Zakładanie działalności gospodarczej w Berlinie. Przewodnik dla osób zakładających działalność gospodarczą, które nie mają pochodzenia niemieckiego

Transkrypt

1 Przewodnik dla osób zakładających działalność gospodarczą, które nie mają pochodzenia niemieckiego Zakładanie działalności gospodarczej w Berlinie Kompleksowa koordynacja Kampania jest finansowana przez Departament Senatu ds. Gospodarki, Technologii i Kobiet (Senatsverwaltung für Wirtschaft, Technologie und Frauen) oraz Bank Inwestycyjny Berlin (Investitionsbank Berlin) Partnerzy

2 2 Wstę p Drogi czytelniku, jako przyszły przedsiębiorca odgrywasz istotną rolę w rozwoju gospodarczym Niemiec. Na całym terytorium Niemiec, a przede wszystkim w Berlinie, prowadzone przez cudzoziemców przedsiębiorstwa tworzą nowe miejsca pracy, zapewniając w ten sposób setkom tysięcy osób zabezpieczenie zawodowe i tym samym perspektywę na życie dla nich i ich rodzin. Dzięki nowym koncepcjom i przedsięwzięciom ekonomicznym wzbogacasz paletę przedsiębiorstw mających swoją siedzibę w Niemczech przyczyniając się do integracji społeczeństwa z innymi kulturami. Działania te należy wspierać poprzez konkretne przygotowanie i zaplecze dla rozpoczęcia działalności gospodarczej. Brak ujednoliconych informacji dla osób zakładających działalność gospodarczą należy zniwelować ukierunkowaną ofertą doradczą i kompetencjami międzykulturowymi. Często wymaga to także długookresowego wsparcia w trakcie fazy rozwoju koncepcji, a osoby zainteresowane założeniem działalności powinny uzyskać konkretne porady w zakresie instrumentów finansowych przy niewielkim zapotrzebowaniu kapitałowym. Podobnie jak w poprzednich latach Departament Senatu ds. Gospodarki, Technologii i Kobiet (Senatsverwaltung für Wirtschaft, Technologie und Frauen) udzielił wsparcia specjalnym programom na rzecz cudzoziemców pragnących założyć działalność gospodarczą, realizowanym przez wybrane organizacje ds. migrantów. Na tych jednodniowych seminariach ponad 800 zainteresowanych osób uzyskało w ośmiu językach pierwsze wskazówki dotyczące założenia działalności gospodarczej. Wiele z nich założyło firmy i prowadzi je z powodzeniem do dziś. Niniejsza broszura oferuje ci jako przyszłemu przedsiębiorcy, podstawowe informacje w tym zakresie. Wykorzystaj ją do zaplanowania swojej działalności gospodarczej, a dalsze informacje i porady możesz uzyskać w instytucjach okołogospodarczych oraz placówkach działających w ramach twojej wspólnoty etnicznej. Podobnie jak w poprzednich latach jako BWK BildungsWerk w Kreuzbergu będziemy w razie potrzeby informować o tych seminariach oraz o naszych doświadczeniach. Życzymy powodzenia w realizacji własnych przedsięwzięć. Nihat Sorgeç Dyrektor zarządzający BWK BildungsWerk w Kreuzbergu GmbH

3 Wstę p 3 Szanowny przyszły przedsiębiorco, dziękuję za zainteresowanie niniejszą ofertą doradczą kraju związkowego Berlin. Założenie firmy wymaga długofalowych i starannych przygotowań. Jednak szanse na odniesienie sukcesu są duże: Berlin jest niezmiennie niemiecką stolicą działalności gospodarczej. Boom na zakładanie firm w Berlinie nie słabnie: ok nowo utworzonych przedsiębiorstw w 2010 roku stanowi największą liczbę od czasu ponownego zjednoczenia Niemiec. W rankingu krajów związkowych Berlin ponownie zajął pierwsze miejsce ze 124 nowo założonymi firmami na mieszkańców. Szczególnie cieszy fakt, że także w zakresie technologii Berlin ma szczególną moc przyciągania potencjalnych przedsiębiorców. W samej tylko branży informacyjnej i komunikacyjnej powstało w minionym roku ok nowych przedsiębiorstw. W tej pozytywnej tendencji dużą rolę odgrywają także Berlińczycy nie mający pochodzenia niemieckiego. Ich udział w zakładaniu nowych przedsiębiorstw w ostatnich latach co najmniej się podwoił. Urząd Statystyczny podaje, iż w 2010 roku powstało ponad firm założonych przez cudzoziemców. Tym samym osoby bez paszportu niemieckiego nadal stanowią ponad jedną trzecią wszystkich nowych przedsiębiorców w Berlinie. Odsetek prowadzących działalność gospodarczą osób obcego pochodzenia byłby znacznie wyższy, gdyby uwzględniono także przedsiębiorców nie mających pochodzenia niemieckiego, ale posiadających niemieckie obywatelstwo. Bycie szefem firmy to dla wielu osób znakomita szansa. Jednak taki krok należy dobrze rozważyć, odpowiednio rozpoznać szanse i ryzyko. Dlatego też decydujący jest dostęp do kompleksowych informacji. A tutaj Berlin cię nie zawiedzie. Mój departament, pozostałe instytucje publiczne, jak również Bank Inwestycyjny Berlin, rejonowe placówki ds. wsparcia gospodarczego oraz wiele innych instytucji oferuje ważne informacje i pomoc, z których możesz skorzystać. Dochodzą do tego ukierunkowane oferty związków i zrzeszeń zajmujących się kwestiami ekonomicznymi w danej wspólnocie etnicznej, z których część uczestniczy także w realizacji niniejszego cyklu seminariów dla zagranicznych założycieli firm. W niniejszej broszurze znajdziesz listę przydatnych adresów w berlińskiej strukturze instytucji doradczych. Nie wahaj się zwracać do tych podmiotów ich zadaniem jest służenie pomocą. Życzę sukcesów w realizacji własnych pomysłów! Harald Wolf Burmistrz i członek senatu ds. gospodarki, technologii i kobiet w Berlinie

4 4 Wstę p Prawie cudzoziemców ze 190 krajów mieszka aktualnie w Berlinie. Dochodzą do tego osoby, które posiadają już obywatelstwo niemieckie i tym samym nie są wykazywane w statystykach dotyczących cudzoziemców. Decyzja o niezależności gospodarczej to ważny aspekt związany z polityką integracyjną i gospodarczą. Według szacunków Izby Przemysłowo-Handlowej liczba osób prowadzących działalność gospodarczą nie mających pochodzenia niemieckiego w Berlinie wynosi łącznie ok Zgodnie z informacjami tureckich związków przedsiębiorców liczbę samych tylko właścicieli firm pochodzenia tureckiego szacuje się na ok A zainteresowanie zakładaniem firm w tym gronie nie słabnie. W samym tylko 2010 roku cudzoziemców zdecydowało się założyć jednoosobową działalność gospodarczą w Berlinie. Liczby te pokazują, jaką rolę odgrywają cudzoziemcy prowadzący firmy dla gospodarki Berlina. W celu wzmocnienia przedsiębiorstw o podłożu migracyjnym Bank Inwestycyjny Berlin (IBB) już od wielu lat wspiera cykl seminariów dla osób zakładających firmę nie mających niemieckiego pochodzenia. Na seminariach otrzymują oni nie tylko niezbędną wiedzę na start dla swojego przedsięwzięcia. Cykl oferuje uczestnikom także znakomite forum do wymiany doświadczeń. Seminaria mogą oczywiście stanowić tylko pomoc w zorientowaniu się w kwestiach zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej. Bardziej zaawansowane doradztwo w zakresie prowadzenia własnej działalności oferuje IBB. Osoba nosząca się z konkretnym zamiarem otwarcia firmy znajdzie w naszym centrum doradztwa kompetentnych konsultantów oferujących odpowiednie porady w zakresie finansowania. A jeśli potrzebne są środki finansowania, możemy zaproponować zarówno szeroką paletę mikrokredytów, jak i program zakładania działalności Berlin Start oraz program Berlin Kredit. Wszystkim osobom zakładającym własne firmy życzę sukcesów w realizacji swoich planów! Dr. Matthias von Bismarck-Osten Pełnomocnik generalny Banku Inwestycyjnego w Berlinie (Investitionsbank Berlin)

5 Spis treś ci 5 1 Przedsiębiorcy zagraniczni informacje ogólne Decyzja: czy jesteś typem przedsiębiorcy? Motywy podejmowania samodzielnej działalności gospodarczej zestawienie na... podstawie praktyki doradczej Predyspozycje osobowościowe Umiejętności zawodowe Wiedza ekonomiczna Wymagania formalne wobec cudzoziemców Ogólne wymogi formalne Pomysł na biznes Pomysł na firmę lub produkt Możliwości założenia działalności gospodarczej Badanie rynku: popyt i podaż Analiza ogólnego popytu Analiza rynku zbytu Analiza konkurencji Od pomysłu do koncepcji: etapy biznesplanu Streszczenie biznesplanu (Executive Summary) Prezentacja pomysłu na założenie firmy Prezentacja przedsiębiorcy Prezentacja oferty Lokalizacja Grupa docelowa Analiza rynku Analiza konkurencji Działania w zakresie zbytu Zapotrzebowanie kapitałowe Planowanie płynności finansowej Planowanie rentowności Finansowanie założenia własnej firmy Kto pyta, nie błądzi! Adresy organizacji i instytucji zajmujących się działalnością gospodarczą Adresy i prezentacja placówek działających w ramach wspólnot etnicznych...21 Bibliografia i polecana literatura...24 Stopka redakcyjna...24

