RAPORT 2011/2012. Zjawisko handlu ludźmi, w odniesieniu do cudzoziemców przebywających w Polsce.

Transkrypt

1 RAPORT 2011/2012 Zjawisko handlu ludźmi, w odniesieniu do cudzoziemców przebywających w Polsce. Opracowała: Magdalena Sobczyk Redakcja: Katarzyna Przybysławska 1

2 RAPORT: Zjawisko handlu ludźmi, w odniesieniu do cudzoziemców przebywających w Polsce za rok 2011 i Kraków, 25 marca 2013 r. Opracowała Magdalena Sobczyk Redakcja: Katarzyna Przybysławska Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć w Krakowie 2

3 Szanowni Państwo, Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć w Krakowie ma przyjemność przedstawić Państwu raport Zjawisko handlu ludźmi, w odniesieniu do cudzoziemców przebywających w Polsce za rok 2011 i Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć jest istniejącą od 2002 r. organizacją pozarządową pożytku publicznego. Misją CPPHN jest działanie na rzecz ochrony praw człowieka poprzez świadczenie bezpłatnej pomocy prawnej osobom społecznie marginalizowanym oraz wspieranie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i państwa prawa. Do celów statutowych organizacji należy m.in. prowadzenie działalności naukowej i edukacyjnej, służącej upowszechnianiu i propagowaniu idei poszanowania praw człowieka. Jednym z jej przejawów jest aktywna działalność w dziedzinie zjawiska handlu ludźmi, w szczególności dotyczącego cudzoziemców. Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć zajmuje się tematyką handlu ludźmi zarówno w aspekcie praktycznym, jaki i teoretycznym. Temat handlu ludźmi występuje w przeprowadzanych szkoleniach, m.in. dla Straży Granicznej, oraz w szkoleniach przeprowadzanych w ramach Porozumienia o SGBV dla Lokalnych Zespołów Współdziałania. Kolejną płaszczyzną, w której CPPHN realizuje walkę z handlem ludźmi jest pomoc prawna i identyfikacja ofiar oraz współpraca w tej mierze z Fundacją Przeciwko Handlowi Ludźmi i Niewolnictwu La Strada. Trzecim aspektem tego rodzaju działalności są projekty skierowane do społeczeństwa, tj. kampanie społeczne (m.in. kampania z MSW i Policją), wykłady dla aplikantów, studentów i licealistów. Centrum jest ponadto członkiem Zespołu do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi oraz członkiem grupy roboczej, będącym organem opiniodawczo- doradczym Prezesa Rady Ministrów, działającym przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Uzupełnieniem tych działań jest praca badawcza, której przykładem jest niniejszy raport, przygotowany po to, żeby ułatwić zainteresowanym dostęp do zbiorczych danych na temat zjawiska handlu ludźmi, podnosząc w ten sposób świadomość społeczną tej tematyki. W raporcie znalazły się zarówno informacje odnośnie aspektów prawnych i teoretycznych omawianego zjawiska jak i szczegółowe dane statystyczne obrazujące sytuację w Polsce. Raport skupia się przy tym szczególnie na kwestiach odnoszących się do cudzoziemców będących ofiarami handlu ludźmi w naszym kraju. Dane statystyczne, w oparciu o które został stworzony niniejszy raport były pozyskiwane różnymi kanałami komunikacyjnymi (rozmowy telefoniczne, faks, korespondencja elektroniczna, analiza danych w Internecie) w okresie od października 2012 r. do stycznia 2013 r. Za pomoc i przekazanie nam informacji niezbędnych do raportu chcielibyście serdecznie podziękować w szczególności Panu Tomaszowi Piechockiemu z Wydziału Do Zwalczania Zorganizowanej Przestępczości Kryminalnej Centralnego Biura Śledczego Komendy Głównej Policji, Panu Juliuszowi Karpińskiemu z Departamentu Polityki Migracyjnej w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych oraz Pani Irenie Dawid-Olczyk z Fundacji Przeciwko Handlowi Ludźmi i Niewolnictwu La Strada. Z uwagi na niekompletność danych statystycznych dotyczących handlu ludźmi w Polsce w roku 2012 r., opracowanie będzie aktualizowane w ramach pojawiania się nowych opracowań MSW i CBŚ KGP. Zespół Centrum Pomocy Prawnej Im. Haliny Nieć w Krakowie 3

4 Spis treści Wstęp 3 1. Prawo międzynarodowe, a handel ludźmi Organizacja Narodów Zjednoczonych Unia Europejska Rada Europy Prawo polskie, a handel ludźmi Polskie podstawy prawne dotyczące handlu ludźmi Dane statystyczne dotyczące przestępstwa handlu ludźmi- art. 189a 1 Kodeksu Karnego Liczba wszczętych postępowań przygotowawczych dot. przestępstwa handlu ludźmi, Ilość stwierdzonych przestępstw handlu ludźmi Sprawcy i osoby pokrzywdzone Zakończone postępowania w sprawie handlu ludźmi Formy przestępstwa handlu ludźmi Światowy system zapobiegania i ścigania handlu ludźmi Organizacja Narodów Zjednoczonych Rada Europy Unia Europejska System zapobiegania handlowi ludźmi w Polsce Zespół do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Krajowy Program Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi Policja Prokuratura Straż Graniczna Organizacje pozarządowe

5 4.8. Krajowe Centrum Interwencyjno - Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi (KCIK) Dane statystyczne Krajowego Centrum Interwencyjno- Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi Pomoc bezpośrednia KCIK Program wsparcia i ochrony ofiar/ świadków handlu ludźmi Liczba cudzoziemców objętych programem wsparcia Kraje pochodzenia ofiar handlu ludźmi Forma wykorzystania Wiek cudzoziemskich ofiar handlu ludźmi Status pobytu ofiary na terytorium Polski w momencie identyfikacji jako ofiary handlu ludźmi Organy ścigania i decyzje cudzoziemców w sprawie podejmowania współpracy z nimi Realizacja programu wsparcia i ochrony ofiary/ świadka handlu ludźmi w 2012 r Handel dziećmi- małoletnie ofiary handlu ludźmi Podsumowanie

