pró by re for mo wa nia za sad opie ki zdro wot - nej jed no znacz nie wska zu ją na po trze bę dzia łań sys te mo wych, w uję ciu ho li - stycz nym po trzeb i ocze ki wań prze cięt nych oby wa te li. Pro ble my te do tknę ły nie tyl ko Pol skę, ale i kra je ościen ne, zmu sza jąc de cy den tów po li tycz nych do ar ty - ku ło wa nia wa żno ści dzia łań w ob rę bie po li ty ki zdro wot nej 33. Ob ser wo wa ne przez po li to lo gów dzia ła nia w za kre sie opie ki zdro wot nej opi - sy wa ne są przez nich ja ko do raź ne pró by szu ka nia środ ków na za po trze bo wa - nia pa cjen tów, za rów no w sfe rze usług dia gno stycz nych, jak i te ra peu tycz nych, w tym zna czą co far ma ko lo gicz nych. W efek cie po dej mo wa ne de cy zje uzdro - wie nia opie ki me dycz nej przy po mi na ły, i wciąż przy po mi na ją, przy sło wio wą wal kę z tzw. krót ką koł drą, nie zdat ną do przy kry cia sku tecz nie ca łe go cia ła. Przej ście na wła sne roz li cze nia za kła dów opie ki zdro wot nej wo bec ro sną cych kosz tów dia gno sty ki i le cze nia spo wo do wa ło za dłu że nia, któ re w efek cie za m- knę ły mo żli wo ści peł ne go świad cze nia usług. Ewen tu al ny suk ces wią zał się rów nież z wy so ki mi kom pe ten cja mi me ne dżer ski mi za rzą dza ją cych pla ców ka - mi opie ki zdro wot nej. Nie ste ty, wa run ki te speł nia ła sto sun ko wo ma ła gru pa za - rzą dza ją cych. Trud no ści w za rzą dza niu wy ni ka ły, i wy ni ka ją, ze sta nu re gu la cji praw nych, rów nież stop nia wza jem nych po wią zań struk tu ral nych pla có wek słu żby zdro - 33 Chołuj B., System opieki zdrowotnej w Polsce i krajach sąsiedzkich, Warszawa,

23 2009 B roz 01a:JJ Rozdz 01.qxd :10 Strona 22 Le szek Bu liń ski Po li tycz ne uwa run ko wa nia zmian w ochro nie zdro wia: sek tor nie pu blicz ny wia, ko mu ni ka cji z lo kal ny mi pod mio ta mi wła dzy, ja ko ścią współ pra cy we - wnątrz re sor to wej, jak i po za nią. Spra wa wy glą da ła by znacz nie le piej, gdy by wy mie nio ne wy żej uwa run ko wa nia sta no wi ły ob raz czy tel ny i spój ny. Pa ra dok - sal nie w li te ra tu rze fa cho wej dość czę sto po ja wia się po ję cie sys tem opie ki zdro wot nej. Ja kie wa run ki speł niać win ny za sa dy za rzą dza nia w obec nych wa - run kach po li tycz nych i ja kie ar gu men ty prze wa ża ją w ana li zie sta nu fak tycz ne - go? Czy Po la cy ma ją rze czy wi ście mo żli wość ko rzy sta nia z sys te mu opie ki zdro - wot nej, czy też ra czej z bez ła du w słu żbie zdro wia? 2.1. Założenia systemowe opieki zdrowotnej Ana li za po li to lo gicz na do star cza na rzę dzi dla opi su me cha ni zmu, a w nim ele - men tów, któ re funk cjo nu ją na rzecz wła ści we go za bez pie cze nia usług zdro wot - nych, po zwo li też ro ze znać ja kość po wią za nia roz licz nych dzia łań w tej sfe rze. W ana li zie do ko nu je się kon fron ta cji ja ko ści ob sza ru re gu la cji praw nych, za - war tych w nich za ło żeń ide owych, z re al no ścią re ali za cyj ną, w tym kon sump cją usług zdro wot nych. W ana li zie na le ży uwzględ nić za ło że nia świa to we, eu ro pej - skie, któ re na mo cy pod pi sa nych trak ta tów i umów, win ny być uwzględ nia ne w kon stru owa niu za sad po li ty ki zdro wot nej w ocze ki wa nej sys te mo wej po sta ci. Na le ży więc za uwa żyć, iż zgod nie z fun da men tal ny mi za sa da mi Kar ty Lu bl jań skiej, eu ro pej skie sys te my opie ki zdro wot nej win ny być: wie dzio ne war to ścia mi, skie ro wa ne na zdro wie, ukie run ko wa ne na lu dzi, na sta wio ne na ja kość, opar te o sta bil ne fi nan so wa - nie, zo rien to wa ne na pod sta wo wą opie kę zdro wot ną. Sys tem opie ki zdro wot nej w Pol sce ma na ce lu za po bie ga nie, wy kry wa nie i zwal cza nie cho rób oraz po pra wę sa mo po czu cia po pu la cji 34. Ce le sys te mu opie ki zdro wot nej: 1) po pra wa sta nu zdro wia po pu la cji i pro mo wa nie spo łecz ne go do bro sta nu, 2) za pew nia nie do stę pu i rów no ści w do stę pie do opie ki zdro wot nej, 3) za pew nia nie mi kro- i ma kro eko no micz nej efek tyw no ści wy ko rzy sta nia za - so bów, 4) dba łość o sku tecz ność kli nicz ną do star cza nej opie ki, 5) po pra wa ja ko ści opie ki zdro wot nej i sa tys fak cji pa cjen tów, 6) za pew nie nie dłu go okre so wej sta bil no ści fi nan so wej sys te mu. 34 Por. Wi ki pe dia,