ROZDZIAŁ 14 EFEKTY FUNKCJONOWANIA SPECJALNYCH STREF EKONOMICZNYCH W POLSCE

Transkrypt

1 Czesława Pilarska ROZDZIAŁ 14 EFEKTY FUNKCJONOWANIA SPECJALNYCH STREF EKONOMICZNYCH W POLSCE Wprowadzenie Specjalne strefy ekonomiczne (SSE) są jedną z form stref ekonomicznie uprzywilejowanych funkcjonujących we współczesnej gospodarce światowej 1. Według UNCTAD (Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju) SSE stanowią ściśle określony i wydzielony obszar na terytorium danego państwa, będący przedmiotem celnego i fiskalnego wyłączenia, często z dogodną geograficznie lokalizacją oraz odpowiednią do prowadzenia działalności produkcyjnej i handlowej infrastrukturą (WIR, 2003). W Polsce SSE definiuje się, jako wyodrębnioną administracyjnie część terytorium naszego kraju, przeznaczoną do prowadzenia działalności gospodarczej na korzystniejszych warunkach niż ma to miejsce gdzie indziej 2. SSE to obszar podlegający specjalnemu ulgowemu traktowaniu podatkowemu inwestorów. Na terenie SSE przedsiębiorca oprócz zwolnień podatkowych (CIT lub PIT) może liczyć także na inne przywileje np. w postaci zwolnienia z podatku od nieruchomości, bezpłatnej pomocy przy załatwianiu formalności związanych z inwestycją czy też korzystania (po konkurencyjnej cenie) z w pełni przygotowanej pod inwestycje działki (Holik, Nowak, 2004 oraz SSE stanowią stosunkowo nowy instrument polityki gospodarczej naszego kraju. Zostały one wprowadzone dopiero w kilka lat po rozpoczęciu przemian związanych procesem transformacji systemu społeczno-gospodarczego 3. SSE były z jednej strony odpowiedzią na negatywne skutki, jakie towarzyszyły procesowi transformacji, szczególnie w postaci wzrostu bezrobocia oraz dramatycznie narastającego zróżnicowania poziomu rozwoju poszczególnych regionów w polskiej przestrzeni społeczno gospodarczej (Fierla, 2000 oraz Brdulak, 2003), z drugiej zaś strony upatrywano w nich szansę na zdynamizowanie kluczowych, z punktu widzenia rozwoju gospodarczego, dziedzin i sektorów w gospodarce narodowej m.in. 1 Według szacunków Międzynarodowej Organizacji Pracy (OLI International Labour Organization) w 2006 roku na terenie 130 krajów działało 3500 stref uprzywilejowanych gospodarczo, w których zatrudnienie znalazło 66 mln osób. Najwięcej, bo aż 900 z nich funkcjonuje w Azji, 713 w Stanach Zjednoczonych, natomiast 400 w krajach będących w procesie transformacji, zob. J.P. Singa Boyenge, ILO database on export procesing zones, Working Paper, International Labour Office, Geneva April 2007, s. 1 2, 2 Polskie specjalne strefy ekonomiczne zamierzenia i efekty, praca zbiorowa pod red. E. Kryńskiej, Uniwersytet Warszawski, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2000, s Zasady i warunki inwestowania na terenie SSE zostały pierwotnie określone w ustawie z dnia 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych (Dz. U. 1994, Nr 123, poz. 600, art. 1 27). Na mocy tej ustawy przedsiębiorca posiadający zezwolenie był uprawniony do całkowitego zwolnienia z podatku dochodowego przez okres pierwszych dziesięciu lat prowadzenia działalności gospodarczej i 50% zwolnienia przez następne lata, aż do końca istnienia strefy, a także przysługiwało mu zwolnienie z podatku od nieruchomości. Przywileje przyznane inwestorom na mocy tej ustawy stały się jednak punktem spornym w negocjacjach z Unią Europejską. Zaistniała sytuacja wymusiła więc modyfikację zasad funkcjonowania SSE w naszym kraju. W latach , aż czterokrotnie nowelizowano ustawę o SSE dostosowując ją stopniowo do wymogów obowiązujących w UE (nowelizacje ustawy o SSE znajdują się w następujących aktach prawnych: Dz. U. 2000, Nr 117, poz. 1228, Dz. U. 2003, Nr 188, poz. 1840, Dz. U. 2004, Nr 123, poz i Nr 272, poz. 2703, Dz. U. Nr 141, poz. 997).

2 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce 141 poprzez przyciągnięcie do Polski bezpośrednich inwestorów zagranicznych. Funkcjonujące w Polsce SSE budzą szereg kontrowersji. Przez jednych traktowane są jako panaceum wiele schorzeń polskiej gospodarki, przez innych zaś krytykowane przede wszystkim za zakłócanie zasad wolnej konkurencji i ograniczenie idei liberalizmu gospodarczego 4. Podstawowym celem niniejszego opracowania jest ukazanie dotychczasowych efektów funkcjonowania SSE w Polsce oraz próba uzyskania odpowiedzi na pytanie czy działające w Polsce specjalne strefy ekonomiczne stanowią skuteczne narzędzie polityki ekonomicznej państwa szczególnie w kontekście zmniejszania bezrobocia w gospodarce, podnoszenia atrakcyjności inwestycyjnej regionów słabiej rozwiniętych oraz przyciągnięcia inwestorów zagranicznych do naszego kraju. Ekonomiczne efekty funkcjonowania SSE w Polsce W Polsce działa obecnie 14 specjalnych stref ekonomicznych. W latach ustanowiono ich siedemnaście, jednakże dwie z nich częstochowska i mazowiecka zostały zlikwidowane, gdyż nie rozpoczęły działalności ze względu na brak zainteresowania ze strony inwestorów. Z kolei na miejsce SSE Tczew i SSE Żarnowiec powołano Pomorską SSE. Jako pierwsza została utworzona w dniu 5 września 1995 r. SSE Euro Park Mielec. W 1996 roku powstały dwie kolejne strefy: katowicka (18 czerwca) oraz suwalska (25 czerwca). Pozostałe 14 ustanowiono w okresie od kwietnia do października 1997 r. Przewidziany okres funkcjonowania większości stref wynosi 20 lat, oznacza to, że okres funkcjonowania najpóźniej powołanych stref wygasa w 2017 roku 5. Na 12 lat została ustanowiona jedynie strefa działająca w postaci parku technologicznego w Krakowie. Działające w Polsce strefy różnią się od siebie pod wieloma względami m. in. wielkością powierzchni, lokalizacją, warunkami zagospodarowania, jakością infrastruktury drogowej, technicznej i telekomunikacyjnej. Według danych na dzień 31 grudnia 2006 r. największą powierzchnię zajmuje Katowicka SSE (1 189,16 ha), następnie Tarnobrzeska SSE (1 049,19 ha) i Wałbrzyska SSE (939,43 ha). Najmniejszymi strefami pod względem powierzchni są Kamiennogórska SSE zajmująca 240,72 ha i Słupska SSE mająca 219,12 ha (tabela 1). 4 Do zarzutów kierowanych pod adresem SSE zalicza się także występowanie efektów substytucji i tzw. biegu jałowego. Pierwszy z wymienionych efektów polega na likwidowaniu części lub całości przedsięwzięć o charakterze gospodarczym prowadzonych na danym terenie i przenoszeniu ich na obszar, na którym występują korzystniejsze pod względem ekonomicznym warunki do prowadzenia działalności gospodarczej. W takiej sytuacji mamy więc do czynienia jedynie ze zjawiskiem realokacji firm już istniejących, a nie z powstawaniem nowych przedsiębiorstw. Drugi z kolei efekt występuje wówczas, gdy firma podjęłaby swoją działalność i kreowała zatrudnienie na danym terenie, bez względu na fakt istnienia bądź nieistnienia SSE na tym obszarze, Polskie specjalne, op. cit., s oraz Specjalne strefy ekonomiczne poddawane są również krytyce za to, że nie są one wystarczająco efektywnym instrumentem pobudzania rozwoju w dobie budowania gospodarek opartych na wiedzy. Doświadczenia światowe wskazują, że zwolnienia podatkowe nie są obecnie najistotniejszym czynnikiem wpływającym na decyzje lokalizacyjne firm. Za ważniejsze czynniki uznaje się m.in.: rynek zbytu, rozwiniętą infrastrukturę transportową, jakość instytucji oraz kwalifikacje pracowników. Jak pokazują badania, istotną determinantą jest także występowanie stabilnego i wiarygodnego systemu podatkowego na terenie danego kraju. Okazuje się bowiem, że niska i stabilna stopa podatku od przedsiębiorstw bardziej sprzyja podejmowaniu działalności gospodarczej niż system o silnych zachętach, ale wyższej stopie podatkowej i mniejszej stabilności, zob. A. Shah, Fiscal Incentives for Investment and Innovation, University Press, Oxford Zdaniem A. Kaczmarka i T. Korycińskiej z Ministerstwa Gospodarki istnieje szansa na to, że SSE w Polsce będą funkcjonowały dłużej niż tylko do 2017 roku. W Traktacie Akcesyjnym nie ma bowiem ograniczenia dotyczącego ani obszaru stref, ani też okresu ich działalności. Zmiana terminu nie wymaga także długotrwałego procesu legislacyjnego, ponieważ okres działalności SSE został zapisany w rozporządzeniu Rady Ministrów, a nie w ustawie. Wystarczą, zatem 2 3 miesiące, aby wprowadzić nowe rozporządzenie wydłużające działalność stref w życie, Strefy mają dostać czas nawet do 2020 r., Puls Biznesu z 15 czerwca 2007 r., s. 10.

