RAPORT SUTUACJA STARYCH ZAKŁADÓW RZEMIEŚLNICZYCH WARSZAWY

Transkrypt

1 RAPORT SUTUACJA STARYCH ZAKŁADÓW RZEMIEŚLNICZYCH WARSZAWY I. WSTĘP Oddajemy w Państwa ręce Raport z badania realizowanego wśród starych warszawskich zakładów rzemieślniczych, powstałego w ramach projektu Made in Warszawa 3.0 Zrobione po warszawsku realizowanego z dotacji Biura Edukacji m.st. Warszawy, Fundacji PGNiG im. Ignacego Łukasiewicza, Fundacji BRE Banku. Celem badania było zwiększenie wiedzy na temat: W jakiej sytuacji ekonomicznej znajdują się stare zakłady rzemieślnicze? Jakie są główne problemy, z jakimi borykają się stare zakłady rzemieślnicze? Kto jest odbiorcą-klientem zaopatrującym się w produkty powstałe w zakładach rzemieślniczych? Jak właściciele zakładów radzą sobie z promocją swoich usług? Wywiady były realizowane w dniach 15 listopada - 15 grudnia 2010 r. w Warszawie w trzech dzielnicach: Praga Południe, Praga Północ i Śródmieście. Realizatorzy wywiadów: Marta Gzyra, Dorota Wiankowska Autor raportu: Karol Wittels Organizator Partner Dofinansowanie Biuro Edukacji m.st. Warszawy Warszawa, grudzień

2 II. METODA BADAWCZA 1. Dobór próby: ze względu na charakter badania oraz specyfikę geograficznego rozproszenia poszczególnych zakładów (w skali całej Warszawy), zrezygnowano z losowego doboru próby. Zastosowano metodę celowego wyboru: wybrano zakłady z 3 dzielnic, które działają nie przerwanie przynajmniej od 1960 r. (wyjątkiem jest Pracownia witraży i lamp witrażowych działająca od 1989 r., uwzględniona w badaniu ze względu na niszowy i wymierający charakter działalności). Obszar geograficzny: 3 dzielnice Warszawy: Praga Południe (ulica Zamoyskiego), Praga Północ (ulice: Targowa, Jagiellońska, Ząbkowska), Śródmieście (ulice: Nowy Świat, Hoża, Śniadeckich, Nowogrodzka, Oleandrów, Mokotowska, Koszykowa, Chmielna, Poznańska, Tamka, Kopernika). Całkowita liczba respondentów wyniosła N= Metoda badawcza: wywiad pogłębiony z dyspozycjami. 3. Struktura próby: pośród przebadanych (N=24) były osoby w wieku od około 45 lat do około 80 lat, w tym 7 kobiet i 17 mężczyzn. Średnia wieku badanych to około 57 lat. 4. Podstawowe badane pojęcia: a) Rzemiosło: zawodowe wykonywanie działalno ści gospodarczej przez osobę fizyczną, z udziałem kwalifikowanej pracy własnej, w imieniu własnym tej osoby i na jej rachunek, przy zatrudnieniu do 50 pracowników - zwan ą dalej rzemieślnikiem. zawodowe wykonywanie działalno ści gospodarczej przez wspólników spółki cywilnej osób fizycznych, z udziałem kwalifikowanej pracy własnej, w imieniu własnym tych wspólników i na ich rachunek, zatrudniaj ących do 50 pracowników. 1 b) Rzemiosło artystyczne - czasem zamienne z określeniem sztuka użytkowa - dziedzina sztuki zajmująca się wytwarzaniem przedmiotów użytkowych o wysokich walorach estetycznych. 1 Ustawa z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle (Dz.U ). 2

