Opracowanie: dr n. med. Małgorzata Czajkowska-Malinowska mgr Mariola Brodowska

Transkrypt

1

2 Opracowanie: dr n. med. Małgorzata Czajkowska-Malinowska koordynator Oddziału chorób Płuc i Niewydolności Oddychania Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii mgr Mariola Brodowska Dyrektor Kujawsko-Pomorskiego Centrum Pulmonologii Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii ul. Seminaryjna 1, Bydgoszcz + 48 /52/ , + 48 /52/ m.cz.malinowska@interia.pl

3 1 Spis treści I. Wprowadzenie 2 II. Opis problemu zdrowotnego 3 III. Sytuacja epidemiologiczna w zakresie najistotniejszych schorzeń pulmonologicznych na świecie i w Polsce 6 IV. Sytuacja epidemiologiczna w zakresie najistotniejszych schorzeń pulmonologicznych w województwie kujawsko-pomorskim 12 V. Zasoby kadrowe (specjaliści w zakresie chorób płuc) 22 VI. Programy profilaktyczne i zdrowotne w zakresie chorób płuc 24 VII. Wykaz rejestrów medycznych z zakresu chorób płuc 26 VIII. Podsumowanie..27 IX. Piśmiennictwo 29

4 2 I. Wprowadzenie Choroby układu oddechowego są istotnym problemem zdrowotnym w wielu krajach, w tym także w Polsce. Ocenę skali problemu, jakim są choroby układu oddechowego w Polsce przeprowadzono na podstawie analizy umieralności i zapadalności z powodu chorób układu oddechowego o znacznym rozpowszechnieniu takich, jak: nowotwory układu oddechowego (także na podstawie zachorowalności), przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), astma oskrzelowa, zapalenie płuc, gruźlica (także na podstawie zapadalności). Znana jest ograniczona wartość danych dotyczących umieralności wg przyczyn pochodzących z karty zgonu. Jednak na podstawie kształtowania się tych danych w czasie można ocenić tendencje w tym zakresie. Przedstawiono dane dotyczące zgonów z powodu w/w chorób i zespołów chorobowych w 2010, 2012 i 2014 roku oraz w latach r. dla określonych schorzeń na podstawie najnowszych publikowanych dokumentów (1-10). Niestety większość danych statystycznych dostępnych jest z kilkuletnim opóźnieniem, a Główny Urząd Statystyczny nie przygotowuje publikacji dotyczących statystyki chorób układu oddechowego i ich powikłań, (w tym populacji z niewydolnością oddychania), dostępne są jedynie ogólne dane dotyczące ochrony zdrowia oraz wybranych jednostek chorobowych (np. nowotwory, choroby zakaźne)[1]. Także w przeprowadzonych przez PZH [3] analizach zgonów z powodu chorób układu oddechowego, nie wyodrębnia się zgonów z powodu niewydolności oddychania, a umieralność z powodu zespołu sercowo-płucnego, spowodowanego w znacznym stopniu przewlekłymi chorobami płuc, w tym POChP, łączona jest z innymi chorobami serca (ICD-10: I26-I51). W Polsce podobnie jak w większości krajów uprzemysłowionych choroby układu oddechowego są jednym z najważniejszych problemów zdrowotnych o tendencji wzrostowej. Aktualnie są czwartą w kolejności, po chorobach układu krążenia, nowotworach, wypadkach i zatruciach, najczęstsza przyczyną zgonów Polaków. Przewiduje się, że liczba zachorowań z powodu chorób płuc będzie wzrastać, w 2030 roku choroby płuc będą trzecią główną przyczyną zgonu w Polsce, co wiąże się z dużym rozpowszechnieniem palenia tytoniu i zanieczyszczeniem środowiska.

5 3 II. Opis problemu zdrowotnego Choroby płuc są przyczyną śmierci co dziesiątego pacjenta w Europie, są istotnym problemem zdrowotnym w wielu krajach, w tym także w Polsce. Są czwartą główną, po chorobach układu krążenia, nowotworach, wypadkach i zatruciach, przyczyną zgonów Polaków. Przewiduje się, że liczba zachorowań z powodu chorób płuc będzie wzrastać, co wiąże się z dużym rozpowszechnieniem palenia tytoniu w Polsce i zanieczyszczeniem środowiska. Choroby przewlekle, do których zalicza się choroby układu krążenia, nowotwory złośliwe, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP), cukrzycę to główne choroby starzejącego się społeczeństwa. Coraz częściej dotyczą osób w wieku produkcyjnym. Wspólnym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, POChP i wielu nowotworów złośliwych, a w szczególności raka płuca jest palenie tytoniu. Pomimo, że palenie tytoniu jest przyczyną wielu chorób przewlekłych, czy przedwczesnych zgonów, brak jest skutecznych działań, które spowodowałyby zmniejszenie odsetka osób palących oraz umożliwiłyby ocenę skutków zdrowotnych tego nałogu. Z ekonomicznego punktu widzenia osoby cierpiące na choroby przewlekłe statystycznie częściej przebywają na zwolnieniu lekarskim, mają niższe zarobki, częściej przechodzą na wcześniejszą emeryturę lub przyznaje się im renty inwalidzkie czy stopień niepełnosprawności. Wydatki na leczenie chorób przewlekłych wciąż rosną i obciążają budżet państwa. Uważa się że choroby przewlekłe mają istotny wpływ na obniżenie zdolności produkcyjnej chorych i wpływają na zmniejszenie produktu krajowego brutto. Według danych Państwowego Zakładu Higieny [3], choroby układu oddechowego są dużo większym zagrożeniem życia mężczyzn niż kobiet, a po wyeliminowaniu różnic w strukturze wieku natężenie zgonów z ich powodu wśród mężczyzn jest 2,6 razy wyższe niż wśród kobiet. Natomiast u osób powyżej 65 roku życia choroby układu oddechowego są obecnie w Polsce większym, niż przyczyny zewnętrzne, zagrożeniem życia zarówno mężczyzn jak i kobiet. Współczynniki zgonów w 2010 roku z powodu chorób układu oddechowego (ICD-10: J00-J99) wynosiły ogółem 50,6 na 100 tys. mieszkańców, wśród mężczyzn - 62,3, a wśród kobiet - 39,7 na 100 tys. mieszkańców. Wśród chorób układu oddechowego najważniejszymi przyczynami zgonów, poza zapaleniem płuc, były przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych, z powodu których zmarło 7161 osób (4825 mężczyzn i 2336 kobiet). Współczynniki zgonów w 2010 roku