3 142 Czesława Pilarska Tabela 1. Lokalizacja i zagospodarowanie specjalnych stref ekonomicznych w Polsce. Stan na dzień 31 grudnia 2006 r. L.p. SSE Powierzchnia SSE (w ha) Powierzchnia zagospodarowana SSE (w ha) Udział powierzchni zagospodarowanej w powierzchni ogółem (w %) 1. Kamiennogórska 240,72 147,61 61,32 2. Katowicka 1 189,16 773,04 65,01 3. Kostrzyńsko- 806, ,69 69,24 Słubicka 4. Krakowska 264, ,89 82,76 5. Legnicka 416,80 279,15 66,97 6. Łódzka 511,64 395,43 77,29 7. Mielecka 707,12 548,18 77,52 8. Pomorska 677,02 462,14 68,26 9. Słupska 219,12 157,35 71, Starachowicka 329,74 250,80 76, Suwalska 288,94 198,19 68, Tarnobrzeska 1 049,19 897,85 85, Wałbrzyska 939,43 798,26 84, Warmińsko- 524,07 337,51 64,40 Mazurska Razem: 8 164, ,11 73,77 Źródło: Informacja o realizacji ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych. Stan na dzień 31 grudnia 2006 r., Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, maj 2007, s. 7 9, Łączny obszar specjalnych stref ekonomicznych w Polsce na koniec grudnia 2006 roku wynosił 8 164,31 ha i był on zagospodarowany w prawie 74%. W największym stopniu, bo w 85,6% wykorzystany jest obszar Tarnobrzeskiej SSE. W równie wysokim stopniu (85%) zagospodarowana jest Wałbrzyska SSE. Kolejne miejsce zajmuje Krakowska SSE, której tereny wykorzystane są w 82,7%. Najsłabiej zagospodarowaną strefą (w 61%) jest Kamiennogórska SSE. Natomiast najwięcej wolnych gruntów znajduje się w Katowickiej SSE (416,11 ha) oraz Kostrzyńsko Słubickiej (248,2 ha) i Pomorskiej (214,88 ha). Należy zaznaczyć, że w ciągu ostatnich dwóch lat znacznie wzrosło zagospodarowanie istniejących w Polsce SSE. Jeszcze w 2004 roku stopień wykorzystania powierzchni stref kształtował się na poziomie 49,7%. Wzrost zagospodarowania stref udało się osiągnąć m.in. dzięki wprowadzeniu polityki polegającej na zmianie obszarów należących do poszczególnych stref 6 i dostosowaniu ich do planów rozwojowych i preferencji inwestorów, szczególnie zagranicznych. W rezultacie w ostatnich latach można zaobserwować zjawisko, że to nie firmy podążają do określonych stref, ale to strefy zaczynają coraz to częściej powstawać w miejscach wskazanych przez inwestorów. Najlepszym przykładem może być fabryka firmy Procter & Gamble, która znajduje się w Warszawie, a działa na terenie należącym do Łódzkiej SSE. Zmiany granic stref wprowadzone w 2006 r. 7 umożliwiły objęcie strefą projektów 6 W Dzienniku Ustaw z 2007 r. nr 42 poz. 274 w art. 5a znajduje się zapis, że Rada Ministrów mając na celu tworzenie, jak najlepszych warunków funkcjonowania stref, może na wniosek ministra właściwego do spraw gospodarki, uzgodniony z ministrem właściwym do spraw rozwoju regionalnego, w drodze rozporządzenia, znieść strefę przed upływem okresu, na jaki została ona ustanowiona, zmienić jej obszar lub połączyć strefy, z tym, że łączny obszar wszystkich stref nie może przekroczyć 12 tys. ha. 7 Rada Ministrów wydała łącznie 20 rozporządzeń zmieniających granice stref. Najwięcej, bo trzy razy wprowadzano zmiany na terenie Łódzkiej SSE i Wałbrzyskiej SSE. Natomiast żadnych zmian nie dokonano w obszarach Mieleckiej SSE, Suwalskiej SSE i Warmińsko-Mazurskiej SSE.

