FARMERS OF GREATER POLAND AND ENVIRONMENT ASSESSMENT OF PROBLEMS IN THE LIGHT OF POLL RESEARCH 2005 AND 2007

Transkrypt

1 Hanna PONDEL Akademia Ekonomiczna w Poznaniu Katedra Historii Gospodarczej hanna.pondel@ae.poznan.pl FARMERS OF GREATER POLAND AND ENVIRONMENT ASSESSMENT OF PROBLEMS IN THE LIGHT OF POLL RESEARCH AND Summary In this article there are presented of Greater Poland farm producers opinions on agriculture influence on the environment, threats connected with agricultural production, ecological production methods and participation in agri-environment programmes. From and research it results, that most farmers generally believe that conventional agriculture does not present threat for environment. Among environment threats reasons, mentioned by farmers in, there is intensive agricultural production, which was not noticed in poll research from. Participation in agri-environment programmes declared above 6% respondents tested in and twice as much respondents tested in. The most popular among Greater Poland s farmers was environment package subtype soil and water protection. WIELKOPOLSCY ROLNICY A RODOWISKO OCENA PROBLEMATYKI W WIETLE BADA ANKIETOWYCH I Streszczenie Celem opracowania jest prezentacja opinii wielkopolskich producentów rolnych na temat wpływu działalnoci rolniczej na rodowisko, zagroe zwizanych z produkcj roln, ekologicznych metod produkcji oraz uczestnictwa w programach rolno-rodowiskowych. Z przeprowadzonych w latach i bada wynika, e wikszo producentów rolnych jest przekonana, i konwencjonalne nie stanowi zagroenia dla rodowiska. Wród przyczyn zagroe rodowiskowych wymienianych przez badanych w r. producentów rolnych znalazła si intensywna produkcja rolna, która nie została zauwaona w badaniach z roku. Uczestnictwo w programach rolno-rodowiskowych zadeklarowało nieco ponad 6% respondentów poddanych badaniu w r. oraz dwukrotnie wicej ankietowanych w roku. Najbardziej popularnym wród wielkopolskich producentów rolnych był pakiet rodowiskowy podtyp ochrona gleb i wód. 1. Wprowadzenie Zmiany wiadomoci konsumentów ywnoci, ewolucja polityki wobec rolnictwa i obszarów wiejskich, czy te zmiany zasad finansowania rónych kierunków działalnoci wymuszaj podejmowanie wieloaspektowej analizy skutków zwizanych z funkcjonowaniem sektora rolno- ywnociowego. Prowadzenie działalnoci rolniczej zgodnie z zasadami zrównowaonego rozwoju stanowi obecnie jedno z najwaniejszych wyzwa stojcych zarówno przed producentami rolnymi, jak i podmiotami oraz instytucjami działajcymi w tym sektorze. Ju w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich wskazano na konieczno realizacji na obszarach wiejskich koncepcji kojarzcej trzy nastpujce komponenty: dostosowywanie wolumenu i tempa wzrostu produkcji ywnoci do popytu kocowego, utrzymanie satysfakcjonujcego poziomu dochodów ludnoci rolniczej, powstrzymanie degradacji rodowiska naturalnego [1]. Jednak, aby kojarzy ze sob wskazane elementy, konieczna jest wiedza na temat zasadnoci takich procesów, moliwoci, a nade wszystko ich efektów. Celem opracowania jest prezentacja i analiza porównawcza opinii wielkopolskich producentów rolnych na temat wpływu działalnoci rolniczej na rodowisko, zagroe zwizanych z produkcj roln, ekologicznych metod produkcji oraz uczestnictwa w programach rolno- rodo-wiskowych, opinii wyraonych w ramach bada ankietowych powtórzonych dwukrotnie w i roku. 2. Metodyka bada W opracowaniu wykorzystano cz wyników bada ankietowych, przeprowadzonych w oraz r. na próbie 200 wielkopolskich producentów rolnych. Badaniem objto gospodarstwa rolne z 10 powiatów województwa wielkopolskiego, wytypowanych w oparciu o wskanik intensywnoci produkcji rolnej. Do obliczenia wskaników dla powiatów, wykorzystano wartoci wskaników intensywnoci poszczególnych rodzajów produkcji rolinnej i zwierzcej według B. Kopcia [2]. Powiaty w zalenoci od wartoci wskanika podzielono na trzy grupy: I grupa powiaty z ekstensywn produkcj roln (warto wskanika poniej 