PARTNERSTWO LOKALNE WE WŁOCŁAWKU

Transkrypt

1 PARTNERSTWO LOKALNE WE WŁOCŁAWKU REKOMENDACJE I WNIOSKI OPRACOWANO NA PODSTAWIE RAPORTU: AGNIESZKA JERAN, WŁOCŁAWEK: PARTNERSTWO LOKALNE KLUCZEM SKUTECZNEGO ZARZĄDZANIA ZMIANĄ GOSPODARCZĄ, RAPORT KOŃCOWY Z BADAŃ (GRUDZIEŃ 2012) Przedkładane opracowanie zawiera podsumowanie pierwszego etapu projektu: Partnerstwo lokalne kluczem do skutecznego zarządzania zmianą gospodarczą i odwołuje się do realizowanych od września do grudnia 2012 badań. Ma ono charakter podsumowujący, zawiera zarówno wnioski z przeprowadzonych badań, jak i rekomendacje dla dalszych działań w ramach projektu. Dokument opracowano na podstawie A. Jeran, Włocławek. Partnerstwo lokalne kluczem skutecznego zarządzania zmianą gospodarczą, Raport końcowy z badań, Grudzień 2012.

2 1. ŹRÓDŁA DANYCH I PROCEDURY BADAWCZE 1.1.BADANIE Materiały źródłowe dla raportu z badań obejmowały trzy obszary badań własnych: - zogniskowane wywiady grupowe z przedstawicielami pięciu wybranych grup interesariuszy; - indywidualne wywiady pogłębione z przedsiębiorcami prowadzącymi działalność we Włocławku (łącznie zrealizowano 20 wywiadów); - audytoryjne wywiady kwestionariuszowe zrealizowane z pracownikami włocławskich przedsiębiorstw (łącznie uzyskano odpowiedzi o 188 respondentów). Każde z badań podsumowano w osobnych raportach, obejmujących: pięć not analitycznych z wywiadów grupowych, jeden zbiorczy raport z badań jakościowych i jeden zbiorczy raport z badań ilościowych. Całokształt przeprowadzonych badań podsumowuje raport końcowy, stanowiący podstawę niniejszego opracowania Dane zastane: Dla zarysowania obrazu sytuacji społecznej i gospodarczej Włocławka wykorzystano dane pochodzące z trzech źródeł: - dane gromadzone i udostępniane przez Główny Urząd Statystyczny, przede wszystkim w postaci zestawień udostępnianych w Banku Danych Lokalnych; - dane gromadzone i udostępniane przez Urzędy Pracy Powiatowy dla Włocławka oraz Wojewódzki dla województwa kujawsko-pomorskiego; - dane zgromadzone i udostępnione w ramach projektu Bilans Kapitału Ludzkiego w zakresie dotyczącym poziomu kompetencji pracowników (wyniki badań ogólnopolskich) WYJAŚNIENIA WYKORZYSTANYCH POJĘĆ I PODEJŚĆ BADAWCZYCH STEEPVL Analiza STEEPVL wykorzystywana jest m.in. do identyfikacji czynników decydujących o przebiegu wybranego procesu. W odniesieniu do diagnozowania stanu społeczno-gospodarczego Włocławka i planowanego tworzenia partnerstwa dedykowanego zarządzaniu zmianą gospodarczą, zdecydowano się na wykorzystanie metodyki STEEPVL (Akronim pochodzi od siedmiu uwzględnianych w procesie grup czynników: Społeczne, Technologiczne, Ekonomiczne, Ekologiczne, Polityczne, odnoszące się do wartości ( Value ), Legislacyjne) w wywiadach grupowych, dzięki czemu identyfikacja czynników i określenie wspierającego lub hamującego oddziaływania każdego z nich była przedmiotem dyskusji grupowej, umożliwiając w ten sposób poznanie różnych punktów widzenia i sposobów interpretacji wskazanych czynników. Ze względu na specyfikę tematu zdecydowano się odstąpić od analiz jednej z grup czynników czynników o charakterze ekologicznym, natomiast szczegółowa analiza wyników wykazała, że w istocie dokonuje się opinii badanych scalenie czynników politycznych z legislacyjnymi (co odzwierciedlałoby specyfikę Włocławka, ale też dążenie w trakcie

3 badania, by nie wikłać interlokutorów w rozważania z poziomu niezwiązanego z gospodarką lokalną np. w kwestie polskiego systemu podatkowego itp.) KOMPETENCJE UJĘCIE W BILANSIE KAPITAŁU LUDZKIEGO Kierując się możliwością przeprowadzenia analiz porównawczych, sięgnięto po ujęcie kompetencji wykorzystane w badaniu Bilans Kapitału Ludzkiego. W ujęciu tym po przeanalizowaniu szeregu sposobów rozumienia kompetencji i realizacji badań poziomów kompetencji, autorzy wybrali jedenaści zakresów kompetencji, przekładając większość z nich na podwymiary zachowań. Pomiar dokonuje się metodą samooceny każdego z respondentów w odniesieniu do wymiaru i podwymiaru, poprzez określenie stopnia nasilenia danej kompetencji w puli jego umiejętności i postaw w miejscu pracy. Poniżej przedstawiono zestawienia kompetencji oraz ich wymiarów i podwymiarów, wykorzystane w badaniu Bilans Kapitału Ludzkiego. Posługiwanie się urządzeniami Kompetencje w Bilansie Kapitału Ludzkiego Nazwa Wymiar zachowania Podwymiar zachowania kompetencji Kognitywne Wyszukiwanie i analiza informacji oraz wyciąganie wniosków Szybkie streszczanie dużej ilości tekstu Logiczne myślenie, analiza faktów Ciągłe uczenie się nowych rzeczy Matematyczne Wykonywanie obliczeń Wykonywanie prostych rachunków Wykonywanie zaawansowanych obliczeń matematycznych Komputerowe Obsługa komputera i wykorzystanie internetu Podstawowa znajomość pakietu typu MS Office Znajomość specjalistycznych programów, umiejętność pisania programów czy tworzenia stron internetowych Wykorzystanie internetu: przeszukiwanie stron internetowych, obsługa poczty elektronicznej Artystyczne Zdolności artystyczne i twórcze -- Fizyczne Sprawność fizyczna -- Techniczne Wyobraźnia techniczna i posługiwanie się urządzeniami technicznymi 1 technicznymi Dokonywanie napraw urządzeń technicznych Samoorganizacyjne Samoorganizacja pracy i przejawianie inicjatywy (rozplanowanie i terminowa realizacja działań w pracy, skuteczność w dążeniu do celu) Samodzielne podejmowanie decyzji przedsiębiorczość i przejawianie inicjatywy Kreatywność (bycie innowacyjnym, wymyślanie nowych rozwiązań) Odporność na stres Terminowa realizacja 1 W samym badaniu posługiwano się jednak odniesieniem tylko na poziomie wymiaru zachowań, opisanym jako obsługa, montowanie i naprawa urządzeń.