6 1. Prawo międzynarodowe, a handel ludźmi 1.1.Organizacja Narodów Zjednoczonych Według Organizacji Narodów Zjednoczonych handel ludźmi jest trzecim, po broni i narkotykach, najbardziej dochodowym przestępstwem na świecie. Co roku ok. 2 milionów ludzi pada jego ofiarą, z czego jedna trzecia to dzieci. Skala zjawiska skutkuje koniecznością szczegółowego uregulowania zagadnienia handlu ludźmi w prawie międzynarodowym. Najważniejszym aktem prawa międzynarodowego w tej mierze jest Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi uzupełniający Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej 1. Akt ten, znany jako protokół z Palermo, został przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 15 listopada 2000 r. Trzy lata później, 18 sierpnia 2003 r., protokół został ratyfikowany przez Polskę. Zgodnie z protokołem z Palermo handel ludźmi oznacza: werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób z zastosowaniem gróźb lub użyciem siły lub też z wykorzystaniem innej formy przymusu, uprowadzenia, oszustwa, wprowadzenia w błąd, nadużycia władzy lub wykorzystania słabości, wręczenia lub przyjęcia płatności lub korzyści dla uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osobą, w celu wykorzystania. Wykorzystanie obejmuje, jako minimum, wykorzystanie prostytucji innych osób lub inne formy wykorzystania seksualnego, pracę lub usługi o charakterze przymusowym, niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie albo usunięcie organów. Zastosowanie protokołu z Palermo ograniczone jest do przestępstwa handlu ludźmi, które ma charakter międzynarodowy i zostało popełnione przez zorganizowaną grupę przestępczą. Co istotne z punktu widzenia ofiar tego procederu, państwa-strony zobowiązane są do pomocy im, m.in. poprzez ochronę prywatności ofiar i umożliwienie im normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Protokół z Palermo został dotychczas podpisany przez 117 państw-stron. Kolejnym, po protokole z Palermo, ważnym aktem prawa międzynarodowego, który dotyczy handlu ludźmi jest Protokół Fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii, przyjęty dnia 25 maja 2000 r., w Nowym Jorku. 2 Protokół, ratyfikowany przez Polskę r., wprowadza zakaz handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i pornografii oraz nakłada na państwa-strony obowiązek podjęcia środków potrzebnych do zapobiegania, wykrywania i zwalczania handlu ludźmi i przestępstw z nim związanych. 1 Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi uzupełniający Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych, , 2 Protokół Fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii, Zgromadzenie Narodów Zjednoczonych, , 6

7 1.2. Unia Europejska W Unii Europejskiej handel ludźmi jest zabroniony na mocy art. 5 Karty Praw Podstawowych. 3 Ponadto, zgodnie z tzw. programem sztokholmskim, który określa harmonogram działań UE w przestrzeni sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa na lata , walka z handlem ludźmi jest jednym z priorytetów UE. 4 Kluczową rolę w tej mierze stanowi Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar, zastępująca decyzję ramową Rady z 19 lipca 2002 r. 5 Dyrektywa określa wspólne minimalne reguły dotyczące określania przestępstw związanych z handlem ludźmi i ich karania. Za karalne uznawane jest werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób, włącznie z wymianą lub przeniesieniem kontroli nad tymi ludźmi w celu wyzysku. Określono także minimalny wymiar kary za przestępstwo handlu ludźmi na pięć lat pozbawienia wolności. Na mocy tej dyrektywy powołano europejskiego koordynatora ds. zwalczania handlu ludźmi, który jest odpowiedzialny za spójne podejście państw członkowskich do tego problemu. Termin implementacji dyrektywy przez państwa członkowskie to 6 kwietnia 2013r. Z punktu widzenia cudzoziemców będących ofiarami handlu ludźmi i przebywających nielegalnie na terytorium Unii Europejskiej, istotną rolę pełni Dyrektywa Rady UE z 29 kwietnia 2004r. dotycząca wydawania dokumentów pobytowych obywatelom państw trzecich będących ofiarami handlu ludźmi lub którzy byli podmiotami działań ułatwiających nielegalną imigrację, a którzy współpracują z kompetentnymi organami. 6 Dyrektywa powyższa wprowadziła pojęcie okres do namysłu, które oznacza czas przeznaczony dla nielegalnie przebywającej na terenie UE ofiary handlu ludźmi, na podjęcie decyzji o współpracy z organami ścigania. W tym okresie, którego długość określa prawo krajowe państw członkowskich, cudzoziemiec nie może zostać wydalony z terytorium państwa. Aktualne podejście UE do problemu handlu ludźmi określa Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Społecznego i Komitetu Regionów, zawierający Strategię UE na rzecz wyeliminowania handlu ludźmi na lata W strategii określono pięć priorytetów, na których powinna się skupić UE w zakresie walki z handlem ludźmi, są to: rozpoznawanie ofiar handlu ludźmi, chronienie ich i udzielanie im pomocy, lepsza prewencja w zakresie handlu ludźmi, intensywniejsze ściganie handlarzy, ściślejsza koordynacja i współpraca z najważniejszymi podmiotami oraz spójność strategii oraz większa wiedza o pojawiających się nowych problemach związanych ze wszystkimi formami handlu ludźmi i skuteczniejsza reakcja na te problemy. 3 Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, , 4 Program sztokholmski, portal europa.eu, 5 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/36/UE z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar, zastępująca decyzję ramową Rady z 19 lipca 2002 r., 6 Dyrektywa Rady UE z 29 kwietnia 2004r. dotycząca wydawania dokumentów pobytowych obywatelom państw trzecich będących ofiarami handlu ludźmi lub którzy byli podmiotami działań ułatwiających nielegalną imigrację, a którzy współpracują z kompetentnymi organami, 7 Strategia UE na rzecz wyeliminowania handlu ludźmi na lata , 7

