Partycypacja. Doświadczenia projektu. dyskutujemy, decydujemy, działamy. pod red. Anny Jarzębskiej

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Partycypacja. Doświadczenia projektu. dyskutujemy, decydujemy, działamy. pod red. Anny Jarzębskiej"

Transkrypt

1 Partycypacja dyskutujemy, decydujemy, działamy Doświadczenia projektu pod red. Anny Jarzębskiej Kraków 2014

2 Spis treści Wprowadzenie 5 1. O projekcie Partycypacja dyskutujemy, decydujemy, działamy 6 Copyright Fundacja Miejsc i Ludzi Aktywnych Kraków 2014 Autorzy tekstów: Anna Jarzębska rozdziały 1, 2, 3, 5, 6 Agata Cieślik rozdziały 3, 4 Krzysztof Florys rozdział 4 Redakcja: Anna Jarzębska Fotografie: Anna Jarzębska, Krzysztof Florys oraz archiwum Fundacji MiLA Projekt graficzny i skład: Mariusz Front Druk: Drukarnia UNIDRUK, Kraków Źródło finansowania: Opublikowano w ramach projektu pt. Partycypacja dyskutujemy, decydujemy, działamy, współfinansowanego przez Szwajcarię w ramach Szwajcarskiego Programu Współpracy z Nowymi Krajami Członkowskimi Unii Europejskiej Dodatkowe informacje o projekcie można znaleźć na stronach: Wydawca: Fundacja Miejsc i Ludzi Aktywnych 2. Kształcenie specjalistów ds. partycypacji 12 Szkolenie I: Wstęp do partycypacji 14 Szkolenie II: Narzędzia i metody partycypacji 16 Szkolenie III: Partycypacja w praktyce 18 Szkolenia ABC partycypacji dla NGO Warsztaty partycypacyjne z mieszkańcami 22 Krasocin 24 Ryglice 26 Koszyce 28 Łagów 30 Miechów 32 Bejsce 34 Sadowie 36 Waśniów 38 Michałowice 40 Zielonki Młodzieżowe rady gmin w działaniu 44 Krok 1: wyłonienie grupy inicjatywnej, spotkania młodzieży 46 Krok 2: opracowanie statutu 48 Krok 3: uchwała o powołaniu rady 50 Krok 4: wybory do młodzieżowej rady 52 Krok 5: działamy! 54 Krok 6: wymiana doświadczeń 56 Opiekun młodzieżowej rady Demokracja partycypacyjna we Francji Partnerzy projektu 64

3 Wprowadzenie Oddajemy w Państwa ręce książkę prezentującą doświadczenia z projektu pt. Partycypacja dyskutujemy, decydujemy, działamy, realizowanego przez Fundację Miejsc i Ludzi Aktywnych, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Bałtów Bałt i CPIE des Pays de l Oise, którego celem było wzmocnienie dialogu pomiędzy samorządami lokalnymi a mieszkańcami wybranych gmin województwa małopolskiego i świętokrzyskiego. Przez półtora roku (V 2013 IX 2014) odbyło się szereg spotkań, szkoleń i warsztatów z młodzieżą i osobami dorosłymi, toczyły się dyskusje o lokalnych problemach i potrzebach, powstały plany działań i projekty zagospodarowania przestrzeni publicznych, grupy młodzieży zrealizowały swoje pierwsze inicjatywy, w pięciu gminach powstały młodzieżowe rady gmin, a dodatkową inspiracją dla uczestników była wizyta studialna do Francji. Książka zawiera zwięzły opis całego projektu (rozdział 1), główne założenia i elementy programu szkoleniowego dla specjalistów ds. partycypacji (rozdział 2), opisy warsztatów z mieszkańcami w gminach uczestniczących w projekcie (rozdział 3), zasady powoływania i przykłady działania młodzieżowych rad gmin (rozdział 4) oraz wybrane przykłady projektów partycypacyjnych zrealizowanych przez partnerów z Francji (rozdział 5). Mamy nadzieję, że zebrane przez nas doświadczenia okażą się dla Państwa interesujące i przydatne w działaniach na rzecz wzmacniania dialogu społecznego samorządów z mieszkańcami oraz edukacji obywatelskiej młodzieży. Zapraszamy do lektury!

4 1. O projekcie Partycypacja dyskutujemy, decydujemy, działamy Po co, jak i dlaczego 1. O projekcie Partycypacja dyskutujemy, decydujemy, działamy Okres realizacji: Lider projektu: Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Bałtów Bałt Partnerzy projektu: Fundacja Miejsc i Ludzi Aktywnych, Centre Permanent d Initiatives pour l Environnement des Pays de l Oise (Francja) Źródło dofinansowania: Fundusz dla Organizacji Pozarządowych Grantu Blokowego Szwajcarskiego Programu Współpracy z Nowymi Krajami Członkowskimi UE Główne założenia projektu Celem projektu było wzmocnienie partycypacji społecznej i obywatelskiej mieszkańców wybranych gmin województwa małopolskiego i świętokrzyskiego poprzez przygotowanie zarówno urzędników samorządowych jak i przedstawicieli lokalnych organizacji pozarządowych, młodzieży i indywidualnych mieszkańców do prowadzenia regularnego dialogu na temat ważnych dla nich spraw wspólnego podejmowania decyzji i współudziału w ich wdrażaniu. W projekcie zaplanowano m.in. szkolenia, warsztaty, seminaria, wymianę doświadczeń z partnerami z Francji (wizyta studialna), bieżące doradztwo przy wprowadzaniu partycypacyjnych metod rządzenia, tworzeniu młodzieżowych rad gmin oraz konkurs na młodzieżową inicjatywę obywatelską. Partycypacja, czyli: dyskutujemy prowadzimy badania, opracowujemy diagnozę, organizujemy spotkania i warsztaty z mieszkańcami, by porozmawiać o ważnych dla nich sprawach, zrozumieć ich potrzeby, ale też w atmosferze twórczej dyskusji poszukać najlepszych pomysłów na działania i rozwiązań aktualnych problemów; decydujemy stosujemy różnorodne narzędzia i techniki warsztatowe, które pozwalają na wspólne podjęcie decyzji czy to dotyczących zagospodarowania przestrzeni, wydatkowania środków publicznych, planowania strategicznego czy przyjęcia określonych rozwiązań lokalnych problemów; działamy angażujemy mieszkańców do wspólnego działania zgodnie z podjętymi wraz z nimi decyzjami, wierzymy bowiem, że partycypacja to nie tylko współdecydowanie, ale także współodpowiedzialność za podjęte decyzje i współdziałanie przy ich wdrażaniu. D l a c z e g o czy l i problemy i po t r z e b y: Projekt stanowił odpowiedź na powszechnie w Polsce podnoszony problem niskiej aktywności społecznej i braku zaufania mieszkańców do władz zarówno centralnych jak i lokalnych. Z drugiej strony samorządy wciąż mają niską zdolność do prowadzenia skutecznego dialogu z mieszkańcami wynika to częściowo z braku przekonania, że ów dialog ma sens, a częściowo z niewystarczających kompetencji do jego prowadzenia (nieznajomości nowoczesnych metod i narzędzi, słabych zdolności komunikacyjnych itp.). W dużych miastach Polski jest coraz lepiej, ale w małych gminach często dialog wciąż kuleje. Aby to zmienić, trzeba wykonywać tysiące małych kroków w stronę wzmacniania dialogu. Projekt Partycypacja dyskutujemy, decydujemy, działamy jest jednym z nich! P o c o czy l i oczekiwa n a zmiana: Dialog z mieszkańcami często kończy się na zamieszczaniu na BIPie gotowych dokumentów do konsultacji. Mieszkańcy zwykle nie wiedzą nawet, jak je znaleźć, a jak znajdą trudno im zrozumieć, o co w nich chodzi. Rzadko zgłaszają uwagi, bo nie wierzą, że ich wysiłek się opłaci. Czy można to zmienić? Tak, jeśli zastosuje się nowoczesne, interaktywne i atrakcyjne formy pracy, a jednocześnie przekona się mieszkańców, że warto interesować się lokalnymi sprawami, uczestniczyć w życiu publicznym, bo partycypacja przynosi korzyści wszystkim uczestnikom dialogu. Zmiana postaw i podniesienie kompetencji z zakresie nowoczesnej komunikacji zarówno po stronie samorządów, jak i mieszkańców, w tym młodzieży to najważniejszy oczekiwany rezultat projektu. J a k czy l i met o d y działania: Partycypacji nie można nauczyć się na sucho, dlatego kluczowa w projekcie była praktyka: ćwiczenie umiejętności podczas szkoleń, a następnie przeprowadzenie dialogu z mieszkańcami na wybrane, ważne lokalnie tematy w 10 gminach województwa małopolskiego i świętokrzyskiego, przy zastosowaniu nowoczesnych narzędzi internetowych i metod pracy warsztatowej. Partycypacji w praktyce uczyła się także młodzież z gmin, gdzie powstały młodzieżowe rady i zrealizowane zostały inicjatywy obywatelskie. Dodatkową inspirację do nowatorskich działań stanowiły doświadczenia z projektów partycypacyjnych realizowanych we Francji. Partycypacja daje szansę: uniknięcia konfliktów społecznych, które mogą się pojawić, jeśli zabraknie dialogu o ważnych sprawach; oszczędzenia czasu i pieniędzy (które często traci się na projekty inwestycji oprotestowane później przez mieszkańców); prowadzenia polityki publicznej dobrze dostosowanej do lokalnych potrzeb i problemów, lepszego wykorzystania lokalnych zasobów wiedzy, umiejętności i potencjału mieszkańców; skutecznego wdrażania wspólnie podjętych decyzji. 6 7

5 1. O projekcie Partycypacja dyskutujemy, decydujemy, działamy Gminy uczestniczące w projekcie W projekcie wzięło udział w sumie 12 gmin z województwa małopolskiego i świętokrzyskiego, spośród których: 10 gmin uczestniczyło w module Wzmocnienie partycypacji 7 gmin uczestniczyło w module Młodzieżowe rady Korzyści z udziału w projekcie W ramach modułu Wzmocnienie partycypacji 10 gmin skorzystało z: Profesjonalnych szkoleń i doradztwa dla urzędników samorządowych w zakresie prowadzenia skutecznego dialogu z mieszkańcami i angażowania ich do wspólnych działań na rzecz gminy przygotowanie diagnozy, planowanie, moderowanie spotkań, komunikowanie się ze społecznością lokalną (cykl trzech 3-dniowych szkoleń, bieżące doradztwo w formie telefonicznej, pisemnej oraz indywidualnych spotkań). Moduł Wzmocnienie partycypacji : Woj. małopolskie: Miechów, Ryglice, Koszyce, Zielonki, Michałowice Krasocin Waśniów Łagów Bałtów Sadowie Możliwości organizacji atrakcyjnych warsztatów dla mieszkańców, prowadzonych znanymi w świecie metodami partycypacyjnymi, ułatwiającymi twórczy dialog i wspólne planowanie najlepszych dla danej społeczności rozwiązań (w każdej gminie odbyły 2 dni warsztatów z mieszkańcami, których celem było wypracowanie planu lub podjęcie decyzji w wybranej przez samorząd ważnej sprawie). Woj. świętokrzyskie: Bejsce, Waśniów, Łagów, Sadowie, Krasocin Moduł Młodzieżowe rady : Woj. małopolskie: Miechów, Ryglice, Koszyce, Wielka Wieś Woj. świętokrzyskie: Bejsce, Bałtów, Sadowie Miechów Wielka Michałowice Wieś Zielonki Bejsce Koszyce Ryglice W ramach modułu Młodzieżowe rady 7 gmin skorzystało z: Wsparcia merytorycznego przy tworzeniu i rozwijaniu młodzieżowych rad gmin jako forum dialogu i konsultacji z lokalną młodzieżą, a zarazem metody praktycznej edukacji obywatelskiej młodzieży (doradztwo przy przygotowaniu uchwały rady gminy, statutu młodzieżowej rady, przeprowadzeniu wyborów itp.). Atrakcyjnej formy edukacji młodzieży w postaci możliwości wysłania wybranych osób na 3-dniowe warsztaty powstających rad młodzieżowych (będące okazją do wymiany doświadczeń, nabycia nowej wiedzy i umiejętności, dyskusji na temat społeczeństwa obywatelskiego i aktualnych problemów młodzieży) oraz na 6-dniową wizytę studialną do Francji. Wsparcia finansowego na działania miejscowej młodzieży w ramach konkursu na inicjatywy młodzieżowe o wartości do 4000 zł oraz wsparcia merytorycznego przy realizacji tych inicjatyw. Harmonogram realizacji projektu Wzmocnienie partycypacji Promocji działań młodzieży z terenu gminy w skali ogólnopolskiej poprzez nowoczesny, interaktywny portal na którym młodzież może wymieniać się doświadczeniami z tworzenia i funkcjonowania młodzieżowych rad oraz publikować reportaże na temat spraw lokalnych. V VIII 2013: Promocja projektu i rekrutacja gmin IX - XII 2013: Kształcenie specjalistów ds. partycypacji I IX 2014: Partycypacja w gminach informowanie, diagnoza, warsztaty z mieszkańcami Wszyscy uczestnicy projektu mogli dodatkowo skorzystać z: 6-dniowej wizyty studialnej do Francji, podczas której zaprezentowane zostały miejscowe doświadczenia i efekty rozwijania demokracji partycypacyjnej oraz dialogu z mieszkańcami. V VIII 2013: Promocja projektu i rekrutacja gmin Młodzieżowe rady IX XII 2013: Pierwsze spotkania młodzieżowych grup inicjatywnych I - III 2014: Warsztaty edukacyjne i konkurs na inicjatywy młodzieżowe IV - IX 2014: Realizacja inicjatyw młodzieżowych i przyjęcie przez gminy uchwał o powstaniu młodzieżowych rad gmin 2-dniowych szkoleń dla przedstawicieli organizacji pozarządowych pt. ABC partycypacji, przygotowujących partnerów społecznych do twórczego dialogu z samorządami lokalnymi. Promocji swoich sukcesów w skali ogólnopolskiej, dzięki działaniom upowszechniającym rezultaty projektu (seminaria upowszechniające, artykuły, prezentacje dobrych praktyk itp.). 8 9

