Research on the white stork Ciconia ciconia in Poland in The 2 nd Mee ng of the White Stork Research Group (Kłopot, November 2012)

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIA Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (5): , 2013 Badania nad bocianem białym Ciconia ciconia w Polsce w 2012 roku. Relacja z II Zjazdu Grupy Badawczej Bociana Białego (Kłopot, r.) Research on the white stork Ciconia ciconia in Poland in The 2 nd Mee ng of the White Stork Research Group (Kłopot, November 2012) MARCIN TOBÓŁKA 1, MARCIN BOCHEŃSKI 2, TOMASZ GRABOWSKI 3, ZBIGNIEW JAKUBIEC 2, LESZEK JERZAK 2, IRENEUSZ KAŁUGA 3, WOJCIECH KANIA 4, JAKUB KRONENBERG 5, PAWEŁ PONIŃSKI 3, ARTUR SIEKIERA 6, JOACHIM SIEKIERA 7, MARCIN STĘPIEŃ 3, PIOTR TRYJANOWSKI 1, MAGDALENA ZAGALSKA NEUBAUER 4, JÓZEF JACEK ZAWODNIAK 8, KATARZYNA M. ŻOŁNIEROWICZ 1 1 Instytut Zoologii Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Poznań, ul. Wojska Polskiego 71c marcin_tobolka@o2.pl, kzolnierowicz@gmail.com piotr.tryjanowski@gmail.com 2 Wydział Nauk Biologicznych Uniwersytet Zielonogórski Zielona Góra, ul. Prof. Z. Szafrana 1 m.bochenski@wnb.uz.zgora.pl z.jakubiec@wnb.uz.zgora.pl l.jerzak@wnb.uz.zgora.pl 3 Grupa EkoLogiczna Siedlce, ul. Kraszewskiego 24 ekogrupa@o2.pl 4 Stacja Ornitologiczna, Muzeum i Instytut Zoologii PAN Gdańsk, ul. Nadwiślańska wkania@stornit.gda.pl, magzag@miiz.waw.pl 5 Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytet Łódzki Łódź, ul. P.O.W. 3/5 kronenbe@uni.lodz.pl Żywocice, ul Ogrodowa 9 artur.siekiera@chespa.eu Żywocice, ul Krapkowicka 36 joachim.siekiera@chespa.eu 8 Instytut Elektroenergetyki Politechnika Poznańska Poznań, ul. Piotrowo 3A jj.zawodniak@wp.pl Słowa kluczowe: bocian biały, Ciconia ciconia, organizacja badań, świadczenia ekosystemów, usługi ekosytemów, telemetria, obrączkowanie, inwentaryzacja, ochrona, Grupa Badawcza Bociana Białego. Zjazdowe wystąpienia dotyczyły prowadzonych i planowanych badań oraz ochrony gatunku. Omówiono różne rodzaje usług ekosystemów związanych z bocianem białym, podkreślając znaczenie usług kulturowych. W celu określenia różnic wykazywalności dwóch rodzajów zdalnie odczytywalnych obrączek, stosowanych równolegle w latach , w kolejnych gniazdach lub grupach gniazd oznakowano naprzemiennie obrączkami obu rodzajów po blisko 780 piskląt rocznie, a 90 pisklętom założono oba rodzaje obrączek. Odchody przylegające do obrączek utrudniały ich odczytanie u ptaków młodych, zwłaszcza przed opuszczeniem gniazda, w nieco większym stopniu w przypadku obrączek ELSA niż plastikowych obrączek zielonych. Inwentaryzacja gniazd 452

2 M. Tobółka i in. II Zjazd GBBB (Kłopot, r.) W roku 2011 polska centrala obrączkowania ptaków wprowadziła równolegle drugi rodzaj bocianich obrączek przystosowaw województwie opolskim w latach wykazała spadek liczebności i produktywności populacji w porównaniu z rokiem W 2012 roku zaobrączkowano tam 604 pisklęta (80% stwierdzonych), jednemu założono rejestrator GPS. W dniach roku dwa razy dziennie na stałej trasie o długości 250 km wyszukiwano stada bocianów, wśród których następnie znajdywano osobniki z obrączkami (odczytano 55 połowę stwierdzonych). W powiatach siedleckim i łukowskim w latach prowadzono remonty gniazd, instalowano platformy, modernizowano urządzenia energetyczne oraz zajmowano się rannymi bocianami i edukacją, a w powiecie siedleckim inwentaryzowano gniazda. Na Ziemi Leszczyńskiej rozpoczęto zbieranie danych w ramach Obrączkarskiego Monitoringu Ekologii Bociana Białego, tworząc Sieć Obserwacji Bocianów Białych z Obrączkami. Obrączki stwierdzono u 7 osobników wśród 59 skontrolowanych par (6%). Dwukrotne pomiary dzioba piskląt o określonej molekularnie płci, w i ok. 30. dnia życia, w 146 lęgach, wykazały zbliżoną liczbę i jednakową wielkość