Specyficzne trudności w nauce czytania i pisania. Wiesława Kubicka 1

Transkrypt

1 Specyficzne trudności w nauce czytania i pisania Wiesława Kubicka 1

2 Fakty i kontrowersje wokół dysleksji Trudności naturalne w nauce czytania i pisania, a trudności specyficzne. Termin dysleksja (1881-Ranschburg) dla nabytych zaburzeń czytania, jako skutek schorzeń neurologicznych. Termin dysleksja rozwojowa jako syndrom zaburzeń uczenia się czytania i pisania, występujących od początku nauki szkolnej. 2

3 Formy dysleksji rozwojowej Dysleksja-specyficzne trudności w nauce czytania, którym często towarzyszą trudności w pisaniu. Dysortografia-specyficzne trudności w komunikowaniu się za pomocą pisma (w tym błędy ortograficzne). Dysgrafia -trudności w opanowaniu poziomu graficznego pisma (czytelnego). 3

4 Kontrowersje wokół definicji Jest to zaburzenie o charakterze konstytucjonalnym, czyli uwarunkowanym zmianami struktury CUN przejawiające się jako specyficzne trudności w uczeniu się czytania, pisania niekiedy współwystępujące z trudnościami w operowaniu liczbami (Bogdanowicz 1993). Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu rozpoznaje się tylko w przypadku stwierdzenia prawidłowego rozwoju umysłowego. Istnieją przypadki obniżonego ilorazu inteligencji na skutek głębokich dysharmonii rozwojowych. Należy zawsze poddać analizie i interpretacji profil wyników w Skali Inteligencji WISC-R, co wniesie informacje o rzeczywistym poziomie sprawności intelektualnej. 4

5 Przyczyny dysleksji co wiemy na pewno Są coraz lepiej znane, ale nadal badania trwają. Uczeni formułują różne teorie, które nie wykluczają się wzajemnie, a każda z nich stanowi etap w poszukiwaniu decydującej odpowiedzi na pytanie o etiologię. Ma swoje źródło w nieprawidłowościach struktury i funkcjonowania układu nerwowego. 5

6 Przyczyny niektóre koncepcje Koncepcja genetyczna dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się pochodzą z rodzin obarczonych tym zaburzeniem. Koncepcja organiczna uczeni wyrażają pogląd, że dysleksja spowodowana jest mikrouszkodzeniami CUN, które mogą powstać w różnych okresach rozwoju dziecka, szczególnie w okresie płodowym, okołoporodowym lub bardzo wczesnym dzieciństwie. 6

7 Przyczyny niektóre koncepcje cd. Koncepcja neurologiczna dominacji stronnej: badacze wiążą trudności z brakiem ukształtowania dominacji półkuli mózgowej. Koncepcja opóźnienia tempa, rytmu i dynamiki rozwoju psychoruchowego zaburzenia te w rozwoju funkcji poznawczych, wzrokowych, słuchowych i ruchowych są jedną z głównych przyczyn powodujących trudności w czytaniu i pisaniu. 7

8 Przyczyny niektóre koncepcje cd. Koncepcja atypowego rozwoju mózgu wskazuje na współwystępowanie zaburzeń rozwojowych na bazie złożonych zaburzeń neurofunkcjonalnych. Badania genetyczne, psychofizyczne, behawioralne, wykorzystujące nowoczesne metody neuroobrazowania, potwierdzają tę koncepcję, wskazując jednocześnie na trudności z ujęciem problematyki w jedną teorię. Stąd wiele uzupełniających się teorii, wyjaśniających przyczyny występowania dysleksji rozwojowej. Teorie te wskazują na takie deficyty rozwojowe jak: deficyt fonologiczny, deficyt funkcji móżdżkowych, deficyt uwagi deficyt kanału wielokomórkowego 8

