PROJEKT NOWELIZACJI USTAWY

Transkrypt

1 YKA NARKOTYKOWA POLITYKA NARKOTYKOWA POLITYKA NA PROJEKT NOWELIZACJI USTAWY PREZENTUJEMY W DUŻYM SKRÓCIE NAJWAŻNIEJSZE ZMIANY, JAKIE WNOSI PROJEKT NOWELIZA- CJI USTAWY O PRZECIWDZIAŁANIU NARKOMANII, A TAKŻE OMAWIAMY POTRZEBĘ ICH WPROWADZE- NIA. POGŁOSKI O REWOLUCJI W PRZEPISACH REGULUJĄCYCH SPRAWY NARKOTYKÓW W POLSCE SĄ MOCNO PRZESADZONE. ZMIANY ZAPROPONOWANE W CZĘŚCI KARNEJ PROJEKTU NIE WYKRA- CZAJĄ POZA OBECNE ROZWIĄZANIA LEGISLACYJNE WPROWADZAJĄ RACZEJ INSTRUMENTY DO TEGO, AŻEBY MÓC SPRAWNIEJ REALIZOWAĆ ZAŁOŻENIA DOTYCHCZASOWEJ POLITYKI, KTÓRA MA CHARAKTERYZOWAĆ SIĘ PODEJŚCIEM: RACZEJ LECZYĆ NIŻ KARAĆ. CZY PROJEKT LEGALIZUJE LUB DEPENALIZUJE POSIADANIE NARKOTYKÓW? Projekt w żadnym wypadku nie odnosi się do legalizacji narkotyków. Nie zdejmuje także odpowiedzialności karnej za ich posiadanie. Przewiduje jedynie, że w niektórych przypadkach postępowanie karne wobec osoby, która została zatrzymana z niewielkimi ilościami narkotyków na własny użytek, można będzie umorzyć: art. 62a. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w art. 62 ust. 1 lub 3 są środki odurzające lub substancje psychotropowe w ilości nieznacznej, przeznaczone na własny użytek oskarżonego, postępowanie można umorzyć również przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, jeśli orzeczenie wobec sprawcy kary byłoby niecelowe ze względu na okoliczności popełnienia czynu, a także stopień jego społecznej szkodliwości. CO TO JEST NIEZNACZNA ILOŚĆ NARKOTYKÓW? 4 Jak w wielu innych krajach stosujących podobne rozwiązania, ustawy nie definiują tego, jakie dawki narkotyków uznawane są jako niewielkie. Tego typu wykaz, dotyczący wartości granicznych, mógłby być opracowany w formie dokumentu uzupełniającego, stosowanego jako źródło wskazówek do rozstrzygania spraw przez prokuratury. Na marginesie obowiązujące obecnie przepisy posługują się podobnym sformułowaniem ( przypadek mniejszej wagi ), a czy ktoś słyszał o definicji tego, czym jest przypadek mniejszej wagi? Raczej za każdym razem następuje strzał kulą w płot: znany jest przypadek zakwalifikowania 20 gramów amfetaminy jako przypadek mniejszej wagi, z drugiej strony po-

2 TYKOWA POLITYKA NARKOTYKOWA POLITYKA NARKOTYKOW wszechne jest skazywanie za śladowe ilości narkotyków, interpretując je jako typ podstawowy (za co może nawet grozić 3 lata więzienia). Kwestia wartości granicznych narkotyków powinna być rozstrzygnięta. CZY DOTYCHCZASOWE PRAWO UMOŻLIWIAŁO PODOBNE ROZWIĄZANIA? Teoretycznie tak. Prokuratury i sądy, w myśl art. 72 i 73, mogły w przypadkach czynów posiadania narkotyków (ale nie tylko) zawieszać postępowanie. A potem je warunkowo umarzać, o ile sprawca spełnił odpowiednie warunki, np. uzależniony podjął leczenie lub okazjonalny użytkownik narkotyków wziął udział w programie edukacyjnym, no i oczywiście w okresie próby nie popełnił nowego przestępstwa. Niestety, sytuacje takie niemalże się nie zdarzały. Organy wymiaru sprawiedliwości, na skutek rozmaitych czynników (najprawdopodobniej głównie z powodu wysiłku i włożonych w postępowanie/ śledztwo środków, a także dlatego, że należałoby te przypadki w jakiś sposób monitorować) nie stosowały tych przepisów. Naiwnością byłoby wierzyć, że zaczną to robić. Dodatkową przeszkodą o charakterze procesowym była okoliczność, że nawet jeśli oskarżony podjął udaną próbę leczenia to i tak nie było możliwości, aby postępowanie zostało warunkowo umorzone. Bowiem warunkowe umorzenie można stosować wobec sprawcy uprzednio nie karanego. Aby zmienić tą sytuację poczyniono stosowną modyfikacje art. 72. (ust. 1, 2 i 4 otrzymały brzmienie): Uważam, że celem państwa powinna być przede wszystkim skuteczność, a nie moralizatorstwo. Państwo powinno nam, obywatelom, pozostawić możliwie najwięcej wolności i obciążać możliwie najmniej. Znaczy to też, że państwo jest odpowiedzialne za rozumne i odpowiedzialne wydawanie pieniędzy podatnika. Coś, co jest kompletnie nieskuteczne, powinno być kwestionowane, a naszym zadaniem jest powiedzenie, że czegoś nie chcemy. To jest obszar, o którym warto rozmawiać, ponieważ dowodów na to, że obecna ustawa jest nieskuteczna, mamy mnóstwo. 1. Jeżeli osoba uzależniona lub używająca substancje psychoaktywne szkodliwie, której zarzucono popełnienie przestępstwa zagrożonego karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, podda się leczeniu lub rehabilitacji lub udziałowi w programie edukacyjno profilaktycznym albo profilaktyczno leczniczym prowadzonym przez zakład opieki zdrowotnej lub inny podmiot działający w ochronie zdrowia, prokurator może zawiesić postępowanie do czasu zakończenia leczenia, rehabilitacji lub udziału w programie. Kasia Malinowska-Sempruch, dyrektor Global Drug Policy Program w wywiadzie Narkotyki a sprawa polska dla portalu ngo.pl 5