4 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce 143 inwestycyjnych takich firm, jak: Sharp, Orion, Bridgestone (Pomorska SSE), Dell (Łódzka SSE), Colgate Palmolive, 3 M, Cadbury Wedel (Wałbrzyska SSE) oraz TRW i Magneti Marelli (Katowicka SSE). Dopuszczenie zmiany granic istniejących stref spowodowało jednak ich duże rozproszenie 8.Każda strefa składa się obecnie z kilku, a w niektórych przypadkach nawet kilkudziesięciu oddalonych od o wiele kilometrów enklaw (Jarczewski, 2006). SSE w naszym kraju nie są terytorialnie przypisane do poszczególnych województw. Np. podstrefy Starachowickiej SSE znajdują się na terenie czterech województw: świętokrzyskiego, mazowieckiego, opolskiego i łódzkiego, z kolei w skład Tarnobrzeskiej SSE wchodzą podstrefy usytuowane aż w sześciu województwach tj.: podkarpackim, mazowieckim, świętokrzyskim, lubelskim, dolnośląskim i małopolskim. Do końca grudnia 2006 roku w SSE wydano łącznie 924 zezwolenia, z czego aż 230 wydano w samym tylko 2006 roku, co stanowi prawie 25% wszystkich wydanych dotychczas zezwoleń 9. Było skutkiem zarówno nowelizacji ustawy o SSE, jak i wprowadzenia systemu zachęt stworzonych przez Ministerstwo Gospodarki (dotacje w ramach Systemu finansowego wsparcia dużych projektów inwestycyjnych). Największe zainteresowanie inwestowaniem w SSE inwestorzy wykazali w drugiej połowie 2000 roku, kiedy to liczba wydanych zezwoleń wzrosła kilkukrotnie. W dużej mierze było to spowodowane zapowiadanym pogorszeniem się warunków do prowadzenia działalności gospodarczej w SSE (w związku z zastrzeżeniami formułowanymi przez UE). Wielu przedsiębiorców starało się wówczas uzyskać zezwolenie koniunkturalnie, nie mając do końca sprecyzowanych planów inwestycyjnych. Ponieważ Polsce nie udało się wynegocjować zachowania praw nabytych, wiele firm w ogóle nie rozpoczęło inwestycji, co niestety spowodowało cofnięcie przyznanych wcześniej zezwoleń. Według stanu na dzień 31 grudnia 2006 roku największa liczba dotychczas wydanych zezwoleń przypadała na Katowicką SSE (143), na drugim miejscu pod tym względem znalazła się strefa Kostrzyńsko Słubicka (91), a na trzecim Tarnobrzeska (88). Katowicka SSE przyciągnęła także największą liczbę inwestorów (36) w roku 2006, za nią znalazła się ponownie strefa Kostrzyńsko Słubicka, na której terenie wydano 26 zezwoleń oraz Wałbrzyska SSE z ilością 22. W stosunku do roku 2005 największy wzrost liczby zezwoleń, bo aż czterokrotny, odnotowała Pomorska SSE. Przyciągnięcie dużej liczby inwestorów znajduje swoje odzwierciedlenie w wyniku finansowym spółek zarządzających SSE. Spółki te bowiem utrzymują się głównie z dochodów uzyskiwanych ze sprzedaży gruntów oraz opłat uiszczanych przez działających na terenie SSE przedsiębiorców. Im zatem więcej uda się pozyskać inwestorów, tym szansa na wyższe wpływy. W 2006 roku największy zysk (ponad 10 mln zł) osiągnęła spółka zarządzająca Wałbrzyską SSE, na drugim miejscu pod tym względem znalazła się spółka zarządzająca Kostrzyńsko Słubicką SSE (5,3 mln zł), natomiast miejsce trzecie zajęły dwie spółki: zarządzająca Tarnobrzeską oraz zarządzająca Mielecką SSE ( po 4,4 mln zł). W 2006 roku dwie spółki zarządzające odnotowały ujemny wynik finansowy. Suwalska SSE poniosła stratę w wysokości 2,1 mln zł, natomiast Warmińsko-Mazurska 1,7 mln zł 10. Jednym z ważniejszych kryteriów, na podstawie, których można ocenić efekty funkcjonowania SSE w Polsce, jest wielkość dokonywanych na ich obszarze inwestycji. Do końca 2006 r. wysokość nakładów inwestycyjnych poniesionych przez przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą na terenie SSE wyniosła ponad 35 mld zł (tabela 2), co stanowiło w stosunku do roku 2005 wzrost o 38%. 8 Na koniec 2006 roku SSE zlokalizowane były na terenie 98 miast i 76 gmin. 9 Zob. Przedsiębiorcy oblegają strefy, Rzeczpospolita z 31 sierpnia 2007 r. 10 Informacja o realizacji, op. cit., Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, maj 2007, s. 25.

5 144 Czesława Pilarska Tabela 2. Nakłady inwestycyjne poniesione w SSE w latach Lp. Specjalna strefa Łączne nakłady Nakłady Udział stref Łączne nakła- Udział stref w ekonomiczna inwestycyj- inwestycyjne w nakładach dy inwesty- łącznych ne. Stan na poniesione inwestycyjnych cyjne. nakładach. dzień w 2006 r. poniesionych w Stan na dzień Stan na dzień 31 grudnia 2005 r. (w mln zł) (w mln zł) 2006 r. (w %) 31 grudnia 2006 r. (w mln zł) 31 grudnia 2006 r. (w %) 1. Kamiennogórska 606,0 394,8 4, ,8 2,8 2. Katowicka 7 713, ,3 25, ,2 28,8 3. Kostrzyńsko ,3 460,9 4, ,2 4,2 Słubicka 4. Krakowska 463,1 18,7 0,2 481,8 1,4 5. Legnicka 2 780,5 345,1 3, ,6 8,8 6. Łódzka 2 061,8 946,7 9, ,5 8,5 7. Mielecka 2 363,2 441,1 4, ,3 7,9 8. Pomorska 1 428,8 301,8 3, ,6 4,9 9. Słupska 135,6 381,7 3,9 517,3 1,5 10. Starachowicka 372,5 221,4 2,3 593,9 1,7 11. Suwalska 478,1 152,2 1,6 630,3 1,8 12. Tarnobrzeska 1070, ,7 13, ,2 6,8 13. Wałbrzyska 4596, ,6 13, ,1 16,6 14. Warmińsko- 597,2 976,4 10, ,6 4,4 Mazurska Razem: , ,3 100, ,3 100,0 Źródło: Informacja o realizacji, op. cit., Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, maj 2007, s. 7 9, oraz obliczenia własne. Biorąc pod uwagę dynamikę wzrostu inwestycji z uwzględnieniem poszczególnych stref, to na szczególne wyróżnienie zasługuje Słupska SSE, w której odnotowano wzrost nakładów inwestycyjnych aż o 380%. Tak wysoki wzrost strefa ta zawdzięcza przede wszystkim inwestycjom poczynionym na jej terenie przez firmę Kronospan Polska Sp. z o.o. Duży przyrost inwestycji (o 263%) w 2006 r. wystąpił także obszarze Warmińsko-Mazurskiej SSE. Z kolei w tej strefie znaczące nakłady inwestycyjne w wysokości 648 mln zł poniosła firma Michelin Polska S.A. O ponad 220% zwiększyły się także nakłady inwestycyjne poniesione w obrębie Tarnobrzeskiej SSE. W dużej mierze było to zasługą firmy LG Philips LCD Poland Sp. z o.o., która zainwestowała w produkcję sprzętu elektronicznego 550 mln zł. Największy udział (według stanu na koniec grudnia 2006 r.) w łącznej kwocie inwestycji miała Katowicka SSE. Inwestycje poczynione na terenie tej strefy stanowiły prawie 29% wszystkich inwestycji dokonanych w SSE w Polsce. Strefa ta znalazła się również na pierwszym miejscu pod względem wielkości nakładów inwestycyjnych dokonanych w 2006 roku. W roku tym udało jej się przyciągnąć inwestycje o wartości prawie 2,5 mld zł, co stanowiło ponad jedną czwartą wszystkich zrealizowanych inwestycji w SSE w tymże roku. Dużym udziałem (na poziomie 17%) charakteryzowała się także Wałbrzyska SSE. Strefa ta znalazła się także wysoko, bo na trzecim miejscu (po Tarnobrzeskiej SSE) pod względem inwestycji zrealizowanych w 2006 r. Na terenie pozostałych 12 stref udział inwestycji w łącznych nakładach nie przekroczył 10%. Najgorzej pod tym względem wypadły dwie strefy, a mianowicie Słupska SSE i Krakowska SSE. Udział tych stref w całości inwestycji kształtował się na poziomie zaledwie