9 Przyczyny niektóre koncepcje cd. Koncepcja deficytu fonologicznego specyficzne zaburzenie językowe polegające na: trudnościach z różnicowaniem dźwięków mowy (zaburzenia słuchu fonemowego), dokonywaniem operacji (analizy, syntezy, porównywania, eliminowania, przestawiania) na cząstkach fonologicznych (cząstkach słów, sylabach, głoskach), problemy z kodowaniem dźwięków mowy (fonemy, głoski) na znaki graficzne (grafemy litery). 9

10 Przyczyny niektóre koncepcje cd. Koncepcja deficytu wielokomórkowego dotyczy zaburzeń w przetwarzaniu szybko zmieniających się informacji, a więc w wychwytywaniu szybkich zmian w informacji zmysłowej docierającej do mózgu, co związane jest z jego budową. Koncepcja deficytu funkcji móżdżkowych dotyczy zaburzeń związanych z automatyzowaniem czynności ruchowych, koordynacją wzrokowo ruchową. Deficyt ten odpowiada za kontrolę napięcia mięśniowego i powoduje zaburzenia w nabywaniu czynności wymagających zautomatyzowania, a więc wszystkie umiejętności szkolne czytanie, pisanie, liczenie. 10

11 Przyczyny niektóre koncepcje cd. Deficyt uwagi odpowiedzialny jest za zaburzenia uwagi przestrzennej, przenoszenie i utrzymywanie. Przy zachowaniach nieuważnych nie mogą dobrze rozwijać się funkcje wzrokowe, słuchowe, czucioworuchowe i integracja między nimi. 11

12 Konkluzja Wraz z rozwojem badań naukowych definicja dysleksji rozwojowej ulega ciągłym przemianom. Pokazują one zróżnicowany obraz trudności w nauce, który nie łatwo jest objąć jedną wspólną teorią. Specyficzne trudności w nauce czytania i pisania zapowiadane są przez objawy nieharmonijnego rozwoju dziecka. Symptomy ryzyka dysleksji ujawniają się w formie opóźnienia rozwoju funkcji wzrokowych, słuchowo-językowych, ruchowych oraz orientacji w schemacie ciała, przestrzeni i czasie. Szczególnie znamienny jest opóźniony rozwój mowy. 12

13 Ryzyko dysleksji gdy rodzi się świadomość Wiedza na temat charakterystycznych objawów występujących w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym, mogących zwiastować późniejsze problemy szkolne. opóźnienia w osiąganiu etapów rozwoju ruchowego, nieporadność w samoobsłudze, problemy związane z układem przedsionkowym (równowaga, koordynacja, ruchy naprzemienne, wytrzymałość itp.). Znajomość wieloprzyczynowości tradycyjnej diagnozy objawowej. niezbędna w procesie 13

14 Symptomy ryzyka dysleksji i dysleksji rozwojowej Motoryka duża obniżona sprawność ruchowa min. dziecko słabo biega i skacze, ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych, ma trudności z uczeniem się jazdy na rowerze, hulajnodze, nartach. Motoryka mała trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, np. z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek. Koordynacja wzrokowo-ruchowa trudności z rzucaniem i chwytaniem piłki, nieprawidłowe układanie w palcach narzędzia do pisania; trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych np. rysowaniem rombu. 14

15 Funkcje słuchowo- językowe Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, opisujących stosunki przestrzenne: nad pod, za przed, wewnątrz na zewnątrz. Wadliwa wymowa, częste przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza), błędy gramatyczne Trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie; trudność z zapamiętywaniem nazw, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie; trudność z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, jak nazwy dni tygodnia, pór roku, kolejnych posiłków i szeregi 4-cyfrowe. Trudności w różnicowaniu głosek podobnych (np. z s, b p, k g, czyli zaburzenia słuchu fonemowego); trudności z wydzielaniem sylab i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej) oraz manipulowaniem ze strukturą fonologiczną słów (np. trudności z wykonaniem poleceń typu: odszukaj słowa ukryte w nazwie lewkonia, wymyśl rym do słowa kotek, o czym myślę: Baba..aga). 15