6 4 z powodu przewlekłych chorób dolnych dróg oddechowych (ICD-10: J40-J47) wynosiły ogółem 18,8 na 100 tys. mieszkańców, wśród mężczyzn - 26,2, a wśród kobiet - 11,8 na 100 tys. mieszkańców. W 2010 roku choroby płuc były przyczyną 6,9% wszystkich hospitalizacji w Polsce. Standaryzowane i rzeczywiste współczynniki hospitalizacji z powodu chorób układu oddechowego, przewlekłych chorób dolnych dróg oddechowych i zespołu serca płucnego (spowodowanego głównie przewlekłymi chorobami płuc) w Polsce w 2010 r. (na 100 tys. ludności), wg. płci oraz z podziałem na mieszkańców miast i wsi przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Współczynniki rzeczywiste i standaryzowane hospitalizacji wg. płci i przyczyn w Polsce w 2010 r. (na 100 tys. ludności) Rozpoznania Ogółem (na 100 tys. ludności) Choroby układu oddechowego J00-J99 Przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych J40-J47 Rzeczywiste Standaryzowane ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety 1304,8 1523,1 1100,9 1473,9 1754,9 1239,3 270,5 306,9 236,4 255,5 319,6 211,4 Zespół sercowo płucny I26--I ,1 1019,4 993,7 797,4 989,6 654,0 miasto (na 100 tys. ludności) Choroby układu oddechowego J00-J99 Przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych J40-J ,2 1484,8 1090,2 1491,3 1743,4 1276,8 251,9 270,0 235,5 246,1 286,7 217,1 Zespół sercowo płucny I26--I51 975,4 1015,1 939,5 758,3 955,6 617,1 wieś (na 100 tys. ludności) Choroby układu oddechowego J00-J99 Przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych J40-J ,5 1579,6 1118,2 1469,1 1795,0 1198,7 299,2 361,2 237,9 279,7 380,1 209,3 Zespół sercowo płucny I26--I ,6 1025,7 1081,2 866,3 1046,0 721,7 Jak podaje Raport PZH [3], śmiertelność szpitalna ogółem w Polsce ulegała nieznacznemu zmniejszeniu w latach i 2010 z 2,3%-2,1% do 1,9% dla wszystkich przyczyn

7 5 hospitalizacji. Natomiast śmiertelność szpitalna z powodu innych przyczyn niż nowotwory i choroby układu krążenia (gdzie obserwuje się największe pozytywne przemiany), nie ulegała dużym zmianom w ostatnich latach i była najwyższa w 2010 roku dla chorób układu oddechowego - 3%. Także w najnowszym dokumencie Policy paper dla ochrony zdrowia na lata [6] opublikowanym w marcu 2014 roku, choroby układu oddechowego wymieniono wśród najważniejszych problemów zdrowotnych mieszkańców Polski. Znalazły się one także w grupie chorób, które generowały największe wydatki z tytułu niezdolności do pracy w 2010 r. (7,5% ogółu wydatków) [11]. Były one także drugą (po ciąży, porodzie i połogu) przyczyną absencji chorobowej w 2009 roku w Polsce (15,9%), rycina 1. [3]. 20% 17,8% 1. choroby psychiczne 2. choroby układu nerwowego 16% 12% 15,9% 12,1% 14,7% 12,6% 3. choroby układu krążenia 4. choroby układu oddechowego 5. choroby układu trawiennego 8,9% 6. choroby układu kostno-stawowego 8% 4% 0% 5,3% 6,5% 4,6% 1,6% 7. ciąża, poród i połóg 8. urazy i zatrucia 9. pozostałe grupy chorobowe 10. nieustalone grupy chorobowe Rycina 1. Przyczyny chorobowe niezdolności do pracy w 2009 roku w badaniach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych [3]

8 6 III. Sytuacja epidemiologiczna w zakresie najistotniejszych schorzeń pulmonologicznych Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w dokumencie opublikowanym w 2008 roku przez grupę ekspertów GARD [12], podaje, że przyczyną prawie 60% zgonów są choroby przewlekłe. Najczęstsze z nich to choroba wieńcowa, udar mózgu, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), rak płuca oraz cukrzyca. Te pięć chorób było przyczyną ponad 38% (22.6 mln) zgonów na świecie w 2004 roku. Warto zwrócić uwagę na trendy w umieralności z powodu poszczególnych chorób przewlekłych. Udało się zmniejszyć ogólną umieralność zwłaszcza z powodu chorób układu krążenia podczas gdy liczba zgonów z powodu POChP wykazuje stale tendencję wzrostową [13] (Ryc.2). Przewlekła obturacyjna choroba płuc jest czwartą główną przyczyną zgonów na świecie [14]. Szacuje się, że jeśli obecne trendy w epidemiologii chorób na świecie nie ulegną zmianie, to w 2030 r. POChP stanie się trzecią co do częstości przyczyną zgonów. Rozpowszechnienie POChP w Europie jest wysokie. Około 5-10% osób dorosłych w wieku powyżej 40 lat choruje na tę chorobę, przy czym częściej występuje ona u mężczyzn niż u kobiet. W Unii Europejskiej to populacja wielkości 23 mln chorych. Występuje wyraźny wzrost częstości występowania POChP wraz z wiekiem. U osób w wieku powyżej 70 lat częstość występowania wynosi 20% u mężczyzn i 15% u kobiet. W Polsce liczbę chorych szacuje się na około 2 miliony. Wyniki badań wskazują, że chorzy na POChP stanowią około 10% leczonych w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, przy czym znaczący odsetek ma ciężką (15%) lub bardzo ciężką (3%) postać choroby [15]. Oznacza to, że liczba chorych na zaawansowaną postać POChP w naszym kraju może sięgać niemal POChP jest przyczyną 3,6% wszystkich hospitalizacji rocznie w Polsce, a liczba zgonów z powodu tej choroby i jej bezpośrednich powikłań wynosi około czternaście tysięcy rocznie. Umieralność z powodu POChP również w Polsce stale rośnie [16].

9 7 Rycina 2 Trendy w umieralności z powodu poszczególnych chorób przewlekłych. [Źródło: Jemal A. et al. JAMA 2005] Badania epidemiologiczne przeprowadzone wśród mieszkańców Warszawy wskazują, że około 10% osób powyżej 40 r. ż. choruje na POChP. Szacuje się, że ogółem w Polsce jest około 2 milionów chorych na POChP, a ogółem 3,6% chorych hospitalizowanych rocznie w Polsce to chorzy na POChP. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż wyniki badań epidemiologicznych w Polsce charakteryzują się znacznym niedoszacowaniem, co oznacza, że istnieje populacja osób chorych nieświadomych swojej choroby. Liczba zgonów z powodu POChP i jej bezpośrednich powikłań waha się w granicach tysięcy rocznie. POChP stanowi bardzo poważne obciążenie społeczne. Powoduje przedwczesne inwalidztwo oraz zmniejszenie produktywności oraz rosnące pośrednie i bezpośrednie koszty leczenia. Przewiduje się, że jeśli obecne trendy w epidemiologii chorób na świecie nie ulegną zmianie, to w 2020 r. POChP stanie się trzecią co do częstości przyczyną zgonu. Powodem tych zmian będzie malejąca umieralność z powodu chorób sercowo-