8 1.3. Rada Europy Flagowym dokumentem Rady Europy w zakresie walki z handlem ludźmi jest Konwencja Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi, sporządzona w Warszawie dnia 16 maja 2005 r. 8 Do Konwencji przystąpiło jak dotąd 39 państw, w tym Polska. Dużą zasługą Rady Europy jest rozszerzenie stosowania Konwencji nie tylko wobec zorganizowanej przestępczości międzynarodowej, ale także wobec wszystkich form handlu ludźmi, w tym mających formę krajową, a także niezwiązanych ze zorganizowaną przestępczością. Na mocy Konwencji powołana została Grupa Ekspertów do spraw działań przeciwko handlowi ludźmi (GRETA), która ma monitorować wykonywanie postanowień Konwencji przez państwa-strony. 2. Prawo polskie, a handel ludźmi 2.1. Polskie podstawy prawne dotyczące handlu ludźmi W Polsce regulacja dotycząca handlu ludźmi zawarta jest w Kodeksie Karnym, w którym od 20 maja 2010r. w artykule i 23 zawarto odpowiednio definicję handlu ludźmi i definicję niewolnictwa. Art Kodeksu Karnego: Handlem ludźmi jest werbowanie, transport, dostarczanie, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osoby z zastosowaniem: 1) przemocy lub groźby bezprawnej, 2) uprowadzenia, 3) podstępu, 4) wprowadzenia w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, 5) nadużycia stosunku zależności, wykorzystania krytycznego położenia lub stanu bezradności, 6) udzielenia albo przyjęcia korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy osobie sprawującej opiekę lub nadzór nad inną osobą- w celu jej wykorzystania, nawet za jej zgodą, w szczególności w prostytucji, pornografii lub innych formach seksualnego wykorzystania, w pracy lub usługach o charakterze przymusowym, w żebractwie, w niewolnictwie lub innych formach wykorzystania poniżających godność człowieka albo w celu pozyskania komórek, tkanek lub narządów wbrew przepisom ustawy. Jeżeli zachowanie sprawcy dotyczy małoletniego, stanowi ono handel ludźmi, nawet gdy nie zostały użyte metody lub środki wymienione w pkt Niewolnictwo jest stanem zależności, w którym człowiek jest traktowany jak przedmiot własności 9. Z kolei przepis artykułu 189a 1 Kodeksu Karnego stanowi: Kto dopuszcza się handlu ludźmi, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. Przestępstwo handlu ludźmi, z uwagi na minimalny 3- letni wymiar kary, zostało zakwalifikowane w ten sposób do zbrodni. Karalne jest także przygotowanie do tego przestępstwa. 8 Konwencja Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi, sporządzona w Warszawie dnia 16 maja 2005 r., 9 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.- Kodeks karny 8

9 2.2. Dane statystyczne dotyczące przestępstwa handlu ludźmi- art. 189a 1 Kodeksu Karnego Liczba wszczętych postępowań przygotowawczych dot. przestępstwa handlu ludźmi, przez jednostki policji w Polsce w latach r. W 2010 r. jednostki policji w Polsce wszczęły 15 postępowań przygotowawczych w sprawie przestępstwa handlu ludźmi, co stanowi spadek o 35 % w stosunku do roku W 2011 r. liczba postępowań przygotowawczych wynosiła 12, a co za tym idzie zmniejszyła się w stosunku do 2010 r. o 20%. W roku 2012 wszczęto aż 26 postępowań przygotowawczych, tj. ponad dwa razy więcej niż rok wcześniej. 30 Postępowania przygotowawcze wszczęte w latach r r r. Wykres 1. Liczba postępowań przygotowawczych dot. przestępstwa handlu ludźmi, wszczętych w latach Ilość stwierdzonych przestępstw handlu ludźmi W 2011 r., w porównaniu do roku wcześniejszego stwierdzono ponad 11 razy więcej przestępstw handlu ludźmi. W 2010 roku zanotowano ich 39, natomiast rok później już 427. W roku 2012 stwierdzono 61 przypadków tego przestępstwa. Sumując dane z lat , można stwierdzić, że spośród wszystkich stwierdzonych w tym okresie przypadków przestępstwa handlu ludźmi, tylko 7, 4 % stwierdzono w 2010 r., aż 81% w 2011 r. i 11, 6% w 2012 r. 9

10 Ilość stwierdzonych przestępstw handlu ludźmi w latach ,6 7,4 % 81 % 2010 r r r. Wykres2. Ilość stwierdzonych przestępstw handlu ludźmi w latach Sprawcy i osoby pokrzywdzone Na podstawie danych Komendy Głównej Policji można zauważyć, że zarówno w roku 2010, jak i 2011 mniej więcej na tym samym poziomie utrzymuje się liczba ustalonych sprawców, odpowiedzialnych za przestępstwo handlu ludźmi (odpowiednio 14 i 13). Natomiast w roku 2012 znacznie wzrosła liczba ustalonych sprawców i wynosiła ona 23 osoby. Odmiennie kształtują się statystyki dotyczące osób pokrzywdzonych na podstawie artykułu 189a 1 Kodeksu Karnego. Cechuje je bowiem bardzo duża rozpiętość, pomiędzy poszczególnymi latami. Wg danych Komendy Głównej Policji stwierdzono 24 osoby pokrzywdzone w 2010 r. i aż 166 w 2011 r. W 2012 r. zanotowano z kolei olbrzymi spadek tej liczby do poziomu 18 osób (w tym dwie osoby narodowości bułgarskiej). Z przedstawionych wyżej danych wynika, że w latach w Polsce odnotowano 208 osób pokrzywdzonych przestępstwem handlu ludźmi. Z tej liczby aż 79, 8 % osób przypadło na rok

11 r r r. 18 Liczba ustalonych sprawców. Liczba osób ze statusem osób pokrzywdzonych. Wykres 3. Liczba sprawców handlu ludźmi i osób pokrzywdzonych w latach Zakończone postępowania w sprawie handlu ludźmi W 2010 r. w Polsce zakończono 21 postępowań z artykułu 189a 1 Kodeksu Karnego, które zostały wszczęte w latach Rok później również doprowadzono do końca 21 postępowań (rozpoczętych w latach ). W roku 2012 zakończonych zostało 31 postępowań. Zakończone postępowania w sprawie handlu ludźmi r r r. 21 Wykres 4. Zakończone postępowania w sprawie handlu ludźmi w latach