200; 60 ankiet), II grupa powiaty o mało intensywnej produkcji rolnej (warto wskanika ; 100 ankiet) oraz III grupa - powiaty z intensywn produkcj roln (warto wskanika powyej 250; 40 ankiet). Do okrelenia liczby gospodarstw poddanych badaniu zastosowano dobór kwotowy, uwzgldniajcy liczb gospodarstw w województwie, grupach powiatów oraz poszczególnych powiatach. W kadym powiecie do bada ankietowych wybrano od 1 do 3 miejscowoci wiejskich, w których przeprowadzono po 10 ankiet. W wyniku weryfikacji formalnej i merytorycznej z dalszej analizy wyeliminowano 4 ankiety z roku. 3. Wyniki bada 3.1. Wpływ działalnoci rolniczej na rodowisko Zgodnie z wynikami bada z roku, blisko 80% ankietowanych przekonanych było, i 40

2 konwencjo-nalne nie stanowi zagroenia dla rodowiska, około 10% - e tak, a kolejne 10% nie miało zdania na ten temat. Wyniki z roku wskazuj, i przekonanie o nieszkodliwoci działalnoci rolniczej dla rodowiska jest ju mniejsze o 16% zmniejszyła si grupa respondentów wyraajcych tak opini (rys. 1). Mimo, i odsetek ankietowanych, którzy zauwaaj zagroenia rodowiskowe zwizane z rolnictwem zwikszył si nieznacznie (o niespełna 2%), podwoił si jednak odsetek producentów rolnych nie majcych zdania w analizowanym zakresie. Wskazywa moe to na jedn z dwóch opcji respondenci nie zastanawiaj si nad przedmiotow kwesti, bd te zauwayli problem, ale niezbyt dobrze go jeszcze rozpoznali. Za najczstsz przyczyn zagroe rodowiskowych płyncych z działalnoci rolniczej, ankietowani wymieniali zarówno w roku jak i stosowanie duych iloci rodków ochrony rolin i nawozów (rys. 2). We wczeniejszych badaniach znaczc rol przypisywali rolnicy złemu gospodarowaniu gnojowic i obornikiem w badaniach z roku, ten problem wskazywała zaledwie połowa ankietowanych w stosunku do wskaza z roku. Sytuacja ta jest efektem podejmowania w wielu gospodarstwach w ostatnich latach działa majcych na celu zabezpieczenie miejsc składowania nawozów naturalnych i organicznych, m. in. budowy płyt gnojowych, instalowania zbiorników do przechowywania nawozów płynnych 1. Interesujcym jest fakt pojawienia si wród przyczyn zagroe rodowiskowych wymienianych przez badanych w r. producentów rolnych, intensywnej produkcji rolnej. Problem intensyfikacji produkcji rolnej w powizaniu z konkurencyjnoci, czy specjalizacj podmiotów czsto dyskutowany jest w rodowisku naukowym. Badania wskazuj jednak, i kwestia ta została dostrzeona take przez samych rolników. Naley mie nadziej, i kolejnym krokiem producentów rolnych bdzie intensyfikacja działa tyle tylko, e nie produkcyjnych, a prorodowiskowych Postrzeganie rolnictwa ekologicznego R o l n i c t w o e k o l o g i c z n e jest pojciem najbardziej znanym ankietowanym producentom rolnym sporód rónych poj okrelajcych metody produkcji rolnej przyjazne rodowisku - zrównowaone, ekologiczne, integrowane. Na znajomo pojcia r o l n i c t w o e k o l o g i c z n e, wskazało w r. blisko 93% respondentów, w roku ponad 93% (rys. 3). Na przestrzeni dwóch lat, w odstpie których prowadzone były badania, zmienił si odsetek producentów rolnych deklarujcych znajomo pojcia r o l n i c t w o z r ó w n o w aone (wzrost o około 10%) oraz integrowane (wzrost o 2%). Moe to wiadczy bd o wikszym zainteresowaniu rolników poszerzaniem 1 Działania te wymuszane s przez prawo - zgodnie z art. 25 Ustawy z dnia 10 lipca r. o nawozach i nawoeniu (Dz. U., nr 147, poz. 1033) nawozy naturalne w postaci stałej powinny by przechowywane na nieprzepuszczalnych płytach, zabezpieczonych w taki sposób, aby wycieki nie przedostawały si do gruntu (przepis wejdzie w ycie 1 stycznia 2009 r.). Nawozy naturalne płynne przechowuje si wyłcznie w szczelnych i zamknitych zbiornikach (przepis wejdzie w ycie 1 stycznia 2011 roku). wiedzy o metodach produkcji rolnej przyjaznych rodowisku, bd te o intensyfikacji działa informacyjnych w tym obszarze. Nie mona wykluczy, e na wynik bada złoyły si oba te zjawiska. Majc do wyboru dziesi czynników decydujcych o podejmowaniu