PROJEKT. TRZEBINIA 2014 r.

Transkrypt

1 RADA MIASTA TRZEBINI AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY TRZEBINIA NA LATA Z UWZGLĘDNIENIEM PERSPEKTYWY NA LATA PROJEKT TRZEBINIA 2014 r.

2 Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk Pracownia Badań Środowiskowych i Gospodarki Odpadami Kraków, ul. Józefa Wybickiego 7 Telefon: (12) , Fax: (12) Zleceniodawca: Gmina Trzebinia reprezentowana przez: Urząd Miasta w Trzebini ul. Piłsudskiego Trzebinia AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY TRZEBINIA NA LATA Z UWZGLĘDNIENIEM PERSPEKTYWY NA LATA PROJEKT Kierownik zespołu autorskiego dr inż. Beata Klojzy-Karczmarczyk Trzebinia 2014 r. 2

3 Zleceniodawca: Gmina Trzebinia reprezentowana przez: Urząd Miasta w Trzebini ul. Piłsudskiego Trzebinia AKTUALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY TRZEBINIA NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA PROJEKT Wykonano zgodnie z umową nr: GK.KOS , nr rej. 17(C-2)14 z dn r. Wykonawca: Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk Pracownia Badań Środowiskowych i Gospodarki Odpadami ul. Wybickiego 7, Kraków Zespół autorski: dr inż. Beata Klojzy-Karczmarczyk dr inż. Said Makoudi mgr inż. Janusz Mazurek mgr inż. Jarosław Staszczak tech. Jan Żółtek Trzebinia 2014 r. 3

4 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie Podstawa prawna opracowania Cel opracowania Metodyka prac nad programem Cele polityki ekologicznej państwa oraz województwa małopolskiego Ochrona środowiska w dokumentach strategicznych powiatu i gminy Trzebinia Kompetencje gminy w zakresie ochrony środowiska Ogólna charakterystyka Gminy Trzebinia Położenie administracyjne i geograficzne Sytuacja demograficzna Warunki hydrologiczne i klimatyczne Warunki geologiczne i hydrogeologiczne, surowce mineralne Środowisko przyrodnicze powiatu Użytkowanie terenu i charakterystyka gleb Sytuacja gospodarcza gminy Walory kulturowe i zabytki Gminy Trzebinia Stan zasobów i ocena zagrożeń środowiska na terenie Gminy Trzebinia Powietrze atmosferyczne Stan czystości powietrza atmosferycznego Źródła zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego Wody powierzchniowe Zasoby i stan czystości wód powierzchniowych Zagrożenia powodziowe Gospodarka wodno ściekowa Wody podziemne Zasoby i stan jakości wód podziemnych Ogniska zanieczyszczeń wód podziemnych i powierzchniowych Powierzchnia ziemi i zanieczyszczenie gleb Stan jakości gleb Skutki zaniechania rolniczego użytkowania gruntów rolnych Główne zagrożenia i problemy ochrony gleb Zagrożenia powierzchni terenu Wpływ rozpraszania zabudowy na krajobraz i środowisko przyrodnicze Zasoby surowców mineralnych Klimat akustyczny Zasoby i walory przyrodnicze Szata roślinna i świat zwierzęcy Formy ochrony przyrody Zieleń urządzona Gospodarka leśna Gospodarka łowiecka, pszczelarstwo, wędkarstwo Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące Gospodarka odpadami Zagrożenie poważnymi awariami i nadzwyczajne zagrożenia środowiska Wpływ istniejących oraz prognozowanych problemów komunikacyjnych w gminie na jakość powietrza i klimat akustyczny Główne zagrożenia dla środowiska na obszarze gminy - podsumowanie Edukacja ekologiczna

5 4. Cele i zadania programu ochrony środowiska, kierunki i harmonogram działań ekologicznych Priorytety polityki ekologicznej gminy Trzebinia Kierunki i harmonogram działań ekologicznych Kierunki działań systemowych Ochrona środowiska w planowaniu przestrzennym Edukacja ekologiczna Ochrona zasobów przyrodniczych Ochrona przyrody Ochrona zasobów i poprawa jakości wody Ochrona gleb i powierzchni ziemi Poprawa jakości środowiska i zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego Ochrona i poprawa jakości powietrza atmosferycznego Poprawa jakości klimatu akustycznego Ochrona przed promieniowaniem niejonizującym Przeciwdziałanie poważnym awariom i ograniczanie skutków nadzwyczajnych zagrożeń środowiska Działania w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi Plan działań i koszty realizacji zadań własnych gminy Trzebinia Zadania finansowe w zakresie działań systemowych Zadania finansowe w zakresie ochrony zasobów przyrodniczych Zadania finansowe w zakresie poprawy jakosci środowiska Narzędzia i instrumenty polityki ekologicznej gminy Instrumenty prawne Instrumenty finansowe - źródła finansowania programu Instrumenty społeczne - działania informacyjno-edukacyjne Zarządzanie i monitoring realizacji programu Zarządzanie programem ochrony środowiska Monitoring jakości środowiska Monitoring polityki środowiskowej Monitoring realizacji zadań programu Streszczenie w języku niespecjalistycznym Spis wykorzystanych materiałów Załączniki

6 1. WPROWADZENIE 1.1. Podstawa prawna opracowania Organ wykonawczy gminy w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza i aktualizuje co 4 lata, gminny program ochrony środowiska, uwzględniając wymagania o których mowa w art. 14 oraz art. 17 ustawy z dnia 21 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1232, z późn. zm.). Gminny program ochrony środowiska uchwala rada gminy. Nadrzędnym celem gminnego programu ochrony środowiska jest wynikająca z polityki ekologicznej państwa, troska o zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego środowiska na terenie gminy (dla mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) z zachowaniem zasady zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego. Zadaniem gminnego programu ochrony środowiska jest wskazanie sposobu realizacji polityki ekologicznej państwa na terenie gminy, poprzez wyznaczenie głównych celów ekologicznych (priorytetów ekologicznych, celów średniookresowych i krótkoterminowych, wraz z uzasadnieniem ich wyboru, harmonogramem działań ekologicznych oraz wskazaniem środków niezbędnych do osiągnięcia założonych celów). Program ochrony środowiska jest dokumentem planowania strategicznego, wspomagającym procesy decyzyjne i aktywne zarządzanie środowiskiem. Umożliwia podjęcie zintegrowanych działań na obszarze gminy w celu zapewnienia mieszkańcom bezpieczeństwa ekologicznego i stałej poprawy warunków życia, chroniąc przy tym stan zasobów przyrodniczych i kulturowych. Realizacja programu ochrony środowiska, to cały szereg przedsięwzięć wymagających wspólnego działania wszystkich instytucji samorządowych, organizacji społecznych, podmiotów gospodarczych oraz mieszkańców. Realizacja przez samorządy założonych celów środowiskowych jest jednoznacznie związana z ich kompetencjami stanowiącymi i wykonawczymi. Rada gminy uchwalając program ochrony środowiska przyjmuje do realizacji wytyczone w nim priorytety i cele ekologiczne skoncentrowane na obszarach i w dziedzinach zapewniających maksymalne korzyści dla środowiska. Rada Miasta Trzebini w 2005 r. przyjęła uchwałą pierwszy Program Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia. W roku 2010 r. uchwalono Aktualizację Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata W roku 2014 podjęto prace mające na celu aktualizację programu na lata z uwzględnieniem perspektywy do roku Zaktualizowany dokument został opracowany przez Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Obecna Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata stanowi kontynuację dokumentu programowego Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata

7 2013 opracowanego w 2010 r., przez Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego, Oddział w Katowicach. Aktualizacja Programu ochrony środowiska dla Gminy Trzebinia została opracowana zgodnie z art. 17 ust.1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska - (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1232, z późn. zm.). Zweryfikowane i przyjęte w zaktualizowanym programie ochrony środowiska cele nadrzędne polityki ekologicznej dla Gminy Trzebinia, są zgodne z założeniami Polityki Ekologicznej Państwa (uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie przyjęcia dokumentu Polityka ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 ) oraz z Programem Ochrony Środowiska dla Województwa Małopolskiego na lata jak również z projektem jego aktualizacji opracowanym w 2014 r. p.n. Program Strategiczny Ochrona Środowiska. Aktualizacja programu została sporządzona przy współpracy i wykorzystaniu materiałów udostępnionych przez Wydział Gospodarki Komunalnej, Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa, Urzędu Miasta w Trzebini. Przy opracowaniu dokumentu wykorzystano również informacje przekazane przez Starostwo Powiatowe w Chrzanowie, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, sprawozdania Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie, opracowania Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego oraz informacje z pozostałych instytucji i podmiotów wykonujących na terenie gminy zadania związane z ochroną środowiska Cel opracowania Nadrzędnym celem Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata (w skrócie POŚ), jest weryfikacja i uaktualnienie celów i kierunków działań ekologicznych zmierzających do zapewnienia maksymalnej ochrony środowiska jako istotnego elementu rozwoju gospodarczego i społecznego gminy. W celu przeprowadzenia aktualizacji programu, sporządzono analizę stanu i tendencji zmian jakości głównych komponentów środowiska na terenie gminy. Zgodnie z przyjętą strukturą zaktualizowanego programu, zdefiniowano w nim nadrzędne cele średniookresowe do roku 2021 oraz wynikające z nich kierunki działań i zadania krótkoterminowe, przewidziane do realizacji w latach Ochrona środowiska powinna być zagadnieniem spójnym z całością działań realizowanych przez gminę. Naczelną zasadą, która powinna być przyjęta w działaniach zmierzających do zdrowego i przyjaznego środowiska jest zasada zrównoważonego rozwoju. Oznacza to taki rozwój, który zaspokaja potrzeby obecnego pokolenia, nie ograniczając możliwości realizacji potrzeb przyszłych pokoleń. Zrównoważony rozwój oznacza prowadzenie szerokiej działalności gospodarczej i społecznej przy jednoczesnym ograniczaniu lub eliminowaniu dalszej degradacji środowiska 7

8 naturalnego oraz na podejmowaniu działań zmierzających do rewitalizacji zniszczonych elementów środowiska. Nadrzędnym kryterium rozwiązań o charakterze strategicznym na wszystkich szczeblach zarządzania, powinna być kontynuacja działań systemowych zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Jest to takie prowadzenie strategii, polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego, które pozwala zachować zasoby i walory środowiska przyrodniczego w stanie zapewniającym możliwości ciągłego korzystania z nich, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej na poziomie ekosystemowym, gatunkowym i genowym. Polityka środowiskowa umożliwia harmonizację rozwoju społeczno-gospodarczego z ochroną walorów środowiska i powoduje konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką sektorową w pozostałych dziedzinach gospodarki. Długoterminowym celem Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata jest dążenie do zrównoważonego rozwoju gospodarczego gminy, gdzie ochrona środowiska stanowi nierozłączną część procesów rozwojowych i jest rozpatrywana razem z nimi. Sformułowanie podstaw polityki ekologicznej samorządu gminnego wiąże się decydująco z określeniem celu tej polityki, który z jednej strony powinien uwzględniać krajowe, wojewódzkie i powiatowe zadania ochrony środowiska, zaś z drugiej strony tworzyć warunki do realizacji lokalnych celów społeczno-ekonomicznych. Na przyszły stan środowiska przyrodniczego gminy ma wpływ wiele czynników. Są to m.in.: tempo wzrostu poziomu życia mieszkańców, skala aktywności przemysłowo-usługowej, kierunki rozwoju rolnictwa i transportu, dostępność środków finansowych na inwestycje z zakresu ochrony środowiska itp. Biorąc pod uwagę główne uwarunkowania i problemy ochrony środowiska, w Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata jako główny kierunek przyjęto kontynuację dotychczasowej polityki ekologicznej Gminy Trzebinia skupionej wokół podstawowego celu: Kompleksowa poprawa jakości środowiska Gminy Trzebinia dla zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego, realizowana z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju Cel ten jest zgodny z celem podstawowym umieszczonym w projekcie programu ochrony środowiska województwa małopolskiego Program Strategiczny Ochrona Środowiska opracowanym w 2014 r. W dokumencie tym będącym aktualizacją obecnego programu ochrony środowiska dla województwa, przyjęto jako cel nadrzędny: 8

9 Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego oraz ochrona zasobów środowiska dla rozwoju Małopolski Przyjęty cel polityki ekologicznej dla Gminy Trzebinia wynika również z dokumentu bezpośrednio nadrzędnego jakim jest Projekt Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Chrzanowskiego na lata z perspektywą do roku 2018 ( Ochrona środowiska jest jednym z obowiązkowych działań władz publicznych, które poprzez swoją politykę powinny dążyć do zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego. Do obowiązków gmin należy, miedzy innymi, wykonywanie zadań z zakresu ochrony środowiska oraz udział w odpowiedzialności za jakość życia mieszkańców. Członkostwo w Unii Europejskiej narzuca odpowiednie wymogi i konieczność osiągnięcia standardów UE w zakresie ochrony środowiska. Efektywność działań w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego zależy, w znacznej mierze, od polityki i rozwiązań przyjętych na szczeblu lokalnym a także od pozyskania środków finansowych oraz zainteresowania i zrozumienia ze strony mieszkańców. Podejmowane działania powinny być prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem krótko- i średniookresowym, sporządzonym na podstawie przeprowadzonej analizy aktualnej sytuacji i przewidywanych zagrożeń środowiska w gminie. Program ochrony środowiska jest dokumentem planowania i zarządzania strategicznego o charakterze doradczym, stawiającym cele i kierunki polityki ekologicznej samorządu gminnego i określającym wynikające z tej polityki działania, które powinny być podejmowane przez wszystkie grupy zadaniowe mające swój udział w ochronie środowiska i korzystaniu z jego zasobów. Program ochrony środowiska powinien stanowić przesłankę do konstruowania budżetu gminy i jest podstawą do ubiegania się o fundusze pomocowe ze źródeł krajowych oraz z funduszy Unii Europejskiej. Realizacja zadań postawionych w programie ochrony środowiska, służących do osiągnięcia celów ekologicznych z podziałem na poszczególne komponenty środowiska, powinna spowodować poprawę warunków życia mieszkańców poprzez zachowanie lub polepszenie walorów środowiska przyrodniczego przy uwzględnieniu głównego charakteru działalności gospodarczej gminy. Poszczególne wytyczne, zawarte w programie ochrony środowiska, powinny być respektowane i uwzględniane w programach i planach szczegółowych oraz w działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Program ochrony środowiska służyć będzie koordynacji działań związanych z ochroną środowiska w gminie. Sporządzona Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata obejmuje następujące główne elementy: Charakterystyka ogólna obszaru Gminy Trzebinia. 9

10 Charakterystyka stanu aktualnego środowiska przyrodniczego na obszarze gminy w odniesieniu do poszczególnych jego komponentów. Obserwowane oraz przewidywane zagrożenia środowiska przyrodniczego na obszarze gminy. Cele ekologiczne postawione do osiągnięcia dla poszczególnych komponentów środowiska. Główne kierunki działań zmierzających do poprawy w zakresie ochrony środowiska w okresach krótko- i średnioterminowych. Uwarunkowania realizacyjne programu w zakresie koordynacji działań, źródeł finansowania oraz w zakresie zarządzania środowiskiem. Zasady monitorowania efektów wdrażania programu Metodyka prac nad programem Obecna aktualizacja Programu ochrony środowiska dla Gminy Trzebinia, podobnie jak poprzednia aktualizacja Programu na lata , została opracowana zgodnie z zasadą otwartego planowania, czyli w ścisłej współpracy z przedstawicielami administracji rządowej, samorządowej, instytucji naukowo-badawczych, organizacji ekologicznych oraz z zakładami przemysłowymi funkcjonującymi na danym terenie i lokalną społecznością. Dokumentem wyjściowym do sporządzenia aktualizacji było opracowanie: Aktualizacja Programu ochrony środowiska dla Gminy Trzebinia na lata W pracach nad aktualizacją Programu na lata , wykorzystano również wszelkie dokumenty udostępnione przez powiat i gminę takie jak: programy ochrony środowiska aktualne i z lat ubiegłych, sprawozdania z realizacji programów ochrony środowiska, strategie rozwoju powiatu i gminy, ankiety, sprawozdania środowiskowe i in. Na podstawie dostarczonych informacji oraz w oparciu o opublikowane wyniki badań środowiska na terenie gminy za lata , uaktualniono dane dotyczące stanu środowiska na terenie gminy, poszczególnych jego komponentów oraz zakresu realizowanych zadań. Kierując się potrzebą stosowania jasnych i czytelnych zasad zgodności Programu ochrony środowiska z Polityką ekologiczną państwa przyjęto, że aktualizacja Programu ochrony środowiska dla Gminy Trzebinia powinna mieć strukturę zbliżoną do Polityki ekologicznej państwa na lata z perspektywą do roku W związku z powyższym obecna Aktualizacja Programu ochrony środowiska dla Gminy Trzebinia na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata uwzględniająca analizę i ocenę aktualnego stanu środowiska, zawiera: cele ekologiczne średnioterminowe do roku 2021 wraz z kierunkami działań i zadaniami krótkoterminowymi na lata , harmonogram realizacji programu w latach , zarządzanie programem, aspekty finansowe wdrażania programu. Cele ekologiczne przewidziane do osiągnięcia do roku 2021 wraz z kierunkami działań zostały ujęte w trzech blokach tematycznych: 10

11 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata kierunki działań systemowych, działania w zakresie ochrony zasobów przyrodniczych, działania dla poprawy jakości środowiska i zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego. Ponadto należy podkreślić, że podstawowymi danymi wyjściowymi stanowiącymi bazę dla określenia celów i kierunków działań w niniejszym dokumencie były informacje o zmianach środowiska w ubiegłych latach (szczególnie w latach ). W niniejszym dokumencie wykorzystano również niektóre z zapisów Aktualizacji Programu ochrony środowiska dla Gminy Trzebinia na lata , które z uwagi na aktualność problemów w dziedzinie ochrony środowiska nadal zachowały ważność i istnieje uzasadniona celowość kontynuacji wyznaczonych wtedy celów i zadań. Przy opracowywaniu aktualizacji programu uwzględniono również najważniejsze zasady ogólne tworzenia programów ochrony środowiska, które leżą u podstaw polityki ochrony środowiska w Unii Europejskiej, a także polityki ekologicznej Polski. Są to: Zasada zrównoważonego rozwoju polityka i działania w poszczególnych sektorach gospodarki i życia społecznego powinny być prowadzone w taki sposób, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe możliwości korzystania z nich zarówno przez obecne, jak i przyszłe pokolenia. Zrównoważony rozwój polega na równorzędnym traktowaniu celów społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, poprzez integrowanie polityki ochrony środowiska z polityką w poszczególnych dziedzinach gospodarki. Zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego - którą należy rozumieć jako konieczność zaspokajanie potrzeb obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem i utrzymywaniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń, jako prawo do równego korzystania ze środowiska dla wszystkich regionów i grup społecznych oraz jako konieczność równoważenia potrzeb rozwojowych i cywilizacyjnych człowieka z potrzebami ochrony podstawowych procesów przyrodniczych wraz z ochroną różnorodności biologicznej, Zasada przezorności rozwiązywanie pojawiających się problemów ekologicznych powinno następować przez działania podejmowane gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo, że problem wymaga rozwiązania, a nie dopiero wtedy, gdy istnieje pełne naukowe tego potwierdzenie, Zasada uspołecznienia polityki ekologicznej oznacza tworzenie instytucjonalnych, prawnych i materialnych warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie kształtowania modelu zrównoważonego rozwoju, przy równoczesnym rozwoju edukacji i poprawy świadomości ekologicznej. Gminy jako podstawowe jednostki samorządu terytorialnego mają największą możliwość dotarcia do mieszkańców w celu kreowania odpowiednich postaw ekologicznych, 11

12 Zasada zanieczyszczający płaci oznacza pełną odpowiedzialność, w tym materialną, za skutki zanieczyszczania i stwarzania innych zagrożeń dla środowiska na ich sprawcę, czyli jednostkę użytkującą zasoby środowiska, Zasada prewencji pozwala na przeciwdziałanie nadmiernym emisjom przy założeniu, że przeciwdziałanie negatywnym skutkom dla środowiska naturalnego musi być podejmowane na etapie planowania przedsięwzięć mogących negatywnie oddziaływać na środowisko. Oznacza to obowiązek przeprowadzenia procedury oceny oddziaływania na środowisko oraz konieczność monitoringu środowiskowego prowadzonych inwestycji. Przy podziale dostępnych środków na ochronę środowiska, preferencje powinny otrzymywać działania zapobiegające powstawaniu zanieczyszczeń, np. poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT). Zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej oznacza potrzebę minimalizacji nakładów inwestycyjnych na jednostkę uzyskanego efektu ekologicznego Cele polityki ekologicznej państwa oraz województwa małopolskiego Opracowana Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata zawierająca zaktualizowane cele polityki ekologicznej gminy, jest zgodna z założeniami Polityki Ekologicznej Państwa (uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie przyjęcia dokumentu Polityka ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 ) oraz pozostaje w zgodności z założeniami obowiązującego Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Małopolskiego na lata oraz z ustaleniami zawartymi w projekcie aktualizacji programu wojewódzkiego: Program Strategiczny Ochrona Środowiska - stan na wrzesień 2014 r. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, że państwo zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych, które powinny prowadzić politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Jako podstawowy warunek skutecznej realizacji polityki ekologicznej państwa wymienia się respektowanie zasady zrównoważonego rozwoju w strategiach i politykach w poszczególnych dziedzinach gospodarowania. Realizacja przyjętej polityki ekologicznej państwa opiera się na systemie prawa ochrony środowiska oraz programach, strategiach i polityce ekologicznej, określanych na różnych szczeblach administracji. Polityka ekologiczna państwa określa zasady i sposoby ochrony dziedzictwa przyrodniczego oraz racjonalne użytkowanie zasobów przyrody. Wskazuje na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego, poprzez znaczący wzrost lesistości, utrzymanie europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000, ochronę terenów wodno-błotnych, ochronę bioróżnorodności, renaturalizację i udrażnianie rzek, poprawę stanu czystości wód powierzchniowych i podziemnych, poprawę klimatu akustycznego oraz ochronę przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych i poważnymi awariami przemysłowymi, a także przeciwdziałanie zmianom 12

13 klimatu oraz uporządkowanie gospodarowania odpadami. Obliguje do zrównoważonego wykorzystywania surowców, materiałów, wody i energii oraz do coraz większego rozwoju energetyki odnawialnej, nakazuje kształtowanie stosunków wodnych i ochronę przed powodziami. Głównym celem Polityki Ekologicznej Państwa jest zapobieganie zagrożeniom zdrowia w środowisku i ograniczenie ryzyka dla zdrowia wynikające z narażenia na szkodliwe czynniki środowiskowe. Zgodnie z tym dokumentem, programy ochrony środowiska mają być ukierunkowane na osiągnięcie głównych celów: działania na rzecz zapewnienia realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, przystosowanie do zmian klimatu, ochrona różnorodności biologicznej, racjonalne użytkowanie zasobów przyrody, zrównoważone wykorzystanie surowców, materiałów, wody i energii, poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Analizując szczegółowo ustalenia Polityki Ekologicznej Państwa można wyróżnić następujące grupy celów koniecznych do uwzględnienia w gminnych programach ochrony środowiska: 1. W zakresie działań systemowych: zapewnienie, aby projekty gminnych dokumentów strategicznych podlegały procedurze oceny oddziaływania na środowisko a wyniki oceny były uwzględniane w tych dokumentach, wspieranie przedsiębiorstw w zakresie przystępowania do systemów zarządzania środowiskowego, wydawanie stosownych decyzji, zezwoleń, pozwoleń, wynikających z przepisów ochrony środowiska, doskonalenie struktur zarządzania środowiskiem, podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców, udział gminy w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w zakresie ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (mpzp) w zakresie ochrony środowiska, szczególnie dla terenów zagrożonych. 2. W zakresie ochrony zasobów naturalnych: zachowanie bogatej różnorodności biologicznej, racjonalne użytkowanie zasobów leśnych, racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych, ochrona przed erozją oraz stosowanie dobrych praktyk rolniczych i rekultywacja terenów zdegradowanych przyrodniczo. 13

14 3. W zakresie poprawy jakości środowiska i zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego: ochrona wód przed zanieczyszczeniem, ochrona powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniem, ochrona środowiska przed hałasem i przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, radykalna poprawa gospodarowania odpadami, skuteczny nadzór nad instalacjami będącymi potencjalnymi źródłami awarii przemysłowych powodujących zanieczyszczenie środowiska. Cele oraz zadania konieczne dla realizacji postawionych celów, z zakresu ochrony środowiska dla całego województwa, zostały ujęte w aktualnym Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Małopolskiego na lata W dokumencie tym określono długoterminową politykę ochrony środowiska dla województwa, przedstawiono cele do osiągnięcia, określono sposoby zarządzania środowiskiem i aspekty finansowe realizacji programu. Realizacja postanowień programu wojewódzkiego pozwoli na osiągnięcie w dłuższym okresie czasu, zrównoważonego rozwoju całego województwa, gdzie ochrona środowiska jest integralną częścią procesów rozwojowych i rozpatrywana jest z nimi łącznie. Program ochrony środowiska dla województwa jest dokumentem określającym cele i priorytety w zakresie poprawy stanu środowiska również na obszarze powiatu chrzanowskiego i gminy Trzebinia. Cele te określają także kierunki działań dla Programu ochrony środowiska dla gminy Trzebinia. Są to następujące działania priorytetowe (priorytety ekologiczne) polityki ekologicznej województwa: Poprawa stanu wód i racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi oraz ochrona przed powodzią i suszą, Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami. Oprócz w/w priorytetów uznano za ważne dla poprawy stanu środowiska naturalnego uwzględnienie w programie przedsięwzięć dotyczących: Ochrony przed hałasem (w szczególności komunikacyjnym), Ochrony żywych zasobów przyrody, Ochrony powierzchni ziemi (gleb i złóż surowców mineralnych), Racjonalizacji wykorzystania zasobów surowców i energii (w tym także energii odnawialnej), Ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym, Ochrony przed skutkami poważnych awarii przemysłowych, Zapewnienia bezpieczeństwa biologicznego Małopolski, Podnoszenia świadomości ekologicznej mieszkańców działania promocyjne, edukacyjne. W Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Małopolskiego określono również cele o charakterze systemowym, mające służyć realizacji celu nadrzędnego. Są to następujące cele systemowe: 14

15 Poprawa skuteczności i dokładności działań organów administracji ds. ochrony środowiska, Zwiększenie aktywności rynku do działań na rzecz ochrony środowiska, Poprawa działania mechanizmów ekonomicznych w ochronie środowiska, Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców województwa oraz poprawa dostępu do informacji o środowisku, Wzrost aktywności społecznych organizacji ekologicznych, Zagospodarowanie przestrzeni województwa zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, Rozwój badań i postępu technicznego mających na celu poprawę stanu środowiska, Rozwój współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony środowiska. Główne cele środowiskowe są osiągane poprzez realizację przyporządkowanych im zadań i działań mających na celu ochronę i poprawę jakości środowiska. Poniżej zestawiono cele długoterminowe określone w Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Małopolskiego: Spełnienie norm jakości powietrza atmosferycznego poprzez sukcesywną redukcję emisji zanieczyszczeń do powietrza, Podniesienie komfortu akustycznego mieszkańców województwa, Minimalizacja oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego, Osiągnięcie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych poprzez zapewnienie poprawy jakości wód oraz ochronę zasobów wodnych, Ochrona gleb przed degradacją, rekultywacja terenów zdegradowanych i poprzemysłowych, Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem bio- i georóżnorodności oraz krajobrazu, Zapewnienie bezpieczeństwa biologicznego Małopolski, Ochrona ekosystemów leśnych, Ochrona zasobów złóż przez oszczędne i zrównoważone gospodarowanie, Minimalizacja skutków występowania niekorzystnych zjawisk atmosferycznych i geodynamicznych, Zmniejszenie ryzyka wystąpienia i ograniczanie skutków poważnych awarii przemysłowych dla ludzi i środowiska. Cele te pozostają w zgodności z celem głównym rozwoju Małopolski sformułowanym w Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata : Efektywne wykorzystanie potencjałów regionalnej szansy dla rozwoju gospodarczego oraz wzrost spójności społecznej i przestrzennej Małopolski w wymiarze regionalnym, krajowym i europejskim 15