16 Funkcje wzrokowe Trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, na przykład podczas budowania konstrukcji z klocków lego, układania mozaiki według wzoru; trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m n, l t ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p b d). Lateralizacja Opóźnienie rozwoju lateralizacji: mimo prób ustalenia ręki dominującej dziecko nadal jest oburęczne. 16

17 Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni Opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni: dziecko ma trudności z określeniem swoich części ciała, gdy określa je terminami: prawe lewe (np. prawa i lewa ręka, noga itp.). Nie umie wskazać kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na prawo). Orientacja w czasie Trudności w orientacji w czasie, np. z określaniem pory roku, dnia, godziny na zegarze. Czytanie Trudności w nauce czytania (np. dziecko czyta bardzo wolno; najczęściej głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy, przekręca Pierwsze próby pisania Przy pierwszych próbach pisania częste pisanie liter i cyfr zwierciadlanie oraz odwzorowywanie wyrazów przez zapisywanie ich od strony prawej do lewej. Współwystępowanie wielu wymienionych objawów u jednego dziecka pozwala z większą pewnością przypuszczać, że mamy do czynienia z dzieckiem ryzyka dysleksji. 17

18 Wiek niemowlecy motoryka duża Wiek poniemowlecy motoryka duża motoryka mała funkcje wzrokowe, koordynacja wzrokoworuchowa funkcje językowe Wiek przedszkolny motoryka duża motoryka mała koordynacja wzrokoworuchowa funkcje wzrokowe funkcje językowe lateralizacja orientacja w schemacie ciała i przestrzeni Klasa 0 motoryka duża motoryka mała koordynacja wzrokoworuchowa funkcje językowe funkcje wzrokowe lateralizacja orientacja w schemacie ciała i przestrzeni orientacja w czasie czytanie pierwsze próby pisania 18

19 Przesłanie dla praktyki Dysleksja rozwojowa stanowi problem w procesie edukacji. Rozwiązanie każdego problemu wymaga wiedzy i umiejętności. Znajomość przyczyn i objawów pozwoli podjąć postępowanie mające na celu ich pomniejszanie lub usuwanie. 19

20 Wczesne diagnozowanie dysleksji Wg Marty Bogdanowicz Wiesława Kubicka 20

21 Etap pierwszy Diagnoza gotowości szkolnej. 5,6 lat badania przesiewowe w zakresie gotowości szkolnej. Narzędzia: Skala gotowości szkolnej (Frydrychowicz, Koźniewska, Matuszewski, Zwierzyńska, 2006) Skala ryzyka dysleksji (SDR 6) dla dzieci wstępujących do szkoły (M. Bogdanowicz, 2010) 21

22 Etap drugi Diagnoza ryzyka dysleksji Dwa krytyczne okresy: 7,8 lat Wskazane badania przesiewowe po pierwszym roku nauki za pomocą skali ryzyka dysleksji (SD-7) Ocena czytania pod koniec pierwszej klasy 22

23 Skala ryzyka dysleksji (SDR) dzieci wstępujących do szkoły (M. Bogdanowicz, 2010) 23

24 SD7 M.Bogdanowicz 24

25 Etap drugi Narzędzia: Próba czytania dla klasy O Darek (M. Bogdanowicz 2000). Testy czytania dla sześciolatków (Krasowicz Kupis, 2008) Test głośnego czytania Dom Marka (M. Bogdanowicz 2009). Test dekodowania (Szczerbińska, Pelc Pękala 2007). 25

26 Etap trzeci Diagnoza dysleksji rozwojowej. Ostateczna diagnoza dysleksji rozwojowej może być sformułowana na przełomie okresu nauczania zintegrowanego i przedmiotowego (kl. III) jeśli pomoc udzielana dziecku w szkole i w domu nie spowodowały złagodzenia lub ustąpienia trudności w czytaniu i pisaniu. 26

27 Etap trzeci W świetle reformy MEN przewiduje, że diagnoza dysleksji powinna zostać przeprowadzona do końca szkoły podstawowej. Diagnoza ta jest aktualna do końca edukacji szkolnej ucznia. 27