gospodarowania metodami ekologicznymi, za najwaniejszy respondenci uznali trosk o zdrowie rodziny rednia ocena zarówno w badaniach z roku, jak i r. - 1,8 (rysunek 4) 2. Jako najwaniejszy powód wskazało go 145 respondentów (74% ogółu) w roku oraz 151 (76% ogółu) w roku. Na kolejnych miejscach w hierarchii wanoci znalazły si troska o jako produktów rolnych oraz troska o stan gleby. Najmniej wanym czynnikiem w roku okazała si troska o pikno krajobrazu wsi, która w badaniach z roku znalazła si na miejscu ósmym. Moe to wiadczy o dostrzeganiu znaczenia rolnictwa, nie tylko jako producenta ywnoci, ale take producenta tzw. dóbr wolnych (np. krajobrazu). Czynniki ekonomiczne wysze ceny zbytu, dofinansowanie produkcji ekologicznej, czy te nisze nakłady na nawoenie oraz ochron rolin były i s nadal rednio wane dla podejmowania decyzji o ekologicznym gospodarowaniu. Jak wynika z bada, podobny odsetek producentów rolnych wskazał w kolejnych badaniach na produkcj ywnoci ekologicznej jako atrakcyjn form działalnoci (około połowa respondentów). W roku o 7% zmalał odsetek ankietowanych nie upatrujcych w produkcji ywnoci ekologicznej atrakcyjnej formy gospodarowania, wzrosła natomiast o ponad 6% liczba rolników nie majcych zdania na ten temat. Przedstawiciele połowy ankietowanych gospodarstw nie wykazali podczas bada w latach i zainteresowania podjciem produkcji ekologicznej ywnoci (rysunek 5). Zmalał w r. odsetek respondentów deklarujcych ch rozpoczcia takiej działalnoci (o blisko 4%) w stosunku do roku, wzrosła natomiast grupa rolników niezdecydowanych w tym zakresie (o 5%). Taka opinia respondentów moe wskazywa na niezbyt dobre dowiadczenia funkcjonujcych w sektorze produkcji ywnoci ekologicznej gospodarstw, bd te na posiadanie zbyt małej wci wiedzy, aby deklarowa takie decyzje Uczestnictwo producentów rolnych w programach rolno-rodowiskowych (PRS) Uczestnictwo w programach rolno-rodowiskowych zadeklarowało nieco ponad 6% respondentów poddanych badaniu w r. (12 sporód 196) oraz dwukrotnie wicej ankietowanych w roku (26 sporód 200). Z bada wynika zatem, e PRS staj si coraz popularniejsze, chocia wci jeszcze uczestniczy w nich niewielki odsetek rolników. Najbardziej popularnym wród wielkopolskich producentów rolnych był pakiet rodowiskowy podtyp ochrona gleb i wód, w którym to uczestniczyło w r. 83% ogółu uczestników PRS, w roku 92%. Szczegółow struktur udziału ankietowanych rolników deklarujcych przystpienie do PRS zawiera tab Dziesiciu czynnikom respondenci przypisywali rangi: 1 dla najwaniejszego, 10 dla najmniej wanego. 41

3 Odsetek respondentów ,6 64,0 9,7 10,7 11,5 24,5 nie stanowi zagroenia dla rodowiska stanowi zagroenie dla rodowiska brak zdania 0 Rys. 1. Opinia producentów rolnych na temat zagroenia rolnictwa dla rodowiska Fig. 1. Respondents opinion on the agriculture threat to the environment stosowanie duych iloci rodków ochrony rolin i nawozów złe gospodarowanie gnojowic, obornikiem nieodpowiednie zagospodarowanie mieci i odpadów nieprzestrzeganie wymogów dotyczcych warunków produkcji intensywna produkcja 17,4 31,6 8,7 10,5 4,4 5,3 21,7 0 60,9 68, Odsetek respondentów Rys. 2. Przyczyny, dla których konwencjonalne stanowi zagroenie dla rodowiska Fig. 2. Causes for which conventional agriculture poses a threat to the environment 100% 7,1 6,5 80% 59,7 49,0 54,6 52,5 60% 40% 92,9 93,5 20% 40,3 51,0 45,4 47,5 0% zrównowaone zrównowaone ekologiczne ekologiczne integrowane integrowane termin znany termin nieznany Rys. 3. Opinia producentów rolnych na temat znajomoci poj okrelajcych metody produkcji przyjazne rodowisku Fig. 3. The farmers opinion about knowledge of the concepts which characterize environmentally friendly production methods 42