samic i samców po wykluciu oraz szybszy wzrost samców. Omówiono model dwudzielnej platformy gniazdowej, umożliwiający łatwe przeniesienie niewykorzystanej platformy i zamontowanie na innym słupie energetycznym. Przedstawiono plan liczenia bocianów w Polsce w roku 2014 w ramach światowego cenzusu gatunku. Ma być ono oparte na ankietach rozsyłanych do sołectw i wzbogaconego o materiały ze stałych powierzchni monitoringowych. Zaproponowano badania wpływu farm wiatrowych oraz wzrostu liczebności populacji bielika na populację bociana białego Drugi Zjazd Grupy Badawczej Bociana Białego (dalej: GBBB) odbył się listopada 2012 roku w Muzeum Bociana Białego w Kłopocie (woj. lubuskie). Wzięły w nim udział 34 osoby zajmujące się badaniem tego gatunku (ryc. 1). Przedstawiono wyniki działań prowadzonych przez członków GBBB, w tym wyniki pierwszych wspólnych projektów badawczych i propozycje dalszych. Zjazd otworzył przewodniczący GBBB Piotr Tryjanowski. Poniżej streszczono wszystkie wystąpienia. Bocian biały a usługi ekosystemów (Jakub Kronenberg) Spośród licznych powodów, dla których chronimy przyrodę, ostatnio szczególnie mocno akcentuje się powody utylitarne związane z korzyściami, jakie ludzie uzyskują dzięki funkcjonowaniu ekosystemów. Koncepcja usług ekosytemów (ang. ecosystem services), nazywanych także usługami ekosystemowymi lub świadczeniami ekosystemów, podkreśla zależność jakości życia człowieka od dobrego stanu ekosystemów i wskazuje, że ochrona przyrody się opłaca (por. zwłaszcza Bergier, Kronenberg 2012). Według najpowszechniej stosowanej klasyfikacji przyjętej w Milenijnej ocenie ekosystemów wyróżnia się cztery kategorie usług: zaopatrujące (dostarczanie produktów do bezpośredniego wykorzystania przez człowieka), regulacyjne (regulowanie stanu środowiska życia człowieka), siedliskowe (tworzenie środowiska życia człowieka) i kulturowe (kulturowe znaczenie przyrody) (Kronenberg i in. 2013). Usługi ekosystemów wiążą się z pożytecznością poszczególnych gatunków zwierząt w relacjach z innymi elementami ekosystemów. Omówiono najważniejsze przykłady usług ekosystemów związanych z bocianem białym, ze szczególnym naciskiem na usługi kulturowe podkreślając znaczenie, jakie gatunek ten odgrywa w naszej kulturze (Kronenberg i in. 2013). Obrączkowanie naprzemienne sprawozdanie (Wojciech Kania) 453

3 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 5, 2013 nych do zdalnego odczytywania numeracji. Odtąd część bocianów była nadal znakowana czarnymi, wykonanymi z grubego plastiku obrączkami ELSA, część nowymi, zielonymi, cienkościennymi obrączkami plastikowymi o tradycyjnej konstrukcji, zakładanymi w zestawie z obrączką metalową (ryc. 2; więcej Żołnierowicz i in. 2012). Obrączkowanie naprzemienne polegało na znakowaniu piskląt w kolejnych gniazdach lub ich grupach (zwykle 2 3-gniazdowych) na zmianę obrączkami tych dwóch rodzajów. Celem było zebranie materiałów do oszacowania różnicy wykazywalności (re-encounter probability, Korner- Nievergelt i in. 2010), której znajomość jest niezbędna do łącznego ilościowego analizowania wyników obrączkowania dwoma rodzajami obrączek. W latach 2011 i 2012 oznakowano naprzemiennie po blisko 780 piskląt bociana białego 40% zaobrączkowanych przez kluczowych obrączkarzy tego gatunku. Odczytywalność obrączek ELSA i zielonych obrączek plas kowych (Marcin Bocheński, Marcin Tobółka, Katarzyna M. Żołnierowicz) W celu ustalenia różnic w wykazywalności obu rodzajów obrączek odczytywanych z daleka, w roku 2012 na dwóch z kilku powierzchni badawczych, na których prowadzono obrączkowanie naprzemienne, za zgodą centrali obrączkowania rozpoczęto w niektórych gniazdach znakowanie poszczególnych osobników dwoma typami obrączek. Pisklętom zakładano na jedną goleń obrączkę ELSA, a na drugą zieloną obrączkę