6 1. O projekcie Partycypacja dyskutujemy, decydujemy, działamy Rezultaty projektu P r o j e k t w l i c z b a c h: 12 urzędników samorządowych ukończyło cykl szkoleniowy dla specjalistów ds. partycypacji (69 godzin szkoleniowych), a kolejnych 7 osób uczestniczyło w wybranych szkoleniach. Odbyło się 20 dni warsztatów partycypacyjnych z mieszkańcami 10 gmin woj. małopolskiego i świętokrzyskiego, z zastosowaniem nowoczesnych metod pracy i dialogu, takich jak World Café, Project for Public Spaces, praca z makietą i inne. W 7 gminach (3 z woj. małopolskiego i 4 z woj. świętokrzyskiego) zebrano i opracowano pomysły na poszerzenie oferty spędzania wolnego czasu dla mieszkańców w zakresie kultury, sportu, rekreacji, edukacji i rozwijania zainteresowań. W 3 gminach (1 z woj. świętokrzyskiego i 2 z woj. małopolskiego) stworzono projekty rewitalizacji lub nowego zagospodarowania przestrzeni publicznych (parku i terenów sportowo- -rekreacyjnych). Powstało 5 nowych młodzieżowych rad gmin (3 w woj. małopolskim i 2 w woj. świętokrzyskim), 1 młodzieżowa grupa inicjatywna (przyjęcie uchwały o powołaniu rady zaplanowano na jesień 2014 roku) oraz 1 młodzieżowa rada rozwinęła swą działalność w ramach projektu. W 7 gminach młodzież zrealizowała inicjatywy obywatelskie odpowiadające na lokalne potrzeby od warsztatów tanecznych, poprzez pikniki charytatywne, warsztaty komputerowe dla seniorów, występy teatralne i inne. 34 osoby (w tym 19 przedstawicieli młodzieży) zapoznało się z francuskimi doświadczeniami w zakresie wzmacniania partycypacji, podczas 6-dniowej wizyty studialnej do Francji. T r u d n e do zmierzenia, ale nie mnie j wa ż n e: Najważniejszym efektem projektu jest budowanie świadomości społecznej, zarówno wśród młodzieży jak i dorosłych, że każda opinia, każdy głos w dyskusji ma znaczenie i może stać się powodem rozwoju postaw obywatelskich, a nawet przyczyną zmian we wspólnym środowisku lokalnym. Seweryn Gutkowski, Sekretarz Gminy Ryglice Udział w projekcie uzmysłowił mi, iż ludzie z różnych rejonów kraju, a nawet z innych państw, mają takie same oczekiwania, jak i problemy związane z partycypacją społeczną. Różne są jedynie metody działania oraz dostępne środki, a wzajemna wymiana doświadczeń pozwala znacznie skrócić drogę do rozwiązania tychże problemów. Jacek Toborek, Urząd Gminy Krasocin Dialog z mieszkańcami gminy Łagów o tym, w jaki sposób najchętniej spędziliby swój czas wolny w świetlicy wiejskiej był dla nas ciekawym i jednocześnie pouczającym doświadczeniem nie tylko zawodowym, ale i życiowym. Cieszymy się bardzo z tego, że mogłyśmy poznać potrzeby i zainteresowania zarówno dorosłych jak i młodszych mieszkańców naszej małej ojczyzny. Z głębi serca jesteśmy z adowolone z tego, że możemy robić coś, co sprawi zadowolenie i radość drugiej osobie. Liczymy również na to, iż proces partycypacji, czyli wspólnego decydowania, na stałe wpisze się w życie społeczne gminy Łagów, bo to przecież nasze wspólne dobro. Anna Kędziora i Iwona Babicz, Urząd Gminy Łagów Partycypacja w pigułce Korzystając z wiedzy i doświadczeń nabytych w projekcie, specjaliści ds. partycypacji stworzyli listę spraw, o których warto pamiętać, prowadząc proces partycypacji w swojej gminie: Etapy procesu partycypacji O czym warto pamiętać: Wybór tematu dialogu Temat powinien być ważny dla mieszkańców, inaczej trudno będzie ich zaangażować do dialogu. Temat powinien być aktualny dla władz, to znaczy taki, z którym w niedługim czasie można coś zrobić są już wstępne plany, środki finansowe itp. Diagnoza potrzeb Ważne jest określenie, kto jest interesariuszem danego problemu / tematu. i problemów Ankiety są dobrym narzędziem do badań ilościowych, ale jeśli chcemy dobrze zrozumieć problem, to warto przeprowadzić kilka wywiadów pogłębionych. Do przeprowadzenia diagnozy warto zaangażować również osoby spoza urzędu, bezpośrednio zainteresowane tematem. Warto korzystać z narzędzi internetowych ułatwiających zbieranie i analizę danych ( dbając jednocześnie o wszystkich potencjalnych respondentów, również tych nie korzystających z Internetu, poprzez udostępnienie dodatkowo papierowej wersji ankiet. Informowanie mieszkańców Tytuł powinien być chwytliwy, dobrze opisywać, czego będzie dotyczył dialog.należy unikać żargonu urzędniczego i trudnych słów (również słowo partycypacja lepiej zastąpić prostszym np. dialog, współdecydowanie ). Jeśli to tylko możliwe, warto zapraszać mieszkańców na warsztaty bezpośrednio, imiennie poprzez lub telefon; przypominać kilka razy. Informacja powinna wyjaśniać, jaki jest cel i planowany efekt spotkania, a także jego ramy organizacyjne (czas trwania, posiłki, charakter itp.). Jeśli się da, warto przyciągnąć czymś, co na co dzień jest niedostępne np. uczestnicy warsztatów będą mogli wejść do budowanej w gminie biblioteki. Przygotowanie warsztatów Trzeba dobrze przemyśleć dni i godziny przeprowadzenia warsztatów partycypacyjnych z punktu widzenia osób, na których udziale nam zależy (np. osoby starsze mają zwykle czas do południa, a osoby czynne zawodowo będą rano w pracy). Miejsce warsztatów powinno być łatwo dostępne dla mieszkańców; jeśli planowane jest wyjście w teren, to najlepiej, by było blisko tego terenu. Warsztaty partycypacyjne Warto korzystać z pomocy zewnętrznych moderatorów, jeśli temat dialogu jest trudny lub można dzięki temu zastosować atrakcyjną metodę pracy. Informowanie o rezultatach Ważne, by szeroko informować o efektach pracy warsztatowej i/lub dalsze konsultacje (co i dlaczego postanowiliśmy), ale jednocześnie pozwolić innym mieszkańcom jeszcze się wypowiedzieć, zgłosić swoje propozycje itp. Planowanie i realizacja Warto utrzymywać kontakt z uczestnikami warsztatów, którzy zadeklarowali, że mogą się zaangażować w działanie również po warsztatach orga- zaprojektowanych nizować dalsze spotkania, uzgadniać kto co robi partycypacja to nie tylko przedsięwzięć współdecydowanie ale także współdziałanie na etapie realizacji planów! Ewaluacja procesu Warto powołać zespół, który będzie na bieżąco monitorował postępy realizacji wspólnie uzgodnionych planów, kontaktował się z urzędem itp. partycypacji i jego efektów Po realizacji działań warto spotkać się z mieszkańcami, by celebrować sukces, ale także sprawdzić, czy zrealizowany projekt spełnił ich oczekiwania. Opracowano podczas warsztatów dot. standardów partycypacji dla przedstawicieli samorządów uczestniczących w projekcie (Kraków, ) 10 11

7 Program cyklu szkoleniowego Szkolenie I: Wstęp do partycypacji Wprowadzenie do partycypacji, definiowanie pojęć, drabina partycypacji Korzyści i bariery rozwoju partycypacji Moja gmina na drabinie partycypacji Diagnoza środowiska lokalnego analiza interesariuszy, metody badawcze (ankiety, wywiady) Rola specjalisty ds. partycypacji 2. Kształcenie specjalistów ds. partycypacji Zarówno do prowadzenia procesu partycypacji jak i do bycia jego uczestnikiem, trzeba się przygotować. Dlatego w ramach projektu zaprojektowano kompleksowy cykl szkoleń dla przedstawicieli samorządów, które zamierzają rozwijać dialog z mieszkańcami, jak również szkolenia dla przedstawicieli organizacji pozarządowych, by stały się świadomym uczestnikiem tegoż dialogu. Cykl szkoleniowy dla Specjalistów ds. partycypacji Cykl szkoleniowy dla przedstawicieli urzędów gmin biorących udział w projekcie (po 2 osoby z każdej gminy, w sumie 20 osób) składał się z trzech 3-dniowych szkoleń zrealizowanych w przeciągu czterech miesięcy (w sumie 69 godzin szkoleniowych). W wyniku szkoleń uczestnicy: zdobyli lub poszerzyli swoją wiedzę na temat demokracji partycypacyjnej, korzyści i barier z nią związanych, podstaw prawnych konsultacji, różnych modeli prowadzenia diagnozy środowiska lokalnego i planowania strategicznego oraz innowacyjnych technik i narzędzi partycypacji, które mogą stosować; zdobyli lub udoskonalili umiejętności skutecznej komunikacji z mieszkańcami, w tym pozyskiwania informacji o potrzebach i problemach (przeprowadzenie ankiet i wywiadów pogłębionych), realizacji kampanii informacyjnej, organizowania, przygotowywania i prowadzenia spotkań z mieszkańcami przy użyciu metod warsztatowych, w tym radzenia sobie z trudnymi sytuacjami w pracy z grupą; wzmocnili postawę otwartości na współpracę z mieszkańcami, szacunku dla wszystkich uczestników dialogu społecznego, poszukiwania wspólnych rozwiązań satysfakcjonujących jak największą liczbę mieszkańców. Szkolenie II: Narzędzia i metody partycypacji Partycypacja na różnych etapach planowania, planowanie partycypacyjne i eksperckie Narzędzia partycypacji: Narzędzia zbierania opinii i informacji Narzędzia partycypacyjnego planowania Narzędzia zagospodarowania przestrzeni Narzędzia współdecydowania o wydatkach publicznych Planowanie partycypacji w mojej gminie Szkolenie III: Partycypacja w praktyce Narzędzia komunikacji z mieszkańcami Planowanie kampanii informacyjnej Przygotowanie do spotkania z mieszkańcami Moderowanie spotkań i trudne sytuacje w pracy z grupą (ćwiczenia) Szkolenia dla przedstawicieli NGO W ramach projektu odbyły się również dwa 2-dniowe szkolenia (po 16 godzin każde) dla 40 przedstawicieli organizacji pozarządowych z województwa małopolskiego i świętokrzyskiego, przygotowujące ich do bycia świadomym swoich praw i obowiązków partnerem dialogu w procesach partycypacyjnych organizowanych przez samorządy. Program szkoleń ABC partycypacji dla NGO : Definicja partycypacji, drabina partycypacji Dostęp do informacji publicznej Administracyjne formy kontroli społecznej: skargi, wnioski, zażalenia Metody angażowania mieszkańców we współdecydowanie o lokalnych sprawach Nowoczesne narzędzia partycypacji i dialogu samorządów z mieszkańcami 12 13

8 2. Kształcenie specjalistów ds. partycypacjii Szkolenie I: Wstęp do partycypacji (Kraków, ) Kluczowe zagadnienia: Wprowadzenie do partycypacji, definiowanie pojęć, drabina partycypacji Korzyści i bariery rozwoju partycypacji Moja gmina na drabinie partycypacji Diagnoza środowiska lokalnego analiza interesariuszy, metody badawcze (ankiety, wywiady) Rola specjalisty ds. partycypacji P r z e b i e g szk o l e n i a Pierwsze szkolenie służyło przede wszystkim zdefiniowaniu pojęcia partycypacji społecznej i obywatelskiej, korzyści jakie przynosi oraz barier, które stoją na drodze jej rozwoju. Spotkanie było również okazją do pogłębionej refleksji na temat różnych stopni partycypacji (w oparciu o Drabinę Partycypacji autorstwa Sherry Arnstein) oraz wywołaniu refleksji na temat jakości dialogu z mieszkańcami w poszczególnych gminach. Uczestnicy starali się odpowiedzieć na takie pytania jak: Czy mieszkańcy są rzetelnie i skutecznie informowani o działaniach samorządu? Jakich kanałów informacji używają urzędy do komunikacji z mieszkańcami? Czy mają szansę zabrać głos w sprawach, które ich dotyczą? A jeśli tak, to czy ich propozycje i postulaty są brane pod uwagę w działaniach samorządów? Czy działają stałe mechanizmy lub struktury ułatwiające regularny dialog (np. zespoły lub komitety tematyczne, rady pożytku publicznego itp.)? Jeśli tak, to w jaki sposób są wybierani ich członkowie? Czy propozycje tych zespołów są przez samorząd poważnie traktowane? Prawda czy nieprawda? Dlaczego TAK? Lub dlaczego NIE? Liczą się argumenty w dyskusji! Prowadzenie procesu partycypacji wymaga specjalistycznej wiedzy Stosowanie metod partycypacyjnych jest droższe niż tradycyjne działanie Liczba uczestników dialogu decyduje o jakości partycypacji Mieszkańcy wolą być sprawnie zarządzani niż partycypować Uczestnicy procesu partycypacji muszą mieć dogłębną wiedzę w dziedzinie, której dotyczy dialog Partycypacja prowadzi do konfliktów Polskie społeczeństwo nie jest gotowe do partycypacji Uczestnicy powiedzieli: Całe szkolenie możemy wykorzystać w praktyce do rozwiązania konkretnych problemów. Szkolenie pozwoliło mi zapoznać się z tematem partycypacji i w szczegółowy sposób pokazało, czym ona jest. Bardzo inspirująca tematyka. Pokazuje, jakie możliwości daje dialog. Drugim etapem szkolenia była dyskusja i ćwiczenia przybliżające uczestnikom cele i zasady prowadzenia diagnozy środowiska lokalnego oraz narzędzia, jakich można w tym celu użyć (w tym zwłaszcza ankiety i wywiady). Ta część szkolenia miała na celu przygotowanie uczestników do przeprowadzenia diagnozy na swoim terenie stworzenia mapy interesariuszy (zidentyfikowania osób i instytucji, dla których dany problem jest ważny lub które mogą mieć wpływ na jego rozwiązanie), a następnie zebrania wstępnych informacji o potrzebach, oczekiwaniach, barierach i pomysłach poszczególnych osób i grup w obszarze tematycznym, którego ma dotyczyć dialog. Dobrze przeprowadzona diagnoza jest bowiem konieczna, by skutecznie zaangażować mieszkańców do procesu partycypacji trzeba znać oczekiwania i rozumieć problemy, by zaprosić do dialogu reprezentatywne grono uczestników oraz zaprojektować odpowiedni proces partycypacji (dobrać narzędzia informacji, pracy warsztatowej, ewaluacji itp.). Podczas szkolenia zostały przedstawione podstawowe zasady tworzenia ankiet oraz przeprowadzania wywiadów indywidualnych i grupowych. Uczestnicy mogli przećwiczyć ankiety i wywiady w warunkach szkoleniowych. Istotnym elementem pierwszego szkolenia dla specjalistów ds. partycypacji była również integracja uczestników szkolenia, która jest niezbędna, by można było szczerze wymieniać się doświadczeniami, mówić nie tylko o sukcesach, ale także o porażkach i problemach, które w prowadzeniu dialogu z mieszkańcami się przytrafiają. Odbyła się także dyskusja o roli specjalisty ds. partycypacji w gminie jakie funkcje może i powinien pełnić, jaką wiedzę i umiejętności posiadać, jakiego wsparcia ze strony urzędu potrzebuje? To pytania, na które każdy uczestnik musi sobie odpowiedzieć, zanim przystąpi do działania

9 2. Kształcenie specjalistów ds. partycypacjii Szkolenie II: Narzędzia i metody partycypacji (Bałtów, ) Kluczowe zagadnienia: Partycypacja na różnych etapach planowania, planowanie partycypacyjne i eksperckie Narzędzia partycypacji: Narzędzia zbierania opinii i informacji Narzędzia partycypacyjnego planowania Narzędzia zagospodarowania przestrzeni Narzędzia współdecydowania o wydatkach publicznych Planowanie partycypacji w mojej gminie P r z e b i e g szk o l e n i a Drugie szkolenie uczestnicy rozpoczęli od refleksji na temat możliwości dialogu i zastosowania metod partycypacyjnych na poszczególnych etapach planowania. Innymi słowy, zastanawiali się, jak można zaangażować mieszkańców do dialogu na etapie analizy problemu, formułowania celów, realnego działania, weryfikowania rezultatów oraz monitorowania i ewaluacji całego przedsięwzięcia. Istotne jest bowiem i warte nieustannego podkreślania, że mieszkańców warto angażować do udziału na każdym etapie planowania im wcześniej, tym lepiej! Uczestnicy zastanawiali się także nad wadami i zaletami różnych modeli planowania: urzędniczego, w którym specjaliści z miejscowego urzędu sami tworzą polityki lokalne i plany działania, w przekonaniu, że mieszkańcy nie mają odpowiedniej wiedzy, żeby cokolwiek sensownego wymyślić; Narzędzia i metody partycypacji: Sprawdzone narzędzia i techniki partycypacji, z których warto korzystać! Narzędzia zbierania opinii i informacji Kawiarenka obywatelska Sondaż deliberatywny Sąd obywatelski Narzędzia partycypacyjnego planowania Future City Game ISIS (Indicators Systems Innovations Strategy) Narzędzia zagospodarowania przestrzeni Project for Public Spaces Praca z makietą Narzędzia współdecydowania o wydatkach publicznych Fundusz sołecki Budżet obywatelski Ostatnim etapem szkolenia było szczegółowe planowanie procesu partycypacji w poszczególnych gminach uczestniczących w projekcie - od diagnozy lokalnych potrzeb i problemów, przez wybór metody warsztatowej, która zostanie zastosowana w danej gminie, aż do informowania mieszkańców o postępach i szerokiego konsultowania wyników warsztatów partycypacyjnych. eksperckiego, w którym zewnętrzni eksperci (tzw. spadochroniarze ) tworzą plany, strategie i inne dokumenty na zamówienie, często nie znając lokalnych uwarunkowań i nie rozumiejąc rzeczywistych potrzeb mieszkańców; partycypacyjnego, w którym wszyscy lokalni interesariusze są zaproszeni do współpracy przy planowaniu, dzięki czemu można dobrze zidentyfikować rzeczywiste potrzeby, jednak trzeba też zaakceptować, że proces planowania trwa zwykle dłużej i mogą podczas niego wystąpić konflikty lub inne nieprzewidziane zdarzenia. W dalszej części szkolenia uczestnicy poznawali innowacyjne, warsztatowe metody prowadzenia dialogu z mieszkańcami, wspólnego planowania i decydowania o ważnych sprawach lokalnych. Były wśród nich zarówno metody zbierania opinii, narzędzia wspólnego kreowania innowacyjnych rozwiązań lokalnych problemów, metody służące partycypacyjnemu zagospodarowywaniu przestrzeni zgodnie z potrzebami mieszkańców, jak i narzędzia współdecydowania o wydatkach publicznych. By lepiej zrozumieć zaprezentowane narzędzia i metody, uczestnicy przećwiczyli w praktyce kawiarenkę obywatelską oraz Grę w miejsce (Project for Public Spaces) na terenie wokół dawnego dworu rodziny Druckich-Lubeckich w Bałtowie. Uczestnicy powiedzieli: Ciekawa tematyka, która pozwoli na kontakt z ludźmi. Partycypacja to dobra rzecz! Najbardziej wartościowe były dla mnie dyskusje oraz próba rozgryzienia konkretnego problemu, który będzie stanowił podstawę warsztatów z mieszkańcami