10 8 naczyniowych i zakaźnych oraz szerzenie się nałogu palenia tytoniu i zanieczyszczenia środowiska w krajach rozwijających się. Koszty całkowite POChP w Unii Europejskiej w 2011 roku wyniosły ogółem 141,4 mld euro. W tym koszty bezpośrednie (opieki zdrowotnej) osiągnęły 23,3 mld euro, koszty pośrednie (utraconej produktywności) 25,1 mld euro. Tymczasem w Polsce w 2012 r., jak podaje Raport POChP [17], ogólna liczba pacjentów z rozpoznaniem POChP sprawozdanych i rozliczonych w ramach wszystkich świadczeń sfinansowanych przez NFZ wyniosła Wydatki związane z leczeniem pacjentów z POChP ponoszone przez NFZ wyniosły w badanym czasie ponad 160 mln zł, zaś wydatki ponoszone ze środków FUS, z budżetu państwa oraz ze środków własnych pracodawców na świadczenia związane z niezdolnością do pracy w obszarze realizowanym przez ZUS wyniosły ponad 236 mln zł. Według Raportu POChP [17], w 2012 roku NFZ rozliczył świadczeń ogółem w zakresie leczenia POChP, z czego w szczególności dotyczyły one porad ambulatoryjnych i hospitalizacji. Rak płuca Istotnym problemem zdrowotnym w pneumonologii, obok chorób przewlekłych, jest rak płuca nowotwór najczęściej występujący na świecie według statystyk WHO. Jak wynika z badań Global Burden of Disease, w 2004 roku choroba ta zabiła 1.3 mln osób na całym świecie, co równa się 2.3% całkowitej liczby zgonów. Te same badania podają, że liczba zgonów spowodowanych tą chorobą w Europie wyniosła wtedy 347 tysięcy, co daje 1.99% wszystkich zgonów na tym kontynencie. Zachorowalność wśród palaczy w Polsce wynosi 30%, jak podaje Polskie Stowarzyszenie Walki z Rakiem Płuca, natomiast wśród biernych palaczy nawet do 25%. Nowotwory złośliwe w Polsce występują znacznie częściej niż w innych krajach Europy, szczególnie w przypadku osób przed 65 rokiem życia i są jedną z głównych przyczyn przedwczesnej umieralności. Wśród nowotworów złośliwych największe zagrożenie życia dla mieszkańców Polski stanowi bezapelacyjnie nowotwór tchawicy, oskrzela i płuca (C33- C34) stanowiący ponad 20% ogółu zgonów z powodu nowotworów złośliwych).

11 9 Polska jest krajem, w którym dwa czynniki decydują o wysokim zagrożeniu populacji nowotworami złośliwymi: wielkość ekspozycji na czynniki ryzyka, przede wszystkim na dym tytoniowy oraz brak i niska skuteczność programów wczesnej diagnostyki i leczenia nowotworów. Współistnienie chorób płuc z rakiem płuca Zarówno rak płuca, jak i POChP wymagają różnicowania z innymi chorobami płuc, tym bardziej, że często osoby z POChP chorują także na raka płuca, a ok. połowa chorych na raka płuca to jednocześnie pacjenci z POChP. Badania wykazały także, że POChP jest niezależnym czynnikiem predykcyjnym ryzyka raka płuca, dlatego szczególnie w tych grupach chorych konieczna jest wnikliwa diagnostyka i leczenie pulmonologiczne. Z kolei obraz radiologiczny w przebiegu gruźlicy płuc jest dość charakterystyczny, ale niepatognomiczny dla choroby. Podobne zmiany mogą występować w innych schorzeniach, takich jak rak płuca lub przerzuty nowotworowe z innego narządu. Cień okrągły w gruźlicy płuc może być trudny do odróżnienia od raka płuca, stąd w takich przypadkach zaleca się leczenie operacyjne. Uwidocznienie zwapnienia w guzkach nie pozwala z całą pewnością odróżnić zmian gruźliczych od nowotworowych [18]. Dlatego podczas diagnostyki zmian w płucach, konieczne jest uczulenie na problemy pulmonologiczne. Gruźlica Gruźlica zajmuje nadal ważne miejsce w problematyce chorób płuc, ze względu na zakaźny charakter schorzenia. Gruźlica jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterię - prątek gruźlicy. Źródłem zakażenia jest najczęściej człowiek chory na gruźlicę płuc - prątkujący. Jeden nieleczony chory prątkujący zakaża w ciągu roku średnio od 10 do 15 osób ze swojego otoczenia. 10% spośród zakażonych zachoruje na gruźlicę w ciągu swojego życia, z czego 60 % przypada na pierwszy rok po zakażeniu. Najczęstszymi czynnikami ryzyka rozwoju aktywnej gruźlicy są: niedożywienie, złe warunki mieszkaniowe, bezrobocie, ale także stres i przepracowanie, zakażenie HIV, cukrzyca, choroby nowotworowe, choroby krwi, schyłkowa niewydolność nerek, leczenie

12 10 immunosupresyjne np. w stanach po transplantacji, pylica płuc, leczenie biologiczne, szybka utrata masy ciała. W 2013 roku zarejestrowano w Polsce zachorowań na gruźlicę, o 292 przypadki mniej niż w roku 2012 i o 2243 mniej niż 10 lat wcześniej. [5]. Pomimo wielu działań, według opinii ekspertów tempo spadku zapadalności na gruźlicę jest zbyt niskie, co powoduje, że od krajów o dobrej sytuacji epidemiologicznej dzieli Polskę dystans 25 lat. Polska ze wskaźnikiem zapadalności na gruźlicę wynoszącym w 2012 roku 19,6/100 tys. zastała zaliczona do krajów o niskiej zapadalności, jednak jest to nadal wskaźnik znacznie wyższy niż średnia w Unii Europejskiej (12,7/100 tys.) [18]. Powikłania płucne i niewydolność oddychania Wśród poważnych problemów medyczno-społecznych dotyczących chorób płuc, które nie są ujęte w żadnym dokumencie dotyczącym problemów zdrowotnych, są powikłania płucne i rozwój hiperkapnicznej niewydolności oddychania w przebiegu otyłości i związanych z nią zaburzeń oddychania w czasie snu. Zwykle te powikłania występują u osób chorobliwie otyłych, z BMI>35. Najczęstszą przyczyną niewydolności oddychania jest ciężka postać obturacyjnego bezdechu sennego (OBS). U około 10% chorych rozpoznaje się zespół hipowentylacji otyłych (ZHO) [20]. Tymczasem w Polsce problem otyłości staje się coraz bardziej poważny - w ostatniej dekadzie znacznie wzrósł odsetek osób otyłych. Z wyników badania NATPOL 2011 [10] wynika, że otyłych mężczyzn jest obecnie 5% więcej niż 10 lat temu i stanowią prawie 25% wszystkich mężczyzn w Polsce [6]. Publikowane Dane Głównego Urzędu Statystycznego niestety nie zawierają statystyki chorób układu oddechowego i ich powikłań, (w tym populacji z niewydolnością oddychania). Natomiast Raport PZH [3] w analizach zgonów z powodu chorób układu oddechowego, nie wyodrębnia zgonów z powodu niewydolności oddychania, a umieralność z powodu zespołu sercowo-płucnego, spowodowanego w znacznym stopniu przewlekłymi chorobami płuc, w tym POChP, łączona jest z innymi chorobami serca (ICD- 10: I26-I51). Jak podaje Raport Stanu Zdrowia 2012 r. [3], umieralność z powodu zespołu sercowo-płucnego i innych chorób serca (51,5 tys. zgonów w 2010 roku - 30% zgonów z powodu ogółu przyczyn krążeniowych), jest wyższa w Polsce niż w całej Unii Europejskiej. Współczynniki zgonów w 2010 roku z powodu zespołu sercowo-płucnego i innych chorób