plastikową (dalej: ZP; ryc. 3). Na Ziemi Leszczyńskiej oznakowano w ten sposób w gniazdach 63 pisklęta. Gdy uzyskały one zdolność lotu, na żerowiskach i podczas odpoczynku na gnieździe obserwowano 19 z nich, odczytując 14 obrączek ELSA i 18 ZP. Spośród obserwowanych 40 lotnych młodych oznakowanych tylko jedną z tych obrączek (po 20 obrączkami każdego rodzaju) odczytano 14 Ryc. 1. Uczestnicy drugiego Zjazdu Grupy Badawczej Bociana Białego (Kłopot, r.; fot. B. Skrzypczak) Fig. 1. Par cipants of the 2 nd mee ng of the White Stork Research Group (Kłopot, 22 November, 2012; photo by B. Skrzypczak) 454

4 M. Tobółka i in. II Zjazd GBBB (Kłopot, r.) obrączek ELSA i 16 ZP. U wszystkich 59 bocianów z obu grup odczytano łącznie 87% ZP i 72% ELSA. W kolonii lęgowej w Kłopocie, w dolinie środkowej Odry po dwie obrączki plastikowe założono 27 pisklętom. Odczyty numeracji obrączek stojących na gniazdach nielotnych młodych dokonywane były przez osoby o różnym doświadczeniu terenowym, z różnych odległości, i za pomocą rozmaitego sprzętu optycznego. Z 44 prób odczytania obu obrączek 16 było udanych. Pozostałe (28) próby pozwoliły odczytać wyłącznie obrączki ZP (23 razy) bądź skutkowały nieodczytaniem żadnej z nich (5 razy). Czas odczytywania obrączek ZP był znacznie krótszy niż w przypadku ELSA, a główną przyczyną było zasłonięcie numeracji obrączek odchodami ptaków. Stopień zabrudzenia odchodami obrączek ZP już u lotnych młodych był nieco mniejszy lub równy jak obrączek ELSA. U bocianów nielotnych, jeszcze przebywających w gniazdach, odchody przylegały do obrączek obu rodzajów, choć do ZP w wyraźnie mniejszym stopniu. W badaniach nad zróżnicowaniem behawioru poszczególnych piskląt w lęgu należałoby zastosować innego rodzaju oznakowanie, np. znaczki dziobowe, zdejmowane przed opuszczeniem gniazda przez młode. A B Inwentaryzacja, obrączkowanie oraz badania telemetryczne bociana białego w województwie opolskim w latach (Artur Siekiera, Joachim Siekiera) W latach przeprowadzono inwentaryzację bociana białego na terenie całego województwa opolskiego (9,4 tys. km 2 ). Stwierdzono zdecydowany spadek liczebno- Ryc. 2. Bociany białe z dwoma typami obrączek do zdalnego odczytu: A zestaw obrączek zielonej plas kowej i aluminiowej (fot. P.T. Dolata), B ELSA (fot. I. Kaługa) Fig. 2. White storks with two types of remote reading rings: A green plas c and aluminum rings (photo by P.T. Dolata), B ELSA (photo by I. Kaługa) 455

5 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 5, 2013 A B Ryc. 3. Bociany białe, każdy eksperymentalnie oznakowany dwoma typami obrączek do zdalnego odczytu obrączką ELSA i standardową plas kową obrączką kolorową. W bardzo ciepłe dni bociany strzykają odchodami na nogi, co utrudnia odczytanie obrączki (A fot. J. Vrána; B fot. M. Tobółka) Fig. 3. White storks experimentally marked with two types of rings designed for remote reading the ELSA ring and the standard, coloured plas c ring. On very warm days, storks squirt excrement onto their legs, which makes it difficult to read the rings (A photo by J. Vrána; B photo by M. Tobółka) ści i produktywności populacji na tym obszarze w porównaniu z rokiem W trakcie inwentaryzacji obrączkowano pisklęta: w 2011 roku 545, a w 2012 roku 604 (80% wszystkich policzonych). Obserwacje dokonywane z małego samolotu w dniach od 10 do 25 sierpnia 2012 roku na południowej Opolszczyźnie dwa razy dziennie (rano i po południu) wzdłuż stałej trasy o długości ok. 250 km wykazały, że podczas wędrówki jesiennej bociany zatrzymują się na nocleg w stałych miejscach. W Pawłowiczkach (pow. kędzierzyńsko-kozielski) nocujące stada wykryto dziesięciokrotnie. W kilku innych miejscowościach po 3 5 razy. W zlokalizowanych z powietrza stadach ekipa naziemnych obserwatorów wyszukiwała bociany z obrączkami. Odczytano numerację połowy wykrytych obrączek u 48 ptaków zagranicznych i 7 polskich. W roku 2013 planowane jest spraw- 456