10 Szkolenie III: Partycypacja w praktyce (Kraków, ) Kluczowe zagadnienia: Narzędzia komunikacji z mieszkańcami Planowanie kampanii informacyjnej Przygotowanie do spotkania z mieszkańcami Moderowanie spotkań i trudne sytuacje w pracy z grupą (ćwiczenia) P r z e b i e g szk o l e n i a Pierwsza część szkolenia poświęcona była narzędziom komunikacji z mieszkańcami i ich odpowiedniemu wykorzystaniu. W wyniku krytycznej analizy przykładowych ogłoszeń dla mieszkańców z innych gmin, uczestnicy stworzyli listę zasad informowania, o których warto pamiętać, a następnie przygotowali plany kampanii informacyjnych w swoich gminach. Wykonali także przykładowe plakaty i zaproszenia dla mieszkańców do udziału w warsztatach. Zasady informowania mieszkańców: Zbiór zasad wypracowany przez uczestników szkolenia: Unikamy skomplikowanego języka (żargonu urzędniczego) i długich zdań; Tytuł nie powinien być dłuższy niż 7 słów i powinien zachęcać do czytania; Najważniejsze informacje podajemy we wprowadzeniu (pierwsze 1-2 zdania); Ważna jest kolejność informacji: najpierw CO i KTO, a potem gdzie, jak i dlaczego; Wyraźnie adresujemy, do kogo jest informacja; Powinno być jasne, co czytelnik ma ZROBIĆ po przeczytaniu (np. przyjdź na spotkanie! ); Nie powtarzamy w tekście długich i skomplikowanych tytułów dokumentów; Uważamy na skróty, bo mogą być niezrozumiałe; Informujemy, co się później stanie (np. z wynikami ankiet, warsztatów); Rozsądnie korzystamy z podkreślania i pogrubiania tekstu; Podajemy kontakt do osoby odpowiedzialnej; Nie zniechęcamy do udziału (np. wynik konsultacji nie jest wiążący dla władz ); Testujemy nasze teksty na osobach z zewnątrz. Następnie zostały omówione aspekty techniczne organizowania i prowadzenia spotkań z mieszkańcami, to jest powstała lista spraw, o których trzeba pamiętać na etapie przygotowania do spotkania (np. dobór miejsca i pory spotkania do jego uczestników, odpowiednie ustawienie stołów i krzeseł), na początku spotkania (np. poinformowanie o celu spotkania i planowanej godzinie zakończenia, przedstawienie programu i metod pracy, umożliwienie przedstawienia się uczestnikom) oraz po spotkaniu (w szczególności podziękowanie uczestnikom za udział, rozesłanie informacji o efektach spotkania i poinformowanie o dalszych krokach). Uczestnicy powiedzieli: Dobrze jest posłuchać konstruktywnej krytyki i zobaczyć, jak nas widzą inni i co musimy poprawić. 2. Kształcenie specjalistów ds. partycypacjii W kolejnej części szkolenia uczestnicy stanęli przed prawdziwym sprawdzianem umiejętności w zespołach 2-osobowych przeprowadzali mini-warsztaty (40-minutowe fragmenty spotkań z mieszkańcami, w których role wcielali się pozostali uczestnicy szkolenia), podczas których mogli w laboratoryjnych (szkoleniowych) warunkach sprawdzić się w roli moderatorów. Każde przeprowadzone przez uczestników ćwiczenie było szczegółowo omawiane pod kątem metod pracy z grupą, sposobu komunikacji, radzenia sobie z trudnymi sytuacjami szkoleniowymi itp. Rady dla moderatora: Wskazówki wypracowane na podstawie warsztatów prowadzonych przez uczestników: zachowaj neutralność, panuj nad emocjami, miej pozytywne nastawienie do grupy, traktuj grupę jako swojego sprzymierzeńca w radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami, nie wchodź w rolę nauczyciela, nie dopuść, by dyskusja wymknęła się spod kontroli (toczyła się obok), mów wolno i głośno, zadbaj o komfort każdego uczestnika, dawaj pozytywne komunikaty (dowartościowuj grupę, motywuj do dalszej pracy). Najważniejsze było wypróbowanie teorii w praktyce. Nie była to sucha wiedza, ale opinie uczestników, które można wykorzystać. Istnieją duże możliwości partycypacji i stworzenia czegoś wartościowego dla mieszkańców

11 2. Kształcenie specjalistów ds. partycypacjii Szkolenia ABC partycypacji dla NGO (Bałtów, oraz Kraków ) Kluczowe zagadnienia: Definicja partycypacji, drabina partycypacji Dostęp do informacji publicznej Administracyjne formy kontroli społecznej: skargi, wnioski, zażalenia Metody angażowania mieszkańców we współdecydowanie o lokalnych sprawach Nowoczesne narzędzia partycypacji i dialogu samorządów z mieszkańcami P r z e b i e g szk o l e ń Warsztaty adresowane były do organizacji pozarządowych, które aktywnie działają na rzecz rozwoju swoich lokalnych społeczności i chcą prowadzić konstruktywny dialog z samorządem - współdecydować o lokalnych sprawach i współdziałać przy wdrażaniu wspólnie przyjętych rozwiązań. Ich celem była odpowiedź na następujące pytania: Jak skutecznie prowadzić dialog z samorządem? Jak egzekwować swoje prawa? Uczestnicy powiedzieli: Chcę jako obywatel mieć znacznie większy udział w zarządzaniu sprawami mojej społeczności. Całe szkolenie prowadzone ciekawie, pokazane najnowsze metody działania. Dużo się dowiedziałem. Jakich narzędzi użyć, by we współpracy z różnymi środowiskami kreować dobrą politykę lokalną? W ramach szkolenia wyjaśnione zostało pojęcie partycypacji publicznej i społecznej, dyskutowano o korzyściach i barierach, jakie się z nią wiążą, przedstawione zostały podstawowe narzędzia partycypacji funkcjonujące w naszym prawie (takie jak referendum, konsultacje społeczne czy wybory), jak również możliwości egzekwowania swoich praw przez obywateli, jeśli nie podoba im się działanie władz lub uznają je za niezgodne z prawem (w tym skargi, wnioski, zażalenia, petycje, dostęp do informacji publicznej itp.). W drugiej części szkolenia omówiono również nowoczesne metody pracy warsztatowej, które pozwalają na wspólne wypracowywanie innowacyjnych rozwiązań istniejących problemów przy udziale różnych zainteresowanych środowisk (omawiane wcześniej narzędzia partycypacji zbierania informacji, planowania, zagospodarowywania przestrzeni, planowania wydatków itp.). Uczestnicy szkolenia nabyli wiedzę i umiejętności, które pozwolą im być świadomymi swoich praw i obowiązków partnerami do dialogu z samorządem (w ramach projektu i nie tylko). Z e s p ó ł trenerski Wszystkie szkolenia w ramach projektu zostały zaprojektowane i przeprowadzone przez zespół Fundacji Miejsc i Ludzi Aktywnych w składzie: Barbara Kazior i Anna Jarzębska

12 Kalendarium warsztatów 3. Warsztaty partycypacyjne z mieszkańcami Przygotowani do działania specjaliści ds. partycypacji (przedstawiciele 10 samorządów uczestniczących w projekcie) przeprowadzili dialog z mieszkańcami swoich gmin. Każda gmina określiła ważny lokalnie temat, który został poddany dyskusji. Wszystkie wybrane tematy można podzielić na dwie główne grupy: oferta spędzania czasu wolnego i zagospodarowanie przestrzeni publicznych. 1. Oferta spędzania czasu wolnego dla mieszkańców gminy, tworzona w oparciu o biblioteki, ośrodki kultury, świetlice, muzea i obiekty sportowe. Najważniejsze zastosowane metody pracy warsztatowej: Burza mózgów: Uczestnicy proponują swoje pomysły na rozwiązanie danego problemu / działanie / odpowiedź na zadane pytanie; wszystko jest spisywane na wspólnej kartce; co ważne: na tym etapie nie eliminuje się ani nie ocenia żadnej propozycji uczestnicy mają pełną dowolność, co sprzyja kreatywności, a dopiero na koniec wybierane są najciekawsze rozwiązania. World Café: Uczestnicy dyskutują w kilkuosobowych grupach na zadane tematy (każda grupa ma inny temat); po pewnym czasie na sygnał prowadzącego grupy zmieniają stoliki, a wraz z nimi tematy dyskusji; każdy temat ma swojego gospodarza, który nie przesiada się do kolejnego stolika, ale zostaje i referuje dotychczasowe wyniki dyskusji kolejnej grupie, która przychodzi (wskazówka: jeśli istnieje obawa, że będzie kłopot z wybraniem gospodarzy tematów, można dopiero przy pierwszej zmianie stolików poprosić, by jedna osoba z każdej grupy została i pełniła funkcję gospodarza zazwyczaj opór przed tą funkcją jest wtedy mniejszy). Praca w grupach: Uczestnicy dyskutują w kilkuosobowych grupach na wybrane tematy (te same lub różne od siebie), a następnie prezentują wyniki swojej pracy na forum całej grupy. 2. Zagospodarowanie i rewitalizacja wybranych przestrzeni publicznych Najważniejsze zastosowane metody pracy warsztatowej: Gra w miejsce (Project for Public Spaces): Metoda opracowana w Stanach Zjednoczonych w latach 70-tych, do dziś rozpowszechniona praktycznie na całym świecie; uczestnicy udają się na miejsce, które ma zostać zagospodarowane lub poprawione i w kilkuosobowych grupach wypełniają specjalną ankietę, która pozwala ocenić, na ile dana przestrzeń jest bezpieczna, komfortowa, estetyczna, atrakcyjna (pod względem możliwości spędzania w niej czasu) i dostępna dla różnych grup odbiorców, a następnie proponują, co można w niej poprawić w krótszej i dłuższej perspektywie, by ludzie chcieli w niej spędzać czas. Praca z makietą: Na przygotowanej wcześniej makiecie omawianego terenu uczestnicy ustawiają elementy symbolizujące różnego typu obiekty, które ich zdaniem powinny znaleźć się w tej przestrzeni (np. ławki, zieleń, budynki, klomby, place zabaw, alejki, altanki, boiska itp.); konstruowanie projektu odbywa się poprzez wspólną dyskusję i ścieranie się opinii, z uwzględnieniem pomysłów zebranych wcześniej (np. poprzez Grę w miejsce lub ankiety przeprowadzone wcześniej wśród mieszkańców) Krasocin Ryglice Koszyce Łagów Miechów Bejsce Sadowie Waśniów Michałowice Zielonki 22 23

13 3. Warsztaty partycypacyjne z mieszkańcami Krasocin: tworzenie oferty miejscowej biblioteki W Krasocinie (woj. świętokrzyskie) otwarto piękną, nowoczesną bibliotekę, wyposażoną m.in. w kącik dla maluchów, salę komputerową i mediatekę. Co zrobić, by tak świetne zasoby dobrze służyły mieszkańcom gminy? Podyskutować i wspólnie zaplanować działania! K o n t e k s t Minęły już czasy, w których biblioteki były jedynie magazynami zakurzonych półek z książkami. W całej Polsce coraz więcej bibliotek spełnia funkcje zbliżone do ośrodków kultury organizuje różnego typu warsztaty, imprezy, pokazy filmów, szkolenia, spotkania z ciekawymi ludźmi itp. (przyczynił się do tego m.in. ogólnopolski Program Rozwoju Bibliotek). Stąd pomysł, by nowa biblioteka w Krasocinie także pełniła taką rolę, tym bardziej że w gminie nie ma ośrodka kultury. D i a g n o z a Specjaliści ds. partycypacji z Urzędu Gminy w Krasocinie (Agnieszka Stachura-Pawłowska i Jacek Toborek) przygotowali ankietę dla mieszkańców gminy, w której pytali o oczekiwania względem nowej biblioteki, dogodne dni i godziny otwarcia, najchętniej wybierane gatunki Zapamiętaj! Jeśli warsztaty mają dotyczyć funkcjonowania jakiegoś miejsca, to (o ile to tylko możliwe) najlepiej żeby odbywały się w tym właśnie miejscu inspiruje to uczestników i pozwala im lepiej dopasować swoje pomysły do rzeczywistych warunków i możliwości. Tak właśnie było w Krasocinie warsztaty odbyły się w bibliotece. Warto prezentować podczas warsztatów dobre praktyki, przykłady innych podobnych działań zrealizowanych w innych miejscach jako inspirację do projektowania własnych inicjatyw. War sz tay ( ) książek i filmów, pomysły na zajęcia i wydarzenia, które mogłyby się w niej odbywać itp. Ankietę wypełniły 132 osoby (była ona wystawiona w bibliotece oraz w urzędzie gminy), a jej wyniki zostały zaprezentowane w pierwszej części warsztatów. I n f o r m o wa n i e O rozpoczęciu dialogu na temat funkcji nowej biblioteki mieszkańcy zostali poinformowani za pomocą plakatów rozwieszonych w samej bibliotece, w urzędzie gminy i innych ważnych punktach miejscowości, a także poprzez stronę internetową urzędu. Najbardziej aktywne osoby z Krasocina (członkowie lokalnych stowarzyszeń, straży pożarnej itp.) zostali także telefonicznie zaproszeni do udziału w warsztatach. W warsztatach partycypacyjnych wzięła udział głównie młodzież i osoby starsze z terenu gminy Krasocin, którzy najczęściej korzystają z biblioteki. Uczestnicy pracowali w grupach nad takimi zagadnieniami jak współdecydowanie o zakupie książek, wydarzenia związane z filmem czy też warsztaty edukacyjne i artystyczne. Spośród zgłoszonych pomysłów najwięk- Praca grupowa nad ofertą warsztatów artystycznych i edukacyjnych, które mogłyby się odbywać w nowej bibliotece w Krasocinie. Sekretarzem grupy jest Agnieszka Stachura-Pawłowska, specjalistka ds. partycypacji. Krasocin, szym zainteresowaniem cieszyły się m.in. noc horrorów, warsztaty fotograficzne, warsztaty obsługi komputera dla osób starszych, spotkania z podróżnikami w kawiarnio-czytelni czy też konkurs karaoke. P o wa r s z tata c h W przeciągu kilku miesięcy w Krasocinie udało się zrealizować dwa pomysły cieszące się największym poparciem podczas warsztatów: Odbyła się noc filmowa dla młodzieży (choć ostatecznie zamiast nocy horrorów uczestnicy zdecydowali się na noc komedii!) Odbyła się seria warsztatów obsługi komputera dla seniorów z gminy Krasocin, przy realizacji których pomagała również miejscowa młodzież; warsztaty cieszyły się dużym zainteresowaniem wśród osób starszych