6 6 1. Przedsię biorcy zagraniczni informacje ogólne 1. Przedsię biorcy zagraniczni informacje ogólne Temat integracji jest stale obecny w niemieckim społeczeństwie. Często jednak pomija się przy tym fakt, że od dziesięcioleci migranci funkcjonują w Niemczech jako pracownicy, znacząco przyczyniając się do kształtowania dobrobytu. Ponadto jako osoby zakładające firmy oraz przedsiębiorcy znacząco przyczyniają się do rozwoju gospodarki narodowej, tworząc przykładowo liczne nowe miejsca pracy. Tworzenie nowych przedsiębiorstw przyczynia się jednak przede wszystkim do stabilizacji sytuacji na rynku pracy poprzez stwarzanie nowych miejsc pracy. Od początku lat 80. stale rosła w Niemczech liczba przedsiębiorców nie mających pochodzenia niemieckiego. Ponad przedsiębiorców różnych narodowości spośród 3,3 mln cudzoziemców czynnych zawodowo pracuje przede wszystkim w handlu i hotelarstwie i stanowi istotny czynnik gospodarczy. Oznacza to 9,6% osób prowadzących własną działalność gospodarczą. W ciągu ostatnich ośmiu lat liczba bezwzględna cudzoziemców prowadzących własne firmy rozwijała się bardziej dynamicznie niż w przypadku Niemców. I tak w okresie od 2000 do 2008 roku liczba cudzoziemców prowadzących działalność gospodarczą wzrosła o 67%, podczas gdy w przypadku Niemców prowadzących firmy wzrost ten wyniósł 20% w tym samym okresie. Do często podawanych motywów uzasadniających podjęcie działalności gospodarczej przez migrantów należą przede wszystkim motywy wynikające z dążeń do prowadzenia własnej firmy opartych na wartościach i normach kulturowych krajów, z których pochodzą. Na przeciwnym biegunie znajdują się próby wyjaśnienia, które samodzielność gospodarczą migrantów uzasadniają modelem niszowym. Przyjmuje się, że z powodu potrzeb konsumpcyjnych migrantów powstają specyficzne potencjały popytu i tym samym nisze rynkowe zapełniane przez przedsiębiorców o takim samym pochodzeniu. Cechą charakterystyczną firm z zakresu ekonomii niszowej jest silna koncentracja regionalna (dzielnice miast z dużym odsetkiem cudzoziemców) i silna koncentracja sektorowa (gastronomia i handel detaliczny). Tymczasem wielu zagranicznych przedsiębiorców nierzadko z drugiego i trzeciego pokolenia imigrantów którzy z powodzeniem prowadzą swoje firmy nie da się absolutnie przypisać do ekonomii niszowej. Wielu z nich nie ogranicza się do klientów swojej narodowości następuje przeorientowanie na klientów niemieckich i tym samym przekształcenie z niszy w rynek. Obecnie w Berlinie mieszka ok osób nie mających niemieckiego obywatelstwa; odpowiada to 13,7% ludności. Mniej więcej jedna czwarta cudzoziemców zarejestrowanych w oparciu o prawo meldunkowe pochodzi z Turcji ( ), następne w kolejności są osoby pochodzące z Polski (43 000), z Włoch (14 965) i z Francji (13 133). Oprócz tego należy uwzględnić dużą liczbę osób, które w ostatnich latach uzyskały niemieckie obywatelstwo i od niedawna posługują się niemieckim paszportem. W okresie pomiędzy 2000 a 2009 rokiem osób uzyskało w Berlinie obywatelstwo niemieckie. Osoby nie mające niemieckiego pochodzenia to aktualnie najaktywniejsza grupa osób zakładających firmy w Berlinie. Zgodnie z indeksem nowopowstałych firm tworzonym przez BBB Bank Gwarancyjny Berlin-Brandenburgia (BBB Bürgschaftsbank zu Berlin-Brandenburg GmbH) na rok 2009 udział cudzoziemców zakładających własne firmy wynoszący 239 nowych firm na osób czynnych zawodowo znacznie przewyższa aktywność Niemców w tym zakresie wynoszącą 98 nowych firm. Tym samym także odsetek wszystkich nowopowstałych firm wzrósł z 15% w 2003 roku do prawie 33% w 2009 roku. Szczególną energię przy zakładaniu działalności gospodarczej przejawiają obywatele Unii Europejskiej pochodzący z Polski ich udział na poziomie prawie 34,2% stanowi największą liczbę nowych firm tworzonych przez osoby narodowości innej niż niemiecka. Nowe firmy zakładane przez osoby pochodzące z Turcji stanowią 13,84%, co oznacza nieco wyższy poziom niż rok wcześniej. Łącznie w 2009 roku cudzoziemcy założyli ponad 9394 nowych przedsiębiorstw, co stanowi 33% wszystkich nowopowstałych firm w Berlinie. Także odsetek osób prowadzących działalność gospodarczą jest wśród osób nie mających niemieckiego pochodzenia znacznie wyższy niż berlińska średnia wynosząca 14,1%. W przeciwieństwie do Niemców dynamika w zakresie zakładania własnych firm wśród cudzoziemców nie słabnie, jedynie otoczenie przedsiębiorstw stało się trudniejsze. Małe i średnie przedsiębiorstwa znacząco przyczyniają się do rozwoju ekonomicznego i w zakresie polityki strukturalnej. Szybko reagują na zmiany technologiczne i ekonomiczne. Szczególnie w czasach słabej koniunktury średni przedsiębiorcy z licznymi mniejszymi i większymi zakładami stanowią nierzadko czynnik stabilizujący na rynku pracy. Dlatego państwo niemieckie oraz kraj związkowy Berlin wspierają zakładanie małych i średnich przedsiębiorstw oferując pomoc finansową.

7 2.Decyzja: czy jesteś typem przedsię biorcy? 7 2.Decyzja: czy jesteś typem przedsię biorcy? 2.1 Motywy podejmowania samodzielnej działalności gospodarczej zestawienie na podstawie praktyki doradczej W licznych rozmowach konsultingowych prowadzonych z osobami zakładającymi firmy jako podstawowe motywy podjęcia decyzji o rozpoczęciu działalności gospodarczej regularnie pojawiają się następujące argumenty: pragnienie niezależności i samorealizacji, urzeczywistnienie własnych pomysłów, wykorzystanie szansy rynkowej, większe uznanie społeczne i prestiż, chęć zrobienia czegoś lepiej niż inni, wyższe dochody bardziej skorelowane z włożonym wysiłkiem, nierzadko niezadowolenie z aktualnego stosunku zatrudnienia, uniknięcie ryzyka wypowiedzenia, szukanie sposobu wyjścia z bezrobocia. 2.2 Predyspozycje osobowościowe Z punktu widzenia prawa dot. działalności gospodarczej do założenia i prowadzenia przedsiębiorstwa pomijając nieliczne wyjątki nie są wymagane specjalne kwalifikacje. Bez wątpienia jednak przedsiębiorca posiada kompetencje zarządcze w ramach przedsiębiorstwa. Dlatego oprócz wiedzy ekonomicznej, kwalifikacji zawodowych i doświadczenia w branży niezbędne są także odpowiednie cechy osobowości i doświadczenie życiowe. Czy nadajesz się na przedsiębiorcę: Czy z punktu widzenia ostrożności ekonomicznej jesteś gotowy podjąć ryzyko? Podjąć ryzyko oznacza także wiedzieć, w imię czego się ryzykuje. Czy jesteś otwarty na nowe pomysły? Czy jesteś pełen energii i zaangażowania (fizycznie i psychicznie)? Ciągły stres związany z formalnościami przy zakładaniu firmy, realizacją pierwszych zleceń i pozyskiwaniem klientów wymaga bardzo dużego zaangażowania od osoby zakładającej firmę. Problemy zdrowotne oznaczają ryzyko zarówno dla nowo utworzonego przedsiębiorstwa, jak i dla relacji z partnerami. Czy jesteś odważny i gotowy do podejmowania decyzji; czy umiesz radzić sobie z niepowodzeniami? Jaki jest twój stosunek do innych (towarzyskość, zdolności interpersonalne, siła perswazji)? Kto chce odnieść sukces, potrzebuje solidnej porcji zdolności interper- sonalnych. Ważne jest, aby ustnie i pisemnie wyrażać się w taki sposób, aby to, co chcemy przekazać innym, zostało odebrane zgodnie z naszymi zamierzeniami. Dotyczy to zarówno prezentacji własnego pomysłu na biznes, jak i uzasadnienia decyzji o udzieleniu pożyczki przez bank czy negocjacji cenowych z dostawcami. Zwłaszcza w fazie rozwoju firmy świeżo upieczeni przedsiębiorcy muszą pokonać szczególnie trudne procesy komunikacyjne, ponieważ z reguły muszą oni dopiero zbudować oparte na zaufaniu relacje. Czy potrafisz motywować pracowników i partnerów? Czy potrafisz przyjąć krytykę od klientów itp.? Czy twoja rodzina popiera cię w twoim pomyśle na biznes? Czy twoja rodzina będzie również ponosiła ryzyko porażki i błędów, a także strat finansowych? Jako niezbędne warunki często wymienia się szereg ogólnych cech, jak np. gotowość do zaangażowania i podjęcia ryzyka, wiara w siebie, poczucie odpowiedzialności, gotowość do działania, wytrzymałość, charyzma i silna wola. Przed założeniem firmy warto wyjaśnić następujące kwestie: czy twoja rodzina zdecydowanie i na 100% popiera twoje przedsięwzięcie, kto w sposób odpowiedzialny przejmie które zadania w gospodarstwie domowym, gdzie można zaoszczędzić czas, kto w sposób odpowiedzialny zajmie się opieką nad dziećmi, ile czasu po założeniu firmy musisz lub chcesz zainwestować w gospodarstwo domowe i rodzinę. 2.3 Umiejętności zawodowe Znakomita orientacja w branży jest dla osoby zakładającej firmę tak samo ważna jak doświadczenie na stanowisku kierowniczym. Bez umiejętności zawodowych i znajomości specyfiki branży raczej niewiele się uda. Czy wiesz, co potrafisz, a przede wszystkim czego nie potrafisz? Do wymagań zawodowych należy wiedza ekonomiczna (patrz pkt. 2.4.) i w zakresie przedsiębiorczości. Wiedza ekonomiczna i handlowa jest nieodzowna, aby przez długi czas z powodzeniem sprzedawać dobry produkt lub fachową usługę. Ważna jest przede wszystkim także potrzeba ciągłego stawiania przed sobą nowych wyzwań. Bez minimalnego poziomu kwalifikacji zawodowych sukces w prowadzeniu przedsiębiorca jest bardzo trudny do osiągnięcia. Bez minimalnego zaangażowania w dokształcanie nikt dziś nie jest w stanie dotrzymać kroku błyskawicznym zmianom, nie wspominając o czerpaniu z nich lukratywnych korzyści. Osoba zakładająca firmę powinna umieć odpowiedzieć na następujące pytania związane z daną branżą: Jak chłonny jest rynek? Jakich mam konkurentów? Dokąd zmierzają aktualne trendy, czego naprawdę oczekują klienci? Jak będzie się rozwijał rynek, np. w następnym dziesięcioleciu? 2.4 Wiedza ekonomiczna Wymagania zawodowe obejmują także ugruntowaną wiedzę ekonomiczną. Nawet jeśli w późniejszym czasie prowadzeniem księgowości, analizami działalności i obsługą podatkową zajmie się doradca podatkowy, osoba zakładająca działalność gospodarczą powinna posiadać przynajmniej solidną wiedzę podstawową w tych dziedzinach. Osoba zakładająca firmę powinna zasięgnąć wiedzy m.in. w następujących dziedzinach: zarządzanie/organizacja, marketing, pozyskiwanie kapitału, forma prawna przedsiębiorstwa, ubezpieczenia. Poniższe instytucje oferują kursy, warsztaty lub seminaria dotyczące większości tematów związanych z zakładaniem i prowadzeniem działalności. Uczestnictwo w tych szkoleniach to program obowiązkowy dla każdego, kto planuje rozpocząć działalność gospodarczą: Izba Przemysłowo-Handlowa w Berlinie (Industrie- und Handelskammer Berlin), zrzeszenia branżowe, stowarzyszenia zawodowe, organizacje partnerskie komunalnych, regionalnych i ogólnokrajowych inicjatyw i struktur przedsiębiorczości, uniwersytety ludowe (Volkshochschule), urzędy pracy (Arbeitsamt).