6 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce 145 1,5% w przypadku Słupskiej i 1,4% Krakowskiej SSE 11. Równie ważnym, co nakłady inwestycyjne, wyznacznikiem efektów funkcjonowania SSE jest osiągnięty w nich poziom zatrudnienia. Według stanu na koniec 2006 roku inwestorzy działający na terenie SSE zatrudniali ponad 146 tys. osób, z czego dla prawie 74% z nich (108,3 tys.) stworzyli oni całkowicie nowe miejsca pracy (tabela 3). Szacuje się, że na 100 miejsc pracy utworzonych w SSE powstaje od 50 do100 dodatkowych stanowisk w jej otoczeniu, a zatem można przypuszczać, że w otoczeniu SSE zatrudnienie znalazło jeszcze dodatkowo od 73 tys. do 146 tys. osób 12. Tabela 3. Miejsca pracy w SSE w latach Lp. Specjalna strefa ekonomiczna Stan na dzień 31 grudnia 2005 r. Stan na dzień 31 grudnia 2006 r. Dynamika a Rok poprzedni = 100 (w %) Ogółem Ogółem Utrzymane Nowe 1. Kamiennogórska ,8 2. Katowicka ,5 3. Kostrzyńsko-Słubicka ,1 4. Krakowska ,2 5. Legnicka ,0 6. Łódzka ,9 7. Mielecka ,9 8. Pomorska ,3 9. Słupska ,0 10. Starachowicka ,4 11. Suwalska ,4 12. Tarnobrzeska ,2 13. Wałbrzyska ,3 14. Warmińsko-Mazurska ,9 Razem: ,5 a dotyczy zatrudnienia ogółem. Źródło: Informacja o realizacji, op. cit., Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, maj 2007, s. 13, W 2006 roku liczba miejsc pracy w SSE zwiększyła się o 34,2 tys., co oznacza 30% wzrost w stosunku do roku Największy ilościowo wzrost zatrudnienia wynoszący 10,5 tys. osób odnotowano w strefie Katowickiej, drugie miejsce pod tym względem zajęła Tarnobrzeska SSE z zatrudnieniem na poziomie 4,4 tys. osób, a na trzecim miejscu uplasowała się Wałbrzyska SSE (4,2 tys. osób). Najmniej nowych miejsc pracy, gdyż tylko 385, powstało na terenie suwalskiej SSE. Z kolei największy procentowy przyrost zatrudnienia odnotowano w 2006 roku w dy- 11 Należy jednak zaznaczyć, że niskie nakłady inwestycyjne poniesione w Krakowskiej SSE wynikają przede wszystkim z jej specyfiki. Strefa ta działa głównie w oparciu o inwestorów ze sfery B+R oraz branży IT. Branże te z kolei w większym stopniu bazują na wykorzystaniu wiedzy niż kapitału, a zatem kryterium wielkości inwestycji w przypadku tej konkretnej strefy nie wydaje się być miarodajne, zob. Specjalne strefy ekonomiczne. Badanie edycja 2007, KPMG, Warszawa 2007, s. 17 oraz J. Kudełko, Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce jako instrumentu polityki regionalnej, Zeszyty Naukowe AE, Kraków 2006, nr 709, s Special Economic Zones. Magnet for Investors, The Warsaw Voice 2007, nr 23, s. 30. Zob. także Specjalne strefy ekonomiczne zwiększają zatrudnienie na potęgę, Rzeczpospolita z 11 listopada 2006 r.

7 146 Czesława Pilarska namicznie rozwijającej się ostatnio Łódzkiej SSE (wzrost o ponad 50%) 13, najmniejszy zaś wynoszący poniżej 10% miał miejsce na terenie dwóch stref: Mieleckiej i Suwalskiej. Biorąc pod uwagę zatrudnienie ogółem w SSE, to zdecydowanie pod tym względem prowadzi Katowicka SSE. Na terenie tej strefy zatrudnionych jest łącznie 32,2 tys. pracowników. Wysokim zatrudnieniem łącznie wynoszącym prawie 23 tys. osób cechuje się także Wałbrzyska SSE. Natomiast prawie 15 tys. osób znalazło pracę na terenie Tarnobrzeskiej SSE. Te trzy wymienione powyżej strefy uzyskały także najwięcej pozytywnych ocen w badaniu przeprowadzonym w 2007 roku przez firmę doradczą KPMG. Firma ta na podstawie analizy wyników finansowo-operacyjnych oraz badania ankietowego przeprowadzonego wśród inwestorów dokonała oceny efektywności poszczególnych stref. Najbardziej efektywną z punktu widzenia m.in. liczby utworzonych miejsc pracy, wielkości poniesionych inwestycji, liczby wydanych zezwoleń oraz wyniku finansowego okazała się Tarnobrzeska SSE z rezultatem 4 punktów, drugie miejsce pod tym względem zajęła Wałbrzyska SSE (3.0 pkt), a trzecie Katowicka SSE (2.5) 14. Najsłabiej w badaniu wypadła Słupska SSE z wynikiem minus 6 pkt. Słabo także wypadły dwie inne strefy położone w północno wschodniej Polsce, a mianowicie Suwalska SSE ( 5,5 pkt) oraz Warmińsko Mazurska SSE ( 5.0 pkt). Z kolei w ocenie inwestorów najwięcej punktów 6,5 (na 10 możliwych do zdobycia) uzyskały trzy strefy Katowicka, Kostrzyńsko-Słubicka i Mielecka. Wysoki wynik (6 pkt) osiągnęły także Wałbrzyska i Starachowicka SSE. Analiza efektów funkcjonowania SSE w Polsce pokazuje, że w najlepszej kondycji znajdują się przede wszystkim duże strefy: (Katowicka, Tarnobrzeska i Wałbrzyska) usytuowane na południu i zachodzie Polski, natomiast wyraźnie słabsze wyniki osiągają najmniejsze strefy (Słupska, Suwalska oraz Warmińsko Mazurska) zajmujące północno-wschodnie obszary Polski. W tym miejscu można zadać pytanie, czy efektywność stref funkcjonujących w Polsce jest zbieżna z wyborem konkretnej lokalizacji przedsięwzięcia realizowanego przez kapitał zagraniczny, a także czy bezpośredni inwestorzy zagraniczni przy wyborze miejsca inwestycji kierują się wyłącznie swoimi własnymi preferencjami, czy też uwzględniają oni oczekiwania kraju goszczącego? Specjalne strefy ekonomiczne jako zachęta dla inwestorów zagranicznych i zalążek tworzenia klastrów. Stopniowe dostosowywanie zasad funkcjonowania SSE w Polsce do standardów przyjętych w Unii Europejskiej sprawiło, że ten instrument polityki ekonomicznej państwa uległ znacznemu przekształceniu. O ile w pierwotnych założeniach miał on przede wszystkim służyć wspieraniu regionów borykających się z trudnościami o charakterze ekonomicznym i społecznym, a dopiero w następnej kolejności zachęcać bezpośrednich inwestorów zagranicznych do podjęcia działalności gospodarczej w naszym kraju, o tyle obecnie SSE stały się głównej mierze narzędziem pomocy publicznej dla przedsiębiorstw oraz występują w charakterze bodźca mającego na celu skłonienie dużych zagranicznych koncernów do inwestowania w Polsce. O tym, że SSE traktowane są obecnie jako istotna zachęta dla inwestorów zagranicznych świadczy fakt, że Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PA- IIZ) zajmująca się przyciąganiem kapitału zagranicznego do Polski w pakiecie oferowanych zachęt umieściła m.in. utworzenie podstrefy w wybranych przez inwestorów zagranicznych lokalizacjach. W efekcie tego, inwestorzy zagraniczni sami wskazują najbardziej atrakcyjne 13 Zob. Łódzka strefa zgarnia inwestorów, Puls Biznesu z 12 września 2007 r., s Firma KPMG do przeprowadzenia analizy efektywności poszczególnych stref wykorzystała 16 wskaźników, zob. Specjalne strefy ekonomiczne. Badanie edycja 2007, KPMG, Warszawa 2007, s. 35.