14 3. Warsztaty partycypacyjne z mieszkańcami Ryglice: poszerzenie dostępnej oferty kulturalnej W Ryglicach (woj. małopolskie) działa ośrodek kultury, a mimo to mieszkańcy narzekają, że nie ma dla nich oferty spędzania czasu wolnego. Może więc warto podyskutować o tym, co wspólnie zrobić, by mieszkańcy gminy mogli znaleźć propozycję dla siebie, a instytucje samorządowe miały w ludziach wsparcie dla swoich działań? Tak właśnie zrobiono w Ryglicach! K o n t e k s t Ośrodek kultury w Ryglicach organizuje różnego typu zajęcia artystyczne, muzyczne i edukacyjne, a także wydarzenia kulturalne. Ponadto na terenie gminy działają stowarzyszenia, które uzupełniają tę ofertę (np. organizują wieczory z poezją, czy spotkania z ciekawymi ludźmi). Gmina dysponuje dobrą infrastrukturą w każdej gminie jest dobrze wyposażona świetlica, gdzie mogą się odbywać zajęcia, wydarzenia kulturalne itp. Mimo to obiegowa opinia o ofercie kulturalnej w Ryglicach jest nienajlepsza. Powodem tego może być jednak nie tyle brak oferty, co niewystarczające informowanie mieszkańców o dostępnych zajęciach. Stąd pomysł, by podyskutować o tym wspólnie na warsztatach. Zapamiętaj! Warsztaty z mieszkańcami mogą być okazją nie tylko do wspólnego planowania, ale jednocześnie do skutecznego informowania mieszkańców o działaniach podejmowanych już przez instytucje samorządowe często bowiem źródłem krytycznych opinii jest nie tyle słabe działanie, co niewystarczające ich promowanie (w Ryglicach jednym z pierwszych punktów warsztatów była prezentacja obecnej oferty i działalności ośrodka kultury); Jeśli to tylko możliwe, warto zapraszać kluczowe dla danego tematu osoby bezpośrednio (telefonicznie lub osobiście) skuteczność takiego zaproszenia jest nieporównywalnie większa niż plakatów informacyjnych; Im bardziej jesteśmy przekonani, że ktoś jest niechętnie lub nawet wrogo nastawiony do naszej inicjatywy, tym bardziej należy tę osobę zaprosić nawet jeśli z początku pojawią się negatywne emocje, to zwykle uczestnicy szybko zaczynają konstruktywnie pracować (o ile zapewni się im odpowiednie ramy tj. dobrą atmosferę i metody warsztatowe). D i a g n o z a Przed warsztatami w szkołach w Ryglicach została przeprowadzona ankieta, w której m.in. zapytano młodzież, czy korzysta z obecnej oferty ośrodka kultury i jak ją ocenia. Opinie młodzieży były w większości krytyczne, ale wskazywały również na słabą znajomość istniejącej oferty. Wyniki ankiety zostały zaprezentowane w pierwszej części warsztatów z mieszkańcami. I n f o r m o wa n i e Zaproszenie na warsztaty zostało zamieszczone na stronie internetowej Urzędu Miasta Ryglice, ale tak naprawdę większość kluczowych osób zostało powiadomione bezpośrednio (osobiście lub telefonicznie) przez Sekretarza Gminy Seweryna Gutkowskiego. Dało to bardzo dobre efekty. Przed warsztatami odbyło się także spotkanie z dyrekcją miejscowego ośrodka kultury, celem wspólnego uzgodnienia celu i przebiegu warsztatów z mieszkańcami. War sz tat y ( ) Uczniowie Gimnazjum Publicznego w Lubczy, w gminie Ryglice tworzą listę wydarzeń kulturalnych, w których chcieliby uczestniczyć. Wcześniej zaprezentowano im wyniki warsztatów, które odbyły się poprzedniego dnia z udziałem około 40 mieszkańców gminy. Ryglice, maja udział w spotkaniu wzięli przedstawiciele urzędu gminy, lokalnych stowarzyszeń, ośrodka kultury, szkół, rady miasta, a także młodzież i inne osoby niezrzeszone. Wspólnie (poprzez pracę w grupach metodą World Café) zastanawiali się, co zrobić, by promocja istniejącej oferty kulturalnej w gminie była lepsza, by oferowane warsztaty i zajęcia edukacyjne oraz różnego typu imprezy masowe były dostosowane do bieżących potrzeb i atrakcyjne dla mieszkańców Ryglic. W wyniku dyskusji wypracowano szereg propozycji wydarzeń, w głosowaniu wybrano najciekawsze, a następnie uformowano grupy inicjatywne chętne zaangażować się w ich realizację. Kolejnym krokiem będzie szczegółowe planowanie poszczególnych działań. Drugiego dnia ( ) warsztaty odbyły się w trzech gimnazjach, gdzie ryglicka młodzież dowiedziała się, co zostało wypracowane poprzedniego dnia i miała szansę uzupełnić listę propozycji o własne pomysły działań w zakresie szeroko rozumianej oferty kulturalnej gminy. Więcej informacji o warsztatach oraz filmy z ich przebiegu można znaleźć na stronie Urzędu Miasta Ryglice: html 26 27

15 Koszyce: zaplanuj swój wolny czas! W gminie Koszyce (woj. małopolskie) nie brakuje infrastruktury do uprawiania różnych sportów i rekreacji. Jest także lokalne Muzeum Ziemi Koszyckiej, które pełni funkcję ośrodka kultury. Co więc zrobić, by oferta spędzania wolnego czasu w Koszycach była atrakcyjna dla wszystkich? O tym dyskutowali mieszkańcy gminy podczas warsztatów partycypacyjnych. 3. Warsztaty partycypacyjne z mieszkańcami częły się od prezentacji istniejącej oferty obiektów sportowych, odbywających się w nich zajęć itp. Następnie uczestnicy warsztatów, pracując metodą World Café, dzielili się swoimi marzeniami, definiowali potrzeby i wybierali najciekawsze pomysły działań, by następnego dnia przekształcić je na projekty do wdrożenia, bazując na zaproponowanym schemacie obejmującym: cel projektu, potrzebne zasoby ludzkie, finansowe i rzeczowe, harmonogram działania, budżet, działania promocyjne, przewidywane rezultaty. Uczestnicy opracowali m.in. projekt organizacji serii koncertów, warsztatów tanecznych (stanowiących kontynuację inicjatywy młodzieżowej zrealizowanej przez Młodzieżową Radę Gminy Koszyce), remontu szkolnych szatni, a także wieczorków integracyjnych dla seniorów. Kolejnym krokiem będzie wspólna realizacja tych pomysłów. K o n t e k s t W ostatnich latach w Koszycach powstało sporo infrastruktury rekreacyjno-sportowej jest kilka boisk, dwie hale sportowe, siłownia i tereny rekreacyjne, z których mieszkańcy gminy mogą bezpłatnie korzystać, ale jak do tej pory robią to rzadko. Przyczyną może być brak informacji i dialogu na ten temat, co powoduje, że nawet osoby chętne do uprawiania sportów nie wiedzą, jak skorzystać z istniejącej infrastruktury. Również w zakresie szeroko pojętych wydarzeń kulturalnych brakuje regularnego dialogu z mieszkańcami. D i a g n o z a Urząd gminy przeprowadził wśród mieszkańców ankietę, by dowiedzieć się, na ile mieszkańcy Koszyc korzystają lub chcieliby więcej korzystać z miejscowych obiektów sportowych, jakie sporty, w jakie dni i w jakich godzinach chcieliby uprawiać, co ewentualnie jest przeszkodą w korzystaniu z obiektów sportowych gminy oraz jakie są ich własne pomysły na ich wykorzystanie. Ankietę wypełniło 71 osób. Wynika z niej, Zapamiętaj! Efektem warsztatów powinny być jak najbardziej konkretne plany działania, wraz z podziałem pracy pomiędzy poszczególne osoby. Partycypacja to nie koncert życzeń, w którym mieszkańcy wyrażają swoje pragnienia, a samorządy obiecują je wszystkie zrealizować to nie tylko współdecydowanie, ale także współodpowiedzialność za wspólnie podjęte decyzje oraz współdziałanie przy wdrażaniu zaplanowanych przedsięwzięć. Dlatego warto zachęcać uczestników, by już podczas warsztatów zadeklarowali swoje zaangażowanie w realizację poszczególnych fragmentów planu np. poprzez wpisanie się do zespołu roboczego do spraw wybranego projektu. Planując warsztaty z udziałem młodzieży, trzeba wcześniej zapytać, o której uczniowie będą musieli zakończyć swój udział, gdyż np. odjeżdża ostatni autobus, którym mogą się dostać do domów. że często mieszkańcy chętnie uprawialiby sport, ale nie wiedzą, że w ogóle mogliby korzystać z tych obiektów i na jakich zasadach. Głównym problemem jest więc słaba informacja. I n f o r m o wa n i e Mieszkańcy zostali powiadomieni o rozpoczęciu dialogu na temat oferty spędzania czasu wolnego w Koszycach za pomocą plakatów informacyjnych, strony internetowej urzędu gminy, jak również podczas Dni Koszyc, które odbyły się w dniach War sz tat y ( ) Warsztaty odbyły się w Muzeum Ziemi Koszyckiej, które chętnie organizuje dla mieszkańców gminy różnego typu wydarzenia kulturalne. Udział w dwudniowym spotkaniu wzięły zarówno osoby starsze, młodzież jak i przedstawiciele lokalnych stowarzyszeń i urzędu gminy. Warsztaty rozpo- Uczestnicy warsztatów wspólnie zastanawiają się, co mogłoby uatrakcyjnić ofertę miejscowego Muzeum Ziemi Koszyckiej. Później wspólnie z innymi wybiorą najciekawsze ich zdaniem pomysły i opracują je w formie bardziej szczegółowych projektów. Koszyce,

16 3. Warsztaty partycypacyjne z mieszkańcami Łagów: tworzenie oferty nowej świetlicy wiejskiej W budynku OSP w Łagowie (woj. świętokrzyskie) wyremontowano pomieszczenie, które ma służyć mieszkańcom gminy jako świetlica wiejska. Aby to miejsce odpowiednio wykorzystać i dostosować ofertę świetlicy do jak największej liczby odbiorców, postanowiono omówić to z mieszkańcami. K o n t e k s t W budynku wykorzystywanym obecnie jedynie na potrzeby remizy OSP w Łagowie funkcjonował niegdyś (lata 80-te XX wieku) Gminny Ośrodek Kultury. Potrzebę przywrócenia dawnej roli miejsca, w którym mieszkańcy mogliby się spotykać i brać udział w różnego rodzaju zajęciach i wydarzeniach, mieszkańcy zgłaszali już od kilku lat. W 2013 roku gminie udało się zrealizować pierwszy krok w drodze do utworzenia świetlicy wiejskiej przeprowadzono remont remizy oraz wyposażono wybrane pomieszczenia w meble i sprzęt audiowizualny. Kolejnym krokiem w realizacji potrzeb mieszkańców jest stworzenie oferty zajęć i wydarzeń, która będzie spełniała ich oczekiwania. Zapamiętaj! Proces angażowania mieszkańców do dialogu na wybrany temat powinien być dokładnie zaplanowany i odpowiednio wcześnie przygotowany. Jeśli pracownicy urzędu nie czują się na siłach prowadzić warsztatów z mieszkańcami, można zatrudnić zewnętrznych moderatorów. Im szybciej mieszkańcy będą mogli zobaczyć efekty swojego zaangażowania (zrealizowane pomysły, działania), tym chętniej wezmą udział w dialogu dotyczącym kolejnych spraw. Młodzież z Łagowa chciała już w lipcu 2014 roku wspólnie oglądać w świetlicy mecze Mistrzostw Świata w piłce nożnej, jednak niestety okazało się to niemożliwe, gdyż świetlica nie została jeszcze otwarta. D i a g n o z a Na trzy miesiące przed zaplanowanymi warsztatami z mieszkańcami na stronie internetowej Gminy Łagów oraz na tablicach ogłoszeń w sołectwach ukazało się zaproszenie do wypełnienia ankiety dotyczącej zagospodarowania czasu wolnego w nowopowstającej świetlicy wiejskiej. Ankiety można było pobrać także u sołtysów, w szkołach oraz w świetlicy środowiskowej w Łagowie. Na ankietę, w której specjalistki ds. partycypacji z Urzędu Gminy w Łagowie (Anna Kędziora i Iwona Babicz) pytały m.in. o proponowaną nazwę świetlicy, dogodne dni i godziny jej otwarcia oraz rodzaj zajęć i wydarzeń, którymi mieszkańcy byliby zainteresowani, odpowiedziało 135 mieszkańców gminy (najwięcej z sołectwa Łagów). Wyniki ankiety zostały opublikowane na stronie internetowej gminy oraz wywieszone na tablicach ogłoszeń w Urzędzie Gminy. Zaprezentowano je również w pierwszej części warsztatów partycypacyjnych. I n f o r m o wa n i e O możliwości wzięcia udziału w warsztatach mieszkańcy mogli dowiedzieć się z różnych źródeł. Plakaty zapraszające do dialogu i wspólnego decydowania rozwieszono w Urzędzie Gminy, bibliotekach, szkołach, ośrodkach zdrowia, na tablicach ogłoszeń w sołectwach, opubliko- wano na stronie internetowej gminy oraz w Naszej Gazecie Łagowskiej. Informację otrzymali również radni na sesji Rady Gminy oraz parafianie w ogłoszeniach parafialnych. Radnym i sołtysom przypomniano o warsztatach telefonicznie. Dyrektora Gminnego Zespołu Szkół w Łagowie poproszono o zachęcenie i umożliwienie uczniom wzięcia udziału w warsztatach. War sz tat y ( ) Warsztaty zaplanowano w ten sposób, aby pierwszego dnia wzięli w nich udział dorośli, a drugiego dzieci i młodzież w wieku szkolnym. Obydwie grupy wiekowe zastanawiały się, jak można wykorzystać świetlicę, jakie są potrzeby mieszkańców dotyczące oferty kulturalnej, edukacyjnej i rekreacyjnej. Uczestnicy podczas pracy w grupach dzielili się swoimi marzeniami, definiowali potrzeby, a następnie krok po kroku przekształcali je na plany konkretnych działań do wdrożenia. Dorośli zainteresowani byli głównie zajęciami sportowymi, kursami językowymi, wieczorami filmowymi, warsztatami rękodzieła i kursami gotowania, a młodzież zajęciami plastycznymi, tanecznymi, możliwością wspólnego oglądania meczów czy grania w gry komputerowe typu Xbox. Najlepsze zdaniem uczestników pomysły wybrano w drodze głosowania. P o wa r s z tata c h Uczniowie z Łagowa wspólnie zastanawiają się, co chcieliby robić w wyremontowanej niedawno świetlicy wiejskiej. Może mogliby wspólnie oglądać mecze piłki nożnej podczas Mistrzostw Świata w Brazylii? A może zorganizować turniej gier komputerowych? Łagów, Świetlica wiejska w Łagowie nie zaczęła jeszcze funkcjonować. Wszelkie działania władz gminy zmierzają jednak w kierunku jak najszybszego uruchomienia świetlicy i przeznaczenia jej na potrzeby mieszkańców