8 8 2.Decyzja: czy jesteś typem przedsię biorcy? 2.5 Wymagania formalne wobec cudzoziemców Ustawa ds. cudzoziemców (AuslG) reguluje, jakie wymagania muszą spełniać cudzoziemcy w celu podjęcia i wykonywania samodzielnej działalności gospodarczej. Obywatele z kraju członkowskiego Unii Europejskiej: Wśród krajów członkowskich UE obowiązuje swoboda osiedlania się i swoboda prowadzenia działalności gospodarczej. Obywatele UE mogą zatem zakładać przedsiębiorstwa we wszystkich krajach członkowskich. Mają oni prawo do uzyskania zezwolenia na pobyt (Aufenthaltserlaubnis) i nie potrzebują specjalnych pozwoleń na pracę. Obywatele z nowych krajów członkowskich: Od 1 maja 2004 r. wobec osób z nowych krajów członkowskich obowiązuje swoboda osiedlania się dla osób prowadzących działalność gospodarczą. Obywatele z nowych krajów członkowskich mają prawo do wykonywania samodzielnej działalności zarobkowej lub do założenia lub prowadzenia przedsiębiorstwa. Swoją działalność gospodarczą rejestrują jak obywatele Niemiec. Muszą oni spełnić takie same ogólne warunki dostępu do zawodu. Ponadto muszą oni być także w stanie wykonywać planowaną działalność zarobkową (wystarczająca znajomość języka lub przedłożenie koncepcji biznesowej). Obywatele z kraju nie będącego członkiem Unii Europejskiej: Obywatele z kraju nie należącego do UE, którzy przybywają do Niemiec w celu założenia własnej działalności gospodarczej, otrzymują zezwolenie na zamieszkanie (Aufenthaltsgenehmigung), które z reguły udzielane jest jako zezwolenie na pobyt (Aufenthaltserlaubnis). Jeśli zamierzasz przebywać w Niemczech tylko przez określony czas, np. w celu stworzenia dzieła lub przeprowadzenia projektu, zezwolenie na zamieszkanie udzielane jest w formie zezwolenia na pobyt okresowy (Aufenthaltsbewilligung). Jeśli przebywasz już w Niemczech na podstawie zezwolenia na zamieszkanie, możesz uzyskać zezwolenie na prowadzenie samodzielnej działalności gospodarczej poprzez zmianę postanowienia dot. zezwolenia na zamieszkanie. W przypadku samodzielnej działalności gospodarczej musi istnieć nadrzędny interes gospodarczy lub szczególne zapotrzebowanie lokalne. Urząd ds. Cudzoziemców (Ausländerbehörde) złoży w tym zakresie zapytania do właściwych instytucji (Izba Rzemieślnicza (Handwerkskammer), Urząd ds. działalności gospodarczej (Gewerbeamt) itd.). Pozwolenie na prowadzenie samodzielnej działalności gospodarczej możesz uzyskać, jeśli posiadasz zezwolenie na pobyt na czas nieograniczony (unbefristete Aufenthaltserlaubnis) lub nieograniczone zezwolenie na pobyt (Aufenthaltsberechtigung) jesteś w związku małżeńskim z obywatelem niemieckim lub obywatelką niemiecką. Po trzech latach małżeństwa otrzymujesz zezwolenie na pobyt na czas nieograniczony (unbefristete Aufenthaltserlaubnis). Działalność gospodarczą możesz wówczas założyć w dowolnym czasie. Jeśli chcesz założyć przedsiębiorstwo w ciągu pierwszych trzech lat od zawarcia małżeństwa, musisz złożyć wniosek w urzędzie ds. cudzoziemców. Urząd podejmuje decyzję o zniesieniu ograniczenia na specjalny wniosek (pieczęć: Brak zezwolenia na samodzielną lub porównywalną działalność ). posiadasz zezwolenie na pobyt jako bezpaństwowiec. Jeśli twoje miejsce zamieszkania nie znajduje się w Niemczech, wniosek o prowadzenie samodzielnej działalności gospodarczej musisz złożyć we właściwej instytucji reprezentującej cudzoziemców w Republice Federalnej Niemiec. 2.6 Ogólne wymogi formalne Jeśli uzyskałeś informacje, że spełniasz wszystkie wymogi z zakresu prawa o cudzoziemcach, możesz rozpocząć przygotowania do właściwego założenia przedsiębiorstwa. Tutaj także należy załatwić określone formalności. Musisz się dowiedzieć, czy planowana przez ciebie działalność określana jest jako działalność gospodarcza. W takim przypadku musisz się zarejestrować w Urzędzie ds. Działalności Gospodarczej (Gewerbeamt). Należy mieć przy sobie dowód osobisty lub paszport. W urzędzie ds. działalności gospodarczej nie trzeba rejestrować: wolnych zawodów (np. lekarze, architekci, doradcy podatkowi, adwokaci, artyści, pisarze), zawodów naukowych lub prowadzenia gospodarstwa rolnego lub leśnego. Z chwilą zarejestrowania działalności gospodarczej z reguły automatycznie informowane są o tym następujące instytucje: urząd skarbowy (Finanzamt), odpowiednie zrzeszenie zawodowe (Berufsgenossenschaft), Urząd Statystyczny Kraju Związkowego (Statistisches Landesamt), Izba Rzemieślnicza (Handwerkskammer) w przypadku zawodów rzemieślniczych lub Izba Przemysłowo-Handlowa (Industrieund Handelskammer), sąd prowadzący rejestr handlowy (Handelsregistergericht). Ponadto w określonych gałęziach działalności gospodarczej konieczne są specjalne zezwolenia i zaświadczenia (np. karta rzemieślnika, koncesje itp.). Rzemiosło: Firmę rzemieślniczą może prowadzić tylko osoba, która zdała egzamin mistrzowski. Egzamin mistrzowski może być także zastąpiony zezwoleniem na zasadzie