4 zaplanowanych działań Interpersonalne Kontakty z innymi ludźmi, zarówno ze Współpraca w grupie współpracownikami, jak i klientami czy podopiecznymi Łatwe nawiązywanie kontaktów ze współpracownikami czy klientami Bycie komunikatywnym i jasne przekazywanie myśli Rozwiązywanie konfliktów pomiędzy ludźmi Biurowe Organizowanie i prowadzenie prac biurowych -- Kierownicze Zdolności kierownicze i organizacja pracy innych Przydzielanie zadań innym pracownikom Koordynowanie pracy innych pracowników Dyscyplinowanie innych pracowników przywoływanie ich do porządku. Dyspozycyjne Dyspozycyjność Gotowość do częstych wyjazdów Elastyczny czas pracy (bez stałych godzin pracy) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych projektu Bilans Kapitału Ludzkiego, bkl.parp.gov.pl Pytania odnoszące się do kompetencji skonstruowano w badaniu pracowników włocławskich przedsiębiorstw w sposób analogiczny, tak by móc dokonać bezpośrednich porównań INNOWACYJNOŚĆ Ze względu na rosnące znaczenie innowacyjności jako postawy jednostki i jako składowej opisującej funkcjonowanie podmiotów gospodarczych objęto badaniem, oprócz wskazanych zakresów kompetencji także innowacyjność pracowników. Istotna była przede wszystkim innowacyjność jednostki pracownika, od tego indywidualnego poziomu zależy bowiem innowacyjność przedsiębiorstw, choć oczywiście sama kultura organizacyjna i procedury przedsiębiorstw mogą ją wspierać lub hamować. Innowacyjność ujmowano poprzez opisy sposobów zachowania, które obejmują m.in. modyfikowanie własnego otoczenia czy tworzenie nowych rozwiązań w oparciu o krytykę rozwiązań dotychczasowych. Wymaga to jednocześnie gotowości do podejmowania ryzyka, dlatego częścią badań była diagnoza owej gotowości i poziomu akceptacji ryzyka w ramach indywidualnie podejmowanych przez pracowników działań KULTURA ORGANIZACYJNA MODEL WARTOŚCI KONKURUJĄCYCH CAMERONA I QUINNA Model wartości konkurujących Camerona i Quinna (Cameron K.S., Quinn R.E., Kultura organizacyjna diagnoza i zmiana, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003) jest jednym z ujęć uznających kulturę organizacyjną za sposób w jaki pracownicy danej organizacji interpretują rzeczywistość. Interpretacje te wyznaczają sposoby zachowań i podejmowane decyzje. Tworząc swój model Cameron i Quinn dokonywali statystycznej redukcji prawie 40 czynników wyróżniających kultury i w efekcie sprowadzili je do dwóch wymiarów, reprezentowanych przez cztery, biegunowe grupy kryteriów (po dwa bieguny każdego w wymiarów). Pierwszy z wymiarów rozpięty jest pomiędzy biegunem elastyczności i dynamiki a biegunem porządku i kontroli, opisując w ten sposób postrzeganie warunków w jakich funkcjonują członkowie organizacji i sposoby ich działania wedle stopnia nasycenia procedurami i kontrolą. Drugi wymiar odnosi się do ukierunkowania uwagi organizacji do wewnątrz lub na zewnątrz. W efekcie kulturę organizacji osadzić można w czteropolowym modelu obejmującym: - adhokrację w ćwiartce łączącej elastyczność i orientację na zewnątrz;

5 - klan elastyczność i orientacja do wewnątrz; - hierarchię stabilność i orientacja do wewnątrz; - rynek stabilność i orientacja na zewnątrz. Wykorzystując skonstruowane przez Camerona i Quinna narzędzie można nie tylko wskazać na dominujące cechy kultury danej organizacji, ale także pełniejszy profil, zazwyczaj bowiem organizacje realizują do pewnego stopnia cechy każdego z tych wymiarów, z dominacją jednego z nich. Badanie obejmuje bowiem sześć aspektów funkcjonowania organizacji: ogólna charakterystyka, styl przywództwa, styl kierowania pracownikami, czynniki zapewniające spójność, obszary największego nacisku organizacyjnego oraz kryteria sukcesu, w każdym z nich nasycenie cechami każdego z czterech wymiarów może być różne. W przeprowadzonym badaniu pracowników włocławskich przedsiębiorstw zdecydowano się na pewne nadużycie związane z badaniem pracowników różnych organizacji. W efekcie różnice pomiędzy nimi zatarły się, a otrzymano obraz średniej kultury organizacyjnej włocławskich przedsiębiorstw. Uznano bowiem, że w ramach tożsamości lokalnej i lokalnej kultury funkcjonuje specyficzna kultura gospodarowania, wyrażająca się nie tylko w mentalności mieszkańców, ale i w sposobie prowadzenia działalności gospodarczej. Relacje pracowników włocławskich przedsiębiorstw pozwoliły na jej uchwycenie.

6 2. SYTUACJA WE WŁOCŁAWKU W ŚWIETLE DANYCH ZASTANYCH 2.1. DEMOGRAFIA Włocławek wg stanu na koniec 2011 roku liczył niemal 120 tys. mieszkańców choć jest trzecim co do wielkości miastem województwa, to jednak liczba jego mieszkańców stanowi mniej niż 60% liczby mieszkańców Torunia, który liczył sobie 207 tys. mieszkańców. Przemiany demograficzne są także bardziej niekorzystne dla Włocławka niż Torunia o ile w okresie pięciu lat od 2006 do 2011 roku zmniejszenie się liczby mieszkańców wynosiło w Toruniu 1,1%, o tyle we Włocławku było to 2,44%. LUDNOŚĆ (STAN W DNIU 31 TORUŃ WŁOCŁAWEK XII) Ludność faktycznie zamieszkała zmiana w % 2006 = 100% zmiana w % 2006 = 100% Ogółem ,10% ,44% Kobiety ,31% ,61% Mężczyźni ,84% ,25% Źródło: obliczenia na podstawie: Bank Danych Lokalnych, Analiza wskazuje też na silniejsze niż w Toruniu pogarszanie się sytuacji demograficznej w odniesieniu do grup wiekowych silniejsze niż w Toruniu jest we Włocławku zmniejszenie się liczby osób w wieku produkcyjnym, ale także znacznie silniejszy spadek liczby mieszkańców w wieku przeprodukcyjnym, co pozwala sądzić iż tendencja do zmniejszania się liczby potencjalnych pracowników nadal będzie wyraźniejsza niż chociażby w Toruniu. LUDNOŚĆ (STAN W DNIU 31 XII) TORUŃ WŁOCŁAWEK Ludność w wieku: zmiana w % 2006 zmiana w % = 100% 2006 = 100% przedprodukcyjnym ,37% ,75% Produkcyjnym ,93% ,03% poprodukcyjnym ,17% ,53% Źródło: obliczenia na podstawie: Bank Danych Lokalnych, W przypadku obecnej struktury nie wydaje się to aż tak wyraźne, niemniej udział osób w wieku produkcyjnym jest we Włocławku niższy niż w Toruniu. LUDNOŚĆ (STAN W DNIU 31 XII) TORUŃ WŁOCŁAWEK W % ogółem ludność w wieku: przedprodukcyjnym 17,6 16,5 18,5 16,7 Produkcyjnym 67,5 65,6 66,5 64,7 poprodukcyjnym 14,9 18,0 15,0 18,5 Źródło: obliczenia na podstawie: Bank Danych Lokalnych, Niekorzystną tendencję oddają także zmiany i różnice w zakresie wskaźników obciążenia demograficznego. LUDNOŚĆ (STAN W DNIU 31 XII) TORUŃ WŁOCŁAWEK Wskaźniki obciążenia demograficznego ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 48,1 52,5 50,4 54,5

7 ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym 84,8 109,1 81,1 110,7 ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 22,1 27,4 22,5 28,6 Źródło: obliczenia na podstawie: Bank Danych Lokalnych, Sytuacja demograficzna Włocławka jest zatem stosunkowo trudna, a z całą pewnością trudniejsza niż wykorzystanego jako punkt odniesienia Torunia. Oczywiście diagnoza ta winna być puntem wyjścia dla strategii rozwoju miasta, ale także jako obiektywny i zewnętrzny czynnik, stanowić punkt odniesienia dla subiektywnych opinii badanych mieszkańców, przedsiębiorców, decydentów miasta RYNEK PRACY Sytuacja na rynku pracy okazuje się stawiać Włocławek ponownie w mniej korzystnej sytuacji niż mająca miejsce w Toruniu. O ile w Toruniu liczba pracujących nieznacznie wzrosła pomiędzy 2006 a 2011 rokiem, o tyle we Włocławku zmalała, natomiast wśród zarejestrowanych bezrobotnych sytuacja była odwrotna Toruń odnotował spadek, szczególnie wśród kobiet, natomiast Włocławek wzrost, najsilniejszy wśród mężczyzn. Wyraźna różnica dotyczy też stopy bezrobocia. W tym ostatnim przypadku warto sięgnąć także po dane urzędów pracy. RYNEK PRACY (STAN W DNIU TORUŃ WŁOCŁAWEK 31 XII) Pracujący* zmiana w %, % zmiana w %, % Ogółem ,59% ,07% mężczyźni ,32% ,63% Kobiety ,83% ,59% Bezrobotni zarejestrowani Ogółem ,72% ,51% mężczyźni ,01% ,81% Kobiety ,02% ,07% Źródło: obliczenia na podstawie: Bank Danych Lokalnych, Zgodnie z danymi Powiatowego Urzędu Pracy we Włocławku stopa bezrobocia dla powiatu grodzkiego czyli dla miasta Włocławek w końcu 2011 roku wynosiła 19,7%, zaś w październiku 2012 roku 20,1%. Dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Toruniu z okresu od stycznia do końca listopada 2012 roku pozwalają na zarysowanie obrazu, zgodnie z którym sytuacja młodych osób absolwentów szkół różnego poziomu, jest we Włocławku bardziej niekorzystna niż Toruniu i jednocześnie gorsza niż wskazują charakterystyki całego województwa. Osoby będące w szczególnej sytuacji na rynku pracy: województwo kujawskopomorskie miasto Toruń powiat grodzki Włocławek - rejestracje od 1 stycznia udział rejestracji absolwentów (osób w okresie do 12 10,7% 10,1% 9,7% miesięcy od ukończenia nauki) - udział w rejestracji bezrobotnych, którzy ukończyli 2,6% 3,6% 2,8% szkołę wyższą do 27 roku życia proporcja bezrobotnych pozostałych w końcu okresu 41% 32,9% 45,6%