17 3. Warsztaty partycypacyjne z mieszkańcami Miechów: rewitalizacja Parku Miejskiego Co zrobić, by piękny niegdyś Park Miejski odzyskał swój blask i zaczął przyciągać mieszkańców miasta? Przez dwa dni mieszkańcy Miechowa (woj. małopolskie) intensywnie nad tym pracowali, w efekcie czego powstała spójna koncepcja nowego zagospodarowania parku. Dyskusja była burzliwa, ale udało się wypracować wspólne rozwiązania! K o n t e k s t W pamięci wielu mieszkańców miechowski park sprzed kilkudziesięciu lat jest miejscem tętniącym życiem, skupiającym dziesiątki mieszkańców każdego dnia. Park odgrywał znaczną rolę w organizacji miejscowych imprez kulturalnych i rozrywkowych. To tu w pięknej okrągłej altanie w świąteczne dni koncertowała orkiestra dęta. Tu organizowano zabawy dziecięce i tu spotykano się dla zaczerpnięcia świeżego powietrza. Był on miejscem organizacji wystaw a nawet przyjęć ( ) W latach siedemdziesiątych park miejski przeżył swoisty renesans ( ) Powstały piękne rabaty kwiatowe, wykonano Zapamiętaj! Przeprowadzając ankietę, warto udostępnić ją w różnych formach ludzie młodzi zwykle skorzystają z wersji elektronicznej, a starsi z wersji papierowej. W Miechowie kwestionariusz był dostępny zarówno on-line na stronie internetowej jak i w formie druków do pobrania. Na końcu ankiety przeprowadzanej wśród mieszkańców warto poprosić o dobrowolne podanie swoich danych kontaktowych (najlepiej adresu , ewentualnie telefonu), jeśli ktoś chce otrzymywać dalsze informacje dotyczące danej sprawy, wziąć udział w warsztatach itp. Budujemy w ten sposób bazę danych osób zainteresowanych daną sprawą, które warto informować o postępach prac. Warto zadbać, by w warsztatach uczestniczyły osoby z różnych środowisk tylko wtedy zostaną uwzględnione różne potrzeby. W Miechowie udało się pogodzić zarówno ekologów, historyków, radnych miejskich, architektów, rodziny z dziećmi, seniorów jak i kibiców sportowych. nowe alejki, postawiono ławki. Dzisiaj niestety niewiele zostało z dawnej świetności i park stał się miejscem, które mieszkańcy naszego miasta zaczynają omijać. (fragment tekstu Pauli Depty, specjalistki ds. partycypacji, zapraszającego mieszkańców Miechowa do wypełnienia ankiety i udziału w warsztatach). D i a g n o z a Wśród mieszkańców została przeprowadzona ankieta na temat ich postrzegania parku w jego obecnym stanie oraz oczekiwań i pomysłów na poprawę jego atrakcyjności. Ankieta była dostępna w formie elektronicznej na portalu www. wspoldecydujemy.pl oraz w wersji papierowej do pobrania w Urzędzie Miasta i kilku innych punktach. W badaniu wzięło udział 377 osób. Z ankiet wynikło, że choć park jest obecnie bardzo zaniedbany (a przez wielu postrzegany również jako miejsce niebezpieczne zwłaszcza wieczorami), to jednak ma dla mieszkańców miasta ogromną wartość i zdecydowanie chcieliby jego odnowienia. Wyniki badań zostały zaprezentowane podczas warsztatów. W Parku Miejskim w Miechowie jest wyspa, na którą przed laty można się było dostać przez mostek. Czy warto go odtworzyć? Uczestnicy warsztatów długo nad tym dyskutowali, ale uznali ostatecznie, że lepiej zrobić pomost, z którego spacerowicze będą mogli podziwiać widoki, ale nie będą przeszkadzać ptakom, które uwiły swe gniazda w szuwarach. Miechów, I n f o r m o wa n i e Mieszkańcy zostali zaproszeni na warsztaty przy pomocy plakatów, tekstu na stronie Urzędu Miasta, jak również w ankietach dotyczących parku. Kluczowe osoby (radni miejscy, członkowie lokalnych stowarzyszeń, młodzieżowi radni itp.) zostali powiadomieni bezpośrednio telefonicznie lub poprzez . War sz tat y ( ) Pierwszego dnia uczestnicy pracowali metodą Project for Public Spaces w małych grupach odwiedzili park, by ocenić jego obecny stan pod kątem bezpieczeństwa, komfortu, wyglądu, dostępności dla różnych grup społecznych, dostępnej oferty i witalności społeczno -gospodarczej, a następnie zaproponować działania, które przyczyniłyby się do uatrakcyjnienia parku. Spośród listy propozycji wybrano najciekawsze i najważniejsze do wdrożenia, a w następnym etapie powstał projekt zagospodarowania parku w postaci makiety, na której rozmieszczono planowane inwestycje fontannę, scenę, boiska sportowe, miejsce do grillowania i inne atrakcje. P o wa r s z tata c h Do końca 2014 roku planowane jest rozstrzygnięcie konkursu na projekt kompleksowej rewitalizacji parku. Projektanci będą zobowiązani uwzględnić w swoich ofertach założenia i pomysły wypracowane podczas warsztatów partycypacyjnych z mieszkańcami

18 3. Warsztaty partycypacyjne z mieszkańcami War sz tat y ( ) Bejsce: zagospodarowanie czasu wolnego dzieci i młodzieży W Bejscach (woj. świętokrzyskie) z oferowanych zajęć i wydarzeń korzysta tylko niewielki odsetek miejscowej młodzieży. Dlaczego tak się dzieje? Odpowiedzi na to pytanie poszukiwali mieszkańcy podczas warsztatów na temat zagospodarowania czasu wolnego dzieci i młodzieży. K o n t e k s t Mimo, że gmina ma szeroką ofertę zajęć i różnego rodzaju wydarzeń skierowanych do dzieci i młodzieży (m.in. działają kluby sportowe, Gminny Ośrodek Kultury, świetlice wiejskie, biblioteka, w szkołach odbywają się zajęcia pozalekcyjne), korzysta z niej niewiele osób. Pojawiają się więc pytania: Czy istniejąca oferta faktycznie odpowiada rzeczywistym potrzebom dzieci i młodzieży? Czy nie należałoby istniejącej oferty rozszerzyć lub dopasować do potrzeb najmłodszych mieszkańców gminy? I wreszcie: Zapamiętaj! Diagnoza nie zawsze musi polegać na ankietowaniu. Kilka dobrze przygotowanych wywiadów z kluczowymi osobami zazwyczaj więcej powie nam o problemie niż kilkaset wypełnionych ankiet! Jeśli temat warsztatów jest związany z konkretną grupą odbiorców, powinni oni również móc uczestniczyć w dyskusji. Nie można decydować o potrzebach innych bez ich udziału! W Bejscach młodzież aktywnie włączyła się w dialog dotyczący zagospodarowania ich czasu wolnego. Wykorzystujmy potencjał mieszkańców gminy! Zapraszajmy na warsztaty również osoby, które do tej pory nie były aktywne! Być może znajdą się wśród nich ludzie, którzy zechcą zaangażować się w dyskusję, planowanie i realizację wypracowanych wspólnie pomysłów. I n f o r m o wa n i e czy na terenie gminy są miejsca i obiekty, które można jeszcze w jakiś sposób wykorzystać? Może są mieszkańcy, którzy mogliby wiele zaoferować, a nie mieli dotychczas takiej możliwości? D i a g n o z a W gminie Bejsce warsztaty partycypacyjne poprzedzono serią wywiadów pogłębionych na temat oferty zagospodarowania czasu wolnego dzieci i młodzieży z przedstawicielami różnych środowisk członkami Młodzieżowej Rady Gminy Bejsce, dyrektorami szkół, wójtem, sołtysami, radnymi, pracownikami Urzędu Gminy, kierownikiem Gminnego Ośrodka Kultury, opiekunami świetlic wiejskich, rodzicami. Zajęły się tym specjalistki ds. partycypacji w gminie Agnieszka Bochenek i Mariola Nocoń. Prezentacją wniosków z przeprowadzonych rozmów i wywiadów rozpoczęto lipcowe warsztaty partycypacyjne. O możliwości udziału w warsztatach mieszkańcy dowiedzieli się już podczas rozmów i wywiadów. Umieszczono też na stronie internetowej Urzędu Gminy zaproszenie na warsztaty, rozwieszono plakaty na wiejskich tablicach informacyjnych, a do przedstawicieli organizacji pozarządowych, szkół, klubów sportowych, rady młodzieżowej, pracowników GOK-u i świetlic rozesłano dodatkowo imienne zaproszenia. Na warsztaty zgłosiła się duża grupa mieszkańców przedstawicieli różnych środowisk, w tym Młodzieżowej Rady Gminy Bejsce. Podczas pierwszego dnia warsztatów pracowano metodą World Café. Uczestnicy zostali podzieleni na cztery grupy, w których (przechodząc od stolika do stolika) dyskutowali na tematy: Zasoby, z których korzystamy, Zasoby jeszcze niewykorzystane, Nasze marzenia, Nasze potrzeby. Każda grupa zebrała wiele ciekawych i nieoczekiwanych pomysłów. Na tej podstawie stworzono ofertę wynikającą z rzeczywistych marzeń i potrzeb mieszkańców, wykorzystującą miejscowe zasoby ludzkie i materialne. Zrodziły się między innymi pomysły zorganizowania biegów przełajowych, turnieju tenisa stołowego, pikniku rodzinnego, rajdu rowerowego, turnieju piłki siatkowej, wycieczek do ciekawych miejsc. Drugiego dnia warsztatów wybrano pomysł, który mieszkańcy postanowili zrealizować w pierwszej kolejności. Był nim turniej sołectw. Opracowano plan realizacji całego przedsięwzięcia, a na koniec zgłosiły się osoby, które chciałyby się zaangażować w jego przygotowanie. P o wa r s z tata c h W ramach zaplanowanych działań udało się już zrealizować turniej piłki nożnej i rajd rowerowy. Co ważne, w organizację imprez zaangażowała się również młodzież, która m.in. przygotowała ognisko z pieczeniem kiełbasek na zakończenie rajdu rowerowego. Trwa burza mózgów Uczestnicy warsztatów dyskutują o stronie internetowej Bejsc, którą chcieliby prowadzić. Jednak hitem całych warsztatów okazał się pomysł organizacji Turnieju Sołectw całorocznych rozgrywek pomiędzy sołectwami w różnych dyscyplinach sportowych (piłka nożna, siatkówka, szachy, tenis stołowy, biegi ). Każdy znajdzie tu coś dla siebie! Bejsce,

19 3. Warsztaty partycypacyjne z mieszkańcami Sadowie: zagospodarowanie terenu wokół planowanego boiska Już wkrótce w Sadowiu (woj. świętokrzyskie) powstanie nowe boisko wielofunkcyjne. Wokół niego pozostaje jednak sporo terenu, który można zagospodarować na potrzeby sportu i rekreacji. Te właśnie potrzeby określili uczestnicy warsztatów planistycznych. K o n t e k s t Sadowie to niewielka i niezbyt zamożna gmina, w której brakuje infrastruktury sportowej. Urząd gminy pozyskał fundusze na budowę wielofunkcyjnego boiska sportowego ze sztuczną nawierzchnią w centrum Sadowia. Budowa jeszcze się nie rozpoczęła, ale pieniądze mają się pojawić lada dzień i wówczas prace natychmiast ruszą. Teren jest położony praktycznie w centrum miejscowości, a po zbudowaniu boiska pozostanie wokół jeszcze sporo miejsca, dlatego uznano, że warto pomyśleć o zagospodarowaniu całego obszaru na cele sportowo-rekreacyjne. Przedtem dobrze byłoby jednak wiedzieć, jakie są potrzeby i oczekiwania mieszkańców w jaki sposób chcieliby tam spędzać czas, jakie sporty uprawiać, jaka infrastruktura byłaby im potrzebna. Temu właśnie poświęcone były warsztaty partycypacyjne. Po dwóch dniach intensywnej pracy warsztatowej zarówno w sali Gminnego Ośrodka Kultury w Sadowiu jak i w terenie powstał wstępny projekt zagospodarowania obszaru wokół planowanego boiska sportowego. Sadowie, War sz tat y ( ) W dwudniowych warsztatach wzięli udział mieszkańcy gminy zarówno Sadowia jak i okolicznych miejscowości, w tym zwłaszcza osoby młode, które zapewne będą najczęściej korzystały z boiska i przyległego terenu. Pierwszego dnia warsztaty zostały przeprowadzone metodą Project for Public Spaces, zgodnie z którą Zapamiętaj! Lepiej informować późno niż wcale! Jeśli na warsztaty nie przyszło zbyt wiele osób, bo akcja informacyjna była niewystarczająca, a diagnozy (ankiet, wywiadów) wcześniej nie prowadzono, to można jeszcze z szerokim kręgiem mieszkańców skonsultować wypracowane podczas warsztatów pomysły i rozwiązania. To też jest forma dialogu, choć generalna zasada mówi, że najlepiej angażować mieszkańców w dyskusję od samego początku, jak najwcześniej się da! po krótkim wprowadzeniu teoretycznym uczestnicy udali się na teren przyszłego boiska i w kilkuosobowych grupach starali się ocenić, na ile to miejsce jest bezpieczne, dostępne, atrakcyjne, komfortowe oraz co należałoby zrobić w krótszej i dłuższej perspektywie, by je poprawić. Pewnym utrudnieniem był fakt, że obecnie teren jest nieużytkiem i dość trudno tam wejść można jedynie stanąć w bezpośrednim sąsiedztwie. Mimo to uczestnicy warsztatów mieli sporo pomysłów na zagospodarowanie tego miejsca i poprawę otoczenia. Drugiego dnia warsztatów pomysły uczestników zostały, w wyniku konstruktywnej dyskusji, naniesione na roboczy plan. Wykorzystano do tego mapy terenu inwestycji, które po konsultacjach z gminnym urbanistą zostały przeniesione w postaci szkiców na duże kartki papieru do flipcharta, jako podkład do wspólnego projektowania. Powstał w ten sposób projekt zagospodarowania całego terenu, na którym rozmieszczono takie elementy jak mniejsze boiska do badmintona lub tenisa, które w zimie można zamienić na lodowisko, miejsce piknikowe i grillowe z altankami, siłownię na powietrzu, stoły do tenisa stołowego, skate park, fontannę, trampoliny czy też małą gastronomię. Kolejnym ważnym krokiem było priorytetyzowanie poszczególnych działań wyznaczenie tych, które są bardzo ważne (tzn. bardzo potrzebne i pożądane przez uczestników warsztatów) i jednocześnie proste i tanie w realizacji (np. postawienie ławek i koszy na śmieci). Wykonanie kilku takich prostych działań często wystarcza, by ludzie już zaczęli korzystać z danej przestrzeni oraz uwierzyli, że urząd gminy poważnie planuje jej kompleksowe zagospodarowanie. Na duże inwestycje zwykle trzeba poczekać dłużej, ale im szybciej mieszkańcy nabiorą przekonania, że to jest ich wspólna przestrzeń, w której warto przebywać, tym bardziej będą o nią dbać w przyszłości. Ponieważ warsztaty planistyczne nie zostały poprzedzone dogłębną diagnozą ani szeroko zakrojoną akcją informacyjną wśród mieszkańców, w końcowej ich części powstał projekt ankiety wśród mieszkańców oraz plan dalszego informowania Sadowian o możliwości wypowiedzenia się w sprawie planowanego terenu rekreacyjno-sportowego wokół boiska. P o wa r s z tata c h Urząd gminy oczekuje wciąż na fundusze, by móc rozpocząć budowę boiska wielofunkcyjnego. Niezależnie jednak od tego, najpóźniej do 25 września 2014 roku w oparciu o miejscowy ośrodek kultury ma zostać przeprowadzona wśród mieszkańców ankieta dotycząca oczekiwań względem terenu wokół powstającego boiska sportowego

20 Waśniów: poszerzenie oferty spędzania wolnego czasu W Waśniowie (woj. świętokrzyskie) odbędą się warsztaty teatralne dla młodzieży, kurs tańca towarzyskiego, Jarmark Waśniowski, warsztaty rękodzielnicze dla kobiet i wiele innych takie poszerzenie oferty kulturalnej gminy zaproponowali uczestnicy warsztatów partycypacyjnych. K o n t e k s t W Waśniowie działa Gminny Ośrodek Kultury i Sportu oraz Gminna Biblioteka Publiczna, które jednak do tej pory dysponowały bardzo ograniczoną powierzchnią i zapleczem, stąd oferta organizowanych przez nie zajęć i wydarzeń była także stosunkowo niewielka. Gmina Waśniów rozpoczyna jednak remont i rozbudowę tych instytucji, zatem już niedługo ich możliwości będą znacznie większe. Stąd pomysł, by zapytać mieszkańców, w jaki sposób chcieliby spędzać swój wolny czas w szczególności jakich zajęć i wydarzeń oczekują. Zapamiętaj! Warto inspirować uczestników warsztatów do działań, które mogą sobie zorganizować sami, bez wielkich pieniędzy czy też wsparcia ze strony urzędu. Przykładem tego są warsztaty rękodzielnicze dla kobiet pn. Babskie fiku-miku ich idea jest taka, że uczestniczki nawzajem uczą się różnych rzeczy np. technik haftowania, szydełkowania, bibułkarstwa itp. Nie potrzeba na to zatem funduszy, a jedynie zaplecza w postaci sali, materiałów i ewentualnego wsparcia przy promocji pomysłu. Inspiracją do tego był klub Babskie fanaberie podobne warsztaty w Brzeszczach, które podano uczestnikom jako świetny przykład samoorganizacji mieszkańców. Zła pogoda podczas warsztatów może być sprzymierzeńcem lub przeszkodą organizatorów (np. słoneczny weekend może raczej zniechęcić mieszkańców do przyjścia). Jeśli to możliwe, warto również rozważyć porę roku na obszarach wiejskich sezon prac polowych raczej nie sprzyja spotkaniom, chyba że akurat pada deszcz Waśniów miał właśnie takie szczęście. D i a g n o z a Wśród mieszkańców gminy przeprowadzono ankietę na temat oczekiwanych zajęć, jak również godzin i dni otwarcia biblioteki oraz ośrodka kultury. Ankieta była dostępna w wersji elektronicznej na stronie urzędu, a także w wersji papierowej w bibliotece, ośrodku kultury i urzędzie gminy. I n f o r m o wa n i e Mieszkańcy zostali poinformowani o warsztatach za pomocą plakatów rozwieszonych w urzędzie gminy i innych ważnych punktach Waśniowa. Zaproszenia zostały również rozesłane pocztą elektroniczną bezpośrednio do aktywnych osób i organizacji, które działają na terenie gminy. W a r s z tat y ( ) W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele urzędu gminy, instytucji kultury, lokalnych stowarzyszeń oraz indywidualni mieszkańcy zarówno młodzież, jak i osoby w średnim wieku i seniorzy. Przez dwa dni uczestnicy warsztatów wspólnie zastanawiali się, w jakich wydarzeniach zarówno zajęciach w budynkach, jak i w plenerze, czy też jednorazowych imprezach chcieliby uczestniczyć oraz byliby gotowi zaangażować się w ich organizację. Z bardzo długiej listy 3. Warsztaty partycypacyjne z mieszkańcami pomysłów na początek wybrane zostały cztery: warsztaty teatralne dla młodzieży, kurs tańca towarzyskiego, Jarmark Waśniowski z tradycyjnym rękodziełem, lokalnymi produktami i pokazami ginących zawodów, a także warsztaty rękodzielnicze dla kobiet pod hasłem Babskie fiku-miku. Lista propozycji jest jednak znacznie dłuższa, więc po zakończeniu remontu ośrodka kultury będzie można zrealizować kolejne pomysły wypracowane przez uczestników spotkania. Na koniec warsztatów osoby chętne zadeklarowały swój udział w poszczególnych zajęciach oraz ewentualną pomoc w ich organizacji i przygotowaniu. P o wa r s z tata c h Trwa remont ośrodka kultury i budowa muszli koncertowej, dzięki czemu już wkrótce możliwa będzie realizacja zaproponowanych podczas warsztatów pomysłów na zajęcia i wydarzenia. Zaplanowany wówczas Jarmark Waśniowski został już wpisany do gminnego kalendarza wydarzeń na rok 2015 ma się odbyć 24 sierpnia w dzień św. Bartłomieja, zgodnie z dawną waśniowską tradycją. Trwa głosowanie. Uczestnicy warsztatów wybierają pomysły na zajęcia i wydarzenia kulturalne, w których najbardziej chcieliby uczestniczyć. Dla czterech najpopularniejszych zostaną w dalszej części warsztatów szczegółowo opracowane plany działania. Waśniów,