16 Cel ten realizowany jest w poszczególnych obszarach działań poprzez określenie i realizację szczegółowych kierunków rozwoju województwa. Z punktu widzenia programu ochrony środowiska ważne są obszary działań dotyczące sfery przestrzennej, infrastruktury komunikacyjnej i środowiska. Są to następujące obszary działań: Obszar 2 - Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego, Obszar 3 - Infrastruktura dla dostępności komunikacyjnej, Obszar 5 - Rozwój miast i terenów wiejskich, Obszar 6 - Bezpieczeństwo ekologiczne, zdrowotne i społeczne. W Programie Ochrony Środowiska dla Województwa Małopolskiego określono zakres działań, które muszą być wdrażane na poziomie lokalnym. Do podstawowych zadań, których wdrożenie wymaga uczestnictwa gminy należą: oszczędna gospodarka zasobami naturalnymi takimi jak woda, nośniki energii, wzrost lesistości w skali województwa, rozwój obszarów szczególnie chronionych, ekologiczna lokalizacja obiektów związanych z działalnością przemysłową, gospodarka wodno-ściekowa, gospodarka odpadami, rozwój zaplecza turystyczno-rekreacyjnego, usprawnienie ruchu podmiejskiego, optymalizacja transportu publicznego, edukacja ekologiczna. Ważnym elementem polityki ekologicznej realizowanej przez gminę jest edukacja ekologiczna wymagająca współpracy zarówno z władzami województwa, jak i pozarządowymi organizacjami ekologicznymi. Dokumentem wynikającym z Programu ochrony środowiska jest Program ochrony powietrza dla województwa małopolskiego. Celem dokumentu jest osiągnięcie w całej Małopolsce do 2023 r. dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń w powietrzu: pyłu PM10, PM2,5, benzo(a)pirenu, dwutlenku azotu i dwutlenku siarki. Jak wynika ze zaktualizowanego w 2013 r. dokumentu, najważniejszymi kierunkami działań w zakresie ochrony powietrza na terenie gminy są: realizacja gminnych programów ograniczania niskiej emisji eliminacja niskosprawnych urządzeń na paliwa stałe, rozbudowa i modernizacja sieci ciepłowniczych, termomodernizacja budynków oraz wspieranie budownictwa energooszczędnego w budownictwie mieszkaniowym oraz w obiektach użyteczności publicznej, ograniczenie emisji z transportu, ograniczenie emisji przemysłowej, edukacja ekologiczna mieszkańców. 16

17 Efektem realizacji Programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego będzie zmniejszenie wielkości emisji zanieczyszczeń emitowanych do powietrza. Przewiduje się m.in. osiągnięcie redukcji emisji pyłu PM10 o 28,2% i pyłu PM2,5 o 28,1%. Dokumentem strategicznym o zasięgu wojewódzkim mającym powiązania planistyczne z polityką ekologiczną województwa jest Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego. Podstawowym zadaniem planu zagospodarowania przestrzennego jest określenie celów, zasad oraz kierunków gospodarowania przestrzenią województwa, które stanowią rozwinięcie długofalowej polityki regionalnej, określonej w strategii rozwoju województwa. Ważnym zadaniem jest także stworzenie optymalnych warunków przestrzennych do realizacji przyjętych w strategii priorytetów inwestycyjnych, jak również programów krajowych i wojewódzkich. Istotną funkcją tego dokumentu jest koordynacja zadań rządowych i samorządowych w celu osiągnięcia merytorycznej spójności i zgodności z wojewódzką polityką przestrzenną. Stanowiąc największą i usystematyzowaną bazę danych o gospodarowaniu przestrzenią regionu, plan może także służyć jako płaszczyzna wymiany informacji i podejmowania negocjacji pomiędzy samorządem województwa i gminą. Za cel generalny zagospodarowania przestrzennego województwa małopolskiego przyjęto: Harmonijne gospodarowanie przestrzenią jako podstawa dynamicznego i zrównoważonego rozwoju województwa Cele strategiczne stawiane w planie poszczególnym komponentom polityki przestrzennej dotyczące ochrony środowiska to: oszczędne i zrównoważone gospodarowanie kopalinami, zintegrowana ochrona zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem oraz nadmiernym lub nieuzasadnionym zużyciem, zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, wykorzystanie zasobów glebowych przy uwzględnieniu warunków ekonomicznych i racjonalności ekologicznej, zapewnienie trwałości ekosystemów leśnych, ochrona przyrody i różnorodności biologicznej poprzez zachowanie, wzbogacanie i odtwarzanie zasobów przyrody, uporządkowanie gospodarki odpadami, likwidacja zagrożeń dla środowiska z tytułu zanieczyszczenia powietrza, hałasu, wibracji i promieniowania elektromagnetycznego, zapewnienie zaopatrzenia w wodę wysokiej jakości i odprowadzania ścieków. Poszczególnym celom strategicznym przypisane zostały cele operacyjne. Kolejnym poziomem są kierunki działań, jakie należy podjąć dla osiągnięcia założonych celów operacyjnych. Inne zagadnienia pośrednio wpływające na poprawę stanu środowiska, które znalazły się w planie to: rozwój zagospodarowania turystycznego w harmonii z ochroną przyrody, ekologizacja produkcji rolnej, 17

18 dobrze rozwinięty system transportowy pod względem technicznym, przestrzennym, gospodarczym, społecznym i środowiskowym, rozwój sieci gazowych w obszarach niedoboru zaopatrzenia w gaz zwłaszcza w miejscowościach uzdrowiskowych w celu wyeliminowania palenisk węglowych, ograniczenie do minimum negatywnych skutków oddziaływania elektroenergetyki na środowisko przyrodnicze Ochrona środowiska w dokumentach strategicznych powiatu i gminy Trzebinia Przy tworzeniu powiatowej polityki ekologicznej układem odniesienia oprócz polityki ekologicznej państwa i województwa są lokalne dokumenty o charakterze strategicznym: Projekt Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Chrzanowskiego na lata z perspektywą do roku 2018, Strategia rozwoju Powiatu Chrzanowskiego na lata oraz Strategia rozwoju Gminy Trzebinia na lata Projekt Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Chrzanowskiego W Projekcie Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Chrzanowskiego na lata jako cel nadrzędny polityki ekologicznej Powiatu Chrzanowskiego przyjęto: Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy powiatu chrzanowskiego zapewniający wysoką jakość środowiska Program ochrony środowiska dla powiatu jest dokumentem planowania strategicznego, stawiającym cele i kierunki polityki ekologicznej samorządu powiatu i określającym wynikające z niej działania. Do głównych celów programu zaliczono następujące zadania: Zapewnienie wysokiej jakości powietrza oraz redukcja emisji pyłów i gazów, Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych, rozbudowa systemu kanalizacji oraz racjonalne zużycie wody i ochrona przed powodzią, Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją oraz rekultywacja terenów zdegradowanych Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi, Zmniejszenie uciążliwości hałasu w środowisku, Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych oraz wzrost poziomu lesistości powiatu, Utrzymanie wartości pól elektromagnetycznych na poziomie nie przekraczającym dopuszczalnego lub ich obniżenie do wartości dopuszczalnych, Minimalizacja ilości powstających odpadów i eliminacja zagrożeń wynikających z gospodarowania odpadami, Podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców. 18

19 Strategia Rozwoju Powiatu Chrzanowskiego na lata Strategia Rozwoju Powiatu Chrzanowskiego na lata , jest dokumentem w którym określono zbiór zadań przeznaczonych do realizacji nie tylko przez Starostwo Powiatowe, ale przez całą społeczność lokalną i wszystkie instytucje działające na terenie powiatu. Za główne kierunki rozwoju powiatu chrzanowskiego uznano: rozwój terenów inwestycyjnych i infrastruktury technicznej, rozwój gospodarki lokalnej, rozwój kultury, sportu i rekreacji, rozwój usług społecznych dla mieszkańców. Z punktu widzenia ochrony środowiska za najważniejszy cel strategiczny uznano: Rozwój infrastruktury technicznej zwiększającej atrakcyjność inwestycyjną powiatu Dla realizacja tego celu określono jako najważniejsze następujące cele operacyjne: poprawa dostępności komunikacyjnej oraz przepustowości wewnętrznego układu drogowego na terenie powiatu, rozwój infrastruktury wodno-kanalizacyjnej i gospodarki odpadami, rewitalizacja obszarów zdegradowanych, rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego. Aktualnie dla spełnienie powyższych celów wymagana jest realizacja szeregu zadań, do których w odniesieniu do gminy Trzebinia zaliczyć należy: budowę południowej obwodnicy miasta Trzebinia w ciągu drogi krajowej nr 79, budowę wschodniej obwodnicy miasta Trzebinia, zakończenie realizację projektu kanalizacji na terenie powiatu chrzanowskiego, wdrażanie koncepcji rozwiązujących problemy kanalizacyjne na terenach wiejskich powiatu, propagowanie budowy przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach wiejskich powiatu gdzie z przyczyn technicznych brak sieci kanalizacyjnej, rewitalizację terenów zdegradowanych w gminie Trzebinia, rekultywację składowisk odpadów pogórniczych i terenów zapadliskowych na terenie powiatu. Strategia Rozwoju Gminy Trzebinia na lata Strategia Rozwoju Gminy Trzebinia na lata jest dokumentem który zawiera zadania przeznaczone do realizacji głównie na terenie gminy przez całą społeczność lokalną i wszystkie instytucje działające na terenie gminy. Przeprowadzona w strategii analiza SWOT wykazała że w sferze przyrodniczo-rekreacyjnej i w sferze gospodarczej najistotniejsze problemy mogące mieć wpływ na ochronę środowiska to: Brak obwodnic wyprowadzających ruch z centrum miasta i obszarów wiejskich, Niezadowalający stan techniczny infrastruktury drogowej, 19

20 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata Brak monitoringu działań w zakresie zagospodarowania przestrzennego, Niska klasa gleb, zanik rolnictwa, duża powierzchnia nieużytków rolnych, Niska rozpoznawalność turystyczna i przyrodnicza Gminy, Brak Programu Opieki nad Zabytkami, Negatywne skutki geologiczne przemysłu wydobywczego, Wymagające rekultywacji tereny przemysłowe, Niewystarczająca ochrona zasobów przyrodniczych, brak stref ochrony wokół Puszczy Dulowskiej, Wysoki poziom niskiej emisji (mentalność mieszkańców, czynnik ekonomiczny), Duża ilość odpadów azbestowych, Problem utylizacji odpadów, składowisko zlokalizowane w centrum miasta, Brak regulacji prawnych własności cieków wodnych. Z przeprowadzonej w strategii analizy SWOT wynika również że w sferze przyrodniczorekreacyjnej i w sferze gospodarczej najważniejsze mocne strony gospodarki i warunki lokalizacyjne mogące mieć pozytywny wpływ na ochronę środowiska to: Potencjał ludzki ludzie z inicjatywą, dobrze wykształceni, duża ilość działalności gospodarczych, duża liczba organizacji pozarządowych aktywność społeczności gminy, Rozwinięta infrastruktura techniczna na przeważającym obszarze gminy oczyszczalnie ścieków, wodociągi, kanalizacja, gaz sieciowy, Uchwalone miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, Potencjał przyrodniczy Gminy Trzebinia (ścieżki geologiczne, Jurajski Park Krajobrazowy), Walory turystyczno-rekreacyjne (ścieżki rowerowe, akweny wodne, tereny zielone, wysoka lesistość, Rozwinięta infrastruktura techniczna na przeważającym obszarze gminy oczyszczalnie ścieków, wodociągi, kanalizacja, gaz sieciowy. Jak wynika z powyższych zestawień, na terenie gminy Trzebinia przeważają słabe strony związane głównie z oddziaływaniem na środowisko przemysłu i gospodarki komunalnej. Na podstawie analizy SWOT wyszczególniono w strategii priorytety wynikające z przyjętej wizji rozwoju Gminy Trzebinia do 2020 roku i zdefiniowanych wyzwań rozwojowych. Ze względu na stwarzanie w perspektywie długookresowej największych możliwości wzrostu, uznane one zostały za najważniejsze. Wyodrębniono pięć obszarów priorytetowych, które są względem siebie równoważne i uzupełniające się: Obszar 1. Gospodarka i edukacja zawodowa. Obszar 2. Infrastruktura dla dostępności komunikacyjnej Obszar 3. Miasto Trzebinia i obszary wiejskie Obszar 4. Bezpieczeństwo publiczne, ekologiczne i społeczne. 20

21 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata Obszar 5. Zarządzanie rozwojem gminy. Dla ochrony środowiska na terenie gminy największe znaczenie posiadają cele operacyjne skupione wokół Obszaru 3. oraz Obszaru 4. strategii gminy. Są to odpowiednio następujące cele operacyjne: Cel operacyjny III.1 Rewitalizacja i rozwój obszarów silnie zurbanizowanych. Cel operacyjny III.2 Rozwój obszarów wiejskich. Cel operacyjny III.4 Ochrona przestrzeni kulturowej i przyrodniczej. Cel operacyjny IV.1 Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego oraz wykorzystanie zasobów środowiska naturalnego dla rozwoju Trzebini. Cel operacyjny IV.3 Wspieranie systemów zarządzania bezpieczeństwem publicznym. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Trzebinia Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Trzebinia przyjęte zostało Uchwałą nr XII/114/V/2007 Rady Miasta Trzebini z dnia 28 września 2007 r. Dokument stanowi kompleksową diagnozę wszystkich podstawowych uwarunkowań rozwoju oraz kierunków przekształceń struktury przestrzennej gminy Trzebinia. Studium wskazuje ponadto tereny pod inwestycje z rozróżnieniem na sposoby użytkowania gruntów oraz wyznacza główną sieć dróg w gminnym systemie transportu. Jako cztery niezbędne programy operacyjne studium wymienia: Program realizacji przedsięwzięć publicznych samorządu terytorialnego, Program gospodarki gruntami, Program ochrony dziedzictwa kulturowego i kształtowania atrakcyjnego krajobrazu gminy, Program rozwoju nowoczesnej edukacji i nauki. W dokumencie tym wyznaczono także obszary zdegradowane, wymagające rewitalizacji oraz zidentyfikowano szereg problemów infrastrukturalnych Kompetencje gminy w zakresie ochrony środowiska Ważnym czynnikiem kształtującym politykę ekologiczną gminy i mającym wpływ na egzekwowanie wymagań przepisów ochrony środowiska w gminie są uprawnienia i zadania przysługujące urzędom administracji gminnej na mocy obowiązujących aktów prawnych. Do kompetencji Wydziału Gospodarki Komunalnej, Ochrony Środowiska i Leśnictwa Gminy Trzebinia w zakresie ochrony środowiska należą następujące uprawnienia i zadania wynikające z obowiązujących aktów prawnych (źródło: Regulamin organizacyjny Urzędu Miasta Trzebini): A. W zakresie ochrony środowiska, rolnictwa i leśnictwa: 1. Wykonywanie zadań z zakresu prawa ochrony środowiska, w tym w szczególności: opracowanie, aktualizacja i nadzór nad realizacją Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia, 21

22 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata sprawowanie kontroli przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością Burmistrza, wydawanie decyzji dla osób fizycznych eksploatujących instalacje w ramach zwykłego korzystania ze środowiska, przyjmowanie informacji o opłatach za korzystanie ze środowiska. 2. Wykonywanie zadań z zakresu ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, w tym w szczególności: prowadzenie postępowania w sprawach ocen oddziaływania na środowisko planowanych przedsięwzięć oraz strategicznych ocen oddziaływania na środowisko, udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie. 3. Opiniowanie projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie objętym właściwością Referatu. 4. Sprawowanie kontroli przestrzegania i stosowania przepisów prawa wodnego w zakresie objętym właściwością Burmistrza, a w szczególności: prowadzenie postępowania w sprawach zmiany stanu wody na gruncie oraz rozstrzygania sporów w tym zakresie, prowadzenie postępowania w sprawach powszechnego i zwykłego korzystania z wód, uczestnictwo w rozprawach wodno prawnych, wykonywanie zadań związanych z prowadzeniem wykazu oraz ewidencją kąpielisk. 5. Wykonywanie zadań związanych z ochroną powietrza, w zakresie objętym właściwością Burmistrza, w tym wynikających z Programu Ochrony Powierza dla Województwa Małopolskiego. 6. Wykonywanie zadań z zakresu ustawy o odpadach, a w szczególności: wydawanie decyzji nakazujących posiadaczowi odpadów usunięcie odpadów z miejsc nie przeznaczonych do ich składowania lub magazynowania, opiniowanie wniosków w sprawach o wydanie decyzji dotyczących gospodarki odpadami, będących w kompetencji organów ochrony środowiska, przyjmowanie informacji na temat wytwarzanych odpadów oraz sposobów gospodarowania tymi odpadami. 7. Wykonywanie zadań z zakresu prawa geologicznego i górniczego, a w szczególności opiniowanie i uzgadnianie sprawy z zakresu koncesji geologicznych, projektów prac geologicznych oraz planów ruchu zakładów górniczych, w zakresie objętym właściwością Burmistrza. 8. Sprawowanie kontroli przestrzegania i stosowania przepisów ustawy o ochronie przyrody w zakresie objętym właściwością Burmistrza, a w szczególności: wydawanie zezwolenia na wycinkę drzew i krzewów, z wyjątkiem terenów leśnych, prowadzenie postępowań związanych z wymierzaniem kar za wycinkę drzew i krzewów bez wymaganego zezwolenia, 22

23 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata prowadzenie spraw związanych z formami ochrony przyrody indywidualnej. 9. Prowadzenie spraw dotyczących rolnictwa na terenie Gminy, a w szczególności: wydawanie poświadczeń o prowadzeniu gospodarstwa rolnego oraz zaświadczeń o pracy w gospodarstwie rolnym, prowadzenie spraw związanych ze spisem rolnym, prowadzenie spraw dotyczących ochrony roślin, w tym zwalczania chorób szkodników roślin oraz współpraca z właściwymi instytucjami w tym zakresie, prowadzenie nadzoru nad uprawami maku i konopi włóknistych, prowadzenie spraw dotyczących produkcji zwierzęcej, występowania choroby zakaźnej zwierząt oraz współpracuje z właściwymi instytucjami w tym zakresie, współpraca z izbami rolniczymi. 10. Nadzór nad gospodarką leśną w lasach gminnych w zakresie objętym właściwością Burmistrza oraz współpracuje z właściwymi instytucjami w tym zakresie. 11. Wykonywanie zadań z zakresu ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, w zakresie opinii projektów rekultywacji i zagospodarowania gruntów rolnych i leśnych. 12. Realizacja zadań z zakresu prawa łowieckiego, w zakresie objętym właściwością Burmistrza oraz współpracuje z kołami łowieckimi. 13. Prowadzenie działań z zakresu popularyzacji ochrony przyrody i edukacji ekologicznej. 14. Prowadzenie spraw związanych z gospodarowaniem Budżetem Gminy w zakresie realizowanych przez Referat zadań. B. W zakresie gospodarki komunalnej: 1. Organizowanie i nadzorowanie letniego i zimowego utrzymania czystości na terenie gminy Trzebinia. 3. Prowadzenie kontroli sanitarno- porządkowych. 4. Organizowanie i zbiórka padłych zwierząt i ich utylizacja. 5. Wyznaczanie obszarów podlegających obowiązkowej deratyzacji i terminów jej przeprowadzania. 6. Współpraca z Powiatową Stacją Sanitarno-Epidemiologiczną. 7. Prowadzenie inwentaryzacji odpadów azbestowo- cementowych. 8. Organizowanie oraz nadzór nad zbiórką odpadów azbestowo- cementowych. 9. Realizacja zadań wynikających z Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy Trzebinia. C. Na podstawie przepisów Ustawy o ochronie zwierząt: 1. Określanie wymagań wobec osób utrzymujących zwierzęta domowe w zakresie utrzymywania bezpieczeństwa i czystości w miejscach publicznych. 2. Organizacja ochrony przed bezdomnymi zwierzętami. 3. Wydawanie zezwoleń na utrzymanie psa rasy uznanej za agresywną oraz ich ewidencja. 4. Nadzór nad schroniskami świadczącymi usługi na rzecz Gminy. 23

24 5. Współpraca z Powiatowym Lekarzem Weterynarii oraz Towarzystwem opieki nad zwierzętami. 6. Opieka nad rannymi zwierzętami. Pozostałe zadania w zakresie ochrony środowiska: 1. Realizacja zadań z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, konserwacja rowów melioracyjnych, cieków wodnych naturalnych. 2. Realizacja zadań w zakresie zakładania i utrzymywania w należytym stanie terenów zieleni i zadrzewień. 3. Współpraca z komórkami organizacyjnymi Urzędu i jednostkami organizacyjnymi Gminy w zakresie gospodarki odpadami. 4. Współpraca w opracowywaniu programów rozwoju Gminy w zakresie gospodarki komunalnej. 5. Wydawanie zezwoleń na przyłącz do sieci wodociągowej lub kanalizacyjnej deszczowej i sanitarnej będących we władaniu Gminy. 6. Bieżące utrzymanie oraz remonty gminnych sieci kanalizacyjnych sanitarnych i deszczowych oraz wodociągowych. 7. Współpraca ze Związkami międzygminnymi. 8. Współpraca z Powiatowym Centrum Zarządzania Kryzysowego. 9. Współpraca z Zarządcami dróg na terenie Gminy Trzebinia. 24

25 2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY TRZEBINIA 2.1. Położenie administracyjne i geograficzne Miejsko-wiejska gmina Trzebinia położona jest w północno-wschodniej części powiatu chrzanowskiego, w zachodniej części województwa małopolskiego. Gmina Trzebinia graniczy od strony północnej z gminami Bukowno i Olkusz, od strony wschodniej z gminą Krzeszowice, od południa z gminą Alwernia, od strony południowej i zachodniej z gminą Chrzanów oraz od strony północno-zachodniej z gminą Jaworzno (województwo śląskie). Gmina Trzebinia zajmuje obszar o powierzchni 105,2 km 2, w tym 31,3 km 2 przypada na powierzchnię miasta. W skład gminy wchodzi miasto Trzebinia siedziba gminy oraz następujące miejscowości: Bolęcin, Czyżówka, Dulowa, Karniowice, Lgota, Młoszowa, Myślachowice, Piła Kościelecka, Płoki i Psary (rysunek 1). Rys.1. Mapa gminy Trzebinia (źródło: Urząd Miasta Trzebini) Gmina Trzebinia położona jest na granicy dwóch ważnych regionów kulturowych i gospodarczych: śląskiego i krakowskiego. Gmina posiada dogodne warunki komunikacyjne. Przez jej teren przebiega linia kolejowa Kraków - Katowice, z odgałęzieniem do Chrzanowa oraz z bocznicami do miejscowych zakładów przemysłowych. Dobrą komunikację samochodową zapewnia rozbudowany układ dróg. Droga krajowa nr 79 oraz autostrada A4 stanowiącą jedne z głównych arterii komunikacyjnych Polski południowej, łącząc Górny Śląsk z Małopolską. Ponadto miejscowości położone w gminie połączone są siecią dróg lokalnych (gminnych i powiatowych) o nawierzchni asfaltowej. Trzebinia jest położona w stosunkowo niewielkiej odległości od dużych ośrodków 25

26 gospodarczych: Krakowa 37 km oraz Katowic 36 km. Trzebinia posiada również korzystne położenie w stosunku do portów lotniczych w Balicach 30 km oraz w Pyrzowicach 62 km, co istotnie wpływa na jej atrakcyjność gospodarczą. Rys.2. Podział fizyczno-geograficzny gminy Trzebinia (źródło: Trzebinia Zarys dziejów miasta i regionu, Wydawnictwo i Drukarnia SECESJA, Kraków 1994) Obszar gminy Trzebinia położony jest na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej. Przez Trzebinię przechodzi granica Wyżyny Śląskiej i Krakowskiej. Śląska część jest mniejsza i obejmuje jedynie północno-zachodnią część miasta. W jej skład wchodzą dwa mniejsze subregiony. Południowa i wschodnia część gminy należą do Wyżyny Krakowskiej, która dzieli się na kilka mniejszych jednostek. Podział jednostek geograficznych Wyżyny Śląsko-Krakowskiej na obszarze gminy jest następujący: 1. Wyżyna Krakowska 1.1. Garb Tenczyński Blok Płaziański 1.2. Rów Krzeszowicki Niecka Dulowska 1.3. Płaskowyż Ojcowski Pagóry Myślachowickie 2. Wyżyna Śląska 2.1. Niecka Wilkoszyńska 26

27 Garb Ciężkowicki 2.2. Kotlina Przemszy Kotlina Biskupiego Boru Obszar gminy Trzebinia jest wyżyną wzniesioną od 270 m n.p.m. w rejonie Chechła, przy ujściu Ropy koło granicy z Chrzanowem, do 470 m n.p.m. na północ od Psar, na granicy administracyjnej z gminą Krzeszowice. W obrębie terenu miasta Trzebinia kulminację stanowi grzbiet garbu Czerwonej Góry (403,7 m n.p.m.) położonej na południe od Myślachowic. Od strony południowej miasta znajduje się wzniesienie Góra Bożniowa (402,2 m n.p.m.) z Krzyżem Milenijnym. Okolice Rynku w Trzebini są położone na wysokości ok. 330 m n.p.m., i taką wysokość można uznać za średnią wartość, charakterystyczną dla miasta Trzebinia. Absolutne różnice wysokości na terenie gminy Trzebinia wynoszą ok. 200 m, a w obrębie miasta ok. 130 m Sytuacja demograficzna Gminę Trzebinia zamieszkuje aktualnie około 33,6 tys. mieszkańców, co stanowi ok. 26 % ludności powiatu i ok. 1,0 % ludności województwa (stan na dane UM w Trzebini, 2014). Średnia gęstość zaludnienia gminy wynosi ok. 320 osób/km 2. Około 60% mieszkańców gminy (tj. 19,6 tys.) zamieszkuje w mieście, a pozostała część, czyli 40% (tj. 14 tys. osób) w 10 sołectwach. Tabela 1. Liczba mieszkańców mieście i gminie Trzebinia w latach (stan na r.) Rok Liczba mieszkańców gminy ogółem: Miasto Wieś ogółem Źródło: Urząd Miasta w Trzebini, 2014, Trudności na lokalnym rynku pracy w ostatnich latach związane z redukcją działalności przemysłu w gminie, spowodowały wystąpienie wysokiego poziomu bezrobocia, co jest przyczyną znacznego odpływu migracyjnego ludności - saldo migracji jest tu od kilku lat ujemne i dotyczy głównie miasta. W sołectwach najwięcej osób mieszka w Młoszowej (ok ), Myślachowicach (ok. 2200) oraz Bolęcinie (ok. 1850). Najmniej osób zamieszkuje w Czyżówce i Pile Kościeleckiej (ok. 650) Warunki hydrologiczne i klimatyczne Gmina Trzebinia położona jest na obszarze który wykazuje cechy klimatyczne charakterystyczne dla podregionu Wyżyny Śląskiej. Klimat na obszarze gminy jest umiarkowany ciepły i umiarkowany wilgotny z charakterystycznym wpływem procesów zachodzących w obszarach 27