13 11 serca (ICD-10: I26-I51) wynosiły ogółem 134,9 na 100 tys. mieszkańców, wśród mężczyzn - 137,3, a wśród kobiet - 132,7 na 100 tys. mieszkańców [3]. Według ostatnich danych Narodowego Funduszu Zdrowia [8], w 2013 roku z powodu niewydolności oddychania hospitalizowanych było w Polsce chorych, w tym mężczyzn (59,77%) i kobiet (40,23). Spośród nich osób (20,54%) zmarło (93,5%) hospitalizowanych chorych było powyżej 40 roku życia, a (77,41%) chorych przyjętych było w trybie nagłym chorych (9,64% wszystkich chorych hospitalizowanych z powodu niewydolności oddychania, w tym 361 (1,35%) chorych z zespołem ciężkiej niewydolności oddechowej u dorosłych) hospitalizowanych było na OAiIT. Spośród nich 862 (33,5%) miało prowadzoną ciągłą mechaniczną wentylację trwającą 96 lub więcej godzin, a średni czas hospitalizacji w tej grupie chorych wynosił 22 dni. U 351 chorych wykonano tracheostomię, a czas średni czas pobytu tych chorych wynosił 42 dni. Dane NFZ wykazują [8], że na przestrzeni ostatnich lat ( ) zwiększa się liczba chorych powyżej 41 roku życia hospitalizowanych z powodu niewydolności oddychania, szczególnie dotyczy to chorych powyżej 61 roku życia. Niepokoi też fakt rosnącej liczby zgonów z powodu niewydolności oddychania, 16,88% zgonów wśród chorych hospitalizowanych w 2010 roku do 20,54% zgonów spośród chorych hospitalizowanych w 2013 roku). Niestety brak danych dotyczących hospitalizacji z powodu niewydolności oddychania z poprzednich lat oraz brak rozpoznań chorób prowadzących do niewydolności oddychania, uniemożliwia obiektywną analizę i ocenę ewentualnych zmian w dłuższym okresie.

14 12 IV. Sytuacja epidemiologiczna w zakresie najistotniejszych schorzeń pulmonologicznych w województwie kujawsko - pomorskim. Choroby układu oddechowego są istotną przyczyną zgonów mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego (5,4%). Częściej z powodu chorób układu oddechowego umierają mężczyźni (6,9%) niż kobiety (4,6%). Różnice płci szczególnie widoczne są po 70 roku życia. W porównaniu z resztą kraju województwo kujawsko-pomorskie wyróżnia się dużą umieralnością dorosłych z powodu chorób układu oddechowego, choć standaryzowane współczynniki zgonów z powodu chorób układu oddechowego w 2012 r. według danych GUS ( Trwanie życia w 2013, GUS) [2] nie były najwyższe w kraju (Ryc 3), Ryzyko zgonu z powodu chorób układu oddechowego wzrasta po 40 roku życia, a maksimum zgonów dotyczy osób w przedziale wieku lat, 2-3 krotnie częściej mężczyzn niż kobiet. Wiąże się to wyraźnie z dużym rozpowszechnieniem palenia tytoniu w tych grupach wiekowych. Rycina 3. Standaryzowane współczynniki zgonów z powodu chorób układu oddechowego w 2012 r.

15 13 W przeciwieństwie do większości województw w kraju, województwo kujawsko-pomorskie wyróżnia się - jako jeden z nielicznych regionów wzrostem umieralności na choroby płuc, zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet, w porównaniu do lat (Ryc. 4-5). Rycina 4. Standaryzowane współczynniki zgonów mężczyzn z powodu chorób układu oddechowego (J00-J99) w latach i ich zmiana (%) w stosunku do lat Rycina 5. Standaryzowane współczynniki zgonów kobiet z powodu chorób układu oddechowego (J00-J99) w latach i ich zmiana (%) w stosunku do lat

16 14 Tabela 2. Umieralność mężczyzn i kobiet w wieku lata z powodu chorób układu oddechowego w latach Województwo Współczynniki rzeczywiste Współczynniki standaryzowane Dolnośląskie 13,8 14,7 13,7 13,0 13,6 13,8 12,4 11,8 Kujawsko-pomorskie 15,5 16,4 18,3 17,4 15,7 16,0 17,2 16,0 Lubelskie 10,8 14,2 13,8 14,7 11,1 14,0 13,2 13,8 Lubuskie 12,9 13,7 15,3 12,0 13,0 13,3 14,2 10,8 Łódzkie 18,3 20,7 19,2 16,5 17,1 19,0 16,9 14,6 Małopolskie 11,4 10,2 8,8 9,2 12,0 10,5 8,8 9,1 Mazowieckie 16,7 19,1 16,5 16,6 16,8 18,5 15,6 15,5 Opolskie 13,3 13,9 11,3 14,6 13,9 14,2 11,1 13,9 Podkarpackie 7,2 8,1 12,3 11,6 7,8 8,6 12,7 11,7 Podlaskie 11,1 14,6 10,7 13,6 11,8 15,3 10,8 13,6 Pomorskie 15,0 15,7 11,3 13,5 15,5 15,8 10,9 12,9 Śląskie 16,7 15,9 15,4 16,7 16,5 15,4 14,5 15,6 Świętokrzyskie 14,1 19,8 12,1 15,2 13,9 19,2 11,3 14,1 Warmińsko-mazurskie 20,4 26,7 40,8 25,2 21,6 27,4 40,2 24,3 Wielkopolskie 10,9 11,6 10,3 19,2 11,1 11,4 9,9 18,0 Zachodniopomorskie 12,2 14,2 13,6 16,5 11,9 13,2 12,5 14,8 Polska 14,1 15,5 14,8 15,4 14,3 15,2 14,1 14,5 Tabela 3. Umieralność mężczyzn i kobiet w wieku 65 lat i więcej z powodu chorób układu oddechowego Województwo Współczynniki rzeczywiste Współczynniki standaryzowane Dolnośląskie 240,3 257,4 209,3 214,6 222,7 229,4 183,9 186,5 Kujawsko-pomorskie 326,9 420,2 387,5 367,5 305,8 381,5 345,4 325,3 Lubelskie 251,5 286,7 284,0 299,9 227,4 254,3 243,4 256,5 Lubuskie 240,9 292,6 249,7 255,7 223,5 268,5 224,3 226,3 Łódzkie 362,7 365,5 324,9 304,1 320,3 320,6 278,5 261,5 Małopolskie 282,1 262,4 212,4 229,2 257,2 236,2 189,2 199,4 Mazowieckie 390,0 412,5 380,3 398,6 342,1 351,9 320,2 327,8 Opolskie 228,4 203,8 185,8 206,3 218,5 194,3 171,8 187,0 Podkarpackie 231,3 219,5 309,9 274,3 209,5 196,7 270,6 235,4 Podlaskie 346,2 371,7 299,5 330,7 307,3 321,6 247,0 271,9 Pomorskie 360,3 369,0 341,2 371,0 340,6 338,0 303,3 324,1 Śląskie 273,1 272,2 226,3 214,3 269,4 263,3 216,0 202,0 Świętokrzyskie 315,6 285,9 256,5 273,4 277,2 251,2 215,3 230,3 Warmińsko-mazurskie 434,3 509,2 642,6 402,6 412,7 472,5 585,2 354,1 Wielkopolskie 233,8 280,6 257,8 361,3 213,1 249,8 226,8 320,1 Zachodniopomorskie 267,3 299,6 259,4 275,9 247,1 276,7 236,4 242,9 Polska 303,0 320,3 296,3 300,9 278,0 288,1 261,4 262,0