3 Rzemieślnik w tej chwili to jest sentyment. Sentyment do tego co się robi. I nic więcej. 2 III. WYNIKI A) PYTANIA OGÓLNE SYTUACJA ZAKŁADÓW I PRACOWNIKÓW: W pierwszej części kwestionariusza zadaliśmy respondentom ogólne pytania dotyczące roku założenia zakładu, czasu pracy w zawodzie, formy własności zakładu, liczby zatrudnianych pracowników oraz formy własności lokalu. Najstarszym zakładem w którym przeprowadzony był wywiad, a zarazem najstarszym istniejącym zakładem rzemieślniczym w Warszawie jest Pracownia sztuki dekoracyjnej d. Bracia Łopieńscy powstała w 1862 r. Zaledwie 2 lata młodszym jest zakładem jest Pracownia kapeluszy i czapek, Cieszkowski. Z przebadanych zakładów 5 zostało założonych jeszcze w XIX wieku, 2 na początku XX wieku, a 5 w okresie międzywojennym. Pozostałe powstały już po II wojnie światowej, z czego 5 do roku respondentów zadeklarowało, że ich zakład przynajmniej raz został przeniesiony. Średnia wieku pracy w zawodzie wśród respondentów wynosi 35 lat, z czego 12 osób pracuje już ponad 40 lat. Rekordziści pracują od 60 i 57 lat. Większość zakładów stanowi własność ich szefów lub własność rodziny. Tylko w jednym przypadku, szef zakładu nie był jego właścicielem. Przebadane zakłady zatrudniają średnio 1,78 pracowników. Aż 12 zakładów to jednoosobowe firmy, a tylko dwa zatrudniają powyżej 4 pracowników. Tylko w trzech przypadkach lokal stanowił własność firmy bądź rodziny. Pozostałe zakłady wynajmują swoje lokale, głównie od miasta. B) DZIAŁALNOŚĆ ZAKŁADÓW: Część druga kwestionariusza dotyczyła działalności zakładów, charakterystyki klientów, form reklamy zakładów i produktów. Analizując formy reklamy rzuca się w oczy bardzo duża popularność internetu. Aż 62% respondentów posiada swoją stronę internetową lub wystawia swoje produkty na allegro. Biorąc pod uwagę średnią wieku osób prowadzących badane zakłady rzemieślnicze jest to wynik bardzo pozytywny. 7 zakładów jako reklamę wymieniło pocztę pantoflową. Zdaniem rzemieślników często to klient tworzy reklamę, lub gdy jedna pani, drugiej pani. Poleci produkt. Ponadto 5 zakładów reklamuje się za pomocą rozdawanych wizytówek. Oceniając kondycję zakładów przeważają odpowiedzi pesymistyczne (45,8% odpowiedzi). Respondenci oceniając kondycję własnych zakładów m.in. uznawali, że jest mizernie, słabiutko, kulawo, beznadziejnie. Wśród osób, które oceniły sytuację jako 2 Wywiad nr XVI Pracownia modniarska. 3