8 absolwenci proporcja bezrobotnych pozostałych w końcu okresu bezrobotni, którzy ukończyli szkołę wyższą, do 27 roku życia 32,9% 26,4% 38,3% udział osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy w 92,4% 86,6% 92,5% ogólnej liczbie bezrobotnych stan: Źródło: obliczenia własne na podstawie danych z tablic załączonych do: Rynek pracy województwa kujawskopomorskiego. Biuletyn Informacyjny nr 11/2012, Wojewódzki Urząd Pracy w Toruniu Zgodnie z nomenklaturą urzędów pracy absolwenci szkół wykazywani są w grupie osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy powyższe dane wskazują, że udział ogółu absolwentów wśród rejestracji w ciągu 11 miesięcy 2012 roku był we Włocławku niższy niż całym województwie i niższy niż w Toruniu, natomiast w odniesieniu do absolwentów szkół wyższych był wyższy niż w województwie i wyższy niż w Toruniu. Może to świadczyć o mniejszej nominalnej liczbie absolwentów wśród rejestrujących się bezrobotnych we Włocławku, ale może też wynikać z wyższego udziału innych kategorii bezrobotnych w szczególnej sytuacji na rynku pracy, niemniej osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy tak w województwie jak w każdym z miast stanowią większość bezrobotnych. Istotny jest jednak odpływ młodych pracowników z rejestrów bezrobotnych okazuje się, że we Włocławku jest on najsłabszy z puli rejestrujących się przez 11 miesięcy w końcowym okresie pozostaje nadal w rejestrach prawie połowa absolwentów (45,6%) i niemal 40% osób z wyższym wykształceniem w wieku do 27 lat. Wskaźniki te w Toruniu są znacząco niższe pozostaje w rejestrach co trzeci absolwent i co czwarta osoba z wyższym wykształceniem. Wskaźniki dla Włocławka są przy tym wyższe niż dla województwa, co świadczyłoby o sytuacji trudniejszej niż średnia sytuacja w każdej z miejscowości województwa kujawsko-pomorskiego i potwierdzało, że młodzi ludzie we Włocławku, absolwenci szkół dowolnego poziomu, mają problem ze znalezieniem zatrudnienia GOSPODARKA LOKALNA: PODMIOTY GOSPODARCZE I ZATRUDNIENI Włocławek uchodzi za miasto o charakterze przemysłowym. Dane Głównego Urzędu Statystycznego (Bank Danych Lokalnych) potwierdzają ten fakt, przede wszystkim w odniesieniu do liczby zatrudnionych w podmiotach gospodarczych z poszczególnych sekcji gospodarki, chociaż sytuacja w zakresie liczby podmiotów gospodarczych prowadzących działalność w poszczególnych sekcjach dają nieco inny obraz ZATRUDNIENI Dane GUS pozwalają na wskazanie struktury zatrudnienia wg sekcji działalności, aczkolwiek uwzględniają tylko dane o zatrudnionych w podmiotach gospodarczych o liczbie zatrudnionych przekraczającej 9 osób, a więc bez mikroprzedsiębiorstw. Udział zatrudnionych w sektorach gospodarki o charakterze przemysłowym okazuje się być we Włocławku wyższy niż średnia ogólnopolska czy charakterystyka województwa, a także wyższy niż w dwóch większych miastach województwa Bydgoszczy i Toruniu. Dostrzegalny pomiędzy 2006 a 2011 rokiem spadek udziału zatrudnienia w tym sektorze jest mniejszy niż w porównywanych miastach. Z kolei udział zatrudnionych w sektorze usług jest niższy niż w Bydgoszczy czy Toruniu i zbliżony do charakterystyki całego województwa. Fakt, że dane nie uwzględniają najmniejszych podmiotów gospodarczych może w pewnym stopniu wpływać na uzyskany obraz, jednak dotyczy on wszystkim porównywanych jednostek terytorialnych. Jednostka terytorialna przemysł i budownictwo* handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja

9 POLSKA 29,79% 27,96% 17,30% 18,43% KUJAWSKO-POMORSKIE 31,73% 31,47% 15,45% 17,40% Powiat m.bydgoszcz 35,28% 32,78% 24,57% 23,26% Powiat m.toruń 36,45% 30,25% 23,58% 27,40% Powiat m.włocławek 44,81% 43,34% 15,84% 17,80% *Pod pojęciem "Przemysł i budownictwo" rozumie się sekcje: Górnictwo i wydobywanie; Przetwórstwo przemysłowe; Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę; Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja; oraz Budownictwo Źródło: obliczenia na podstawie: Bank Danych Lokalnych, Jednostka terytorialna pozostałe usługi* POLSKA 27,92% 28,13% KUJAWSKO-POMORSKIE 26,94% 27,82% Powiat m.bydgoszcz 33,79% 37,00% Powiat m.toruń 33,95% 36,40% Powiat m.włocławek 33,93% 33,65% *Pod pojęciem "Pozostałe usługi" rozumie się sekcje: Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; Administrowanie i działalność wspierająca; Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne; Edukacja; Opieka zdrowotna i pomoc społeczna; Działalność związana z kulturą rozrywką i rekreacją oraz Pozostała działalność usługowa. Źródło: obliczenia na podstawie: Bank Danych Lokalnych, Udział pracujących w pozostałych usługach w 2006 roku był zbliżony do charakteryzującego Bydgoszcz i Toruń, ale do 2011 roku zmalał, podczas gdy w porównywanych miastach, województwie i Polsce nieco wzrósł. Oznaczałoby to, że w tych dosyć specyficznych zakresach usług, które w dużym stopniu z jednej strony obejmują wsparcie dla działalności przemysłowej, z drugiej zaś wskazywane są jako najbardziej znaczące dla rozwoju gospodarki poprzemysłowej, Włocławek nie rozwija zatrudnienia, a przeciwnie, zmniejsza je. W pewnym sensie przywołane statystyki zatrudnienia wg działów działalności wydaje się wskazywać, że o ile w pozostałych dużych miastach województwa dokonuje się zmiana w kierunku struktury zatrudnienia poprzemysłowej, o tyle we Włocławku raczej utrzymanie wzoru przemysłowego PODMIOTY GOSPODARCZE Natomiast biorąc pod uwagę samą liczbę podmiotów gospodarczych prowadzących działalność w poszczególnych sektorach gospodarki należy wskazać na znacznie niższy udział podmiotów z sektora przemysłowego (w proporcji do udziału zatrudnionych w tym sektorze). Oznaczałoby to, że przedsiębiorstwa te mają większe znaczenie jako pracodawcy zatrudniając liczniejsze grupy pracowników, niż wynika to z samego ich udziału w rejestrach podmiotów gospodarczych. Dane w tabeli poniżej przedstawiają porównanie struktury branż reprezentowanych przez zarejestrowane podmioty gospodarcze w Toruniu i Włocławku oraz w latach 2006 i Toruń wybrano dla celów porównawczych kierując się dwiema przesłankami po 1. Włocławek jest trzecim co do wielkości (mierzonej liczbą mieszkańców) miastem województwa, zaś Toruń drugim, po 2. Toruń pojawia się w wypowiedziach respondentów jako punkt odniesienia, silniej podkreślany niż chociażby Bydgoszcz czy Inowrocław.