8 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce 147 dla siebie lokalizacje, a następnie udzielana jest im pomoc. Kapitał zagraniczny wybiera najczęściej te obszary, które są dogodne dla niego, a więc dobrze rozwinięte gospodarczo, mające rozbudowaną infrastrukturę 15 oraz te, które dysponują dużą ilością wykształconych pracowników. Rzadziej natomiast lokuje swoje inwestycje na terenach dotkniętych wysokim bezrobociem czy też terenach nie przystosowanych do realizacji inwestycji. Jak wynika z danych GUS największym zainteresowaniem inwestorów zagranicznych cieszy się niezmiennie od początku transformacji województwo mazowieckie, na terenie którego znalazło zatrudnienie 35,5% ogółu zatrudnionych w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce (tabela 4). Na drugim miejscu pod tym względem znajduje się województwo wielkopolskie (12,4%), natomiast na trzecim śląskie (9,9%). Tabela 4. Pracujący w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce oraz struktura kapitału zagranicznego według województw w 2006 roku (stan na dzień 31 grudnia) Województwa Pracujący w podmiotach z kapitałem zagranicznym Udział pracujących w poszczególnych województwach (w %) Kapitał zagraniczny w mln zł Udział procentowy w kapitale zagranicznym ogółem Mazowieckie , ,7 49,7 Wielkopolskie , ,6 8,5 Śląskie , ,7 7,9 Dolnośląskie , ,2 9,2 Małopolskie , ,5 9,3 Pomorskie , ,5 2,5 Łódzkie , ,1 2,4 Zachodniopomorskie , ,7 1,4 Podkarpackie , ,1 1,3 Kujawsko 1 676,2 1, ,6 pomorskie Lubuskie , ,7 1,1 Opolskie , ,9 1,0 Warmińsko 1 440,6 1, ,6 mazurskie Świętokrzyskie , ,2 2,4 Lubelskie ,1 653,5 0,5 Podlaskie ,6 213,2 0,2 Ogółem ,6 100 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS zawartych w: Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2006 roku, GUS, Warszawa 2007, s. 32 oraz 36. Województwo mazowieckie nie tylko przoduje pod względem liczby zatrudnionych pracowników, ale także pozyskało ono najwięcej kapitału zagranicznego (49,7% łącznej wartości kapitału), przy równocześnie niskiej stopie bezrobocia (11,8%) występującej na tym terenie (tabela 5). Z kolei niewiele kapitału zagranicznego napłynęło do województw cechujących się najwyższą stopą bezrobocia, tj. warmińsko-mazurskiego (tylko 1,2% łącznej wartości kapitału przy stopie bezrobocia wynoszącej ponad 23,2%), zachodniopomorskiego (1,4%), kujawsko-pomorskiego (1,4%) oraz lubuskiego (1,1%). 15 Zob. Autostrada przyciąga kapitał, Rzeczpospolita z 27 czerwca 2007 r.

9 148 Czesława Pilarska Tabela 5. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych oraz stopa bezrobocia według województw. Stan na dzień 30 listopada 2006 r. Województwa Liczba bezrobotnych Stopa bezrobocia zarejestrowanych w tys. (w % aktywnych zawodowo) Warmińsko mazurskie 124,8 23,2 Zachodniopomorskie 134,6 21,2 Kujawsko pomorskie 157,3 19,0 Lubuskie 71,6 19,0 Świętokrzyskie 97,5 17,5 Dolnośląskie 185,1 16,7 Podkarpackie 142,8 16,2 Opolskie 58,9 16,0 Pomorskie 125,6 15,5 Lubelskie 139,3 15,2 Łódzkie 160,0 14,7 Podlaskie 60,9 13,2 Śląskie 232,3 12,9 Mazowieckie 285,1 11,8 Wielkopolskie 167,4 11,7 Małopolskie 144,1 11,3 Ogółem 2 287,3 100 Źródło: Dane zawarte w tabelach 4 i 5 wyraźnie wskazują na istniejącą nierównowagę pomiędzy poszczególnymi województwami. Taka sytuacja jest niekorzystna, gdyż nierównomierne rozmieszczenie inwestycji zagranicznych prowadzi do pogłębienia się dysproporcji występujących w rozwoju poszczególnych regionów. A zatem paradoksalnie, działanie SSE w Polsce, wbrew początkowym założeniom, może nie tylko nie zmniejszać, ale wręcz powodować wzrost dysproporcji w rozwoju regionalnym kraju. Potwierdzają to m.in. wyniki badań przeprowadzone przez E. Bojar, która na ich podstawie twierdzi, że zjawisko to ma już w Polsce charakter trwały (Bojar, 2005). Województwa, którym od początku okresu transformacji udało się przyciągnąć kapitał zagraniczny znacznej wartości, takie jak: mazowieckie, wielkopolskie, śląskie czy małopolskie, obecnie cechują się niską stopą bezrobocia, z kolei w tych, które postrzegane były jako mało atrakcyjne lokalizacyjnie z punktu widzenia kapitału zagranicznego nie tylko problem bezrobocia nie został rozwiązany, ale również regionów tych nie udało się w znaczny sposób zaktywizować gospodarczo. Skoro zatem, jak zauważa W. Jarczewski, pierwotne założenia związane z ideą tworzenia SSE w Polsce uległy erozji (Jarczewski, 2007), warto zastanowić się czy specjalne strefy ekonomiczne sprawdzają się w nowym charakterze, w jakim obecnie występują, a mianowicie czy są one skutecznym instrumentem przyciągającym inwestorów zagranicznych do Polski. Według danych Ministerstwa Gospodarki firmy z udziałem kapitału zagranicznego zainwestowały w SSE na koniec 2006 roku wartość 28,2 mld zł (9, 1 mld USD), co stanowiło 79,6% zainwestowanego w SSE kapitału ogółem wynoszącego 35,4 mld zł (11,4 mld USD). Nakłady inwestycyjne w SSE z uwzględnieniem poszczególnych krajów przedstawia tabela 6.

