Twoja firma właśnie szuka nowych potencjalnych szans na rozszerzenie

Transkrypt

1 Dowiedz się, jak krok po kroku zaprojektować program do oceny projektów inwestycyjnych! inwestycyjnych z wykorzystaniem MS Excel Budżetowanie i planowanie 21/01 Twoja firma właśnie szuka nowych potencjalnych szans na rozszerzenie swojej działalności, na podjęcie nowych inwestycji. Przed Tobą zaś zostaje postawione zadanie sprawdzenie, na ile jest to opłacalne, ile dana inwestycja w przyszłości może dać zwrotu i przyczynić się do wzrostu wartości przedsiębiorstwa. Czy wiesz, jak takie zadanie wykonać? W tym artykule dostajesz unikalny poradnik, jak krok po kroku zbudować program do analizy inwestycji z wykorzystaniem programu informatycznego. Dowiesz się również: Jakich 8 arkuszy potrzebujesz do obliczeń związanych z oceną efektywności projektów inwestycyjnych? /02 Co powinno znaleźć się w arkuszu P-OPER? /08 Jak stworzyć arkusz z tabelą integrującą przepływy finansowe? /13 Jakie kolejne kroki trzeba wykonać, aby utworzyć arkusz oceny? /15 W jaki sposób skonstruować arkusz do analizy wrażliwości projektu inwestycyjnego? /22 Autor Dariusz Siudak konsultant biznesowy, pracownik naukowy Politechniki Warszawskiej Konsultant dr Grzegorz Gołębiowski wicedyrektor w Biurze Analiz Sejmowych, pracownik naukowy SGH

2 Budżetowanie i planowanie 21/02 Budżetowanie i planowanie 21/03 ZAŁOŻENIA MODELU DO ANALIZY PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH Artykuł przedstawia arkusz kalkulacyjny do analizy i oceny finansowej projektów inwestycyjnych, które możesz realizować za pomocą dyskontowych metod oceny: NPV, MNPV, PI, IRR, MIRR, zdyskontowanego okresu zwrotu oraz jednej metody niedyskontowej zwrotności nakładów (zwykłego okres zwrotu). Oprócz obliczeń poszczególnych wskaźników oceny poznasz również analizę wspomagającą ocenę ryzyka za pomocą technik analizy wrażliwości i analizy scenariuszowej. Program informatyczny do oceny efektywności projektów inwestycyjnych możesz zaprojektować i skonstruować za pomocą arkusza kalkulacyjnego MS Excel. Arkusze do obliczeń są zorganizowane są w postaci skoroszytu zawierającego 8 arkuszy: P-NETTO arkusz zawierający obliczone przepływy pieniężne netto generowane przez projekt inwestycyjny. W arkuszu tym umieszczasz również dane ogólne do oceny oraz dane do analizy scenariuszowej. P-INWEST arkusz, w którym wpisujesz dane o przepływach inwestycyjnych. P-OPER arkusz zawierający obliczenia przepływów operacyjnych po uprzednim określeniu danych. P-POZOST arkusz, w którym umieszczasz dane o pozostałych przepływach generowanych przez projekt. OCENY arkusz prezentujący wyniki obliczeń poszczególnych kryteriów oceny projektów (NPV, MNPV, PI, IRR, MIRR, zwrotność nakładów). ANAL-WRAŻL-DANE arkusz zawierający obliczenia danych do analizy wrażliwości. ANAL-WRAŻL-OBL arkusz obliczeń wspomagający ocenę ryzyka za pomocą analizy wrażliwości. ANAL-SCENAR arkusz obliczeń wspomagający ocenę ryzyka za pomocą analizy scenariuszowej. W przypadku analizy i oceny projektu inwestycyjnego masz do wykonania 4 czynności: 1) szacowanie przepływów finansowych związanych z projektem inwestycyjnym, 2) określenie właściwej stopy dyskontowej, 3) ocenę opłacalności podjęcia projektu, 4) analizę ryzyka związanego z projektem. Każdy z powyżej wymienionych 8 arkuszy dostarcza odpowiedniego raportu do analizy i oceny projektu inwestycyjnego. Arkusz kalkulacyjny, będący przedmiotem artykułu, wspomaga ocenę opłacalności, analizę ryzyka oraz tylko w pewnym zakresie oszacowanie przepływów generowanych przez projekt. Projekt i wykonanie systemu informatycznego wspomagającego kalkulację oraz ocenę opłacalności przedsięwzięć inwestycyjnych może być realizowany w różnorodny sposób. W dalszej części przedstawimy Ci projekt wraz ze wskazówkami jego realizacji w arkuszu kalkulacyjnym MS Excel. Możesz to traktować jako pewnego rodzaju propozycję.