9 2.Decyzja: czy jesteś typem przedsię biorcy? 9 wyjątku (Ausnahmebewilligung) na podstawie 8 ustawy o rzemiośle. Ponadto prowadzeniem samodzielnej działalności rzemieślniczej mogą zajmować się tylko osoby wpisane do rejestru rzemieślników prowadzonego przez właściwą miejscowo Izbę Handlową (Handelskammer). Obowiązek wpisania do rejestru rzemieślników dotyczy wszystkich istotnych rodzajów działalności stanowiących główny zakres rzemiosła. Nie są nim objęte tak zwane zawody zbliżone do rzemiosła. Przemysł: Przemysł: Dla obiektów przemysłowych mających szczególny wpływ na środowisko należy uzyskać pozwolenie zgodnie z federalną ustawą o ochronie przed zanieczyszczeniami. Handel detaliczny: Dla różnych obszarów handlu wymagane są specjalne świadectwa kwalifikacji (mleko, leki itp.) Lokale gastronomiczne i hotele: Niezbędne jest zezwolenie (koncesja przydzielana konkretnej osobie), które można otrzymać we właściwym urzędzie rejonowym (Urząd ds. Gospodarki (Wirtschaftsamt) lub Urząd ds. Działalności Gospodarczej (Gewerbeamt)) po (jednodniowym) szkoleniu we właściwej Izbie Przemysłowo-Handlowej (Industrie- und Handelskammer). Działalność ochroniarska: Warunkiem udzielenia zlecenia przez właściwy urząd rejonowy (Urząd ds. Gospodarki lub Urząd ds. Działalności Gospodarczej) jest osobista rzetelność (policyjne poświadczenie niekaralności), posiadanie niezbędnych środków i zabezpieczeń oraz wzięcie udziału w 40-godzinnym szkoleniu (24-godzinne szkolenie dla osób zatrudnionych) organizowanym przez Izbę Przemysłowo-Handlową Działalność transportowa: Zarobkowy przewóz osób autobusami, wynajmowanymi pojazdami i taksówkami podlega zasadniczo obowiązkowi uzyskania zezwolenia. Koncesje na przewóz osób autobusami, wynajmowanymi pojazdami i taksówkami wydaje Krajowy Urząd ds. Obywatelskich i Porządkowych w Berlinie (Landesamt für Bürger- und Ordnungsangelegenheiten Berlin), Puttkamer Straße 16-18, Berlin. Obwoźna działalność gospodarcza: Obejmuje ona osoby prowadzące działalność gospodarczą, które nie mają stałej siedziby. Wymagana jest tutaj karta uprawniającą do prowadzenia obwoźnej działalności gospodarczej wystawia właściwy urząd rejonowy (Urząd ds. Gospodarki lub Urząd ds. Działalności Gospodarczej). Osoby wykonujące wolny zawód: Osoby zaliczane do regularnych wolnych zawodów (np. adwokaci, lekarze lub doradcy podatkowi) potrzebują określonych zezwoleń. W przypadku nieregularnych wolnych zawodów (np. artyści, pisarze, naukowcy) nie ma potrzeby uzyskania specjalnych zezwoleń. Wiele innych gałęzi działalności gospodarczej także objętych jest specjalnymi zezwoleniami (np. kontrola osobistej i ekonomicznej rzetelności przez Urząd ds. Działalności Gospodarczej): eksploatacja automatów do gier z możliwością wygranej, organizacja imprez z innymi grami z możliwością wygranej, salony gier, agenci obrotu nieruchomościami, pośrednicy inwestycyjni, deweloperzy i kierownicy budowy, licytatorzy, pośrednicy w zakresie pożyczek pod zastaw, osoby prowadzące lombardy, ośrodki szkolenia kierowców, towarowy transport drogowy itp. W zależności od formy prawnej konieczne jest także wpisanie przedsiębiorstwa do rejestru handlowego sądu rejonowego. Jeśli zakładana firma to przedsiębiorstwo w rozumieniu kodeksu handlowego (HGB), wówczas należy ją zarejestrować we właściwym sądzie rejonowym i poświadczyć ten wpis przez notariusza. Podatki i opłaty: W zakresie informacji dotyczących podatków, obowiązku prowadzenia ksiąg podatkowych i kontaktów z urzędem skarbowym informacji udziela Izba Przemysłowo-Handlowa w Berlinie. Jest tam także dostępna bardzo dobrze opracowana broszura Przewodnik podatkowy dla osób zakładających działalność gospodarczą ( Steuerlicher Wegweiser für Unternehmensgründer ), wyd. 7, Podatki: podatek obrotowy (podatek VAT) podatek dochodowy od osób fizycznych podatek dochodowy od osób prawnych podatek kościelny podatek od wynagrodzeń dodatek solidarnościowy podatek od działalności gospodarczej kwoty wolne od podatku pozostałe podatki (np. podatek gruntowy) roczne zeznania podatkowe (raz w roku) okres ochronny Składki na ubezpieczenie społeczne: Jako właściciel przedsiębiorstwa oraz wspólnik zarządzający spółką z o.o. zasadniczo nie podlegasz obowiązkowi odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne. Musisz się zatem sam zatroszczyć o swoje zabezpieczenie na starość i ubezpieczenie zdrowotne. Jako pracodawca jesteś zobowiązany do odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne na rzecz swoich pracowników (z reguły co miesiąc). Skontaktuj się w tej kwestii z lokalną kasą chorych lub instytucją ubezpieczenia emerytalno-rentowego.

10 10 3.Pomysł na biznes 3.Pomysł na biznes 3.1 Pomysł na firmę lub produkt Na początku jest pomysł. Musisz go mieć, zanim podejmiesz dalsze działania. To, czy powstał on w wyniku przemyślanych poszukiwań, czy przez przypadek, nie ma znaczenia. Niewiele pomysłów na biznes jest naprawdę nowych. Wielu przedsiębiorców, których firmy odniosły sukces, po prostu rozwinęło istniejące produkty i usługi lub znalazło inspirację za granicą. Istnieją różne metody poszukiwania pomysłu na biznes dającego szanse na sukces: magazyny gospodarcze, polityczne, spisy branżowe, publikacje wydawnictw specjalistycznych, a także zastanowienie się nad ulepszeniem istniejących ofert z punktu widzenia konsumenta lub pracownika. Przy poszukiwaniu pomysłów warto zasięgnąć informacji w zakresie aktualnego rozwoju gospodarczego, technologicznego i społecznego. Rozpoznanie nowych trendów: Przemiany strukturalne często następują nagle. Tylko osoby, które szybko rozpoznają zmiany, precyzyjnie i jednocześnie z wyczuciem na nie reagują, mogą odnieść sukces ze swoim pomysłem na biznes. Rozwój społeczeństwa: Zmiany w strukturach społecznych dają istotne wskazówki na szanse rynkowe. Najważniejszy czynnik to nożyce wiekowe. Poza tym zauważalna jest długotrwała tendencja do tworzenia mniejszych gospodarstw domowych. Mody: Mody to trudne do przewidzenia, krótkotrwałe preferencje lub formy zachowań, sezonowe hity. Dlatego mody umożliwiają tylko krótkotrwałe szanse rynkowe. Odkrycie luk rynkowych: Nawet na nasyconych rynkach istnieją nisze, które dotychczas nie zostały zapełnione. Aby je wyśledzić, potrzebne jest zazwyczaj szczegółowe rozeznanie w branży. Niekiedy wystarcza jednak zdrowy rozsądek lub własne doświadczenie. Kopiowanie udanych koncepcji: W innych branżach i krajach jest mnóstwo pomysłów na biznes, które już sprawdziły się. Często nadają się one do skopiowania. Osoba kopiująca pomysły często mniej ryzykuje. Pomysł franczyzy bazuje na tej koncepcji. Jako franczyzobiorca korzystasz z wiedzy praktycznej innych jeśli nawet za opłatą. Należy jednak pamiętać o ewentualnych prawach autorskich lub innych prawach ochronnych w zakresie intelektualnej działalności gospodarczej. Wdrażanie nowych pomysłów w istniejących branżach: Tak zwani branżowi starzy wyjadacze z czasem stają się ślepi na nowe pomysły biznesowe. Nowatorskie podejście może sprawić, że nawet dawno zapomniana koncepcja może stać się konkurencyjnym pomysłem na biznes. Jednak takie pomysły nie zawsze są łatwe do odkrycia. Wykorzystanie przemian technologicznych: Ten, kto odpowiednio wcześnie rozpozna innowacje, może być prawie pewien, że ma dobre podstawy koncepcji. Ale ostrożnie: wynalazek musi nadawać się do wprowadzenia na rynek, w przeciwnym razie pozostanie tylko dłubaniną. Dlatego: rozpoznanie rynku to podstawa! Korzyści wynikające ze specjalizacji: Mały trick może nagle nadać nowy wymiar nawet najbardziej wyświechtanym pomysłom na biznes. Oferta lub wyjątkowa usługa, odróżniająca nas od konkurencji, stanowi kamień węgielny dla udanego funkcjonowania na rynku.

11 3.Pomysł na biznes Możliwości założenia działalności gospodarczej Dobry pomysł to jedno, ale jego udane wdrożenie, to zupełnie co innego! Możesz stworzyć nowe produkty lub nowe procesy, pozyskać nowe rynki lub źródła zaopatrzenia, działać w nowych formach organizacyjnych. Możesz wybierać spośród następujących opcji założenia firmy: nowa firma, przejęcie istniejącej firmy, udziały w przedsiębiorstwie, samodzielna działalność w ramach franczyzy. 3.3 Badanie rynku: popyt i podaż W celu osiągnięcia sukcesu ekonomicznego oprócz wytworzenia produktu lub zaoferowania usługi istotna jest także dokładna znajomość rynku, na którym przedsiębiorstwo ma działać. Rynek jest dynamicznym procesem podlegającym ciągłym przemianom. Należy regularnie przeprowadzać jego analizy. Jednak dla osób zakładających działalność gospodarczą najważniejszym krokiem jest pierwsza analiza rynku i oparta na niej strategia wejścia na rynek. Na tym bazują późniejsze badania i analizy rynku. Analizy te można realizować jako badania pierwotne lub analizy źródeł wtórnych. Badania pierwotne oznaczają osobiście przeprowadzane rozmowy, wywiady, ankiety, obserwacje itp., analizy źródeł wtórnych dotyczą zgłębienia licznych dostępnych źródeł. Jako zewnętrzne bazy danych można wykorzystać następujące źródła: statystyki urzędowe, źródła informacji udzielanych przez Federalny Urząd Statystyczny (Statistisches Bundesamt) lub Urzędy Statystyczne Krajów Związkowych (Statistische Landesämter), informacje stowarzyszeń gospodarczych, literatura fachowa, ogólna prasa gospodarcza, bazy danych i Internet. Nawet w przypadku bardzo gruntownej analizy rynku należy liczyć się z inną sytuacją w praktyce. Dlatego też w przypadku działań związanych z dużymi inwestycjami należy koniecznie zasięgnąć rady specjalistów (np. doradcy przedsiębiorstw, badacze rynku, doradcy podatkowi).