28 Podsumowanie: Rozpoznawanie ryzyka dysleksji Koniec przedszkola lub początek pierwszej klasy - Badanie przesiewowe Stwierdzenie wysokiego ryzyka dysleksji Podstawa do dyskusji rodziców, nauczyciela i pracownika poradni nad decyzją o odroczeniu obowiązku szkolnego 28

29 Odroczenie obowiązku szkolnego W celu objęcia ucznia opieką w formie: ćwiczeń korekcyjno kompensacyjnych logopedycznych ruchowych 29

30 Umiarkowane ryzyko Konieczność udziału ucznia w wymienionych formach pomocy psychologiczno-pedagogicznej od początku klasy pierwszej. Metody wspomagające: Metoda dobrego startu (M. Bogdanowicz 1999) Pomoce: - Każdy przedszkolak dobrym uczniem (B. Zakrzewska 2003) - Ćwiczenia grafomotoryczne wg H. Tymichowej - Zeszyty ćwiczeń Lewa ręka rysuje i pisze (Bogdanowicz, Rożyńska 2003, 2004) 30

31 Podaj skojarzenia jakie wiążą się z pojęciem,,dysleksja 31

32 pozytywne negatywne 32

33 specyficzne trudności w nauce czytania i pisania zaburzenia deficyty problemy zakłoceniach pracy OUN mikrouszkodzenia błędy ograniczenia nieharmonijny rozwoj nieprawidłowe funkcjonowanie ukryte kalectwo 33

34 Skoro dysleksja to trudności nasze działania powinny polegać na : wyrownywaniu korygowaniu kompensowaniu pokonywaniu trudności niesieniu pomocy terapii dostosowaniu wymagań 34

35 Drugie, pozytywne oblicze dysleksji dar ukryty talent inny sposob myślenia odmienny styl przetwarzania informacji specyficzna reakcja układu nerwowego rodzaj unikalnej percepcji 35

36 Myślenie obrazami żywa wyobraźnia ( w czasie 1 sekundy osoba myśląca werbalnie może mieć od dwoch do pięciu myśli w postaci pojedynczych słow, natomiast osoba myśląca niewerbalnie 32 obrazy myślowe 36

37 Ciekawość świata 37

38 Kreatywność 38

39 Myślenie i spostrzeganie ma charakter polisensoryczny i polimodalny dyslektycy wykorzystują wszystkie zmysły 39

40 Większa wrażliwość emocjonalna wrażliwość na otoczenie zdolność empatii 40

41 Świetna intuicja i przenikliwość 41

42 Holistyczny sposob patrzenia na świat, prowadzący do odkrywania rozwiązań i problemow 42

43 Dobre zdolności interpersonalne 43

44 Aktywność entuzjazm pasja 44

45 Znani dyslektycy Znani dyslektycy 45

46 Jak wyglądała kariera szkolna sławnych osob z dysleksją? Auguste Rodin ( ) Dyrektor szkoły, do ktorej uczęszczał młody Auguste, tak pisał do jego ojca:,,syn w ogole nie zna łaciny, jego pisownia i wypracowania są okropne. Auguste niczego się nie nauczy. Im prędzej poślesz go do pracy, tym lepiej. Wątpię jednak, czy kiedykolwiek zarobi na swoje utrzymanie. 46

47 Albert Einstein ( ) Autor teorii względności bardzo poźno zaczął mowić, czytać nauczył się dopiero w wieku 9 lat. Miał też problemy z pisaniem. Ze względu na słabą pamięć z trudem przyswajał wiedzę z rożnych dziedzin. Miał duże trudności w nauce językow obcych. Dwukrotnie stracił pracę nauczyciela z powodu trudności związanych z dysleksją. Nic z Alberta nie wyrośnie 47

48 Jacek Kuroń ( ) Polityk i publicysta, działacz Solidarności, minister pracy i polityki socjalnej. W jednym z wywiadow wyznał: Do dziś nie nauczyłem się ortografii ani żadnego języka. Jestem kiepski w tabliczce mnożenia [...]. Jestem wszak dyslektykiem [...]. W moim przypadku szkołę pozwoliła mi oswoić gigantyczna praca intelektualna. 48