12 Formy przestępstwa handlu ludźmi W latach , na podstawie prowadzonych postępowań w sprawie handlu ludźmi, można wyodrębnić kilka form tego przestępstwa. W 2010 r. było siedem przypadków eksploatacji seksualnej w postaci przymusowej prostytucji i trzy przypadki pracy przymusowej. W 2011 r. było już czternaście przypadków eksploatacji seksualnej (dwa razy więcej). Zanotowano również wtedy pierwszy przypadek zakończonego postępowania w sprawie wyłudzania kredytów na szkodę osób pokrzywdzonych w procederze handlu ludźmi. Z kolei w 2012 r. wszczęto dwadzieścia osiem postępowań dotyczących przestępstwa zmuszania do prostytucji i dwadzieścia pięć postępowań w sprawach przestępstw stręczycielstwa, sutenerstwa i kuplerstwa. 3. Światowy system zapobiegania i ścigania handlu ludźmi Szczególną rolę w walce z handlem ludźmi w wymiarze ogólnoświatowym sprawuje Organizacja Narodów Zjednoczonych, natomiast w wymiarze regionalnym Unia Europejska i Rada Europy Organizacja Narodów Zjednoczonych Zagadnieniem handlu ludźmi w ramach ONZ zajmuje się jedna z agencji wyspecjalizowanych organizacji - Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości (UNODC). Głównym zadaniem UNODC są działania mające na celu wzrost poziomu pomocy ofiarom handlu ludźmi. Biuro wydaje też szereg publikacji poświęconych tematyce zapobiegania, zwalczania handlu ludźmi i ochrony ofiar tego przestępstwa. Jedną z najnowszych i bardzo obszerną publikacją jest Światowy raport o handlu ludźmi za rok Rada Europy Sporządzona w 2005 r. Konwencja Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi, ustanowiła mechanizm wykonywania postanowień przez państwa- strony. W tym celu powołano do istnienia specjalną grupę ekspertów do spraw działań przeciwko handlowi ludźmi (GRETA), której zadaniem jest monitorowanie implementacji przez państwa-strony. Podstawą jej działalności jest przepis artykułu 36 konwencji, który w punkcie drugim stanowi : GRETA składać się będzie z minimum 10 a maksimum 15 członków z uwzględnieniem równego udziału kobiet i mężczyzn oraz czynnika geograficznego, jak również wszechstronnej, specjalistycznej wiedzy. Członkowie GRETA będą wybierani przez Komitet Stron spośród obywateli Państw-Stron Konwencji na okres 4 lat, z zastrzeżeniem możliwości jednokrotnego ponownego wyboru. W składzie Komitetu Stron, który wybiera członków GRETA znajdują się reprezentanci Komitetu Ministrów Rady Europy (ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich lub ich zastępcy, organ decyzyjny) oraz reprezentanci państw-stron konwencji, którzy nie są członkami Rady Europy. Osoby wybrane do zasiadania w Grupie powinni odznaczać się wysokimi kompetencjami w dziedzinie praw człowieka i udzielania pomocy ofiarom handlu ludźmi, muszą być niezależni i bezpartyjni. W jednorazowej kadencji GRETA nie może zasiadać więcej niż jeden obywatel z 10 Global Report on Trafficking in Persons 2012, UNODC, 12

13 danego państwa- strony. Nowy skład Grupy został wybrany w listopadzie 2012 r., wśród wybranych osób nie ma reprezentanta Polski. Procedurę monitorowania implementacji konwencji Rady Europy przez państwa-strony, która jest głównym zadaniem GRETA reguluje artykuł 38 dokumentu. Zakłada on, że GRETA będzie przeprowadzać cykliczne rundy ewaluacji, każde państwo-strona co kilka lat będzie więc poddawane monitoringowi w zakresie przestrzegania konwencji. Pierwsza runda ewaluacji przewidziana jest na lata Państwa-strony konwencji są podzielone na cztery grupy, w założeniach w 2010 roku monitorowana miała być pierwsza grupa, w 2011 druga, do której należy Polska, w 2012 trzecia i w 2013 r. czwarta grupa państw. 11 W wyniku opóźnień GRETA jest obecnie na końcowym etapie monitorowania drugiej grupy państw, w tym Polski. Wynikiem przeprowadzonego w każdym kraju monitoringu implementacji postanowień konwencji jest wydanie raportu, w którym GRETA opisuje sytuację w danym państwie i wskazuje mu niezbędne wytyczne w tych obszarach, w których podczas monitoringu zauważono niedociągnięcia. Raport nie ma jednak mocy wiążącej, są to jedynie zalecenia kierowane do państw-stron. Wszystkie raporty z monitoringu państw są upubliczniane poprzez stronę internetową Rady Europy 12. Proces monitorowania państw jest złożony i zawiera różnorodne metody pozyskiwania przez GRETA informacji na temat sytuacji w danym państwie-stronie Konwencji. Najpierw wysyłany jest kwestionariusz do monitorowanego państwa. Po wypełnieniu kwestionariusza przez państwo członkowskie GRETA może zażądać więcej informacji od władz państwowych, może się również konsultować z organizacjami pozarządowymi funkcjonującymi w monitorowanym państwie, a także z innymi członkami społeczeństwa obywatelskiego. Po zaczerpnięciu informacji, GRETA może zdecydować się na wizytę w monitorowanym państwie. Taka wizyta jest ważnym komponentem ewaluacji, pozwala na skonfrontowanie zebranych informacji z rzeczywistością i na zaczerpnięcie dodatkowych wiadomości od m.in. instytucji państwowych i organizacji obywatelskich. Po wizycie w monitorowanym państwie przygotowywana jest wersja robocza raportu, która jest konsultowana z zainteresowanym państwem, a następnie przekształcana we właściwy raport końcowy z ewaluacji. Obecnie Polska znajduje się na etapie konsultacji wersji roboczej raportu Grupy Roboczej. GRETA nie zajmuje się konkretnymi sprawami związanymi z handlem ludźmi, prośby o pomoc od osób prywatnych, obywateli państw-stron pozostają bez odpowiedzi. Zadaniem GRETA jest bowiem ogólne kontrolowanie i monitorowanie wykonania przez państwa postanowień konwencji Rady Europy. Oprócz raportów dotyczących poszczególnych państw-stron konwencji, GRETA wydaje także roczne raporty generalne ze swojej działalności. Do tej pory zostały wydane dwa takie raporty. Pierwszy z nich został opublikowany 1 września 2011 r. i obejmuje okres od lutego 2009 do lipca 2011 r. 13 W okresie ujętym w raporcie stronami konwencji Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi były 34 państwa. W 10 z nich GRETA przeprowadziła monitoring implementacji konwencji (były to następujące państwa: Cypr, Słowacja, Austria, Dania, Albania, Chorwacja, Bułgaria, Gruzja, Mołdawia i Rumunia). 11 1st Evaluation Round: Timetable * 12 Country Evaluations, Council of Europe, 13 Pierwszy raport generalny z działalności GRETA, , 13