6 M. Tobółka i in. II Zjazd GBBB (Kłopot, r.) dzenie, czy bociany ponownie wybiorą na noclegowiska te same miejsca. Dzięki nadajnikom satelitarnym GPS możliwe jest precyzyjne ustalenie trasy przelotu bocianów. 28 lipca 2012 roku największemu z trojga piskląt (długość dzioba 135 mm) z gniazda w Steblowie (pow. krapkowicki) założono rejestrator GPS przekazujący pozycję siecią GSM. Bocian ten rozpoczął wędrówkę 20 sierpnia. W ciągu 17 dni doleciał do południowego Sudanu, pokonując 5250 km, średnio ponad 300 km dziennie. Kolejne 2,5 miesiąca spędził koczując pomiędzy Sudanem i Czadem, przemieszczając się stopniowo 1000 km na zachód. 20 listopada podjął podróż powrotną na wschód, przelatując dziennie km. Szczegółowy opis migracji tego osobnika zostanie opisany w jednym z najbliższych wydań Chrońmy Przyrodę Ojczystą. Ochrona i wyniki inwentaryzacji populacji bociana białego na terenie powiatów siedleckiego i łukowskiego (Ireneusz Kaługa, Tomasz Grabowski, Paweł Poniński, Marcin Stępień) W latach na terenie powiatów siedleckiego i łukowskiego realizowano projekt ochrony bociana białego. Przeprowadzono prace remontowe przy 21 zagrożonych gniazdach bocianich. Wycięto gałęzie uniemożliwiające swobodny dolot do gniazd zlokalizowanych na drzewach. Zdejmowano także część materiału gniazdowego, aby zapobiec upadkowi bardzo ciężkich gniazd. Zainstalowano 3 metalowe platformy gniazdowe na słupach energetycznych. Ustawiono 1 słup wolnostojący z platformą gniazdową w miejsce zagrożonego gniazda na drzewie. Zmodernizowano urządzenia energetyczne (rozłączniki oraz stacje transformatorowe), na których bociany były rażone prądem. Sześć niebezpiecznych rozłączników przeniesiono na boczną część słupów, co pozwoliło całkowicie wyeliminować śmiertelność bocianów w ciągu dwóch lat (pierwotnie w ciągu roku ginęło 16 bocianów; ryc. 4). W roku 2012 zaobrączkowano 119 młodych bocianów. W latach 2011 i 2012 inwentaryzowano bociany na terenie powiatu siedleckiego. Wykryto 531 i 539 gniazd zajętych przez 439 i 471 par (27,3 i 24,9/100 km 2 ) z których 374 i 400 wyprowadziło średnio po 2,93 i 2,73 młodych. Zajmowano się również edukacją. W gminach Suchożebry i Siedlce zorganizowano dwa rajdy rowerowe Szlakiem bocianich gniazd (ok. 150 uczestników). Zaopiekowano się ok. 80 rannymi bocianami (najczęściej porażonymi prądem), z których 41 zostało wyleczonych i wypuszczonych. W działaniach związanych z liczeniami i ochroną bociana brało udział 25 osób. Odczyty obrączek bocianów białych w Południowej Wielkopolsce w latach (Paweł T. Dolata) Przedstawiono wyniki odczytywania obrączek bocianów białych, głównie w powiecie ostrowskim. Większość z kilkunastu odczytów dotyczyła ptaków zaobrączkowanych wcześniej na tym terenie. Obrączkarski Monitoring Ekologii Bociana Białego (Wojciech Kania, Marcin Tobółka, Katarzyna M. Żołnierowicz) Program OMEBOB omówiono w czterech wystąpieniach. Ponieważ wielu uczestników nie było obecnych na poprzednim zjeździe, wybrane tematy cele, metody terenowe i propozycję banku danych przedstawiono ponownie, z pewnymi modyfikacjami i w poszerzonej formie (WK; szczegóły Żołnierowicz i in. 2012). Czwarte wystąpienie dotyczyło sprawozdania z pierwszego sezonu działania programu na Ziemi Leszczyńskiej, obejmującej byłe województwo leszczyńskie i Dolinę Środkowej Obry. Pisklęta bociana białego obrączkuje się na tym obszarze od 1932 roku, jednak dopiero od 2007 roku w większej liczbie (w kolejnych 457