10 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce 149 Tabela 6. Struktura geograficzna kapitału zainwestowanego w SSE. Stan na 31 grudnia 2006r. Lp. Kraj pochodzenia kapitału Poniesione nakłady inwestycyjne Udział procentowy (w mln zł) 1. Polska 7 215,5 20,37 2. Stany Zjednoczone 6 983,0 19,71 3. Niemcy 5 508,9 15,55 4. Japonia 4 418,8 12,47 5. Włochy 2 500,3 7,06 6. Francja 1 927,7 5,44 7. Austria 1 610,7 4,55 8. Szwecja 1 146,2 3,23 9. Korea Południowa 1 135,1 3, Holandia 1 073,3 3, Hiszpania 808,4 2, Cypr 313,3 0, Belgia 131,6 0, Dania 107,2 0, Grecja 91,1 0, Kanada 79,6 0, Czechy 73,7 0, Chorwacja 73,5 0, Szwajcaria 71,2 0, Portugalia 50,1 0, Wielka Brytania 48,5 0, Luksemburg 21,5 0, Irlandia 13,9 0, Chiny 10,0 0, Lichtenstein 7,9 0, Pozostałe 9,5 0,03 Razem: ,3 100 Źródło: Informacja o realizacji, op. cit., Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, maj 2007, s.16, Prawie 70% zainwestowanego w SSE kapitału pochodziło tylko z czterech krajów: Polski, USA, Niemiec i Japonii. W 2005 roku udział tych państw w inwestycjach ogółem kształtował się na podobnym poziomie, a mianowicie wynosił on 73%. Największy udział w inwestycjach zrealizowanych na koniec 2006 roku miały firmy z kapitałem polskim (20,4%) oraz amerykańskim (19,7%). Na kolejnych miejscach uplasowały się spółki z kapitałem niemieckim (15,5%) i japońskim (12,5%). Natomiast inwestycje aż 14 państw na 24 kraje (nie licząc Polski), które podjęły działalność gospodarczą na terenie SSE nie przekroczyły 1%. Najmniej kapitału zainwestowały firmy pochodzące z Luksemburga, Irlandii, Chin i Lichtensteinu. Analizując strukturę zainwestowanego w SSE kapitału można wyróżnić strefy z wyraźną dominacją jednego z inwestorów zagranicznych. I tak np. inwestycje niemieckie przeważają na terenie stref Legnickiej i Kamiennogórskiej wynosząc odpowiednio 74% i 71%. Z kolei w strefie Krakowskiej dominuje kapitał amerykański (71%). W Warmińsko-Mazurskiej SSE skoncentrowany jest się przede wszystkim kapitał francuski, który stanowi 64% całkowitych nakładów inwestycyjnych poniesionych na terenie tej strefy, natomiast firmy cypryjskie wykazują duże zainteresowanie inwestowaniem na terenie Słupskiej SSE (61%). Warto także odnotować inwestycje firm japońskich, które ulokowały swoją działalność głównie w Wałbrzyskiej SSE. Inwestycje tych firm wynoszą połowę zainwestowanego w tej strefie kapitału.

11 150 Czesława Pilarska Największe nakłady inwestycyjne w SSE, stanowiące 35,7% ogółu nakładów, ponieśli przedsiębiorcy reprezentujący branżę motoryzacyjną. Inwestycje z tej branży występują przede wszystkim na terenie trzech stref, a mianowicie: Legnickiej (dzięki firmom Volksvagen, Sitech, Sanden), katowickiej (General Motors, Isuzu, Fiat, NGK Ceramics) oraz Wałbrzyskiej (Toyota, Faurecia). Drugie miejsce pod względem poniesionych inwestycji zajęli producenci wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (10,3%), natomiast trzecie producenci urządzeń elektrycznych i optycznych (8,8%). Wysoka pozycja tych ostatnich wynika z obecności w strefach producentów telewizorów i modułów LCD, takich jak LG Electronics, LG Philips, Sharp oraz Orion. Analizując strukturę branżową zrealizowanych w strefach inwestycji, warto zwrócić uwagę na branżę reprezentującą usługi informatyczne, badawczo rozwojowe oraz BPO (Business Process Offshoring) 16, czyli usługi finansowo księgowe oraz call centers. Możliwość udzielania zezwoleń na działalność w branży BPO została wprowadzona dopiero w marcu 2005 r., a do końca grudnia 2006 roku zezwolenia na tego typu działalność uzyskały już 22 firmy, działające na terenie siedmiu stref. Objęcie działalności offshoringowej przywilejami podatkowymi zaowocowało tym, że dziś na terenie naszego kraju ponad 20 globalnych koncernów ma zlokalizowane swoje centra kompetencyjne. W centrach tych pracuje obecnie ok. 3 tys. specjalistów: informatyków, księgowych i inżynierów. Szacuje się, że do 2010 roku może w nich znaleźć pracę nawet 550 tys. osób 17. Według rankingu A.T. Kearneya, pod względem atrakcyjności do lokowania inwestycji offshoringowych Polska zajęła w 2006 roku 18 pozycję na 50 badanych krajów 18. Na funkcjonujące w Polsce SSE można spojrzeć także, z innej perspektywy, a mianowicie, jako na narzędzie polityki ekonomicznej państwa umożliwiające powstanie i rozwój nowoczesnej formy współdziałania, a zarazem rywalizacji przedsiębiorstw, czyli klastrów 19. Koncepcja klastrów staje się coraz bardziej powszechna, nie tylko na świecie, ale również w Polsce 20. Stanowi ona nowy sposób myślenia o kreowaniu konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw. Dotychczasowi konkurenci mogą działać wspólnie w celu pokonywania powszechnie występujących ograniczeń i problemów związanych z infrastrukturą czy też sieciami dostaw. Współpraca może dotyczyć np. promocji w zakresie wyrobów i usług, co umożliwia bardziej efektywne zdobywanie nowych rynków zbytu. Prowadzenie wspólnych przedsięwzięć umożliwia także firmom osiąganie korzyści płynących ze wzajemnej wymiany informacji. Istotą klastrów jest przede wszystkim rozwój przedsiębiorczości w oparciu o sieci kooperujących firm, a nie indywidualnie działające przedsiębiorstwa. Zdaniem M.E. Portera klastry stymulują rozwój gospodarczy poszczególnych regionów, przyczyniają się one bowiem zarówno do wzrostu zatrudnienia, jak i zapewniają wysoki 16 Zob. Coraz więcej centrów kompetencyjnych. Czy nasz kraj ma szansę stać się centrum usług BPO?, Rynki Zagraniczne 2005, nr 81, s. 3 oraz Przybywa centrów usług, Rzeczpospolita z 2 stycznia 2008 r. 17 Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKCHZ, Warszawa 2006, s Zob. Global Services Location Index 2006, 19 Klaster definiuje się, jako geograficzną koncentrację wzajemnie powiązanych ze sobą przedsiębiorstw, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, przedsiębiorstw działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (np. uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale też współpracujących, M.E. Porter, Location, Competition and Economic Development: Local Clusters in a Global Economy, Economic Developmnet Quartely 2000, Vol. 14, nr 1, s Najsłynniejszym klastrem na świecie jest Dolina Krzemowa w USA. W Polsce do znanych klastrów należą m.in. stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza, Tarnowski Klaster Przemysłowy Plastikowa Dolina S.A, Polski Klaster Morski oraz Stowarzyszenie Informatyka Podkarpacka Problematyką klastrów w Polsce zajmuje się Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową. Zob. Clusters in Poland, raport przygotowany dla LEED/OECD Program on Clusters in Transition Economies, IBnGR, Gdańsk 2003 oraz Klastry. Innowacyjne wyzwanie dla Polski. IBnGR, Gdańsk 2004.

