LEGENDA LEGEND SUTARTINIAI ŽENKLAI

Transkrypt

1 2 31

2 LEGENDA LEGEND SUTARTINIAI ŽENKLAI Nad przewodnikiem pracowaliśmy w składzie: 2 CMENTARZE CEMETERIES KAPINËS POMNIKI MONUMENTS PAMINKLAI SOMEWHERE TO SPEND THE NIGHT NOCLEGI NAKVYNËS MIASTA TOWNS MIESTAI DISCO DISCO DISKOTEKOS THEATRE TEATR TEATRAS KONCERTY CONCERTS KONCERTAI INFORMACJA INFORMATION INFORMACIJA UROKI NATURY CHARMS OF NATURE GAMTA ŚLADAMI PRZESZŁOŚCI FOLLOWING THE TRACES OF THE PAST PRAEITIES PËDSAKAIS TU ZJESZ I ODPOCZNIESZ YOU CAN EAT AND REST HERE ČIA PAVALGYSI IR PAILSËSI ZABUDOWANIA BUILDINGS GYVENVIETËS JAZDA KULTURALNA CULTURAL RIDING KULTŰRINËS VAŽIAUIMAS CIEKAWOSTKI INTERESTING FACTS ĎDOMYBËS KOŚCIOŁY CHURCHES BAŽNYČIOS INNE OTHER KITI CAFÉS KAWIARNIE KAVINËS RESTAURACJE RESTAURANTS RESTORANAI WSIE VILLAGES KAIMAI EXHIBITIONS WYSTAWY PARODOS MUSEUMS MUZEA MUZIEJAI CINEMA KINO KINAS Marta Kwaterska Maciej Radziwiłko Ula Fiećko Paulina Macianis Anna Tomczyk Agnieszka Kisielewska Joanna Tomkiewicz Daiva Niewulis Ola Kotarska Iwona Jaroszewicz Bartek Nazaruk Piotr Urynowicz Fausta Kvaraciejute Mindaugas Sujeta Laura Mikelskaite Bernarda Škleriute Akvile Petrauskaite Wojciech Ogórkis Łukasz Tydman Kuba Staniewicz Michał Pawłowski Mariusz Pietrołaj Piotr Rapczyński Maciej Poszwa Patryk Buchowski Mateusz Lewończyk Monika Teodorowska Gediminas Jaga Linas Kuiza Jovita Sandaite Egle Gabryte Arunas Smaliukas Linas Galumbauskas Paulina Koneszko Joanna Wysocka Joanna Rapczyńska Katarzyna Koneszko Żaneta Macianis Joanna Rejmontowicz Wirginia Misiukanis Joanna Palewicz Diana Zdanowicz Diana Janczewska Urszula Matulewicz Patryk Buczyński Vaida Aguonyte Ruta Margelyte Donatas Kukučionis Haroldas Šklerius Nasi opiekunowie: Halina Borowska, Zofia Domańska, Marta Fiedorowicz, Zigmas Kukučionis, Ramune Lesevičiene, Iwona Lubiecka-Gibas, Biruta Misiukanis, Małgorzata Polkowska, Laura Sikorska, Virginija Spitriene, Marian Cezary Teodorowski Koordynatorzy Projektu: Krzysztof Tur, Roma Giedraitiene. Kwatery nad Jeziorem Gaładuś Henryka i Czesław KONESZKO Sejny, ul. Emilii Plater 6c, tel , tel.kom Jadwiga MORAWSKA SEJNY, ul. Świerczewskiego 5, tel , tel.kom Romuald MACIUKANIS Sejny, Żegary 28, tel ISBN Wydawca: Ośrodek Kultury w Sejnach Sejny 2004 Gimnazjum nr 1 im. Jana Pawła II w Sejnach, Sejny, Mickiewicza 36, tel/fax sejnygim@poczta.onet.pl Lazdiju M. Gustaičio vidurine mokykla Mokyklos adresas: Lazdijai, Vytauto g. 13 tel. fax lazdijumok@omni.lt Druk: Drukarnia Helios Suwałki 31