49 Hans Christian Andersen ( ) Przy maturze dostanie pan pałę za takie zadanie. Sądzi Pan, że jedna litera nic nie znaczy, że to obojętne, czy napisze pan e czy też I? [...] Ma pan najbardziej tępy łeb, jaki kiedykolwiek widziałem, i w dodatku jeszcze pan sobie wyobraża, że pan coś wart

50 Jacek Żakowski (ur. 1957) Znany publicysta prasowy i telewizyjny. W jednym z wywiadow wspomina: Najgorsza była pierwsza klasa. Siedziałem całe popołudnia w domu z mamą, sylabizując do upadłego w rezultacie zamiast nauczyć się czytać, uczyłem się czytanki na pamięć. [...] z dyktand stawiano mi z łaski trojczyny. Innym dzieciom wystarczało minut na odrobienie lekcji ja potrzebowałem kilku godzin. 50

51 Wg badań dyslektycy sprawdzają się w dziedzinach: sztuki wizualne informatyka projektowanie mechanika muzyka fizyka teatr film elektronika matematyka handel sport architektura polityka 51

52 Komentarz: Osoby z dysleksją słabo czytający i piszący: nie pracują w zawodach wymagających wysokich kwalifikacji i nie zajmują prestiżowych stanowisk; pracują w rzemiośle, rolnictwie, rybołowstwie i najczęściej wykonują prostsze zadania zawodowe Osoby z dysleksją dobrze czytający i piszący: pracują w zawodach wymagających i osiągają prestiżowe stanowiska wysokich kwalifikacji Osoby z dysleksją, niezależnie od tego jak dobrze opanowali czytanie i pisanie: nie wybierają zawodow takich jak pracownicy biurowi, urzędnicy, technicy i im podobne 52

53 Dysleksja i talent Dowody występowania talentow u osob z dysleksją: 40% z 300 badanych, ktorzy odnieśli duży sukces w biznesie, miało stwierdzone trudności w uczeniu się cztery razy więcej niż w ogolnej populacji (Dowell, 2003) Znane są dane o odnoszących sukcesy osobach z dysleksją w biznesie, mediach, technologii, polityce i innych dziedzinach (radiologia, grafika, obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego, ultradźwięki, dermatologia, potwierdzanie autentyczności dzieł sztuki) Odkrycie talentow powiązanych z dysleksją i innymi zaburzeniami uczenia się może w konsekwencji doprowadzić do bardziej efektywnych strategii edukacyjnych i pomoc wskazać osobom z dysleksją profesje, w ktorych mogą się wyrożnić. 53

54 Jak rozpoznać potencjał dyslektyka? Bardzo pomocna może być w tym zakresie koncepcja inteligencji wielorakich H. Gardnera 54

55 55

56 56

57 Metody ktore mogą by użyte do stwierdzenia mocnych stron dorosłych osob dysleksją (dostępne w Polsce) Rysunkowy Test Tworczego Myślenia Kwestionariusz Badający Poczucie Kontroli Test Kompetencji Społecznych 57

58 Style uczenia się ĆWICZENIE TEST OKREŚLAJĄCY DOMINUJĄCY SYSTEM SENSORYCZNY RYSUNEK,,LENIWA ÓSEMKA 58

59 Charakterystyka poszczególnych systemów reprezentacyjnych w nauce szkolnej CZYTANIE WZROKOWCY SŁUCHOWCY KINESTETYCY Lubią opisy Podczas czytania robią przerwy, żeby zapatrzeć się w przestrzeń Potrafią się intensywnie koncentrować Lubią dialogi i rozmowę Unikają długich opisów Nie zwracają uwagi na ilustracje Podczas czytania poruszają ustami Lubią utwory literackie z wartką akcją Podczas czytania poruszają się, wiercą