28 miejsko przemysłowych. Na podstawie rocznej sumy opadów i średniej rocznej temperatury powietrza klimat omawianego obszaru sklasyfikowano w grupie klimatów wilgotnych o wyraźnej przewadze opadów nad parowaniem. Pogoda i klimat Trzebini kształtowany jest nie tylko przez czynniki lokalne, ale również przez napływające masy powietrza z regionów sąsiednich. Podstawowe średnie parametry klimatyczne na obszarze gminy są następujące: średnia roczna temperatura powietrza - 7,8 o C; najcieplejszym miesiącem jest lipiec o średniej temperaturze ok. 17,4 o C a najzimniejszym styczeń o średniej temperaturze ok. - 4,1 o C, średnia roczna wielkość opadu atmosferycznego wynosi mm, średnia długość sezonu wegetacji waha się w granicach dni (okres wegetacji jest zróżnicowany od 205 dni na wierzchowinach do 215 w dolinach), czas zalegania trwałej pokrywy śnieżnej wynosi 70 dni. Na terenie gminy Trzebinia w ciągu roku występuje ok. 42 dni bezwietrznych. Przez pozostałe dni wieją wiatry z różnych kierunków z wyraźną przewagą wiatrów z sektora zachodniego i wschodniego. Prędkość wiatrów oraz częstotliwość ich występowania z poszczególnych kierunków są ważnymi czynnikami pozwalającymi określić tereny najbardziej zagrożone zanieczyszczeniami atmosferycznymi. Stopień zanieczyszczenia na danym terenie jest wprost proporcjonalny do częstotliwości występowania wiatrów i odwrotnie proporcjonalny do ich prędkości. Gmina Trzebinia posiada niezbyt bogatą sieć hydrograficzną. Obszar gminy Trzebinia położony jest na terenie zlewni rzek: Biała Przemsza, Chechło i Rudawa. Tereny gminy znajdują się w obszarze Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW) w Krakowie oraz RZGW w Gliwicach, który zarządza wodami przynależnymi do Regionu Wodnego Małej Wisły. Najważniejsze cieki powierzchniowe na terenie gminy to: Kozi Bród, Chechło, Dulówka, Jaworznik. Potok Kozi Bród, o długości ok. 10 km na terenie gminy Trzebinia, jest najdłuższym potokiem gminy. Odwadnia północno-zachodnią część powiatu chrzanowskiego. Potok ten stanowi lewobrzeżny dopływ Białej Przemszy. Potok Chechło przepływa przez południową część gminy Trzebinia na odcinku około 7 km. Potok Chechło wypływa z Puszczy Dulowskiej (teren gminy Krzeszowice). Ważniejszym dopływem potoku Chechło jest potok Młoszówka. Potok Dulówka o długości na obszarze gminy ok. 6 km, bierze początek w obfitych źródłach na terenie Psar i stanowi najdalej na zachód wysunięty dopływ Rudawy. Potok Jaworznik jest prawobrzeżnym dopływem Koziego Brodu. Ma on sztuczne koryto zmienione w związku z eksploatacją złoża piasku w Siersza-Misiury. Na obszarze gminy znajduje się kilka małych i cztery większe zbiorniki wodne (Balaton, Zalew Chechło, Kozi Bród, Gliniak), które są być wykorzystywane jako ośrodki rekreacyjne, wędkarskie i sportowe Warunki geologiczne i hydrogeologiczne, surowce mineralne Obszar gminy Trzebinia wyróżnia się urozmaiconą budową geologiczną. Wynika to z jej położenia we wschodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, w pobliżu jego granicy z 28

29 Monokliną Śląsko-Krakowską. Na niewielkim stosunkowo obszarze występują tu na powierzchni utwory od karbonu górnego aż po czwartorzęd. Współczesna rzeźba terenu gminy Trzebinia jest wynikiem wieloetapowych zmian sięgających górnej kredy. W rzeźbie tego obszaru wyraźnie zaznaczają się struktury młodej tektoniki uskokowej. Rozległe morfologicznie obniżenia rozwinięte są z reguły w miejscach zapadlisk, natomiast wzgórza w miejscach zrębów. W budowie geologicznej obszaru gminy wyróżnia się utwory karbonu, triasu, jury, trzeciorzędu i czwartorzędu, tworzące dwa piętra strukturalne. Utwory karbonu na obszarze gminy Trzebinia znane są głównie z głębokich wierceń. Najstarszymi osadami odsłaniającymi się na powierzchni są utwory węglonośne westfalu występujące w rejonie Sierszy. Pokłady węgla występujące wśród piaskowców, zlepieńców, mułowców i łupków, na terenie gminy Trzebinia eksploatowane były przez kopalnię Siersza. Utwory permskie (m.in. zlepieńce myślachowickie i tufy filipowickie), występują na obszarze Myślachowic, Młoszowej, Karniowic i Dulowej, a zbudowane są z otoczaków dewońskich i karbońskich wapieni, oraz otoczaków porfirowych i iłowych. Utwory triasu rozpoczynają się serią piaskowców z wkładkami mułowców. Nad nimi występują margle i margliste dolomity retu. Wapień muszlowy reprezentowany jest przez wapienie i dolomity z podrzędnymi wkładkami margli, a środkową część tej sekwencji tworzą dolomity kruszconośne, zawierające rudy cynku i ołowiu eksploatowane do niedawna w kopalni Trzebionka. Dolomity triasowe stanowią ważny poziom wodonośny, stanowiący do niedawna podstawę zaopatrzenia w wodę dla regionu chrzanowskiego. Utwory jury można spotkać w Lgocie, Bolęcinie i Pile Kościeleckiej. Zbudowane są z piasków, piaskowców i zlepieńców jury środkowej. Górnojurajskie wapienie płytowe zalegają na obrzeżeniach Rowu Krzeszowickiego i Niecki Dulowskiej oraz spoczywają w jej dnie. Utwory kredowe. Na terenie gminy brak jest utworów kredowych. Utwory trzeciorzędowe reprezentowane są przez osady mioceńskie - iły margliste z iłowcami z przewarstwieniami piasków, zalegające głównie w Niecce Dulowskiej. Utwory czwartorzędowe wykształcone są głównie w postaci piasków różnoziarnistych z przekładkami żwirów, glin i iłów, genezy lodowcowej (plejstocen) oraz rzecznej (holocen). Plejstoceńskie piaski rzecznolodowcowe wypełniają doliny i obniżenia terenu. W rejonach wzniesień triasowych, miąższość utworów czwartorzędowych jest niewielka lub też brak jest tam pokrywy czwartorzędowej. Wody podziemne na obszarze gminy Trzebinia występują w obrębie kilku pięter wodonośnych: karbońskiego, permskiego, triasowego, jurajskiego i czwartorzędowego. W granicach omawianego obszaru występują we fragmentach cztery główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP): GZWP Chrzanów (nr 452) związany z piętrem wodonośnym triasu, 29

30 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata GZWP Tychy - Siersza (nr 457) związany z piętrem wodonośnym karbonu górnego - zbiornik aktualnie nie figuruje na mapie udokumentowanych zbiorników wód podziemnych PIG (stan na rok 2013), GZWP Biskupi Bór (nr 453) związany z piętrem wodonośnym czwartorzędu, GZWP Olkusz-Zawiercie (nr 454) związany z piętrem wodonośnym triasu. Największe znaczenie posiada triasowe piętro wodonośne z występującymi w jego obrębie GZWP Chrzanów nr 452 oraz GZWP 454 Olkusz Zawiercie. W obrębie triasowego piętra wodonośnego wyróżnia się dwa poziomy wodonośne oddzielone od siebie słabo przepuszczalnym pakietem marglisto - wapiennym. Wspomniane poziomy są związane z wapieniami i dolomitami górnego retu, dolomitami diploporowymi i kruszconośnymi w obrębie wapienia muszlowego. Z uwagi na istnienie spękań, szczelin i kanałów krasowych łączących wspomniane poziomy wodonośne występujące w obrębie piętra triasowego, stwierdza się ścisłą więź hydrauliczną pomiędzy nimi. Wody podziemne w czwartorzędzie występują w piaszczysto - żwirowych utworach holocenu i plejstocenu. Osady czwartorzędu mają zmienną miąższość a ich warstwa, w obrębie omawianego obszaru, nie jest ciągła. Występowanie przepuszczalnych utworów czwartorzędu ograniczone jest do morfologicznych obniżeń powierzchni terenu oraz dolin rzecznych. Zwierciadło wód podziemnych w obrębie piętra czwartorzędowego ma charakter swobodny i występuje na głębokościach od bliskich 0 do ok. 20 m ppt. Współczynnik filtracji utworów czwartorzędowych przyjmuje wartości z przedziału l,7x ,0x10-5 m/s. Strumień wód zasilających piętro czwartorzędowe pochodzi z infiltracji opadów atmosferycznych oraz z drenażu wód cieków powierzchniowych. Możliwe jest także zasilanie na kontaktach osadów czwartorzędowych z wodonośnymi utworami budującymi piętra jurajskie i triasowe. Drenaż niewielkich zasobów piętra odbywa się przez nieliczne eksploatowane studnie gospodarskie oraz dodatkowo przez cieki powierzchniowe. W celu ochrony zbiorników głównych i użytkowych wód podziemnych, wydzielono w roku 1995 (A.S. Kleczkowski, 1995) odpowiednio obszary: zwykłej - OZO, wysokiej OWO i najwyższej ONO, ochrony wód podziemnych. Obszary najwyższej ochrony (ONO) oraz wysokiej ochrony (OWO) zlokalizowane są w miejscach, powierzchniowego zasilania poziomu wodonośnego. Dotyczy to bezpośredniego zagrożenia wód zbiorników, np. na wychodniach triasowych, w wodonośnych utworach dolin rzecznych, piaszczysto-żwirowych utworach wodnolodowcowych, oraz wszędzie tam, gdzie brak jest skutecznej izolacji poziomów wodonośnych. Obszar OWO dla GZWP 452 obejmuje całą południową część obszaru gminy Trzebinia. W granicach gminy Trzebinia występują liczne kopaliny: węgiel kamienny, rudy cynku i ołowiu, dolomity, wapienie, zlepieńce, iły ceramiki budowlanej oraz złoża piasków. Na terenie gminy do niedawna dominował przemysł wydobywczy węgla kamiennego oraz wydobywczo-przeróbczy rud cynkowo-ołowiowych. Eksploatowano także złoża wapieni i piasków podsadzkowych. Obecnie możliwości wykorzystania kopalin są bardzo ograniczone, ze względu na: niekorzystną sytuację na rynkach surowcowych, wyczerpanie niektórych złóż (szczególnie rudnych), 30

31 istniejące zagospodarowanie terenu gminy, wymagania ochrony środowiska, warunki występowania umożliwiające prowadzenie tylko niewielkiej eksploatacji, jakość nieodpowiadającą wymaganiom surowcowym. Na terenie gminy znajduje się niewiele złóż rozpoznanych i udokumentowanych, stanowiących rezerwę surowcową, w tym tylko jedno eksploatowane (piasku podsadzkowego Siersza-Misiury ). Rys.3. Mapa Głównych Zbiorników Wód Podziemnych na obszarze gminy Trzebinia (źródło: - stan na rok 2014) 31

32 2.5. Środowisko przyrodnicze gminy Na obszarze gminy Trzebinia w związku z długotrwałą działalnością przemysłu wydobywczego, chemicznego i metalurgicznego obserwujemy dziś pozostałości dawnej działalności przemysłowej w postaci składowisk, terenów zdegradowanych oraz innych form krajobrazu poprzemysłowego. Pomimo tych niekorzystnych wieloletnich zmian, bogate środowisko przyrodnicze gminy dalej stanowi o atrakcyjności turystycznej tego obszaru. Aktualnie część szczególnie cennych obiektów przyrodniczych podlega na obszarze gminy różnym formom ochrony. Gmina charakteryzuje się dość dobrym stopniem lesistości. Łącznie ponad 40% powierzchni gminy pokryte jest różnego rodzaju lasami jak bory sosnowe, buczyny, łęgi. Do najważniejszych obszarów cennych przyrodniczo i prawnie chronionych lub wymagających ochrony na terenie gminy Trzebinia należy zaliczyć: Rezerwat przyrody Ostra Góra, Użytek ekologiczny w Sierszy, Puszczę Dulowską, Jurajskie Parki Krajobrazowe - Dolinki Krakowskie wraz z ich otulinami, fragment Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego, Wąwozy Karniowickie, Bialny Dół, Bożniowa Góra, Fragmenty starych buczyn w różnych miejscach gminy, Zachowane fragmenty naturalnych cieków: Kozi Bród i Dulówka, Zbiorniki wodne Chechło, Balaton, Gliniak, Unikalne stanowiska geologiczne na terenie gminy, Pojedyncze pomniki przyrody nieożywionej i ożywionej Użytkowanie terenu i charakterystyka gleb Powierzchnia gminy obejmuje ok ha. Powierzchnia terenu zakwalifikowana jako użytki rolne wynosi ha, z czego ha przypada na grunty orne, 221 ha na sady, 455 ha łąki i 586 ha na pastwiska (tabela 2). Ogólny udział użytków rolnych w stosunku do całej powierzchni gminy wynosi 40,8%. W ostatnich latach obserwuje się wyraźny wzrost ilości nieużytków. Tereny te w sposób naturalny ulegają zadrzewieniu. Prowadzi to coraz częściej do zaniku dotychczasowych form krajobrazu gdzie na obszarach wiejskich dominowały tereny otwarte z pojedynczymi skupiskami drzew lub krzewów 32

33 Tabela. 2. Struktura użytkowania gruntów na terenie gminy Trzebinia Wyszczególnienie Razem użytki rolne Grunty orne Sady i łąki Pastwiska Lasy i grunty leśne ogółem Pozostałe grunty i nieużytki ogółem powierzchnia [ha] Gmina Trzebinia Źródło: dane Urzędu Miasta w Trzebini 2.7. Sytuacja gospodarcza gminy Gmina Trzebinia ma charakter przemysłowy z niewielkim udziałem rolnictwa. Do niedawna dominował tutaj przemysł wydobywczy, oparty na bogatej bazie kopalin przede wszystkim węglu kamiennym, rudach cynkowo-ołowiowych, wapieniach i piaskach. Likwidacje kopalni Siersza i Trzebionka pociągnęły za sobą szereg istotnych zmian gospodarczych na terenie gminy Trzebinia. Wzrost bezrobocia w gminie jest wynikiem ogólnego załamania miejscowego rynku pracy w którym znaczącą rolę odgrywał zawsze przemysł wydobywczy i hutniczy. Wg danych GUS (stan na 31 grudnia 2012 r.) stopa bezrobocia mierzona na poziomie powiatu chrzanowskiego wynosi 12,7%. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg wybranych sekcji w gminie Trzebinia przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg wybranych sekcji w gminie Trzebinia (źródło - GUS, stan na 31 grudnia 2012 r., Województwo Małopolskie Podregiony, Powiaty, Gminy ) W tym: Gmina Trzebinia rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo razem Przemysł przetwórstwo przemysłowe budownictwo handel i naprawy pojazdów zakwaterowanie i gastronomia trans-port, gospodarka magazynowa obsługa rynku nieruchomości informacja i komunikacja działalność profesjonalna naukowa i techniczna ogółem w tym miasto Z danych przedstawionych w tabeli wynika, że na terenie gminy Trzebinia największą liczbę podmiotów gospodarczych stanowią podmioty zarejestrowane w sekcji PKD obejmującej handel i naprawy samochodów (ok. 35%). Pozostałe podmioty zajmują się przemysłem i przetwórstwem przemysłowym (ok. 26%), budownictwem (ok. 13%), transportem i gospodarką magazynową (ok. 8%), obsługą rynku nieruchomości (ok. 4,5%). Rolnictwem jak wynika z zestawienia zajmuje się jedynie ok. 0,9% firm. Na obszarze gminy Trzebinia główne ośrodki przemysłu reprezentuje sektory chemiczny i energetyczny. Przemysł wydobywczy po zakończeniu działalności ZG Trzebionka, przestał odgrywać istotną rolę w gospodarce gminy. Większość dużych zakładów produkcyjnych i 33

34 przetwórczych zlokalizowana jest na terenie miasta Trzebini. Na terenach poprzemysłowych w Trzebini powstają obecnie Strefy Aktywności Gospodarczej skupiające na ograniczonym terenie do kilkunastu większych podmiotów gospodarczych głównie z branż produkcyjno-usługowych. Do największych przedsiębiorstw na terenie gminy należą firmy: PKE S.A. Elektrownia Siersza S.A. w Trzebini, Grupa Kapitałowa Rafinerii Trzebinia S.A., GÓRKA CEMENT Sp. z o.o. w Trzebini, DB Schenker Rail Polska S.A. - Kopalnia Piasku Szczakowa, Strefa Aktywności Gospodarczej na terenie po zlikwidowanych Zakładach Metalurgicznych i Zakładach Tłuszczowych oraz Grevita-Konfex (dawna Gumownia) (pow. ok. 42,4 ha).do największych przedsiębiorstw na obszarze strefy należy zaliczyć: - VARIANT S.A., - SYNTAJ Poland Sp. z o.o. S.K.A., - P.P.H.U. "POLBART", - Pharma CF Sp. z o.o., - DAS COMPANY Sp. z o.o., - RE-SORT Metal Recycling Sp. j., - Besser Kras System, Modern-Bud Sp. z o.o., - EUROBAC Sp. z o.o., - FH Promet, - Eltemes Sp. z o.o., - Colas Polska Sp. z o.o. Strefa Aktywności Gospodarczej w Górce (pow. ok. 27 ha). Do największych przedsiębiorstw na obszarze powstającej strefy w Górce należy zaliczyć: - TOR-BUD Sp. z o.o., - Nalmat Sp. z o.o., - PPHiU Pro-Metal, - "DARKOP" Corporation Sp. z o.o., - Libra sp. z o.o., - Cedrus S.C., - Aldeco Mosaico Sp. z o.o., - STEINBERG Sp. z o.o., - VTB Logistic, - VARMSEN Polska Sp. z o.o., - Prosz-Met Sp. z o.o., - Metal Art, - Orlen Asfalt -baza transportowa, - Touax Kontenery, - Krisbud Sp. z o.o. W roku 2014 została oddana do użytku nowa strefa aktywności gospodarczej w Trzebini na tzw. Miechowie w rejonie węzła autostrady A4. Strefa ma powierzchnię ok. 17,3 ha. Największe zlikwidowane przedsiębiorstwa na terenie gminy, które pozostawiły po sobie istotne obciążenie dla środowiska w postaci hałd odpadów poprodukcyjnych to: Zakłady Metalurgiczne "Trzebinia", KWK Siersza, Zakład Surowców Ogniotrwałych "GÓRKA" w Trzebini, Zakłady Górnicze Trzebionka S.A. w Trzebini (składowisko odpadów poflotacyjnych - 14% powierzchni składowiska na terenie gminy Trzebinia, pozostała część na terenie gminy 34

35 Chrzanów). Aktualnie na terenie przemysłowym w obiektach po Zakładach Górniczych, działają przedsiębiorstwa produkcyjno-handlowe: Terra Trade Sp. z o.o., Terra Eneo Sp. J., VITRE Sp. z o.o., PPH Konsmech, PAPC Sp. z o.o., ON-Service Sp. z o.o., PUH Włodzimierz S.A Walory kulturowe i zabytki gminy Trzebinia Udokumentowane początki historii Trzebini w granicach państwa polskiego sięgają XIV wieku. Od początku istnienia Trzebinia związana była z górnictwem kruszcowym a później z wydobyciem węgla kamiennego. Pozostałości po tak długiej historii nie są jednak obecnie tak bardzo widoczne. Na terenie gminy Trzebinia znajduje się jednak szereg interesujących zabytków, wśród których wymienić należy: Zespół Pałacowo - Parkowy w Młoszowej zajmujący pow. 29,5 ha, położony na zboczach dwóch naturalnych wąwozów. Najstarsze wzmianki o przedmiotowej budowli pochodzą z XIV wieku. Obiekt wybudowany w stylu neogotyckim, składa się z części pałacowej oraz przyległej do niej kaplicy. Do chwili obecnej zachował się w kształcie nadanym mu podczas przebudowy na przełomie XVIII i XIX w. Pałac położony na terenie 17-hektarowowego parku ze starym drzewostanem, otoczony jest murem z basztą i Bastionem Belwederskim. Dwór Zieleniewskich w Trzebini zespół położony w Trzebini przy ul. Piłsudskiego. Zespół obejmujący dwór, park i mur ogrodzeniowy, rodowodem sięga XIII wieku. Ostatnimi właścicielami byli Paulina i Marian Zieleniewscy, których nazwisko do dnia dzisiejszego pozostało w nazwie dworu. Dwór posiada wiele charakterystycznych cech dla staropolskich dworów m.in.: łamany dach polski oraz czterokolumnowy portyk od strony zajazdu. Obecnie jest on siedzibą instytucji kultury organizującej liczne koncerty, wystawy i spotkania. W otaczającym dwór parku zachowały się ciekawe drzewa, z których 6 zostało zakwalifikowanych jako pomniki przyrody. Do rejestru Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Krakowie wpisane są ponadto: dom na rogu ul. Św. Stanisława i Kościuszki w Trzebini, Kaplica przy ul. Chrzanowskiej obok ul. Grunwaldzkiej w Trzebini, budynek dawnej huty żelaza w Płokach, Willa NOT przy ul. Grunwaldzkiej 29. Poza wymienionymi wyżej obiektami na terenie gminy Trzebinia na uwagę zasługują: Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej w Trzebini kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa słynie z cudownej Figury Matki Bożej Fatimskiej umieszczonej w kaplicy. Kościół i klasztor są otoczone rozległym parkiem, w którym znajduje się w kamiennej grocie figura Matki Bożej. W parku rozmieszczone są również stacje Drogi Krzyżowej. Przy kościele znajduje się grobowiec Salwatorianów i pierwszy w Polsce Dom Rekolekcyjny dla osób świeckich. W klasztorze księży Salwatorianów organizowane są koncerty muzyki kameralnej. Sanktuarium Maryjne w Płokach. Kościół powstał w początkach XIV stulecia. Słynie z cudownego obrazu Matki Boskiej nieznanego autora z XV wieku. Obraz ten został ukoronowany koronami papieskimi. Sanktuarium w Płokach jest ośrodkiem kultu religijnego. 35

36 3. STAN ZASOBÓW I OCENA ZAGROŻEŃ ŚRODOWISKA NA OBSZARZE GMINY TRZEBINIA 3.1. Powietrze atmosferyczne Czynnikiem istotnie wpływającym na jakość środowiska i poziom życia mieszkańców jest stan czystości powietrza. Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności poprzez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich wartości granicznych lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Za zanieczyszczenia powietrza uważa się obecność w dolnej warstwie atmosfery substancji stałych, ciekłych i gazowych, obcych naturalnemu jej składowi oraz występujących w ilościach zagrażających zdrowiu człowieka oraz szkodliwych dla roślin i zwierząt. Ocenę stanu jakości powietrza dla gminy Trzebinia sporządzono na podstawie wyników badań i ocen opublikowanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie Stan czystości powietrza atmosferycznego Podstawowymi aktami prawnymi obowiązującymi w Polsce w zakresie prowadzenia i rozpowszechniania ocen jakości powietrza są: ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1232, z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U r., poz. 1031), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz.U. 2012, poz. 1032), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz.U. 2012, poz. 914), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 września 2008 r. w sprawie sposobu monitorowania wielkości emisji substancji objętych wspólnotowym systemem handlu uprawnieniami do emisji (Dz.U. 2008, nr 183, poz. 1142). Celem oceny jakości powietrza jest uzyskanie informacji o stężeniach zanieczyszczeń na obszarze poszczególnych stref, w zakresie umożliwiającym: Dokonanie klasyfikacji stref, według określonych kryteriów (poziomy dopuszczalne substancji, dopuszczalne częstości przekraczania tych poziomów, terminy osiągnięcia poziomów dopuszczalnych), których wartości zostały określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U r., poz. 1031). Wynik klasyfikacji jest podstawą do określenia potrzeby podjęcia i prowadzenia działań 36

37 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata na rzecz poprawy jakości powietrza w danej strefie (w tym opracowywania programów ochrony powietrza POP). Uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stężeń zanieczyszczeń na obszarze strefy, w zakresie umożliwiającym wskazanie obszarów przekroczeń wartości kryterialnych oraz określenie poziomów stężeń występujących na tych obszarach. Informacje te są niezbędne do określenia obszarów wymagających podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza (redukcji stężeń zanieczyszczeń) lub, w przypadku uznania posiadanych informacji za niewystarczające do przeprowadzenia dodatkowych badań we wskazanych rejonach. Wskazanie prawdopodobnych przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w określonych rejonach (w zakresie możliwym do uzyskania na podstawie posiadanych informacji). Roczna ocena jakości powietrza w strefach jest wykonywana w oparciu o wyniki pomiarów przeprowadzonych w danym roku na stałych stacjach monitoringu. Ocenę wykonuje się pod kątem spełnienia kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia dla następujących substancji: dwutlenek siarki (SO 2 ), dwutlenek azotu (NO 2 ), tlenek węgla (CO), benzen (C 6 H 6 ), ozon (O 3 ), pył zawieszony (PM10) ołów (Pb) w pyle zawieszonym PM10, arsen (As) w pyle zawieszonym PM10, kadm (Cd) w pyle zawieszonym PM10, nikiel (Ni) w pyle zawieszonym PM10, benzo(a)piren (B(a)P) w pyle zawieszonym PM10, pył zawieszony PM 2,5. Ocena wykonana pod kątem spełnienia kryteriów odniesionych do ochrony roślin obejmuje: dwutlenek siarki (SO 2 ), dwutlenek azotu (NO 2 ), ozon (O 3 ). Listę substancji, dla których istnieje obowiązek prowadzenia rocznej oceny jakości powietrza zawiera rozporządzenie MŚ z 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1032). Ocenę dla wszystkich zanieczyszczeń wykonuje się w układzie stref określonym w Rozporządzeniu MŚ z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. z 2012 r., poz. 914). W nowym układzie, dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnionych w ocenie: SO 2, NO 2, NOx, CO, C 6 H 6, O 3, pyłu PM10, 37

38 zawartości ołowiu, arsenu, kadmu, niklu i benzo(a)pirenu w pyle PM10 oraz dla pyłu PM2,5, strefę stanowią: aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tys., miasto (nie będące aglomeracją) o liczbie mieszkańców powyżej 100 tys., pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Podstawę klasyfikacji stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jakości powietrza, zgodnie z art.89 ustawy Prawo ochrony środowiska, stanowią: dopuszczalny poziom substancji w powietrzu (z uwzględnieniem dozwolonej liczby przekroczeń poziomu dopuszczalnego określonego dla niektórych zanieczyszczeń), dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji (dozwolone przypadki przekroczeń poziomu dopuszczalnego odnoszą się także do jego wartości powiększonej o margines tolerancji), poziomy docelowe dla niektórych substancji, poziomy celów długoterminowych dla ozonu. Tabela 4. Zestawienie stref oceny powietrza atmosferycznego w województwie małopolskim w latach Nazwa strefy Aglomeracja Krakowska strefa małopolska (w tym gmina Trzebinia) Kod strefy Typ strefy: A-aglomeracja M-miasto >100 tys. P- pozostałe Obszar strefy [km 2 ] Liczba mieszkańców w strefie [tys.] Klasyfikacja wg kryteriów dot. ochrony roślin [tak/nie] PL1201 A nie PL1203 P tak Na potrzeby oceny bieżącej (rocznej) sporządza się klasyfikację stref w oparciu o następujące założenia: klasa A - poziom stężeń nie przekracza wartości dopuszczalnej; nie jest wymagane prowadzenie działań na rzecz poprawy jakości powietrza, klasa B - poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną, lecz nie przekracza wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji; należy określić obszary przekroczeń wartości dopuszczalnych, klasa C - poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną powiększoną o margines tolerancji; niezbędne jest opracowanie programu ochrony powietrza (POP). 38

39 Zaliczenie strefy do określonej klasy (A, B lub C) zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami w zakresie działań na rzecz poprawy jakości powietrza (w przypadku, gdy nie są spełnione odpowiednie kryteria) lub na rzecz utrzymania tej jakości (jeżeli spełnia ona przyjęte standardy). Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy, stanowią wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwyższych poziomach stężeń danego zanieczyszczenia w strefie. Gmina Trzebinia znajduje się w strefie małopolskiej (kod PL1203). Na terenie gminy Trzebinia obowiązują dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń powietrza substancjami chemicznymi określone ze względu na: ochronę zdrowia ludności, ochronę roślin. Tabela 5. Poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowane ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin, terminy ich osiągnięcia, okresy dla których uśrednia się wyniki pomiarów, dopuszczalne częstości przekraczania tych poziomów oraz marginesy tolerancji Lp. Nazwa substancji (numer CAS) a) Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom dopuszczalny substancji w powietrzu w µg/m 3 Dopuszczalna częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym b) Margines tolerancji [µg/m 3 ] Termin osiągnięcia poziomów dopuszczalnych ROK benzen ( ) rok kalendarzowy 5 c) dwutlenek azotu ( ) jedna godzina 200 c) 18 razy rok kalendarzowy 40 c) tlenki azotu d) ( , ) rok kalendarzowy 30 e) jedna godzina 350 c) 24 razy dwutlenek siarki ( ) 24 godziny 125 c) 3 razy rok kalendarzowy i pora zimowa 20 e) (okres od 1 X do 31 III) 39