3 INFORMACJA INFORMATION INFORMACIJA Stowarzyszenie "Ziemia Sejneńska" ul. Wojska Polskiego 60B, Sejny, tel./fax (0-87) Urząd Miejski Sejny, ul. Piłsudskiego 25, tel Urząd Gminy Sejny ul. Świerczewskiego 1, tel Urząd Gminy Giby Giby 74a, tel Urząd Gminy Krasnopol Krasnopol, ul. Wojska Polskiego 4, tel Starostwo Powiatowe Sejny, ul. 1 Maja 1, tel Konsulat Republiki Litwy Sejny, ul. 22 Lipca 9, tel/fax czynny w godz Litewskie Towarzystwo św. Kazimierza Sejny, Sejny, ul. 22 lipca 9, tel/fax Sejny Informacje praktyczne Urząd Pocztowy Sejny Sejny, ul. Piłsudskiego 24, tel Szpital Sejny, ul. 22 Lipca 9, tel Dział Pomocy Doraźnej Sejny, ul. Rittlera 1, tel lub 999 "Falmed" - Przychodnia Rodzinna i Specjalistyczna, Niepubliczny ZOZ. Sejny, ul. 1 Maja 4, tel Przychodnia Stomatologiczna Sejny, ul. 1 Maja 2 Komenda Policji Sejny, ul. 1 Maja 13, tel. 997, tel. zaufania: Straż Pożarna Sejny, ul. Strażacka, tel. 998 Straż Graniczna Sejny, ul. Łąkowa "Foto-keri", Zakład Fotograficzny Sejny, pl. Św. Agaty 6, tel Informacja PKS Sejny, ul. Parkowa, tel Postój TAXI Sejny, ul. Parkowa (ob. PKS), tel Lazdijai (Łoździeje) Informacja/Svarbi informacija Lazdiju rajono savivaldybe/ Lazdijai district municipality, Vilniaus g.1, tel. (8*268) 51233, lazdijai@sav.lt Lazdijai tourism information centre, Vilniaus g.1, tel/faks. (8*268) Lazdiju r. policijos komisariatas/ Lazdijai district police office, Lazdijos g.5, tel.: 02, (8*268) Wypoczynek/Viešbučiai, moteliai, svečiu namai/hotels, motels, guest homes Dvyniai, Sodu g.47, Lazdijai, tel. (8*268) Žibintas, Nepriklausomybes a.5, Lazdijai, tel. (8*268) Jazda kulturalna/kultüros centrai/culture Centres Lazdiju kultüros namai ir metodinis centras/ Lazdijai cultur and methodology centre, Vilniaus g.6, Lazdijai, tel. (8*268) 51023, Szpital/Ligonines/Hospitals Lazdiju ligonine/ Lazdijai hospital, VŠI, Kauno g. 8 Lazdijai, tel. (8*268) 51434, Apteka/Vaistines/ Pharmacies G.Bieliausjo II/ G. Bieliauskas` pharmacy, Vilniaus g. 4-5, Lazdijai, tel. (8*268) Lazdiju centro vaistine, UAB/Lazdijai central pharmacy, Senamiesčio g. 1, Lazdijai, tel. (8*268) Transport/Transportas Autobusu stotis/bus station, Vilniaus g. 48, Lazdijai, tel. (8*268) Poczta/Pašto skyriai/ Post Offices Lazdiju paštas/lazdijai post office, Vilniaus g. 19, Lazdijai, tel. (8*268)

4 Dookoła Jeziora Gaładuś dary natury Around Gaładuś Lake gifts of nature Jezioro Gaładuś na granicy Polski i Litwy jest jednym z licznych jezior rynnowych położonych w makroregionie Pojezierza Litewskiego. Charakterystyczny, polodowcowy krajobraz różnicuje rzeźbę powierzchni, na którą składają się malownicze jeziora, których brzegi wznoszą się w postaci zalesionych wzgórz morenowych oraz liczne torfowiska i bagna. Powoli topniejący lodowiec pozostawił niewielkie wzniesienia i łagodne pagórki, wśród których znajduje się wiele punktów widokowych umożliwiających oglądanie pofałdowanej mozaiki jezior, pól uprawnych, łąk i lasów. Cofający się lodowiec pozostawił nie tylko długie, wąskie jeziora, ale również liczne, ogromne głazy narzutowe. Architektura wsi i osad malowniczo komponuje się z otaczającą przyrodą, tworząc nierozerwalną całość, która chroniona jest przez liczne rezerwaty. Przez Pojezierze Litewskie przebiegał stary szlak puszczański, który łączył Prusy z dworem w Mereczu. Współcześnie prowadzą