3 Budżetowanie i planowanie 21/04 Budżetowanie i planowanie 21/05 W zależności od potrzeb finalnego użytkownika pewne części niekiedy pominiesz np. analizę wrażliwości i/lub analizę scenariuszową. Nie musisz również uwzględnić wszystkich kryteriów oceny projektów inwestycyjnych, a z drugiej strony ta propozycja może stanowić podstawę do dalszej rozbudowy o części analizy nieuwzględnione w projekcie. Arkusz kalkulacyjny stanowiący przedmiot artykułu opracowaliśmy przede wszystkim do projektów o charakterze rozwojowym, które mają zwiększyć potencjał produkcyjny firmy. Arkusz ten możesz również zastosować do analizowania projektów o innym charakterze, jednak po uprzedniej modyfikacji w części dotyczącej obliczania przepływów operacyjnych i być może pozostałych. u stopę dyskontową, u stopę reinwestycji (stopa, po której uzyskiwane nominalne przepływy pieniężne będą reinwestowane w firmie) oraz u czas trwania projektu. Pozostałe dane wejściowe pełnią funkcję jedynie informacyjną (np. jednostka pieniężna czy jednostka czasu dla okresu). Najczęściej za jednostkę czasu dla okresu przyjmujesz: miesiąc, kwartał lub rok. Zastosowanie tego programu narzędzia eliminuje potrzebę przeprowadzenia przez Ciebie żmudnych kalkulacji. Arkusz P-NETTO oraz P-INWEST Na początek warto wyjaśnić oznakowania, które zastosujemy przy budowie programu: v pola oznaczone kolorem szarym przeznaczamy na wprowadzanie danych przez użytkownika systemu, v pola białe zawierają zaś odpowiednie formuły obliczeniowe lub też pobierają dane z komórek zawierające już odpowiednio wprowadzone i/lub przetworzone informacje. Pierwszy arkusz P-NETTO zawiera dane wstępne według poniższej specyfikacji: nazwa projektu, jednostka czasu dla okresu, czas trwania projektu, stopa dyskontowa, stopa reinwestycji, jednostka pieniężna. Powyższą specyfikację znajdziesz na rysunku 1. Za najważniejsze parametry a jednocześnie wymagane do określenia w celu przeprowadzenia właściwej oceny projektu inwestycyjnego przyjmujesz: Rys. 1. Dane wstępne dotyczące analizy projektu inwestycyjnego arkusz P-NETTO Źródło: opracowanie własne (i dalej) Następnie musisz zaprojektować formularz do określenia nakładów (przepływów) inwestycyjnych związanych z realizacją badanego projektu inwestycyjnego. W tym celu tworzysz arkusz o nazwie P-INWEST, zaprezentowany na rysunku 2. W nagłówku formularza umieszczasz nazwę projektu w postaci formuły kopiującej z arkusza P-NETTO. Formuła ta jest zapisana w postaci: = P-NETTO!D3

4 Budżetowanie i planowanie 21/06 Kopia nazwy projektu na każdym z arkuszy ułatwia Ci jego identyfikację przy wydruku dokumentacji, zwłaszcza w momencie, gdy analizie poddajesz kilka projektów inwestycyjnych zapisanych w oddzielnych plikach programu. Formularz do określenia właściwych nakładów inwestycyjnych konstruujesz w postaci tabeli, gdzie w jej nagłówku umieszczasz numery kolejnych okresów, w boczku zaś numer i miejsce (tj. komórki arkusza do wypełnienia) na określenie rodzaju nakładu inwestycyjnego (rys. 2). W przykładowym arkuszu zaprojektowaliśmy maksimum 21 okresów od 0 do 20 (choć na rys. 2 ze względów graficznych masz podgląd do 10. okresu oraz maksimum 12 różnego rodzaju nakładów inwestycyjnych). Budżetowanie i planowanie 21/07 W przypadku gdy rozważasz projekt inwestycyjny o mniejszych rozmiarach, tj. przykładowo 3 rodzaje nakładów ponoszonych w okresach zerowym i pierwszym, wówczas pozostałe komórki pozostaw puste. Natomiast w momencie, gdy potrzebna jest większa ilość rodzajów nakładów inwestycyjnych i/lub okresów, wówczas formularz rozszerz o większą liczbę odpowiednio: wierszy i/lub kolumn. Większej liczby okresów do określania niezbędnych nakładów inwestycyjnych możesz potrzebować w przypadku wielookresowych inwestycji, będących projektami nietypowymi lub odwrotnymi od typowych. Pamiętaj, że zazwyczaj największa wartość nakładów inwestycyjnych jest ponoszona w okresie zerowym, tj. przed okresem właściwym, w którym w rzeczywistości projekt inwestycyjny wchodzi w fazę eksploatacji. W ostatnim wierszu formularza w naszym przypadku w wierszu 20 dla każdego okresu wprowadź formułę sumującą wartość wszystkich rodzajów nakładów inwestycyjnych. Dokonać tego możesz, wykorzystując funkcję MS Excel o nazwie SUMA. Przykładowa formuła dla okresu zerowego przyjmie postać: =SUMA(D8:D19) Rys. 2. Formularz szacowania przepływów inwestycyjnych arkusz P-INWEST Nie zapomnij zaprojektować formuły sumującej dla każdego okresu oddzielnie oraz zadbaj, aby formuła zawierała wszystkie wiersze (rodzaje nakładów) skonstruowanego formularza. Wyniki formuły sumującej wykorzystasz do dalszych kalkulacji. Pamiętaj, że pola oznaczone kolorem szarym oznaczają miejsce do wprowadzania danych, pola białe zaś są to stałe dane lub zawierają odpowiednie formuły obliczeniowe.