17 15 Również wysoka jest częstość hospitalizacji z tego powodu osób w wieku poprodukcyjnym, ale dla osób w wieku produkcyjnym nie różni się ona od przeciętnej dla ogółu województw. Tabela 4. Chorobowość hospitalizowana mężczyzn i kobiet w wieku lata z powodu chorób układu oddechowego Województwo Współczynniki rzeczywiste Współczynniki standaryzowane Dolnośląskie 340,2 606,6 506,8 586,8 335,3 587,0 489,5 562,7 Kujawsko-pomorskie 571,9 587,4 566,8 586,6 572,7 580,5 550,8 561,8 Lubelskie 692,8 669,9 661,5 663,8 696,0 665,2 648,2 646,5 Lubuskie 541,9 560,6 507,9 527,3 544,5 550,2 490,6 502,8 Łódzkie 593,1 601,0 606,1 599,8 576,7 581,0 579,1 572,2 Małopolskie 358,6 480,7 450,5 459,5 367,7 487,6 452,9 458,1 Mazowieckie 339,2 442,4 454,4 509,8 337,9 437,2 444,1 495,2 Opolskie 483,0 520,2 481,0 537,0 486,5 519,8 476,2 525,0 Podkarpackie 605,9 585,5 571,7 593,4 628,6 597,5 577,7 593,4 Podlaskie 668,7 615,5 587,7 614,9 691,0 628,3 592,4 612,8 Pomorskie 348,8 430,8 425,8 416,7 350,1 429,0 419,0 407,3 Śląskie 576,7 615,8 579,0 568,7 571,2 604,3 563,6 549,6 Świętokrzyskie 677,9 689,5 632,0 636,4 670,3 675,1 607,8 612,3 Warmińsko-mazurskie 540,4 511,2 470,8 393,9 552,4 515,4 467,5 384,4 Wielkopolskie 651,5 603,1 694,7 690,5 651,0 596,9 681,2 673,5 Zachodniopomorskie 296,3 311,0 326,1 402,2 293,8 302,3 312,5 380,9 Polska 499,0 547,8 534,2 551,9 499,0 541,5 522,4 535,4 Tabela 5. Chorobowość hospitalizowana mężczyzn i kobiet w wieku 65 lat i więcej z powodu chorób układu oddechowego Województwo Współczynniki rzeczywiste Współczynniki standaryzowane Dolnośląskie 1536,4 2379,7 1664,5 1962,9 1461,2 2264,1 1570,3 1846,8 Kujawskopomorskie 3228,3 3161,4 2852,3 2958,2 3084,6 3000,3 2671,6 2782,2 Lubelskie 3986,0 3461,8 3141,6 3105,6 3711,4 3227,8 2926,5 2894,2 Lubuskie 3119,7 3061,7 2605,5 2601,1 2987,9 2902,7 2430,7 2442,2 Łódzkie 2824,7 2387,3 2283,9 2334,8 2599,3 2229,7 2126,9 2177,9 Małopolskie 2104,9 2415,1 2141,1 2330,3 1990,7 2273,2 2019,5 2181,4 Mazowieckie 1878,8 2048,3 1911,5 2134,4 1747,4 1920,7 1795,0 1991,7 Opolskie 2122,7 2207,3 1835,1 2220,5 2057,4 2112,3 1753,8 2105,7 Podkarpackie 3791,7 3336,2 3016,3 3139,6 3538,9 3088,7 2774,7 2898,1 Podlaskie 3776,0 3822,9 3080,8 3195,6 3520,8 3522,3 2824,8 2922,0

18 16 Rak płuca Wśród nowotworów złośliwych największe zagrożenie życia dla mieszkańców Polski stanowi bezapelacyjnie nowotwór tchawicy, oskrzela i płuca (C33-C34) - 24% ogółu zgonów z powodu nowotworów złośliwych. Wg Krajowej Bazy Danych Nowotworowych [4] współczynniki zachorowalności jak i umieralności z powodu raka płuca zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet w województwie kujawsko pomorskim znacznie przewyższają średnia krajową (Ryc. 6-7). DOLNOŚLĄSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE LUBELSKIE LUBUSKIE ŁÓDZKIE MAŁOPOLSKIE MAZOWIECKIE OPOLSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE POMORSKIE ŚLĄSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE WIELKOPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE zachorowania zgony Rycina 6 Współczynniki standaryzowane dla zachorować/zgonów w podziale na województwa w 2011 roku (mężczyźni) DOLNOŚLĄSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE LUBELSKIE LUBUSKIE ŁÓDZKIE MAŁOPOLSKIE MAZOWIECKIE OPOLSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE POMORSKIE ŚLĄSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE WIELKOPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE zachorowania zgony Rycina 7. Współczynniki standaryzowane dla zachorować/zgonów w podziale na województwa w 2011 roku (kobiety)

19 17 Współczynnik zgonów zarówno wśród mężczyzn jak i wśród kobiet z powodu raka płuca w 2010 roku był w województwie kujawsko-pomorskim, po województwie warmińskomazurskim, najwyższy w Polsce i taka tendencja nadal się utrzymuje. Od kilku lat - województwo kujawsko-pomorskie jest jednym z trzech regionów Polski o najwyższym współczynniku zgonów zarówno wśród mężczyzn jak i wśród kobiet (Tabela 1). Należy jednak zwrócić uwagę, że na przestrzeni ostatnich lat obserwuje się obniżenie umieralności, ale tylko w przypadku mężczyzn, natomiast w przypadku kobiet we wszystkich województwach obecny poziom umieralności jest wyższy niż na początku lat 2000 (ryc. 8-9) Tabela 6. Współczynniki standaryzowane dla zgonów w podziale na województwa dla mężczyzn i kobiet w latach dla rozp. C34 Nowotwór złośliwy oskrzela i płuca kod Województwo Współczynnik standaryzowany mężczyźni kobiety DOLNOŚLĄSKIE 58,1 54,7 52,4 17,6 17,1 19,1 04 KUJAWSKO-POMORSKIE 69,7 57,7 62,6 22,5 19,2 20,8 06 LUBELSKIE 52,9 54,3 52,2 12,2 12,0 11,2 08 LUBUSKIE 53,2 60,2 55,4 20,2 18,6 19,5 10 ŁÓDZKIE 58,4 54,5 52,1 17,1 17,2 16,7 12 MAŁOPOLSKIE 48,5 48,1 48,8 12,1 11,4 11,7 14 MAZOWIECKIE 58,1 59,0 58,3 18,9 17,4 18,1 16 OPOLSKIE 47,8 44,8 47,5 13,7 14,8 13,5 18 PODKARPACKIE 45,2 38,7 43,4 8,8 8,0 8,5 20 PODLASKIE 53,6 50,3 51,8 11,3 13,9 12,2 22 POMORSKIE 61,0 59,7 56,5 18,5 21,5 20,0 24 ŚLĄSKIE 52,0 51,9 50,0 16,4 16,1 16,8 26 ŚWIĘTOKRZYSKIE 57,9 53,6 53,3 11,2 12,7 12,0 28 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 71,4 64,5 68,1 21,6 21,1 22,2 30 WIELKOPOLSKIE 56,8 55,7 52,6 15,3 18,5 16,2

20 18 32 ZACHODNIOPOMORSKIE 59,5 56,3 55,4 20,5 18,6 21,4 Polska 56,2 54,1 53,5 16,3 16,2 16, Rycina 9. Współczynniki standaryzowane dla zgonów kobiet w latach dla rozpoznania C34 Nowotwór złośliwy oskrzela i płuca dla Polski i województwa kujawskopomorskiego kujawskopomorskie Rycina 8. Współczynniki standaryzowane dla zgonów mężczyzn w latach dla rozpoznania C34 Nowotwór złośliwy oskrzela i płuca dla Polski i województwa kujawskopomorskiego kujawsko-pomorskie POLSKA