tędy drogi do przejść granicznych, m.in. w Ogrodnikach. Region Pojezierza Litewskiego często nazywany jest "zielonymi płucami Europy", gdyż w Europie stanowi on unikalny kompleks lasów, zielonych łąk i czystej wody. Krzyżują się na tym terenie liczne szlaki turystyczne. Wiedzie przez ten region międzynarodowa trasa rowerowa Ateny North Cape (EURO VELO R 11). Zadbane kwatery agroturystyczne doskonale komponują z krajobrazem, a możliwość wypoczynku w kameralnej atmosferze, korzystanie z domowych posiłków kuchni regionalnej, dostęp do sprzętu wodnego, przejażdżki konne i wiele innych atrakcji, które zapewniają gościom gospodarze, ściągają w okolice Jeziora Gaładuś coraz więcej turystów. Cycling an international trail Ateny - North Cape (EURO Velo R11) it is worth stopping for a rest in one of the 'green lungs of Europe's' places: in the vicinity of Gaładuś Lake. Althoug it is not too easy to cycle or go on foot in the area full of hills, the views of the glacial landscapes from the top of them are really amazing. Asia P. kl. IIIA Zobacz:

5 CIEKAWOSTKI INTERESTING FACTS IDOMYBËS Wjeżdżając na tereny przybrzeżne Jeziora Gaładuś, możemy ujrzeć niezwykłości, które proponuje nam otaczająca natura. Kilkadziesiąt lat temu ludność została stąd przesiedlona i przyroda rządzi się tutaj swoimi prawami. Brak działań człowieka nadało temu miejscu pewną egzotykę, której brakuje już na zagospodarowanym brzegu po polskiej stronie. Zwraca uwagę strumyk o litewskiej nazwie "Biewardys", który wpływa do jeziora. Rzeczka płynie w wąwozie przecinającym dawny trakt. Powyżej jaru znajduje się słup graniczny, na którym widnieje napis: Rzeczpospolita Polska, a to oznacza, że po drugiej stronie tegoż strumyka jest już Polska. Następnym ciekawym miejscem są pozostałości okopów z II wojny światowej. Z niebieską taflą jeziora kontrastują pomarańczowego koloru owalne słupy. Jak się okazuje, są to boje, które wyznaczają granicę biegnącą na tym odcinku wzdłuż Jeziora Gaładuś. Jedna część należy do Polski, a druga do Litwy. W miejscu, gdzie jezioro jest najwęższe doskonale widać dwie wyspy, które zasiedliły kormorany. Asia W. kl. IIIC Jezioro Gaładuś litewskim brzegiem Skąd nasz ród Cofający się lądolód skandynawski zatrzymał się na dłużej na Ziemi Sejneńskiej, a granica jego zasięgu stała się granicą pomiędzy gorszym i lepszymi glebami. Właśnie te żyźniejsze ziemie w XVI wieku skolonizowano i zamieniono na pola uprawne. Ludność zamieszkującą te tereny nazwano Zapolanami, a ich obszar Zapolem. Po prawie 200- letnim okresie pustki osadniczej, która wynikała z wyniszczenia Jaćwingów przez Krzyżaków, pojawiło się trwałe osadnictwo. Pozostały do dzisiaj ślady dawnego języka w nazewnictwie jezior, ostępów i rzek. Np. Sztabinki od staropruskiego słowa stabis kamień. Na mocy traktatu melneńskiego w 1422 r. podzielono opustoszały kompleks leśny pomiędzy Krzyżaków a Wielkie Księstwo Litewskie. W