10 Przedstawione dane pozwalają zwrócić uwagę na stosunkowo niewielki udział podmiotów gospodarczych reprezentujących przetwórstwo przemysłowe z jednej strony niższy we Włocławku niż w Toruniu, z drugiej w obu tych miastach kilkukrotnie niższy niż wynikałoby to z wielkości pracujących w tych podmiotach gospodarczych. Z kolei handel mając znacznie mniejszy udział w zatrudnieniu, obejmuje liczniejszą grupę podmiotów. Odnosząc się do zmian w okresie pięciu lat można wskazać, iż w obu miastach zmalała liczba podmiotów gospodarczych z sekcji przetwórstwo przemysłowe, jednak we Włocławku zmiana ta była znacznie mniejsza. W obu miastach wzrosła liczba podmiotów gospodarczych działających w zakresie sekcji Budownictwo, natomiast w sekcji działalności związanej z turystyką, o ile w Toruniu należy odnotować niewielki spadek liczby podmiotów gospodarczych, o tyle we Włocławku miał miejsce niewielki wzrost.

11 Analogiczne sekcje działalności w 2006 i 2011 roku TORUŃ WŁOCŁAWEK Jednostki wpisane do Jednostki wpisane do udział sekcji udział sekcji udział sekcji udział sekcji rejestru REGON wg PKD rejestru REGON wg (2006) PKD 2007 (2011) Sekcja D - Przetwórstwo przemysłowe Sekcja C - Przetwórstwo przemysłowe 9,15% 8,51% 7,89% 7,66% Sekcja F Budownictwo Sekcja F - 9,40% 10,03% 9,72% 10,60% Budownictwo Sekcja G - Handel hurtowy i Sekcja G - Handel 31,49% 25,31% 41,12% 34,42% detaliczny; naprawa hurtowy i detaliczny; pojazdów samochodowych, naprawa pojazdów motocykli oraz artykułów samochodowych, użytku osobistego i włączając motocykle domowego Sekcja H - Hotele i Sekcja I - Działalność 3,13% 3,06% 2,60% 2,80% restauracje związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Źródło: obliczenia na podstawie: Bank Danych Lokalnych,

12 3. SYTUACJA GOSPODARCZA WŁOCŁAWKA W OCZACH BADANYCH ZOGNISKOWANE WYWIADY GRUPOWE Analiza STEEPVL stanowi rozbudowaną wersję analiz PEST i pozwala na uporządkowane ujęcie ogółu czynników stanowiących uwarunkowania danego procesu czy sytuacji. W realizowanych badaniach odnoszono się wprost do analizy STEEPVL w ramach zogniskowanych wywiadów grupowych, uzyskując ich wyjaśnienie i opis odzwierciedlone w opiniach pięciu odmiennych grup interlokutorów. Poniżej zebrano ich uwagi i efekty dyskusji, przede wszystkim wskazując na kwestie, które poruszane były wielokrotnie, a więc dostrzegane przez rozmówców reprezentujących różne grupy interesariuszy. Szczegółowe opisy i zapisy dyskusji zawierają noty analityczne każdego z pięciu zogniskowanych wywiadów pogłębionych. Wśród czynników społecznych sprzyjających i hamujących w odniesieniu do rozwoju (gospodarczego) Włocławka wątki pojawiające się w poszczególnych grupach rozmówców obejmowały przede wszystkim: - sytuację na rynku pracy w odniesieniu do poziomu kwalifikacji dostępnych dla pracodawców kadr, w tym przepływu informacji pomiędzy szkołami a pracodawcami, funkcjonowania instytucji, których zadaniem winno być wspieranie tego przepływu, faktycznie uzyskiwanego poziomu kompetencji absolwentów oraz czynników wypychających i skłaniających do migracji z Włocławka; - wizerunek miasta zarówno jako miejsca prowadzenia działalności gospodarczej, jak i miejsca życia. Pierwszy z wątków w dużym stopniu łączył się z czynnikami ekonomicznymi i politycznymi, obejmował bowiem kwestie warunków prowadzenia działalności gospodarczej i wspierania inwestycji przez miasto, decyzyjności urzędników i lokalnych władz. Drugi z wątków obejmował kwestie oferty kulturalnej, w tym rozrywkowej, komunikacji publicznej, poziomu i jakości życia; - postawy mieszkańców, urzędników, przedsiębiorców ten czynnik silnie wiąże się z kwestiami wartości, a najogólniej wiąże się z odwołaniem do tożsamości lokalnej i jej odzwierciedlenem w decyzjach i działaniach podmiotów zbiorowych i indywidualnych, obejmuje czynniki hamujące i wspierające rozwój miasta w sferze mentalności jego mieszkańców i decydentów (czynnik zostanie szerzej omówiony w punkcie 3.5 raportu) SYTUACJA NA RYNKU PRACY KWALIFIKACJE DOSTĘPNEJ KADRY Jedną z charakterystycznych i przywoływanych przez rozmówców w różnych grupach cech Włocławka jest wysoka stopa bezrobocia. Jednak zarówno przedsiębiorcy, jak i przedstawiciele instytucji rynku pracy wskazują na dwojaki jego wpływ na sytuację na rynku pracy i zaspokojenie zapotrzebowania na pracowników. Z jednej strony dzięki znacznym zasobom osób bezrobotnych nie ma większego problemu ze znalezieniem pracowników do prac prostych, a w konsekwencji można mówić o taniej sile roboczej. Z drugiej jednak kompetencje dostępnych potencjalnych pracowników są często bardzo niskie, czasem wręcz za niskie mimo niewysokich wymagań pracodawcy. Jeśli zatem wysokie bezrobocie uznać za potencjalny atut Włocławka, to rozmówcy postrzegają go w odniesieniu do motywacji do pracy, dostępności siły roboczej i niskiej jej ceny. Rozmówcy zauważają też, że z ewentualnymi problemami w zakresie poziomu kompetencji można sobie stosunkowo łatwo poradzić jednym z rozwiązań jest przyciąganie pracowników z poza Włocławka, co jednak jak pokażą dalsze wypowiedzi, może wcale nie być tak proste, ze względu na poziom wynagrodzeń ZAPOTRZEBOWANIE NA PRACOWNIKÓW O WYSOKICH KWALIFIKACJACH