21 19 Wzrost liczby zachorowań obserwuje się od 35 roku życia u mężczyzn i kobiet. W kolejnych grupach wiekowych liczba zachorowań wzrasta i najwięcej zachorowań odnotowano między 55 a 75 rokiem życia zarówno u kobiet jak i u mężczyzn. U mężczyzn szczyt zachorowań przypadł w latach na 70 rok życia, w roku 2007 na 65 rok życia i w 2008 na 60 rok życia. U kobiet w latach były dwa szczyty zachorowań 55 i 70 rok życia. W latach szczyt zachorowań przesunął się na rok życia. W województwie kujawsko-pomorskim rak płuca jest pierwszą przyczyną zgonów na nowotwory złośliwe wśród mężczyzn, a od 2008 roku i w kolejnych latach również pierwszą przyczyną zgonów u kobiet przed nowotworami sutka. Palenie tytoniu Palenie tytoniu jest największym, pojedynczym czynnikiem będącym przyczyną występowania nowotworów złośliwych oskrzeli i płuc oraz POChP. Wśród chorych na POChP 85-90% stanowią aktualni lub byli palacze. Podobny odsetek narażenia na ekspozycję nikotynową (aktualni i byli palacze) stwierdza się wśród chorych na raka płuca - nowotwór mający ścisły związek przyczynowo-skutkowy z paleniem tytoniu. Niestety dane dotyczące rozpowszechnienia palenia tytoniu w Polsce są bardzo niepokojące. Jak wykazało przeprowadzone ostatnio badanie GATS [21], w Polsce codziennie pali tytoń 33,5% dorosłych mężczyzn (5,2 miliona) i 21% dorosłych kobiet (3,5 miliona), łącznie 27% (8,7 mln) dorosłych Polaków. W Polsce jest również ponad milion okazjonalnych palaczy (około 3,3% u obu płci). Codzienni i okazjonalni palacze stanowią 30,3% populacji, łącznie 9,8 miliona, w tym 36,9% mężczyzn i 24,4% kobiet. Średnia liczba papierosów wypalanych na dobę wśród codziennych palaczy wynosi 18 w przypadku mężczyzn i 16 w przypadku kobiet. Według badania Kujawy-Pomorze przeprowadzonego w 2008 roku w ramach Regionalnego Programu Profilaktyki Chorób Płuc, podobnie przedstawia się rozpowszechnienie palenia w województwie kujawsko-pomorskim. Status palenie z podziałem na płeć przedstawia tabela 7. Spośród obecnych codziennych palaczy, 60,1% zapala pierwszego papierosa w ciągu pierwszych 30 minut po przebudzeniu, w tym 22,9% w ciągu pierwszych 5 minut. Co czwarta osoba (23%) paląca budzi się w nocy aby zapalić papierosa. Zachowanie takie deklaruje 24,2% mężczyzn oraz 21,2% kobiet. Średnia długość codziennego palenia wśród

22 20 mężczyzn, którzy kiedykolwiek w swoim życiu palili codziennie wynosi 23,3 roku i jest ona prawie dwa lata dłuższa niż wśród kobiet, które średnio palą 21,7 roku. Wśród wszystkich osób dorosłych, 21,8% mężczyzn i 11,3% kobiet stanowią ekspalacze (palący codziennie w przeszłości). Ogółem ekspalacze stanowią 16,3% populacji. Wciąż 8,5% (ponad 800 tysięcy) palaczy uważa, że palenie nie powoduje poważnych chorób. Wśród respondentów świadomych szkodliwości palenia 92,6% uważa, że palenie wywołuje raka płuc, ale już tylko 79,9% sądzi, że palenie jest przyczyną zawału serca, a aż 39,2% nie wie o przyczynowym związku palenia z udarem mózgu (wylewem). Tabele 7. Status palenia wśród mieszkańców województwa kujawsko-pomorskiego powyżej 35 roku życia z podziałem na płeć: Palenie papierosów Kobiety Występowanie (%) 95% CI dla odsetka Nigdy nie paliłem 64,40% 61,5% 67,3% Paliłem w przeszłości 15,90% 13,7% 18,1% Palę aktualnie 19,70% 17,3% 22,1% Mężczyźni Nigdy nie paliłem 32,0% 29,2% 34,8% Paliłem w przeszłości 32,3% 29,5% 35,1% Palę aktualnie 35,7% 32,8% 38,5% Badanie Kujawy-Pomorze przedstawia także inne niepokojące informacje. Aż 26,3% badanych palaczy tytoniu, u których występuje kaszel lub zmniejszona tolerancja wysiłku, nie pamięta, kiedy wykonywało zdjęcie rtg klatki piersiowej (Tabela 8). Tabela 8. Ostatnie wykonane zdjęcie rtg klatki piersiowej u badanych palaczy z objawami kaszlu lub zmniejszonej tolerancji wysiłku. Wykonanie zdjęcia rentgenowskiego % Rok temu 28,5 2 lat temu 14,5 3 lata temu 9,4 5 lat temu 12,6 10 lat temu 8,4 15 lat temu 0,4 Nie pamiętam 26,3

23 21 Podsumowując powyższe dane możemy stwierdzić, iż w naszym województwie zachorowalność jak i umieralność z powodu raka płuca znacznie przekracza średnia krajową. Istnieją powiaty, w których liczba zgonów przewyższa liczbę zachorowań, np.: powiaty toruński, wąbrzeski, brodnicki, chełmiński. Związane to jest z faktem niskiej wykrywalności tego nowotworu. Tak niepokojące dane epidemiologiczne wynikają ze zbyt późnego wykrycia nowotworu. Chorobę tę wykrywamy najczęściej dopiero kiedy są już objawy. Wówczas choroba jest bardzo zaawansowana i rokowanie jest bardzo złe. W Polsce pięć lat przeżywa zaledwie 10-15% chorych. Złe rokowanie w raku płuca wynika z biologii nowotworu, skrytego przebiegu oraz braku rekomendowanej metody badań przesiewowych, a także programów łączących zarówno badania diagnostyczne, jak i poradnictwo antynikotynowe. Gruźlica W 2010 roku zwraca uwagę najwyższy w Polsce (87,3%) odsetek gruźlicy potwierdzonej bakteriologicznie, który utrzymuje się niezmiennie na poziomie ok. 90% w kolejnych latach. W przypadku gruźlicy płuc, czyli najbardziej zaraźliwej postaci, jest on jeszcze wyższy i wynosi ponad 90%. Na rycinie 10 przedstawiono jak kształtował się ten odsetek w naszym regionie na przestrzeni ostatnich 15 lat. Tak wysokie odsetki potwierdzeń bakteriologicznych cieszą, ponieważ świadczą o bardzo wysokim poziomie diagnostyki mikrobiologicznej i potwierdzają słuszność decyzji o inwestowaniu w diagnostykę mikrobiologiczną gruźlicy. W województwie kujawsko-pomorskim najwięcej przypadków notuje się w miastach, wśród osób w wieku produkcyjnym, poniżej 60 roku życia. Niepokoi fakt, że chorzy trafiają do specjalisty w późnym, zaawansowanym okresie choroby. Tacy chorzy z epidemiologicznego punktu widzenia stanowią źródło zakażenia gruźlicą i są szczególnie niebezpieczni dla osób ze swojego otoczenia.