7 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 5, 2013 latach 78, 59, 145, 230, 297, 314). W tym ostatnim okresie liczba zdalnych odczytów numeracji obrączek wzrosła z 3 do 24 rocznie (nie licząc odczytów młodych ptaków pozostających w okolicach rodzinnego gniazda). W 2012 roku na Ziemi Leszczyńskiej utworzono pilotażową Sieć Obserwacji Bocianów Białych z Obrączkami (Żołnierowicz i in. 2012). Składała się z pięciu osób poszukujących w terenie bocianów z obrączkami i pięciu osób poszukujących i odczytujących numery obrączek. Skontrolowano 59 par bocianów. Obrączki stwierdzono u 7 osobników (6%) i wszystkie odczytano. W okresie lęgowym odczytano również obrączki 11 nietegorocznych bocianów nielęgowych, a podczas wędrówki jesiennej dalszych 5. Spośród ptaków lęgowych 3 samce i 1 ptak nieoznaczonej płci wykluły się w granicach Ziemi Leszczyńskiej, a 1 samiec i 2 samice poza tym obszarem. W przypadku jednej pary oba osobniki nosiły obrączki. Zaobrączkowane ptaki lęgowe były w 4., 5. lub 6. kalendarzowym roku życia. Pięć z nich po raz pierwszy przystąpiło do lęgu, w tym 4 z partnerami bez obrączek (w poprzednim sezonie były odnotowane jako nielęgowe), wyprowadzając 0, 0, 1, 3 i 3 młode. Zagnieździły się 2,5 202 km od miejsca wyklucia, samce bliżej (średnio 57 km) niż Ryc. 4. Rozłączniki przed (A) i po (B) modernizacji (A r.; B r.; fot. I. Kaługa) Fig. 4. Disconnectors before (A) and a er (B) moderniza on (A 18 August, 2006; B 30 August, 2009; photo by I. Kaługa) 458 A B

8 M. Tobółka i in. II Zjazd GBBB (Kłopot, r.) samice (130 km), co jest zbieżne z wynikami badań Chernetsova i innych (2006). Spośród stwierdzonych w okresie lęgowym 11 ptaków nielęgowych zlokalizowanych km (średnio 118 km) od miejsca wyklucia tylko 3 pochodziły z Ziemi Leszczyńskiej. Cztery były w drugim kalendarzowym roku życia, siedem w trzecim. Były one młodsze niż ptaki nielęgowe stwierdzone na lęgowiskach przez Antczaka i Dolatę (2006). Obrączkowanie Plany, finansowanie dyskusja (Wojciech Kania) W oparciu o rozesłaną wcześniej ankietę przedstawiono plany członków GBBB. Przedyskutowano możliwości uzyskania funduszy na obrączki (kilkanaście zł/szt.) i wynajęcie podnośników koszowych (od 60 do stu kilkudziesięciu zł/godz.), stosowanych przy masowym obrączkowaniu piskląt bociana. Dla najaktywniejszych obrączkarzy, znakujących corocznie pisklęta w kilkudziesięciu (niekiedy ponad stu) gniazdach, jest to znaczny wydatek. Część kosztów obrączek ma zostać pokryta z grantów Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Uniwersytetu Zielonogórskiego i przez Fundację Wspierania Inicjatyw Ekologicznych z Krakowa. Zaplanowano kontynuowanie masowego obrączkowania bocianów na 9 stałych powierzchniach badawczych, zlokalizowanych na dość zwartym obszarze obejmującym okolice Szczecina, Dolinę Środkowej Odry, Wielkopolskę, Opolszczyznę i Górny Śląsk oraz na powierzchniach w okolicach Brodnicy, Puszczy Kampinoskiej i od 2012 roku Siedlec. Na kilku powierzchniach kontynuowane będzie obrączkowanie naprzemienne, na dwóch równoczesne znakowanie obrączkami ELSA i ZP. Ryc. 5. Gniazdo bociana białego podczas burzy ( r., fot. Grzegorz Wróblewski/galeria www. BirdWatching.PL) Fig. 5. A white stork nest during a storm (3 July, 2012; photo by Grzegorz Wróblewski/gallery 459

9 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 5, 2013 Struktura płci potomstwa bociana białego wstępne wyniki (Marcin Tobółka, Katarzyna M. Żołnierowicz, Magdalena Zagalska- Neubauer, Piotr Tryjanowski, Leszek Jerzak) Bocian biały jako gatunek zasadniczo monomorficzny (płcie różnią się tylko nieznacznie wielkością) i monogamiczny jest ciekawym obiektem badań inwestycji w płeć, tempa wzrostu w zależności od płci oraz struktury płci w lęgach. Pisklęta klują się asynchronicznie (zwykle w ciągu 4 8 dni) i nie są selektywnie karmione, a redukcja lęgów jest częstym zjawiskiem. Do tej pory jedynie opracowanie Tryjanowskiego i innych (2011) dotyczyło analizy płci u potomstwa bociana ze wschodniej populacji