40 5 ołów 0 ( ) rok kalendarzowy 0,5 c) pył zawieszony PM2,5 g) rok kalendarzowy 25 c), j) c), k) pył zawieszony PM10 h) 8 tlenek węgla ( ) 24 godziny 50 c) 35 razy rok kalendarzowy 40 c) osiem godzin c, i) Objaśnienia: a) Oznaczenie numeryczne substancji wg Chemical Abstracts Service Registry Number. b) W przypadku programów ochrony powietrza, o których mowa w art. 91 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska, częstość przekraczania odnosi się do poziomu dopuszczalnego wraz z marginesem tolerancji. c) Poziom dopuszczalny ze względu na ochronę zdrowia ludzi. d) Suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu. e) Poziom dopuszczalny ze względu na ochronę roślin. f) Suma metalu i jego związków w pyle zawieszonym PM10. g) Stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 2,5 µm (PM2,5) mierzone metodą wagową z separacją frakcji lub metodami uznanymi za równorzędne. h) Stężenie pyłu o średnicy aerodynamicznej ziaren do 10 µm (PM10) mierzone metodą wagową z separacją frakcji lub metodami uznanymi za równorzędne. i) Maksymalna średnia ośmiogodzinna, spośród średnich kroczących, obliczanych co godzinę z ośmiu średnich jednogodzinnych w ciągu doby. Każdą tak obliczoną średnią ośmiogodzinną przypisuje się dobie, w której się ona kończy; pierwszym okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny dnia poprzedniego do godziny l 00 danego dnia; ostatnim okresem obliczeniowym dla każdej doby jest okres od godziny do tego dnia czasu środkowoeuropejskiego CET. j) Poziom dopuszczalny dla pyłu zawieszonego PM2,5 do osiągnięcia do dnia 1 stycznia 2015 r. (faza I). k) Poziom dopuszczalny dla pyłu zawieszonego PM2,5 do osiągnięcia do dnia 1 stycznia 2020 r. (faza II). Na terenie gminy Trzebinia znajduje się obecnie jedno stałe stanowisko pomiarowe, z którego wyniki wykorzystano w ocenie rocznej za rok 2012 i Jest to stacja pomiarowa zlokalizowana w Trzebini na Osiedlu ZWM (kod: MpTrzebiWIOSZWM0305). Na stanowisku rejestrowane są aktualnie stężenia NO 2, SO 2, CO, PM10, PM2,5 oraz O 3. Do roku 2012 na stanowisku w Trzebini badany był również benzo(a)piren oraz metale ciężkie. Poniżej w tabelach 6-8 zestawiono informacje o przekroczeniach wartości poziomów dopuszczalnych w powietrzu w latach , dla niektórych substancji w punkcie monitoringowym na terenie gminy Trzebinia. Dla parametrów: NO 2, SO 2, CO nie stwierdza się przekroczeń. Tabela 6. Przekroczenia wartości dopuszczalnego poziomu pyłu zawieszonego PM godz. w punkcie monitoringowym na terenie gminy Trzebinia Rok Strefa Lokalizacja stanowiska ilość przekroczeń Dopuszczalna częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym 2012 małopolska Osiedle ZWM razy 2013 małopolska Osiedle ZWM razy 40

41 Tabela 7. Przekroczenia wartości dopuszczalnego poziomu benzo(a)pirenu - stężenia średnie roczne w punkcie monitoringowym na terenie gminy Trzebinia Rok Strefa Lokalizacja stanowiska Wartość [ng/m 3 ] Poziom docelowy substancji w powietrzu w ng/m małopolska Osiedle ZWM 4, małopolska Osiedle ZWM nie mierzono 1 Tabela 8. Przekroczenia wartości dopuszczalnego poziomu pyłu zawieszonego PM 2,5 stężenia średnie roczne, w punkcie monitoringowym na terenie gminy Trzebinia Rok Strefa Lokalizacja stanowiska Wartość [ µg/m 3 ] Poziom dopuszczalny substancji w powietrzu w µg/m małopolska Osiedle ZWM małopolska Osiedle ZWM Przekroczenia dopuszczalnego poziomu stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 występują głównie w sezonie zimowym a związane są przede wszystkim z niską emisją z indywidualnych systemów ogrzewania budynków, oraz w mniejszym stopniu z emisją komunikacyjną z ruchu pojazdów w centrum miasta. Wynikiem rocznej oceny jakości powietrza w strefie małopolskiej w 2012 i 2013 roku jest klasyfikacja stref wykonana dla kryterium ochrony zdrowia i kryterium ochrony roślin. Zgodnie z tą klasyfikacją dla kryterium ochrony zdrowia strefa małopolska zakwalifikowana została do klasy C. Dla kryterium ochrony roślin zaliczono strefę małopolską do klasy A. Do opracowania programów ochrony powietrza (POP) zostały zakwalifikowane wszystkie strefy województwa małopolskiego - dla kryterium ochrony zdrowia (strefa małopolska ze względu na SO 2, pył zawieszony PM10, benzo(a)piren w pyle PM10, pył zawieszony PM2,5). Wykonana klasyfikacja stref za 2013 rok potwierdziła występujące w poprzednich latach przekroczenia dopuszczalnych i docelowych poziomów stężeń pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 oraz benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM10 na terenie województwa małopolskiego, co skutkuje koniecznością kontrolowania stężeń zanieczyszczeń na obszarach przekroczeń oraz realizacją wszystkich działań określonych w Programie ochrony powietrza dla województwa małopolskiego opracowanym w 2013 roku i wdrożonym uchwałą Nr XLII/662/13 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia roku. Największe źródła emisji zanieczyszczeń przemysłowych do powietrza zlokalizowane są na terenie miasta Trzebinia. Według danych Rocznika Statystycznego 41

42 GUS, gmina Trzebinia posiada jedną z większych emisji pyłów i gazów w województwie małopolskim. Miasto Trzebinia zajmuje od kilku lat drugie miejsce po Krakowie w rankingu 18 miast województwa małopolskiego o dużej skali zagrożenia powietrza. W Programie ochrony powietrza dla województwa małopolskiego zobligowano gminę Trzebinia do podjęcia działań naprawczych w tym opracowania gminnego programu ograniczania niskiej emisji (PONE) eliminacji niskosprawnych urządzeń na paliwa stałe. Odpowiedzialnymi za realizację zadania są organy wykonawcze gminy Źródła zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego Emisja i rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń w powietrzu, zależą od specyfiki poszczególnych emitorów oraz od warunków propagacji zanieczyszczeń w atmosferze. Na obszarze gminy Trzebinia w ciągu roku występuje około 42 dni bezwietrznych. Przez pozostałe dni wieją wiatry z różnych kierunków z wyraźną przewagą wiatrów wiejących z sektora zachodniego i wschodniego. Prędkość wiatrów oraz częstotliwość ich występowania z poszczególnych kierunków są ważnymi czynnikami pozwalającymi określić tereny najbardziej zagrożone zanieczyszczeniami z atmosfery. Stopień zanieczyszczenia na danym terenie jest wprost proporcjonalny do częstotliwości występowania wiatrów i odwrotnie proporcjonalny do ich prędkości. Emisję pyłów i gazów do powietrza dzielimy w zależności od warunków technicznych odprowadzania zanieczyszczeń na zorganizowaną (za pomocą środków technicznych) i niezorganizowaną (odbywającą sie bez udziału środków technicznych - emitorów). W emisji zorganizowanej wyróżniamy emisje przemysłowe, niską emisję, emisje komunikacyjne. Emisje dzielimy również na punktowe, liniowe i powierzchniowe. Głównymi źródłami zanieczyszczenia powietrza na terenie gminy Trzebinia są następujące rodzaje emisji: emisja niska z kotłowni, indywidualnych palenisk domowych oraz małych zakładów, emisja z zakładów przemysłowych, emisja komunikacyjna. Do największych emitentów substancji do atmosfery, ze źródeł energetycznych i przemysłowych, na terenie gminy Trzebinia zaliczają się: Grupa Kapitałowa Rafinerii Trzebinia, Elektrownia Siersza w Trzebini, W załączniku nr 2 do Programu, podano wykaz zakładów z terenu gminy Trzebinia posiadających decyzje na wprowadzanie zanieczyszczeń (pyłów i gazów) do powietrza. Niska emisja na terenie gminy pochodzi głównie ze spalania węgla słabej jakości w kotłowniach domowych (nie posiadają one w praktyce żadnych urządzeń ochrony powietrza). Zagrożenie stanowi także nielegalne spalanie w kotłach domowych różnego rodzaju materiałów 42

43 odpadowych, w tym tworzyw sztucznych (opakowań plastikowych). Wielkość emisji z tych źródeł jest trudna do oszacowania i wykazuje zmienność sezonową, związaną z okresem grzewczym. Na terenie gminy działają również lokalne kotłownie wykorzystujących jako nośniki energii głównie węgiel i gaz ziemny które zaopatrują w ciepło zakłady przemysłowe, obiekty użyteczności publicznej, obiekty strefy usług oraz drobne zakłady usługowe i produkcyjne. W zabudowie jednorodzinnej do ogrzewania wykorzystuje się głównie kotły węglowe oraz w mniejszym stopniu gazowe), a także sporadycznie kominki opalane drewnem, systemy olejowe i elektryczne. Na terenie gminy Trzebinia w obiektach użyteczności publicznej (przedszkola, szkoły, ośrodki zdrowia, domy kultury) działają 24 kotłownie, głównie na paliwo gazowe (w tym w mieście Trzebinia 6 kotłowni). Na znacznym obszarze miasta i w całości w sołectwach, ze względu na rozproszoną zabudowę, wykorzystuje się indywidualne systemy ogrzewania piecowego. Gmina praktycznie w 100% jest zgazyfikowana, (gaz ziemny, wysokometanowy GZ 50), mimo to głównie ze względu na wysoką cenę gazu i dostępność węgla, większość gospodarstw indywidualnych wykorzystuje systemy ogrzewania oparte na węglu kamiennym. Podobne oddziaływanie na środowisko jak niska emisja, mają emisje ze źródeł komunikacyjnych. Na stan jakości powietrza na terenie gminy wpływa szczególnie transport samochodowy, który stwarza zagrożenie pogorszenia jakości powietrza w pobliżu dróg o dużym natężeniu ruchu. W przypadku szlaków komunikacyjnych emitowane są spaliny oraz pyły powstające na skutek ścierania opon i nawierzchni dróg. Lawinowo wzrastająca liczba pojazdów powoduje przeciążenie dróg lokalnych i przelotowych w Trzebini głównie w godzinach szczytu na ulicach: Kościuszki, Krakowskiej i Piłsudskiego. Jak wynika z opracowania Analiza ruchu dotycząca obciążenia projektowanej wschodniej obwodnicy m. Trzebinia pod kątem dokonania merytorycznej oceny zasadności jej realizacji - opracowanie: PPU Inkom S.C. Katowice 2011, przeprowadzone Generalne Pomiary Ruchu (GPR) w 2005 oraz 2010 roku, wykazały istotny wzrost natężenia ruchu na większości badanych odcinków dróg w gminie. Średniodobowy ruch (SDR) na drogach krajowych i wojewódzkich w gminie w roku 2005 oraz 2010 przedstawia tabela 9. Tabela 9. Średniodobowy ruch (SDR) na drogach krajowych i wojewódzkich w gminie Trzebinia w latach 2005 oraz 2010 (źródło: Analiza ruchu... PPU Inkom S.C. Katowice 2011) Droga SDR 2005 (poj./dobę) SDR 2010 (poj./dobę) Autostrada A-4 przed węzłem chrzanowskim Autostrada A-4 za węzłem chrzanowskim Droga krajowa nr 79 na odcinku od węzła chrzanowskiego do skrzyżowania z ul. Piłsudskiego Droga wojewódzka 791 od skrzyżowania z ul. Krakowską do Myślachowic

44 Wprowadzenie od 1 lipca 2011 na wybranych odcinkach dróg krajowych systemu poboru opłat dla pojazdów samochodowych lub zespołem pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony wpłynęło na zauważalny wzrost udziału pojazdów ciężkich w ciągach tych pobliskich dróg krajowych (bądź wojewódzkich), które systemem VIA TOLL nie zostały objęte. Największe obciążenie ruchem ciężarowym wystąpiło na DK 79 oraz DW 791. Łączna długość sieci drogowo ulicznej na terenie gminy Trzebinia wynosi ok. 230 km, w tym: autostrada A-4 Katowice-Kraków, odcinek o długości 6 km, biegnie on przez niezabudowane tereny Trzebini oraz tereny leśne miejscowości Młoszowa i Bolęcin. droga krajowa DK nr 79 relacji Kraków-Trzebinia-Chrzanów na długości 9,15 km (od km do km ), na całej długości odcinka występuje zabudowa mieszkaniowa, droga wojewódzka nr 791 relacji Olkusz-Trzebinia na długości 10,64 km, praktycznie na całej długości odcinka występuje zabudowa mieszkaniowa, drogi powiatowe całkowita długość dróg powiatowych wynosi ok. 75 km, z czego ciągi miejskie mają ok. 33 km, drogi gminne o łącznej długości ok. 134 km. Działalność zakładów przemysłowych (produkcyjnych i usługowych) stanowi dodatkowe źródło zanieczyszczenia powietrza nakładające się na pozostałe rodzaje emisji. W tabeli 10 zestawiono łączną emisję zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza powstających w zakładach szczególnie uciążliwych w 2011 r. (wg Ochrona środowiska w województwie małopolskim w latach , WUS, Kraków, 2012). Tabela 10. Emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych [Mg] do powietrza atmosferycznego z zakładów szczególnie uciążliwych gminy Trzebinia w 2011 r. pyłowych ogółem w tym Emisja zanieczyszczeń [Mg/rok] gazowych ogółem w tym: Zanieczyszczenia zatrzymane w urządzeniach do redukcji w % zanieczyszczeń wytworzonych ze spalania dwutlenek tlenek azotu pyłowych gazowych paliw siarki ,8 65,8 Emisja niezorganizowana w odróżnieniu od zorganizowanych form emisji przemysłowych i komunalnych polega na wprowadzaniu do powietrza zanieczyszczeń bez pośrednictwa przeznaczonych do tego celu środków technicznych. Do emisji niezorganizowanej zalicza się emisję zanieczyszczeń z obiektów powierzchniowych ( pylenie z hałd, emisje z wysypisk, prace budowlane 44

45 połączone z pyleniem, pożary, wypalanie traw i inne). Szczególnie szkodliwe jest działanie włókien azbestowych z wietrzejących elementów pokryć dachowych. Emisje rakotwórczych włókien azbestowych powstają również przy demontażu wyrobów azbestowo-cementowych lub wyrobów izolacyjnych zawierających azbest. Z uwagi na to, że wyroby zawierające azbest stwarzają szczególne zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzkiego powinny podlegać sukcesywnej eliminacji przy zachowywaniu specjalistycznych procedur prowadzenia prac. Na jakość powietrza w gminie Trzebinia ma również wpływ emisja zanieczyszczeń spoza granic gminy (tzw. emisja transgraniczna) która zależy od aktualnych warunków meteorologicznych. W odległości ok. 20 km od granic gminy znajduje się Elektrownia Jaworzno III będąca oprócz aglomeracji górnośląskiej istotnym źródłem napływowych zanieczyszczeń powietrza Wody powierzchniowe Wielkość i jakość zasobów wodnych należą do najważniejszych czynników wpływających na ogólny stan środowiska przyrodniczego. Możliwość racjonalnego wykorzystania dostępnych zasobów wody stanowi jeden z najważniejszych czynników rozwoju społeczno-gospodarczego. Wielkość dostępnych aktualnie zasobów wody wynika z naturalnych procesów związanych z jej obiegiem w przyrodzie (poziom opadów atmosferycznych, zdolności retencyjne zlewni, warunki infiltracji wód budowa geologiczna podłoża). Znaczący wpływ na zasoby wodne mają czynniki antropogeniczne (działalność przemysłowa, skażenie wód ściekami, melioracja terenów, regulacja cieków wodnych, zmiany struktury wykorzystywania gruntów, urbanizacja, zwiększenie ilości pobieranej wody). W związku z powyższym, zachodzi konieczność przeciwdziałania niekorzystnym tendencjom prowadzącym do pogarszania jakości wody, a co za tym idzie zmniejszania jej zasobów dyspozycyjnych Zasoby i stan czystości wód powierzchniowych Gmina Trzebinia posiada umiarkowanie bogatą sieć hydrograficzną. Obszar gminy Trzebinia położony jest w obrębie dorzecza Wisły na terenie zlewni rzek: Biała Przemsza, Chechło i Rudawa. Tereny gminy znajdują się w obszarze Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej (RZGW) w Krakowie oraz RZGW w Gliwicach, który zarządza wodami przynależnymi do Regionu Wodnego Małej Wisły. W tabeli 11 zestawiono informacje na temat cieków wodnych znajdujących się na terenie gminy Trzebinia. 45

46 Tabela 11. Cieki wodne na obszarze gminy Trzebinia L.p. Nazwa cieku Długość na terenie gminy [km] 1 Kozi Bród 9,7 2 Chechło 6,8 3 Młoszówka 5,0 4 Dulówka 5,9 5 Jaworznik 4,2 6 Wodna 2,8 7 Ropa 2,3 8 Pstrużnik 1,6 9 Ropka 1,6 Źródło: dane Urzędu Miasta w Trzebini, 2014 Północna część obszaru gminy odwadniana jest przez lewobrzeżne dopływy Białej Przemszy (potok Kozi Bród z dopływem Jaworznik), południowa część gminy odwadniana jest przez Chechło z dopływami Młoszówka, Pstrużnik, Wodna, wraz z kilkoma mniejszymi ciekami, południowowschodnią część gminy odwadnia Dulówka w zlewni Rudawy wraz z mniejszymi dopływami. Najważniejszymi ciekami powierzchniowymi gminy są: Kozi Bród, Chechło, Dulówka, Młoszówka, Jaworznik i Pstrużnik. Łączna długość cieków wodnych na terenie gminy Trzebinia wynosi ok. 40 km. Na terenie gminy do śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa zalicza się potoki: Kozi Bród, Chechło, Jaworznik, Dulówka, Młoszówka. Prawa właścicielskie w stosunku do wód istotnych dla regulacji stosunków wodnych dla potrzeb rolnictwa (polepszenie zdolności produkcyjnej gleby i ułatwienie jej uprawy) oraz do pozostałych wód wykonuje marszałek województwa małopolskiego. Cieki te pozostają w administracji Małopolskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych (MZMiUW) w Krakowie, ich łączna długość wynosi ok. 28 km. Pozostałe cieki utrzymywane są przez gminę. Znaczna część powierzchni gminy leży w zlewni potoku Chechło. Potok ten w swoim środkowym biegu przepływa przez południową część gminy Trzebinia na odcinku około 6,8 km. Potok Chechło wypływa drobnymi strumieniami z torfowisk w Puszczy Dulowskiej (na terenie gminy Krzeszowice). Tereny biegu środkowego potoku Chechło są w znacznej części zmeliorowane. Rzeka płynie w dolinie o szerokości ok. 4,5 km. Do Chechła wpadają następujące cieki: potok Młoszówka (dopływ prawobrzeżny), ciek Ropa (dopływ prawobrzeżny) jest nieregulowanym odbiornikiem wód terenowoprzemysłowym, ciek ten na odcinku l km tworzy granicę między Chrzanowem i Trzebinią, ciek Ropka (prawobrzeżny dopływ cieku Ropa) jest małym ciekiem w części nieuregulowanym (dolny odcinek), w części ubezpieczonym trwale (górny odcinek), ciek Pstrużnik (lewobrzeżny dopływ cieku Ropa) jest krótkim nieuregulowanym ciekiem wodnym, częściowo ubezpieczonym kiszką faszynową, 46

47 ciek Wodna (lewobrzeżny dopływ potoku Luszówka) jest nieregulowanym naturalnym strumieniem, który płynie po granicy gmin Trzebinia i Chrzanów. Do zlewni Białej Przemszy na obszarze gminy Trzebinia należą następujące cieki naturalne: Potok Kozi Bród który odwadnia północno-zachodnią część powiatu chrzanowskiego. Długość Koziego Brodu na terenie gminy i miasta Trzebinia wynosi około 9,7 km i jest to najdłuższy potok w Trzebini. Potok ten stanowi lewobrzeżny dopływ Białej Przemszy. Bierze początek w lasach na wschód od Myślachowic. W głównym odcinku, koło osiedli Awaryjne i Gaj oraz w Sierszy jest on uregulowany, obwałowany i wybetonowany, a jego koryto w rejonie osiedla Gaj jest przesunięte w stosunku do położenia pierwotnego. Na południe od Czyżówki, potok jest spiętrzony i tworzy zbiornik wykorzystywany do celów rekreacyjnych. Potok Kozi Bród opuszcza Trzebinię za oczyszczalnią ścieków, koło przysiółka Stara Maszyna. Potok Jaworznik jest prawobrzeżnym dopływem Koziego Brodu. Ma on sztuczne koryto zmienione w związku z eksploatacją piasku podsadzkowego w złożu Siersza-Misiury. Do zlewni Rudawy na obszarze gminy Trzebinia należy potok Dulówka i dopływające do niego drobne cieki naturalne: Potok Dulówka jest lewobrzeżnym dopływem potoku Krzeszówka. Górny odcinek potoku Dulówka wraz z ciekami Karniówka i Psarka znajduje się we wschodniej części gminy Trzebinia. Początek potoku stanowią obfite źródła zlokalizowane w rejonie Psar, z których dwa ( Bialny Dół i Buk ) są również ujęciami wody pitnej. Potok ten stanowi jeden z cenniejszych pod względem przyrodniczym, cieków wodnych. Potok Dulówka pomimo uregulowania części koryta w minionych latach i tym samym zniszczenia naturalnych meandrów, prowadzi wody stosunkowo mało zanieczyszczone i stanowi naturalne tarlisko pstrąga potokowego. Potok ten powinien być chroniony przed nadmierną i nieuzasadnioną ingerencją w naturalne ukształtowanie koryta. Wody stojące na terenie gminy reprezentowane są przez kilka małych i średnich, przeważnie sztucznych zbiorników. Na terenie gminy Trzebinia brak jest dużych jezior o szczególnych walorach przyrodniczo-krajobrazowych oraz wielkich sztucznych retencyjnych zbiorników wodnych o znaczeniu ponadlokalnym. Stawy i oczka wodne, tereny zawodnione, rozlewiska utworzone spiętrzeniem wód płynących spełniają funkcje sportowo-rekreacyjne. W obrębie Piły Kościeleckiej zlokalizowane są 2 stawy prywatne (wykonane w latach ) o łącznej powierzchni 2,84 ha. Stawy te są zarybione i wraz z terenami przyległymi są wykorzystywane przez prywatnych właścicieli do celów rekreacyjnych. Na terenie gminy można korzystać z następujących obiektów rekreacyjnych: Balaton jest akwenem położonym w samym centrum miasta, w nieczynnym wyrobisku kamieniołomu. Lustro wody ma powierzchnię ok. 3 ha, średnia głębokość zbiornika wynosi 9,5 m. Wody Balatonu spełniające wymogi dla pierwszej klasy czystości, zasilane są źródłami podziemnymi i nadają się do hodowli pstrąga. W sezonie letnim Balaton funkcjonuje jako 47

48 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata kąpielisko miejskie, natomiast przez cały rok akwen jest wykorzystywany przez Polski Związek Wędkarski Koło w Trzebini. Zalew Chechło jest zlokalizowany na skraju Puszczy Dulowskiej, w rejonie Piły Kościeleckiej i jest największym zbiornikiem wodnym (54 ha) w gminie. Zalew stanowi doskonałe miejsce wypoczynku dla mieszkańców gminy. Nad zalewem zlokalizowane są ośrodki wypoczynkowe, ośrodek rekreacji i sportów wodnych, które posiadają pełne zaplecze gastronomiczno-noclegowe i wypożyczalnie sprzętu wodnego. Kozi Bród (Osowiec) to położony na rzece zbiornik retencyjny dla Elektrowni Siersza, przy którym znajduje się dobrze wyposażony ośrodek rekreacyjny, stanowiący doskonałe miejsce wypoczynku dla mieszkańców gminy. Gliniak jest zbiornikiem wodnym o powierzchni ok. 4 ha zlokalizowanym w wyrobisku poeksploatacyjnym cegielni w Bolęcinie. Klasyfikacja i badania jakości wód powierzchniowych przeprowadzana jest dla wydzielonych jednolitych części wód powierzchniowych. Jednolita część wód powierzchniowych (JCWP) jest podstawową jednostką gospodarki wodnej (łącznie z ochroną środowiska) w myśl Ustawy Prawo wodne, zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną. Jednolita część wód jest pojęciem obejmującym zarówno zbiorniki wód stojących, jak i cieki, a także przybrzeżne fragmenty wód morskich i wody podziemne. Jednolita część wód powierzchniowych (JCWP) - oznacza oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych, taki jak: jezioro lub inny naturalny zbiornik wodny, sztuczny zbiornik wodny, struga, strumień, potok, rzeka, kanał, lub ich części, morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub przybrzeżne. Obowiązek badania i oceny stanu wód powierzchniowych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska wynika z art. 155a ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity Dz.U. z 2012 r. poz. 145, z późn. zm.). Do kompetencji wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska należy wykonywanie badań wód powierzchniowych w zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych. W roku 2011 i 2012 Inspektorat prowadził badania wód powierzchniowych zgodnie z zatwierdzonym wieloletnim Programem Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Małopolskiego na lata i Aneksem nr 1 do w/wym. programu, według zapisów obowiązującego wówczas rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 81, poz. 685). Lata były kolejnymi latami realizacji 6-letniego cyklu monitoringowego, a jednocześnie rok 2011 był pierwszym rokiem monitoringu diagnostycznego. W 2011 roku wprowadzono zmiany w przepisach wykonawczych do znowelizowanej ustawy Prawo wodne, dostosowujące krajowy system monitoringu i oceny stanu wód 48

49 powierzchniowych do wymagań dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego, ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej oraz dyrektyw EQS 2008/105/WE (w sprawie środowiskowych norm jakości w dziedzinie polityki wodnej) i QA/QC 2009/90/WE (ustanawiającej specyfikacje techniczne w zakresie analizy i monitorowania stanu chemicznego wód). Wprowadzono nowe rozporządzenia: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U. Nr 257, poz.1545), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 258, poz. 1549), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2011 r. w sprawie wykazu substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej (Dz. U. Nr 254, poz. 1528), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. Nr 258, poz.1550). Z analizy Programu Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Małopolskiego na lata wynika, że na terenie gminy Trzebinia brak punktu pomiarowego monitoringu jakości wód powierzchniowych. Natomiast na podstawie przeprowadzonych badań w ramach w/w programu wynika, że w 2011 r. i 2012 r. na terenie powiatu chrzanowskiego, na rzece Chechło, w najbliższym pomiarowym punkcie kontrolnym Mętków przeprowadzany był monitoring operacyjny. Według wstępnej oceny czystości jednolitych części wód w województwie małopolskim w 2011 r., stan wody w punkcie zamykającym Mętków-Chechło przedstawia się następująco ( Ocena jakości wód powierzchniowych w województwie małopolskim w roku 2011, WIOŚ, Kraków 2012 r.): potok Chechło: IV klasa pod względem oceny elementów biologicznych; przekroczone wartości graniczne dla stanu dobrego i stanu wyższego niż dobry pod względem oceny elementów fizykochemicznych oraz nie przekroczone wartości graniczne dla stanu dobrego i stanu wyższego niż dobry pod względem oceny substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Stan ekologiczny wody oceniony został jako słaby, a stan chemiczny jako poniżej stanu dobrego, czyli wskaźniki przekraczają wartości graniczne. Ogólnie stan jednolitych części wód powierzchniowych został oceniony jako stan zły. Stwierdzono także postępujące zagrożenie eutrofizacją badanych jcwp. W latach nie prowadzono monitoringu zanieczyszczenia osadów dennych wód powierzchniowych na terenie gminy Trzebinia. Uzyskane wyniki monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych (jcwp) wskazują że w ostatnich latach nie nastąpiło istotne pogorszenie jakości wód powierzchniowych w powiecie 49