24 22 Rycina 10. Udział chorych na gruźlice płuc potwierdzona bakteriologicznie wśród nowo zarejestrowanych z powodu gruźlicy płuc w latach Polskie Towarzystwo Chorób Płuc rekomenduje doposażenie istniejących referencyjnych laboratoriów prątka, co pozwoli na szybkie i pewne potwierdzenie gruźlicy i przerwanie łańcucha transmisji w środowisku. Natomiast WHO rekomenduje, aby utrzymywać tylko te laboratoria, które wykonują badania powyżej 1000 materiałów biologicznych rocznie. Obie organizacje wskazują na konieczność wykrywania i objęcia opieka medyczna osób z kontaktu z chorym na gruźlicę prątkującą. Działania te maja szczególne znaczenie w populacjach, w których zmniejsza się zapadalność na gruźlicę [19]. W Polsce istnieją 4 referencyjne laboratoria prątka jedno krajowe w Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie oraz 3 regionalne, w tym jedno w Kujawsko-Pomorskim Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy. V. Zasoby kadrowe Na dzień 31 grudnia 2013 roku liczba specjalistów chorób płuc wynosiła 1349 lekarzy. W przeciwieństwie do specjalizacji z zakresu chirurgii, chorób wewnętrznych oraz medycyny pracy, gdzie średnio na 10 tysięcy ludności przypadało ok. 2 lekarzy, spośród

25 23 pracujących lekarzy specjalistów, najmniej liczną grupę stanowili lekarze specjalizujący się w dziedzinach takich jak: choroby płuc, otolaryngologia, dermatologia i wenerologia, medycyna rodzinna oraz onkologia. Liczba lekarzy specjalistów z tych w/w deficytowych dziedzin wyniosła niespełna 0,5 osoby (Ryc. 11) [6]. Chirurgii Chorób wewnętrznych Medycyny rodzinnej Położnictwa i ginekologii Anestezjologii i intensywnej terapii Pediatrii Psychiatrii Neurologi Radiodiagnostyki Kardiologii Okulistyki Chorób płuc Otolaryngologii Dermatologii Medycyny pracy Onkologii 0 0,5 1 1,5 2 2,5 Rycina 11. Lekarze specjaliści (ze specjalizacją II stopnia i z tytułem specjalisty) na 10 tys. Trudne warunki pracy, narażenie na kontakt z gruźlicą oraz duże obciążenie pracą ze względu na braki kadry pneumonologów oraz dramatycznie niskie wyceny procedur, nie zachęcają lekarzy do wyboru tej specjalności. Jednocześnie dane epidemiologiczne i prognozy związane ze starzeniem się społeczeństwa i wzrostem zachorowania na choroby płuc wymuszają podjęcie pilnych kroków zmierzających do zwiększenia liczby pneumonologów poprzez pokazanie atrakcyjności tej specjalizacji i stworzenie godnych i bezpiecznych warunków pracy umożliwiających stosowanie procedury ratującej życie, jaka jest NWM, stosowana przez pneumonologów innych krajów UE od wielu lat. Jak przedstawiono w dokumencie Policy paper dla ochrony zdrowia na lata [6], wskaźnik liczby lekarzy na 1000 mieszkańców jest w Polsce niższy niż w większości krajów zachodnioeuropejskich. W 2009 r. wskaźnik lekarzy wyniósł 2,2 i był znacznie niższy niż średnie wskaźniki dla państw UE-15, a także UE-12, które wyniosły odpowiednio 3,5 i 2,7. W przypadku pielęgniarek wskaźnik wyniósł 5,2, podczas gdy średnie wskaźniki dla UE-15 i UE-12 wyniosły odpowiednio 6,0 (2009 r.) i 9,1 (2008 r.). Problemy kadrowe spowodowane są również nierównomiernym rozmieszczeniem kadr medycznych pod względem

26 24 geograficznym, województwo kujawsko-pomorskie charakteryzuje się małą liczbą lekarzy specjalistów chorób płuc (Ryc.12) lubelskie świętokrzyskie małopolskie zachodniopomorskie podkarpackie podlaskie łódzkie śląskie POLSKA dolnośląskie mazowieckie pomorskie opolskie kujawsko-pomorskie warmińsko-mazurskie lubuskie wielkopolskie 2,6 2,7 2,7 4 3,9 3,7 3,5 3,4 3,2 3,1 3,1 4,7 4,5 4,5 4,4 4,4 4,2 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 Rycina 12. Specjaliści chorób płuc zatrudnieni w placówkach ochrony zdrowia według województw i podstawowego miejsca zatrudnienia, stan na , współczynniki na 100 tys. ludności VI. Programy profilaktyczne z zakresu chorób Program profilaktyki POChP w 2012 r. Narodowy Fundusz Zdrowia finansuje w ramach programów profilaktycznych Program profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POChP) składający się z dwóch etapów. Etap podstawowy - realizowany przez poradnie POZ - adresowany jest do osób powyżej 18 roku życia palących papierosy, w tym w zakresie diagnostyki POChP (przewlekłej obturacyjnej choroby płuc) do kobiet i mężczyzn pomiędzy 40 a 65 rokiem życia: którzy nie mieli wykonanych badań spirometrycznych w ramach programu profilaktyki POChP w ciągu ostatnich trzech lat, u których nie zdiagnozowano wcześniej, w sposób potwierdzony badaniem spirometrycznym, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, przewlekłego zapalenia oskrzeli lub rozedmy.

27 25 Etap specjalistyczny adresowany jest do osób uzależnionych od palenia tytoniu skierowanych z etapu podstawowego programu realizowanego przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej lub z oddziału szpitalnego oraz zgłaszających się bez skierowania. Poszczególne oddziały NFZ w roku 2012 rozliczyły w sumie zaledwie świadczeń w Programie profilaktyki chorób odtytoniowych. W grupie pacjentów do 65 roku życia udzielono świadczeń, co stanowiło nieco ponad 91% wszystkich świadczeń. W grupie wiekowej powyżej 65 roku życia udzielono jedynie świadczeń, czyli około 9% wszystkich. Powyższe dane prezentują tabela i wykres poniżej (Tabela 9) [17]. Tabela 9. Liczba rozliczonych świadczeń w 2012 r. w rodzaju profilaktyczne programy zdrowotne (Program profilaktyki chorób odtytoniowych) według grup wiekowych w podziale na województwa OW NFZ rozliczający Liczba rozliczonych świadczeń ogółem Liczba rozliczonych świadczeń w grupie wiekowej 0-65 Liczba rozliczonych świadczeń w grupie wiekowej 65+ Razem Dolnośląski Kujawsko-Pomorski Lubelski Lubuski Łódzki Małopolski Mazowiecki Opolski Podkarpacki Podlaski Pomorski Śląski Świętokrzyski Warmińsko-Mazurski Wielkopolski Zachodniopomorski

28 26 Niestety niska wycena świadczenia na etapie specjalistycznym nie pozwoliła w 2015 roku na podpisanie umowy z NFZ z żadnym świadczeniodawcą w województwie kujawskopomorskim. W latach realizowany był w województwie kujawsko-pomorskim Regionalny Program Profilaktyki Chorób Płuc program Samorządu Województwa Kujawko-Pomorskiego, koordynowany przez Kujawsko-Pomorskie Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy. W ramach programu wykonano badań badań spirometrycznych i badań rtg kl. piersiowej. U osób rozpoznano POChP, a 989 osób skierowano na dalsza diagnostykę pulmonologiczną. W szkoleniach z zakresu wykonania i interpretacji spirometrii, diagnostyki gruźlicy i raka płuca oraz pomocy palaczom w porzucenia palenia wzięło udział 922 lekarzy i pielęgniarek VII. Rejestry medyczne dotyczące chorób płuc Tabela 10. Wykaz rejestrów utworzonych w drodze rozporządzenia Ministra Zdrowia Lp. Nazwa podmiotu Nazwa rejestru Stan prac 1. Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Krajowy Rejestr Nowotworów rejestr utworzony rozporządzenie Ministra Zdrowia