13 Okazuje się, że to właśnie pracownicy o wyższych kompetencjach stanowią jedną z barier rozwoju gospodarczego miasta. Rozmówcy wskazują na brak dostępnej kadry średniego szczebla i zarządzającej, specjalistów i ogólnie osób kreatywnych, innowacyjnych, niezależnie od specjalności, jaką ukończyli. Problemem ich zdaniem jest odpływ potencjału młodych osób poza Włocławek częściowo spowodowany warunkami życia w mieście, a częściowo brakiem szkół wyższych, w których mogliby kontynuować naukę wyjazd w celu edukacyjnym zdaniem rozmówców zmienia się często w stałą migrację i podjęcie po ukończeniu studiów pracy w innym mieście oferującym wyższe wynagrodzenia i wyższą jakość życia KONSEKWENCJE WYSOKIEGO BEZROBOCIA Istotnym wątkiem związanym z wysokim bezrobociem, obok problemów z kompetencjami dostępnych jako zarejestrowani bezrobotni potencjalnych pracowników, jest kwestia ich motywacji do pracy. Część rozmówców wskazywała wysoki poziom motywacji do podjęcia i utrzymania pracy jako jedną z pozytywnych konsekwencji bezrobocia. Jednak w tym kontekście niezwykle interesujące okazują się relacje przedstawicieli instytucji doradztwa i kształcenia, którzy wskazują na hamujące gotowość do podjęcia pracy konsekwencje udzielania pomocy społecznej osobom bezrobotnym i ich rodzinom. Co ważne często są to uwagi nie tyle oparte na ogólnych obserwacjach, co na doświadczeniach ze szkoleń SZKOŁY I ABSOLWENCI PROFILE KSZTAŁCENIA, PRAKTYCZNOŚĆ Przedstawiciele instytucji szkoleniowych i doradczych oraz co niezwykle znamienne politycy, zwracają uwagę na praktyczny aspekt kształcenia i powiązania rynku pracy z rynkiem edukacyjnym. Szczególnie wątek oczekiwań co do związków obu rynków, szczególnie zaś postulatów co do szkół wyższych, okazuje się interesujący w postulatach przedstawicieli władz miasta i lokalnych polityków. Zdaniem uczestników badania Uczelnie nie dostosowują swojej oferty kształcenia do potrzeb rynku pracy. Brakuje osób z z wykształceniem technicznym. Mimo roszczeniowości i życzeniowości jaka przebija się z powyższych wypowiedzi jakby to szkoły wyższe, zwłaszcza niepubliczne, miały kierować się interesem społeczności lokalnej, a nie własnym i jakby nie było to zadanie władz lokalnych, żeby przekuwać interesy społeczności lokalnej na realne korzyści wszystkich podmiotów regionalnych rynków, pojawiają się także uwagi nieco bardziej umiarkowane, zdejmujące ze szkół całość odpowiedzialności za produkowanie bezrobotnych DORADZTWO ZAWODOWE Ostatnim wątkiem bezpośrednio związanym z rynkiem pracy jest kwestia doradztwa zawodowego czy ściślej jego słabości i nikłego rozpowszechniania. Najsilniej wskazują na tę kwestię przedstawiciele instytucji edukacyjnych, co wydaje się dosyć oczywiste, a ich wypowiedzi można potraktować jako kontrapunkt do oczekiwań polityków, że szkoły dostosują swoją ofertę to zapotrzebowania lokalnego rynku pracy, co może się dokonać wyłącznie poprzez modyfikację popytu na profile kształcenia a więc poprzez uświadamianie młodym kandydatom do szkoły ponadgimnazjalnej i ewentualnie potem wyższej ich potencjałów i konsekwencji podjętych decyzji. Oczekiwanie, że wystarczyłoby zmodyfikować podaż, a więc chociażby wprowadzić limity rekrutacji na poszczególne profile i kierunki kształcenia jest nierealne i nierynkowe. Istniejące rozwiązania okazują się niewystarczające rozmówcy wskazują nie bez racji na konieczność systematycznej pracy doradcy z uczniami, od szkoły podstawowej być może, tak by z jednej strony umożliwiać uczniom poznanie własnych silnych i słabych stron, predyspozycji zawodowych, zaś z drugiej uświadamiać w zakresie dostępnych ścieżek kształcenia i zawodów. Nie da się bowiem ukryć, że wiedza o nowych zawodach, o zmianach w kształceniu zawodowym i możliwościach jakie otwiera lub zamyka każdy z dokonywanych na ścieżce kształcenia wybór, jest niewielka. Potwierdzają to chociażby wyniki licznych badań sytuacji

14 absolwentów i młodych pracowników, w których przesłanki wyboru konkretnej ścieżki kształcenia okazują się raczej wynikiem przypadku, presji rodziny czy podążania za modą lub znajomymi, niż przemyślanej decyzji. Rozmówcy widzą potrzebę zwiększania obecności doradców zawodowych w szkołach, choć oczywiście nie jest to zapewne jedyne dostępne rozwiązanie. Szczególnie mocno brzmią w tym zakresie uwagi o pewnym marnotrawstwie potencjału zarówno dostępnych wykwalifikowanych doradców, jak i czasu jaki mogliby przeznaczyć na pracę z uczniami PODSUMOWANIE Społeczne znaczenie zrównoważonego i przewidywalnego rynku pracy jest nie do przecenienia. Tym bardziej, że jest on wyobrażeniem nieosiągalnym i nierealnym. Jednak poziom tak znacznego niezrównoważenia, jak to charakteryzujące rynek pracy we Włocławku, ma wiele przyczyn i jednocześnie znaczne konsekwencje, zarówno dla mieszkańców, jak i przedsiębiorców, a więc i dla całego życia społeczno-gospodarczego miasta. Przytoczone wymiary wskazują na pięć kluczowych konsekwencji sytuacji, przede wszystkim w odniesieniu do aktualnych i potencjalnych pracowników, a więc do zasobów ludzkich, dostępnych na lokalnym rynku pracy. Bezpośrednią konsekwencją wysokiego bezrobocia jest stosunkowo tania i łatwo dostępna kadra o niskich kwalifikacjach, zatrudniana do prac stosunkowo prostych i powtarzalnych. Ma to jednak swoje poważne skutki w postaci niedoboru kadr o wysokich kwalifikacjach zarządczych i technicznych, pracownicy dysponujący bowiem takimi kompetencjami nie pozostają we Włocławku. Odpływ ten nasila charakter lokalnego rynku edukacyjnego, w którym kierunku studiów, ale i kształcenia ponadgimnazjalnego w profilach technicznych, są słabo reprezentowane. W efekcie młodzi ludzie świadomi swoich predyspozycji lub zainteresowań technicznych, migrują z Włocławka i jak to relacjonują badani już do niego nie wracają. Ten opis nie wyczerpuje złożonego obrazu powiazań pomiędzy szkolnictwem a lokalnymi kadrami uzupełniają go z jednej strony słabości systemu doradztwa zawodowego, z drugiej zaś demotywujące oddziaływanie systemu pomocy (a przynajmniej jako takie postrzegane). Odnosząc się do kwestii doradztwa, należy zauważyć iż relacjonowane słabe nasilenie procesów profilowania i ukazywania możliwości związanych z wyborem różnych zawodów, przekłada się na prawdopodobną utratę potencjału wielu młodych ludzi, którzy nie znając swoich możliwości czy uzdolnień, nie mając szans ich rozwinąć, wybierają kierunki kształcenia nie tylko słabo dopasowane do ich osobistych talentów, ale i do oczekiwań rynku pracy. Zadaniem szeroko rozumianego doradztwa jest bowiem nie tylko wskazywanie możliwych kierunków kształcenia, ale i udrożnianie przepływu informacji z gospodarki do szkół i do uczniów, tak by wybierając mogli kierować się wiarygodnymi informacjami o rynku pracy, zawodach i kwalifikacjach, na które jest i będzie na nim zapotrzebowanie. Czynniki związane z dostępną opieką i wsparciem socjalnym wskazywane są bardziej w odniesieniu do starszych uczestników rynku pracy i postrzegane jako dezaktywizujące ich, sprawiające, że zamiast poszukiwać pracy, wycofują się i przechodzą do bierności zawodowej, względnie do pozorowania aktywności w celu dalszego otrzymywania wsparcia. Trudno na podstawie relacji uczestników badania określać zasięg zjawiska, jednak wskazywane w części odnoszącej się do mentalności obserwacje rozmówców potwierdzają wyraźną obecność postaw roszczeniowych i biernych.