50 chrzanowskim. Należy jednak podkreślić że brak jest wyników badań monitoringowych wód powierzchniowych na terenie gminy Trzebinia Zagrożenia powodziowe Gmina Trzebinia położona jest w dorzeczu rzeki Wisły. Powierzchniową sieć hydrograficzną stanowią cieki stale prowadzące wodę, a jedynie rowy odwadniające mają charakter cieków okresowych, czynnych podczas wiosennych roztopów lub po intensywnych opadach. Na obszarze gminy nie występuje bezpośrednie zagrożenie powodziowe. Istniejące zagrożenia związane są z możliwością występowania okresowych lokalnych stref podtopień. Jednym z poważniejszych czynników stwarzających zagrożenie wystąpienia wód zalewowych, jest zatopienie kopalni KWK Siersza. W związku z powyższym, prowadzony jest pełny monitoring zmian stosunków wodnych w prognozowanym obszarze i wykonywane są szczegółowe analizy oraz badania prognostyczne zasięgu stref podtopień dla określenia docelowej rzędnej położenia zwierciadła wody po zatopieniu leja depresji oraz weryfikacji prognozy tempa zatapiania kopalni. Z corocznych sprawozdań prowadzonego monitoringu wpływu zatapiania zlikwidowanej KWK Siersza na środowisko wynika, że nie należy się spodziewać w najbliższym czasie istotnych podtopień i zalewisk, związanych z zatapianiem Sierszy. W 2010 roku nastąpiło całkowite zatrzymanie odwadniania wyrobisk kopalni Trzebionka co również może w przyszłości wpłynąć na zmianę lokalnych stosunków wodnych, jednak w stopniu znacznie mniejszym niż ma to miejsce w przypadku KWK Siersza. Przewiduje się że zagrożone wystąpieniem podtopień mogą być tereny, na których obecnie brak jest cieków lub ich koryta są odizolowane od wód gruntowych. Do takich terenów należą głównie obszary leśne: na południe od Leśniczówki w Sierszy, tereny leśne położone pomiędzy potokiem Kozi Bród a ul. Młyńską, tereny leśne położone na południe od byłej Centralnej Podsadzkowni, tereny leśne położone pomiędzy Kanałem wód Przemysłowych, a ul. Grunwaldzką, tereny położone na północ od budynku NOT w Sierszy, Krze ul. Żabia, składowisko komunalne w Trzebini, teren położony w północno-zachodniej części Młoszowej, potok Młoszówka - rejon piezometru P-13, na wschód od ulicy Forkiewicza - rejon piezometru P Gospodarka wodno-ściekowa Do niedawna podstawowym źródłem zaopatrzenia ludności gminy Trzebinia w wodę był główny triasowy zbiornik wód podziemnych GZWP 452 Chrzanów. Piętro wodonośne triasu 50

51 charakteryzuje się na ogół korzystnymi parametrami hydrogeologicznymi. Zasoby wód podziemnych tego zbiornika określa się na wystarczające na potrzeby istniejących i nowych użytkowników wód. W związku z zatopieniem wyrobisk kopalni Trzebionka możliwy jest wzrost stężenia siarczanów w ujmowanych wodach poziomu triasowego. Stanowi to realne zagrożenie dla ujęć wód podziemnych eksploatowanych przez Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Chrzanowie (RPWiK) które jest głównym dostawcą wody dla potrzeb zakładów przemysłowych oraz odbiorców komunalnych w gminie Trzebinia. Dla zabezpieczenia potrzeb mieszkańców powiatu wybudowano magistralę doprowadzającą wodę użytkową ze zbiorników znajdujących się w Dziećkowicach na terenie woj. śląskiego. Do rozdziału ujmowanej oraz dostarczanej wody i utrzymania odpowiedniej jakości, służą instalacje wodociągowe nad którymi nadzór sprawują służby techniczne RPWiK. Łączna długość sieci wodociągowej na terenie gminy wynosi (dane RPWiK Chrzanów - stan na dzień 31 grudnia 2013 r.): sieć rozdzielcza - 219,6 km, magistralna - 22,9 km, liczba przyłączy szt. Stan techniczny sieci wodociągowej na terenie gminy jest dobry. Stan techniczny przyłączy wodociągowych w ocenie RPWiK jest bardzo dobry. Do sieci wodociągowej przyłączonych jest ok. 7,5 tys. (szt.) podmiotów i 99,8% mieszkańców gminy. Zużycie wody w gminie w 2013 r. wyniosło m 3 w tym: przemysł m 3 /rok gospodarstwa domowe m 3 /rok cele inne m 3 /rok Zgodnie z informacją RPWiK największymi odbiorcami wody w 2013 r. byli: Elektrownia Siersza m 3, Energomedia S.A m 3, F.H. Promet m 3. Wody wykorzystywane przez RPWiK Sp. z o.o. do zaopatrywania mieszkańców gminy Trzebinia w wodę pochodzą w znacznej części z ujęć wód podziemnych. Wykaz aktualnie eksploatowanych ujęć na terenie gminy Trzebinia przedstawiono w tabeli 12. Stan techniczny ujęć wód podziemnych na terenie Gminy Trzebinia określany jest jako dobry. Aktualne wyniki badań (za rok 2013) wykonane przez Laboratorium RPWiK w Chrzanowie wykazują, że wszystkie ujęcia wody znajdujące się na terenie gminy Trzebinia spełniają podstawowe i dodatkowe wymagania mikrobiologiczne i chemiczne oraz dodatkowe wymagania organoleptyczne i fizykochemiczne w odniesieniu do wymagań zawartych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 51

52 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2007 r., Nr 61, poz. 417). Wyniki badań udostępniane są na bieżąco na strony internetowej RPWiK Chrzanów. Tabela 12. Ujęcia wód podziemnych administrowane przez RPWiK w Chrzanowie (dane RPWiK w Chrzanowie, stan na 2014 r.) Przeznaczenie Maksymalny Lp. Nazwa ujęcia Lokalizacja ujęcia pobór 1 Ujęcie Lech Trzebinia na potrzeby wodociągu komunalnego 280,00 m 3 /h 2 Bolęcin Bolęcin na potrzeby wodociągu komunalnego 90 m 3 /h 3 Ujęcie Bialny Dół Psary na potrzeby wodociągu komunalnego 46,20 m 3 /h 4 Ujęcie Buk Psary na potrzeby wodociągu komunalnego m 3 /h 5 Płoki Płoki na potrzeby wodociągu komunalnego 23,00 m 3 /h 6 Ujęcie S-1 i S-2 Lgota na potrzeby wodociągu komunalnego 12,00 m 3 /h Poza wymienionymi ujęciami wód z terenu gminy Trzebinia administrowanymi przez RPWiK, do celów socjalno-bytowych wykorzystywane jest także ujęcie wody podziemnej Czyżówka. Ujęcie to zgodnie z decyzją Wojewody Małopolskiego znak: OS.III /2000 z dnia 5 stycznia 2001 r. administrowane jest przez PKE S.A. Elektrownia Siersza w Trzebini i składa się z dwóch studni głębinowych S-1 i S-2 bis. Maksymalny pobór wody z ujęcia może wynosić 50 m 3 /h lub 1100 m 3 /dobę. Wody podziemne eksploatowane są także z ujęcia składającego się z czterech studni głębinowych: S-5, S-6, S-10 i S-11 zlokalizowanych w rejonie potoku i zbiornika Kozi Bród. Studnie S-5, S-6, S-10 i S-11 służą do celów technologicznych instalacji energetycznego spalania paliw zlokalizowanej na terenie Elektrowni Siersza w Trzebini. W 2011 i 2012 r. przeprowadzono w województwie małopolskim badania w zakresie wód ujmowanych do zaopatrzenia w wodę do spożycia ( Ocena jakości wód w województwie małopolskim w 2012 r., WIOŚ, Kraków, 2013r.). Wg informacji zawartych w opracowaniu na terenie gminy Trzebinia nie ma punktów kontrolnych monitoringu. Ścieki wytwarzane na terenie gminy Trzebinia są oczyszczane przez Oczyszczalnię Ścieków Trzebinia Siersza, której parametry technologiczne zaprezentowano w tabeli 13 oraz Grupową Oczyszczalnię Ścieków w Chrzanowie. Największe ilości ścieków pochodzących z przemysłu powstają z działalności gospodarczej następujących przedsiębiorstw (stan na r.): Tauron Wytwarzanie S.A. Oddział - PKE Elektrownia Siersza" ( m 3 /rok), Grupa Kapitałowa Rafinerii Trzebinia ( m 3 /rok). Na terenie gminy Trzebinia czynne są aktualnie dwie przemysłowe oczyszczalnie lub podczyszczalnie ścieków zlokalizowane w następujących obiektach: Grupa Kapitałowa Rafinerii Trzebinia, PKE Elektrownia Siersza. 52

53 Tabela 13. Parametry techniczne oczyszczalni ścieków Trzebinia-Siersza (dane RPWiK Chrzanów) Typ procesu technologicznego Nazwa miejscowości, zakładu obsługiwanego przez oczyszczalnię Przepustowość Obsługiwane podmioty gospodarcze Ścieki oczyszczone - parametry: Odbiornik ścieków Mechaniczno-biologiczna z podwyższonym usuwaniem biogenów gmina Trzebinia Stężenie: BZT 5 mgo 2 /dm 3 4,7 Z og mg/dm 3 4,95 ChZT mg N/dm 3 34,25 Azot ogólny kg N/d 17,30 Fosfor ogólny kg P/d 2, (Q max m 3 /dobę) Elektrownia Siersza S.A. Ścieki bytowe z terenu Trzebini, Sierszy, Gaja, Myślachowic Potok Kozi Bród zlewnia Biała Przemsza Charakterystyka istniejących oczyszczalni i podczyszczalni ścieków: Trzebinia-Siersza mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków komunalnych RPWiK, Elektrownia Siersza S.A. w Trzebini oczyszczalnia mechaniczna wód przemysłowych. Podczyszczone ścieki przemysłowo-deszczowo-bytowe odprowadzane są na oczyszczalnię ścieków RPWiK w Trzebini-Sierszy, Podczyszczalnia mechaniczno-chemiczna Grupy Kapitałowej Rafinerii Trzebinia S.A. Podczyszczone ścieki są zrzucane do kanalizacji ogólnospławnej RPWiK, Oczyszczalnia mechaniczno-chemiczna Firmy Stanbud2. Oczyszczone ścieki odprowadzane są do potoku Kozi Bród. Pozostałe przedsiębiorstwa z terenu gminy Trzebinia odprowadzają ścieki do ogólnodostępnych sieci kanalizacji miejskiej lub ścieki gromadzone są w okresowo opróżnianych zbiornikach. Gmina Trzebinia posiada jedną z najlepiej rozwiniętych sieci kanalizacyjnych w powiecie chrzanowskim. Obecnie długość sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Trzebinia wynosi ok. 156,8 km. Na szybki rozwój kanalizacji w gminie wpłynęło wybudowanie nowej sieci kanalizacyjnej w ramach Funduszu Spójności przekazanej do użytku 31 sierpnia 2009 r. Zgodnie z danymi RPWiK w Chrzanowie, gmina Trzebinia ma obecnie dość wysoki wskaźnik skanalizowania wśród gmin powiatu chrzanowskiego, który w 2013 r. wyniósł 79,8% w porównaniu do 42,3% w roku Liczba przyłączy kanalizacyjnych wynosiła na koniec 2013 r sztuk. Liczba mieszkańców podłączonych do kanalizacji wynosi (stan na koniec 2013 r.). Istniejąca sieć kanalizacji sanitarnej wykonana jest w z rur PVC w systemie VIPRO oraz z rur PE, kamiennych i betonowych. Stan techniczny tej sieci ocenia się jako dobry i bardzo dobry. 53

54 Aktualna ilość ścieków z terenu gminy Trzebinia odbieranych przez oczyszczalnie administrowane przez RPWiK w Chrzanowie wynosi: z przemysłu: m 3 /rok, z gospodarstw : m 3 /rok, inne źródła :95 733m 3 /rok. Tam, gdzie kanalizacja nie jest projektowana, mieszkańcy muszą wyposażać nieruchomości w zbiorniki bezodpływowe (szamba) lub przydomowe oczyszczalnie ścieków. Aby zachęcić mieszkańców do budowy indywidualnych oczyszczalni, od 2005 r. w gminie Trzebinia przyznawane są w tym celu dotacje dla osób fizycznych. Wysokość przyznawanego dofinansowania wynosi 30% wartości zakupu i montażu przydomowej oczyszczalni ścieków. W latach dofinansowano budowę 54 oczyszczalni na łączną kwotę ,42 zł, natomiast w 2008 r. dofinansowano budowę 22 oczyszczalni na łączną kwotę ,00 zł. Ze względu na spore zainteresowanie mieszkańców dofinansowanie będzie kontynuowane również w latach następnych. Łączna długość kanalizacji deszczowej (φ od 250 mm do 800 mm, najczęściej 300 mm) na terenie gminy Trzebinia wynosi ok. 17 tys. mb. Stan techniczny kanalizacji deszczowej: bardzo dobry ok mb, średni ok mb, zły ok mb. Bieżące konserwacje naprawy i czyszczenie kanalizacji deszczowej znajdującej się na terenie gminy Trzebinia prowadzone są w zależności od potrzeb, a ich częstotliwość wynika ze stanu technicznego kanalizacji Wody podziemne Zasoby i stan jakości wód podziemnych Na obszarze gminy Trzebinia poziomy wodonośne występują w utworach czwartorzędowych, jurajskich, triasowych, permskich i karbońskich. Na przedmiotowym obszarze wystepują we fragmentach cztery główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP): czwartorzędowy Biskupi Bór (nr 453), triasowy Chrzanów (nr 452) - najważniejszy w kontekście zaopatrzenia gminy w wodę, triasowy Olkusz-Zawiercie (nr 454), karboński Tychy - Siersza (nr 457). Na obszarze gminy wystepują także Użytkowe Poziomy Wód Podziemnych (UPWP) o mniejszym lokalnym znaczeniu w utworach czwartorzędowych w rejonie Czyżówki-Płok i Bolęcina. Użytkowe Poziomy Wód Podziemnych powinny spełniać kryteria: wydajność potencjalna studni powyżej 5-10 m 3 /h i jakość wody w klasie I - III. Główne Zbiorniki Wód Podziemnych 54

55 charakteryzuje wydajność potencjalna studni ponad 70 m 3 /h, wodoprzewodność poziomu wodonośnego ponad 10 m 2 /h, jakość wody w klasie III lub lepszej. Karbońskie piętro wodonośne składa się z czterech podstawowych serii skalnych: 2 serii o dużej przepuszczalności i wodonośności oraz 2 serii skał słabo przepuszczalnych i wodonośnych. W rejonie Trzebini dominują warstwy o dużej wodonośności w utworach zaliczonych do krakowskiej serii piaskowcowej. Jest to największy kompleks wodonośny w piętrze karbonu. Prawie 75% skał tego kompleksu stanowią wodonośne, gruboławicowe piaskowce. W obrębie głównego wydzielenia na obszarze gminy zlokalizowany jest zbiornik GZWP-457 Tychy-Siersza. Jest to zbiornik o dużych zasobach i znacznej rozciągłości. Jego zasoby dyspozycyjne określone zostały na 1020 tys. m 3 /dobę przy średniej głębokości ujęć sięgającej 160 m. W obrębie karbońskiego piętra wodonośnego wydzielono dwa zbiorniki: główny zbiornik wód podziemnych GZWP 457 Tychy-Siersza i użytkowy poziom wód podziemnych UPWP Mikołów-Sosnowiec. GZWP 457 Tychy-Siersza jest zbiornikiem o typie szczelinowo-porowym charakteryzującym się dość znacznym zróżnicowaniem stopnia odporności na zanieczyszczenia. W gminie Trzebinia występuje niski stopień zagrożenia kontaktem hydraulicznym i ciągnie się wąskim na 200 do 1000 m pasem od rejonu Dulowej, przez Trzebinię aż do południowych obrzeży Sierszy. Niski stopień zagrożenia wiąże się z izolacją nadległych utworów triasu. Omawiany zbiornik wód podziemnych charakteryzuje się wodami średniej jakości klas Ic i Id nie wymagającymi uzdatniania. UPWP Mikołów-Sosnowiec zajmuje pas o szerokości 1,5-2,5 km od rejonu Psar, w kierunku doliny Koziego Brodu i dalej w kierunku północno-zachodnim. Jest to zbiornik szczelinowo-porowy, jednak o gorszych parametrach hydrogeologicznych pod względem zasobności i wydajności niż zbiornik Tychy-Siersza. Zbiornik Mikołów-Sosnowiec posiada wody średniej jakości klas Ic, Id - wymagające uzdatniania. Triasowe piętro wodonośne związane jest z utworami triasu środkowego i dolnego. W profilu hydrogeologicznym tego piętra wydziela się trzy poziomy wodonośne: pstrego piaskowca, retu i wapienia muszlowego. W obrębie piętra triasowego na obszarze gminy wydzielone są dwa poziomy wodonośne: GZWP 452 Chrzanów i GZWP 454 Olkusz-Zawiercie (rys. 3). GZWP 452 Chrzanów - w obrębie gminy Trzebinia występuje w utworach triasu środkowego i dolnego o zasobach dyspozycyjnych 82,5 tys. m 3 /dobę i średniej głębokości ujęć 150 m. Zbiornik charakteryzuje się dużą wodonośnością o typie szczelinowo-krasowym, o bardzo zróżnicowanym stopniu odporności na zanieczyszczenia. Zalega niezgodnie na wodonośnych utworach karbonu należących do GZWP Tychy - Siersza, przy czym stanowi główny poziom wodonośny, zbiornik karboński zaś podrzędny. Oba poziomy lokalnie posiadają kontakt hydrauliczny. Zbiornik posiada wody średniej jakości klas Ic, Id, które wymagają uzdatniania. Lokalny kierunek przepływu wód podziemnych w przeszłości został zaburzony przez prowadzoną tu do roku 2010 eksploatację rud cynku i ołowiu w kopalni Trzebionka. Odwodnienie kopalń spowodowało powstanie rozległego leja depresyjnego, głębokiego na ponad 200 m. Stanowi on zasadniczą bazę drenażu wód podziemnych, 55

56 powodując zmiany w niemal całym triasowym kompleksie wodonośnym opisywanego zbiornika wód podziemnych. Aktualnie wody tego zbiornika są zagrożone zanieczyszczeniem siarczanami, w wyniku uwalniania się siarczanów z utlenionych form minerałów siarczkowych, pochodzących z ociosów zatapianych wyrobisk podziemnych. GZWP 454 Olkusz - Zawiercie związany jest z regionem śląsko-krakowskim. W granicach gminy Trzebinia poziom ten wkracza fragmentarycznie od strony północnej, zalegając na poziomach karbońskich. Są to dwa fragmenty GZWP 454: mniejszy obszar w rejonie Czyżówki oraz większy aż po rejon rezerwatu Ostra Góra na zachód od Psar. Poziom charakteryzuje się średnią jakością wód podziemnych - klasy Ic i Id, wymagających uzdatniania. Lokalny kierunek migracji wód podziemnych określono na południowy, zaburzony częściowo depresją w wyniku eksploatacji wód podziemnych w rejonie Czyżówki. Czwartorzędowe piętro wodonośne występuje fragmentarycznie w północnej części gminy Trzebinia GZWP 453 Bór Biskupi. Warstwy wodonośne wykształcone są w piaszczystych osadach rzecznych (dolina górnej Wisły), a także w piaszczysto-żwirowych osadach rzecznolodowcowych. W profilach warstw występuje po kilka poziomów wodonośnych oddzielonych od siebie warstwami glin zwałowych oraz iłów i mułków. Jakość wód tego poziomu jest bardzo zmienna od najczystszych do zupełnie bezużytecznych dla gospodarki komunalnej. W celu ochrony zbiorników użytkowych wód podziemnych, wydziela się odpowiednio obszary: najwyższej ONO, wysokiej OWO i zwykłej OZO ochrony wód podziemnych. Obszary najwyższej ochrony (ONO) zlokalizowane są w miejscach, powierzchniowego zasilania poziomu wodonośnego. Dotyczy to bezpośredniego zagrożenia wód zbiorników, np. na wychodniach triasowych, w wodonośnych utworach dolin rzecznych, piaszczysto-żwirowych utworach wodnolodowcowych oraz wszędzie tam gdzie brak skutecznej izolacji poziomów wodonośnych. Obszary wymagające najwyższej ochrony w granicach gminy Trzebinia występują głównie w następujących rejonach: na granicy gmin Trzebinia, Chrzanów i Alwernia w ramach triasowego i karbońskiego poziomu wodonośnego, na granicy gmin Trzebinia i Alwernia (nie wydzielono tu obszaru zasilania powierzchniowego), we wschodniej, północno-wschodniej i północnej części gminy Trzebinia w związku z triasowym poziomem wodonośnym. Obszary wysokiej ochrony wód podziemnych (OWO) zlokalizowane są również w miejscach zasilania powierzchniowego, jednak o niższym ryzyku zagrożenia poziomu wodonośnego i w oddaleniu od ujęć wód podziemnych (lub poziomów zasilających to ujęcie). Naturalna ochrona poziomów wodonośnych jest na tych obszarach jednak niewystarczająca. Obszary wymagające wysokiej ochrony obejmują rozległy obszar gminy Trzebinia we wschodniej i środkowej jej części. 56

57 Obszary zwykłej ochrony wód podziemnych (OZO) wydzielone są w obszarach izolowanych w sposób naturalny, o niskim ryzyku zanieczyszczenia. Obszary wymagające zwykłej ochrony wód podziemnych obejmują praktycznie całą powierzchnię terenu gminy Trzebinia. Ocenę wód podziemnych w kontekście ich wykorzystania do celów spożywczych przeprowadza się w oparciu o rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2007 r. Nr 61, poz. 417) oraz rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2010 r. Nr 72, poz. 466). Wyniki badań porównuje się z parametrami zamieszczonymi w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz.U. z 2008 r. Nr 143, poz. 896). Zgodnie z w/w rozporządzeniem klasyfikacja elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych obejmuje pięć klas jakości wód podziemnych: klasa I - wody bardzo dobrej jakości, klasa II - wody dobrej jakości, klasa III - wody zadowalającej jakości, klasa IV - wody niezadowalającej jakości, klasa V - wody złej jakości. W latach na terenie gminy Trzebinia nie wykonywano badań jakości wód podziemnych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (badania PIG - rok 2012) oraz w ramach monitoringu regionalnego (badania WIOŚ w Krakowie - lata ). Według pomiarów przeprowadzonych w ramach monitoringu wód podziemnych wykonywanych przez Państwowy Instytut Geologiczny w 2012 r., zbiornik GZWP nr 452 w miejscowościach Płaza i Chrzanów-Borowiec oraz GZWP nr 453 w miejscowości Bukowno-Bór Biskupi posiadają wody II i III klasy i nie mają przekroczonych wskaźników klasyfikacyjnych i norm jakościowych (Monitoring jakości śródlądowych wód podziemnych, GIOŚ). Sieć krajowa monitoringu wód podziemnych w roku 2012 obejmowała na terenie gminy Trzebinia jeden punkt o nr 2253, zlokalizowany w Bolęcinie w utworach czwartorzędowych (JCWPd 149). Stwierdzono słaby stan ilościowy zasobów wody oraz zakwalifikowano je do III klasy jakości wód podziemnych Ogniska zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych Podstawowym źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych są zanieczyszczenia pochodzenia antropogenicznego, będące wynikiem działalności człowieka. Umownie można je podzielić pod względem zasięgu występowania na obszarowe, liniowe i punktowe. 57

58 Ze względu na pochodzenie zanieczyszczeń można je podzielić na: geogeniczne czyli związane z uwarunkowaniami przyrodniczymi i geologicznymi oraz antropogeniczne, będące wynikiem działalności człowieka. Najczęściej mamy do czynienia z zanieczyszczeniami poligenetycznymi powstającymi w wyniku oddziaływania na danym obszarze różnych rodzajów zanieczyszczeń. Zanieczyszczenia obszarowe są to trafiające ze spływami wód opadowych i roztopowych do cieków powierzchniowych nawozy mineralne i organiczne oraz środki ochrony roślin i ścieki bytowe z terenów nieskanalizowanych. Zanieczyszczenia te są trudne do oszacowania i kontrolowania, a mają znaczny wpływ na stan czystości wód powierzchniowych. Problem zanieczyszczeń obszarowych jest widoczny szczególnie tam, gdzie rzeki przepływają przez tereny wiejskie o niskim stopniu skanalizowania. Przemysłowo-rolniczy charakter zlewni powoduje wprowadzanie do wód rzek ścieków komunalnych (zły stan bakteriologiczny wody) oraz nawozów rolniczych (duże stężenia azotanów). Do zanieczyszczeń obszarowych zaliczamy także zanieczyszczenia małopowierzchniowe takie jak składowiska odpadów oraz zanieczyszczenia wielkoobszarowe (emisja gazów i pyłów do atmosfery). Zanieczyszczenia liniowe stanowią: zanieczyszczone chemicznie i bakteriologicznie rzeki, drogi o intensywnym ruchu samochodowym oraz linie kolejowe obciążone dużą ilością przewozów. Ze względu na dużą intensywność ruchu, ogniska te stwarzają potencjalne zagrożenia skażenia powierzchni terenu, a stąd infiltracyjnego wnikania do wód podziemnych poprzez wody opadowe takich substancji jak: substancje ropopochodne, gazowe produkty spalin (głównie związki azotu, siarki, ołowiu i rtęci), innych substancji nieorganicznych m.in. soli rozmrażających, środków przeciwkorozyjnych. Zanieczyszczenia te infiltrują do wód w sposób ciągły i długotrwały, powodując z upływem czasu ich kumulację. Zanieczyszczenia punktowe to głównie ścieki komunalne i przemysłowe. Ścieki komunalne na terenach wiejskich nie skanalizowanych, są gromadzone w bezodpływowych zbiornikach i wywożone do oczyszczalni lub oczyszczane w przydomowych instalacjach rozsączalnych. Część ścieków może trafiać nielegalnie na pola i nieużytki. Ze względu na znaczne koszty dowozu ścieków do oczyszczalni, problemu tego nie da się rozwiązać bez rozbudowy sieci kanalizacyjnej. Biorąc pod uwagę ogólną trudną sytuację gospodarczą oraz wieloletnie zaniedbania w tym zakresie, dokończenie sanitacji terenów wiejskich powinno być przez najbliższe lata zadaniem priorytetowym w dziedzinie ochrony środowiska na terenie gminy. Zanieczyszczenia antropogeniczne są szczególnie niebezpieczne dla wód powierzchniowych i podziemnych. Związane są z dawna działalnością górniczą i hutniczą oraz z obecnym rozwojem gospodarczym terenów miejskich i postępującą urbanizacją terenów wiejskich. Ogniska wielkopowierzchniowe, do których należą: emisje gazów i pyłów przemysłowych, zarówno ze źródeł zlokalizowanych na terenie gminy, jak i napływające z terenów ościennych (Śląsk), niedostatecznie rozwinięta sieć kanalizacyjna i oczyszczalni ścieków oraz zabiegi chemizacji rolnictwa i leśnictwa, 58