29 27 Tabela 11. Wykaz przedmiotowych rejestrów medycznych, dla których przeprowadzono analizę potrzeb utworzenia rejestru medycznego, w celu jego utworzenia Lp. Nazwa podmiotu Nazwa rejestru 1 Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc Krajowy Rejestr Chorych Z Wrodzonym Niedoborem AL-FA-1 ANTYTRYPSYNY 2. Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc Krajowy Rejestr Raka Płuc 3. Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc Centralny Rejestr Gruźlicy VIII. Podsumowanie Choroby płuc, w tym rak płuca są jednymi z najistotniejszych wyzwań dla ochrony zdrowia w Polsce na lata , ujętymi w dokumencie Policy paper dla ochrony zdrowia na lata Liczba zachorowań i umieralność na choroby płuc w najbliższych latach będzie wzrastać. W 2030 roku choroby płuc będą trzecią główną przyczyną zgonu w Polsce, co wiąże się z dużym rozpowszechnieniem palenia tytoniu w Polsce i zanieczyszczeniem środowiska. W porównaniu z resztą kraju województwo wyróżnia się dużą umieralnością dorosłych z powodu chorób układu oddechowego. Również wysoka jest częstość hospitalizacji z tego powodu osób w wieku poprodukcyjnym, ale dla osób w wieku produkcyjnym nie różni się ona od przeciętnej dla ogółu województw. W województwie mało jest lekarzy specjalistów chorób płuc. Wyróżniającym się problemem zdrowotnym w województwie są nowotwory złośliwe, a wśród nich rak płuca, którego wsk. zapadalności i umieralności jest jednym z najwyższych w kraju zarówno wśród mężczyzn, jak i wśród kobiet. Nowotwory te są częściej niż przeciętnie w kraju hospitalizowane i również częściej stanowią przyczynę niepełnosprawności. We wrześniu 2013 roku European Respiratory Society (ERS) oraz European Lung Foundation (ELF) opublikowały najnowszy raport European Lung White Book [22] (Europejska biała księga płuc) [23], który jest przekrojowym i wieloaspektowym

30 28 dokumentem, zawierającym informacje na temat epidemiologii, czynników ryzyka, leczenia, kosztów i polityki zdrowotnej w zakresie chorób płuc. Najnowsza publikacja Europejskiej białej księgi płuc monitoruje i analizuje sytuację w zakresie chorób płuc wśród blisko 750 mln Europejczyków, żyjących w 54 krajach oraz pokazuje ewolucję medycyny i systemów ochrony zdrowia w aspekcie profilaktyki i leczenia chorób płuc. Zwraca uwagę na realizowanie fundamentalnej misji Unii likwidowania nierówności zdrowotnych pomiędzy krajami i regionami wspólnoty europejskiej oraz strategii aktywnego i zdrowego starzenia się. Wskazuje na potrzebę zapewnienia nowoczesnej infrastruktury diagnostycznej, terapeutycznej i dostępu do nowych technologii medycznych. Kluczowym celem pozostaje osiągnięcie wysokiego poziomu jakości opieki nad pacjentami z chorobami układu oddechowego i chorobami współistniejącymi we wszystkich krajach Europy. Przedstawione niepokojące dane epidemiologiczne oraz brak całościowego podejścia do diagnostyki i opieki pulmonologicznej wskazują na pilną potrzebę uporządkowania zarówno obecnie realizowanych programów, jak również na stworzenie Regionalnego Programu Zdrowia Płuc, który na przestrzeni kilku lat systematycznie zmieni oblicze pneumologii w województwie kujawsko-pomorskim, a pacjentom zapewni diagnostykę i kompleksową opiekę zgodną ze standardami europejskimi. Problemy wynikające z chorób układu oddechowego wpisują się w działania dotyczące ochrony zdrowia w województwie kujawsko-pomorskim uwzględnione w Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego przyjętej uchwałą XLI/693/13 z dnia r.[24]

31 29 IX. Piśmiennictwo: 1. Zdrowie i ochrona zdrowia w 2013 roku. GUS, Warszawa 2014; 2. Trwanie życia w 2013, GUS, Warszawa Wojtyniak B., Goryński P., Moskalewicz B. Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania pod redakcją NIZP-PZH, Warszawa Wojciechowska Urszula, Didkowska Joanna. Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce. Krajowy Rejestr Nowotworów, Centrum Onkologii - Instytut im. Marii Skłodowskiej - Curie. Dostępne na stronie dostęp z dnia 15/05/ Gruźlica i choroby układu oddechowego w Polsce w 2013 roku. Korzeniewska Koseła M red. Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa Policy paper dla ochrony zdrowia na lata Krajowe Strategiczne Ramy 7. Eurostat (hlth_cd_asdr) 8. NFZ Statystyka JPG 9. Badanie Kujawy-Pomorze, Regionalny Program Profilaktyki Chorób Płuc, Bydgoszcz Ogólnopolskie Badanie Rozpowszechniania Czynników Ryzyka Chorób Układu Krążenia. Próba na 2418 osobach w wieku lat. NATPOL E. Karczewicz, A. Kania, Wydatki na świadczenia z ubezpieczeń społecznych związane z niezdolnością do pracy w 2010 r., ZUS, Warszawa 2012, s Aahman E, S.B., Black B., Boschi-Pinto C., Chatterji S. I wsp. The global burden of disease: 2004 update Source: Jemal A. et al. JAMA Global strategy for diagnosis, management, and prevention of COPD. Up-date Bednarek M., Maciejewski J., Woźniak M. i wsp. Prevalence, severity and underdiagnosis of COPD in the primary care setting. Thorax 2008; 63: Gruźlica i choroby układu oddechowego w Polsce w 2010 roku. Korzeniewska Koseła M red. Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa 2011

32 Drapała A.,, Gierczyński J.,, Gryglewicz J., Karczewicz E., Sielicki P., Zalewska H., redakcja naukowa Gałązka-Sobotka M. Przewlekla obturacyjna choroba płuc analiza kosztów ekonomicznych i społecznych. Uczelnia Łazarskiego, Warszawa Zalecenia Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc dotyczące rozpoznawania, leczenia i zapobiegania gruźlicy u dorosłych i dzieci Pneumonologia i Alergologia Polska 2013, tom 81, nr 4, strony Potrzeba badań przesiewowych w kierunku wczesnego wykrywania raka płuca nowe dowody, nowe nadzieje, Pneumonol. Alergol. Pol. 2011; 79, 6: Zieliński J. Chorobliwa otyłość jako przyczyna niewydolności oddychania. Pneumonol. Alergol. Pol. 2012; 80, 6: Badanie GATS, European Lung White Book, European Respiratory Society, 2013, Choroby płuc są przyczyną śmierci co dziesiątego pacjenta w Europie, European Lung Foundation, wydarzenia/nowo%c5%9bci/choroby-p%c5%82uc-s%c4%85-przyczyn%c4%85- %C5%9Bmierci-co-dziesi%C4%85tego-pacjenta-w-europie 24. Strategia Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego przyjęta uchwałą XLI/693/13 z dnia

33