4 Rys. 4. Hierarchia wanoci czynników decydujcych o podejmowaniu gospodarowania metodami ekologicznymi Fig. 4. Importance hierarchy of the factors which determine farming with application the environmentally friendly methods wykazujcy zainteresowanie 33,0 36,7 wykazujcy brak zainteresowania 49,5 50,5 nie majcy zdania 12,8 17, Odsetek respondentów Rys. 5. Struktura producentów rolnych w zalenoci od zainteresowania podjciem produkcji ekologicznej ywnoci Fig. 5. The farmer s structure depending on interest in ecological food production Tab. 1. Pakiety działa programu rolno-rodowiskowego wybrane przez badanych producentów rolnych Table 1. Packages of the agri-environmental programme actions chosen by farmers poll Paki et S02 P01 Waria nt Opcj a Nazwa pakietu Kod Liczba gospodarstw r. r. S02 Rolnictwo ekologiczne 1 1 b 02 S02b Trwałe uytki zielone 02 (z certyfikatem) 1 1 P01 Utrzymanie łk ekstensywnych 1 2 b P01b Półnaturalne łki dwukone 1 2 K01 Ochrona gleb i wód b K01b Midzyplon ozimy 3 13 K01 c K01c Midzyplon cierniskowy 7 11 Ogółem * * W r. 26 rolników zadeklarowało udział w PRS, przy czym 2 respondentów uczestniczy w 2 pakietach jednoczenie, a 1 respondent nie podał informacji jakiego pakietu jest uczestnikiem oraz 43

5 Sporód rolników, którzy przystpili do PRS, w r. połowa miała zastrzeenia do funkcjonowania programu (6 rolników), w roku niespełna 1/5 (5 rolników). Uwagi dotyczyły nastpujcych kwestii: terminy wypłat (niedotrzymywanie), wymagania do spełnienia (zbyt wysokie), informacje dotyczce programów (ubogo), terminowo rozpatrywania wniosków (niedotrzymywanie), wysoko dotacji (zbyt niskie). Respondenci - uczestnicy PRS, wskazywali na niedostatek informacji o programach, a problem ten wraz z problemem słabego uczestnictwa rolników w PRS, znalazł take wyraz w opinii rolników nt. potrzeby poszerzania wiedzy na ten temat. Dodatkowe informacje o PRS chciałoby uzyska 137 sporód 196 badanych w r. producentów rolnych (70%) oraz 146 sporód 200 badanych w roku (73%). 4. Wnioski 1. Producenci rolni w zdecydowanej wikszoci s przekonani, i konwencjonalne nie zagraa rodowisku. Na przestrzeni lat - wzrósł jednak odsetek respondentów nie majcych zdania na temat oddziaływania rolnictwa na rodowisko. W ostatnich latach coraz wicej i coraz czciej podejmuje si problematyk ochrony rodowiska w sektorze rolnym, niemniej jednak informacje z tego zakresu nie zawsze docieraj do samych zainteresowanych. Zdaniem wielu naukowców badajcych sektor rolno-ywnociowy, zagroenia dla rodowiska generowane przez s stosunkowo niedue, najczciej punktowe. Naley jednak upowszechnia informacje o potencjalnych zagroeniach i moliwociach ich przeciwdziałania, eby wyprzedza zdarzenia, które mog mie miejsce w przyszłoci. Zagroenia rodowiskowe to przecie nie tylko zanieczyszczenia gleb, wód, powietrza, ale take zagroenia zwizane z zachowaniem biorónorodnoci, dobrostanu zwierzt itp. 2. Wielkopolscy producenci rolni nie wykazuj duego zainteresowania produkcj ywnoci ekologicznej, jednak s zainteresowani w znacznym stopniu poszerzaniem swojej wiedzy dotyczcej rodowiskowych aspektów działalnoci. To bardzo wane w przypadku Wielkopolski, któr charakteryzuje do intensywne, dla której waniejszym problemem wydaje si ograniczanie złego wpływu działalnoci rolniczej na rodowisko, ni przestawianie gospodarstw na ekologiczne. Zatem wród niezbdnych działa, które mog słuy w przyszłoci realizacji wizji wsi i rolnictwa funkcjonujcych na zasadach zrównowaonego rozwoju, naley wymieni przede wszystkim właciwy i sprawny system informacji np. na temat rolnictwa zrównowaonego, programów rolno- rodowiskowych, moliwych do podjcia na rzecz rodowiska działa. 3. Zwikszył si w okresie - odsetek producentów rolnych uczestniczcych w programach rolno- rodowiskowych. Zachcajcym dla rolników nie uczestniczcych dotychczas w programie jest fakt rosncego zadowolenia producentów rolnych z realizacji i efektów funkcjonowania w programach. Dobrze rokuje na przyszło take odsetek rolników wyraajcych ch poszerzenia wiedzy w tym zakresie (około 70% badanej populacji). 5. Literatura [1] Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich. MRiRW, Warszawa [2] Kowalak Z.: Ekonomika i organizacja rolnictwa, cz. 1. Wyd. empi 2, Pozna