O projekcie Partycypacja dyskutujemy, decydujemy, działamy

O projekcie Partycypacja dyskutujemy, decydujemy, działamy O projekcie Partycypacja dyskutujemy, decydujemy, działamy Okres realizacji: 01.05.2013 30.09.2014 Lider projektu: Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Bałtów Bałt Partnerzy projektu: Fundacja Miejsc

Bardziej szczegółowo

Działania Fundacji Miejsc i Ludzi Aktywnych na rzecz Dialogu Społecznego

Działania Fundacji Miejsc i Ludzi Aktywnych na rzecz Dialogu Społecznego Działania Fundacji Miejsc i Ludzi Aktywnych na rzecz Dialogu Społecznego Anna Jarzębska Fundacja Miejsc i Ludzi Aktywnych Kraków, 12.01.2016 Nasza misja Kreujemy rozwój oparty na walorach przyrodniczych

Bardziej szczegółowo

P artycypacja. zróbmy kolejny krok! Wzmocnienie dialogu społecznego samorządów z mieszkańcami w wybranych gminach Małopolski

P artycypacja. zróbmy kolejny krok! Wzmocnienie dialogu społecznego samorządów z mieszkańcami w wybranych gminach Małopolski P artycypacja zróbmy kolejny krok! Wzmocnienie dialogu społecznego samorządów z mieszkańcami w wybranych gminach Małopolski O projekcie Celem projektu Partycypacja zróbmy kolejny krok! jest wzmocnienie

Bardziej szczegółowo

Młody obywatel. 18 sierpnia 2010 r. Opis

Młody obywatel. 18 sierpnia 2010 r. Opis 18 sierpnia 2010 r. Młody obywatel Opis Młodzie ludzie przy wsparciu nauczycieli i władz samorządowych badają kapitał społeczny w swojej miejscowości. Przedstawiają wnioski władzom lokalnym. Na podstawie

Bardziej szczegółowo

Dialog obywatelski Jak angażować mieszkańców w rozwój regionu? Anna Jarzębska Fundacja Miejsc i Ludzi Aktywnych

Dialog obywatelski Jak angażować mieszkańców w rozwój regionu? Anna Jarzębska Fundacja Miejsc i Ludzi Aktywnych Dialog obywatelski Jak angażować mieszkańców w rozwój regionu? Anna Jarzębska Fundacja Miejsc i Ludzi Aktywnych Ustrzyki Górne, 22.01.2015 Demokracja partycypacyjna Partycypacja (łac. participatio = uczestnictwo)

Bardziej szczegółowo

Sprawdzian z pomagania -doświadczenia Fundacji Orange w ewaluacji

Sprawdzian z pomagania -doświadczenia Fundacji Orange w ewaluacji Sprawdzian z pomagania -doświadczenia Fundacji Orange w ewaluacji Fundacja korporacyjna jako instytucja ucząca się rola mechanizmów ewaluacji VII. Seminarium Forum Darczyńców w Polsce, 11 września 2014

Bardziej szczegółowo

Monitorowanie budżetu jako metoda aktywizacji obywatelskiej

Monitorowanie budżetu jako metoda aktywizacji obywatelskiej Monitorowanie budżetu jako metoda aktywizacji obywatelskiej Stowarzyszenie Jeden Świat (SJŚ) i holenderski Oxfam Novib, realizują wspólny projekt pt. E-Motive, który dotyczy transferu wiedzy z Krajów Globalnego

Bardziej szczegółowo

AKADEMIA DLA MŁODYCH PRZEWODNIK TRENERA. PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI

AKADEMIA DLA MŁODYCH PRZEWODNIK TRENERA.  PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI PRACA ŻYCIE UMIEJĘTNOŚCI www.akademiadlamlodych.pl PODRĘCZNIK WPROWADZENIE Akademia dla Młodych to nowa inicjatywa mająca na celu wspieranie ludzi młodych w rozwijaniu umiejętności niezbędnych w ich miejscu

Bardziej szczegółowo

Sieć to statek, na którym nie ma pasażerów, wszyscy jesteśmy jego załogą Marshall McLuhan

Sieć to statek, na którym nie ma pasażerów, wszyscy jesteśmy jego załogą Marshall McLuhan Sieć to statek, na którym nie ma pasażerów, wszyscy jesteśmy jego załogą Marshall McLuhan Sieć - co to takiego? Skupia nauczycieli z różnych przedszkoli wokół interesującego ich obszaru działań. Głównym

Bardziej szczegółowo

PARTYCYPACJA OBYWATELSKA ZASADY i PRAKTYKA

PARTYCYPACJA OBYWATELSKA ZASADY i PRAKTYKA PARTYCYPACJA OBYWATELSKA ZASADY i PRAKTYKA Ewa Stokłuska Kraków, 12.05.2014r. PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY PRZEZ SZWAJCARIĘ W RAMACH SZWAJCARSKIEGO PROGRAMU WSPÓŁPRACY Z NOWYMI KRAJAMI CZŁONKOWSKIMI UNII EUROPEJSKIEJ

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN REKRUTACJI I UDZIAŁU W PROJEKCIE MŁODZI AKTYWNI - SKUTECZNI" Informacje ogólne

REGULAMIN REKRUTACJI I UDZIAŁU W PROJEKCIE MŁODZI AKTYWNI - SKUTECZNI Informacje ogólne REGULAMIN REKRUTACJI I UDZIAŁU W PROJEKCIE MŁODZI AKTYWNI - SKUTECZNI" 1 Informacje ogólne 1. Regulamin określa ramowe zasady rekrutacji i kwalifikacji uczestników oraz warunki uczestnictwa w projekcie

Bardziej szczegółowo

S Y L A B U S - d l a s z k o l e ń REZULTAT O3 DZIAŁANIA: O3-A2 PROJEKTU E-GOVERNMENT 2.0 W PRAKTYCE

S Y L A B U S - d l a s z k o l e ń REZULTAT O3 DZIAŁANIA: O3-A2 PROJEKTU E-GOVERNMENT 2.0 W PRAKTYCE P R O G R A M Y K S Z T A Ł C E N I A S Y L A B U S - d l a s z k o l e ń REZULTAT O3 DZIAŁANIA: O3-A2 PROJEKTU E-GOVERNMENT 2.0 W PRAKTYCE KRAKÓW 2015 1 Spis treści NARZĘDZIA WEB 2.0 W SEKTORZE PUBLICZNYM

Bardziej szczegółowo

Karpacki Uniwersytet Partycypacji Gmina Zarszyn

Karpacki Uniwersytet Partycypacji Gmina Zarszyn Karpacki Uniwersytet Partycypacji Gmina Zarszyn Przebieg uczestnictwa w projekcie - harmonogram realizacji - 9 lipca 2015 r. Gmina Zarszyn przystępuje do realizacji projektu - 26 sierpnia 2014 r. odbyło

Bardziej szczegółowo

DOBRE PRAKTYKI ZWIĄZANE

DOBRE PRAKTYKI ZWIĄZANE Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie Instytucja zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 2020 Ministerstwo Rolnictwa

Bardziej szczegółowo

Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach programu Erasmus+

Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach programu Erasmus+ WSPÓLNA SPRAWA WSPÓLNY GŁOS REZULTATY PROJEKTU Celem projektu było wsparcie młodzieży i samorządów we wzajemnych kontaktach i współpracy poprzez promocję i rozwój Rad Młodzieżowych. Pomagaliśmy w tworzeniu

Bardziej szczegółowo

PRACOWNIA DOBRA WSPÓLNEGO. czyli co dalej z dobrem wspólnym w mojej społeczności?

PRACOWNIA DOBRA WSPÓLNEGO. czyli co dalej z dobrem wspólnym w mojej społeczności? PRACOWNIA DOBRA WSPÓLNEGO czyli co dalej z dobrem wspólnym w mojej społeczności? CO TO TAKIEGO PRACOWNIA DOBRA WSPÓLNEGO? Najprościej rzecz ujmując, to przestrzeń współpracy uczestników programu Lokalne

Bardziej szczegółowo

Konsultacje społeczne w Warszawie

Konsultacje społeczne w Warszawie www.konsultacje.um.warszawa.pl Historia powstania CKS Ośrodek Konsultacji i Dialogu Społecznego 1998 r. Centrum Komunikacji Społecznej - 2008 r. Idea powstania CKS możliwość realizacji projektów interdyscyplinarnych,

Bardziej szczegółowo

Wzmocnienie mechanizmów współpracy finansowej administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi jako realizatorami zadań publicznych

Wzmocnienie mechanizmów współpracy finansowej administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi jako realizatorami zadań publicznych Wzmocnienie mechanizmów współpracy finansowej administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi jako realizatorami zadań publicznych Raport z wdrożenia (skrót) URZĄD NAZWA WDROŻONYCH INSTRUMENTÓW

Bardziej szczegółowo

PARTYCYPACJA NA ETAPIE REALIZACJI, MONITORINGU I EWALUACJI PROGRAMU REWITALIZACJI

PARTYCYPACJA NA ETAPIE REALIZACJI, MONITORINGU I EWALUACJI PROGRAMU REWITALIZACJI Partycypacja społeczna i partnerstwo w działaniach rewitalizacyjnych PARTYCYPACJA NA ETAPIE REALIZACJI, MONITORINGU I EWALUACJI PROGRAMU REWITALIZACJI Anna Mielczarek-Żejmo Fundacja PARTYCYPACJA Partycypacja

Bardziej szczegółowo

ROCZNY PLAN WSPOMAGANIA SZKOŁA PODSTAWOWA W BORZE W OBSZARZE: RODZICE SĄ PARTNERAMI SZKOŁY

ROCZNY PLAN WSPOMAGANIA SZKOŁA PODSTAWOWA W BORZE W OBSZARZE: RODZICE SĄ PARTNERAMI SZKOŁY ROCZNY PLAN WSPOMAGANIA SZKOŁA PODSTAWOWA W BORZE W OBSZARZE: RODZICE SĄ PARTNERAMI SZKOŁY 1. Czas realizacji Data rozpoczęcia realizacji Data zakończenia realizacji 28.08.2013 31.08.2014 2. Diagnoza potrzeby

Bardziej szczegółowo

Edukacja Dialog - Partycypacja

Edukacja Dialog - Partycypacja Mamy zaszczyt zaprosić na konferencję Edukacja Dialog Partycypacja. Wyzwania i szanse Dolnego Śląska w zakresie polityki młodzieżowej i aktywizacji obywatelskiej młodzieży, będącej elementem projektu Gmina

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI PLANU PRACY SIECI WSPÓŁPRACY I SAMOKSZTAŁCENIA

SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI PLANU PRACY SIECI WSPÓŁPRACY I SAMOKSZTAŁCENIA Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez zmodernizowany system doskonalenia nauczycieli w powiecie gryfińskim UDA-POKL.03.05.00-00-219/12-00 SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI PLANU PRACY SIECI WSPÓŁPRACY I

Bardziej szczegółowo

Jasne, że konsultacje. Częstochowa, styczeń 2014

Jasne, że konsultacje. Częstochowa, styczeń 2014 Jasne, że konsultacje Częstochowa, styczeń 2014 Budżet partycypacyjny w Częstochowie stwórzmy go wspólnie! Miasto Częstochowa, w partnerstwie z Instytutem Mediacji i Integracji Społecznej, realizuje projekt

Bardziej szczegółowo

Nowy projekt ACTIV aktywnie i razem dla rozwoju Regionalnej Sieci Wolontariatu

Nowy projekt ACTIV aktywnie i razem dla rozwoju Regionalnej Sieci Wolontariatu Nowy projekt ACTIV aktywnie i razem dla rozwoju Regionalnej Sieci Wolontariatu Niezwykle popularna idea pracy wolontarystycznej powoduje, że osób chcących zostać wolontariuszami przybywa, szczególnie w

Bardziej szczegółowo

ROCZNY PLAN WSPOMAGANIA Szkoły Podstawowej w Piecniku

ROCZNY PLAN WSPOMAGANIA Szkoły Podstawowej w Piecniku Projekt pn. Bezpośrednie wsparcie rozwoju szkół poprzez wdrożenie zmodernizowanego systemu doskonalenia nauczycieli w powiecie wałeckim Priorytet III Działanie 3.5 Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007

Bardziej szczegółowo

Samorządna Młodzież 2.0

Samorządna Młodzież 2.0 Samorządna Młodzież 2.0 Program Młoda Warszawa. Miasto z klimatem dla młodych 2016-2020 Aktywność obywatelska młodzieży jest niezwykle ważnym aspektem budowania tożsamoś ci Warszawy. M ł odzi ludzie włączani

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie z prac grupy B

Sprawozdanie z prac grupy B B/1 Sprawozdanie z prac grupy B W dniu 11 lipca 2015 roku w godzinach 10:00 14:00 obyło się pierwsze spotkanie grupy roboczej B w ramach projektu Nowy Wymiar Konsultacji. Projekt został dofinansowany ze

Bardziej szczegółowo

Uczniowie gimnazjum biorą udział w realizacji projektu edukacyjnego.

Uczniowie gimnazjum biorą udział w realizacji projektu edukacyjnego. Uczniowie gimnazjum biorą udział w realizacji projektu edukacyjnego. Projekt to zespołowe, planowane działanie uczniów mające na celu rozwiązanie konkretnego problemu z zastosowaniem różnorodnych metod.