14 Drugi raport generalny z działalności GRETA został wydany 4 października 2012 r. i obejmuje okres od 1 sierpnia 2011 r. do 31 lipca 2012 r Unia Europejska Decyzją Komisji Europejskiej z dnia 17 października 2007 r., została ustanowiona Grupa Ekspertów ds. Handlu Ludźmi, która ma za zadanie przyczyniać się do dalszego rozwoju zapobiegania i zwalczania handlu ludźmi, umożliwić Komisji zbieranie opinii dotyczących jej inicjatyw odnoszących się do handlu ludźmi 15 oraz przygotowywać sprawozdania. Ten organ doradczy Komisji Europejskiej, składa się z nie więcej niż 21 członków reprezentujących w równym stopniu organy publiczne państw członkowskich UE i organizacje nienastawione na zysk działające w Unii Europejskiej oraz Europol. Do członkostwa w grupie uprawnieni są również eksperci wywodzący się ze środowiska akademickiego oraz doradcy specjalizujący się w sektorze organizacji nienastawionych na zysk. Komisja Europejska może konsultować się z Grupą Ekspertów w każdej sprawie dotyczącej handlu ludźmi. 4. System zapobiegania handlowi ludźmi w Polsce W Polsce szereg podmiotów, zarówno organów i instytucji państwowych, jak i niezwiązanych z władzą publiczną, jest zaangażowanych w działania zapobiegające i zwalczające handel ludźmi oraz w pomoc ofiarom tego przestępstwa. Kluczową rolę odgrywa Krajowe Centrum Interwencyjno- Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Policja, Prokuratura, Straż Graniczna i organizacje pozarządowe Zespół do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi Zespół do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi jest opiniodawczodoradczym organem Prezesa Rady Ministrów, utworzonym na mocy Zarządzenia nr 23 Prezesa Rady Ministrów z dnia 5 marca W jego skład wchodzą: przedstawiciel ministra właściwego do spraw wewnętrznych w randze podsekretarza stanu (pełni funkcję Przewodniczącego Zespołu), zastępca Komendanta Głównego Policji (pełni funkcję Zastępcy Przewodniczącego Zespołu), przedstawiciele ministra właściwego ds. oświaty i wychowania, ministra Sprawiedliwości, ministra właściwego do spraw wewnętrznych, ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego, ministra właściwego ds. zagranicznych, ministra właściwego ds. zdrowia, Komendanta Głównego Policji, Komendanta Głównego Straży Granicznej, Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania i Szefa Urzędu ds. Cudzoziemców. Ponadto szereg Instytucji jest zaproszonych do współpracy z Zespołem do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi. Są to m.in. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Główny Inspektorat Pracy, Prokuratura Generalna, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Biuro Rzecznika Praw Dziecka, Fundacja Przeciwko Handlowi Ludźmi i Niewolnictwu La Strada, Caritas Polska, Fundacja ITAKA- Centrum Poszukiwań Ludzi 14 Drugi raport generalny z działalności GRETA, , 15 Decyzja Komisji z dnia 17 października 2007 r. ustanawiająca Grupę Ekspertów ds. Handlu Ludźmi, 14

15 Zaginionych, Fundacja Dzieci Niczyje, Stowarzyszenie Po-MOC, a także Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć 16. Zespół do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi ma za zadanie oceniać realizację Krajowego Planu Działań przeciwko Handlowi Ludźmi, proponować i opiniować podejmowane w państwie działania mające na celu walkę z handlem ludźmi oraz współpracować z organami administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz organizacjami pozarządowymi zajmującymi się tą tematyką. W portalu MSW dostępne już jest sprawozdanie z wykonania Krajowego Planu Działań Przeciwko Handlowi Ludźmi na lata W ramach Zespołu do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi powołano Grupę Roboczą, w której składzie znajdują się przedstawiciele wszystkich instytucji będących członkami Zespołu. Grupa Robocza spotyka się raz w miesiącu w siedzibie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i zajmuje się bieżącymi działaniami w zakresie walki z handlem ludźmi Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, a w jego ramach Departament Polityki Migracyjnej, jest głównym koordynatorem polityki państwowej wobec handlu ludźmi. Przedstawiciel ministra właściwego ds. wewnętrznych pełni kluczową rolę w Zespole do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi. Departament zapewnia obsługę merytoryczną i organizacyjno- techniczną tego Zespołu Krajowy Program Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi Aktualny Krajowy Plan Działań Przeciwko Handlowi Ludźmi, przyjęty przez Radę Ministrów na lata , jest już szóstym z kolei tego rodzaju, kluczowym w zakresie handlu ludźmi, dokumentem w Polsce. Pierwszy Krajowy Program Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi został przyjęty przez Radę Ministrów w 2002 r., w związku z podpisaniem przez Polskę Protokołu o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, uzupełniający Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej z dnia 15 listopada 2000 r., tj. tzw. Protokołu z Palermo. Głównym zadaniem programów/ planów zwalczania i zapobiegania handlowi ludźmi jest realizacja zaleceń zawartych w tymże Protokole, stworzenie warunków koniecznych do skutecznego przeciwdziałania handlowi ludźmi w Polsce i wsparcia ofiar tego przestępstwa. Krajowy Plan Działań Przeciwko Handlowi Ludźmi na lata realizowany i monitorowany jest przez Zespół ds. Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi oraz przez Grupę Roboczą tego Zespołu. Plan zakłada następujące cele 19 : 1) Upowszechnienie wiedzy na temat zjawiska handlu ludźmi w szczególności w tzw. grupach ryzyka, 2) Wzbogacenie oferty i podniesienie standardu działań służących wsparciu ofiar handlu ludźmi ( w tym dzieci- ofiar handlu ludźmi), 3) Poprawa skuteczności działań instytucji odpowiedzialnych za ściganie przestępstwa handlu ludźmi poprzez doskonalenie narzędzi prawnych, struktur oraz wdrażanie najlepszych praktyk, 16 Zespół do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi, 17 Sprawozdanie z wykonania Krajowego Planu Działań Przeciwko Handlowi Ludźmi na lata (stan na ), 18 Departament Polityki Migracyjnej, 19 Projekt Krajowego Planu Działań Przeciwko Handlowi Ludźmi na lata