wędrówkowej. W ciągu trzech lat określono molekularnie płeć oraz dwukrotnie zmierzono długość dzioba i masę piskląt z 146 lęgów. Pomiary wykonywano u piskląt 1 7-dniowych i podczas obrączkowania u około 30-dniowych. Podczas pierwszego mierzenia stosunek ilościowy płci nie odbiegał istotnie od 1:1 i osobniki odmiennej płci nie różniły się wielkością, podczas drugiego wśród największych młodych przeważały samce. Wskazuje to szybszy wzrost samców, co jest sprzeczne z hipotezą Tryjanowskiego i innych (2011), zakładającą, że tempo wzrostu piskląt obu płci jest jednakowe, a większe wymiary samców w okresie obrączkowania są wynikiem ich wcześniejszego klucia. Bocianie gniazda a linie energetyczne nowe rozwiązania starego problemu (Ireneusz Kaługa, Józef Jacek Zawodniak) Od początku lat 70. XX wieku rośnie liczba gniazd bociana białego zakładanych na czynnych słupach sieci energetycznej niskiego napięcia. Obecnie gnieździ się tak ponad 60% polskich bocianów, w niektórych rejonach niemal wszystkie (Guziak, Jakubiec 2006). Przebywanie bocianów w pobliżu przewodów elektrycznych stanowi zagrożenie zarówno dla ptaków, jak i dla działania sieci energetycznej (ryc. 5). Porażenia prądem w okolicy gniazda dotyczą nie tylko ptaków młodych, uczących się latać, lecz także osobników dorosłych, na początku sezonu lęgowego. Występujące przy tym uszkodzenia sieci energetycznej powodują poważne straty finansowe. Aby zmniejszyć śmiertelność bocianów oraz ograniczyć koszty eksploatacji sieci, energetycy instalują nad słupami platformy gniazdowe. W większości przypadków są one zajmowane przez bociany, a platformy niezajęte, np. w okolicy ubogiej w pokarm, przenosi się w miejsca, gdzie bociany założyły gniazda bezpośrednio na słupach i podtrzymywanych przez nie przewodach. W celu ułatwienia całej operacji przeniesienia i montażu platform, opracowano nowy, dwuczęściowy model platformy gniazdowej, składający się z nogi, mocującej platformę do słupa i odłączalnej podstawy gniazda. Podstawa, inaczej niż we wcześniejszych rozwiązaniach, nie jest na stałe zespolona z elementami mocowania całej konstrukcji na słupie, ale połączona z nimi zatrzaskami, ułatwiającymi jej zdjęcie. Podczas demontażu zdejmuje się jedynie platformę, pozostawiając nogę na miejscu, co skraca co najmniej o połowę czas pracy i obniża koszty całej operacji. Międzynarodowy Spis Bociana Białego w 2014 roku. Dyskusja (Zbigniew Jakubiec) Zbliża się ogłaszany co 10 lat światowy cenzus bociana białego, od 1994 roku koordynowany przez Naturschutzbund Deutschland (NABU). Do przeprowadzenia kolejnego ogólnopolskiego liczenia przygotowuje się PTPP pro Natura. Opierając się na doświadczeniach z wcześniejszych liczeń, z wyprzedzeniem chce poddać dyskusji proponowane zasady. Planuje się, podobnie jak w latach 1974, 1994 i 2004, rozesłać jedną ogólnopolską ankietę do sołectw, dla zapewnienia porównywalności wyników z poprzednimi liczeniami. Apeluje się, by koordynatorzy lokalni (badacze, uczelnie, organizacje) nie wysyłali do sołectw własnych ankiet. W planowanym opracowaniu książkowym przedstawione zostaną dane w odniesieniu do 460

10 M. Tobółka i in. II Zjazd GBBB (Kłopot, r.) powiatów. Do współpracy przy pisaniu książki zaproszeni będą koordynatorzy regionalni i wojewódzcy oraz osoby mające serie danych z dłuższych badań terenowych, ilustrujące trendy liczebności. Osobom takim będzie zapewniony dostęp do danych ankietowych z ich terenu. Baza danych będzie zawierała współrzędne geograficzne miejscowości, co pozwoli analizować materiał także niezależnie od podziału administracyjnego. W podsumowaniu liczenia ogólnopolskiego oszacowanie liczby par bociana ustalonej z użyciem ankiet zostanie skorygowane po analizie danych z terenów przebadanych dokładnie innymi metodami. Propozycje wspólnych