60 Charakterystyka poszczególnych systemów reprezentacyjnych w nauce szkolnej STYLE UCZENIA WZROKOWCY SŁUCHOWCY KINESTETYCY Patrzenie Obserwacja Pokaz Demonstracja Aktywne przysłuchiwanie się lekcji Słuchanie innych Głośne powtarzanie materiału Wykonywanie czegoś Bezpośrednie zaangażowanie ruchu, dotyku

61 Charakterystyka poszczególnych systemów reprezentacyjnych w nauce szkolnej PISMO WZROKOWCY SŁUCHOWCY KINESTETYCY Na ogół czyste i czytelne Prawidłowe odstępy i kształt liter Miewają poczatkowe trudności z nauką pisania Wykazują tendencję do nienaciskania przyboru do pisania Często powtarzają to, co napisali Piszą szybko Mają zmienny charakter pisma Często niezbyt kształtny

62 Charakterystyka poszczególnych systemów reprezentacyjnych w nauce szkolnej ORTOGRAFIA WZROKOWCY SŁUCHOWCY KINESTETYCY Rozpoznają słowa patrząc na nie Gdy przypominają sobie pisownię danego wyrazu wizualizują go wewnętrznie Pozoznają słowa przez wymówienie poszczególnych głosek Pisząc wyraz dokonują fonetycznej analizy Muszą napisać słowo, żeby wyczuć jak się je pisze Często mają trudności z ortografią

63 Wśrod uczniow z dysleksją dominujący jest typ kinestetyczno-ruchowy 63

64 Skuteczne techniki uczenia się dla typu kinestetyczno-czuciowego wiedza przekazywana drogą doświadczenia, działania, z udziałem dotyku silny głos nauczyciela, aktywna postawa, duża ilość gestow podczas prezentacji materiału podczas uczenia się zmiany pozycji ciała, manipulowanie jakimś drobnym przedmiotem wyobrażanie sobie akcji, ruchu włączanie gier i zabaw ruchowych, pantomimicznych gimnastyka środlekcyjna 64

65 Co się kryje za mocnymi stronami osob z dysleksją? 65

66 Co się kryje za mocnymi stronami osob z dysleksją? Logiczna językowa kontroluje prawą część ciała analizuje, zwraca uwagę na różnice, widzi szczegóły planuje, myśli sekwencyjnie lepiej reaguje na bodźce słuchowe i wzrokowe kontroluje uczucia ukierunkowana na przyszłość Intuicyjna myślenie obrazowe kontroluje lewą część ciała syntetyzuje, zwraca uwagę na podobieństwa widzi całość działa elastycznie i spontanicznie lepiej reaguje na bodźce kinestetyczne /ruch, działanie/ bardziej swobodna dla uczuć ukierunkowana na chwilę obecną 66

67 Aby uaktywnić potencjał uczniow z dysleksją należy w większym stopniu wykorzystywać prawą połkulę 67

68 Jak uaktywnić prawą połkulę uczenie poprzez doświadczenie odwołanie się wielozmysłowego uczenia uczenie przez skojarzenia wykorzystanie aktywności ruchowej, dotyku odwoływanie się do wyobraźni wykorzystanie wielokrotnego powtarzania z użyciem rożnych rodzajow pamięci 68

69 Jak działa wykorzystanie w uczeniu obu połkul? zwielokrotnienie skuteczności uczenia się uatrakcyjnienie procesu nauczania wszechstronny rozwoj uczniow wykorzystanie potencjału uczniow z dominującą prawą połkulą 69

70 Symptomy dysleksji 70

71 Symptomy dysleksji w zachowaniu: w formie objawów nieharmonijnego rozwoju psychomotorycznego: deficyty, czyli opóźnienia rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych w zakresie funkcji słuchowo-językowych, wzrokowoprzestrzennych, ruchowych, lateralizacji czynności ruchowych (słaba dominacja ręki, oka) i koordynacji tych funkcji tzw. integracji percepcyjno-motorycznej. 71