16 4) Podniesienie kwalifikacji przedstawicieli instytucji i organizacji zaangażowanych w przeciwdziałanie handlowi ludźmi i wparcie ofiar tego przestępstwa, 5) Pogłębienie wiedzy na temat zjawiska handlu ludźmi i efektywności podejmowanych działań, 6) Wzmocnienie współpracy międzynarodowej Policja Do działań w zakresie zwalczania handlu ludźmi w Policji powołany jest Wydział Kryminalny Biura Kryminalnego Komendy Głównej Policji, w ramach którego w 2007 r. powołany został Centralny Zespół do walki z Handlem Ludźmi, Organami Ludzkimi, Pornografią Dziecięcą i Pedofilią. Ponadto w strukturach Wydziałów Kryminalnych Komend Wojewódzkich Policji i Komendy Stołecznej Policji zostały powołane Zespoły do walki z Handlem Ludźmi. 20. Centralny Zespół do walki z Handlem Ludźmi odpowiedzialny jest za koordynowanie i nadzorowanie struktur wojewódzkich i Komendy Głównej Policji, prowadzenie działań prewencyjnych i szkoleń. Wojewódzkie Zespoły do walki z Handlem Ludźmi mają za zadanie stosowanie rozwiązań przyjętych w Algorytmie postępowania funkcjonariuszy organów ścigania w przypadku ujawnienia przestępstwa handlu ludźmi, prowadzenie rozpoznania, monitorowanie potencjalnych miejsc przestępstw handlu ludźmi, uczestniczenie w międzynarodowych operacjach i szkoleniach związanych ze zwalczaniem handlu ludźmi 21. Policja prowadzi także własne statystyki dotyczące przestępstwa handlu ludźmi Prokuratura Za walkę z handlem ludźmi w Prokuraturze odpowiedzialny jest Departament do Spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji. 22 Jednostka ta koordynuje działania Prokuratury w zakresie ścigania handlu ludźmi. Od 2007 r. w prokuraturach apelacyjnych wyznaczeni są ponadto prokuratorzy pełniący funkcję konsultantów w zakresie handlu ludźmi. Wprowadzenie w 2010 r. definicji handlu ludźmi do Kodeksu Karnego znacznie ułatwiło ściganie tego przestępstwa Policji i Prokuraturze Straż Graniczna Straż Graniczna pełni szczególną rolę w zakresie walki z handlem ludźmi w odniesieniu do cudzoziemców. To funkcjonariusze Straży Granicznej bardzo często mają pierwszy kontakt z ofiarami tego przestępstwa, co za tym idzie, często dokonują identyfikacji ofiar. 23 Jak wszystkie opisane dotąd instytucje, Straż Graniczna uczestniczy w wykonywaniu Krajowego Planu Działań przeciwko Handlowi Ludźmi. W 2008 r., na mocy decyzji nr 129 Komendanta Głównego Straży Granicznej, powołany został w Komendzie Głównej Straży Granicznej Zespół ds. stałego monitoringu i koordynacji działań Straży Granicznej w zakresie zapobiegania i zwalczania przestępstwa handlu ludźmi. Jednostka ta ma za zadanie koordynowanie realizacji przedsięwzięć wynikających z realizacji 20 Przeciwdziałanie handlowi ludźmi, 21 System instytucjonalnego podejścia do problemu handlu ludźmi, Marcin Wiśniewski, Instytut Spraw Publicznych, 22 Departament do spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji, 23 Zwalczanie przestępstwa handlu ludźmi przez Straż Graniczną 16

17 Krajowego Planu, koordynowanie działań SG w zakresie zwalczania i zapobiegania handlu ludźmi z uwzględnieniem potrzeb szkoleniowych, przeprowadzanie monitoringu i analizy przypadków ujawniania ofiar oraz współpracę z innymi organami właściwymi w zakresie zwalczania tego przestępstwa Organizacje pozarządowe Rola organizacji pozarządowych w krajowym systemie walki z handlem ludźmi jest nie do przecenienia. Najważniejszą organizacją w tym zakresie jest Fundacja Przeciwko Handlowi Ludźmi i Niewolnictwu La Strada, która od lat prowadzi Krajowe Centrum Interwencyjno - Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi. Ponadto istnieje szereg innych organizacji zajmujących się tematyką handlu ludźmi. Jedną z nich jest Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć, które udziela bezpłatnej pomocy prawnej ofiarom, a także realizuje kampanie społeczne i działalność edukacyjną w tym zakresie. Część z organizacji walczących z handlem ludźmi jest członkiem Grupy Roboczej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Są to dwie organizacje wspomniane powyżej, a także Caritas Polska, Fundacja ITAKA- Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych, Fundacja Dzieci Niczyje i Stowarzyszenie Po-MOC. Organizacje pozarządowe pełnią rolę wspierającą organy i instytucje państwowe w działaniach na rzecz zwalczania handlu ludźmi, pomocy ofiarom i edukowaniu społeczeństwa Krajowe Centrum Interwencyjno - Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi (KCIK) Krajowe Centrum Interwencyjno- Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi jest realizowanym od 2009 r., finansowanym przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, zadaniem publicznym skierowanym do polskich i cudzoziemskich ofiar handlu ludźmi. Co roku MSW ogłasza otwarty konkurs na prowadzenie KCIK. W 2013 r. konkurs wygrała Fundacja Przeciwko Handlowi Ludźmi i Niewolnictwu La Strada, oraz stowarzyszenie Po MOC dla Kobiet i Dzieci im. Marii Niepokalanej. KCIK jest jednym z podmiotów realizujących krajowe plany działań przeciwko handlowi ludźmi 24. W ramach KCIK funkcjonuje skierowany do cudzoziemców Program wsparcia i ochrony ofiar/ świadków handlu ludźmi, o czym była mowa powyżej. KCIK zostało powołane po to, aby pomagać ofiarom handlu ludźmi w Polsce. W ramach jego zadań mieści się identyfikacja ofiar handlu ludźmi, interwencja, poradnictwo prewencyjne, konsultacje dla instytucji i organizacji oraz prowadzenie specjalistycznego schroniska dla ofiar. Pracownicy KCIK od poniedziałku do piątku udzielają porad nie tylko ofiarom handlu ludźmi, ale także im bliskim, organizacjom i instytucjom, osobom zagrożonym handlem ludźmi oraz organom ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Kluczową rolę w udzielaniu pomocy ofiarom handlu ludźmi pełni ich wstępna identyfikacja, która często jest utrudniona. Po identyfikacji ofiary następuje konieczność zapewnienia jej bezpieczeństwa, odizolowanie od sprawców i umieszczenie w bezpiecznym miejscu. Osoba objęta pomocą może liczyć na kompleksową pomoc: zakwaterowanie, opiekę medyczną i psychologiczną, konsultacje prawne. O olbrzymiej roli, jaką odgrywa KCIK świadczy fakt, że w ciągu roku pracownicy odbierają ok. sześciu tysięcy telefonów z prośbą o pomoc Czym jest Krajowe Centrum Interwencyjno- Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi, 25 Pomoc Krajowego Centrum Interwencyjno- Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi, 17

18 Dane statystyczne Krajowego Centrum Interwencyjno- Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi Pomoc bezpośrednia KCIK W 2010 r. z pomocy bezpośredniej Krajowego Centrum Interwencyjno - Konsultacyjnego dla Ofiar Handlu Ludźmi skorzystały 133 osoby, w tym 52 cudzoziemców. Natomiast w 2011 r. liczba beneficjentów pomocy KCIK zmalała o 21 osób, przy czym na tym samym poziomie utrzymała się liczba cudzoziemców. W roku 2012 KCIK pomogło 198 osobom, w tym 109 cudzoziemcom. Pomoc bezpośrednia KCIK polega m.in. na prowadzeniu całodobowego telefonu zaufania, prowadzeniu schroniska dla pokrzywdzonych, czy udzielaniu wszechstronnej pomocy medycznej, prawnej i psychologicznej 26. Liczba beneficjentów pomocy bezpośredniej od KCIK w latach Cudzoziemcy. Obywatele polscy r. ( 133 osoby) r. ( 112 osób) r. (198 osób) Wykres 5. Liczba beneficjentów pomocy bezpośredniej od KCIK w latach Program wsparcia i ochrony ofiar/ świadków handlu ludźmi Począwszy od 2006 r., na zlecenie MSW realizowany jest Program wsparcia i ochrony ofiar/ świadków handlu ludźmi. Program ten skierowany jest wyłącznie do cudzoziemców- ofiar handlu ludźmi. Początkowo, w latach , był realizowany jako odrębne zadanie publiczne zlecane organizacji pozarządowej. Od 1 stycznia 2010 r. Program funkcjonuje w ramach nowego zadania publicznego dotyczącego prowadzenia Krajowego Centrum Interwencyjno-Konsultacyjnego dla 26 Konsul tacyjnego.html 18