59 powodują zanieczyszczenie wód podziemnych wskutek bezpośredniego zrzutu ścieków do gruntu, co jest szczególnie groźne w dolinach rzecznych, gdzie płytko zalega zwierciadło wód podziemnych. Innym istotnym zagrożeniem antropogenicznym dla wód podziemnych na terenie gminy są dzikie wysypiska odpadów. Szczególnie niebezpieczne są wysypiska umiejscowione w dolinie potoku czy jarze, gdzie wody podziemne nie są izolowane warstwą utworów nieprzepuszczalnych. Zagrożeniem dla jakości wód podziemnych mogą być potencjalnie składowiska odpadów komunalnych, w przypadku zaistnienia nieprawidłowości w ich funkcjonowaniu. Zanieczyszczenia neogeniczne związane są z naturalnymi procesami przyrodniczymi i geologicznymi. Na obszarze województwa małopolskiego częstym zjawiskiem jest wzrost naturalnej zawartości żelaza i manganu w wodach podziemnych. Zjawisko to występuje głównie w utworach czwartorzędowych, na skutek wymywania związków żelaza i manganu, przy zmianach kwasowości oraz potencjału red-ox. W rejonie chrzanowskim wystepują naturalne anomalie stężenia metali ciężkich w glebach związane z wychodniami śląsko-krakowskich złóż rudy cynkowo-ołowiowej. Na obszarze gminy Trzebinia występują obszarowe, liniowe i punktowe źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych, do których należą: ścieki deszczowe spływające z dróg, placów i stacji paliw, powodujące zanieczyszczenie wód powierzchniowych głównie substancjami ropopochodnymi, niekontrolowane zrzuty ścieków przemysłowych, nielegalne zrzuty ścieków bytowych na terenach wiejskich, zanieczyszczenia spływające z pól, szczególnie w okresach po nawożeniu gruntów rolnych, zanieczyszczone cieki powierzchniowe (potok Chechło od ujścia Ropy), postępująca urbanizacja miasta, występowanie tzw. dzikich wysypisk odpadów, gęsta sieć szlaków komunikacyjnych (w tym autostrada A-4, DK 79), składowanie materiałów i dystrybucja paliw, pozostałości po działalności przemysłu metalurgicznego i materiałów budowlanych (hałdy na powierzchni terenu - byłe Zakłady Metalurgiczne w Trzebini, odpady w wyrobiskach kamieniołomów - Zakłady Surowców Ogniotrwałych Górka ), pozostałości po przeróbce kopalin - hałda kopalni Siersza, składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (komunalnych) w Trzebini, składowisko odpadów poprodukcyjnych PKE S.A. Elektrownia Siersza" w Trzebini (odpady paleniskowe), składowisko odpadów poflotacyjnych Zakładów Górniczych "Trzebionka" - (na terenie gminy 14% pow. składowiska). 59

60 Istotnym elementem kontrolnym i wpływającym na zmniejszenie zagrożenia dla środowiska gruntowo-wodnego jest przewidziany prawem system nakazujący uzyskiwanie pozwoleń wodnoprawnych na odprowadzenie do gruntu lub do wód oczyszczonych ścieków. W załączniku nr 3 przedstawiono aktualny wykaz podmiotów gospodarczych z terenu gminy Trzebinia posiadających pozwolenia wodno-prawne wraz z zakresami i terminami ich obowiązywania, wydane przez Starostę Chrzanowskiego Powierzchnia ziemi i zanieczyszczenie gleb Stan jakości gleb Ochrona gleb w rozumieniu ustawy Prawo ochrony środowiska prowadzona jest w ramach ochrony powierzchni ziemi i polega na zachowaniu możliwości ich produkcyjnego wykorzystania oraz utrzymaniu jakości na poziomie wymaganych standardów (określonych rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi). Ustawa ta postanawia, że oceny jakości gleb i ziemi oraz obserwacji długofalowych zmian w tym zakresie dokonuje się w ramach monitoringu krajowego, który realizowany jest przez IUNG Puławy i przewiduje pobieranie prób badawczych z profili glebowych położonych w ściśle określonych miejscach kraju. Na terenie gminy Trzebinia nie ma aktualnie punktów pomiarowo-kontrolnych włączonych do krajowej sieci monitoringu gleb. W związku z powyższym, ocena stopnia zanieczyszczenia gleb na terenie gminy dla porównania z wynikami badań z lat ubiegłych jest utrudniona. WIOŚ w Krakowie wykonuje, w ramach monitoringu regionalnego, własne badania gleb położonych na wybranych obszarach o potencjalnym zagrożeniu zanieczyszczeniem. Mają one na celu dokumentowanie zmian zachodzących w glebach, sygnalizowanie zagrożeń i umożliwienie wczesnego podejmowania działań ochronnych. Ze względu na bardzo powolne zmiany, jakie zachodzą w środowisku glebowym, badania te wykonywane są cyklicznie w odstępach co 5 lat, w rejonach wpływu różnorodnych źródeł zanieczyszczeń związanych z koncentracją na danym obszarze przemysłu, przebiegiem ciągów komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu oraz lokalizacją składowisk odpadów. WIOŚ w Krakowie w latach nie prowadził na terenie gminy Trzebinia badań monitoringowych zanieczyszczenia gleb. Powierzchnia całkowita gruntów w gminie Trzebinia wynosi ok ha, z czego około ha (44%) stanowią lasy i grunty leśne a ha (40,8%) użytki rolne. Pozostała część ok ha (15,2%) stanowią grunty zabudowane i zurbanizowane, grunty pod wodami, użytki ekologiczne, nieużytki i tereny różne. Szczegółowe zestawienie użytkowania terenów na obszarze gminy Trzebinia przedstawiono w tabeli 14. Gleby gminy Trzebinia charakteryzują się dużym zróżnicowaniem zarówno pod względem typologicznym, gatunkowym jak i wilgotnościowym. Wynika to z bogatej i złożonej budowy geologicznej i tym samym różnorodności skał na bazie, których wytworzyły się gleby. Na występujących na terenie gminy wapieniach triasowych i jurajskich wytworzyły się rędziny brunatne na ogół płytkie i szkieletowe. 60

61 Tabela 14. Struktura użytkowania terenów w gminie Trzebinia (źródło: Urząd Miasta Trzebinia, 2014 r., Starostwo Powiatowe w Chrzanowie 2014r.) Lp. Wyszczególnienie Udział procentowy Powierzchnia w w stosunku do całości [ha] terenu gminy [%] 1. Całkowita powierzchnia Użytki rolne, w tym: ,8/(100) 2.1. grunty orne /(69,7) 2.2. sady 221 /(5,1) 2.3. łąki trwałe 455 /(10,6) 2.4. pastwiska trwałe 586 /(13,6) 2.5. grunty orne zabudowane, pod stawami, rowami 43 /(1,0) 3. Lasy i grunty leśne ,0 4. Pozostałe grunty zabudowane i zurbanizowane, grunty pod wodami, użytki ekologiczne, nieużytki i tereny różne ,4 W miejscach o zwiększonej erozji tj. na wierzchołkach wzniesień i stokach o dużym stopniu nachylenia na twardych skalistych wapieniach wytworzyły się rędziny o bardzo małej miąższości i niewykształconym profilu glebowym. Drugą grupę gleb na terenie gminy Trzebinia tworzą gleby brunatne wietrzeniowe o lekkim składzie mechanicznym warstw powierzchniowych i właściwych stosunkach wodnych. Występują na niedużym obszarze w Młoszowej i Karniowicach. Zaliczone zostały do kompleksu IV i V. Do kolejnej grupy zaliczyć można gleby wytworzone z piasków fluwioglacjalnych tj. gleby brunatne właściwe i wyługowane, rzadziej pseudobielicowe lub w typie czarnych ziem zdegradowanych, wytworzone najczęściej z piasku słabo gliniastego. Wszystkie gleby piaszczyste są mało zasobne w składniki pokarmowe, na ogół kwaśne, a w zależności od położenia i układu warstw posiadają różne stosunki wodne: okresowo podmokłe, okresowo suche, trwale suche lub dostatecznie uwilgotnione. W zależności od budowy profilu i kategorii wilgotności zaliczono je do kompleksów: IV, V, VI, VII, X, VIII użytków zielonych średnich i słabych. Osobną grupę stanowią gleby brunatne wyługowane i pseudobielicowe wytworzone z lessu. Zajmują one dość zwarty, a powierzchniowo duży obszar w Psarach, Karniowicach, Młoszowej i Dulowej o pow. ok. 525 ha. Gleby lessowe występujące w Karniowicach są lekko spiaszczone i zaliczone zostały do kompleksu IV, natomiast nie posiadające domieszki gleby Psar zaliczono do kompleksu II. Do kompleksu IV zaliczone zostały też gleby wytworzone z lessu zalegającego na średnich głębokościach na piasku gliniastym lekkim, które występują na obszarze ok. 20 ha w Młoszowej. Na bardziej stromych stokach w terenie lessowym występują intensywnie erodowane gleby brunatne wyługowane, cierpiące okresowo na niedobór wilgoci. Gleby te zaliczane są do kompleksu III, a występują na obszarze ok. 117 ha w Karniowicach, Psarach i Młoszowej. Część gleb lessowych charakteryzuje się okresowym nadmiernym uwilgotnieniem i z tego względu zaliczono je do kompleksu VIII. W obszarze lessowym omawianego terenu spotykamy również gleby brunatne deluwialne namyte. Gleby takie położone są w dnach rynien przepływowych i parowów 61

62 wyżłobionych przez wodę i są to przeważnie gleby użytków zielonych średnich. Większość gleb lessowych występujących na tym terenie posiada właściwe uwilgotnienie. W Młoszowej i Dulowej nad potokami spotykamy mady o niewykształconym profilu i składzie mechanicznym pyłu zwykłego i piasku gliniastego mocnego podścielonego żwirem. Są to gleby użytków zielonych w typie siedliskowym łęgu właściwego. Powierzchnia tego rodzaju gleb wynosi ok. 26 ha. Wśród gleb użytków zielonych duży udział posiadają również gleby wytworzone ze skały organicznej. Rozróżnić tu można gleby torfowo mineralne o niezbyt miąższym poziomie torfu (ok. 35 cm) zalegającym na piasku słabo gliniastym lub na pyle zwykłym oraz gleby murszowo mineralne o ok. 30 cm poziomie murszowym, również zalegającym na piaskach. Gleby te położone są w miejscach o płytkim poziomie wody gruntowej i są okresowo podmokłe. W zależności od stopnia podmokłości zaliczono je do użytków zielonych średnich i słabych. Wśród użytków zielonych występują jeszcze gleby glejowe i glejowe deluwialne wytworzone z gliny średniej, zalegającej płytko na glinie ciężkiej. Gleby te są trwale podmokłe w skutek czego dominującym w nich procesem jest proces glejowy. Najlepsze gleby gminy Trzebinia sklasyfikowane przeważnie w klasie III b tworzą kompleks II - pszenny dobry (stanowi 5,3 % pow. gruntów ornych). Kompleks ten występuje w obszarze lessowym w Psarach oraz na niewielkiej powierzchni w Karniowicach i Młoszowej na łagodnych i dobrze nasłonecznionych stokach. Kompleks III pszenny (stanowi 10 % pow. gruntów ornych) występuje na silnych i średnich stokach w obszarze lessowym, gdzie wykształciły się gleby brunatne właściwe oraz w obszarze skały wapiennej triasowej w postaci rędziny brunatnej zwięzłej. Największy udział kompleks III posiada w: Psarach - 22 %, Karniowicach - 21 %, Pile Kościeleckiej -11 %. Kompleks IV żytni bardzo dobry stanowi ponad 24 % powierzchni gruntów ornych. Do tego kompleksu zaliczono jedne z najlepszych gleb występujących na terenie gminy, a wytworzonych z lessu z domieszką piasku w obszarze lessowym oraz w obszarze utworów luźnych wytworzonych z piasków gliniastych mocnych. Najwięcej gleb tego kompleksu spotykamy w: Karniowicach - 56,6 %, Młoszowej - 32,0 %, Dulowej - 19,0 %. Kompleks V zajmuje największy areał tj. ok. 27,5 % ogólnej powierzchni gruntów ornych gminy. W skład kompleksu wchodzą gleby brunatne właściwe i wyługowane wytworzone z piasków wodnolodowcowych oraz płytkie i szkieletowe rędziny brunatne w obszarze skał wapiennych triasowych i jurajskich. Najliczniej kompleks ten reprezentowany jest w: Dulowej - 36,3 %, Młoszowej - 30,2 %, Psarach - 33,8 %, Bolęcinie - 31,0 %. Położenie gleb kompleksu VI żytniego słabego jest podobne. Są to na ogół gleby piaszczyste bardziej luźne i suche oraz rędziny brunatne bardziej szkieletowe płytkie i suche niż kompleksu piątego. Łączny ich areał wynosi ok. 23 % gruntów ornych. Największy udział posiadają w: Bolęcinie -51,4 %, Dulowej - 43,5 %, Pile Kościeleckiej - 35,5 %. 62

63 Gleby wytworzone z utworów fluwioglacjalnych bardzo luźnych o składzie mechanicznym piasków słabo gliniastych płytko podścielonych piaskiem luźnym zaliczono do kompleksu VII żytniego najsłabszego. Są to gleby trwale suche, występują w miejscach nieco wyżej położonych w sąsiedztwie gleb kompleksu VI i V. Łączny ich areał wynosi ok. 6% gruntów ornych. Najliczniej występują w: Młoszowej - 13,7 %, Bolęcinie - 10,8 %, Pile Kościeleckiej - 6,5 %. Kompleks VIII zbożowo-pastewny mocny posiada nieduży udział w gruntach ornych gminy. Są to gleby okresowo nadmiernie uwilgotnione o łącznej pow. ok. 17 % gruntów ornych. Spotykamy je w małych konturach w Młoszowej, Pile Kościeleckiej, Karniowicach i Bolęcinie. Podobnie nieduży obszarowo jest kompleks IX zbożowo-pastewny słaby, który posiada łączną pow. ok. 2,5 % powierzchni ogólnej gruntów. Są to gleby okresowo podmokłe o bardzo lekkim składzie mechanicznym. Występują w małych konturach w miejscach niżej położonych w Pile Kościeleckiej, Bolęcinie i Młoszowej. Użytki zielone omawianego terenu zajmują łączny areał ok. 497 ha. Wyróżniono w nich dwa kompleksy 2 z i 3 z. Użytki zielone średnie są liczniejsze i zajmują ok. 271 ha łącznej powierzchni użytków zielonych tj. ok. 54,6 %. Występują one w małych konturach we wszystkich sołectwach, najwięcej w Młoszowej, Dulowej, Pile Kościeleckiej i Bolęcinie. Użytki zielone słabe zajmują powierzchnię pozostałą tj. ok. 226 ha. Występują także w małych konturach we wszystkich obiektach, głównie w Bolęcinie i Pile Kościeleckiej. Poniżej w tabeli 15 zestawiono udział gleby użytków rolnych w poszczególnych klasach bonitacji na terenie gminy Trzebinia, natomiast na rysunku 4 przedstawiono mapę obszaru gminy Trzebinia z wyszczególnionymi rodzajami występujących gleb. Tabela 15. Procentowy udział gleb użytków rolnych w poszczególnych klasach bonitacyjnych na terenie gminy Trzebinia (źródło: dane Urzędu Miasta Trzebinia, 2009 r.) Lp. Klasa bonitacyjna [%] udział gleb 1. I klasa 0,16 2. II klasa 0,01 3. III klasa 5,17 4. IV klasa 25,59 5. V klasa 41,70 6. VI klasa 27,37 63

64 Rys. 4. Struktura gleb na obszarze gminy Trzebinia (źródło: Program Ochrony środowiska dla gminy Trzebinia ) Legenda: A Rędziny: I rędziny triasowe i jurajskie; B Gleby brunatne: a: wytworzone z piasków, 2 słabo gliniaste, 3 gliniaste, b: 4 gleby wytworzone z glin zwałowych, c: 5 wytworzone z lessów, C Gleby bielicowe: a: wytworzone z piasków, 6 luźne, 7 słabo gliniaste, 8 gliniaste, b: wytworzone z utworów pyłowych, 9 średnie napiaskowe, 10 średnie margliste, c: II gleby wytworzone z lessów. D gleby bagienne, 12 gleby mułowo-bagienne Skutki zaniechania rolniczego użytkowania gruntów rolnych Gmina Trzebinia tradycyjnie posiada charakter przemysłowy z niewielkim udziałem rolnictwa. Ogółem na terenie gminy funkcjonuje ok. 3,2 tys. podmiotów gospodarczych, z tego zarejestrowaną działalność rolniczą w roku 2012 prowadziły jedynie 52 podmioty. Coraz mniej gospodarstw domowych prowadzi działalność rolniczą na potrzeby własne. Skutkuje to postępującym zaniechaniem rolniczego wykorzystania gruntów ornych, które stają się ugorami na które zaczyna wkraczać roślinność łąkowa i leśna. Sprzyja temu naturalne rozdrobnienie działek rolnych na terenie gminy. Działalność rolnicza na terenie gminy posiada niewielkie znaczenie gospodarcze. Brak opłacalności produkcji rolnej na glebach nienajlepszej jakości spowodował że w ostatnim dziesięcioleciu nastąpił masowy proces zaniechania uprawy gruntów ornych. Obecnie większość 64

65 gruntów ornych w gminie stanowią odłogi na których rozwinęła się roślinność łąkowa i zadrzewienia śródpolne. Dla środowiska przyrodniczego niesie to za sobą różne skutki, zarówno pozytywne jak i negatywne. Nieuniknione są także zmiany w krajobrazie widoczne szczególnie na obszarach wysoczyzn, gdzie w wielu rejonach gminy, dominują obecnie zwarte kompleksy zadrzewień o charakterze młodego lasu, wiekowo w przedziale lat. Powoduje to zmiany w składzie gatunkowym zwierząt na tych terenach. Odłogowanie gruntów rolnych przez okres dłuższy niż dwa lata może już stanowić zagrożenie dla bioróżnorodności obszaru. Odłogowanie doprowadziło również do całkowitego zaniku łąk jednokośnych, na których następuje obecnie szybka sukcesja roślinności uznawanej powszechnie za chwasty. Z powodu zaprzestania użytkowania pastwiskowego nieurodzajnych gruntów, w tym np. muraw ciepłolubnych, których wyjątkowa flora i fauna były uzależnione dotychczas od prowadzenia ekstensywnego wypasu, obserwuje się wkraczanie na łąki wysokich gatunków roślin wypierających szybko gatunki niskie, bardziej szlachetne, które przegrywają z nimi konkurencję o światło i składniki pokarmowe. Zmiany te powodują zubożenie różnorodności gatunkowej drobnych ssaków i ptactwa na terenach dotkniętych odłogowaniem. O ile zmiany polegające na powstaniu zadrzewień śródpolnych można uznać za interesujące z krajobrazowego punktu widzenia, to zarastanie łąk roślinnością wysoką przyczynia się do zmniejszenia atrakcyjności krajobrazowej. Innym problemem związanym z powiększaniem się areałów terenów odłogowanych jest występujące na wiosnę zagrożenie pożarowe. Przesuszone wysokie trawy stanowią, w przypadku zaistnienia pożaru, potencjalne zagrożenie dla lasów i terenów zamieszkałych. W ostatnich latach w gminie Trzebinia, szczególnie w sołectwach Młoszowa, Dulowa, Bolęcin, obserwuje się wzmożony rozwój populacji owadów mogących przenosić niebezpieczne dla zdrowia i życia choroby. Dotyczy to szczególnie nagminnie pojawiających się kleszczy roznoszących groźną w skutkach boreliozę. Organizmy te bytują w wysokich trawach i jest wysoce prawdopodobne że masowe odłogowanie gruntów ornych oraz zaniechanie wykaszania łąk doprowadziło do drastycznego zwiększenia ich populacji. Problem ten zaczyna być na tyle istotny że należało by rozważyć możliwość wykonywania okresowych oprysków na terenach najbardziej dotkniętych tą plagą. Na odłogowanych podmokłych terenach łąk kośnych następuje również w okresach opadów nadmierny rozwój populacji komarów co również wpływa negatywnie na komfort mieszkańców osiedli położonych w rejonach występowania dużych areałów odłogowanych terenów łąkowych. Obserwuje się także rozwój innych grup uciążliwych organizmów takich jak ślimaki i krocionogowate. 65

66 Grunty odłogowane mogą być terenami potencjalnej ekspansji inwestorów mających na celu pozyskanie ich dla potrzeb budownictwa mieszkaniowego oraz wykorzystania do celów przemysłowousługowych. Pomimo przedstawionych powyżej niekorzystnych zjawisk związanych z zaniechaniem rolniczego użytkowania znacznych areałów gruntów, należy stwierdzić, że przyroda sama powinna jednak regulować swoje problemy ekologiczne wszędzie tam gdzie jest to możliwe i uzasadnione gospodarczo. Nie stanowi tajemnicy fakt że tzw. Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej doprowadziła w wielu miejscach Europy do olbrzymich strat przyrodniczych, przynosząc w zamian kłopotliwą nadprodukcję żywności. Intensyfikacja rolnictwa i związane z nią niestety niekorzystne zjawiska, stoją w sprzeczności z podstawowymi priorytetami ochrony przyrody Główne zagrożenia i problemy ochrony gleb Główne zagrożenia dla gleb na terenie gminy Trzebinia podobnie jak na obszarze całego województwa związane są przede wszystkim z działalnością gospodarczą i postępującą urbanizacją terenów rolniczych. Do najważniejszych czynników powodujących degradację gleb należy zaliczyć: pogłębiające się niedobory wody, zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, zanieczyszczenie atmosfery (emisje przemysłowe i niska emisja pyłów i gazów), degradację fizyczną, chemiczną i biologiczną gleb, nielegalne wysypiska i wylewiska odpadów, odłogowanie gruntów ornych i łąkowych, urbanizację i osadnictwo. Działalność przemysłowa, komunalna i rolnicza człowieka, może prowadzić do niekorzystnych zmian w środowisku glebowym. Do najczęstszych przekształceń należą działania związane z górnictwem: deformacja terenu, zmiana struktur geologicznych, zmiany stosunków wodnych oraz wycofywanie się roślin i zwierząt z eksploatowanego obszaru. Stopień uszkodzenia gruntów i gleb określa się stosując pojęcia degradacji i dewastacji: grunty zdegradowane to grunty, których rolnicza lub leśna wartość użytkowa zmalała, w szczególności w wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych albo wskutek zmian środowiska oraz działalności przemysłowej, a także wadliwej działalności rolniczej, grunty zdewastowane to grunty, które utraciły całkowicie wartość użytkową w wyniku przyczyn, o których mowa powyżej. Wynikiem degradacji jest obniżenie jakości i ilości próchnicy w glebach, zmiany kwasowości i struktury gleb, a w konsekwencji spadek zasobności i żyzności gleby. Procesy degradacji powierzchni ziemi, w zależności od przyczyn, dzieli się na: naturalne, geotechniczne, przemysłowe, urbanizacyjne, komunikacyjne, agrotechniczne i chemiczne. Potencjalnymi źródłami zanieczyszczeń powierzchni ziemi, a tym samym środowiska glebowego na terenie gminy Trzebinia są głównie: 66

67 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata emisje pyłów i gazów ze źródeł przemysłowych, komunikacyjnych i komunalnych (niska emisja), ścieki przemysłowe i bytowe na obszarach wiejskich, wysypiska odpadów, składowiska przemysłowe i komunalne, hałdy pogórnicze. Zanieczyszczenia powierzchni terenu i gleb w gminie Trzebinia są głównie pochodzenia antropogenicznego i związane są z aktualną działalnością lub funkcjonowaniem w latach ubiegłych na jej terenie podmiotów gospodarczych sektora wydobywczego, energetycznego, rafineryjnego i metalurgicznego. Na obszarze gminy Trzebinia istnieją także naturalne anomalie geochemiczne związane z budową geologiczną dotyczące podwyższonych zawartości metali ciężkich. W tabeli 16 zestawiono listę obiektów mających wpływ obecnie i w przeszłości (ze skutkami do dnia dzisiejszego), na wzrost zanieczyszczenia powierzchni terenu w gminie Trzebinia. Tabela 16. Wykaz najważniejszych obiektów antropogenicznych mających wpływ na zanieczyszczenie powierzchni terenu w gminie Trzebinia Lp. Właściciel terenu Obiekt zanieczyszczający środowisko 1. PKE S.A. Elektrowni Siersza" Składowisko odpadów paleniskowych Czyżówka Południowego Koncernu Energetycznego S.A. 2.. Spółka Restrukturyzacji Kopalń Składowisko odpadów powęglowych S.A. w Bytomiu 3. Skarb Państwa Wyrobisko pomarglowe Górka zbiornik zanieczyszczonych wód wraz ze składowiskiem odpadów po produkcji wodorotlenku glinu Tereny poprzemysłowe na których znajdowały się instalacje produkcyjne po zlikwidowanych ZSO 4. Tereny byłych Zakładów Górniczych Trzebionka S.A. (obecnie właściciel osoby fizyczne) 5. Tereny byłych Zakładów Metalurgicznych (ZM) w Trzebini - właściciel osoba fizyczna 6. Usługi Komunalne Trzebinia Sp. z o.o. 7. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad 8. Powiat Chrzanowski, Gmina Trzebinia Składowisko odpadów poflotacyjnych (na terenie Trzebini 14% pow. składowiska) Hałda odpadów hutniczych ZM Składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (komunalne) Autostrada A-4 oraz droga krajowa DK 79 na odcinkach biegnących przez tereny leśne, użytki zielone i grunty rolne Drogi powiatowe, drogi gminne Ocena stopnia zanieczyszczenia gleb jest na obszarze gminy Trzebinia utrudniona z uwagi na brak aktualnych najnowszych wyników badań monitoringowych zawartości metali ciężkich i siarki w glebach. Na podstawie badań przeprowadzonych na terenie gminy Trzebinia w 1995 r. przez Akademię Rolniczą w Krakowie, stwierdzono, że na całym badanym obszarze w powierzchniowej warstwie gleby do 20 cm, występuje podwyższona zawartość metali ciężkich a zwłaszcza ołowiu, kadmu i cynku. Nie znaleziono jednak ścisłej współzależności pomiędzy zawartością metali ciężkich, a rozmieszczeniem poszczególnych punktów badawczych jak też sąsiedztwem zakładów 67

68 przemysłowych. Jednak w miarę oddalania się od centrum gminy Trzebinia zwłaszcza w kierunku wschodnim, zarysowuje się tendencja zmniejszania się zawartości metali w glebie. W rejonie Lgoty oraz w rejonie Trzebini-Sierszy i Gór Luszowskich gleby są bardziej zanieczyszczone i wymagają dalszych badań, aby określić dokładne granice obszarów najbardziej skażonych. Zawartość metali ciężkich w glebach, a więc zawartość kadmu, ołowiu, cynku, niklu i miedzi określa 5 - stopniowa skala zanieczyszczenia: 0 - zawartość naturalna, I - zawartość podwyższona, II - słabe zanieczyszczenie, III - średnie zanieczyszczenie, IV - silne zanieczyszczenie, V - bardzo silne zanieczyszczenie. Zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi na terenie gminy Trzebinia opracowano na podstawie Oceny stanu zanieczyszczenia gleb województwa małopolskiego metalami ciężkimi i siarką (WIOŚ w Krakowie, 1999) i przedstawiono w tabelach od 17 do 21. Tabela 17. Zanieczyszczenie gleb gminy Trzebinia kadmem na tle zanieczyszczeń w powiecie, województwie i kraju Lp. Stopień zanieczyszczenia kadmem gleby Polski [%[ województwo małopolskie [%] powiat chrzanowski [%[ gmina Trzebinia [%] ,87 54,61 5,36-2. I 9,53 38,18 37,07-3. II 1,06 5,95 27,71-4. III 0,29 1,00 16,33 66,66 5. IV 0,17 0,25 11,52 33,34 6. V 0,08 0,01 2,00 - Zgodnie z danymi zawartymi w Programie racjonalnego gospodarowania gruntami rolnymi na terenie gminy Trzebinia (opracowanie IGPiK O/Kraków), na terenie gminy występują nawet gleby bardzo silnie zanieczyszczone kadmem. Takie gleby spotyka się w rejonie ul. Wodnej i Starej Góry oraz w rejonie sołectwa Płoki. Gleby te powinny być wyłączone z produkcji rolniczej na cele konsumpcyjne oraz z użytkowania pastwiskowego. Zalecane jest zadarnienie tych gleb oraz ewentualna uprawa roślin przemysłowych. Gleby silnie zanieczyszczone występują w gminie w wielu miejscach, najliczniej w obrębie zachodniej granicy miasta Trzebinia. Występowanie gleb silnie zanieczyszczonych kadmem stwierdzono także w obrębie sołectw: Czyżówka, Płoki i Lgota. Na tego rodzaju glebach nie powinny być uprawiane rośliny na cele spożywcze, natomiast zaleca się produkcję roślin na cele przemysłowe oraz produkcję traw nasiennych. Średnio zanieczyszczone kadmem gleby zalegają w centralnej części gminy, w rejonie Myślachowic, Psary, Karniowic i Dulowej. Na tego rodzaju gleb można uprawiać rośliny konsumpcyjne (zboża, rośliny okopowe i pastewne) pod 68