72 Symptomy dysleksji w czytaniu: wolne tempo czytania, słaba technika czytania (przedłużony etap głoskowania), znaczna liczba błędów, charakterystyczny rodzaj błędów (zależne od dysfunkcji, które są przyczyną tych trudności), słabe rozumienie przeczytanego tekstu i niechęć do czytania w pisaniu: trudności w pisaniu ze słuchu, ze wzoru i z pamięci, charakterystyczne błędy w pisaniu (zależne od dysfunkcji, które są przyczyną tych trudności) 72

73 ROZPOZNAWANIE DYSLEKSJI stwierdza się prawidłowy rozwój umysłowy występują istotne opóźnienia rozwoju funkcji (słuchowojęzykowych, wzrokowo-przestrzennych, ruchowych i integracji tych funkcji), stanowiących podstawę do wykształcenia się umiejętności czytania i pisania trudności w czytaniu i pisaniu objawiają się od początku nauki szkolnej 73

74 Nie można rozpoznać dysleksji rozwojowej, gdy trudności w czytaniu i pisaniu są jedynie wynikiem złego funkcjonowania narządów zmysłu (niedosłuchem lub wadą wzroku) należą do zespołu symptomów inteligencji niższej niż przeciętna, upośledzenia umysłowego są skutkiem schorzenia neurologicznego (mózgowe porażenie dziecięce, epilepsja) są wyłącznie wynikiem zaniedbania środowiskowego i dydaktycznego 74

75 Sprawdziany umiejetności szkolnych uczniów Próby czytania: Sprawdzian tempa czytania Czytanie ze zrozumieniem Próby pisania Przepisywanie Pisanie z pamięci Pisanie ze słuchu Samodzielna wypowiedz 75

76 76

77 77

78 Charakterystyka błędów występujących w pisaniu 78

79 ZABURZENIA PERCEPCYJNO-MOTORYCZNE I ICH KONSEKWENCJE W NAUCE CZYTANIA I PISANIA

80 W przypadku globalnego opóźnienia percepcji wzrokowej dzieci obserwuje się: 1. trudności w całościowym ujmowaniu liter o podobnej strukturze graficznej takich jak: a-o, m-n, l-t, E-F. 2. mylenie wyrazów o podobnym obrazie wizualnym, takie jak np: rok rak, długi drugi. 3. opuszczanie drobnych elementów graficznych, znaków interpunkcyjnych. 4. nie zauważanie poszczególnych liter w wyrazach, w których występuje zbieg kilku spółgłosek (kratka - krata, zamiast furtka furta itp.) 5. pomijanie dużych liter na początku zdania.

81 W przypadku zaburzeń aspektu kierunkowego percepcji wzrokowej pojawia się: mylenie liter o podobnym kształcie, ale odmiennym kierunku i położeniu (inwersja statyczna), np. d-b, g-p, w-m. trudności z wizualnym różnicowaniem w wyrazie podobnych układów literowych, takich jak np. ba-ab, da-ad. przestawianie liter w wyrazie (inwersja dynamiczna) np. dziecko czyta kolare korale. perseweracja liter, sylab w wyrazach np. korale-korare (postpozycja) albo korale-kolale (antycypacja). niewłaściwe rozplanowanie wyrazy na stronie. mylenie kierunków zapisu wyrazów. opuszczanie linijek(wersów) w tekście w czasie czytania i pisania. liczne błędy ortograficzne.

82 Zakłócenia percepcji słuchowej: trudności w wyodrębnieniu dźwięków ze struktur złożonych (głosek i sylab ze słów, słów ze zdań), trudności w różnicowaniu dźwięków mowy, co może powodować nieprawidłowe ich wybrzmiewanie, utrzymywanie się agramatyzmów i błędów w czytaniu; kłopoty w scalaniu dźwięków w złożone struktury, co wyraźnie występuje w czytaniu; w zapamiętywaniu słów, form językowych, wierszyków, słów piosenek; w koncentracji uwagi na bodźcach słuchowych, co bywa przyczyną znacznej męczliwości przy dłuższym słuchaniu, a co wtórnie nasila gorsze zapamiętywanie i rozumienie mowy.