5 Budżetowanie i planowanie 21/08 Budżetowanie i planowanie 21/09 Arkusz P-OPER oraz P-POZOST W dalszej kolejności powinieneś zaprojektować formularz służący do szacowania przepływów operacyjnych. Przykładowy arkusz o nazwie P-OPER prezentujemy na rysunku 3. Wzorem poprzedniego formularza na początku wprowadzasz formułę kopiującą nazwę rozpatrywanego projektu inwestycyjnego. Dalej na rysunku znajduje się właściwy formularz w postaci tabelarycznej, składający się z nagłówka i boczku. W nagłówku mieszczą się kolejne okresy od 0 do 20. W razie konieczności liczbę okresów możesz rozszerzyć, dostawiając odpowiednią liczbę kolumn. Natomiast w boczku tabeli znajduje się specyfikacja przepływów operacyjnych, podzielona na dwie główne części: 1) amortyzacja, 2) przychody i koszty. Pierwsza część AMORTYZACJA składa się z 7 wierszy, pierwszych 6 wierszy (komórki od C8 do C13) masz na określenie 6 potencjalnych składników majątku trwałego, podlegającego amortyzacji. W ostatnim wierszu części dla określenia amortyzacji zamieszczasz formułę sumującą wszystkie odpisy amortyzacyjne według uprzednio dokonanej specyfikacji. Przykładowo w wierszu nr 14 (RAZEM AMORTYZACJA) dla okresu zerowego powinieneś wprowadzić następującą formułę =SUMA(D8:D13) W razie konieczności możesz rozszerzyć liczbę wierszy w przypadku potrzeby większej ilości rodzajów amortyzowanych składników majątku, związanych z planowaną inwestycją. Pamiętaj jednak, aby uwzględnić ten fakt w formule podsumowującej łączną kwotę amortyzacji za każdy okres z osobna. Rys. 3. Formularz szacowania przepływów operacyjnych arkusz P-OPER W drugiej części PRZYCHODY I KOSZTY określasz poszczególne elementy składające się ostatecznie na wynik netto. W pierwszych dwóch wierszach tej części określasz plan sprzedaży (w sztukach) oraz cenę jednostkową za każdy okres osobno. W kolejnym wierszu (Przychody ze sprzedaży) wprowadź formułę obliczającą iloczyn dwóch poprzednich wierszy, tj. plan sprzedaży cena jednostkowa. Przykładowa formuła dla okresu zerowego wygląda następująco: = D15*D16 W następnym wierszu określ jednostkowy koszt zmienny. Wówczas w kolejnym wierszu możesz łatwo policzyć całkowite koszty zmienne, mnożąc plan sprzedaży przez jednostkowy koszt zmienny. Dla okresu pierwszego (komórka E19) przykładowa formuła wygląda następująco: = E15*E18

6 Budżetowanie i planowanie 21/10 Budżetowanie i planowanie 21/11 W okresie zerowym koszty zmienne wynoszą zawsze 0. A zatem w komórce D19 możesz od razu wpisać 0. Wynika to z faktu, że wszelkie koszty poniesione przed właściwym rozpoczęciem realizacji projektu inwestycyjnego stanowią składnik nakładów inwestycyjnych lub pozostałych przepływów operacyjnych (oczywiście w okresie zerowym). Jeśli już policzyłeś całkowite koszty zmienne (wiersz 19 arkusza), oszacuj następnie koszty stałe ponoszone w poszczególnych okresach. Wiersz 20 jest przeznaczony do szacunku kosztów stałych. Ponieważ amortyzację będącą kosztem stałym (ale nie wydatkiem pieniężnym) już obliczyłeś (wiersz 14), pozycja koszty stałe nie zawiera amortyzacji (Koszty stałe bez amortyzacji). W wierszu 21 dla przejrzystości i porządku konstruowania formuł matematycznych zamieszczono pozycję Amortyzacja, gdzie następuje przekopiowanie kwot amortyzacji z wiersza 14 (Razem amortyzacja). Przykładowo dla okresu zerowego (komórka D21) formuła przybiera postać: =D14 W kolejnym wierszu 22 możesz dokonać podsumowania kosztów (wiersz Razem koszty). Składają się nań 3 pozycje: 1) koszty zmienne, 2) koszty stałe bez amortyzacji, 3) amortyzacja. Dla okresu zerowego formuła dla wiersza Razem koszty przybiera postać: =SUMA(D19:D21) Następnie oblicz zysk brutto (wiersz 23). Stanowi on różnicę pomiędzy kwotą przychodów ze sprzedaży (wiersz 17) a pozycją kosztów całkowitych (wiersz 22). Dla okresu zerowego (komórka D23) formuła jest następująca: =D17-D22 W kolejnym zaś wierszu określ stawkę podatku dochodowego od przedsiębiorstw (CIT). Ponieważ jeden okres może stanowić rok obrotowy, w przyjętym rozwiązaniu masz możliwość określenia różnych stawek podatku dla poszczególnych okresów. Pamiętaj, że jest to szczególnie ważne w przypadku rozpatrywania wieloletnich projektów inwestycyjnych. Mając sprecyzowane stawki podatku dochodowego, możesz obliczyć kwotę podatku dochodowego. W wierszu 25 (Podatek dochodowy) wprowadź formułę warunkową, ze względu na fakt, że w przypadku ujemnego wyniku brutto (straty brutto) kwota podatku będzie równa 0, gdyż podatek dochodowy nie może być ujemny. Przykładowa formuła (dla okresu zerowego) będzie wyglądać następująco: =JEŻELI(D23<=0;0;D23*D24) W wyniku kalkulacji tak przyjętej formuły, jeżeli wynik brutto jest ujemny lub zerowy, kwota podatku dochodowego wynosi 0. W przeciwnym przypadku (wynik brutto jest dodatni), kwota podatku jest wynikiem iloczynu stawka podatku wynik brutto. W ostatnim wierszu części Przychody i koszty kalkulujesz zysk netto (tj. po uwzględnieniu zapłaconego podatku dochodowego). Stanowi on różnicę pomiędzy zyskiem brutto (wiersz 23) a kwotą podatku (wiersz 25). Przykładowa formuła dla okresu zerowego (komórka D26): =D23-D25 Poniżej części Przychody i koszty umieść wiersz, w którym dokonasz kalkulacji łącznych przepływów operacyjnych,