12 12 3.Pomysł na biznes Analiza ogólnego popytu 01 Kim są twoi klienci? 02 Gdzie są twoi klienci? 03 Jak wygląda struktura poszczególnych segmentów klientów według wieku, płci, dochodów, zawodu, zachowań zakupowych, podziału na klientów prywatnych i biznesowych? 04 Czy masz już klientów referencyjnych? Jeśli tak, jakich? Jaki krótko- i długoterminowy potencjał obrotów jest z tym związany? 05 Czy jesteś zależny od klientów kluczowych? 06 Jakie potrzeby/problemy mają twoi klienci? 07 W jaki sposób twoi klienci uzyskują wiedzę o twoim produkcie/twojej usłudze? 08 Czy istnieją inne procesy w twoim kierunku? 09 Kim są twoi konkurenci? 10 Ile kosztują twoje produkty u konkurencji? 11 Gdzie przedstawisz swoją ofertę? 12 Dlaczego zdecydowałeś się na tę lokalizację? 13 Jak w przyszłości rozwinie się lokalizacja? 14 Jaki poziom głębokości rynku osiąga twój produkt/twoja usługa (ryzyko przedwczesnego wprowadzenia na rynek)? 15 Jakie zalety posiada twój produkt/twoja usługa dla klientów? Dlaczego mieliby go/ją kupować? 16 Dlaczego inni przedsiębiorcy nie wpadli jeszcze na ten pomysł i nie zrealizowali go? Jakie istniały/istnieją opory na rynku? 17 Czy sprzedaż będzie regularna czy tylko okazjonalna (sezonowa)? 18 Czy istnieje długoterminowy popyt na ten produkt/tę usługę? 19 Czy produkt/usługa może być zastąpiony/a przez porównywalne wyroby? Analiza rynku zbytu 01 Jaki udział w rynku i jakie obroty wchodzą w grę (wielkość obszaru zbytu, ewentualna siła nabywcza, dane rynkowe)? 02 Jaki poziom cen istnieje na rynku zbytu? 03 Jak drogi/a jest twój produkt/twoja usługa w stosunku do porównywalnych ofert? 04 Czy istnieje uzależnienie od klientów kluczowych? 05 Czy masz już kontakty z odbiorcami? Analiza konkurencji 01 Z jakimi konkurencyjnymi przedsiębiorstwami lub konkurencyjnymi produktami przyjdzie ci się zmierzyć? 02 Jakie są szczególne zalety lub wady konkurencyjnych ofert w stosunku do twojej oferty? 03 Ilu konkurentów istnieje w twoim rejonie działania? 04 Jacy konkurenci prawdopodobnie wkrótce się pojawią (efekt naśladowania)? 05 Kto jest liderem rynku? 06 Jakie ryzyko istnieje ze strony firm sieciowych, liderów rynku itp. (ekspansja/polityka cenowa)? 07 Sporządź zestawienia w zakresie: obrotów, liczby pracowników, lokalizacji, wieku i innych kryteriów dotyczących konkurencji!

13 4.Od pomysłu do koncepcji: etapy biznesplanu 13 4.Od pomysłu do koncepcji: etapy biznesplanu Biznesplan obejmuje oprócz koncepcji przedsiębiorstwa, opisu osobistych kwalifikacji, danych przedsiębiorstwa, analizy rynku i konkurencji, strategii marketingowej i przestawienia prognoz na przyszłość także planowany bilans, planowany rachunek zysków i strat, plan zapotrzebowania na kapitał i plan finansowania oraz analizę płynności finansowej. 4.1 Streszczenie biznesplanu (Executive Summary) Streszczenie biznesplanu przedstawia w ogólnym zarysie wszystko to, co czytelnik musi wiedzieć o biznesplanie bez czytania całego dokumentu. Główna część biznesplanu powinna stanowić tylko szersze objaśnienie streszczenia i nie zawierać niespodzianek. Streszczenie to najważniejsza część biznesplanu. Jego celem jest przekonanie czytelnika do pomysłu, tak aby zachęcić go do dalszego czytania. Należy pamiętać o tym, że często czytane jest tylko streszczenie. Jest to dobre ćwiczenie na zaprezentowanie przedsiębiorstwa w skrócie (wobec klientów, banków, analityków itp.). 4.2 Prezentacja pomysłu na założenie firmy Dotychczas miałeś mniej więcej jasne wyobrażenie o swoim pomyśle na biznes. Poprzez przeanalizowanie tego pomysłu twoje badanie rynku przestudiowałeś czynniki sukcesu. Teraz zdefiniuj swoje cele, określ swoje mocne i słabe strony! Jaki produkt/jaką usługę chcesz wytwarzać lub sprzedawać? Na czym polega wyjątkowość twojej oferty? Rozpoczęcie produkcji/oferowania usługi? Stan rozwoju twojego produktu/twojej usługi? Jakie warunki muszą zostać jeszcze spełnione, zanim rozpoczniesz działalność? Kiedy produkt może zostać wprowadzony na rynek? Jakie etapy rozwoju są jeszcze konieczne dla twojego produktu? Kiedy można wykonać serię zerową? Kto przeprowadzi procedurę testową? Kiedy zostanie zakończona ewentualna procedura patentowa? 4.3 Prezentacja przedsiębiorcy Jakie kwalifikacje/doświadczenie zawodowe i ewentualne zezwolenia posiadasz? Czy dysponujesz dokładniejszą wiedzą branżową? Jaką wiedzę ekonomiczną posiadasz? W jaki sposób wiedza ta została pogłębiona (kursy itp.)? Jakie są twoje mocne strony? Jakie masz braki? Jak zostaną one zniwelowane? 4.4 Prezentacja oferty Przeanalizuj walor nowości/stopień dojrzałości swojej oferty (produktu/usługi): Czy klienci rozpoznają korzyści wynikające z oferty? Czy oferta wyprzedza swój czas czy jest już przestarzała? Określi swoją ofertę pod kątem zorientowania na grupy docelowe, streść ją w formie linii produktu lub usługi: Czy twoja oferta jest szeroka? (liczne grupy artykułów są prowadzone w ograniczonym asortymencie). Czy oferujesz asortyment głęboki? (niewiele grup artykułów oferowanych jest w licznych wariantach i specjalnych rozmiarach). Czy jesteś uniwersalistą czy specjalistą? Oprócz właściwej oferty powinieneś oferować swoim klientom korzyści dodatkowe odróżniające cię od konkurencji; może to być oferta serwisowa lub obsługa klienta. Specjalizacja dostosowana do indywidualnych potrzeb klienta w połączeniu z odpowiednią elastycznością stanowi z reguły mocną stronę.

14 14 4.Od pomysłu do koncepcji: etapy biznesplanu Kształtowanie ceny twojego produktu: Różnorodność twojej oferty ma bezpośredni związek z twoją polityką cenową. Twoja myśl przewodnia powinna brzmieć inaczej niż inni, a nie taniej niż inni! Nie wyklucza to okazjonalnych odstępstw cenowych. Nawet jeśli na podstawie kalkulacji stwierdzisz, że twoja cena jest niższa od ceny rynkowej ponieważ w obecnych warunkach nie masz jeszcze kosztów związanych z pomieszczeniami biurowymi i personelem powinieneś sprawdzić, czy koszty te przynajmniej na etapie obliczeń można uwzględnić w cenie sprzedaży. Przypuszczalnie w przyszłości będzie trudno przekonać klientów do wyższych cen. Jaka strategia cenowa jest rozsądna dla twojego przedsiębiorstwa (dostosowanie cen w górnym, średnim, dolnym przedziale)? Jakie założenia cenowe w twojej branży mają główni klienci (sieci handlowe/ mające znaczenie zakłady produkcyjne)? Czy specjalne warunki dostawy i płatności ze strony klientów są możliwe do zaakceptowania? Czy twoja propozycja cenowa jest ograniczona cenami sugerowanymi przez producenta? 4.5 Lokalizacja Lokalizacja odgrywa decydująca rolę dla sukcesu przedsiębiorstwa. W zależności od branży czy wielkości przedsiębiorstwa należy zatem ustalić, który z różnych czynników związanych z lokalizacją, jak np. bliskość klientów, dostępność komunikacyjna, miejsce na uboczu albo położone w centrum, należy szczególnie przeanalizować pod kątem założenia własnej firmy. Przy wyborze lokalizacji należy uwzględnić następujące aspekty: odpowiednie położenie (w centrum, na obrzeżach lub w inkubatorze przedsiębiorczości albo w parku przemysłowym), bliskość klientów, bliskość przedsiębiorstw/jednostek, z którymi planowana jest współpraca (np. dostawcy), bliskość konkurencyjnych przedsiębiorstw, dostępność komunikacyjna dla klientów i dostawców, wystarczająca oferta parkingowa, dobre zaopatrzenie w towary, dobra konsumpcyjne, energię itp., bliskość wykwalifikowanej kadry, niewysoki czynsz, opłaty urzędowe. We właściwym urzędzie planowania przestrzennego danego rejonu spytaj, jaki status w planie zagospodarowania przestrzennego ma obszar, w którym planujesz założenie swojego przedsiębiorstwa. Jeśli znajduje się on w parku technologicznym lub przemysłowym, wówczas założenie firmy z reguły nie powinno być obarczone ograniczeniami ze strony prawa budowlanego. Jeśli planowana lokalizacja znajduje się natomiast w obszarze mieszkalnym lub mieszanym, należy sprawdzić, czy nic nie stoi na przeszkodzie w zlokalizowaniu tam firmy. Przy wyborze pomieszczeń do prowadzenia działalności należy przestrzegać obowiązującego rozporządzenia o miejscach pracy i dyrektyw dla miejsc pracy. Znajdują się w nich wytyczne w zakresie: wymiarów i wysokości pomieszczeń, temperatur i wentylacji w pomieszczeniach, ekspozycji na światło/oświetlenia, kontaktu wzrokowego, szlaków komunikacyjnych, toalet, umywalni, pomieszczeń na odpoczynek oraz przebieralni, wartości poziomu hałasu.