3 LITYKA NARKOTYKOWA POLITYKA NARKOTYKOWA POLITYK 2. Po podjęciu postępowania prokurator, uwzględniając wyniki leczenia, rehabilitacji lub udziału w programie edukacyjno profilaktycznym albo profilaktyczno leczniczym, postanawia o dalszym prowadzeniu postępowania albo występuje do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania. 4. W przypadku wskazanym w ust. 2 warunkowe umorzenie postępowania można także zastosować wobec sprawcy przestępstwa zagrożonego kara nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Zastosowaniu warunkowego umorzenia postępowania nie stoi na przeszkodzie uprzednia karalność sprawcy. CZY ODSTĘPUJĄC OD KARANIA ZA POSIADANIE NIEWIELKICH ILOŚCI NARKOTYKÓW PRZYSŁU- ŻYMY SIĘ DILEROM NARKOTYKOWYM? To najczęściej podnoszony argument za karaniem czynów posiadania niewielkich ilości narkotyków. Zgodnie z tym twierdzeniem, dilerzy narkotykowi mogą mieć przy sobie niewielkie ilości narkotyków. Ten argument był podnoszony przy nowelizacji ustawy w roku Jednak każdy, kto zajmuje się problemem narkotyków wie, że historie o dilerach mających przy sobie 1 gram narkotyku są dobre jedynie do tego, żeby wystraszyć kogoś nie zorientowanego w temacie. Nawet drobni dilerzy posiadają przy sobie takie ilości narkotyków, które bez trudu można odróżnić od ilości konsumenckich. W badaniach prowadzonych przez Uniwersytet Jagielloński w krakowskich sądach wyraźnie widać z czym mamy do czynienia: 70% wszystkich spraw o posiadanie narkotyków dotyczyło dawek do jednego grama! Zresztą, większości krajów europejskich, gdzie problem używania narkotyków traktowany jest bardziej w kategoriach zdrowotnych, niż kryminalnych w przypadkach posiadania nieznacznych ilości narkotyków, przy braku dowodów mogących wskazywać na przeznaczenie handlowe przyjmuje się cel w postaci własnego użytku. Reasumując, jedynym osiągnięciem przepisów, które obowiązują jest to, że uczyniły one z osób uzależnionych przestępców jednogramowych dilerów. CZY PROWADZĄC BEZWZGLĘDNE KARANIE KONSUMENTÓW NARKOTYKÓW JESTEŚMY W STA- NIE OGRANICZYĆ PROBLEM NARKOTYKOWY? 6 Historia dowiodła, że nie. I nie chodzi tu o wyświechtany przykład prohibicji alkoholowej w Stanach Zjednoczonych z początków ubiegłego stulecia. Chodzi o nasz kraj i okres ostatnich kilku lat. Mimo represji karnych i wzrostu ilości wykrytych przestępstw, polegających na posiadaniu niewielkich ilości narkotyków dostępność do narkotyków nie zmalała: czasem niepełnoletni mają mniejsze problemy z nabyciem marihuany niż alkoholu. Co prawda, liczba młodych osób przyznających się do używania narkotyków nieznacznie się obniżyła, ale jak przyznają sami badacze wpływ przepisów karnych na ten trend wydaje się nieistotny. I tak na przykład, podejrzewa się, że mniejsza liczba osób sięga-