latach 70-tych XV wieku naszą część nazwano Puszczą Grodzieńską. Władcy pragnęli zasiedlić te tereny, dlatego rozdawano duże połacie puszczy zasłużonym wielmożnym. Od dworu w Mereczu kolonizowano ten teren ludnością litewską, od Przełomu ruską, od południa napływali Mazowszanie, a od zachodu Mazurzy i Niemcy. W 1522 Zygmunt I Stary nadał tereny leżące nad rzeką Sejną (Marychą) kniaziowi Iwanowi Michajłowiczowi Wiśniowieckiemu. Dobra uległy jednak podziałom, a w 1602 dawną domenę Wiśniowieckich jego ówczesny właściciel Jerzy Grodziński ofiarował dominikanom wileńskim, dzięki czemu do miasta Sejny sprowadzili się zakonnicy. W 1667 z inicjatywy króla Jana Kazimierza przybyli kameduli, którzy rozpoczęli działalność przemysłową i intensywne osadnictwo. W 1793 w celu ożywienia handlu, dominikanie pozwolili osiedlić się w Sejnach Żydom. Napływ osadników wyznania ewangelickiego wzmógł się za panowania Sasów, a III rozbiór Polski i zajęcie tutejszych ziem przez Prusaków przyspieszył ten proces. Po powstaniu Księstwa Warszawskiego wzmógł się proces zasiedlania pustek osadniczych Rosjanami staroobrzędowcami, przybywającymi na ziemie sejneńską już pod koniec XVIII wieku. Odzyskanie niepodległości przez Polaków i Litwinów po I wojnie światowej doprowadziło do wyznaczenia granicy państwowej, której wcześniej nigdy nie było. 1 maja 2004 r. Polska i Litwa powróciły na trwałe do krajów Wspólnoty Europejskiej a wody Jeziora Gaładuś przestała dzielić sztuczna granica. 28 Asia P. kl. IIIA 5

6 INNE OTHER KITI Kybartai Podwórko Jaćwingów Godnym uwagi miejscem jest prywatne muzeum "Podwórko Jaćwingów". Znajdują się tu bardzo ciekawe i piękne kamienie zebrane z okolicznych miejscowości. Rolę eksponatów odgrywają poukładane w oryginalne kompozycje różnej wielkości żarna, kamienne siekierki i łuki oraz inne rzeczy, które mówią, jak ważną rolę w życiu naszych przodków pełnił kamień. Miasteczko Sejny powstaje i przechodzi z rąk do rąk (Iwan Wiśniowiecki Jerzy Grodziński dominikanie) Budowa Kościoła i Klasztoru dominikańskiego Przyznanie sejnianom praw obywatelskich (prawdopodobnie powstaje urząd miasta) Budvietis Do dziś w Budvietis przetrwały jedynie resztki zespołu dworskiego z 1744 roku m.in. drewniany spichlerz (z 1803 r.), kaplica z pocz. XX wieku oraz drewniany dwuwieżowy kościół. Wirginia M, kl.iid Kybartai Naujo tipo muzieju kuria Kybartu kaimo gyventojas Donatas Mazurkevičius. Jo eksponatai gražus ir idomus akmenys suvežti iš keliu aplinkiniu rajonu. Savo muzieju jo kurejas pavadino Jotvingiu kiemu. Jame daug ivairiausio dydžio girnapusiu, akmeniniu kirvuku bei akmeniniu iečiu antgaliu, bylojančiu, koks svarbus buvo pilkas lauko akmuo musu proteviams Budvietis Budviečio parke tebestovi koplytele - mauzolejus, netolies m. statytas medinis svirnas Zniszczone zostaje miasto w wyniku wojny ze Szwecją Powstają drewniane sukiennice Kybartai and Budvietis In Kybartai you may feast your eyes on beautiful stones gathered by P.D. Mazurkiewicius who has got a private museum called Jaćwing Yard. In Budvietis there are some remains of a manor from 1744, among them there is a wooden granary from 1803, a chapel from the beginning of the 20th century and a wooden church. Powstaje ratusz miejski Powstaje kapliczka św. Agaty Budowa drewnianej Synagogi Zajęcie Sejn przez wojska pruskie 27