15 WIZERUNEK MIASTA WIZJA ROZWOJU MIASTA I JEGO OBRAZ Jednym z kluczowych problemów w odniesieniu do koncepcji rozwoju miasta jest kwestia jego autorstwa a więc pytanie czyja winna to być wizja? Z ujęć odnoszących się do społeczności lokalnej i partycypacji społeczności lokalnej w decyzjach władz lokalnych, z samej idei samorządu terytorialnego, zbudowanego na podstawach demokratycznych wynika, że strategia czy też wizja przemian miasta winny powstawać jako efekt procesów o charakterze dialogu, nie tylko dlatego, że wybierani w demokratycznych wyborach radni i prezydent reprezentują mieszkańców, ale także dlatego, że jako czynnik wpływający na życie mieszkańców, strategia taka powinna być im znana. Dotyczy to w szczególności przedsiębiorców. Tymczasem same działania władz lokalnych postrzegane są raczej negatywnie. Jak uważa jeden z przedsiębiorców strategia nie może ograniczać się do bieżących działań, nie jest bowiem wówczas strategią. Nie są dla przedsiębiorców wyjaśnieniem odwołania do czynników zewnętrznych Włocławek nie jest bowiem miastem aż tak systemowo poszkodowanym, by mogło to służyć za argument dla słabych efektów działania władz samorządowych. Wśród postulatów jakie formułują przedsiębiorcy pojawiają się dwa główne. Pierwszy to promowanie tego, co jest pozytywne we Włocławku i wspieranie w ten sposób lokalnych przedsiębiorców czy to przez przyciąganie kadr, czy też przez budowanie strategii promującej rozwiązania i produkty pochodzące z Włocławka przynajmniej na lokalnym rynku. Drugi z głównych postulatów wydaje się jeszcze bardziej podstawowy tworzenie i utrzymywanie jasnych, trwałych i wspierających rozwój przedsiębiorczości reguł, warunków brzegowych, które umożliwią przedsiębiorcom działanie. Nie chodzi o specjalne traktowanie, ale o korzystny klimat i brak dodatkowych przeszkód. Dla przedsiębiorców zarządzanie miastem powinno być zbliżone do zarządzania podmiotem gospodarczym cele są może inne, ale narzędzia identyczne. Tymczasem perspektywa przedstawicieli Urzędu Miasta i lokalnych polityków okazuje się znacząco odmienna. Widzą oni przeszkody generowane przez czynniki zewnętrze jako decyzje władz wyższego szczebla i jako decyzje podjęte przed wieloma laty WŁOCŁAWEK JAKO MIEJSCE PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ Tworzenie klimatu dla funkcjonowania podmiotów gospodarczych, a w konsekwencji wpływanie na rozwój gospodarczy miasta i jego otoczenia, w odniesieniu do decyzji władz lokalnych ma dwojaki charakter: własnych inwestycji i warunków dla inwestycji innych podmiotów. Z jednej strony można więc wskazać konsekwencje ewentualnych inwestycji miejskich mogą one bezpośrednio lub pośrednio wpływać na gospodarkę lokalną. Zazwyczaj wpływ ten jest pośredni, samorząd terytorialny nie jest bowiem zasadniczo powołany do prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Inwestycje miasta wpływające na działalność gospodarczą w regionie to przede wszystkim kwestia poprawiania i udostępniania infrastruktury. W tym zakresie istotna okazuje się powstająca we Włocławku strefa ekonomiczna, która miałaby mieć bezpośrednie oddziaływanie przyciągające inwestorów. Byłaby to wprost odpowiedź na postulaty przedsiębiorców, by miasto aktywnie działało w kierunku zwiększania liczby podmiotów gospodarczych w regionie. Drugi zakres, w istocie chyba istotniejszy, to sposób w jaki działający w regionie przedsiębiorcy czują się traktowani jakie się stwarza im warunki, zarówno w sensie infrastruktury (o tym szerzej w ramach czynników technologicznych), jak i obciążeń podatkowych (o tym szerzej w ramach czynników ekonomicznych), ale i w zakresie bezpośrednich kontaktów urzędników i przedsiębiorców. Można wręcz stwierdzić, że to właśnie sposób kontaktów i komunikacji lokalnych instytucji z przedsiębiorcami jest jednym z głównych czynników wyznaczających klimat dla działalności gospodarczej w mieście. Można wskazać, że o ile powyżej przedsiębiorcy oczekują jasnych reguł, decyzyjności urzędników i dobrego przepływu informacji, o tyle przedstawiciele urzędu miasta sięgają myślami do narzędzi wspierania przedsiębiorców wskazując na ulgi podatkowe i wsparcie instytucji około biznesowych.

16 Ta rozbieżność oddaje w pewnym stopniu odmienność spojrzenia obu stron, które być może za rzadko rzeczywiście się spotykają i rozmawiają, ograniczając kontakty co najwyżej do przekazywania informacji i pokazania się jak na przywoływanej prezentacji strategii czy spotkaniach w okresie świątecznym WŁOCŁAWEK JAKO MIEJSCE ŻYCIA Wskazywano już kwestie kompetencji i przygotowania kadr i w związku z tym ważności czynników, które przyczyniają się do opuszczania miasta przez potencjalnych pracowników lokalnych przedsiębiorstw. Czynniki te można zgrupować w dwie główne kategorie: zarobkowe a więc odniesienie do poziomu życia mieszkańców, możliwego do realizacji dzięki uzyskiwanym zarobkom oraz jakości życia co obejmuje dostępność życia kulturalnego, rozrywki i rekreacji, poczucie bezpieczeństwa, ocenę środowiska w jakim się żyje i pracuje zarówno antropogenicznego jak i przyrodniczego. Tymczasem wskazywana już jako pozytyw niska cena pracy (tania siła robocza) przekłada się na relatywnie niskie zarobki, także specjalistów. Dodatkowo niesprzyjająca pozostawaniu we Włocławku lub powrotowi do niego po ukończeniu np. studiów poza Włocławkiem, jest oceniana jako słaba oferta sposobów spędzania czasu wolnego PODSUMOWANIE Mimo wszystko wizerunek Włocławka nie jest jednoznacznie negatywny raczej dostrzec można w wypowiedziach uczestników dyskusji pewną ambiwalencję. Wizerunek miasta jest złożoną strukturą i mają na jego kształt wpływ i decyzje władz miasta, i czynniki zewnętrzne o obiektywnym charakterze (jak położenie geograficzne) i wyrażane przez przedsiębiorców i mieszkańców opinie, to one bowiem tworzą opinię publiczną. Włocławek wydaje się mieć pewien problem z pozytywnym wykorzystaniem tego, co stanowi jego atuty a ma charakter zewnętrzny, ale przede wszystkim nie jest przez samych własnych mieszkańców odbierany jako miasto, z którym warto się wiązać i którym warto się chwalić. I mieszkańcy i przedsiębiorcy są we Włocławku raczej przez zasiedzenie niż w wyniku racjonalnego wyboru PODSUMOWANIE Dwa obszerne, przywołane powyżej wątki tj. sytuacji na rynku pracy od strony dostępnych kadr potencjalnych i aktualnych pracowników, a z drugiej wizerunku miasta jako miejsca prowadzenia działalności gospodarczej i życia, można zebrać i podsumować szeregiem uwag dotyczących przepływu informacji i niedoborów w zakresie diagnozy. Zdaniem uczestników dyskusji, brakuje we Włocławku mechanizmów umożliwiających uzyskiwanie tak w dłuższej, jak i w krótkiej perspektywie czasowej zbieżności pomiędzy oczekiwaniami pracodawców i ofertą pracobiorców. Przywołane już problemy z wdrożeniem systemu doradztwa zawodowego to część tej kwestii. Pojawia się problem gromadzenia i opracowywania informacji: Ale obok informacji i rozwiązań systemowych, warte przytoczenia są uwagi dotyczące wyposażania samych absolwentów, czy wcześniej uczniów, w kompetencje niezbędne, by dostępne dane analizować i na ich podstawie podejmować decyzje. Czynniki społeczne, tak jak je postrzegają i relacjonują uczestnicy dyskusji grupowych obejmują zatem szeroki obszar zjawisk dotyczących rynku pracy we Włocławku oraz wizerunku i realiów tego miasta jako miejsca, w którym prowadzona jest działalność gospodarcza, ale w którym toczy się też normalne życie poza czasem pracy. W istocie obejmuje to obraz całokształtu życia społecznego w mieście i jest tym bardziej ważne, że w obu obszarach obraz jest bardzo krytyczny, stwarzając liczne pola wymagające oddziaływania. Społeczny charakter tych obszarów sprawia, że nie można oczekiwać szybkich i spektakularnych efektów, samo ulepszenie procesu doradztwa, zwiększenie praktyczności nauki w szkołach ponadgimnazjalnych czy zmodyfikowanie profili kształcenia na poziomie wyższym, wymaga czasu, a konsekwencje dla rynku będą odczuwalne po kilku latach.