19 Ofiar Handlu Ludźmi (KCIK), również zlecanego przez MSW wyłanianej każdorazowo w drodze otwartego konkursu organizacji pozarządowej. Celem Programu wsparcia jest przede wszystkim zapewnienie ofierze handlu ludźmi prawa do godnego życia oraz realizacji przysługujących jej praw, a także wzbudzenie wśród ofiar zaufania do organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, a przez to zwiększenie ich gotowości do współpracy z władzami w zakresie zwalczania handlu ludźmi. Każdy cudzoziemiec, wobec którego istnieje przypuszczenie, że jest ofiarą handlu ludźmi, może wziąć udział w Programie wsparcia. Warunkiem zakwalifikowania do programu jest jednak zerwanie przez ofiarę wszelkich kontaktów ze sprawcami tego przestępstwa oraz nawiązanie kontaktu z organami ścigania (bez obowiązku składania natychmiastowego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, czas do namysłu). Cudzoziemiec, który został zakwalifikowany do Programu wsparcia może liczyć na szeroką i różnorodną pomoc, zarówno materialną, jak i niematerialną. W ramach Programu cudzoziemcowi, wobec którego istnieje podejrzenie, że jest ofiarą handlu ludźmi, oferuje się zakwaterowanie w bezpiecznym ośrodku (w którym zapewniania jest opieka specjalistów, m.in. przeszkolonych pracowników socjalnych), wyżywienie, podstawowa opieka medyczna, wsparcie psychologiczne i prawne, pomoc w kontaktach z organami ścigania i wymiarem sprawiedliwości, a także pomoc tłumacza i legalizację pobytu. Legalizacja pobytu na terytorium Polski dotyczy przypadków, gdy cudzoziemiec objęty Programem wsparcia, przebywa w kraju nielegalnie. Nielegalnie przebywający cudzoziemiec, który nie zdecyduje się od razu na współpracę z organami ścigania, zgodnie z Ustawą o Cudzoziemcach, otrzymuje tzw. czas na zastanowienie, tj. prawo do złożenia do właściwego wojewody wniosku o zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony- do trzech miesięcy. Zgłoszenia cudzoziemca do programu wsparcia dokonuje przedstawiciel organu ścigania, o zakwalifikowaniu do udziale w nim decyduje Koordynator MSW. Program wsparcia wobec konkretnego cudzoziemca trwa tak długo, jak czynności procesowe z udziałem cudzoziemca i gdy możliwy jest jego bezpieczny powrót do kraju pochodzenia Liczba cudzoziemców objętych programem wsparcia Od początku funkcjonowania programu, tj. od 2006 r., stale zmieniała się liczba osób korzystających z tej formy pomocy dla ofiar handlu ludźmi. Począwszy od początkowej liczby 10 beneficjentów, poprzez stały wzrost do 2010 r., gdy osób tych było 34, aż po spadek w 2011 r. do 25 osób. W roku 2012 odnotowano wzrost cudzoziemców, którzy skorzystali z programu wsparcia do poziomu 56 osób. 27 Program wsparcia i ochrony ofiary/świadka handlu ludźmi 19

20 Liczba cudzoziemców korzystających z programu wsparcia Wykres 6. Liczba cudzoziemców korzystających z programu wsparcia w latach Kraje pochodzenia ofiar handlu ludźmi Regiony pochodzenia ofiar handlu ludźmi. 21% 7% Kraje UE ( 70%) 30% 70% Europa oprócz UE ( 30%) Azja (21%) Afryka (7%) Wykres 7. Regiony pochodzenia ofiar handlu ludźmi, korzystających ze wsparcia KCIK w latach W okresie od 2006 do 2011 r., spośród 128 cudzoziemców, którzy skorzystali z programu wsparcia, aż 50 pochodziło z Bułgarii. Cudzoziemców z Rumunii było 24, 13 z Ukrainy,7 z Bangladeszu, po 5 z Nepalu i Białorusi i po 4 z Mołdawii i Mongolii. Kolejnymi krajami pod względem ilości osób korzystających z programu wsparcia był Wietnam, Kenia, Nigeria i Rosja ( z każdego kraju po 2 cudzoziemców). Jednostkowe przypadki ofiar handlu ludźmi to obywatele Dżibuti, RFN, Kamerunu, Sri Lanki, Turcji i Ugandy. Ogółem 70 % cudzoziemców pochodziło z 20

21 krajów należących do Unii Europejskiej, 30% z pozostałych krajów Europy, 21% z Azji i 7% z Afryki Kraje pochodzenia ofiar handlu ludźmi Wykres 8. Kraje pochodzenia ofiar handlu ludźmi, korzystających ze wsparcia KCIK w latach Forma wykorzystania Przestępstwo handlu ludźmi może mieć wiele form, np. eksploatacja seksualna, praca przymusowa, żebractwo, czy niewolnictwo. W okresie funkcjonowania programu wsparcia i ochrony ofiary/ świadka handlu ludźmi zmieniały się proporcje występowania tych form. W 2006 r. prawie wszyscy cudzoziemcy, którzy zgłosili się do programu, padli ofiarą eksploatacji seksualnej, czyli przede wszystkim wymuszonej prostytucji. Nieliczny odsetek ofiar dotyczył pracy przymusowej. Podobnie było w 2007 r., z tym, że tym razem zamiast pracy przymusowej wystąpiło żebractwo. W kolejnych 2 latach ( ) wystąpiły 3 formy handlu ludźmi: eksploatacja seksualna (najwięcej), praca przymusowa i żebractwo. W 2010 r., co ciekawe, zrównała się ilość przypadków eksploatacji seksualnej i pracy przymusowej. Nielicznie wystąpiło także żebractwo. W 2011 r. obok eksploatacji seksualnej i pracy przymusowej, odnotowano po raz pierwszy formę niewolnictwa, jako przejaw przestępstwa handlu ludźmi. Na podstawie statystyk KCIK można stwierdzić, że najczęściej występującą formą handlu ludźmi wśród cudzoziemców jest eksploatacja seksualna ( wymuszona prostytucja), rzadziej praca przymusowa i żebractwo. Marginalną ilość cudzoziemców, jak na razie, dotknęło niewolnictwo Wiek cudzoziemskich ofiar handlu ludźmi Ponad ¾ cudzoziemskich ofiar handlu ludźmi stanowi średnia grupa wiekowa, tj lat. Małoletnich ofiar, w okresie zanotowano 8 %. Grupa wiekowa powyżej 35 lat, to 16% wszystkich ofiar tego przestępstwa. 21