7 Budżetowanie i planowanie 21/12 Budżetowanie i planowanie 21/13 składające się nań suma zysku netto i amortyzacji (co łącznie możesz określić mianem nadwyżki finansowej). Ponieważ obliczane przepływy operacyjne dotyczą konkretnego projektu inwestycyjnego i w konsekwencji są pomijane koszty i przychody finansowe oraz saldo zysków i strat nadzwyczajnych, wspomniana nadwyżka finansowa (zysk netto plus amortyzacja) w rzeczywistości stanowi odpowiednik zysku operacyjnego po opodatkowaniu. Przykładowa formuła dla okresu zerowego (komórka D27) wygląda następująco: =D26+D21 tj. pozostałe rodzaje przepływów finansowych związanych z planowaną inwestycją. Przykładowa formuła dla okresu zerowego przyjmuje postać: =SUMA(C8:C15) Wyniki formuły sumującej wykorzystasz w późniejszych kalkulacjach. Na tej samej zasadzie jak arkusz P-INWEST, projektujesz arkusz P-POZOST, w którym umieszczasz pod nazwą projektu inwestycyjnego formularz do określenia pozostałych przepływów związanych z rozważanym projektem inwestycyjnym, ale nieuwzględnionych w poprzednich dwóch formularzach, w których szacowane były przepływy inwestycyjne (arkusz P-INWEST) oraz przepływy operacyjne (arkusz P-OPER). Formularz do określania pozostałych przepływów związanych z analizowaną inwestycją przedstawiony jest na rysunku 4. W nagłówku tabeli zamieszczasz kolejne okresy od 0 do 20 (lub więcej w razie konieczności), w boczku zaś kolejny numer (od 1 do 8) i miejsce na specyfikację (krótki opis) przepływu finansowego. W rozważanym arkuszu pozostawiliśmy miejsce na 8 rodzajów pozostałych przepływów finansowych. W razie konieczności możesz je łatwo rozszerzyć, dodając odpowiednią liczbę wierszy. W pozostałych polach masz możliwość określenia wysokości pozostałych przepływów finansowych w poszczególnych okresach realizacji projektu. W wierszu oznaczonym RAZEM POZOSTAŁE PRZEPŁYWY dla każdej kolumny od okresu 0 do 20 wprowadź formułę sumującą wszystkie wiersze Rys. 4. Formularz szacowania pozostałych przepływów związanych z projektem inwestycyjnym arkusz P-POZOST Arkusz z tabelą integrującą przepływy finansowe Jeśli już skonstruowałeś formularze do szacowania przepływów inwestycyjnych, operacyjnych oraz pozostałych, stwórz tabelę agregującą sumy wszystkich 3 rodzajów przepływów finansowych związanych z realizacją zamierzonego projektu inwestycyjnego. Łączna suma przepływów inwestycyjnych, operacyjnych oraz pozostałych składa się na kluczową kategorię, jaką stanowią Wolne przepływy pieniężne netto (ang. Free cash flow).

8 Budżetowanie i planowanie 21/14 Budżetowanie i planowanie 21/15 Przedstawione są w Twoim arkuszu jako wynik formuły w wierszu 17. Arkusz integrujący oraz sumujący wszystkie 3 przepływy finansowe znajduje się na rysunku 5. Następny rodzaj przepływu to przepływy operacyjne (kopia z arkusza P-OPER wiersz 27). Przykładowa formuła dla okresu zerowego: = P-OPER!D27 Ostatni przepływ tj. pozostałe przepływy stanowi kopię z arkusza P-POZOST (wiersz 16). Przykładowa formuła dla okresu zerowego: = P-POZOST!C16 Rys. 5. Arkusz integrujący oraz sumujący przepływy inwestycyjne, operacyjne oraz pozostałe przepływy pieniężne arkusz P-NETTO Tradycyjnie w nagłówku tabeli umieszczasz kolejne okresy od 0 do 20. Jeżeli chcesz rozszerzyć arkusz kalkulacyjny do oceny projektów inwestycyjnych o większą liczbę okresów, dodaj odpowiednią liczbę kolumn. Pamiętaj, że to samo musisz uczynić dla poprzednich 3 formularzy: (1) arkusz P-INWEST, (2) arkusz P-OPER, (3) arkusz P-POZOST. A zatem wszystkie 4 arkusze powinny posiadać równą liczbę kolumn (w naszym przykładzie jest to 21 kolumn od 0 do 20). W boczku tabeli umieszczasz specyfikację (rodzaj) przepływu pieniężnego. Najpierw przepływy inwestycyjne, zawierające formułę kopiującą z arkusza P-INWEST (wiersz 20). Dla okresu zerowego formuła przyjmuje postać (komórka D14 w arkuszu P-NETTO): = P-INWEST!D20 W ostatnim wierszu omawianej tabeli (w wierszu 17) dokonaj natomiast podsumowania dla każdego okresu osobno tych 3 rodzajów przepływów finansowych, łącznie składających się na Przepływy pieniężne netto. Formułę dla okresu zerowego możesz zapisać jako: =SUMA(D14:D16) Pozycja ta będzie dla Ciebie stanowić fundament dalszych kalkulacji, a określisz je w dalszej części jako Przepływy netto nominalne. Arkusz OCENY Kolejny arkusz OCENY wykorzystujesz do kalkulacji poszczególnych kryteriów oceny projektów inwestycyjnych przedsiębiorstw. Arkusz ten prezentujemy na rysunkach 6 i 7. W górnej części umieściliśmy dane identyfikacyjne projektu, tj. jego nazwę, jednostkę czasu, czas życia projektu, jednostkę pieniężną, stopę dyskontową i stopę reinwestycji. Dane te kopiujesz za pomocą odpowiedniej formuły z arkusza o nazwie P-NETTO, której postać wygląda następująco: = P-NETTO!D3.