7 INNE OTHER KITI Rudamina Według legendy z około 1240 roku Rudamina była stolicą księcia Mendoga, który w 1251 roku właśnie w niej koronował się na króla Litwinów. Stał tu niegdyś zamek (około 1240 r.) zbudowany w 1387 r. Badania archeologiczne dowodzą, iż Rudamina była jednym z głównych grodów Jaćwingów, świadczą o tym charakterystyczne dla jaćwieskiej kultury przedmioty z XI XIII wieku, m. in. ceramika. Około 1,5 km na południowy zachód od wsi znajduje się grodzisko z I w. p.n.e.-xiii w. p.n.e. oraz niedaleko niego kurhan grzebalny z III IV w. p.n.e. Aštriosios Kirsnos dvaras, su savo senoviniais statiniais, parku, tvenkiniais, vienas didžiausiu išlikusiu dvaru Lietuvoje. Dviaukščiai velyvo klasicizmo formu rumai su kolonomis mena žymius ju gyventojus. Sejny to najstarsza osada na Suwalszczyźnie. Po wygraniu walk z Krzyżakami, król Władysław Jagiełło nadał kawałek puszczy trzem swoim rycerzom. Ci byli w podeszłym wieku, mieli dość wojen i bitew. Założyli własną osadę, którą nazwali "Sieniai" Starcy. Nazwa ta przekształciła się później w Sejny Legend has it that the name of the town Sejny comes from three knights who after winning struggles with Knights of the Cross, received some ground from the king Władysław Jagiełło. They were advanced in years and had enough fighting so they decided to settle in the area naming it Sieniai" Old Men",that with time was changed into Sejny. Seinai vardą gavo nuo Seinos upes. Seina jotvingiu kilmes žodis. Przejazd Napoleona Reaktywowano powiat sejneński Rudamina Šalia Rudaminos net trys žymus piliakalniai. Rudaminos piliakalnio viršune siekia beveik 200 m virš juros lygio.teodoro Narbuto tvirtinimu, Rudaminos pilis, kuri kaip manoma, stovejo ant šio piliakalnio, buvo statyta 1240 m. kunigaikščio Rimgaudo ir galejo buti vieta, kur 1251 m. karaliumi karunavosi Mindaugas. Wirginia M, IID Do Sejn przeniesiona zostaje siedziba Biskupstwa Wigierskiego Obsadzenie 24. Batalionu Sejny Korpusu Ochrony Pogranicza Gimnazjum Nr 1 otrzymuje imię Papieża Jana Pawła II Stay for a while in Kirsna and Rudamina Astroji Kirsna is famous for its manor from 1576, one of the biggest in Lithuania with old farm buildings, a park, ponds, and a palace in a Late Classical style. Rudamina is believed to have been a capital of the prince Mendog, where he crowned himself King of Lithuanian people in 1251.There used to be a castle once. Archeological th th researches show that Rudamina was the main Jaćwing city: items from century characteristic of their culture are the undesputed evidance Ruta Margelyte, Indre Vaicekauskaite Naczelnik Państwa Józef Piłsudski odwiedza Sejny Ogromny pożar niszczy miasto Siedziba powiatu ponownie w Sejnach Likwidacja powiatu sejneńskiego Powstaje szkoła licealna Doszczętne spłonięcie sukiennic 26