69 warunkiem przeprowadzania okresowych kontroli poziomu zawartości metali ciężkich w wymienionych roślinach. Ponadto zaleca się stosowanie upraw przemysłowych i traw nasiennych. Tabela 18. Zanieczyszczenie gleb gminy Trzebinia cynkiem na tle zanieczyszczeń w powiecie, województwie i kraju Lp. Stopień zanieczyszczenia cynkiem gleby Polski [%] województwo małopolskie [%] powiat chrzanowski [%] gmina Trzebinia [%] ,84 49,00 30,81-2. I 10,63 47,29 28,96 33,34 3. II 1,27 3,08 35,18 66,66 4. III 0,23 0,50 5,05-5. IV 0,03 0, V 0,00 0, Tabela 19. Zanieczyszczenie gleb gminy Trzebinia ołowiem na tle zanieczyszczeń w powiecie, województwie i kraju Lp. Stopień zanieczyszczenia ołowiem gleby Polski [%] województwo małopolskie [%] powiat chrzanowski [%] gmina Trzebinia [%] ,89 78,23 23,57 0,00 2. I 2,44 17,78 39,38 33,33 3. II 0,40 2,58 17,52 33,33 4. III 0,25 1,17 18,53 33,34 5. IV 0,02 0,21 1,00-6. V 0,00 0, Tabela 20. Zanieczyszczenie gleb gminy Trzebinia niklem na tle zanieczyszczeń w powiecie, województwie i kraju Lp. Stopień zanieczyszczenia niklem gleby Polski [%] województwo małopolskie [%] powiat chrzanowski[%] gmina Trzebinia [%] ,35 80,02 88,83 66,66 2. I 4,20 17,03 11,17 33,34 3. II 0,34 2, III 0,06 0, IV 0,01 0, V 0,00 0, Tabela 21. Zanieczyszczenie gleb gminy Trzebinia miedzią na tle zanieczyszczeń w powiecie, województwie i kraju Lp. Stopień zanieczyszczenia miedzią gleby Polski [%] województwo małopolskie [%] powiat chrzanowski [%] gmina Trzebinia [%] ,55 90,42 75,81 33,33 2. I 3,04 9,00 15,52 33,33 3. II 0,25 0,46 8,67 33,34 4. III 0,07 0, IV 0,08 0, V 0,00 0,

70 Zawartość siarki w glebie określa się natomiast w zależności od składu granulometrycznego gleb mineralnych i zawartości materii organicznej w glebach mineralno-organicznych. Uwzględniając te kryteria zawartość siarki określono w skali stopniowej od I-III gdzie: - I stopień - oznacza zawartość niską, - II stopień - oznacza zawartość średnią, - III stopień - oznacza zawartość wysoką, Wyróżnia się jeszcze stopień IV, który wskazuje na zawartość podwyższoną w wyniku antropopresji. Stan zanieczyszczenia siarką gleb gminy Trzebinia przedstawiono w tabeli 22. Tabela 22. Zanieczyszczenie gleb gminy Trzebinia siarką na tle zanieczyszczeń w powiecie, województwie i kraju Lp. Udział gleb o zawartości gleby Polski [%] województwo małopolskie [%] powiat chrzanowski [%] gmina Trzebinia [%] 1. niska 58,07 66,48 46,69 66,66 2. średnia 25,11 15,90 16,43-3. wysoka 13,15 7,12 6,86-4. bardzo wysoka 3,68 10,50 30,01 33,34 Na podstawie wyników badań gleb terenu gminy Trzebinia opracowanych przez Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie obszar gminy został podzielony na dwie strefy o zróżnicowanej przydatności gruntów rolnych do produkcji żywności. Obszar zakwalifikowany do produkcji żywności obejmuje południowo-wschodnią część gminy tj. sołectwa: Piła Kościelecka, Bolęcin, Dulowa, Młoszowa (niewielki fragment wschodni), Karniowice, Psary, Myślachowice (część wschodnia) oraz Lgota (część wschodnia). Obszar zakwalifikowany do wyłączenia z produkcji żywności obejmuje miasto Trzebinia, Młoszową (część zachodnia), Myślachowice (niewielki fragment wschodni), Czyżówkę, Płoki (część północną) i Lgotę (część zachodnią). Najbardziej aktualne informacje na temat stopnia zanieczyszczenia gleb na terenie gminy Trzebinia znajdują się w Zbiorczym sprawozdaniu z przeprowadzonych badań na terenie miasta i gminy Trzebinia w latach opracowanym w 2007 r. przez Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji. W sprawozdaniu tym znajdują się informacje dotyczące zawartości: metali ciężkich w glebie użytków i nieużytków rolnych, kadmu, ołowiu i cynku w roślinach (runi łąkowej i ziemniaków), metali ciężkich w tkankach kurzych, metali ciężkich w osoczu krwi mieszkańców gminy. W tabeli 23 zestawiono zawartość metali ciężkich (Pb, Cd i Zn) w poszczególnych rodzajach badanych materiałów. Z wykonanych badań wynika, że na terenie gminy Trzebinia ponad: 70% gleb jest silnie zanieczyszczonych kadmem, 70

71 30 % gleb jest silnie zanieczyszczonych ołowiem, 40 % gleb jest silnie zanieczyszczonych cynkiem. Tabela 23. Zawartość metali ciężkich (Pb, Cd i Zn) na terenie gminy Trzebinia w poszczególnych komponentach (źródło: Sprawozdanie z badań... UR w Krakowie WIŚiG, 200.) Lp. Nazwa komponentu Zawartość (mediana) metali ciężkich [mg/kg s.m.] Pb Cd Zn 1. Ruń użytków zielonych 3,125 1,01 100,35 2. Skórka bulwy ziemniaka 6,33 1,09 56,57 3. Miąższ bulwy ziemniaka 0,1 0,34 18,64 4. Gotowany miąższ bulwy ziemniaka 0,203 0,063 15,35 5. Pokos traw z użytków zielonych 3,13 1,01 100,35 6. Tkanki kurze 0,05 0,03 10,00 W cytowanym opracowaniu zaprezentowano również potencjalne możliwości wykorzystania użytków rolnych z terenu gminy, w tym: metody pozwalające zmniejszyć transfer zdeponowanych w glebie metali do łańcucha troficznego (wapniowanie, nawożenie gleb nawozami organicznymi itp.), dobór roślin, który umożliwi przerwanie przepływu metali w łańcuchu pokarmowym mieszkańców gminy, hodowla zwierząt jako forma działalności gospodarczej pozwalającej przekierunkować strumień metali ciężkich, wyłączenie gruntów zanieczyszczonych z produkcji rolnej Zagrożenia powierzchni terenu Na terenie gminy Trzebinia występują głównie zagrożenia związane z możliwością niekorzystnego oddziaływania na ukształtowanie powierzchni terenu i mogące powodować jego deformacje lub obniżające znacznie walory krajobrazowe. Są to procesy antropogeniczne głównie związane z działalnością górniczą odkrywkową (kopalnia piasku, eksploatacja wapieni) oraz procesy geodynamiczne wywołane pozostałościami po eksploatacji podziemnej węgla i rud Zn-Pb (osiadanie terenu, zapadliska). Do elementów wpływających negatywnie na krajobraz należą hałdy i składowiska odpadów przemysłowych). Na obszarze gminy naturalne procesy geodynamiczne (zjawiska osuwiskowe) nie występują w stopniu uzasadniającym podjęcie szczegółowych działań. Przeważającym kierunkiem rekultywacji górniczych wyrobisk odkrywkowych na terenie gminy jest kierunek leśny lub wodny (często występuje samoistne wypełnienie wodą) i w związku z tym zagrożenia wynikające z eksploatacji kopalin można zamienić w szanse rozwoju w postaci tworzenia zbiorników wodnych w celach rekreacyjnych i podniesienia atrakcyjności terenu (przykładem jest zbiornik Balaton w Trzebini i Gliniak w Bolęcinie). 71

72 Zagrożenie dla naturalnego ukształtowania powierzchni terenu stanowią również wszelkiego rodzaju prace budowlane połączone z koniecznością wykonywania robót ziemnych podczas budowy dużych obiektów kubaturowych oraz inwestycji liniowych (drogi, wykopy pod sieci kanalizacyjne i wodociągowe). Zagrożenie to powinno zostać zminimalizowane przez odpowiednie zaprojektowanie lokalizacji obiektu i prawidłowe wykonywanie prac. W ostatnich latach obserwuje się niepokojące zjawisko polegające na uzbrajaniu działek przeznaczonych głównie pod działalność gospodarczą, poprzez nadmierne nadbudowywanie terenu działki w stosunku do terenu otaczającego. Przykładem takich działań są tereny położone wzdłuż drogi krajowej DK 79, w sołectwach Dulowa i Młoszowa. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska działania ochronne w stosunku do ziemi polega na zapobieganiu i przeciwdziałaniu niekorzystnym zmianom powierzchni ziemi, a w razie jej uszkodzenia lub zniszczenia na przywróceniu do stanu właściwego poprzez: racjonalne gospodarowanie, zachowanie wartości przyrodniczych, zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania, ograniczenie zmian naturalnego ukształtowania, utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub co najmniej na poziomie wymaganych standardów, doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, gdy nie są one dotrzymane. Zasadniczą jednak i zarazem najbardziej szczegółową regulacją dotyczącą problematyki ochrony zasobów i jakości gruntów jest ustawa z dnia 3 lutego 1995 r, o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 121 poz.1266 z późn. zm.). Celem jej jest zachowanie jak największego obszaru gruntów, poprawa ich jakości oraz pełne wykorzystanie dla potrzeb produkcji rolnej i leśnej. Cel ten ma charakter wprawdzie gospodarczy, jednakże łączą się z nim także cele środowiskowe, bowiem grunty rolne i leśne należycie zagospodarowane są też pozytywnym elementem środowiska, podnoszącym jego wartość. Zadania z zakresu ochrony gruntów polegają na: ograniczaniu przeznaczania gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, tzn. ograniczania innego niż rolniczy sposobu użytkowania gruntów rolnych oraz innego niż leśny sposobu użytkowania gruntów leśnych, zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i leśnych, szkodom w produkcji rolnej i leśnej oraz w drzewostanach, poprawianiu wartości użytkowej gruntów oraz zapobieganiu obniżania ich produkcyjności, przywracaniu gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym ich wartości użytkowych lub przyrodniczych (rekultywacja). 72

73 Tabela 24. Wykaz terenów poprzemysłowych zrekultywowanych w ostatnich latach lub przeznaczonych do rekultywacji na obszarze gminy Trzebinia (źródło: informacja Starostwa Powiatowego w Chrzanowie 2014 r.) Lp. Nazwa terenu Nazwa zakładu Wyrobisko pomarglowe Górka zbiornik zanieczyszczonych wód wraz ze składowiskiem odpadów głównie wodorotlenku glinu Składowisko odpadów pogórniczych, ul. Kopalniana Wyrobisko popiaskowe pole SIERSZA 3S Hałda odpadów hutniczych cynkowo-ołowiowomiedziowych (hałda hutnicza) ZM I, ul. Kościuszki 59 po Zakładach Metalurgicznych Trzebinia w upadłości Składowisko odpadów poflotacyjnych (staw osadowy) ZG Trzebionka Teren Skarbu Państwa po zlikwidowanych ZSO Górka Spółka Restrukturyzacji Kopalń S.A. w Bytomiu oddział Sosnowiec DB Schenker Rail S.A. Właściciel osoba fizyczna Teren po Zakładach Górniczych Trzebionka S.A. obecny właściciel osoba fizyczna Powierzchnia [ha] Kierunek rekultywacji 9,7-16,75 50,0 Rekultywacja obszarów górniczych w kierunku leśnym Kierunek rekultywacji leśny 3 - ok. 22 (powierzchnia wierzchowiny) ok. 64 (pow. podstawy) z czego 14% na terenie gminy Trzebinia Rekultywacja w kierunku zadrzewieniazbocza użytki zielone - wierzchowina Uwagi Rekultywacja w latach w ramach funduszy POIiŚ zgodnie z opr. dokumentacją na zlecenie NFOŚiGW obecnie trwają prace rekultywacyjne Zakończenie prac rekultywacyjnych planuje się na r. rekultywacja etapowa Termin zakończenia r. Obszar zrekultywowany zalesiony i zamknięty właściciel nie podejmuje działań w kierunku rekultywacji terenu rekultywacja zakończona Wpływ rozpraszania zabudowy na krajobraz i środowisko przyrodnicze Na terenie gminy Trzebinia znajduje się wiele miejsc o niezaprzeczalnych walorach krajobrazowych i przyrodniczych jednocześnie. Na terenach tych przy opracowywaniu nowych planów zagospodarowania przestrzennego powinno się unikać wprowadzania zabudowy (w szczególności zabudowy rozproszonej). Dotyczy to głównie terenów gdzie w morfologii występują malownicze wzniesienia, na których wprowadzenie zabudowy stanowiło by element znacznej degradacji walorów krajobrazowych. Rozpraszanie zabudowy wpływa ujemnie nie tylko na tereny o walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Przewaga zwartej zabudowy mieszkaniowej polega na poprawie ładu przestrzennego oraz obniżeniu kosztów infrastruktury i utrzymania terenów osiedli. Zwarta zabudowa przeciwdziała fragmentacji terenów przyrodniczych, w tym rolnych. 73

74 Do terenów na których konieczne jest przeciwdziałanie rozpraszaniu zabudowy należą w szczególności obszary położone w pobliżu rezerwatów przyrody i na terenach parków krajobrazowych. W gminie Trzebinia są to następujące lokalizacje: tereny położone pomiędzy Psarami i Myślachowicami w sąsiedztwie rezerwatu Ostra Góra, tereny Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie w Lgocie (na wschód od ul. Klonowej), tereny Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie w Dulowej położone w rejonie ul. Na Skałce, tereny na południowy zachód od lasu Wyrąb w Karniowicach i Dulowej, tereny na wschód od Kowalikowej Góry w Karniowicach, bezimienne wzniesienie w Psarach o rzędnej 444,1 m n.p.m. na zachód od lasu Gąszcze, tereny w Myślachowicach w otoczeniu Ostrej Góry, południowe i południowo - zachodnie stoki Góry Bartoskiej w Młoszowej, starorzecza potoków: Dulówki, Karniówki, Psarki (rejon na południowy zachód od Skotnicy) doliny potoków, w tym Młoszówki w rejonie Piasków pomiędzy ul. Pierwszą i Szembeka oraz na Piaskach, dolina rzeki Chechło. Na terenach wymienionych powyżej oraz w wielu innych miejscach gdzie w krajobrazie wystepują nie porośnięte lasem wzniesienia stanowiące atrakcyjne punkty widokowe, nie powinno się wprowadzać jakiejkolwiek zabudowy. Dodatkowym czynnikiem niekorzystnym dla środowiska jest fakt że tereny te nie posiadają żadnego uzbrojenia i jego doprowadzenie wiązało by się ze znaczną ingerencją w krajobraz (sieć energetyczna i oświetleniowa) i przyrodę (wykopy). W związku z powyższym realizowanie nowej zabudowy powinno się projektować w nawiązaniu do kompleksów zabudowy już istniejącej. Na podstawie informacji Urzędu Miasta w Trzebini, największa presja inwestorów w zakresie inwestycji mieszkaniowych skupia się aktualnie w rejonach: Bolęcin przy ul. Granicznej (strona zachodnia) i bocznej od Zakopiańskiej (działka nr 715), Płoki w rej. ul. Leśnej (część środkowa), Psary na obrzeżach zabudowy przy ul. Ostra Góra, Karniowice w rejonie rezerwatu Ostra Góra oraz przy ul. Jurajskiej i w kierunku zachodnim od tej ulicy, rejon ul. Zielonej (część zachodnia) oraz tereny w kierunku Parku Krajobrazowego (rejon ul. Mickiewicza, Głogowej, Witkiewicza) Zasoby surowców mineralnych W granicach gminy występują kopaliny: węgiel kamienny, rudy cynku i ołowiu, dolomity, wapienie, zlepieńce, iły ceramiki budowlanej oraz złoża piasków. Na terenie gminy Trzebinia do niedawna dominował przemysł wydobywczy węgla kamiennego i rud cynku i ołowiu. Aktualnie górnictwo na terenie gminy związane jest głównie z eksploatacją odkrywkową piasków podsadzkowych i podrzędnie skał węglanowych. 74

75 Obecnie możliwości wykorzystania kopalin są bardzo ograniczone, ze względu na: znaczny stopień zagospodarowania terenu gminy, wymagania ochrony środowiska, warunki występowania umożliwiające prowadzenie tylko niewielkiej eksploatacji, jakość nieodpowiadającą wymaganiom surowcowym. Na terenie gminy znajduje się tylko sześć złóż surowców mineralnych rozpoznanych i udokumentowanych, stanowiących rezerwę surowcową, w tym tylko jedno eksploatowane (piasku podsadzkowego Siersza-Misiury. Tabela 25. Wykaz złóż kopalin na terenie gminy Trzebinia (opracowano na podstawie Bilansu Zasobów Złóż Kopalin w Polsce PIG-PIB, Warszawa 2014 stan na r.) Złoże Stan zagospodarowania złoża Zasoby geologiczne bilansowe w tys. Mg Zasoby przemysłowe w tys. Mg Piaski i żwiry Siersza-Misiury E Rudy cynku i ołowiu Trzebionka Z tylko pozabilansowe - Surowce ilaste ceramiki budowlanej Bolęcin I Z Górka Z Skały zwięzłe osadowe Bolęcin Z (dolomity) Młoszowa (wapienie) R Węgle kamienne Siersza Z Tenczynek P (częściowo) Objaśnienia do tabeli: E złoże zagospodarowane eksploatowane P złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie R złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo Z złoże zaniechane W związku z zainteresowaniem przedsiębiorców poszukiwaniem i rozpoznaniem istniejących zasobów węgla kamiennego, Minister Środowiska wydał w latach , trzy koncesje na wszczęcie poszukiwań i rozpoznania zasobów złóż węgla kamiennego i metanu na terenie gminy Trzebinia, na obszarach: Siersza, Siersza 2, Siersza-Krystyna Klimat akustyczny Hałas stanowi jedno z zagrożeń cywilizacyjnych. Rozwój gospodarczy gminy Trzebinia związany jest z powstawaniem nowych zakładów przemysłowych, rozwojem transportu, a co za tym idzie ze zwiększonym generowania hałasu przemysłowego, komunalnego i komunikacyjnego. Obecnie narażone na hałas są nie tylko budynki mieszkalne, szkoły i inne obiekty położone w pobliżu 75

76 arterii komunikacyjnych bądź zakładów przemysłowych, lecz również tereny wypoczynkoworekreacyjne oraz tereny leśne. Rozpoznanie problemu nadmiernej emisji hałasu do środowiska jest znacznie mniejsze w porównaniu do innych zagadnień ochrony środowiska. Badania przeprowadzone w ostatnich latach na obszarze województwa małopolskiego wskazują jednak na poszerzanie się obszarów o niekorzystnym klimacie akustycznym, co prowadzi do zwiększenia populacji objętej szkodliwym jego wpływem. Do głównych źródeł hałasu wpływających na zwiększenie uciążliwości akustycznej dla środowiska zewnętrznego należy ruch drogowy i kolejowy oraz działalność prowadzona na terenach niektórych obiektów przemysłowych. W województwie małopolskim, w ramach monitoringu hałasu oraz kontroli i ewidencji obiektów emitujących hałas, realizowane są działania obejmujące: Planowe, cykliczne badania hałasu komunikacyjnego w miastach, w celu opracowania planów akustycznych miast; Planowe badania hałasu drogowego na głównych trasach komunikacyjnych; Planowe i interwencyjne kontrole zakładów przemysłowych oraz innych obiektów emitujących hałas do środowiska. Realizując zadania Programu Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Małopolskiego, w latach WIOŚ w Krakowie prowadził pomiary hałasu komunikacyjnego na terenie województwa małopolskiego, na które składały się pomiary akustyczne obejmujące drogi, kolej oraz lotnisko w Balicach. Głównym założeniem wykonanych pomiarów było określenie warunków panujących w bezpośrednim sąsiedztwie tras komunikacyjnych i uzyskanie informacji o uciążliwości akustycznej analizowanych miejsc. Laboratorium WIOŚ w Krakowie wykonuje pomiary hałasu w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 2011 roku w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz. U r., Nr 140, poz. 824). Dopuszczalne poziomy hałasu w porze dnia oraz w porze nocy dla dróg lub linii kolejowych, oraz dla pozostałych obiektów i działalności będącej źródłem hałasu określa aktualne rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku z dnia 23 października 2012 roku (Dz. U r., poz. 1109). Hałas kolejowy Pod pojęciem hałasu kolejowego rozumie się hałas powstający w wyniku eksploatacji linii kolejowych. Zagrożenie hałasem wynikające z eksploatacji szlaku kolejowego jest znacząco odczuwalne szczególnie w najbliższym otoczeniu torowisk. O poziomie hałasu na obszarach znajdujących się z bezpośrednim sąsiedztwie linii kolejowych decydują takie czynniki jak: natężenie ruchu, ilość pociągów towarowych (w ogólnej liczbie składów pociągów), prędkość i płynność ruchu 76

77 pociągów, położenie torów, stan techniczny taboru kolejowego oraz torowiska, ukształtowanie terenu, przez który przebiega linia kolejowa, oraz odległość pierwszej linii zabudowy od skrajnego toru. W latach Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie nie przeprowadził pomiarów hałasu kolejowego w punktach na terenie gminy Trzebinia. Wcześniejsze kontrole przeprowadzane przed rokiem 2011, stwierdzały jednak zawsze przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu zarówno w porze dnia jak i nocy (w odniesieniu do norm aktualnych na dzień przeprowadzenia pomiarów). Hałas przemysłowy Zagrożenie hałasem przemysłowym na terenie gminy występuje w mniejszym stopniu. Źródła hałasu przemysłowego mają zasięg lokalny i nie powodują znaczącego pogorszenia klimatu akustycznego na terenie gminy Trzebinia. Realne oddziaływanie hałasu przemysłowego może być jednak znacznie większe ponieważ przypadki naruszeń w zakresie przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu często nie są zgłaszane. Hałas przemysłowy i związana z nim uciążliwość akustyczna spowodowana jest działalnością na terenie gminy zakładów przemysłowych reprezentujących takie sektory gospodarki jak: energetyka, petrochemia, budownictwo, transport. Decyzje w zakresie emisji hałasu do środowiska wydawane są w toku postępowania administracyjnego dla podmiotów naruszających dopuszczalne normy lub są elementem decyzji ustalających zakres pozwoleń zintegrowanych. Na terenie gminy Trzebinia decyzje administracyjne na emitowanie hałasu do środowiska posiadają: PKE S.A. Elektrownia Siersza S.A., Grupa Kapitałowa Rafinerii Trzebinia S.A, GÓRKA CEMENT Sp. z o.o. oraz Energomedia Sp. z o.o. Hałas drogowy Szybki rozwój motoryzacji indywidualnej w ostatnich latach połączony ze wzrostem przewozów transportowych oraz opóźnieniami w rozbudowie układów drogowo-ulicznych przyczynił się do znacznego pogorszenia klimatu akustycznego zwłaszcza na obszarach zurbanizowanych. Doraźną poprawę sytuacji można uzyskać poprzez polepszenie stanu nawierzchni i zmianę prędkości strumienia pojazdów. Istotnym zagrożeniem ze strony hałasu drogowego jest wzrost ruchu samochodowego (zwłaszcza ciężarowego) na drogach znaczenia ponadlokalnego. Podstawowe źródło hałasu drogowego w gminie Trzebinia stanowią następujące arterie komunikacyjne: fragment autostrady A-4 o dł. ok. 6 km relacji Katowice-Kraków. Biegnie on przez miasto Trzebinia oraz wieś Młoszowa i Bolęcin. Omawiany odcinek autostrady przebiega głównie przez lasy zlokalizowane w południowej części gminy. Tylko na niewielkim odcinku autostrada przebiega przez teren zabudowy miasta Trzebinia, droga krajowa DK nr 79 relacji Kraków-Trzebinia-Chrzanów na długości 9,15 km (od km do km ), droga wojewódzka nr 791 relacji Olkusz-Trzebinia na długości 10,64 km, 77

78 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata drogi powiatowe całkowita długość dróg powiatowych wynosi 74,28 km, z czego ciągi miejskie stanowią ok. 32,49 km, drogi gminne długość dróg wynosi 134 km. W 2012 r. badania hałasu na terenie gminy, wykonano w miejscowości Myślachowice. Badaniem klimatu akustycznego objęto odcinek 074 km drogi wojewódzkiej nr 791. Badany obszar zakwalifikowano do terenów zabudowy niskiej, dla której wg. nowego rozporządzenia dopuszczalny poziom hałasu wynosi: dla pory dnia 65 db, dla pory nocy 56 db. W porze dnia nie stwierdzono przekroczeń dopuszczalnego poziomu hałasu, natomiast dla pory nocy stwierdzono przekroczenie o 1,3 db (zgodnie z rozporządzeniem obowiązującym w dniu wykonania pomiaru). Jest oczywistym że tak prowadzone wybiorcze badania nie przedstawiają rzeczywistego stopnia zagrożenia hałasem terenów gminnych położonych w zasięgu oddziaływania akustycznego szlaków komunikacyjnych. Uchwałą Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 30 września 2013 r. nr XLII/663/13 przyjęto Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa małopolskiego. W dokumencie tym zawarto ocenę realizacji poprzedniego Programu ochrony środowiska przed hałasem dla województwa małopolskiego na lata przyjętego uchwałą Nr XXXIV/494/09 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 3 lipca 2009 r. 78

79 Rys. 5. Główne istniejące i projektowane drogi i szlaki kolejowe na terenie gminy Trzebinia (źródło: Urząd Miasta w Trzebini - stan aktualny na ) W aktualnym programie zatwierdzonym uchwałą z dnia 30 września 2013 r., analizie w celu określenia proponowanych działań naprawczych poddano m.in. trasy komunikacyjne przebiegające na terenie gminy Trzebinia, na których natężenie ruchu wynosi powyżej 3 mln. pojazdów rocznie, tj.: odcinek autostrady A4 - brak propozycji działań naprawczych, odcinek drogi krajowej DK-79 - proponowane działania naprawcze: szczelna nawierzchnia o obniżonej hałaśliwości o skuteczności ok. 3 db, droga wojewódzka DW odcinek który biegnie przez gminę Trzebinia nie został poddany analizie. Poprawę sytuacji w zakresie uciążliwości hałasu komunikacyjnego można osiągnąć m.in. poprzez modernizację lub przebudowę tras komunikacyjnych, właściwą dbałość o stan nawierzchni 79