9 Budżetowanie i planowanie 21/16 Budżetowanie i planowanie 21/17 Poniżej tych danych masz tabelę, składającą się z 9 kolumn, służącą do kalkulacji mierników oceny przedsięwzięć inwestycyjnych przedsiębiorstw. Podobnie jak w poprzednich arkuszach, pozostawiliśmy miejsce na maks. 21 okresów (od 0 do 20 włącznie wiersze od 12 do 32). Pierwsza kolumna służy jedynie do opisu numeru kolejnego okresu. W 2. kolumnie umieszczasz obliczone uprzednio przepływy netto (nominalne) z arkusza P-NETTO, wiersza 17 (RAZEM PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE NETTO). Aby zapobiec niepotrzebnemu wyświetlaniu się zer w okresach nieobjętych analizą (w przypadku gdy czas życia projektu jest krótszy niż 20 okresów), zastosuj formułę warunkową, narzucającą wyświetlanie pustej komórki dla okresu nieaktywnego. Dla okresu zerowego formuła będzie wyglądać następująco: =JEŻELI(A12<=$D$6; P-NETTO!D$17; ) Natomiast dla okresu pierwszego: =JEŻELI(A13<=$D$6; P-NETTO!E$17; ) W 3. kolumnie musisz wyliczyć dla każdego okresu zsumowane (skompensowane) przepływy netto (nominalne), co będzie służyć w późniejszym wyliczaniu okresu zwrotu. Ponieważ arkusz jest przystosowany do analizy projektów inwestycyjnych typowych, nietypowych oraz odwrotnych od typowych, dla okresu zerowego formuła matematyczna będzie inaczej skonstruowana w porównaniu do pozostałych okresów. I tak, dla okresu zerowego wpisz: =SUMA.JEŻELI(B12:B32; <0 ;B12:B32)+JEŻELI- (B12>0;B12;0) Natomiast dla okresu pierwszego, formuła przyjmie postać: =JEŻELI(B13= ; ;C12+JEŻELI(B13>0;B13;0)) Rys. 6. Arkusz OCENY służący do kalkulacji podstawowych kryteriów oceny i analizy projektów inwestycyjnych część 1 W kolejnych okresach formuła oparta jest na tej samej zasadzie, zmieniają się natomiast numery komórek B i C o jeden w górę. Przykładowo dla okresu 20 (wiersz 32) formuła jest następująca: =JEŻELI(B32= ; ;C31+JEŻELI(B32>0;B32;0))

10 Budżetowanie i planowanie 21/18 Budżetowanie i planowanie 21/19 W 4. kolumnie wyliczasz współczynnik dyskonta. Za podstawowy parametr możesz uznać określoną przez użytkownika systemu stopę dyskontową, wpisywaną w arkuszu P-NETTO i wyświetlaną jednocześnie w opisywanym arkuszu (OCENY) w komórce H5. Formuła obliczeniowa współczynnika dyskonta dla okresu zerowego przyjmuje postać: =JEŻELI(B12= ; ;POTĘGA(1+$H$5;-1*A12)) Więcej informacji dotyczących współczynnika dyskonta oraz stopy reinwestycji znajdziesz w kolejnym artykule z tej serii studium przypadku. To już w następnej aktualizacji! Dla kolejnych okresów symbole komórki B i A zmieniają się o 1. Gdy masz już współczynniki dyskonta, łatwo możesz dokonać kalkulacji zdyskontowanych przepływów pieniężnych netto (kolumna nazwana jako Przepływy netto zdyskontowane). Wystarczy, abyś jedynie przemnożył nominalne przepływy pieniężne netto (kolumna 2) przez współczynnik dyskonta (kolumna 4) dla każdego okresu oddzielnie. Przykładowo dla okresu zerowego formuła przyjmuje postać: =JEŻELI(B12= ; ;D12*B12) Podobnie jak w przypadku przepływów netto nominalnych, tak zdyskontowane przepływy netto musisz zsumować, co będzie Ci dalej służyć w wyliczeniu zdyskontowanego okresu zwrotu. W tym celu masz przygotowaną kolumnę 6. W tym przypadku również dla okresu zerowego skonstruuj formułę obliczeniową w odmienny sposób w porównaniu do pozostałych okresów (od 1 do 20). Dla okresu zerowego formuła przybierze postać: =SUMA.JEŻELI(E12:E32; <0 ;E12:E32)+ JEŻELI(E12>0;E12;0) Natomiast przykładową formułę dla okresu pierwszego możesz zapisać w sposób następujący: =JEŻELI(B13= ; ;F12+JEŻELI(E13>0;E13;0)) W kolejnej 7. kolumnie umieść formuły kalkulujące współczynniki kapitalizacji, tzn. współczynniki przyszłej wartości, za pomocą których możliwe jest obliczenie przyszłej wartości strumienia pieniężnego w zależności od upływu czasu i zastosowanej stopy procentowej. Za podstawę przyjmij założoną stopę reinwestycji, wyświetlaną w opisywanym arkuszu w komórce H6. Przykładowa formuła dla okresu zerowego przyjmuje postać: =JEŻELI(B12= ; ;POTĘGA(1+$H$6;$D$6-A12)) Dla kolejnych okresów zmianie ulegają indeksy (numery) komórek B i A, będące zmiennymi w powyższej formule. Obliczone w ten sposób współczynniki kapitalizacji posłużą Ci do kalkulacji przepływów netto kapitalizowanych do końca trwania projektu inwestycyjnego. W tym celu służy 8. kolumna. Musisz skapitalizować (za pomocą współczynników kapitalizacji) przepływy dodatnie. Generalnie powinieneś przemnożyć przepływy netto nominalne przez odpowiedni dla danego okresu współczynnik kapitalizacji, z zastrzeżeniem wyłączenia przepływów ujemnych (za pomocą funkcji warunkowej). Przykładowa formuła dla okresu zerowego: =JEŻELI(B12= ; ;JEŻELI(B12>0;G12*B12;0)) Natomiast w 9. kolumnie powinieneś zdyskontować jedynie przepływy ujemne, wykorzystując obliczone współczynniki dyskonta w kolumnie 4. (za pomocą funkcji warunkowej wyłącz przepływy dodatnie). Dla okresu zerowego formuła przybiera postać: =JEŻELI(B12= ; ;JEŻELI(B12<0;B12*D12;0)) Na końcu opisywanej tabeli umieść jeszcze jeden wiersz służący do podsumowania wybranych kolumn za wszystkie okresy (wiersz 33 na rysunku 6). Formuły sumujące wszystkie okresy wprowadź w następujące kolumny:

11 Budżetowanie i planowanie 21/20 Budżetowanie i planowanie 21/21 Druga tabela OCENY Przepływy netto nominalne (kolumna 2); Przepływy netto zdyskontowane (komuna 5); Przepływy dodatnie skapitalizowane do końca trwania projektu (kolumna 8); Przepływy ujemne zdyskontowane (kolumna 9). Poniżej opisanej tabeli w tym samym arkuszu (OCENY) musisz skonstruować jeszcze drugą tabelę zawierającą syntetyczne kryteria oceny przedsięwzięć inwestycyjnych przedsiębiorstw, którą prezentujemy na rysunku 7. W tabeli znajduje się 7 kryteriów oceny efektywności projektu inwestycyjnego. W kolumnie H powinieneś umieścić odpowiednie formuły matematyczne. Podstawową kategorią jest Zaktualizowana wartość netto (NPV ang. Net Present Value). W rzeczywistości NPV to nic innego jak suma zdyskontowanych przepływów netto kolumna 5 poprzedniej tabeli. Suma ta jest umieszczona w komórce E33, a zatem w komórkę H37 wpisz: =E33 Dla drugiego kryterium Zmodyfikowanej wartości netto (MNPV ang. Modified Net Present Value) do poprawnych obliczeń wykorzystujesz sumę przepływów dodatnich skapitalizowanych do końca trwania projektu (komórka H33), sumę przepływów ujemnych zdyskontowanych (komórka I33), stopę dyskontową (komórka H5) i czas trwania projektu (komórka D6): =H33*POTĘGA(1+H5;-1*D6)+I33 Kolejną formułę, obliczającą współczynnik rentowności (PI ang. Profitability Index), skonstruuj w poniższy sposób: =(SUMA.JEŻELI(E12:E32; >0 ;E12:E32))/ (-1*(SUMA.JEŻELI(E12:E32; <0 ;E12:E32))). Następne kryterium wewnętrzną stopę zwrotu (IRR ang. Internal Rate of Return) możesz obliczyć, korzystając z wbudowanej funkcji w arkusz kalkulacyjny MS Excel o nazwie IRR. Funkcja ta składa się z 2 argumentów: 1) zakresu komórek składających się z przepływów netto nominalnych oraz 2) stopy dyskontowej. W efekcie końcowym formuła na wewnętrzną stopę zwrotu (IRR) przyjmie poniższą postać: =IRR(B12:B32;H5) Rys. 7. Arkusz OCENY służący do kalkulacji podstawowych kryteriów oceny i analizy projektów inwestycyjnych część 2 Natomiast formuła na zmodyfikowaną wewnętrzną stopę zwrotu (MIRR ang. Modified Internal Rate of Return) wykorzystuje 3 argumenty: 1) sumę przepływów dodatnich skapitalizowanych do końca trwania projektu (komórka H33), 2) sumę przepływów ujemnych zdyskontowanych (komórka I33) oraz 3) czas trwania projektu (komórka D6).

12 Budżetowanie i planowanie 21/22 Budżetowanie i planowanie 21/23 W efekcie jej formalny zapis przyjmuje postać: = POTĘGA(H33/(-1*I33);1/D6)-1 Dwa ostatnie kryteria kalkulują zwykły i zdyskontowany okres zwrotu nakładów. Arkusz do analizy wrażliwości Teraz przedstawimy Ci sposób konstrukcji arkuszy przeznaczonych do wspomagania analizy wrażliwości. W tym celu musisz zaprojektować 2 arkusze: 1. ANAL-WRAŻL-DANE, arkusz zawierający obliczenia danych do analizy wrażliwości, 2. ANAL-WRAŻL-OBL, arkusz obliczeń wspomagający ocenę ryzyka za pomocą analizy wrażliwości. W tym celu ponownie przelicz wartości przepływów netto (nominalnych) dla każdego okresu w przypadku zmiany wolumenu sprzedaży oraz zmiany jednostkowych kosztów sprzedaży. Celem dalszych obliczeń wprowadź parametr, który będzie określany przez użytkownika por. komórka D7 na rysunku 8 (pole zaznaczone szarym kolorem). Komórka D7 służy do określania procentowej zmiany wartości oczekiwanych (stopy odchylenia). A zatem format liczby powinien być ustawiony jako procentowe, z jednym miejscem po przecinku. Poprzednio zaprojektowane arkusze w celu kalkulacji przepływów netto (nominalnych) potraktuj jako wartości oczekiwane. Będą służyć Ci jako wariant wyjściowy przeprowadzanej analizy wrażliwości. Na rysunku 8 prezentujemy wynikową tabelę z uzyskanymi wartościami przepływów netto przy zmniejszeniu i wzroście określonych kategorii ekonomicznych. W zaprojektowanym systemie przyjmujesz, że procentowej zmianie odchyleniu od wartości oczekiwanych będą podlegać następujące 3 kategorie, uznane za najbardziej wrażliwe, ze względu na niepewność ich kształtowania w przyszłości: u zmiana wolumenu sprzedaży, u zmiana jednostkowych kosztów zmiennych, u zmiana stopy dyskontowej. Rys. 8. Tabela zawierająca obliczone przepływy netto przy zadanym procentowym odchyleniu od wartości oczekiwanych Poniżej umieść tabelę zawierającą wynikowe obliczenia przepływów netto łącznie dla 4 wariantów (por. rysunek 8): 1) spadek sprzedaży (wiersz 10), 2) wzrost sprzedaży (wiersz 11), 3) spadek jednostkowych kosztów zmiennych (wiersz 12), 4) wzrost jednostkowych kosztów zmiennych (wiersz 13).