15 4.Od pomysłu do koncepcji: etapy biznesplanu 15 Poza tym wpływ na twoją bieżącą działalność mają: ustawa o prowadzeniu działalności gospodarczej, przepisy w zakresie zapobiegania wypadkom, graniczne wielkości emisji określane przez Instrukcję Techniczną o Ochronie przed Hałasem i Instrukcję Techniczną o Utrzymywaniu Czystości Powietrza. Informacje o przepisach obowiązujących dla twojej działalności możesz uzyskać we właściwym zrzeszeniu zawodowym i w Urzędzie Nadzoru Gospodarczego (Gewerbeaufsichtsamt). 4.6 Grupa docelowa Jakiej grupie docelowej chcesz zaoferować swoje produkty/usługi? Dotychczas określiłeś dokładnie swoją ofertę. W analizie grup docelowych możesz określić swoich potencjalnych klientów. Pamiętaj jednak, że twój klient, np. partner dystrybucji, nie zawsze jest identyczny z rzeczywistym konsumentem końcowym/użytkownikiem. Klient to często ta osoba, która podejmuje decyzję o kupnie! Powinieneś dokładnie zdefiniować i wyodrębnić swoich potencjalnych klientów końcowych a także osoby podejmujące decyzję o zakupie. W ramach analizy grup docelowych przeprowadza się następujące badania: Do jakiej grupy docelowej się zwracamy? Kto należy do grupy docelowej (wiek, dochody, styl życia konsumenta)? Jak kształtuje się grupa docelowa? 4.7 Analiza rynku patrz rozdział 3.3. Badanie rynku 4.8 Analiza konkurencji Ze względu na swoją stabilną pozycję na rynku twój konkurent nierzadko jest w stanie przysporzyć ci kłopotów. Dlatego powinieneś zapoznać się z sytuacją na rynku pod kątem konkurencji. W prezentacji projektu powinieneś zająć się tym tematem. Na podstawie następujących punktów możesz ustalić, kto jest twoim konkurentem: liczba, nazwy i lokalizacje konkurentów, pozycja konkurentów na rynku (część koncernu, sieć, pojedynczy konkurent), możliwości finansowe, różnorodność oferty, jakość, grupa docelowa, możliwa reakcja (reklama, zmiana asortymentu, kształtowanie cen), wywieranie wpływu na dostawców, postawa wobec odbiorców, dostawców, personelu. Osobom zakładającym działalność gospodarczą, które nie posiadają lub posiadają niewielką wiedzę w branży, trudno jest dotrzeć do informacji. Dlatego należy skorzystać z następujących możliwości: publikacje w prasie (czasopisma gospodarcze i fachowe, wiadomości związkowe), branżowe spisy firm (także Gelbe Seiten katalog firm), własne poszukiwania: wizyty na targach, zakupy testowe, odwiedzanie przedsiębiorstw, rozmowy z dostawcami, klientami, analiza palety produktów analiza katalogów, warunków dostawy i płatności itp., przeszukiwanie Internetu. 4.9 Działania w zakresie zbytu Przedsiębiorstwa próbują stosować działania stymulujące zbyt, tworzyć z potencjalnych klientów rzeczywistych nabywców i zaznajamiać z nową firmą/nowym produktem odpowiednio dużą liczbę ewentualnych klientów. Wszystkie działania prowadzone w tym zakresie mają na celu jak najbardziej efektywny wpływ na rynek. Musisz nie tylko reagować na istniejącą sytuację na rynku, lecz także samemu działać! Służą do tego działania marketingowe. Marketing oznacza coś więcej niż reklama. Obejmuje on planowe wyszukiwanie i odpowiednio wczesne wykrywanie możliwych szans rynkowych. Marketing stanowi połączenie między podażą a popytem Zapotrzebowanie kapitałowe Ile pieniędzy potrzebujesz na założenie swojej firmy? Jak wysokie jest twoje zapotrzebowanie na kapitał lub finansowanie? Należy to dobrze przemyśleć, ponieważ prawidłowe finansowanie stanowi podstawę udanego i bezpiecznego rozwoju przedsiębiorstwa. Wszystkie kwestie finansowe musisz koniecznie omówić ze swoim doradcą (a także z Izbą, a w szczególności ze swoim bankiem)! W pierwszej kolejności należy określić wysokość niezbędnych inwestycji: Ile pieniędzy potrzebujesz w dłuższej perspektywie (np. na zakup działki, budynku, maszyn, pojazdów itp.)? Ile pieniędzy potrzebujesz w krótkiej i średniej perspektywie (np. na utworzenie pierwszego magazynu materiałów i towarów, zobowiązania finansowe i szczególne obciążenia w fazie zakładania firmy)? Zaplanuj rezerwę finansową na nieprzewidziane wydatki!

16 16 4.Od pomysłu do koncepcji: etapy biznesplanu Inwestycje na uruchomienie działalności: Działka w wys.... Budynek w wys.... Przebudowa w wys.... Maszyny, urządzenia w wys.... Wyposażenie zakładu lub sklepu w wys.... Pojazd w wys.... Rezerwa na dalsze inwestycje i w wys.... nieprzewidziane wydatki w wys.... Łącznie w wys.... Zapotrzebowanie kapitałowe niezbędne do wykonania świadczenia: Surowce i materiały w wys.... Wyroby lub usługi niegotowe w wys.... Wyroby gotowe i towary w wys.... Roszczenia/zobowiązania finansowe w wys.... Rezerwa na szczególne obciążenia w fazie rozwoju w wys.... Łącznie w wys.... Koszty założenia firmy: Doradztwo w wys.... Rejestracja/zezwolenia w wys.... Wpis do rejestru handlowego w wys.... Notariusz w wys.... Łącznie w wys.... Obsługa kapitału Koszty oprocentowania i spłaty kredytu w wys.... Pobory prywatne w wys.... Łączne zapotrzebowanie kapitałowe w wys Planowanie płynności finansowej Plan płynności finansowej pozwoli ci zorientować się w zakresie miesięcznych wpływów i wydatków. Zasada planowania płynności finansowej jest bardzo prosta. Należy ująć moment i wysokość przypadających wpłat i wypłat. Płynność finansową zachowasz tylko wówczas, gdy w każdym okresie suma wpłat jest wyższa niż suma wypłat. Jeśli stwierdzisz, że na przykład w okresie rozwoju będziesz miał więcej wypłat niż wpłat, musisz ten brak płynności finansowej uwzględnić w swoim planie finansowania. Przede wszystkim pamiętaj o następujących aspektach: Czy twoje wydatki są stale niższe niż wpływy? Ile dni lub tygodni masz na zapłatę faktur od dostawców? Kiedy możesz wystawiać klientom faktury? Kiedy możesz liczyć na rzeczywiste wpływy zapłat? Jak wysokie są twoje miesięczne lub kwartalne obciążenia płatnicze (podatek obrotowy minus podatek naliczony), które muszą być odprowadzane do urzędu skarbowego? 4.12 Planowanie rentowności Prognoza rentowności umożliwia uzyskanie pierwszej odpowiedzi na pytanie, czy na koniec pierwszego roku obrotowego firma będzie wykazywać zyski czy straty. Z reguły prognozę rentowności sporządza się dla pierwszych trzech lat obrotowych. Z pewnością należy przyjąć, że liczby nie są stuprocentowe, ponieważ mamy do czynienia z planowaniem. Także twoi przyszli kapitałodawcy (banki) nie są w stanie przewidzieć, czy te szacunki są prawidłowe. Dlatego najlepiej ostrożnie planować przyszłość! Planowana strata w pierwszym roku nie oznacza od razu całkowitej porażki twojego przedsięwzięcia. Jeśli jednak w trzecim roku obrotowym nadal będziesz wykazywać straty, powinno ci to dać do myślenia! Zysk lub stratę można wyliczyć poprzez odjęcie wszystkich przypadających w danym roku obrotowym wydatków od wpływów.