22 Wiek ofiar handlu ludźmi w latach % 8% poniżej 18 lat lat powyżej 35 lat 76% Wykres 9. Wiek ofiar handlu ludźmi, korzystających ze wsparcia KCIK w latach Status pobytu ofiary na terytorium Polski w momencie identyfikacji jako ofiary handlu ludźmi W 2006 r., tj. pierwszym roku funkcjonowania programu wsparcia, było 9 cudzoziemcówofiar, którzy przebywali w Polsce nielegalnie i jedna osoba przebywająca legalnie. W kolejnych latach proporcje się odwróciły i obserwujemy kilka razy więcej osób z pobytem legalnym, w stosunku do osób z pobytem nielegalnym. W 2007 r. dwa razy więcej, w 2008 r. cztery razy więcej, w 2009 r. ponad dwa razy więcej, w 2010 r. niemal cztery razy więcej i w 2011 r. cztery razy więcej. Status pobytu cudzoziemca w momencie identyfikacji jako ofiary handlu ludźmi r r r r r r. 7 Pobyt nielegalny. Pobyt legalny. 5. Wykres10. Status pobytu cudzoziemców korzystających ze wsparcia KCIK, w momencie identyfikacji jako ofiary handlu ludźmi w latach Organy ścigania i decyzje cudzoziemców w sprawie podejmowania współpracy z nimi Znacznej większość identyfikacji obcokrajowców, jako ofiary handlu ludźmi i zgłoszenia ich do programu wsparcia dokonuje Policja. Na drugim miejscu pod względem liczby zgłoszeń znajduje się Straż Graniczna, natomiast Prokuratura dokonuje tego niezwykle rzadko ( jeden 22

23 przypadek w 2008 r.). Zdecydowana większość cudzoziemskich ofiar handlu ludźmi decyduje się na współpracę z polskimi organami ścigania, tj. Prokuraturą, Strażą Graniczną i Policją. W 2006 i 2010 r. żaden cudzoziemiec nie odmówił współpracy. W 2007 r. nie zdecydowało się na współpracę 4 cudzoziemców, w kolejnych dwóch latach ( ) po jednej osobie Realizacja programu wsparcia i ochrony ofiary/ świadka handlu ludźmi w 2012 r. W 2012 r. w programie wsparcia, realizowanym jako zadanie publiczne przez Krajowe Centrum Interwencyjno- Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi, uczestniczyło 56 cudzoziemców. 3 osoby przeszły z programu realizowanego w 2011 r., 53 osoby zostały zakwalifikowane w 2012 r. 57 % osób uczestniczących w programie to kobiety i 43% to mężczyźni. Liczba ofiar cudzoziemskich wg płci. 43% 57% Kobiety. Mężczyźni. Wykres 11. Podział ze względu na płeć cudzoziemców korzystających z programu wsparcia i ochrony ofiary/świadka handlu ludźmi w Najstarsza osoba miała 59 lat, a najmłodsza 16. Ponad połowa ofiar handlu ludźmi uczestnicząca w programie wsparcia w 2012 r., miała obywatelstwo rumuńskie. 20 % osób miała obywatelstwo wietnamskie, 14 % obywatelstwo ukraińskie i 9 % obywatelstwo bułgarskie. W programie wsparcia są również obecne osoby z obywatelstwem kenijskim, kameruńskim, czy lankijskim. 93 % osób uczestniczących obecnie w programie przebywała w Polsce legalnie. Jedna osoba starała się o przyznanie statusu uchodźcy. Na współpracę z organami ścigania zgodziło się 79 % cudzoziemców. Najwięcej osób do programu zgłosiła Policja (63%), pozostałe 37% osób zgłoszonych i zidentyfikowanych zostało przez Straż z Graniczną. 74% osób zostało ofiarami handlu ludźmi poprzez pracę przymusową, 14% przez wykorzystanie seksualne, 7% niewolnictwo domowe i 5 % żebractwo. 23

24 Formy wykorzystania cudzoziemskich ofiar handlu ludźmi: 7% 5% 14% 74% Praca przymusowa Wykorzystanie seksualne Niewolnictwo domowe Żebractwo Wykres 12. Podział ze względu na formę wykorzystania cudzoziemskich ofiar handlu ludźmi, korzystających z programu wsparcia i ochrony ofiary/świadka handlu ludźmi w Handel dziećmi- małoletnie ofiary handlu ludźmi. Szczególnie istotnym zakresem handlu ludźmi jest handel dziećmi. Co roku wśród około 2 milionów ofiar na świecie, dzieci stanowią aż 1/3. Zgodnie z postanowieniami Protokołu Fakultatywnego do Konwencji o Prawach Dziecka w sprawie Handlu Dziećmi, Dziecięcej Prostytucji i Dziecięcej Pornografii z 2000 r., handlem dziećmi jest jakiekolwiek działanie lub transakcja, w drodze której, dziecko przekazywane jest przez jakąkolwiek osobę lub grupę osób innej osobie lub grupie osób za wynagrodzeniem lub jakąkolwiek inną rekompensatą. Polski Kodeks Karny przewiduje szczególną regulację odnośnie handlu dziećmi. W definicji przestępstwa handlu ludźmi, zawartej w art Kodeksu Karnego, w punkcie szóstym zaznaczono, że jeżeli zachowanie sprawcy dotyczy małoletniego, stanowi ono handel ludźmi, nawet gdy nie zostały użyte metody lub środki wymienione w punktach 1-6, tj. przemoc lub bezprawna groźba, uprowadzenie, podstęp, wprowadzenie w błąd albo wyzyskanie błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, nadużycie stosunku zależności, wykorzystanie krytycznego położenia lub stanu bezradności. Według danych statystycznych KCIK za lata wśród cudzoziemskich ofiar handlu ludźmi około 8 % stanowiły dzieci. 24