12 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce 151 poziom rozwoju technologicznego oraz innowacyjności (Porter, 2000). Specjalne strefy ekonomiczne w Polsce mają szansę stać się naturalnym zalążkiem funkcjonowania klastrów w naszym kraju, bowiem na 14 działających obecnie stref aż w 6 z nich występuje znacząca koncentracja firm z danej branży (udział dominującej branży w tych strefach przekracza 60% łącznych inwestycji w danej SSE). Największe skupisko firm o tym samym lub podobnym profilu działalności występuje w Legnickiej SSE. Strefa ta zdominowana jest prawie w 70% przez producentów z branży motoryzacyjnej. Wysoka koncentracja firm branży motoryzacyjnej (65%) ma miejsce również na terenie Katowickiej SSE 21. Rozwój klastrów w przyszłości, jako katalizatorów współpracy pomiędzy firmami, środowiskiem naukowym i samorządami lokalnymi może być ułatwiony, dzięki temu, że klastry będą mogły uzyskać wsparcie w ramach unijnego Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Przewiduje się, iż na wspieranie inicjatyw ukierunkowanych na zakładanie lokalnych systemów produkcyjnych może być przeznaczone w latach ponad 100 mln EURO 22. A zatem skupione geograficznie firmy funkcjonujące obecnie w ramach SSE mogą z czasem stać się prężnie działającymi klastrami umożliwiającymi rozwój przedsiębiorczości, wiedzy i innowacji. Wydaje się, iż w takim właśnie kierunku powinny w przyszłości ewoluować działające w Polsce SSE. Uwagi końcowe Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, iż pomimo wielu kontrowersji i odejścia od pierwotnych założeń, SSE odgrywają ważną rolę w polskiej gospodarce. Okazały się one szczególnie skuteczne w zakresie przyciągania inwestorów zagranicznych do naszego kraju. Rekordowym pod tym względem okazał się rok 2006, w którym to do polskiej gospodarki napłynęło prawie 15 mld USD w postaci bezpośrednich inwestycji zagranicznych 23. Wzrost zainteresowania podejmowaniem działalności gospodarczej w SSE nastąpił z chwilą, gdy inwestorom umożliwiono wybór lokalizacji zgodnie z ich preferencjami, a także powiększono obszar stref. Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do kraju, szczególnie tych, które są realizowane od podstaw (tzw. greenfield investment), jest niezmiernie ważny z punktu widzenia rozwoju polskiej gospodarki, gdyż inwestycje te nie tylko przyczyniają się do uzupełnienia niedoborów kapitału wynikających z niedostatecznych oszczędności wewnętrznych, ale także wywołują one szereg pozytywnych efektów, m.in. w postaci technologicznego, instytucjonalnego, edukacyjnego oraz organizacyjnego unowocześnienia gospodarki 24. Z tych też powodów Polska powinna zabiegać o jak największy dopływ kapitału do kraju i winna w tym celu wykorzystywać wszystkie dostępne środki, z warunkami preferencyjnymi oferowanymi na terenie SSE włącznie. Należy bowiem pamiętać, że konkurencja o kapitał zagraniczny zarówno w świecie, jak i w regionie jest bardzo duża. Szereg krajów, szczególnie będących w procesie transformacji, zabiega o jak największy jego dopływ i stosuje w tym celu różnorodne bodźce zachęcające do podjęcia inwestycji na ich terenie. Obec- 21 Zob. Śląsk tworzy klaster motoryzacyjny, Puls Biznesu 2007, nr 239, s G. Gacki, Miliony na klastry, 23 Zob. Informacja o zagranicznych inwestycjach bezpośrednich w 2006 roku, (2007), NBP, Warszawa oraz Mamy nowy rekord inwestycji zagranicznych, Rzeczpospolita z dn. 13 lutego 2007 r. 24 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Efekty i zagrożenia, Rada Strategii Społeczno Gospodarczej przy RM, Raport nr 46, Warszawa 2005, s. 18. Więcej na temat korzyści związanych z napływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych można znaleźć także w następujących publikacjach: P.Glikman, Kontrowersje wokół kapitału zagranicznego w Polsce, Gospodarka Narodowa 2000, nr 11 12, s , C. Pilarska, Foreign Direct Investment in Poland. Benefits and Dangers in the Context of Poland s Integration with the European Union, Argumneta Oeconomica Cracoviensia, Cracow University of Economics, Cracow 2001, nr 1, s oraz M. Gorynia, Niewidzialne efekty zagranicznych inwestycji, Rzeczpospolita z 23 lutego 2007 r.