83 Objawy zaburzeń percepcji słuchowej w tym słuchu fonematycznego trudności w rozumieniu bardziej skomplikowanych poleceń słownych; trudności w zapamiętywaniu i powtarzaniu trudnych wyrazów i dłuższych wypowiedzi; trudności w wyodrębnianiu głosek w różnych pozycjach wyrazu trudność w dokonywaniu analizy i syntezy dźwiękowej wyrazów; łączna pisownia przyimków z rzeczownikami; opuszczanie liter, sylab, wyrazów; dodawanie, podwajanie liter; zamiana głosek dźwięcznych na bezdźwięczne; mylenie wyrazów podobnie brzmiących; różnicowanie i - j oraz ą, ę z om, on, en; trudność w prawidłowym zapisie wyrazów, zawierających, głoski miękkie; odzwierciedlanie wady wymowy w tekstach pisanych.

84 Przejawy obniżenia sprawności manualnej w pisaniu zbyt wolne tempo wykonywanych czynności, mała precyzja ruchów dłoni i palców, słaby poziom graficzny pisma, Analiza pisma wykazać może następujące charakterystyczne objawy: kształty liter uproszczone, mogą przypominać druk, scalanie liter w "zbitkę", litery nie dokończone w kształcie, zmiana wielkości i nachylenia liter, litery krzywe i niekształtne, brak wiązania liter, litery drżące, o niepewnej linii, za duże lub za małe odstępy liter w wyrazach lub między wyrazami, opuszczanie linijek, przekraczanie lub nie dociąganie do nich.

85 Lateralizacja skrzyżowana w zakresie ręki i oka powoduje zaburzenia koordynacji wzrokoworuchowej przejawiającej się poprzez : kreślenie niekształtnych liter, w nierównych odstępach, opuszczanie linijek pomijanie,,,przeskakiwanie liter podczas czytania, opuszczanie sylab, opuszczanie wyrazów, zmiana kolejności liter.

86

87

88

89

90

91

92 Jak wobec tego traktować ucznia z dysleksją? Terapia Rozwoj Doskonalenie kluczowych umiejętności Rozpoznanie mocnych stron Wspieranie ucznia Korygowanie zaburzeń w ich rozwijaniu 92

93 U podstaw ujawnienia się pozytywnych aspektow dysleksji leży zawsze poczucie własnej wartości 93

94 Co buduje pozytywną samoocenę ucznia? znajdowanie w każdym uczniu czegoś wyjątkowego ułatwianie uczniom samopoznaniania nie tylko ujawnianie słabości ale odkrywanie mocnych stron tworzenie wysp kompetencji 94

95 Technika czytania na raty Dziecko czyta na głos (fragment np ¼ strony) Dziecko czyta z dorosłym razem (chórem) Dorosły czyta dziecku (dwa, trzy razy więcej tekstu) Dziecko czyta samo po cichu (określony fragment) 1-2 powtórki wspólne streszczenie całości. 95

96 Metody wspomagania rozwoju ucznia z zaburzeniami funkcji perepcyjno-motorycznych Uczeń z dysleksją w domu (M.Bogdanowicz, A. Adryjanek, Rożyńska 2007) Uczeń z dysleksją w szkole (Bogdanowicz, Adryjanek 2004) Ważne: Trening codziennego czytania przez kilkanaście minut, wystarczy 20 minut Recepty na dobre czytanie i pisanie M. Bogdanowicz 96

97 Metody wspomagania rozwoju w okresie szkolnym Ćwiczenia ortograficzne: Technika ćwiczenia Dyktando w 10 punktach Seria zeszytów ćwiczeń Ortograffiti.(dla uczniów starszych klas szkoły podstawowej). 97

98 Uczeń z dysleksją Wraz z wiekiem i kształceniem się dziecka z dysleksją rozwojową uwidacznia się wyraźna dynamika zmian objawów: niektóre mogą przetrwać niektóre zmniejszają się lub ustępują niektóre staja się bardziej widoczne mogą pojawiać się nowe obszary trudności. 98

99 Dziękuję za uwagę 99