badań nad wybranymi aspektami ekologii bociana białego. Interakcje bocian bielik oraz nowe problemy ochroniarskie (Piotr Tryjanowski) Znaczna część aktywności GBBB dotyczy spraw związanych z obrączkowaniem, a szerzej znakowaniem ptaków, podczas gdy bocian stanowi fascynujący obiekt badań ekologicznych, przede wszystkim długoterminowych, które można prowadzić także innymi metodami, w tym przez najprostsze obserwacje. Zebrane dotychczas materiały o biologii i ekologii gatunku pozwoliły zrozumieć przyczyny wielu zjawisk, wciąż jednak pojawiają się nowe pytania. By na nie odpowiedzieć, potrzebny jest materiał, możliwy do zebrania tylko przy współpracy wielu osób. Jednym z szerzej dyskutowanych zagadnień (patrz inne wystąpienia) są kolizje z liniami sieci energetycznej i porażenia prądem. Istotne byłoby wyznaczenie słupów i odcinków linii, stanowiących rzeczywiste zagrożenie dla bocianów. Dość łatwo wskazać fragmenty sieci znajdujące się przy gniazdach, jednak znacznie ważniejsze okazują się elementy sieci położone w pobliżu zgrupowań noclegowiskowych, żerowiskowych czy przedwędrówkowych (sejmików) (Kaługa i in. 2011). Należałoby zacząć od stworzenia wspólnej bazy danych opartej o metody GIS, łączącej informacje zarówno o przebiegu linii energetycznych, jak i o przebywających w pobliżu bocianach i skutkach tej bliskości, czyli częstości kolizji. Drugim zagadnieniem wywołującym poważne dyskusje i rozpalającym emocje ornitologów, urzędników, inwestorów i środowisk ochroniarskich jest nowe potencjalne źródło zwiększania śmiertelności ptaków farmy wiatrowe. Ten sektor energetyki odnawialnej dynamicznie się rozwija i można się spodziewać jego negatywnego wpływu na populacje bociana, a do jego oszacowania niezbędne są nie tylko dane o poziomie śmiertelności (kontrole pod turbinami), lecz także informacje o sukcesie lęgowym (badania produktywności i jakości piskląt np. poprzez proste sprawdzanie parametrów hematologicznych). Nie wystarczą tutaj dane zbierane wokół istniejących farm wiatrowych. Niezbędne jest ich uzupełnienie o informacje z miejsc farm projektowanych i późniejsza analiza porównawcza. Poza stratami populacji wynikającymi z zagrożeń antropogennych warto badać ciągle ważne straty z przyczyn naturalnych. Jedną z nich jest drapieżnictwo, a potencjalnie najważniejszym drapieżnikiem bociana jest bielik (Jakubiec, Peterson 2005). Liczebność tego drapieżnika znacznie wzrasta, a obserwacje wskazują, że bociany reagują lękowo na bielika, nawet opuszczając miejsca kolonizowane przez ten gatunek. Zaproponowano prosty protokół badań tego problemu. Ponadto prawdopodobnie niedocenianym źródłem śmiertelności są ukąszenia bocianich piskląt przez pszczoły. Dotychczasowe obserwacje mają raczej charakter anegdotyczny i potrzebna jest kwantyfikacja zjawiska. PIŚMIENNICTWO Antczak M., Dolata P.T Night roosts, flocking behaviour and habitat use of the non-breeding fraction and migrating White Stork Ciconia ciconia in the Wielkopolska region (SW Poland). W: Tryjanowski P., Sparks T.H., Jerzak L. (red.). The White Stork in Poland: studies in biology, ecology and conservation. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań:

11 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 69, zeszyt 5, 2013 Bergier T., Kronenberg J. (red.) Przyroda w mieście. Usługi ekosystemów niewykorzystany potencjał miast. Polski poradnik TEEB dla miast. Fundacja Sendzimira, Kraków. Chernetsov N., Chromik W., Dolata P.T., Profus P., Tryjanowski P Sex-related natal dispersal of White Storks (Ciconia ciconia) in Poland: how far and where to? Auk 123: Guziak R., Jakubiec Z Bocian biały Ciconia ciconia (L.) w Polsce w roku PTPP Pro Natura, Wrocław. Jakubiec Z., Peterson U Relationship between White-tailed Eagle Haliaeetus albicilla and White Stork