Bardziej szczegółowo

2016 CONSULTING DLA MŚP. Badanie zapotrzebowania na usługi doradcze

2016 CONSULTING DLA MŚP. Badanie zapotrzebowania na usługi doradcze 2016 CONSULTING DLA MŚP Badanie zapotrzebowania na usługi doradcze 1 O raporcie Wraz ze wzrostem świadomości polskich przedsiębiorców rośnie zapotrzebowanie na różnego rodzaju usługi doradcze. Jednakże

Bardziej szczegółowo

Pytania TAK NIE BRAK ODP. 1. Czy chcieliby Państwo wziąć udział w warsztatach z zakresu: 10

Pytania TAK NIE BRAK ODP. 1. Czy chcieliby Państwo wziąć udział w warsztatach z zakresu: 10 RAPORT DOTYCZĄCY POTRZEB SZKOLENIOWYCH KONSULTANTÓW NA ROK 2011 W RAMACH REALIZACJI PROJEKTU Partnerstwo na rzecz świadczenia usług dla inwestorów pozyskujących kadry oraz usług outplacementowych 1. Wstęp:

Bardziej szczegółowo

Jak uczyć się od innych? Międzyszkolne sieci współpracy i samokształcenia

Jak uczyć się od innych? Międzyszkolne sieci współpracy i samokształcenia Jak uczyć się od innych? Międzyszkolne sieci współpracy i samokształcenia Warszawa, 1 lipca 2015 Jak wykorzystać TIK do tworzenia kapitału społecznego? Kapitał społeczny to zdolność do kooperacji i tworzenia

Bardziej szczegółowo

Scenariusz zajęć edukacyjnych dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej Budżet partycypacyjny czego potrzebuje nasza okolica?

Scenariusz zajęć edukacyjnych dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej Budżet partycypacyjny czego potrzebuje nasza okolica? Scenariusz zajęć edukacyjnych dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej Budżet partycypacyjny czego potrzebuje nasza okolica? Autor: Krzysztof Romaniuk 1. Temat: Budżet partycypacyjny czego potrzebuje nasza

Bardziej szczegółowo

Nowy system kompleksowego wspomagania pracy szkoły

Nowy system kompleksowego wspomagania pracy szkoły Nowy system kompleksowego wspomagania pracy szkoły W obecnej dobie podejmowane są szeroko zakrojone działania, których najważniejszym celem jest zmodernizowanie polskiego systemu oświaty. Reforma programowa,

Bardziej szczegółowo

EDUKACJA KULTURALNA RAPORT EWALUACYJNY

EDUKACJA KULTURALNA RAPORT EWALUACYJNY Utwór dostępny na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa (CC BY) EDUKACJA KULTURALNA RAPORT EWALUACYJNY Jak opracować raport z ewaluacji? 1 Raport ewaluacyjny to rodzaj przewodnika po projekcie. Zawiera

Bardziej szczegółowo

Animacja działań społecznych w środowisku lokalnym. Lubycza Królewska, 19 grudnia 2014 roku

Animacja działań społecznych w środowisku lokalnym. Lubycza Królewska, 19 grudnia 2014 roku Animacja działań społecznych w środowisku lokalnym Lubycza Królewska, 19 grudnia 2014 roku Czym jest animacja? Animacja to: - działalność, która ożywia społeczność lokalną, - metoda budowania kapitału

Bardziej szczegółowo

Jak zrealizować projekt edukacyjny w szkole podstawowej?

Jak zrealizować projekt edukacyjny w szkole podstawowej? Jak zrealizować projekt edukacyjny w szkole podstawowej? www.ceo.org.pl Co to jest projekt edukacyjny? Projekt edukacyjny jest zespołowym, planowym działaniem uczniów, mającym na celu rozwiązanie konkretnego

Bardziej szczegółowo

Wyjście z cienia: O budowaniu pozycji dynowskiej biblioteki

Wyjście z cienia: O budowaniu pozycji dynowskiej biblioteki Wyjście z cienia: O budowaniu pozycji dynowskiej biblioteki Cykl Kieruj w dobrym stylu PREZENTUJE: Grażyna Paździorny PROWADZI: Bogna Mrozowska Grażyna Paździorny z wykształcenia nauczycielka języka polskiego,

Bardziej szczegółowo

Młodzieżowe rady gmin jak zagwarantować ciągłość działania

Młodzieżowe rady gmin jak zagwarantować ciągłość działania Młodzieżowe rady gmin jak zagwarantować ciągłość działania Warsztat podczas konferencji: "Partycypacja - milowy krok do rozwoju lokalnego" (Kraków, 12.01.2016) Co to jest MRG, czyli Młodzieżowa Rada Gminy

Bardziej szczegółowo

ZAPYTANIE OFERTOWE. W celu rozeznania rynku w ramach zasady konkurencyjności na:

ZAPYTANIE OFERTOWE. W celu rozeznania rynku w ramach zasady konkurencyjności na: ZAPYTANIE OFERTOWE W celu rozeznania rynku w ramach zasady konkurencyjności na: Przeprowadzenia ewaluacji projektu PREMD Wzmocnienie Partnerstwa na Rzecz Rozwoju i Edukacji Małych Dzieci współfinansowanego

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI PROGRAMU WSPÓŁPRACY GMINY GAWORZYCE Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI, O KTÓRYCH MOWA W ART.

SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI PROGRAMU WSPÓŁPRACY GMINY GAWORZYCE Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI, O KTÓRYCH MOWA W ART. GMINA GAWORZYCE SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI PROGRAMU WSPÓŁPRACY GMINY GAWORZYCE Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI, O KTÓRYCH MOWA W ART. 3 UST. 3 USTAWY Z DNIA 24 KWIETNIA 2003 R. O DZIAŁALNOŚCI

Bardziej szczegółowo

Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń

Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń Działania Warszawskie go Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń na rzecz warszawskiego środowiska rodzicielskiego w odpowiedzi

Bardziej szczegółowo

luty-czerwiec 2010 r.

luty-czerwiec 2010 r. Konsultacje społeczne: wspólne z mieszkańcami przygotowanie aktu prawa miejscowego - uchwały o trybie i zasadach przeprowadzania konsultacji społecznych w Częstochowie. luty-czerwiec 2010 r. Cel projektu

Bardziej szczegółowo

Program współpracy Gminy Pszczółki z organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na rok 2019

Program współpracy Gminy Pszczółki z organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na rok 2019 Program współpracy Gminy Pszczółki z organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego na rok 2019 PODSTAWY PRAWNE PROGRAMU Projekt 1. Ustawa z dnia 8 marca 1990

Bardziej szczegółowo

Raport z ewaluacji projektu Kolpingowska Akademia Zdrowia i Kultury

Raport z ewaluacji projektu Kolpingowska Akademia Zdrowia i Kultury Raport z ewaluacji projektu Kolpingowska Akademia Zdrowia i Kultury 1. Zakres podmiotowy i przedmiotowy, cele, metoda i przebieg ewaluacji 1.1. Zakres podmiotowy i przedmiotowy ewaluacji Przedmiotem ewaluacji

Bardziej szczegółowo

Plan rozwoju Stowarzyszenia Złota Ziemia na rok 2016

Plan rozwoju Stowarzyszenia Złota Ziemia na rok 2016 Plan rozwoju Złota Ziemia na rok 2016 Załącznik do Uchwały Nr 18/2015 Walnego Zebrania Członków z dnia 5 listopada 2015r. Zadania Określenie misji, wyznaczenie celów, stworzenie strategii na lata 2016-2018

Bardziej szczegółowo

PROPOZYCJA ZAŁOŻEŃ BUDŻETU OBYWATELSKIEGO W BIAŁYMSTOKU NA 2015 ROK

PROPOZYCJA ZAŁOŻEŃ BUDŻETU OBYWATELSKIEGO W BIAŁYMSTOKU NA 2015 ROK PROPOZYCJA ZAŁOŻEŃ BUDŻETU OBYWATELSKIEGO W BIAŁYMSTOKU NA 2015 ROK Przedstawiamy Państwu dokument, opisujący założenia budżetu obywatelskiego w Białymstoku na rok 2015. Został on opracowany przez grupę

Bardziej szczegółowo

Wydział Współpracy Społecznej

Wydział Współpracy Społecznej Wydział Współpracy Społecznej Wzmacnianie mechanizmu partycypacji społecznej w m.st. Warszawie Urząd Miasta Stołecznego Warszawy Centrum Komunikacji Społecznej Anna Petroff-Skiba Konsultacje społeczne

Bardziej szczegółowo

Młodzieżowe Rady. sposób na systematyczne uczestnictwo młodzieży w życiu publicznym

Młodzieżowe Rady. sposób na systematyczne uczestnictwo młodzieży w życiu publicznym Młodzieżowe Rady sposób na systematyczne uczestnictwo młodzieży w życiu publicznym VI seminarium Laboratorium Partycypacji Obywatelskiej: partycypacja młodzieży 11-12 października 2011 roku Zaczęło się

Bardziej szczegółowo

Aktywnie konsultujemy lepiej współpracujemy. Warsztat prowadzi Mirosława Tomasik 01.12.2013

Aktywnie konsultujemy lepiej współpracujemy. Warsztat prowadzi Mirosława Tomasik 01.12.2013 Aktywnie konsultujemy lepiej współpracujemy Warsztat prowadzi Mirosława Tomasik 01.12.2013 1 Konsultacje społeczne- cel Celem konsultacji społecznych jest nawiązanie dialogu pomiędzy mieszkańcami a władzą

Bardziej szczegółowo

Skró t prójektu PAKA - Pódhalań ska Akademia Kreatywńych i Aktywńych

Skró t prójektu PAKA - Pódhalań ska Akademia Kreatywńych i Aktywńych Skró t prójektu PAKA - Pódhalań ska Akademia Kreatywńych i Aktywńych Używane skróty PNT powiat nowotarski MRP Młodzieżowa Rada Powiatu ARM Akademia Rzeczników Młodzieży Adresy korespondencyjne, strony

Bardziej szczegółowo

Konsultacje społeczne od idei do wdrożenia

Konsultacje społeczne od idei do wdrożenia Konsultacje społeczne od idei do wdrożenia Oferta współpracy Fundacji Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia Warszawa, 2016 Jak rozumiemy konsultacje społeczne i w czym możemy pomóc? Dlaczego

Bardziej szczegółowo

Seniorzy -nowa generacja: akademia aktywności lokalnej. Cele, założenia, harmonogram realizacji projektu

Seniorzy -nowa generacja: akademia aktywności lokalnej. Cele, założenia, harmonogram realizacji projektu Seniorzy -nowa generacja: akademia aktywności lokalnej. Cele, założenia, harmonogram realizacji projektu Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej Okres realizacji: listopad 30 czerwca 2012

Bardziej szczegółowo

Realizatorzy projektu

Realizatorzy projektu Katowice 06-09-2016 Realizatorzy projektu Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia działamy od 2009 roku na szczeblu lokalnym i ogólnopolskim gromadzimy i upowszechniamy wiedzę na temat partycypacji

Bardziej szczegółowo

PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM W PRAKTYCE SZKOLNEJ. Zajęcia warsztatowe

PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM W PRAKTYCE SZKOLNEJ. Zajęcia warsztatowe PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM W PRAKTYCE SZKOLNEJ Zajęcia warsztatowe Cele szkolenia: wykorzystanie dotychczasowych dobrych praktyk w pracy z metodą projektu; zapoznanie się z zadaniami stojącymi przed

Bardziej szczegółowo

Wyjaśnienie celów badania. Zakresu poruszanych tematów. Informacja o nagraniu przebiegu rozmowy i zapewnienie anonimowości

Wyjaśnienie celów badania. Zakresu poruszanych tematów. Informacja o nagraniu przebiegu rozmowy i zapewnienie anonimowości Ciesz-Lab. Cieszyńskie Laboratorium Współpracy Scenariusz Zogniskowanego Wywiadu Pogłębionego FGI I Aranżacja dyskusji. Wyjaśnienie celów badania. Zakresu poruszanych tematów. Informacja o nagraniu przebiegu

Bardziej szczegółowo

Przewodnik po Budżecie Obywatelskim Gminy Bobolice na 2015. Krok po Kroku

Przewodnik po Budżecie Obywatelskim Gminy Bobolice na 2015. Krok po Kroku Przewodnik po Budżecie Obywatelskim Gminy Bobolice na 2015 Krok po Kroku Bobolice, luty 2014 1 Budżet Obywatelski? Bobolicki Budżet Obywatelski (Partycypacyjny) jest to wydzielona z budżetu Gminy kwota,

Bardziej szczegółowo

Ramowy program szkolenia Diagnoza potrzeb lokalnych I WARSZTAT

Ramowy program szkolenia Diagnoza potrzeb lokalnych I WARSZTAT Diagnoza potrzeb lokalnych I WARSZTAT 10:00 11:30 Wprowadzenie - animacja lokalna jako proces. 12:00 13:30 Diagnoza środowiska lokalnego definiowanie celu. 14:30 16:00 Wybrane techniki i narzędzia diagnostyczne.

Bardziej szczegółowo

Przedszkole Specjalne nr 2 Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Dąbrowie Górniczej rok szkolny Ewaluacja wewnętrzna Wymaganie 6

Przedszkole Specjalne nr 2 Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Dąbrowie Górniczej rok szkolny Ewaluacja wewnętrzna Wymaganie 6 Przedszkole Specjalne nr 2 Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Dąbrowie Górniczej rok szkolny 2017-2018 Ewaluacja wewnętrzna Wymaganie 6 Rodzice są partnerami szkoły lub placówki WNIOSKI I REKOMENDACJE

Bardziej szczegółowo

PROGRAM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ DLA GMINY POLICE NA LATA

PROGRAM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ DLA GMINY POLICE NA LATA PROGRAM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ DLA GMINY POLICE NA LATA 2014 2020 1 Spis treści 1. Wstęp 3 2. Cele Programu Aktywności Lokalnej 5 3. Kierunki działań 6 4. Adresaci Programu 7 5. Metody wykorzystywane do realizacji

Bardziej szczegółowo

Szanowni Państwo, z prawdziwą przyjemnością przekazuję Państwu poradnik adresowany do wszystkich, którzy chcą wiedzieć więcej o radach seniorów w

Szanowni Państwo, z prawdziwą przyjemnością przekazuję Państwu poradnik adresowany do wszystkich, którzy chcą wiedzieć więcej o radach seniorów w Szanowni Państwo, z prawdziwą przyjemnością przekazuję Państwu poradnik adresowany do wszystkich, którzy chcą wiedzieć więcej o radach seniorów w Warszawie. Obecnie jesteśmy świadkami intensywnych zmian

Bardziej szczegółowo

PODSUMOWANIE PROJEKTU EDUKACYJNEGO KSIĄŻKI ŹRÓDŁEM MOJEJ WYOBRAŹNI I KWESTIONARIUSZY ANKIET EWALUACYJNYCH

PODSUMOWANIE PROJEKTU EDUKACYJNEGO KSIĄŻKI ŹRÓDŁEM MOJEJ WYOBRAŹNI I KWESTIONARIUSZY ANKIET EWALUACYJNYCH PODSUMOWANIE PROJEKTU EDUKACYJNEGO KSIĄŻKI ŹRÓDŁEM MOJEJ WYOBRAŹNI I KWESTIONARIUSZY ANKIET EWALUACYJNYCH Na przełomie września oraz grudnia 2017 roku w Bursie Szkolnej nr 1 w Poznaniu został zrealizowany

Bardziej szczegółowo

Podsumowanie ankiety ewaluacyjnej

Podsumowanie ankiety ewaluacyjnej Podsumowanie ankiety ewaluacyjnej Opracowanie: Rafał Rudnicki 3.Forum Praktyków Partycypacji jest jednym z forów tematycznych, które realizowane są w ramach Programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego

Bardziej szczegółowo

Partycypacja obywatelska a kapitał społeczny?

Partycypacja obywatelska a kapitał społeczny? Partycypacja obywatelska a kapitał społeczny? Kraków, 31 maja 2011 r. Katarzyna Starzyk Kim jesteśmy Laboratorium Partycypacji Obywatelskiej Prowadzenie portalu www.partycypacjaobywatelska.pl Metody i

Bardziej szczegółowo

Dedykowane programy rozwoju wolontariatu w instytucjach miejskich

Dedykowane programy rozwoju wolontariatu w instytucjach miejskich Dedykowane programy rozwoju wolontariatu w instytucjach miejskich Program rozwoju wolontariatu w bibliotekach PROGRAM ROZWOJU WOLONTARIATU W BIBLIOTEKACH Analiza instytucji Poznanie specyfiki funkcjonowania

Bardziej szczegółowo

Regulamin realizacji projektów edukacyjnych. w Gimnazjum Publicznym w Baczynie

Regulamin realizacji projektów edukacyjnych. w Gimnazjum Publicznym w Baczynie Regulamin realizacji projektów edukacyjnych w Gimnazjum Publicznym w Baczynie 1. Każdy uczeń ma obowiązek brać udział w realizacji co najmniej jednego projektu, w przeciągu trzech lat nauki w Gimnazjum

Bardziej szczegółowo

Tworzymy efektywne i zgrane zespoły. Szkolimy, rekrutujemy i pomagamy rozwinąć Twój biznes.