17 5.Finansowanie załoz enia własnej firmy 17 5.Finansowanie załoz enia własnej firmy Doświadczenie pokazuje, że podjęcie działalności na własny rachunek w większości przypadków wymaga początkowych inwestycji czy to inwestycji rzeczowych o charakterze materialnym, takich jak maszyny lub pojazdy, czy środków produkcyjnych, takich jak zapasy magazynowe lub koszty związane z wejściem na rynek. Tylko w odosobnionych przypadkach osoby zakładające własną firmę są w stanie pokryć kapitał potrzebny na dokonanie tych inwestycji z własnych środków w końcu nie każdemu udało się zebrać oszczędności w latach młodości albo nie każdy otrzymał pokaźny spadek. Dlatego też w dzisiejszych czasach jest regułą, że często większość kosztów związanych z założeniem własnej firmy pokrywanych jest za pomocą kapitału zagranicznego. Co to jest zatem kapitał zagraniczny i, przede wszystkim, skąd jest najlepiej pozyskać taki kapitał zagraniczny? Finansowanie przez bank firmowy (Hausbank) Poszukując kapitału, w pierwszej kolejności idziemy do banku. Niektóre instytucje kredytowe mają specjalną ofertę dla osób zakładających działalność gospodarczą lub prowadzą specjalne centra doradcze. Banki uzależniają swoją decyzję o udzieleniu kredytu przede wszystkim od tego, czy koncepcję przedstawioną przez osobę ubiegającą się o kredyt uznają za przekonującą, oraz od możliwości zabezpieczenia kredytu. Pracownicy instytucji kredytowej analizują przy tym nie tylko pomysł na biznes, potencjał rynkowy i dokładność planowania, lecz także osobiste zdolności osoby ubiegającej się o kredyt pod kątem przedsiębiorczości, motywacji, kreatywności i umiejętności przekonywania. Za istotne kryteria pracownicy instytucji kredytowych mogą również uznać umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach oraz obchodzenie się z pieniędzmi. W warunkach czysto gospodarczo-rynkowych finansowanie rozpoczęcia własnej działalności stwarza pewne problemy. Wiąże się ono ze stosunkowo dużym ryzykiem dla banku, ponieważ zwłaszcza młodzi przedsiębiorcy dość często okazują się niewypłacalni i osoby zakładające własną firmę zazwyczaj nie są w stanie wykazać wystarczających możliwości zabezpieczenia ryzyka podejmowanego przez bank. Z tego względu stopy procentowe są opatrzone dodatkowymi kosztami związanymi z podjęciem ryzyka. To z kolei sprawia, że wsparcie finansowe udzielane przez banki jest dla osób zakładających własną firmę szczególnie atrakcyjne, ponieważ obciążenie finansowe na samym początku jest zbyt duże. Właśnie z myślą o osobach decydujących się na założenie własnej firmy opracowano szereg programów finansowych, których celem jest zmniejszenie ryzyka ponoszonego przez banki w związku z niemożliwością zabezpieczenia kredytu przez osoby ubiegające się o kredyt oraz ograniczenie ich obciążenia finansowego na samym początku działalności poprzez zaoferowanie między innymi dopłat do oprocentowania i zawieszenia spłaty kredytu na czas określony. Oprócz tego osoby te mogą skorzystać na przykład z dotacji na określone inwestycje lub działalność badawczą/rozwojową. Przy planowaniu skorzystania ze wsparcia finansowego uwzględnia się kilka cech szczególnych. Decydujące znaczenie może mieć na przykład lokalizacja firmy lub branża. Ponadto należy mieć na uwadze to, że o udzielenie wsparcia finansowego zazwyczaj należy ubiegać się przed rozpoczęciem działalności. Programy wsparcia finansowego dla osób zakładających własną firmę: Bank Inwestycyjny Berlin (Investitionsbank Berlin; IBB) Dla osób zakładających własną firmę Bank Inwestycyjny Berlin ma cały wachlarz ofert. Dzięki programom wsparcia finansowego nowe firmy powstające w Berlinie mogą skorzystać z pożyczek dostosowanych do indywidualnych potrzeb. Berlin Kredit: Dla kogo? Dla osób zakładających lub już posiadających własną firmę w celu sfinansowania środków produkcyjnych lub inwestycji. W przypadku elastycznego terminu spłaty możliwe jest również finansowanie nieruchomości, maszyn, zapasów towarowych lub przejęcia firmy. Program ten służy również wstępnemu finansowaniu realizacji zamówień. Berlin Start: Dla kogo? Dla osób zakładających własną firmę i osób chcących sfinansować swoje inwestycje w ciągu pierwszych trzech lat działalności; osoby te mogą ubiegać się o ,00 EUR na sfinansowanie środków produkcyjnych i zapasów towarowych lub przejęcia firmy. Termin spłaty wynosi 6-10 lat. Wsparcie finansowe w ramach programu Berlin Start udzielane jest zasadniczo w połączeniu z poręczeniem BBB Bürgschaftsbank zu Berlin-Brandenburg GmbH, co ma na celu ułatwić wniesienie własnych zabezpieczeń. Mikrokredyt z funduszu dla MŚP: Dla kogo? Dla osób zakładających własną firmę lub chcących wzmocnić działalność własnej firmy, rozwinąć działalność lub przejąć firmę, a także na potrzeby wstępnego sfinansowa-

18 18 5.Finansowanie załoz enia własnej firmy nia realizacji zamówień. Można ubiegać się o kredyt w wysokości do ,00 EUR; termin spłaty wynosi 5 lat (pierwsze 6 miesięcy uznaje się za okres odroczenia rozpoczęcia spłaty kredytu). Procedura udzielenia mikrokredytu jest uproszczona; decyzja o udzieleniu kredytu podejmowana jest znacznie szybciej. W odniesieniu do wnioskowania o wsparcie finansowe i przyznania go przez Bank Inwestycyjny Berlin obowiązują różne wymagania i procedury. Szczegółowe informacje na temat trzech wyżej omówionych programów znajdują się na stronie internetowej Banku Inwestycyjnego Berlin: Zasadniczo należy pamiętać o tym, że o udzielenie kredytu w większości przypadków trzeba ubiegać się przed rozpoczęciem planowanej działalności. Podczas rozmowy z doradcą dowiesz się, czy dany program wsparcia finansowego jest dla ciebie właściwym rozwiązaniem, jakie są możliwości łączenia ofert i oferty alternatywne lub czy możesz wziąć pod uwagę warianty specjalne. Termin spotkania z doradcą Banku Inwestycyjnego Berlin można uzgodnić, dzwoniąc pod numer (030/ ). W każdy pierwszy czwartek miesiąca w godz organizowane są ponadto spotkania informacyjne, na których można uzyskać informacje na temat odpowiednich programów i procedur wnioskowania o wsparcie finansowe. Aby wziąć udział w takim spotkaniu, należy zgłosić chęć uczestnictwa pod numerem 030/ lub drogą mailową: kundenberatung.wirtschaft@ibb.de. Programy wsparcia finansowego dla osób zakładających własną firmę, oferowane przez Grupę Bankową KfW (KfW Bankengruppe) Prawie wszystkie państwowe programy wsparcia finansowego oferuje w Niemczech Grupa Bankowa KfW z siedzibą we Frankfurcie nad Menem (grupa banków pozostająca w wyłączności federacji). Nieistotne jest przy tym to, czy wsparcie finansowe ma dotyczyć energii odnawialnych, budowy prywatnego mieszkania czy też założenia działalności gospodarczej. Programy wsparcia przedsiębiorców w fazie zakładania firmy oferuje KfW Mittelstandsbank. Jak już zostało wspomniane, zaletą tego typu programów jest nie tylko bardzo niska stopa procentowa, lecz także możliwość zaciągnięcia kredytu bez zabezpieczeń standardowo wymaganych zgodnie ze zwyczajami bankowymi. Szczegółowe informacje na temat poszczególnych programów kredytowych oraz ich warunków można znaleźć bezpośrednio na stronie internetowej KfW Mittelstandsbank: Programy te są szczególnie interesujące dla osób planujących założyć własną firmę. KfW-StartGeld Pieniądze na start: Program KfW-StartGeld umożliwia sfinansowanie inwestycji i środków obrotowych niezbędnych do rozpoczęcia działalności w Niemczech. Program ten jest skierowany do przedsiębiorców w fazie zakładania firmy, osób wykonujących wolny zawód lub drobnych przedsiębiorców. Aby uzyskać tego typu wsparcie finansowe, firma musi działać na rynku nie dłużej niż 3 lata, a zapotrzebowanie na sfinansowanie inwestycji i środków obrotowych nie może przekraczać EUR. Wsparciu finansowemu w terminie 3 lat od powstania firmy podlegają również działania mające na celu wzmocnienie pozycji firmy. Opis programu: 100 % finansowania, zwolnienie z odpowiedzialności przez twój bank w wysokości 80% ułatwia dostęp do kredytu, początkowy okres kredytowania wolny od spłaty wspierana jest również działalność uboczna, o ile ma na celu osiągnięcie statusu głównego źródła dochodów przedwczesna spłata kredytu jest możliwa w każdym momencie bez dodatkowych opłat. Kredyt KfW dla przedsiębiorców: Kredyt KfW dla przedsiębiorców umożliwia sfinansowanie inwestycji i środków obrotowych niezbędnych do rozpoczęcia działalności lub wyrównanie przejściowych wąskich gardeł środków finansowych. Możliwe jest również sfinansowanie założenia działalności gospodarczej. Warunkiem jest to, aby zaplanowane przedsięwzięcia przynosiły trwałe zyski. W tym celu można otrzymać kapitał zagraniczny o korzystnej stopie oprocentowania. Opis programu: szczególnie korzystna stopa oprocentowania dla małych i średnich przedsiębiorstw, stała stopa oprocentowania do 20 lat, zwolnienie z odpowiedzialności przez twój bank w wysokości 50%, możliwość łączenia z innymi programami KfW i publicznymi środkami finansowymi Regionalny program wsparcia ERP: Program ten przeznaczony jest dla przedsiębiorców w fazie zakładania firmy,