4 RKOTYKOWA POLITYKA NARKOTYKOWA POLITYKA NARKOTY jących po marihuanę jest bardziej konsekwencją (o dziwo) kampanii antynikotynowych niż zagrożenia więzieniem. CZY ODSTĄPIENIE W SZCZEGÓLNYCH PRZYPADKACH OD WYMIERZANIA KAR MOŻE STYMULOWAĆ ROZMIAR ZJAWI- SKA NARKOMANII? Innymi słowy, czy może to stanowić zachętę lub przyzwolenie do używania narkotyków? W krajach, gdzie konsumenci narkotyków nie trafiają do więzień za ich posiadane (a tak jest w większości europejskich krajów) liczba osób używających narkotyków nie jest wcale większa niż tam, gdzie panuje polityka zera tolerancji. Wręcz przeciwnie np. w Stanach Zjednoczonych, gdzie obowiązują poważne represje wobec przestępstw narkotykowych odsetek obywateli używających narkotyków jest bez porównania wyższy niż średnia europejska. Przy czym należy pamiętać, że amerykańska polityka narkotykowa od pewnego czasu zaczyna zapożyczać europejskie rozwiązania, ponieważ koszty wojny z narkotykami odczuwają nie tylko ich użytkownicy, ale także wszyscy, którzy po prostu płacą podatki. KTO PRZYGOTOWYWAŁ PROJEKT NO- WELIZUJĄCY USTAWĘ O PRZECIWDZIA- ŁANIU NARKOMANII? Projekt został opracowany z inicjatywy Ministerstwa Sprawiedliwości i jest owocem pracy wielu ekspertów z poszczególnych resortów i instytucji (m.in. z MSWiA, GIF-u, Departamentu Sądów Powszechnych, Departamentu Wykonania Orzeczeń i Probacji i z Prokuratury Krajowej), a także przy udziale Projektowane zmiany mają w znacznym stopniu kompromisowy charakter, albowiem znajdują się pomiędzy obecnym rozwiązaniem przewidującym totalną kryminalizację (rozwiązaniem jednoznacznie szkodliwym i nieefektywnym), a obowiązującą przed rokiem 2000 depenalizacją (trudną do zaakceptowania przez znaczną część społeczeństwa i polityków). Równocześnie jednak zmiany te mają zalety merytoryczne. Nie mają one na celu umożliwienia ćpania bez żadnych konsekwencji. Mają natomiast wzmocnić komponent leczniczy w reakcji wobec użytkowników narkotyków poprzez urealnienie stosowania zasady leczyć zamiast karać. Istniejące w tym zakresie już dzisiaj przepisy nie są stosowane w praktyce. Należy mieć nadzieję, że na skutek proponowanych zmian prokuratorzy i sądy w swych decyzjach w szerszym zakresie kierować się będą przesłankami natury profilaktycznej i leczniczej, a polska polityka narkotykowa nabierze bardziej wyważonego charakteru: obok represji równie ważną rolę zacznie odgrywać podejście lecznicze. Proponowany przepis art.62a, wzorowany na rozwiązaniach istniejących i sprawdzających się w Niemczech, daje prokuraturze możliwość elastycznego reagowania i odstąpienia od ścigania najdrobniejszych czynów. Trzeba mieć nadzieję, że prokuratura będzie w racjonalny sposób korzystać z tego przepisu. W Niemczech podobny przepis zmienił zasadniczo politykę ścigania użytkowników narkotyków. prof. Krzysztof Krajewski, przewodniczący zespołu przygotowującego projekt nowelizacji. 7