13 Budżetowanie i planowanie 21/24 Budżetowanie i planowanie 21/25 Poniżej w celu umożliwienia porównania, w jakim stopniu ulegają zmianie poszczególne warianty od wartości oczekiwanych, umieść (w wierszu 14) przepływy netto oczekiwane. W tym celu komórki w wierszu 14 dla każdego okresu oddzielnie powinny zawierać formuły kopiujące wartości z arkusza P-NETTO. Przykładowa formuła dla okresu zerowego przyjmie postać: = P-NETTO!D17 Natomiast w celu kalkulacji wartości przepływów netto (za każdy okres) dla wcześniej wymienionych 4 wariantów dokonaj oddzielnych kalkulacji w osobnych tabelach. A zatem dla każdego wariantu oddzielna tabela, skonstruowana na tej samej zasadzie, jak część formularza zaprezentowanego na rysunku 3 (arkusz P-OPER), służącego do szacowania przepływów operacyjnych. Przykład takiej tabeli zaprezentowano na rysunku 9. W konstrukcji tej tabeli powinieneś uwzględnić, że następujące dane pobierane są z arkusza P-OPER, tj.: Plan sprzedaży (szt.), Cena jednostkowa, Jednostkowy koszt zmienny, Koszty stałe (bez amortyzacji), Amortyzacja, Stopa podatku dochodowego. Natomiast pośrednie formuły wynikowe, tj. Przychody ze sprzedaży, Koszty zmienne, Razem koszty, Zysk brutto, Podatek dochodowy, Zysk netto, Razem przepływy operacyjne, obliczasz za pomocą odpowiednich formuł, zgodnie z projektem formularza do szacowania przepływów operacyjnych (arkusz P-OPER) por. rysunek 3. Na rysunku 9 zaznaczyliśmy 2 wiersze: 1) plan sprzedaży oraz 2) jednostkowy koszt zmienny. W zależności od wariantu, tj. wzrost/spadek sprzedaży lub wzrost/spadek jednostkowych kosztów zmiennych, musisz dokonać odpowiedniego przeliczenia podstawowej wartości dla każdego okresu oddzielnie, tj. jej zwiększenia lub zmniejszenia o zadany parametr (stopę odchylenia komórka D7). Dla wariantu spadku danej kategorii ekonomicznej, dla każdego okresu powinieneś wyjściową wartość przemnożyć przez czynnik (1 stopa odchylenia). Natomiast dla wariantu wzrostu przemnóż przez czynnik (1+ stopa odchylenia). Rys. 9. Szacowanie przepływów netto (nominalnych) dla danego wariantu wzrostu/spadku określonej kategorii ekonomicznej Przykładowo, w wariancie spadku sprzedaży, dla okresu zerowego formuła przyjmie postać (w komórce D22 por. rysunku 9): = P-OPER!D15*(1-$D$7)

14 Budżetowanie i planowanie 21/26 Budżetowanie i planowanie 21/27 Dla każdego wariantu (spadek/wzrost jednej kategorii ekonomicznej) utwórz osobną tabelę zgodnie z projektem zaprezentowanym na rysunku 9. Pamiętaj, że jeżeli zmianie ulega jedna kategoria ekonomiczna, wówczas zgodnie z zasadami prowadzenia analizy wrażliwości pozostałe pozostają na niezmienionym poziomie (zasada ceteris paribus). Gdy już masz obliczone przepływy netto (nominalne) dla każdego wariantu oddzielnie, dokonaj ponownej kalkulacji wszystkich kryteriów oceny projektów inwestycyjnych (dla zmienionych danych wejściowych, tj. przepływów netto, oraz dla wzrostu/ zmiany stopy dyskontowej). Dokonać tego możesz, projektując odpowiednią liczbę (tyle, ile wariantów) tabel obliczeniowych weź za wzór utworzony arkusz OCENY (por. rysunki 6 i 7). W tym celu możesz zastosować polecenie kopiuj-wklej. Wówczas w szybki sposób uzyskasz odpowiednią liczbę zestawień tabelarycznych. W przedstawianym projekcie dokonaliśmy tego w arkuszu o nazwie ANAL-WRAŻL-OBL. Jedyna modyfikacja dotyczy kolumny 2, gdzie za przepływy netto nominalne wstawiane są dane z poszczególnych wariantów z tabeli zaprezentowanej uprzednio na rysunku 8. Przykładową tabelę prezentujemy na rysunku 10. W naszym przykładzie 2 warianty wzrost i spadek stopy dyskontowej nie wymagały zmian w oszacowanych nominalnych przepływach netto. Wystarczy jedynie dokonać przeliczenia kryteriów ilościowych za pomocą tabeli zaprezentowanej na rysunku 10, z uwzględnieniem przepływów netto z wariantu podstawowego (wyjściowego). Zmianie ulec powinna stopa dyskontowa, od wyjściowej stopy, mnożenie przez czynnik (1+stopa odchylenia) dla wzrostu stopy dyskontowej oraz przez czynnik (1 stopa odchylenia) dla spadku stopy dyskontowej. Pamiętaj, że dla projektów typowych im niższa stopa dyskontowa, tym wyższa wartość NPV. Rys. 10. Kalkulacja poszczególnych kryteriów oceny projektów inwestycyjnych dla wariantu spadku sprzedaży Gdy masz już obliczone kryteria oceny projektów inwestycyjnych dla każdego wariantu (łącznie jest ich 6), dokonaj jeszcze zbiorczego zestawienia kryteriów oceny. Tabelę podsumowującą prezentujemy na rysunku 11.