4 średnią (41,6%) padały m.in. następujące odpowiedzi: staramy się utrzymać, działamy na granicy zysku, jakoś się utrzymujemy na powierzchni. Tylko 12,6% zakładów przynosi zyski. Trudno opisać przeciętnego klienta zakładów rzemieślniczych, choćby z tego względu jak bardzo różnią się one pod względem oferty. Można pokusić się o uogólnienie, że w przypadku zakładów produkujących, a nie zajmujących się naprawami dominują osoby starsze (starzy klienci) oraz zupełnie młode pokolenie (osoby poszukujące oryginalnych przedmiotów, wyposarzenia, ubrania) i w wielu przypadkach osoby zamożne. Jeśli natomiast przyjrzymy się poszczególnym branżom, dużo łatwiej można opisać klientów: Grawerzy i złotnicy: klienci raczej starsi, zamożni, eleganccy, często jakby z innej epoki, oraz (ostatnio) coraz więcej osób młodych. Introligatorzy: klienci starsi, zamożni oraz młodzi oprawiający prace dyplowmowe. Zegarmistrze: klienci bogatsi, dobrze ubrani, często hobbiści. Produkcja lamp: głównie ludzie młodzi ale zamożni. Parasolnictwo: i biedni i bogaci, ale raczej osoby starsze i w średnim wieku. Szewcy: klienci bardzo różni buty psują się jednakowo, starym i młodym. Ponadto: kuśnierstwo (raczej zamożni, coraz częściej młodzi), kapelusznictwo (bogaci, znane osoby, dużo młodych), rękawiczki (zamożni), rymarstwo (zamożni). C) PROBLEMY I PERSPEKTYWY: Trzecia część kwestionariusza problemów z jakimi borykają się zakłady rzemieślnicze, pomysłów na ich rozwiązanie oraz perspektyw działalności w przyszłości. Za największy problem w działalności respondenci uznali zbyt wysokie (i stale rosnące) opłaty za czynsz. Ponadto problemem są nadmiernie wysokie składki ZUS. Część respondentów za istotny problem uznała brak miejsc parkingowych, uniemożliwiających klientom swobodny dojazd bezpośrednio pod sam zakład. Większość rzemieślników sygnalizowała problem zalewu polskiego rynku tanimi towarami z Chin. Zauważalny jest też problem ubożenia polskiego społeczeństwa. Jeden z respondentów zwrócił uwagę na problem przetargów, w których pod uwagę brana jest cena oferty a nie jakość wykonania. Efektem zamykania starych zakładów jest brak konkurencji w branży, co rzemieślnicy wymieniali zazwyczaj jako rzecz pozytywną. Aż 11 respondentów brak konkurencji wymieniło jako główną kategorię opisującą sytuację zakładu. Oto kilka przykładowych wypowiedzi: konkurencji nie ma tych rzeczy nikt nie robi (grawer); konkurencji nie ma żadnej wszystko powymierało, albo powyrzucali (zegarmistrz); konkurencji to już praktycznie nie ma, bo zostało nas troje w Warszawie (pracownia parasoli); jeśli chodzi o konkurencję to w tej chwili nie ma w okolicy żadnego innego (szewc). Analizując wypowiedzi dotyczące perspektyw na przyszłość można wyróżnić dwie przeciwstawne postawy. Zdecydowana mniejszość widzi nadzieję na dalszy rozwój zakładu. Przesłanką do optymizmu, jest stały wzrost zainteresowania młodych ludzi rzadkimi wyrobami rękodzielniczymi. Niestety, większość wypowiedzi była zdecydowanie negatywna. 4

5 Na pytanie o czy widzą perspektywy na przyszłość padały następujące odpowiedzi: nie widzę żadnych aby tylko dotrwać (pracownia parasoli); czarno to widzę (szewc); spółdzielnia inwalidów i no future! (pracownia lamp). Również niepokojące, że wśród wypowiedzi przewiała się obawa (a często pewność), że nikt nie przejmie zakładu. Brak kontynuacji wydaje się jednym z głównych problemów starych zakładów: zlikwiduję firmę i przejdę na emeryturę (pracownia lamp); za dwa lata przejdę na emeryturę i mam wszystko gdzieś (zegarmistrz); mamy nadzieję, że do emerytury jakoś dotrwamy (zegarmistrz). Wśród propozycji dotyczących zmian przeważały postulaty obniżenia czynszów oraz składek ZUS. Część respondentów podkreślała, że konieczne zmiany prawne i zainteresowanie problemem polityków. Zdaniem rzemieślników stare zakłady powinny być objęte programem wsparcia, lub przynajmniej mieć możliwość korzystania z ulg. Należy także zmienić przepisy celne, w celu ograniczenia zalewu polskiego rynku tanimi towarami z Chin. Jak zauważył jeden z respondentów, obecnie polityka jest taka, że człowiekowi odechciewa się żyć 3. IV. REKOMENDACJE: Stworzenie przez m.st. Warszawa programu wsparcia i ochrony starych zakładów rzemieślniczych; Stworzenie systemu ulg bądź możliwości wynajmu lokali po preferencyjnych cenach; Zmiany legislacyjne dotyczące składek ZUS; Ochrona polskiego rynku przed produktami z Chin. 3 Wywiad nr XII Pracownia szewska. 5