80 dróg, budowę obwodnic czy opracowanie koncepcji zmian ruchu samochodowego na najbardziej obciążonych skrzyżowaniach np. poprzez zastosowanie ronda. Należy także stosować rozwiązania techniczne (realizowane przez zarządców dróg) ograniczające rozprzestrzenianie się hałasu np. ekrany akustyczne, pasy zieleni izolacyjnej. Z uwagi jednak na względy architektoniczne oraz zbyt bliską zabudowę wzdłuż ciągów komunikacyjnych ich zastosowanie jest znacznie ograniczone. Na podstawie dokonanej powyżej analizy stanu aktualnego, do głównych problemów związanych z klimatem akustycznym na terenie gminy Trzebinia należy zaliczyć: uciążliwość akustyczna związana z wzrostem natężenia ruchu na DK 79 i drodze wojewódzkiej nr 791 (w związku z wprowadzeniem systemu opłat na drogach krajowych zwiększyło się natężenie ruchu na drogach alternatywnych, wprowadzenie opłat na DK 79 nie zmniejszyło znacząco ruchu tym samym nie przywróciło w pełni poprzedniego stanu), brak wschodniej obwodnicy miasta, uciążliwość akustyczna związana z odcinkiem autostrady A4 przebiegającym przez teren gminy, brak systemu monitorowania hałasu drogowego. Oddziaływanie drgań i wibracji Wibracje (w tym infradźwięki) wytwarzane są przez urządzenia techniczne rezonujące w trakcie pracy (np. ruchome zespoły i podzespoły maszyn i urządzeń, elementy wirujące pomp, sprężarek, wentylatorów itp.), a także przez hałas, wstrząsy podłoża, przepływy cieczy przez niesprawnie działające instalacje, itp. Wymóg prawny stosowania ochrony przed drganiami odnosi się w Polsce jedynie do konstrukcji budynków i zawiera go rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75/2002, poz. 690, z późn. zm.). Podobne wymagania i zalecenia zawiera także rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz.U. nr 157/2005, poz. 1318). Bez względu na to jaka jest kwalifikacja prawna obiektów emitujących drgania w zakresie ochrony terenu przed drganiami i wibracjami, należy dążyć do maksymalnego ograniczenia ich emisji. Najlepszą ochronę przed szkodliwym działaniem hałasu i wibracji zapewnia profilaktyka. W przypadku konstrukcji budowlanych i obecnych w nich instalacji technicznych są to określone technologiczne rozwiązania materiałowe, takie jak dylatacje, właściwe fundamentowanie (z wibroizolacją) maszyn i urządzeń, usztywnianie konstrukcji ścian i budynków w razie ich rezonansów. Natomiast w przypadku infrastruktury technicznej (maszyn, urządzeń i instalacji) stosowane mogą być dodatkowe rozwiązania zabezpieczające, redukujące emisję hałasu i wibracji (aktywnie tłumiące dźwięki i drgania), jak np. tłumiki hałasu na wlotach i wylotach powietrza (lub gazu) maszyn przepływowych, dźwiękoszczelne kabiny, poduszki powietrzne, sprężyny wszystkie wykonane z materiałów o właściwościach wibroizolacyjnych. W zakresie ograniczenia wibracji i drgań od 80

81 środków transportu możliwe działania to poprawa nawierzchni ciągów komunikacyjnych i placów manewrowych. Na terenie gminy Trzebinia odczuwalne wibracje o większym natężeniu mogą pochodzić od środków transportu w rejonach zabudowy mieszkaniowej położonej w centrum Trzebini, szczególnie w rejonach skrzyżowań drogi krajowej 79 z drogami powiatowymi. Oprócz tego na wibracje o różnym stopniu nasilenia mogą być narażeni mieszkańcy terenów przylegających do tras kolejowych i w pobliżu zakładów przemysłowych Zasoby i walory przyrodnicze Gmina Trzebinia, a szczególnie miasto, charakteryzuje się znaczną koncentracją przemysłu a jednocześnie duża część powierzchni gminy posiada wybitne walory przyrodnicze. Najcenniejszym obszarem pod względem ekologicznym, jest położona w południowo-wschodniej części gminy Puszcza Dulowska. Gmina Trzebinia, mimo dużej ilości obiektów przemysłowych może poszczycić się malowniczym krajobrazem, tworzonym przez liczne, często zalesione pagórki i wzniesienia. Jest to obszar o zaskakująco dużej różnorodności form krajobrazu i przyrody. Pierwotne formy krajobrazu w wielu miejscach uległy przekształceniu. Dominuje w nich rzeźba antropogeniczna. Spowodowała je wielowiekowa eksploatacja kopalin i rozwój przemysłu przetwórczego. Znaczna część gminy objęta jest różnymi formami ochrony przyrody. Lasy zajmują ok ha jej powierzchni (to jest 44 %). Tworzą one najczęściej duże, zwarte kompleksy. Największym wśród nich jest Puszcza Dulowska, której zachodnia część znajduje się w granicach gminy. Duże kompleksy leśne występują w rejonie Płok, Psar, Myślachowic i Czyżówki. W Sierszy znajduje się kompleks leśny Podbuczyna. Ponadto na terenie miasta i gminy istnieje sporo niewielkich obszarowo miejsc gdzie w ostatnich kilkunastu latach na terenach porolniczych powstały naturalne skupiska zadrzewień. Lasy stanowią najczęściej bory sosnowe z domieszką brzozy i buka. Są one siedliskami zróżnicowanej flory i fauny. Wśród kompleksów leśnych zachowały się fragmenty borów naturalnych lub niewiele przekształconych w stosunku do stanu naturalnego. Lesistość gminy jest większa od średniej krajowej i ulega powiększeniu w czym maja udział naturalne procesy zarastania odłogów. Lasy w całości należą do ochronnych grupy I. Spełniają one funkcje wodoochronne, bioklimatyczne i zdrowotno-rekreacyjne dla ludności zamieszkującej region o wysokim zagrożeniu ekologicznym. Lasy gminy znajdują się w II i III strefie uszkodzeń przemysłowych, a tylko 13,2 % w strefie I. Administracyjnie 89,8 % lasów to lasy państwowe, pod zarządem Nadleśnictwa Chrzanów, 9,4 % to lasy prywatne, a 0,7 % lasy gminne. Kilkanaście procent powierzchni gminy zajmują gleby chronione III i IVa klasy bonitacyjnej. Są to przeważnie gleby rędzinne, brunatne, a podrzędnie bielicowe i murszowate. Gleby chronione występują przede wszystkim w Karniowicach, Młoszowej, Psarach. Lokalnie, głównie na obrzeżeniu Puszczy Dulowskiej oraz na północ od Gór Luszowskich występują 81

82 chronione łąki na glebach o podłożu organicznym (gleby torfowe, murszowate). Znaczenie rolnicze posiadają gleby brunatne wytworzone na podłożu lessów i piasków fluwioglacjalnych. Główne kompleksy przydatności rolniczej to żytni bardzo dobry i pszenny wadliwy. Wschodnia część gminy objęta jest wielkoprzestrzenną ochroną przyrody i krajobrazu. Znajdują się tutaj zachodnie fragmenty dwóch parków krajobrazowych: Dolinek Krakowskich, Parku Tenczyńskiego, które wchodzą w skład Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych (ZJPK) ustanowionego na tym terenie w 1980 roku. Strefa między nimi jest obszarem Krajobrazu Chronionego (OKCh). Północna część obszaru ZJPK na terenie gminy wchodzi w skład biocentrum obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym (30M - obszar Jury Krakowsko-Częstochowskiej), sieci ekologicznej ECONET. Pozostała jego część należy do biocentrum o znaczeniu krajowym (46K - obszar krakowski). Według systemu CORINE na terenie gminy brak ostoi udokumentowanych. W Puszczy Dulowskiej znajdują się ostoje bobrów i żurawia nie ujęte jeszcze w rejestrze. Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie znajduje się na północ od Rowu Krzeszowickiego w południowej części Wyżyny Olkuskiej. W północnej części obejmuje on ciąg zalesionych wzniesień, a w południowej przełomową dolinę Dulówki. Tenczyński Park Krajobrazowy obejmuje Puszczę Dulowską położoną w Rowie Krzeszowickim. Jest to kompleks leśny wymagający specjalnej ochrony, charakteryzujący się dużą różnorodnością zbiorowisk roślinnych, wśród których znajduje się kilkadziesiąt gatunków chronionych, oraz typów siedlisk z przewagą borów i lasów mieszanych wilgotnych i świeżych. W drzewostanie dominuje sosna i brzoza. Puszcza jest miejscem bytowania licznej fauny. Ciekawostką są inkubowane bobry, które znalazły tutaj dogodne warunki bytowania na obszarze około 20 ha i szybko się rozmnażają. Dla ich ochrony proponuje się utworzenie rezerwatu Puszcza Dulowska. Przez centrum puszczy poprowadzona jest ścieżka dydaktyczna przyrodniczo- leśna o długości około 5 km, pozwalająca na zapoznanie się z całym bogactwem występujących tu elementów przyrody. Na terenie gminy utworzono dotychczas tylko jeden rezerwat przyrody Ostra Góra. Obejmuje on triasowe wzgórze z zachowanym naturalnym drzewostanem buczyny karpackiej siedliskami chronionych gatunków flory. W Planie zagospodarowania przestrzennego gminy i w Planie urządzenia lasu zamieszczone są propozycje utworzenia 2 kolejnych rezerwatów leśnych: Czyżówka i Padoły wraz z otulinami. Rada Miasta Trzebini w 1992 r. ustanowiła użytek ekologiczny obejmujący 60 ha w kompleksie leśnym Podbuczyna. Nadleśnictwo Chrzanów, które jest zarządcą tego terenu zaproponowało w Planie urządzenia lasu utworzenie zamiast tego użytku mniejszy zespół przyrodniczo-krajobrazowy o powierzchni 14,6 ha. Proponuje się też utworzenie użytku ekologicznego w Trzebini, obejmującego północną część zespołu stawów w dolinie Pstrużnika, w sąsiedztwie zbiornika Balaton. Na terenie gminy znajduje się wiele okazów drzew pomnikowych, przeważnie lip, a także kasztanowców i dębów. Jedno z nich zostało zarejestrowane jako pomnik przyrody przez i 82

83 Konserwatora Wojewódzkiego. Staraniem samej gminy zaproponowane zostało w 1991 r. ustanowienie 19 pomników, znajdujących się głównie w Parku Zieleniewskich w Trzebini, w parku w Bolęcinie i w Płokach Dzięki urozmaiconej budowie geologicznej gmina obfituje w odsłonięcia utworów skalnych o dużej wartości naukowej i dydaktycznej, które powinny być chronione jako stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej. Najważniejszymi wśród nich, unikatowymi w skali nie tylko krajowej, ale także europejskiej, są występujące na niewielkim obszarze w Karniowicach odsłonięcia martwicy karniowickiej - permskiego wapienia słodkowodnego. Większość jej odsłonięć to stare łomy, obecnie całkowicie, lub częściowo zarośnięte. W Młoszowej i w Trzebini przy ul. Piłsudskiego znajdują się zabytkowe parki objęte ochroną konserwatorską. Na taką ochronę zasługuje również park w Górce, posiadający cenny drzewostan, między innymi aleje grabową. Poza wymienionymi obiektami objętymi prawną ochroną na terenie gminy istnieje wiele miejsc i stanowisk wyróżniających się dużymi walorami przyrodniczymi, lub krajobrazowymi, geologicznymi i kulturowymi. Na szczególną uwagę zasługują: fragmenty naturalnych starych buczyn, zawierających okazy pomnikowe na terenie lasów w Gaju, Psarach, Płokach i Młoszowej, wąwozy karniowickie w zachodniej części Karniowic - system rozgałęzionych głębokich i stromych parowów na powierzchni około 6 ha porośniętych drzewostanem mieszanym często z przewagą buka i wieloma roślinami chronionymi w poszyciu, Góra Bożniowa z murawami kserotermicznymi i stanowiskiem dziewięciosiła bezłodygowego, wzgórze na granicy Trzebini i Młoszowej (na wschód od cmentarza) stare wyrobisko z niewielkimi osłonięciami wapieni gogolińskich falistych, Bialny Dół odsłonięcia wapieni gogolińskich falistych i płytowych z ichnofauną, w niewielkich, zarastanych łomach, oraz bogatymi murawami kserotermicznymi i naskalnymi, potok Kozi Bród od źródeł w lasach myślachowickich do zbiornika retencyjnego meandrujący wśród piaszczystych wydm porośniętych sosnami, potok Dulówka na odcinku pomiędzy ul. Potockiego a Krakowską w Dulowej, zalew Chechło pełniący funkcję retencyjną i rekreacyjną z bogatymi zbiorowiskami roślinności wodnej, nadwodnej i bagiennej, zalew Balaton w poeksploatacyjnym wyrobisku wapieni i margli jurajskich (odsłonięcia wapieni w ścianach wyrobiska ze zjawiskami krasowymi), teren samoistnie rekultywowany przez naturalną sukcesję roślinności (ponad 100 gatunków roślin kwiatowych), dwa wyrobiska byłej cegielni w Bolęcinie, jeden wykorzystywany dla celów rekreacyjnych, drugi zarastający, który jest siedliskiem płazów i gadów, 83

84 Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Trzebinia na lata pasmo wzniesień między Młoszową i Dulową porośniętych lasem, z licznymi śladami eksploatacji wapieni, z widocznym zaburzonym ich ułożeniem w odsłonięciach przy brzegu Rowu Krzeszowickiego; na granicy gminy głęboki parów bezimiennego potoku - dopływu Dulówki, ślady dawnej eksploatacji i przeróbki rud cynku i ołowiu zapadliska, ślady po szybikach, zwałowiska stanowiące elementy krajobrazu kulturowego charakterystycznego dla tego regionu, znajdujące się w Lgocie, Płokach, Psarach, Czyżówce, Trzebini, Sierszy, Wodnej, Górach Luszowskich. Teren gminy jest atrakcyjny dla turystyki pieszej, rowerowej, zmotoryzowanej, konnej, dla rekreacji weekendowej Szata roślinna i świat zwierzęcy Obszar gminy Trzebinia charakteryzuje się bogactwem świata zwierzęcego i roślinnego, który mimo wpływu zanieczyszczeń z przemysłu, charakteryzuje się rzadko spotykaną bioróżnorodnością. Pomimo długotrwałej działalności wydobywczej i wpływu uciążliwych dla środowiska zakładów przemysłowych, w gminie Trzebinia można spotkać wiele stanowisk roślin chronionych. Zgodnie z najnowszym opracowaniem Inwentaryzacja roślin i grzybów, objętych ochroną na terenie gminy Trzebinia z 2013 r., flora chronionych roślin naczyniowych na terenie gminy Trzebinia liczy 47 gatunków ściśle chronionych i 15 gatunków częściowo chronionych. Liczba częściowo chronionych gatunków mchów wynosi 13. W sumie liczba chronionych gatunków roślin naczyniowych wynosi 75. Na terenie gminy Trzebinia stwierdzono dwa gatunki ściśle chronionych grzybów oraz cztery gatunki częściowo chronione. Łącznie na terenie gminy Trzebinia stwierdzono 81 gatunków roślin i grzybów objętych ochrona gatunkową. Jest to znaczna liczba gatunków jak na gminę, której obszar jest tak znacznie zagospodarowany i uprzemysłowiony. Na szczególną uwagę zasługują m.in. następujące gatunki ściśle chronione: Bagno zwyczajne Ledum palustre Buławnik czerwony Cephalanthera rubra Buławnik mieczolistny Cephalanthera longifolia Buławnik wielkokwiatowy Cephalanthera damasonium Centuria pospolita Centaurium erythraea Ciemiężyca (ciemierzyca) zielona Veratrum lobelianum Cis pospolity Taxus baccata Dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis Gnidosz rozesłany ostałe gatunki Pedicularis sylvatica Gnieźnik leśny Neottia nidus-avis Goryczka wąskolistna Gentiana pneumonanthe Goryczuszka (goryczka) orzęsiona Gentianella ciliata Gółka długoostrogowa (2) Gymnadenia conopsea Kosaciec syberyjski Iris sibirica 84

85 Kosatka kielichowa Tofieldia calyculata Kruszczyk błotny Epipactis palustris Kruszczyk rdzawoczerwony Epipactis atrorubens Kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine Kukułka (storczyk) Fuchsa Dactylorhiza fuchsii Kukułka (storczyk) szerokolistna Dactylorhiza majalis Liczydło górskie Streptopus amplexifolius Lilia bulwkowata (2) Lilium bulbiferum Lilia złotogłów Lilium martagon Listera jajowata Listera opata Mieczyk dachówkowaty (2) Gladiolus imbricatus Miodownik melisowaty Melittis melissophyllum Naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora Orlik pospolity Aquilegia vulgaris Paprotka zwyczajna Polypodium vulgare Parzydło leśne Aruncus sylvestris Podkolan biały Platanthera biforia Pokrzyk wilcza-jagoda Atropa belladonna Pomocnik baldaszkowy Chimaphila umbellata Przylaszczka pospolita Hepatica nobilis Rojownik (rojnik) pospolity Jovibarba sobolifera Rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia Skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia Skrzyp pstry Equisetum variegatum Śniedek baldaszkowaty Ornithogalum umbellatum Turzyca Davalla (2) Carex davalliana Wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum Widlicz (Widłak) spłaszczony Diphasiastrum complanatum Widłak goździsty Lycopodium clavatum Widłak jałowcowy Lycopodium annotinum Zaraza lutea Orobanche luteata Zaraza wielka Orobanche elatior Zimowit jesienny (2) Colchicum autumnale Purchawica olbrzymia Langermannia gigantea Pawężnica rudawa Peltigera rufescens W lasach porastających gminę dominują sosny zwyczajne, brzozy brodawkowate, olsze czarne, modrzewie europejskie, świerki pospolite. Ponadto na terenie gminy Trzebinia występują także dęby szypułkowe, buki zwyczajne, topole osiki, klony jawory, dęby czerwone, kruszyny pospolite, dzikie bzy koralowe i wierzby uszate. W podszyciu leśnym występują borówki czarne, borówki brusznice, wrzosy zwyczajne, maliny właściwe, jeżyny wzniesione. W miejscach podmokłych można spotkać mchy płonniki oraz mchy torfowcowe. W suchych partiach leśnych spotykane są rokiety pospolite. Wśród paproci dominują orlice pospolite. Trawy reprezentowane są 85

86 głównie przez trzcinniaki piaskowe, kłosownice leśne oraz wiechliny roczne. Wśród turzycowatych wyróżnić można turzyce drżączkowate oraz sitowie leśne, a w ekosystemach typowo leśnych bodziszki leśne, dzięgle leśne, gajowce żółte, ostrożnie błotne i jastrzębce leśne. Na terenach żyznych chętnie występują pokrzywy dwupienne, przytuliny właściwe, jaskry wielokwiatowe, podbiały pospolite. Na terenie gminy spotkać można, co najmniej 500 gatunków grzybów i porostów. Wśród porostów szczególnie na terenie Puszczy Dulowskiej spotkać można miasecznice proszkowate oraz porosty listkowate, pustułki pęcherzykowate, które są gatunkami charakterystycznymi dla terenów zurbanizowanych o wysokiej zawartości dwutlenku siarki w powietrzu. Świat zwierzęcy w lasach reprezentowany jest przez sarny, jelenie, daniele, dziki, lisy, wiewiórki, zające i jenoty, czyli tzw. lisy azjatyckie. Jest to gatunek niepożądany, gdyż niszczy wszystko, co gniazduje na ziemi. W ostatnich latach zaobserwowano także ślady występowania łosi i wilków. W lasach gminy Trzebinia występują ponadto żmije, zaskrońce, nietoperze, koszatki, popielice, ssaki owadożerne reprezentowane przez jeże i ryjówkowate, ssaki drapieżne takie jak tchórze, kuny leśne. Na terenie puszczy Dulowskiej i terenach źródliskowych rzeki Chechło żyją i rozmnażają się bobry, żurawie oraz wydry. Wśród owadów na uwagę zasługują rzadkie i pożyteczne koziorogi, nadobnice alpejskie, sprężyki i zimujące biedronki. W lasach obserwować można okazałe mrowiska mrówki rudnicy. Pod względem ornitologicznym gmina Trzebinia reprezentowana jest przez kuropatwy, bażanty, dzięcioły (duży, czarny, zielony, dzięciołek), sowy, orły bieliki, czaple siwe, bociany czarne, żurawie i cietrzewie żyjące w rejonie Sierszy. Znacznie gorzej przedstawia się sytuacja ichtiofauny na terenie gminy. Problem organizmów wodnych często jest pomijany w dokumentach związanych z ochroną środowiska. Z uwagi na zanieczyszczenie rzek w rejonie, obserwujemy od lat zanik wielu gatunków ryb i raków. Na uwagę zasługuje tutaj potok Dulówka w zlewni Rudawy jako jedyny ciek w gminie w którym bytują i rozmnażają się jeszcze pstrągi potokowe. Zagrożeniem dla potoku są zanieczyszczenia wody, zaśmiecanie, mały przepływ w związku z ujęciem źródeł dla wodociągu oraz nadmierne, nieuzasadnione prostowanie i obudowywanie jego koryta Formy ochrony przyrody Podstawowym aktem prawnym w dziedzinie ochrony przyrody jest Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj. Dz.U r., poz. 627 ze zm.). Określa ona cele, zasady i formy ochrony przyrody ożywionej i nieożywionej oraz krajobrazu. Obszar gminy Trzebinia charakteryzuje się dużym urozmaiceniem przyrodniczo krajobrazowym. Obok terenów przemysłowych i zdegradowanych, występuje wiele atrakcyjnych przyrodniczo terenów o bogatej szacie roślinnej i zwierzęcej. Na terenie gminy zorganizowano wiele ścieżek przyrodniczo-dydaktycznych, szlaków turystycznych, gdzie można obserwować również atrakcje przyrody nieożywionej m.in. interesujące formy geologiczne oraz zwiedzać obiekty kultury materialnej. Ogólnie 44% powierzchni gminy pokryte jest różnego rodzaju lasami jak bory sosnowe, 86

87 buczyny, łęgi co stanowi dodatkowy atut gminy. Dla ochrony terenów cennych przyrodniczo, na obszarze gminy Trzebinia powstał rezerwat Ostra Góra oraz szereg parków a w wielu miejscach gminy znajdują się pojedyncze pomniki przyrody. Do obszarów prawnie chronionych na terenie gminy Trzebinia zalicza się: Rezerwat przyrody Ostra Góra - powierzchnia 7,59 ha, Użytek ekologiczny Podbuczyna - powierzchnia 14,36 ha, Południowo-wschodnią część gminy w ramach Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych: - Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie - powierzchnia w gminie 1444,9 ha, - Tenczyński Park Krajobrazowy - powierzchnia w gminie 1178,4 ha, Pomniki przyrody nieożywionej, Pomniki przyrody ożywionej. Łączna powierzchnia obszarów prawnie chronionych na terenie gminy Trzebinia wynosi ok. 2645,3 ha co stanowi ok. 25% powierzchni gminy. Rezerwat Ostra Góra znajduje się jest na granicy miejscowości Karniowice i Psary. Rezerwat ten został utworzony w listopadzie 1959 r. w celu ochrony reliktowego w tym rejonie starodrzewu bukowego o charakterze parkowym. Powierzchnia rezerwatu wynosi 7,59 ha. Wapienne wzgórze wznosi się pośród pól na wysokość 435 m n.p.m. Strome zbocza porastają letnie buki. Ponadto na terenie rezerwatu w warstwie podszytu występują jarzębiny, głogi, jałowce. W warstwie runa leśnego spotyka się tutaj rośliny: żywiec gruczołowaty, przylaszczka, czworolist pospolity, kopytnik pospolity i szczyr trwały. Na zboczach Ostrej Góry widoczne są wapienne i dolomitowe skałki triasowe. Na terenie rezerwatu występuje 15 gatunków chronionych roślin, a także ponad 100 gatunków roślin leczniczych. Występują tu rośliny rzadkie takie jak kozibród wschodni, dla którego triasowe skałki wapienne są jedynym stanowiskiem występowania na terenie gminy. Teren rezerwatu stanowi schronienie dla saren, zajęcy, kuropatw oraz ptactwa przelotowego. Użytek ekologiczny Podbuczyna został objęty ochroną prawną ze względu na piękne, liczące 130 lat okazy starych buków, porastających wzniesienie leżące pomiędzy Wodną a Sierszą w Trzebini. Zajmuje powierzchnię 14,36 ha i zlokalizowany jest wewnątrz lasów Sierszy. Poza buczyną w rezerwacie występują 70-letnie sosny i brzozy oraz dęby. W podłożu lasu bukowego zawsze zalega gruba warstwa ściółki. Przez warstwę podłoża przebijają tylko najsilniejsze rośliny, zwłaszcza te, które kwitną wczesną wiosną (zanim na bukach pojawią się liście). Występuje tutaj konwalia majowa, wawrzynek wilcze łyko oraz rozległe stanowiska przylaszczek. Rzadziej trafiają się rośliny chronione, takie jak lilia złotogłów oraz storczyki z gatunku wyblin jednolistny i buławnik wielkokwiatowy. Obiekt ten stanowi prawdziwą perłę przyrodniczą. Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych został utworzony w 1981 r. dla ochrony krajobrazu. Na terenie gminy Trzebinia znajdują się (w części) dwa parki: 87

88 1. Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie obejmujący częściowo tereny Dulowej, Karniowic, Młoszowej wraz z zabytkowym parkiem, rezerwat Ostra Góra, a także tereny Psar, Myślachowic i Lgoty. Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie obejmuje południową część Jury Krakowsko-Częstochowskiej, opadającą w kierunku Rowu Krzeszowickiego. Krawędź wyżyny rozcięta jest przez kilkanaście głębokich dolin i wąwozów, w części wykorzystywanych przez strumienie. W wielu miejscach odsłaniają się wapienne skałki, stanowiące charakterystyczny krajobraz. Park w gminie Trzebinia ma powierzchnię 1444,9 ha. Celem zachowania szczególnych walorów krajobrazowych parku oraz tworzenia warunków do rozwoju społeczno-gospodarczego zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju Rada Miasta Trzebinia w dniu 30 grudnia 2004 r. pozytywnie zaopiniowała projekt Planu Ochrony Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie. 2. Tenczyński Park Krajobrazowy obejmuje swym zasięgiem Piłę Kościelecką, Bolęcin i prawie całą Puszczę Dulowską rozciągając się na obszarze 1178,4 ha. Pod względem geograficznym obejmuje północną część Garbu Tenczyńskiego, ciągnącą się wzdłuż Rowu Krzeszowickiego. W krajobrazie parku dominują zalesione wzgórza. Występują tu również liczne odsłonięcia geologiczne. Rada Miasta Trzebinia w dniu 30 grudnia 2004 r. pozytywnie zaopiniowała projekt Planu Ochrony Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego. Pomniki przyrody nieożywionej. W gminie Trzebinia znajduje się jeden pomnik przyrody nieożywionej tj. triasowa skałka wapienna położona w sołectwie Bolęcin. Skałka zbudowana z dolomitu diploporowego położona jest na obszarze Jurajskich Parków Krajobrazowych i wchodzi w skład Bloku Płaziańskiego, który stanowi zachodnią część Garbu Tenczyńskiego. Skałka powstała ok. 215 mln lat temu na dnie morza triasowego jako osad wapienny bogaty w szczątki glonów i liliowców, o laminowanej, gąbczasto-porowej strukturze. Utwory wapienne ok. 180 mln lat temu w wyniku procesów geologicznych zostały przeobrażone w dolomit diploporowy. Proces wydobywania skałki na powierzchnię rozpoczął się ok. 10 mln lat temu podczas jednej z kolejnych faz orogenezy alpejskiej. Najistotniejszy proces rzeźbienia skałki miał miejsce w plejstocenie ok. 3 mln lat temu i przebiegał pod działaniem intensywnych opadów atmosferycznych. Dalsza erozja skały nastąpiła ok. 1 mln lat temu podczas trwającego zlodowacenia krakowskiego. 88

89 Rys.6. Obszary i obiekty chronione oraz inne obiekty przyrodniczo cenne na terenie gminy Trzebinia (źródło: Kubajak A. - Osobliwości przyrody Trzebini. Wyd. Kubajak. 2000) Pomniki przyrody ożywionej. Na terenie Trzebini szczególną ochroną objętych jest 26 drzew i krzewów. Sześć najbardziej okazałych znajduje się na liście tworów przyrody objętych ochroną przez władze wojewódzkie, pozostałe podlegają ochronie na podstawie uchwały Rady Miasta Trzebinia 89