Ciconia ciconia. Buteo 14: Kaługa I., Sparks T.H., Tryjanowski P Reducing death by electrocution of the white stork Ciconia ciconia. Cons. Lett. 4: Korner-Nievergelt F., Sauter A., Atkinson P.W., Guélat J., Kania W., Kéry M., Koeppen U., Robinson R.A., Schaub M., Thorup K., van der Jeugd H., van Noordwijk A.J Improving the analysis of movement data from marked individuals through explicit estimation of observer heterogeneity. J. Avian Biol. 41: Kronenberg J., Bocheński M., Dolata P.T., Jerzak L., Profus P., Tobółka M., Tryjanowski P., Wuczyński A., Żołnierowicz K.M Znaczenie bociana białego Ciconia ciconia dla społeczeństwa: analiza z perspektywy koncepcji usług ekosystemów. Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (3): Tryjanowski P., Sparks T.H., Bochenski M., Dabert M., Kasprzak M., Kaminski P., Mroczkowski S., Wisniewska E., Jerzak L Do males hatch first and dominate sex ratios in White Stork Ciconia ciconia chicks? J. Ornithol. 152: Żołnierowicz K.M., Tobółka M., Kania W Zjazd założycielski Grupy Badawczej Bociana Białego (Poznań, r.). Chrońmy Przyr. Ojcz. 68 (5): SUMMARY Chrońmy Przyrodę Ojczystą 69 (5): , 2013 Tobółka M., Bocheński M., Grabowski T., Jakubiec Z., Jerzak L., Kaługa I., Kania W., Kronen berg J., Poniński P., Siekiera A., Siekiera J., Stępień M., Tryjanowski P., Zagalska-Neubauer M., Zawodniak J.J., Żołnierowicz K.M. Research on the white stork Ciconia ciconia in Poland in The 2 nd Mee ng of the White Stork Research Group (Kłopot November 2012) During the second meeting of the White Stork Research Group, the talks abstracted in this article referred to the ongoing and planned research projects and the species conservation. Various kinds of ecosystem services related to the white stork were presented, emphasizing the cultural services and the special meaning of the species in the Polish culture. To estimate the differences between the re-encounter probability of two types of rings adapted for remote reading and used simultaneously in 2011 and 2012, nearly 780 white stork chicks from subsequent nests or groups of nests were alternately ringed each year with one of the two types of the rings, and 90 nestlings were ringed with both types of the rings. Excrement adhering to ring surfaces hampered the reading, especially before fledging; in the case of ELSA rings to a slightly larger extent compared to green plastic rings. The inventory of nests carried out in the Opole province in , revealed a significant decline in the size and productivity of the population compared to 2004 yr. In 2012, 604 chicks were ringed (80% of the total number observed); one chick was equipped with a GPS logger. Flocks of storks were searched with a light aircraft along a fixed, 250 km route twice a day on , and then browsed for rings from the ground. In , the white stork protection program was conducted in the districts of Siedlce and Łuków, and nests were monitored in the district of Siedlce. In the Leszno district, the Ringing Monitoring of the White Stork Ecology was started in The Network of the Ringed White Stork Observations found 7 ringed individuals among 59 pairs inspected. Bill and weight measurements taken twice at the age of 1 7 and ca 30 days from chicks with the identified sex in 146 nests shows that the sex ratio after hatching was close to 1:1, individuals of different sexes did not differ in the body size, while the growth rate was higher in males. The model of the bipartite nest platform was presented as an effective and easy way to transfer unused platforms between power line poles. The International White Stork Census scheduled for 2014 was also discussed, as well as new investigations into the impact of wind farms and the growing number of the whitetailed eagle on the white stork population. 462