17 Podobnie ze poprawą jakości życia we Włocławku o ile można w pewnym stopniu zaprojektować zwiększenie oferty czasu wolnego, o tyle zachęcenie do udziału w niej zajmie więcej czasu, zaś wzrostu wynagrodzeń nie sposób zarządzić. Natomiast możliwe jest przezwyciężanie wizerunku miasta nieprzyjaznego przedsiębiorcom i faktyczne modyfikowanie procedur i podejść do potrzeb podmiotów gospodarczy ze strony poszczególnych urzędów CZYNNIKI TECHNOLOGICZNE Wśród czynników o charakterze technologicznym badani uwzględniając odmienność perspektyw wskazują przede wszystkim na kwestie położenia Włocławka i jego skomunikowania z Polską i światem połączenie z autostradą i generalne centralne położenie uznawane jest za atut miasta i czynnik sprzyjający rozwojowi gospodarczemu. Jednocześnie nie brakuje licznych zastrzeżeń co do realizacji inwestycji związanych z korzystaniem z tego potencjału. Drugi istotny wątek związany z kwestiami technologicznymi odwołuje się ponownie do przywołanych w ramach czynników społecznych aspektów kompetencji kadr. W odniesieniu do technologii respondenci wskazywali wprost niedobory, czasem wręcz niedostępność pracowników z wykształceniem technicznym, różnie zresztą lokując odpowiedzialność za ten stan rzeczy. I wreszcie na styku czynników technologicznych (infrastrukturalnych), ekonomicznych i politycznych pojawia się wątek klimatu i warunków dla inwestycji co obejmuje z jednej strony kwestie strefy ekonomicznej (to najczęstsze określenie, niezależnie od faktycznej nazwy to ten skrót funkcjonuje w świadomości rozmówców), z drugiej traktowania inwestorów przez instytucje miejskie co zostało omówione w ramach czynników społecznych POŁOŻENIE WŁOCŁAWKA Przestrzenna lokalizacja Włocławka w centrum Polski postrzegana jest jako jeden z atutów, jednak okazuje się, że nie bezwarunkowo. Obok wskazania pozytywnego znaczenia takiego położenia przedsiębiorcy ujawniają zastrzeżenia co do przekształcania tego potencjału w realną korzyść do tego jest niezbędna sieć połączeń, które ową centralność pozwolą efektywnie wykorzystać. Samo centralne położenie, niezależnie od infrastruktury drogowej czy kolejowej także nie przez wszystkich uznawane jest za zaletę oznacza bowiem, że od lokalizacji granicznych dzieli Włocławek znaczna odległość. Z centralnego położenia trzeba móc skorzystać do tego niezbędne są i drogi dojazdowe do głównych arterii komunikacyjnych drogowych lub torowych, ale i dobra infrastruktura wewnątrz miasta, nie tylko drogowa, ale w szerszym zakresie umożliwiająca rozwój produkcji i usług. Elementem oceny infrastruktury miasta jest też kwestia wewnętrznych połączeń w obrębie miasta i jego najbliższego otoczenia. Ma to znaczenie dla pracowników i ich dojazdu do miejsc pracy, wpływając w ten sposób na skalę mobilności, a także na koszty jakie ponoszą pracownicy, co pośrednio decyduje o ich zadowoleniu z pracy i efektywności. Koszty te nie zawsze mają charakter finansowy, nie bez znaczenia jest czynnik czasu jak wiele go potrzeba, by z miejsca zamieszkania dotrzeć do miejsca pracy KADRY INŻYNIERSKIE I ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORSTW INNOWACYJNYCH Wskazywane już problemy dostępności pracowników o wysokich kwalifikacjach w sferze czynników technologicznych powracają jako niedobór mniejszych, innowacyjnych podmiotów gospodarczych, które miałyby funkcję zapewniania infrastruktury i usług dla dużych przedsiębiorstw przemysłowych. Mniejsza wielkość przedsiębiorstwa oznacza zwykle jego większą elastyczność, zaś w przypadku rozwoju technologii może skutkować większą innowacyjnością. Oczywiście, nie bez znaczenia jest wielkość kapitału, a często również urządzeń czy laboratoriów, którymi dysponują tylko duże przedsiębiorstwa z wyspecjalizowanymi działami, ale uwagi rozmówców wskazujących na niedobór małych i średnich firm z branży przetwórstwa przemysłowego i usług dla przedsiębiorstw, wynikający z braku odpowiednich kadr, prowadzą do wskazania kolejnej konsekwencji kształtu rynku edukacyjnego Włocławka dla jego rozwoju gospodarczego.

18 PODSUMOWANIE Główne wątki w zakresie czynników o charakterze technologicznym odnoszą się do położenia Włocławka oraz do charakteru działalności jego podmiotów gospodarczych w kontekście sięgania po innowacje i najwyższy poziom zaawansowania technologicznego. O ile samo położenie geograficzne ma charakter czynnika zewnętrznego, o tyle skorzystanie z potencjału jaki z niego wynika, jest już kwestią strategii. Rozmówcy doceniając centralne na mapie Polski położenie Włocławka, dostrzegają też niewystarczające zapewnienie możliwości skorzystania z niego w zakresie zapewniania dojazdów i ogólnej infrastruktury dla prowadzenia działalności gospodarczej, przede wszystkim produkcyjnej lub opartej na logistyce i dystrybucji. Ten twardy, infrastrukturalny czynnik tym bardziej nabiera znaczenia w sytuacji, w której także dostęp do kadr wyposażonych w kompetencje inżynierskie jest niewielki zatem z jednej strony lokując działalność we Włocławku należy liczyć się z problemami infrastrukturalnymi, z drugiej kadrowymi. Położenie i dostęp do zasobów pracowników gotowych do prac prostych mogą nie być wystarczającymi atutami, by przeważyć szalę CZYNNIKI EKONOMICZNE Wśród czynników o charakterze ekonomicznym wskazać należy wątki przywołane już w ramach czynników społecznych, a więc nieco ambiwalentny potencjał bezrobocia i taniej siły roboczej. Ambiwalentny, gdyż z jednej strony postrzegany jako zaleta, czynnik wspierający podejmowanie działalności gospodarczej i wybór Włocławka jako lokalizacji przy inwestycjach. Z drugiej jednak strony dostępni pracownicy mają stosunkowo niskie kwalifikacje, a często również niską motywację do pracy, zaś niski poziom wynagrodzeń sprawia, że lepiej przygotowani pracownicy wolą szukać zatrudnienia poza Włocławkiem, ponieważ niskich wynagrodzeń nie wyrównują odpowiednio niskie koszty życia. Zgodnie z danymi GUS w 2011 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto stanowiło we Włocławku 86,4% średniego krajowego wynagrodzenia brutto, zaś w Toruniu 94,2%, a w Bydgoszczy 92,8%. Jakkolwiek są to dane bardzo uogólnione, oddają przywoływaną w wypowiedziach uczestników badań tendencję. Sytuacja ta skutkuje także słabym rynkiem lokalnym i niskim popytem na usługi i towary wytwarzane lokalnie. Ważnym z punktu widzenia przedsiębiorców jest także system wspierania ich aktywności przez miasto w zakresie stwarzanych im warunków ekonomicznych czy podatkowych są to kwestie wysokości podatków lokalnych i zwolnień z ich odprowadzania, ceny wynajmu i zakupu nieruchomości, ale także uzgadniania i informowania o podejmowanych działaniach i decyzjach. Znamiennym przykładem są w tym przypadku parkingi czy utrudnianie dostępu do jednostek handlowych przez remont ulicy. Te czynniki wiążą się wprost z infrastrukturą (czynnik technologiczny), jednak relacjonowane z perspektywy przedsiębiorców mają przede wszystkim wymiar ekonomiczny. Włocławek jest też postrzegany jako miasto, które w niewystarczającym stopniu pozyskuje środki z zewnątrz politycy i decydenci postrzegają to jako przejaw dyskryminacji i marginalizacji Włocławka w województwie, podczas gdy przedsiębiorcy jako efekt niewystarczającej aktywności władz miasta. Kwestia ta jest nierozstrzygalna, niemniej oddaje klimat jaki panuje w odniesieniu do zewnętrznych środków, które mogłyby wspierać rozwój infrastrukturalny i społeczny miasta SŁABY RYNEK WEWNĘTRZNY Jednym z problemów rozwoju gospodarczego Włocławka okazuje się stosunkowo słaby rynek lokalny jest to bezpośrednią konsekwencją niskiego poziomu wynagrodzeń. W efekcie miejscowi przedsiębiorcy albo nastawiają się na sprzedaż produktów stosunkowo tanich albo na klienta spoza regionu, czasem zagranicznego. Tę dwoistość konsekwencji bezrobocia i możliwości oferowania pracownikom niskich wynagrodzeń dostrzegają także sami przedsiębiorcy, którzy jednak zdają sobie sprawę, że dla rozwoju gospodarczego miasta potrzebny jest wewnętrzny popyt.