15 Budżetowanie i planowanie 21/28 Budżetowanie i planowanie 21/29 Do komórek B8, E8, H8 arkusza ANAL-WRAŻL-OBL wprowadź następującą formułę (por. rysunek 11): =-1* ANAL-WRAŻL-DANE!D7 a do komórek D8, G8, J8: = ANAL-WRAŻL-DANE!D7 Natomiast pomiędzy powyższymi komórkami wpisz ręcznie 0%, co ma oznaczać wariant wyjściowy (podstawowy) służący do analizy wrażliwości. Rys. 11. Zestawienia zbiorcze kryteriów oceny przedsięwzięć inwestycyjnych przedsiębiorstw dla analizy wrażliwości Zauważ, że boczek tabeli składa się z 7 opisanych uprzednio kryteriów oceny projektów inwestycyjnych. Nagłówek zaś składa się z 3 głównych części: 1) zmiana wielkości sprzedaży, 2) zmiana jednostkowych kosztów zmiennych, 3) zmiana wymaganej stopy zwrotu. Każda z tych części podzielona jest na dalsze 3 (oddzielne kolumny: 10%; 0%; +10%). Przyjęliśmy procentowe odchylenie w wysokości +/ 10%, wpisaliśmy w arkuszu ANAL-WRAŻL-DANE w komórce D7 wartość odchylenia w wysokości 10%. Łącznie uzyskałeś 9 kolumn (3 warianty względem kategorii ekonomicznych razy 3 warianty wraz z wyjściowym odchyleń). Dla każdego wariantu i odpowiedniego kryterium wprowadź formułę kopiującą właściwy wynik. Pamiętaj, że dla wariantu wyjściowego (podstawowego) system powinien pobierać wyniki obliczone za pomocą tabeli w arkuszu OCENY (por. rysunku 7). Dla poszczególnych wariantów odchyleń pobieraj zaś wyniki z odpowiednio do tego przeznaczonej tabeli pomocniczej. Gdy jesteś użytkownikiem takiego arkusza, możesz zdefiniować własną, odmienną listę kategorii wrażliwych, poddanych analizie wrażliwości, lub ją rozszerzyć w stosunku do powyżej zaprezentowanej. Wówczas zwiększeniu ulegnie liczba tabel pomocniczych do szacowania nominalnych przepływów netto oraz kalkulacji kryteriów ocen. Arkusz wspomagający ocenę ryzyka Ostatnim etapem projektowanego systemu informatycznego oceny projektów inwestycyjnych jest arkusz obliczeń wspomagający ocenę ryzyka za pomocą analizy wrażliwości.

16 Budżetowanie i planowanie 21/30 Budżetowanie i planowanie 21/31 Najpierw musisz utworzyć formularz do wprowadzenia odpowiednich danych służących ocenie towarzyszącego ryzyka za pomocą techniki analizy wrażliwości. Podobnie jak w przypadku analizy wrażliwości, wariant wyjściowy tzw. scenariusz najbardziej prawdopodobny stanowią oszacowane uprzednio nominalne przepływy pieniężne oraz inne przyjęte założenia. Dla łatwiejszego określania nominalnych przepływów netto oraz pozostałych charakterystyk dla dwóch scenariuszy pesymistycznego i optymistycznego, warto, abyś utworzył odpowiedni formularz w pierwszym arkuszu, tj. P-NETTO, poniżej utworzonej tabeli (uprzednio zilustrowanej na rysunku 5) ze zbiorczym podsumowaniem przepływów pieniężnych netto. Rys. 12. Formularz do określania nominalnych przepływów pieniężnych oraz innych danych wejściowych dla scenariusza pesymistycznego i optymistycznego Wówczas gdy masz wyświetlone przepływy pieniężne netto dla wyjściowego wariantu (scenariusza najbardziej prawdopodobnego), łatwiej będzie Ci określić założenia do dwóch pozostałych skrajnych scenariuszy. Formularz do określenia nominalnych przepływów pieniężnych oraz innych założeń do analizy scenariuszowej prezentujemy na rysunku 12. Gdy masz już wprowadzone dane do analizy scenariuszowej, na podobnej zasadzie jak przy okazji analizy wrażliwości, utwórz zestawienia tabelaryczne obliczające poszczególne kryteria oceny przedsięwzięć inwestycyjnych przedsiębiorstw, oddzielnie dla scenariusza optymistycznego i pesymistycznego tak samo, jak pokazaliśmy na rysunku 10. Rys. 13. Zestawienia zbiorcze kryteriów oceny przedsięwzięć inwestycyjnych przedsiębiorstw dla analizy scenariuszowej

17 Budżetowanie i planowanie 21/32 Następnie skonstruuj arkusz zawierający zbiorcze zestawienie tabelaryczne przepływów finansowych oraz wszystkich kryteriów oceny projektów inwestycyjnych wszystkich 3 scenariuszy pesymistycznego, najbardziej prawdopodobnego i optymistycznego. Przykładowy arkusz został przedstawiony na rysunku 13 na poprzedniej stronie. Pamiętaj, aby nie popełnić błędu przy wprowadzaniu formuł do odpowiednich komórek (w celu wyświetlenia odpowiednich danych). Dla każdego scenariusza, pobieraj dane z odpowiednich uprzednio skonstruowanych tabel. Zestawienie to posłuży Ci do analizy, w jakim stopniu ulegają zmianie kryteria oceny projektów inwestycyjnych w zależności od przyjętego scenariusza w odniesieniu do właściwego wariantu wyjściowego (scenariusza najbardziej prawdopodobnego). W kolejnym artykule z tej serii zaprezentujemy studium przypadku analizę, ocenę i interpretację uzyskanych wyników na podstawie przykładowego przedsięwzięcia inwestycyjnego, wraz z przedstawieniem stosowanej metodologii oceny projektów (NPV, IRR, PI, MIRR, okres zwrotu itp.) oraz wyczerpującą interpretacją uzyskanych wyników.