5 LITYKA NARKOTYKOWA POLITYKA NARKOTYKOWA POLITYKA 8 Projekt ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii opracowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości ma szansę zrealizować kilka zasadniczych celów. Ograniczyć penalizację i kryminalizację użytkowników narkotyków, zatrzymać tym samym dramatyczny proceder, który w efekcie sprowadza się do karania za bycie uzależnionym czy po prostu użytkownikiem narkotyków. Nie realizuje żadnego ze skrajnych interesów społecznych. Przy nowym projekcie pracowało wielu ekspertów, ludzi, którzy na co dzień zajmują się szeroko rozumianą problematyką narkomanii. Terapeutów, policjantów, sędziów, prokuratorów, przedstawicieli resortów, a wszystko pod czujnym okiem profesora prawa. I to jest właśnie ta szczególna karta gwarancyjna, która mówi o tym, że projekt jest najlepszym jaki mógł teraz powstać. niezależnych specjalistów. Pracą zespołu kierował profesor Krzysztof Krajewski, który jest uznanym na świecie specjalistą w dziedzinie kryminologii. Warto wspomnieć, że wśród specjalistów przygotowujących projekt nowelizacji był m.in. Piotr Jabłoński, dyrektor Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii. CZY PROJEKT WPROWADZA JESZCZE JAKIEŚ ISTOTNE ZMIANY? Tak, projekt nowelizacji między innymi: Zaostrza kary za kradzież środków odurzających, substancji psychotropowych, mleczka makowego lub słomy makowej w przypadku znacznej ich ilości sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat 10. Wcześniej maksymalną karą było 5 lat pozbawienia wolności. Rozszerza katalog osób uprawnionych do zdobywania certyfikatu specjalisty terapii uzależnień. Dodatkowo będą to osoby kończące studia na kierunkach: filozofia, pedagogika specjalna, polityka społeczna oraz zdrowie publiczne. Nakłada obowiązek współpracy zakładów opieki zdrowotnej prowadzących leczenie uzależnień z Krajowym Biurem ds. Przeciwdziałania Narkomanii, która umożliwić może m.in. zbieranie ważnych danych epidemiologicznych dotyczących uzależnień. Nakłada na prokuratury i sądy obowiązek zbierania danych na temat sprawców przestępstw. Ma to usprawnić rozpoznanie osób uzależnionych i ich potrzeb tak, aby można było stosować wobec nich metody profilaktyczne i lecznicze zamiast karania. Reguluje kwestie udzielania przerw w wykonywaniu kary pozbawienia wolności (w związku z podejmowaniem leczenia na wolności) wobec osób skazanych za przestępstwa pozostające w związku Barbara Wilamowska, koordynator Ministra Sprawiedliwości ds. Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii. z uzależnieniem od narkotyków. Pozytywne efekty leczenia warunkują możliwość udzielenia warunkowego

6 RKOTYKOWA POLITYKA NARKOTYKOWA POLITYKA NARKOTYK przedterminowego zwolnienia z wyłączeniem warunków kodeksu karnego. Mówiąc bez ogródek, nie powinno już być takich sytuacji, że ktoś kończy leczenie i jest zamykany w więzieniu: W przypadku o którym mowa w ust. 1 sąd penitencjarny po zakończeniu leczenia, lub rehabilitacji i uwzględniając ich wyniki, zarządza dalsze wykonywanie kary pozbawienia wolności albo warunkowo zwalnia skazanego z odbycia reszty kary pozbawienia wolności, niezależnie od tego czy spełnione są przesłanki o jakich mowa w art.78 Kodeksu karnego. Wprowadza regulacje uniemożliwiające uczestnictwo (leczenie się) w więcej niż jednym programie substytucyjnym i tym samym ułatwiające monitorowanie dostępności do leczenia substytucyjnego i charakterystyki tego oddziaływania. Trudno wyobrazić sobie prawo, które sprawi, że ludzie nie będą sięgać po narkotyki. Z całą pewnością, projekt nowelizacji ustawy też nie rozwiąże problemu używania narkotyków. Nie zwalnia nas to jednak od prób udoskonalania prawa w tym obszarze. Mamy nadzieję, że zaproponowane w projekcie zmiany, okażą się pożyteczne i wpłyną na ograniczenie używania narkotyków w Polsce, jak również wpłyną na zmniejszenie negatywnych zjawisk temu towarzyszących. Podinspektor, dr Waldemar Krawczyk, ekspert do zwalczania zorganizowanej przestępczości narkotykowej Centralnego Biura Śledczego Komendy Głównej Policji: Miałem przyjemność reprezentować Policję w zespole pracującym nad nowelizacją. Tutaj w CBŚ, zresztą w całej Policji, uznano, że to jest bardzo dobry kierunek. Nie powinno być tak, że osoba, zwykle młoda, która jest pierwszy raz zatrzymana z jakąś niewielka ilością narkotyku zostaje w znacznej mierze naznaczona i rujnowane jest jej życie przez wyrok. Bo nawet, jeśli to jest kara w zawieszeniu, to i tak trafia do Krajowego Rejestru Skazanych, a potem ma mnóstwo problemów z tego powodu. W związku z tym, bardzo popieraliśmy zapis, który daje taką możliwość ostrzeżenia młodego człowieka, który pierwszy raz popadł w takie kłopoty. Można mu darować karę, żeby się zastanowił, a jeśli zrobi to po raz kolejny to wtedy będzie już ukarany. I tutaj chciałbym podkreślić jeszcze raz, że celem działań Policji nie jest ściganie osób, które posiadają niewielkie ilości narkotyków. My mamy koncentrować się na tych, co ten biznes organizują i którzy na głupocie, a czasem nieszczęściu młodych ludzi zarabiają. (W najbliższym numerze MONAR NA BAJZLU zamieścimy rozmowę Pawła Siłakowskiego z dr Krawczykiem EKSTAZA, WYNALAZKI I POLITY- KA ) Więcej informacji o projekcie nowelizacji Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii znajdziecie na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości: 9