19 PODATKI LOKALNE I INFORMOWANIE PRZEDSIĘBIORCÓW Poza popytem istotne okazują się także koszty wiele z nich nie zależy od lokalnych uwarunkowań, ale są i takie, które pozostają w gestii władz lokalnych. Korzystanie z nich przez samorząd przyczynia się do budowania klimatu dla rozwoju gospodarczego. Interesujące jest jednak to, że kwestię tę bardziej dostrzegają i podnoszą przedstawiciele sfer politycznych niż sami przedsiębiorcy. Przedsiębiorcy bardziej zwracają uwagę na szanowanie ich interesów przez samorząd wyrazistym przykładem jest przytoczona w dyskusji sprawa remontu placu Wolności i związane z tym zmniejszenie liczby miejsc parkingowych. Przedsiębiorcy zauważają, że z jednej strony ma to znaczenie dla prowadzonej przez nich przy owym placu działalności mniej miejsc parkingowych oznacza większe problemy z parkowaniem i być może, rezygnację części potencjalnych klientów. Z drugiej jednak wydaje się, że bardziej doskwiera brak wcześniejszej informacji i realnych konsultacji, miasto jest bowiem postrzegane jako gospodarz miejsca, nie tylko odpowiedzialny za zarządzanie nim, ale i za informowanie o planowanych działaniach. Jednak problemy z przepływem istotnych dla działalności gospodarczej informacji nie dotyczą tylko Urzędu Miasta, przedsiębiorcy relacjonują je także w odniesieniu do Urzędu Pracy, wskazując, że czasem sami muszą prosić o informacje, a często dowiadują się o ważnych dla nich kwestiach np. dostępnych dofinansowaniach, przez przypadek POZYSKIWANIE ŚRODKÓW ZEWNĘTRZNYCH Wątki odnoszące się do czynników ekonomicznych zamykają kwestie pozyskiwania środków zewnętrznych przede wszystkim różnego rodzaju funduszy europejskich wskazuje się przede wszystkim problemy ze wsparciem informacyjnym podejmowanych starań. Wyjaśnieniem dla stosunkowo słabego czerpania przez Włocławek ze środków zewnętrznym jest w oczach polityków pozycja Włocławka związana z utratą rangi i zajmowaniem trzeciego miejsca w województwie. Trudno oczywiście oceniać, na ile środki przydzielane za pośrednictwem władz wojewódzkich rzeczywiście omijają Włocławek, ale reforma administracyjna wiele dotychczasowych miast wojewódzkich zdegradowała w pewnym sensie do rangi miast powiatowych, niektóre z nich mają nawet mniejsze relatywne znaczenie w swoich województwach niż Włocławek w kujawsko-pomorskim i jednocześnie w sytuacji, w której się znalazły radzą sobie zupełnie nieźle. Zmiana rangi Włocławka dokonała się też na tyle dawno, że zastanawia, dlaczego wciąż pozostaje to argumentem wyjaśniającym sytuację w zakresie korzystania ze środków zewnętrznych. Szerzej wątek utraty rangi poruszony został w obrębie czynników politycznych. Znacznie bardziej konstruktywna wydaje się uwaga jednego z przedstawicieli sfery politycznej o lokalnym przerobie zewnętrznych funduszy. Z pewnością warunki zamówień publicznych nie pozwalają na formułowanie wprost takich ograniczeń, ale częścią wspierania lokalnego rynku jest przekazywanie zewnętrznych funduszy lokalnym wykonawcom w postaci zleceń dla nich. W ten sposób pozyskane środki nie tylko przyczyniają się do poprawy np. infrastruktury, ale i do uzyskania wynagrodzeń przez miejscowych pracowników, którzy z kolei być może środki te pozostawią lokalnym sprzedawcom i usługodawcom. Wdrożenie takiego rozumowania sprawia, że wspiera się całą lokalną gospodarkę i to efektywnie kwotami wielokrotnie większymi niż sama wartość inwestycji (efekt mnożnikowy) PODSUMOWANIE Czynniki ekonomiczne okazały się być bardzo silnie powiązane ze społecznymi (kadry), politycznymi (inwestowanie i warunki jakie wynikają z regulacji i działań władz miasta), a także odnoszącymi się do wartości. Istotny okazuje się przede wszystkim słaby rynek wewnętrzny, co jest bezpośrednią konsekwencją sytuacji na rynku pracy, a więc wysokiego bezrobocia i relatywnie niższych zarobków. Dla działalności realizowanej we Włocławku kluczowy jest więc popyt zewnętrzny, poza miastem, regionem, a często poza Polską. Oznacza to, ze miasto wybierane jest jako miejsce inwestycji albo ze względu na patriotyzm lokalny albo ze względu na

20 korzystne warunki samego inwestowania. Te ostatnie jednak okazują się być osłabiane przez niejasność reguł, brak otwartości urzędników na potrzeby przedsiębiorstw i trudności w prowadzeniu bieżącej działalności. Jak już wskazywano w odniesieniu do czynników technologicznych sama tania siła robocza to za mało, tym bardziej, że ulokowany według takiego klucza kapitał ma tendencję do przenoszenia się w nowej, jeszcze tańsze miejsca CZYNNIKI POLITYCZNE I LEGISLACYJNE Jako czynniki o charakterze politycznym uczestnicy dyskusji wymieniali szereg cech, które objąć można trzema głównymi kategoriami: - odniesieniem do funkcjonowania Urzędu Miasta i innych instytucji miejskich czy też powiatowych, w tym szczególnie współtworzonego przez procedury i działania urzędników, klimatu dla prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorczości we Włocławku. Obejmuje to także kwestie warunków inwestowania. Przedsiębiorcy zwracają uwagę przede wszystkim na te aspekty decyzji i działań Urzędu Miasta, które mają znaczenie dla prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Jak zauważa jeden z nich istnieją ramy dla wydawania decyzji, chociażby w postaci Kodeksu Postępowania Administracyjnego, ale jest też zakres każdej decyzji, który zależy wprost od woli decydenta i w odniesieniu do niego przedsiębiorcy zgłaszają liczne zastrzeżenia. - sytuacją polityczno-administracyjną Włocławka, w tym w szczególności wskazywaniem na zmniejszenie się jego rangi po reformie podziału administracyjnego kraju i w konsekwencji uzależnieniem od decyzji zapadających w Bydgoszczy i Toruniu; Jeśli za część rozważań o czynnikach politycznych uznać kwestię statusu miasta w podziale administracyjnym, to należy zauważyć, że pojawiający się już wcześniej wśród czynników społecznych i ekonomicznych wątek zmniejszonej rangi miasta, które utraciło status wojewódzki, dla przedsiębiorców jest raczej wyrazem narzekania które maskuje rzeczywiste problemy i sprawia, że nie są podejmowane realne działania. - klimatem politycznym miasta, co obejmuje zachowania polityków lokalnych i ich konsekwencje dla lokalnych decyzji. Klimatu polityczny częściowo z pewnością związany jest z kwestiami wartości, ale wyrażanymi w sposobie uprawiania polityki na szczeblu lokalnym. Jednym z jej wymiarów jest przywoływana już strategia rozwoju, innymi brak oryginalności podejmowanych działań i niesłowność polityków. Generalne głosy, przede wszystkim przedsiębiorców, ale nie tylko, odnoszą się do nadmiernego w ich ocenie upolitycznienia życia społecznego we Włocławku, decyzje, które winny mieć charakter merytoryczny przeradzają się w polityczne i podejmowane są nie na podstawie przesłanek racjonalnych, ekonomicznych chociażby, ale interesów politycznych. Pozostałe wątki o charakterze częściowo politycznym to czynniki omówione już w ramach grupy czynników społecznych i ekonomicznych wizerunku miasta i jego strategii. Do polityki nawiązują także częściowo czynniki z grupy legislacyjnej, a ponieważ legislacja na poziomie lokalnym to w istocie decyzje samorządu terytorialnego omówiono je łącznie, sformułowane uwagi okazały się bowiem wprost odnosić do kwestii politycznych. Podsumowując można stwierdzić, że w mieście w ocenie przedsiębiorców dominuje myślenie polityczne, rozumiane jako krótkoterminowe i jednocześnie nastawione raczej na walkę niż kooperację. Przekłada się to na