8 Kościół Kościół p.w. Św. Anny pochodzi z lat Stoi prawdopodobnie w miejscu pierwszej świątyni. Jest to obiekt z dwoma wieżami, ceglano kamienny w stylu neoromańskim Muzeum W domu, w którym mieściło się ówczesne gimnazjum Żiburys" mieszkała w latach jedna z bardziej znanych poetek litewskich Salomea Neris. Funkcjonuje obecnie w tym budynku muzeum, w którym zachowano przedmioty i wyposażenie mieszkania poetki (pokój trumna). Synagoga Znaczną część ludności Łoździej stanowili Żydzi, którzy zaczęli się osiedlać w tym mieście od XVII w. Stąd istniały tu dwie murowane synagogi. Przy synagodze funkcjonowała szkoła żydowska. Obecnie w jednym z tych obiektów ulokowano bibliotekę i dom kultury. Jest to miejsce imprez kulturalnych, takich jak: wystawy, koncerty, przedstawienia teatralne i okolicznościowe itp. Asia R. kl. II.D Cmentarz żydowski Na uboczu Łoździej we wsi Katkiškie znajduje się niewielkiej wielkości cmentarz Żydów mieszkańców miasta. Przy wjeździe od razu możemy zauważyć cztery zbiorowe mogiły, które zajmują całą powierzchnię cmentarza. 3 listopada 1941 roku, została tu przywieziona ludność żydowska tylko w jednym celu całkowitej zagłady. Zostali oni najpierw umieszczeni w barakach, a następnie rozstrzelani. Liczbę zabitych szacuje się na ok osób. W 1963 roku dokonano ekshumacji i utworzono cmentarz. Według świadków, część Żydów mogła uciec, ale rabin duchowy przywódca powiedział, że nie należy zmieniać woli Boga. Asia W. kl. IIIC 8 Miejski Ośrodek Kultury Sejny ul.1 Maja 17, tel Ośrodek "Pogranicze - sztuk, kultur, narodów" Sejny, ul. Piłsudskiego 27, tel Schronisko młodzieżowe Zespół Szkół Ogólnokształcących ul. Łąkowa 1, Sejny, tel (Schronisko młodzieżowe przy ZSO w Sejnach funkcjonuje w okresie wakacji) Dom Litewski ul. 22 Lipca 9, Sejny, tel/fax (048-87) e mail: ltnamai@hoga.pl Restauracja "Skarpa" Sejny, ul. Piłsudskiego 13, tel. (87) INFORMACJA INFORMATION INFORMACIJA Lazdiju pakraštyje, Katiliškes kaime yra nedideles kapines. Jose palaidoti Lazdiju žydai, kuriuos sušaude vokiečiai 1941 metais. Savo ikurimo pradžia Lazdiju miestas vadina 1597-uju gegužes 17-ąją, kuomet karalius Zigmantas Vaza suteike Lazdijmas miesto savivaldos teises m.parapiečiai, vadovaujami klebono kun.liudviko Adomavičiaus, pastate murinę baroko stiliaus dviaukštę Šv. Onos vardo bažnyčią. Kviečiame aplankyti Lazdiju švietimo, kulturos ir istorijos muzieju.šiame pastate 1919 m. buvo isikurusi,perkelta iš Seinu Žiburio gimnazija m. čia taip pat gyveno poete Salomeja Neris. Žydai Lazdijuose apsigyveno XVII amžiuje. Tada čia buvo pastatytos dvi sinagogos ir veike žydu mokykla. 25