13 152 Czesława Pilarska nie wśród krajów Europy Środkowej i Wschodniej obserwowana jest wręcz swoista wojna na podatki 25. Dlatego, też wydaje się, iż zmiana orientacji SSE w Polsce, polegająca na odejściu od aktywizacji rejonów słabiej rozwiniętych, jako głównego celu, w kierunku wykorzystania SSE jako efektywnego instrumentu przyciągającego kapitał zagraniczny do polskiej gospodarki jest ze wszech miar słuszna, szczególnie, że skuteczność SSE jako instrumentu aktywizacji i przyciągania inwestorów do regionów najsłabiej rozwiniętych (do wschodniej i północnej części kraju) okazała się, w ciągu ich jedenastu lat funkcjonowania w Polsce, w dużym stopniu ograniczona. Wydaje się, iż w chwili obecnej szansy dla tych regionów należy upatrywać bardziej w napływie funduszy unijnych, pozwalających m.in. na poprawę stanu infrastruktury, a tym samym zwiększenie atrakcyjności dla inwestorów zagranicznych. Wiele zależy także od inicjatywy władz lokalnych np. w zakresie promowania walorów środowiskowych i turystycznych danego regionu, czy też wykorzystania istniejącego potencjału naukowo badawczego (Lublin, Białystok, Kielce), szczególnie do przyciągania inwestycji w zakresie zaawansowanych usług, których znaczenie ostatnio bardzo wzrasta 26. Z przeprowadzonej analizy wynika także, że SSE nie sprawdziły się dobrze w roli skutecznego środka walki z bezrobociem. Co prawda, działające na terenie SSE podmioty zarówno z kapitałem krajowym, jak i zagranicznym utworzyły znaczącą liczbę nowych miejsc pracy, przyczyniając się w ten sposób do poprawy sytuacji na rynku pracy w wielu regionach naszego kraju, niemniej jednak te nowe miejsca pracy powstawały nie tam, gdzie były najbardziej potrzebne, czyli w regionach obciążonych największym bezrobociem, a głównie w tych regionach kraju, w których bezrobocie nie stanowiło istotnego problemu. Ponadto trudno jest także odpowiedzieć na pytanie (ze względu na brak odpowiednich statystyk), jaka jest dokładnie ilość utraconych miejsc pracy z powodu upadku firm krajowych, na skutek przegranej walki konkurencyjnej z firmami prowadzącymi działalność w SSE na preferencyjnych warunkach. Podsumowując można jednak stwierdzić, że nawet, jeśli SSE nie do końca sprawdziły się w roli, do jakiej zostały początkowo powołane, to i tak ich obecność w polskiej gospodarce należy ocenić pozytywnie. Dzięki nim udało się bowiem nie tylko zwiększyć wolumen inwestycji zagranicznych w gospodarce, ale przede wszystkim przyciągnąć znane międzynarodowe koncerny do kraju, co stwarza z kolei szansę na następne inwestycje zagraniczne. A jak wynika z badań Banku Światowego, każdy wielki koncern inwestujący na terenie danego kraju przyciąga za sobą ogromną liczbę firm współpracujących i kooperujących (Jantoń Drozdowska, Majewska, Grala, 2002). BIBLIOGRAFIA: 1. Autostrada przyciąga kapitał, (2007), Rzeczpospolita z dn. 27 czerwca. 2. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Efekty i zagrożenia, (2005), Rada Strategii Społeczno Gospodarczej przy RM, Raport nr Bojar E., (2005), Bezpośrednie inwestycje zagraniczne wobec problemu bezrobocia [w:] Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce. Efekty i zagrożenia, Rada Strategii Społeczno Gospodarczej przy Radzie Ministrów, Raport nr 46, Warszawa. 4. Brdulak J., (2003), Ewolucja uprzywilejowania ekonomicznego specjalnych stref ekonomicznych w Polsce [w:] Regionalne aspekty rozwoju wybranych rodzajów działalności gospodarczej w Polsce, SGH, Warszawa, nr Clusters in Poland, raport przygotowany dla LEED/OECD Program on Clusters in Tran- 25 Wojna na podatki o międzynarodowe inwestycje, Rzeczpospolita z 9 stycznia 2008 r. Zob. także Liniowy szturmuje Europę, Rzeczpospolita z 5 stycznia 2008 r. 26 Inwestycje zagraniczne, op. cit., Warszawa 2006, s. 169.

14 Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce 153 sition Economies, (2003), IBnGR, Gdańsk. 6. Coraz więcej centrów kompetencyjnych. Czy nasz kraj ma szansę stać się centrum usług BPO?, (2005), Rynki Zagraniczne, nr Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w 2005 roku, (2006), GUS, Warszawa. 8. Fierla I., (2000), Narastanie przestrzennych dysproporcji rozwojowych w Polsce [w:] Przedsiębiorstwo w regionalnym środowisku innowacyjnym XXI wieku, PTE, Warszawa. 9. Gacki G., Miliony na klastry, Glikman P., (2000), Kontrowersje wokół kapitału zagranicznego w Polsce, Gospodarka Narodowa, nr Global Services Location Index 2006, Gorynia M., (2007), Niewidzialne efekty zagranicznych inwestycji, Rzeczpospolita z dn. 23 lutego. 13. Holik G., Nowak Z., (2004), Specjalne strefy ekonomiczne w Polsce w warunkach integracji z Unią Europejska, Zeszyty Naukowe AE, Kraków, nr Informacja o realizacji ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych. Stan na dzień 31 grudnia 2006 r., (2007), Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, s Informacja o zagranicznych inwestycjach bezpośrednich w 2006 roku, (2007), NBP, Warszawa. 16. Inwestycje zagraniczne w Polsce, (2004, 2005, 2006), IKCHZ, Warszawa. 17. Jantoń Drozdowska E., Majewska M., Grala J., (2002), Atrakcyjność inwestycyjna Polski w świetle zagranicznych inwestycji bezpośrednich, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, zeszyt Jarczewski W., (2006), Specjalne strefy ekonomiczne jako czynnik przyciągający inwestorów [w:] Klimat inwestycyjny w województwie małopolskim, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków. 19. Jarczewski W., (2007), Specjalne strefy ekonomiczne w gminach, Samorząd Terytorialny, nr Klastry. Innowacyjne wyzwanie dla Polski, (2004), IBnGR, Gdańsk. 21. Kudełko J., (2006), Efekty funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce jako instrumentu polityki regionalnej, Zeszyty Naukowe AE, Kraków, nr Liniowy szturmuje Europę, (2008), Rzeczpospolita z dn. 5 stycznia. 23. Łódzka strefa zgarnia inwestorów, (2007), Puls Biznesu z dn. 12 września. 24. Międzynarodowe koncerny wybierają Polskę, (2006),Gazeta Prawna, nr Ofiarska M., (2000), Specjalne strefy ekonomiczne w Polsce. Zagadnienia publicznoprawne, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin. 26. Pilarska C., (2001), Foreign Direct Investment in Poland. Benefits and Dangers in the Context of Poland s Integration with the European Union, Argumneta Oeconomica Cracoviensia, Cracow University of Economics, Cracow, nr Polskie specjalne strefy ekonomiczne zamierzenia i efekty, praca zbiorowa pod red. E. Kryńskiej, (2000), Uniwersytet Warszawski, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa. 28. Porter M.E., (2000), Location, Competition and Economic Development: Local Clusters in a Global Economy, Economic Developmnet Quartely, Vol. 14, nr Przedsiębiorcy oblegają strefy, (2007), Rzeczpospolita z dn. 31 sierpnia. 30. Przybywa centrów usług, (2008), Rzeczpospolita z dn. 2 stycznia. 31. Shah A., Fiscal Incentives for Investment and Innovation, University Press, Oxford Singa Boyenge J.P., (2007), ILO database on export procesing zones, Working Paper, International Labour Office, Geneva. 33. Special Economic Zones. Magnet for Investors, (2007), The Warsaw Voice, nr Specjalne strefy ekonomiczne zwiększają zatrudnienie na potęgę, (2006), Rzeczpospolita

15 154 Czesława Pilarska z dn. 11 listopada. 35. Specjalne strefy ekonomiczne. Badanie edycja 2007, (2007), KPMG, Warszawa. 36. Strefy ekonomiczne rosną jak na drożdżach, (2007), Gazeta Wyborcza z dn. 27 listopada. 37. Strefy mają dostać czas nawet do 2020 r., (2007), Puls Biznesu z dn. 15 czerwca. 38. Śląsk tworzy klaster motoryzacyjny, (2007), Puls Biznesu, nr Wojna na podatki o międzynarodowe inwestycje, (2008), Rzeczpospolita z dn. 9 stycznia. 40. World Investment Report 2002, (2003), UNCTAD.