Tworzymy efektywne i zgrane zespoły. Szkolimy, rekrutujemy i pomagamy rozwinąć Twój biznes. Twój zespół Tworzymy efektywne i zgrane zespoły. Szkolimy, rekrutujemy i pomagamy rozwinąć Twój biznes. Sukces firmy zależy od wielu czynników, jednak to ludzie którzy ją tworzą są podstawą jej funkcjonowania

Bardziej szczegółowo

Kampania informacyjna na temat Młodzieżowej Rady Miasta i wyborów do niej we wszystkich szkołach w gminie

Kampania informacyjna na temat Młodzieżowej Rady Miasta i wyborów do niej we wszystkich szkołach w gminie Kampania informacyjna na temat Młodzieżowej Rady Miasta i wyborów do niej we wszystkich szkołach w gminie Młodzieżowa Rada Miasta w Wąchocku powstała w 2011 z inicjatywy i w efekcie realizacji wspólnego

Bardziej szczegółowo

MODERNIZACJA KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W MAŁOPOLSCE PROJEKT SYSTEMOWY WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO

MODERNIZACJA KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W MAŁOPOLSCE PROJEKT SYSTEMOWY WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO MODERNIZACJA KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO W MAŁOPOLSCE PROJEKT SYSTEMOWY WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO KRAKÓW 2013 Wydawca: Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego Departament Edukacji i Kształcenia Ustawicznego

Bardziej szczegółowo

Zapraszamy Państwa do udziału w cyklu szkoleniowym: Konsultacje społeczne jako mechanizm dobrego rządzenia i podejmowania lepszych decyzji.

Zapraszamy Państwa do udziału w cyklu szkoleniowym: Konsultacje społeczne jako mechanizm dobrego rządzenia i podejmowania lepszych decyzji. Zapraszamy Państwa do udziału w cyklu szkoleniowym: Konsultacje społeczne jako mechanizm dobrego rządzenia i podejmowania lepszych decyzji. Dlaczego warto uczestniczyć w szkoleniu? Konsultacje społeczne,

Bardziej szczegółowo

Procedura realizacji usług szkoleniowych

Procedura realizacji usług szkoleniowych Procedura realizacji usług I. Procedura definiuje warunki realizacji usług świadczonych przez K&K Consulting Przemysław Kułyk II. W ramach oferty firmy znajdują się otwarte, a także zamknięte organizowane

Bardziej szczegółowo

Wybrane przykłady partycypacji w Europie Tytuł slajdu Jak opisać i zmierzyć partycypację społeczną? seminarium Warszawa, 10 grudnia 2010

Wybrane przykłady partycypacji w Europie Tytuł slajdu Jak opisać i zmierzyć partycypację społeczną? seminarium Warszawa, 10 grudnia 2010 Wybrane przykłady partycypacji w Europie Jak opisać i zmierzyć partycypację społeczną? seminarium Warszawa, 10 grudnia 2010 1 Na podstawie publikacji zawierającej 17 przykładów dobrych praktyk : 1. Strategie

Bardziej szczegółowo

Fundacja Rozwoju Środowisk Lokalnych PODPORA

Fundacja Rozwoju Środowisk Lokalnych PODPORA FUNDACJA ROZWOJU ŚRODOWISK LOKALNYCH PODPORA WYNIKI BADANIA AKTYWNOŚC SPOŁECZNA SENIOREK W POWIECIE DĄBROWSKIM SMYKÓW 2014 Co sądzić o seniorach, a szczególnie kobietach? Jakie jest ich społeczne zaangażowanie

Bardziej szczegółowo

Program Coachingu dla młodych osób

Program Coachingu dla młodych osób Program Coachingu dla młodych osób "Dziecku nie wlewaj wiedzy, ale zainspiruj je do działania " Przed rozpoczęciem modułu I wysyłamy do uczestników zajęć kwestionariusz 360 Moduł 1: Samoznanie jako część

Bardziej szczegółowo

OFERTA PROJEKTU CENTRUM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ

OFERTA PROJEKTU CENTRUM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ OFERTA PROJEKTU CENTRUM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ Centrum Aktywności Lokalnej to projekt oferujący kompleksowe wsparcie dla organizacji pozarządowych oraz grup nieformalnych działających na terenie województwa

Bardziej szczegółowo

PROTOKÓŁ ZE SPOTKANIA GRUPY ROBOCZEJ DS. 3 UST. 3 USTAWY O DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU PUBLICZNEGO I WOLONTARIACIE NA 2016 ROK

PROTOKÓŁ ZE SPOTKANIA GRUPY ROBOCZEJ DS. 3 UST. 3 USTAWY O DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU PUBLICZNEGO I WOLONTARIACIE NA 2016 ROK PROTOKÓŁ ZE SPOTKANIA GRUPY ROBOCZEJ DS. TWORZENIA PROJEKTU PROGRAMU WSPÓŁPRACY MIASTA ŁOMŻY Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI, O KTÓRYCH MOWA W ART. 3 UST. 3 USTAWY O DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN PROJEKTU POZNAJ, DECYDUJ, DZIAŁAJ! - ROZWÓJ AKTYWNOŚCI OBYWATELSKIEJ MAŁOPOLSKICH UCZNIÓW I.ORGANIZATOR PROJEKTU

REGULAMIN PROJEKTU POZNAJ, DECYDUJ, DZIAŁAJ! - ROZWÓJ AKTYWNOŚCI OBYWATELSKIEJ MAŁOPOLSKICH UCZNIÓW I.ORGANIZATOR PROJEKTU REGULAMIN PROJEKTU POZNAJ, DECYDUJ, DZIAŁAJ! - ROZWÓJ AKTYWNOŚCI OBYWATELSKIEJ MAŁOPOLSKICH UCZNIÓW I.ORGANIZATOR PROJEKTU 1. Organizatorem projektu Poznaj, decyduj, działaj! - rozwój aktywności obywatelskiej

Bardziej szczegółowo

SPOTKANIE INFORMACYJNE. Warszawa

SPOTKANIE INFORMACYJNE. Warszawa SPOTKANIE INFORMACYJNE Warszawa 20.02.2019 PROGRAM SPOTKANIA Wprowadzenie Struktura PURWM Cele Priorytety Zasady konkursu wniosków Zasady formalne Zasady szczegółowe Zasady merytoryczne Kryteria jakościowe

Bardziej szczegółowo

Budżet partycypacyjny (obywatelski) od idei do wdrożenia

Budżet partycypacyjny (obywatelski) od idei do wdrożenia Budżet partycypacyjny (obywatelski) od idei do wdrożenia Oferta współpracy Fundacji Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia Warszawa, 2016 Jeśli poszukujecie narzędzia, które pozwoli zaktywizować

Bardziej szczegółowo

Osoby w wieku 50+ a rozwój kapitału społecznego. Diagnoza i ewaluacja wielkopolskich inicjatyw kulturalnych

Osoby w wieku 50+ a rozwój kapitału społecznego. Diagnoza i ewaluacja wielkopolskich inicjatyw kulturalnych Osoby w wieku 50+ a rozwój kapitału społecznego. Diagnoza i ewaluacja wielkopolskich inicjatyw kulturalnych PROPOZYCJA PARTNERSTWA Projekt badawczy dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie polityką szkoleniową - od analizy potrzeb do oceny efektywności

Zarządzanie polityką szkoleniową - od analizy potrzeb do oceny efektywności Zarządzanie polityką szkoleniową - od analizy potrzeb do oceny efektywności Opis Jak organizować szkolenia, które przynoszą efekty? Takie pytanie stawia sobie wiele firm. Szkolenie Zarządzanie polityką

Bardziej szczegółowo

Urząd Miejski w Kaliszu

Urząd Miejski w Kaliszu Urząd Miejski w Kaliszu Jak skutecznie korzystać z możliwości współpracy wdrożenie Modelu współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych w Kaliszu Barbara Bocheńska Biuro Obsługi Inwestora

Bardziej szczegółowo

Jak współdecydowanie wzmacnia postawę obywatelską uczniów. Michał Tragarz Centrum Edukacji Obywatelskiej Warszawa, 2.07.2014

Jak współdecydowanie wzmacnia postawę obywatelską uczniów. Michał Tragarz Centrum Edukacji Obywatelskiej Warszawa, 2.07.2014 Jak współdecydowanie wzmacnia postawę obywatelską uczniów Michał Tragarz Centrum Edukacji Obywatelskiej Warszawa, 2.07.2014 Po co jest szkoła? gruntownie uczyć wiedzy ogólnej i specjalistycznych umiejętności

Bardziej szczegółowo

Rada Seniorów. 19 czerwca 2015 roku

Rada Seniorów. 19 czerwca 2015 roku Rada Seniorów 19 czerwca 2015 roku Formalne umocowanie RS Art. 5c ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym 1. Gmina sprzyja solidarności międzypokoleniowej oraz tworzy warunki do pobudzania aktywności

Bardziej szczegółowo

MŁODY PROGRAMISTA WARSZTATY PROGRAMOWANIA DLA UCZNIÓW KLAS MŁODSZYCH

MŁODY PROGRAMISTA WARSZTATY PROGRAMOWANIA DLA UCZNIÓW KLAS MŁODSZYCH MŁODY PROGRAMISTA WARSZTATY PROGRAMOWANIA DLA UCZNIÓW KLAS MŁODSZYCH Projekt edukacyjny dla uczniów klas 7 szkoły podstawowej z przedmiotu informatyka Celem projektu jest zaplanowanie, promocja i przeprowadzenie

Bardziej szczegółowo

,,Damy radę jesteśmy razem

,,Damy radę jesteśmy razem Szkolny Program Aktywnej Współpracy,,Damy radę jesteśmy razem Program realizowany w Szkole Podstawowej w Chorzewie w latach 2014-2016 Przyjęty do realizacji uchwałą: Rady Pedagogicznej nr 5/2014/2015 z

Bardziej szczegółowo

Przebieg i organizacja kursu

Przebieg i organizacja kursu Przebieg i organizacja kursu ORGANIZACJA KURSU: Kurs Wdrożenie podstawy programowej kształcenia ogólnego w przedszkolach i szkołach. Rola koordynatora w projekcie prowadzony jest przez Internet. Zadania

Bardziej szczegółowo

REGULAMIN KONKURSU ZOOM NA RADY SENIORÓW. UNIWERSYTET OBYWATELSKI

REGULAMIN KONKURSU ZOOM NA RADY SENIORÓW. UNIWERSYTET OBYWATELSKI REGULAMIN KONKURSU ZOOM NA RADY SENIORÓW. UNIWERSYTET OBYWATELSKI 1. ORGANIZATORZY KONKURSU Organizatorem Konkursu jest Towarzystwo Inicjatyw Twórczych ę zwane w dalszej części regulaminu Organizatorem.

Bardziej szczegółowo

Sąsiedzkie festyny szkolne przykłady realizacji festynów przez szkoły uczestniczące w projekcie Warszawa Lokalnie w 2017 roku

Sąsiedzkie festyny szkolne przykłady realizacji festynów przez szkoły uczestniczące w projekcie Warszawa Lokalnie w 2017 roku Sąsiedzkie festyny szkolne przykłady realizacji festynów przez szkoły uczestniczące w projekcie Warszawa Lokalnie w 2017 roku Jak sprawić, by szkolny festyn stał się świętem całego sąsiedztwa? Kluczem

Bardziej szczegółowo

Ewaluacja pierwszej edycji budżetu partycypacyjnego w Częstochowie Częstochowa, luty 2015

Ewaluacja pierwszej edycji budżetu partycypacyjnego w Częstochowie Częstochowa, luty 2015 Ewaluacja pierwszej edycji budżetu partycypacyjnego w Częstochowie Częstochowa, luty 2015 Autorki raportu: Agata Wierny Weronika Olawińska - Klimczak WSTĘP Jasne, że razem! W styczniu 2011 roku w Urzędzie

Bardziej szczegółowo

SPRAWOZDANIE ROCZNE z pracy sieci współpracy i samokształcenia "Nowoczesne technologie w edukacji" za rok szkolny 2013/2014

SPRAWOZDANIE ROCZNE z pracy sieci współpracy i samokształcenia Nowoczesne technologie w edukacji za rok szkolny 2013/2014 SPRAWOZDANIE ROCZNE z pracy sieci współpracy i samokształcenia "Nowoczesne technologie w edukacji" za rok szkolny 2013/2014 W ramach pracy sieci nauczycieli szkół powiatu lipnowskiego Nowoczesne Technologie

Bardziej szczegółowo

Plan wdrożeń instrumentów współpracy finansowej w ramach koncepcji partycypacyjnej Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej

Plan wdrożeń instrumentów współpracy finansowej w ramach koncepcji partycypacyjnej Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Plan wdrożeń instrumentów współpracy finansowej w ramach koncepcji partycypacyjnej Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Plan opracowany został w ramach projektu Wzmocnienie mechanizmów współpracy finansowej

Bardziej szczegółowo

Regulamin realizacji projektu edukacyjnego w Publicznym Gimnazjum w Stobiernej

Regulamin realizacji projektu edukacyjnego w Publicznym Gimnazjum w Stobiernej Regulamin realizacji projektu edukacyjnego w Publicznym Gimnazjum w Stobiernej Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania

Bardziej szczegółowo

1. Bezpłatny udział w cyklu warsztatów rozwojowych i z zakresu edukacji finansowej.

1. Bezpłatny udział w cyklu warsztatów rozwojowych i z zakresu edukacji finansowej. Podstawowe założenia projektu: Czas trwania - 1 rok, projekt oficjalnie rozpoczynamy 09 lutego 2013. Projekt składa się z dwóch etapów. W pierwszym etapie poprzez szereg warsztatów i praktyczne ćwiczenia

Bardziej szczegółowo

Program Współpracy Organizacji Pozarządowych

Program Współpracy Organizacji Pozarządowych Program Współpracy Organizacji Pozarządowych Współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach osi 4 LEADER Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Rostkowo 2014. Program Współpracy

Bardziej szczegółowo

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Konsultujmy bo warto. Projekt upowszechniania i wdrażania mechanizmów konsultacji społecznych w gminie miejskiej Ciechanów realizacja projektu: 01.09.2013 31.03.2014 Program Operacyjny Kapitał Ludzki Priorytet

Bardziej szczegółowo

KONCEPCJA PRACY. SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 9 Społecznego Towarzystwa Oświatowego w Warszawie na rok szkolny 2013/2014

KONCEPCJA PRACY. SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 9 Społecznego Towarzystwa Oświatowego w Warszawie na rok szkolny 2013/2014 KONCEPCJA PRACY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 9 Społecznego Towarzystwa Oświatowego w Warszawie na rok szkolny 2013/2014 Koncepcja pracy szkoły została opracowana w oparciu o: Ustawę o systemie oświaty z dnia

Bardziej szczegółowo

PLAN WŁĄCZENIA SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ

PLAN WŁĄCZENIA SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ PLAN WŁĄCZENIA SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ Podstawowym założeniem, które przyjęto dla potrzeb opracowania Lokalnej Strategii Rozwoju dla obszaru PROWENT na lata 2014-2020 jest szerokie włączenie mieszkańców

Bardziej szczegółowo

DIAGNOZA LOKALNA. Masz Głos, Masz Wybór Nasza gmina, nasza sprawa szkolenie wprowadzające, r.

DIAGNOZA LOKALNA. Masz Głos, Masz Wybór Nasza gmina, nasza sprawa szkolenie wprowadzające, r. Masz Głos, Masz Wybór Nasza gmina, nasza sprawa szkolenie wprowadzające, 25-27.04 2014 r. DIAGNOZA LOKALNA Niniejsza prezentacja jest materiałem wspomagającym warsztaty szkoleniowe i nie powinna stanowić

Bardziej szczegółowo

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Beneficjent projektu: Miasto Chełm Projekt : realizowany w ramach Priorytetu III Wysoka jakość systemu oświaty, Działanie 3.5 Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki,

Bardziej szczegółowo

Badanie potrzeb organizacji pozarządowych w Polsce w zakresie narzędzi planowania strategicznego i zarządzania personelem

Badanie potrzeb organizacji pozarządowych w Polsce w zakresie narzędzi planowania strategicznego i zarządzania personelem Badanie potrzeb organizacji pozarządowych w Polsce w zakresie narzędzi planowania strategicznego i zarządzania personelem Raport z badań Piotr Prokopowicz Grzegorz Żmuda Marianna Król Kraków, 2013 Spis

Bardziej szczegółowo