19 5.Finansowanie załoz enia własnej firmy 19 obywateli Niemiec i cudzoziemców zakładających własną działalność gospodarczą oraz osób wykonujących wolny zawód. Aby móc skorzystać z tego programu, twoje przedsiębiorstwo musi być w większości własnością prywatną oraz musi spełniać kryteria określone przez Komisję UE dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) Opis programu: atrakcyjne stałe stopy oprocentowania do 10 lat, szczególnie korzystna stopa oprocentowania dla małych przedsiębiorstw, okres spłaty kredytu do 20 lat, w tym do 5 lat wolnych od spłaty, możliwość łączenia z innymi środkami finansowymi. W przypadku wnioskowania o wsparcie za pośrednictwem programu KfW Mittelstandsbank ważne jest to, że kredyty w ramach tego programu są udzielane wyłącznie przez banki komercyjne. Jeśli zatem chcesz ubiegać o kredyt w KfW Mittelstandsbank, musisz się zgłosić do swojego banku firmowego. W odniesieniu do wszystkich programów obowiązuje zasada wnioskowania o udzielenie kredytu przed rozpoczęciem inwestycji. Fundusz Mikro: W GLS Bank osoby zakładające własną firmę mogą ubiegać się o mikrokredyty. Osoby te mogą sobie wybrać instytucję mikrofinansową. Instytucje mikrofinansowe oferują różne rozwiązania i obsługują swoich klientów w różnych językach. Grupą docelową są małe przedsiębiorstwa w fazie rozwoju, które nie otrzymały kredytu od swojego banku firmowego. Do tej grupy zaliczają się zwłaszcza migranci i kobiety. Opis programu: krótkie terminy spłaty: maks. 3 lata, minimalne kwoty po pierwszych terminowych wpłatach do EUR, niskie opłaty, możliwość ustalenia specjalnych warunków spłaty, wypłacana kwota: 100%. Wsparcie finansowe oferowane przez agencje pracy lub biura pośrednictwa pracy Jeśli przed rozpoczęciem działalności gospodarczej byłeś bezrobotny, możesz liczyć na wsparcie ze strony agencji pracy (zasiłek dla bezrobotnych ALG I) lub biura pośrednictwa pracy (zasiłek dla bezrobotnych ALG II). W takim przypadku należy przedłożyć potwierdzenie rentowności planowanego przedsięwzięcia oraz potwierdzenie własnych umiejętności i zdolności. Osoby otrzymujące zasiłek dla bezrobotnych ALG I mogą wnioskować o dotację na rozpoczęcie działalności (Gründerzuschuss). Do tej dotacji mają prawo osoby bezrobotne, które przez co najmniej 90 dni mają jeszcze prawo do pobierania zasiłku dla bezrobotnych ALG I (liczy się data złożenia wniosku). W ciągu pierwszych 9 miesięcy działalności wypłacana jest dotacja w wysokości zasiłku oraz dodatkowo 300 EUR miesięcznie, które jest potrzebne na pokrycie ubezpieczenia społecznego. W ciągu kolejnych 6 miesięcy można ubiegać się już tylko o wypłatę 300 EUR miesięcznie. Osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych ALG II mogą wnioskować o dotację na rozpoczęcie działalności (Einstiegsgeld). Zasiłek dla bezrobotnych ALG II jest nadal wypłacany; do tego dochodzi jeszcze 50% świadczenia standardowego + 10% na każdego kolejnego członka gospodarstwa. Okres wsparcia finansowego wynosi zazwyczaj 12 miesięcy, przy czym możliwe jest przedłużenie tego okresu o kolejne 12 miesięcy. Prawo do tej dotacji wygasa w przypadku, gdy osoba ją otrzymująca nie jest klasyfikowana jako osoba potrzebująca pomocy finansowej. Dokładne informacje na temat warunków korzystania z tego programu można uzyskać w agencji pracy lub w biurze pośrednictwa pracy. Należy pamiętać o tym, że przed zarejestrowaniem działalności gospodarczej warto porozmawiać z doradcą! Finansowanie kapitałem własnym Zwłaszcza w przypadku przedsiębiorstw o charakterze innowacyjnym, ukierunkowanych na technologie, często potrzebny jest kapitał własny, aby założyć i rozwijać działalność. Oznacza to, że inwestor, który jest przekonany co do swojego pomysłu na biznes, ma pewien udział w swoim przedsiębiorstwie. Inny popularny termin to venture capital. Szczególnie znaczenie dla osób zakładających własną działalność gospodarczą mają firmy typu venture capital, które zajmują się finansowaniem wczesnej fazy działalności (seed stage, start up). Dawcy venture capital inwestują wyłącznie w przedsiębiorstwa, które wykazują znaczny potencjał wzrostu. Oczekuje się, że wartość twojego przedsiębiorstwa, a tym samym udziału inwestora, zwiększy się w ciągu roku o 20-50%. Dawcy kapitału własnego planują, że po 3-5 latach sprzedadzą swój udział w twoim przedsiębiorstwie z zyskiem, np. samym założycielom, innym inwestorom lub przedsiębiorstwom, lub w ramach wejścia na giełdę. W przypadku niektórych przedsięwzięć kapitał własny jest jedynym sensownym sposobem na założenie i rozwój firmy. Unikniesz zadłużenia, ponieważ ryzyko ponosi inwestor jako współwłaściciel. Odpadają również opłaty związane ze spłatą kredytu, które mogą wpływać na zwiększenie prawdopodobieństwa niewypłacalności. Świadczeniem wzajemnym założyciela firmy jest oddanie udziału w przedsiębiorstwie. Oznacza to również konieczność przekazania nowemu partnerowi pewnych praw do informacji i współdecydowania. Informacje na temat zakładania własnej firmy dostępne w Internecie Najważniejsze informacje, jakich potrzebują osoby zakładające działalność gospodarczą, można również znaleźć w Internecie. Na stronie internetowej Ministerstwa Gospodarki (Bundesministerium für Wirtschaft) znajdują się ogólne informacje na temat formalności prawnych, planu biznesowego, możliwości finansowania, instrumentów wsparcia, a także listy kontrolne ( Informacje właściwe dla Berlina dostępne są na stronie internetowej Oprócz informacji branżowych na tej stronie znajdują się także kompleksowe bazy danych dotyczących ofert doradczych w Berlinie oraz wskazówki. Osoby zakładające działalność gospodarczą niepochodzące z Niemiec mogą szukać ofert w swoim języku. Ponadto osoby te są informowane o instytucjach, które są w stanie odpowiedzieć na ich szczegółowe pytania, oraz opowiedzieć o podobnych wydarzeniach. Informacje na temat Niemieckich Dni Przedsiębiorczości (degut) dostępne są na stronie internetowej Na tej stronie można znaleźć wszelkie istotne informacje na temat targów degut. Na targach degut osoby planujące założyć działalność gospodarczą mogą brać udział w seminariach i warsztatach, wymieniać się informacjami z innymi osobami planującymi założyć działalność gospodarczą lub porozmawiać o doświadczeniach branżowych z wieloma doradcami Zakładanie i przedsiębiorcami, działalnoś ci którzy gospodarczej osiągnęli sukces. w Berlinie Przewodnik 2011 BWK GmbH

20 20 6.Kto pyta, nie błą dzi! 6.1 Adresy organizacji i instytucji zajmujących się działalnością gospodarczą BBB Bürgschaftsbank zu Berlin-Brandenburg GmbH Schillstraße Berlin Tel.: 030 / Fax: 030 / Berliner Anwaltsverein Littenstraße Berlin Tel.: 030 / Fax: 030 / mail@berliner-anwaltsverein.de Berliner Volkshochschulen Bundesministerium für Wirtschaft und Technologie Förderberatung Scharnhorststraße Berlin Tel.: / / Fax: / foerderberatung@ bmwa.bund.de Baza danych dotyczących programów pomocowych dostępna w Internecie: w językach: tureckim, angielskim, francuskim i rosyjskim Deutscher Franchise-Verband Luisenstraße Berlin Tel.: 030 / Fax: 030 / info@dfv-franchise.de EA - Einheitlicher Ansprechpartner Informacje, doradztwo i wsparcie w zakresie procedur administracyjnych: wszystko z jednej ręki Departament Senatu ds. Pracy, Gospodarki i Kobiet (Senatsverwaltung für Wirtschaft, Technologie und Frauen) ExistenzGründer-Institut Berlin e. V. Oranienburger Straße Berlin Tel.: 030 / Handelsverband Berlin-Brandenburg e. V. Mehringdamm Berlin Tel.: 030 / Fax: 030 / info@hbb-ev.de Handwerkskammer Berlin Blücherstraße 68 Mehringdamm Berlin Tel.: 030/ Fax: 030/ info@hwk-berlin.de Investitionsbank Berlin (lbb) Kundenberatung Wirtschaft Bundesallee Berlin Tel.: 030 / Fax: 030 / kundenberatung.wirtschaft@ibb.de IBB Beteiligungsgesellschaft mbh Bundesallee Berlin Tel.: 030 / Fax: 030 / Industrie- und Handelskammer zu Berlin Fasanenstraße Berlin Tel.: 030 / Fax: 030 / service@berlin.ihk.de KfW Kreditanstalt für Wiederaufbau Niederlassung Berlin Charlottenstraße 33/33 A Berlin Beratungszentrum: Behrenstrasse Berlin Tel.: 030 / Fax: 030 / info@kfw.de Senatsverwaltung für Stadtentwicklung Württembergische Straße Berlin Tel.: 030 / Fax: 030 / info-center@senstadt.berlin.de Senatsverwaltung für Wirtschaft, Techno logie und Frauen Martin-Luther-Straße Berlin Tel.: 030 / Existenzgründer-Telefon: 030 / ursula.mukhtar@senwtf.berlin.de Steuerberaterkammer Berlin Wichmannstr Berlin Tel.: 030 / Fax: 030 / info@stbkammer-berlin.de TD-IHK Türkisch-Deutsche Industrie- und Handelskammer Ludwig Erhard Haus Fasanenstraße Berlin Tel.: 030 / Fax: 030 / info@td-ihk.de TCC Technologie-Coaching-Center GmbH Bundesallee Berlin Tel.: 030 / Fax: 030 / info@tcc-berlin.de Weiterbildungsdatenbank Berlin Informationsbüro Neue Schönhauser Straße Berlin Tel.: 030 / Fax: 030 / info@wbd-berlin.de