Nr 103/2006. Rozmowa z Romanem Sroczyńskim prezesem PFRON. Rozmowa z Elżbietą Głogowską prezes Fundacji Aktywnej Rehabilitacji

Transkrypt

1 Nr 103/2006 Rozmowa z Romanem Sroczyńskim prezesem PFRON Rozmowa z Elżbietą Głogowską prezes Fundacji Aktywnej Rehabilitacji Rozmowa z Mirosławem Mielniczukiem pełnomocnikiem rządu ds. osób niepełnosprawnych Ekonomia społeczna szansa dla niepełnosprawnych Spółdzielnie socjalne osób niepełnosprawnych Projekt PIW EQUAL Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych Wyposażenie pomieszczeń dla osób niepełnosprawnych Toyota dla niepełnosprawnych Realacja z VII Igrzysk Aktywnej Rehabilitacji

2 REHABILITACJA XIV Międzynarodowe Targi Sprzętu Rehabilitacyjnego 2006 sprzęt rehabilitacyjny, przedmioty zaopatrzenia ortopedycznego, środki pomocnicze, urządzenia ułatwiające komunikowanie się, wyposażenie mieszkań i miejsc pracy, sprzęt do profilaktyki schorzeń układu ruchu, transport dla niepełnosprawnych, czasopisma specjalistyczne, stowarzyszenia, fundacje i instytucje ŁÓDŹ października Obiekty Targowe, ul. Ks. Skorupki i Stefanowskiego Godziny zwiedzania: X * 28.X Największa w Polsce prezentacja sprzętu i rozwiązań dla osób niepełnosprawnych Ponad 200 firm czeka na Ciebie. ORGANIZATOR PATRONAT HONOROWY PATRONAT MEDIALNY

3 W NUMERZE: Rozmowy 2 z Romanem Sroczyńskim prezesem PFRON 4 z Elżbietą Głogowską prezes Fundacji Aktywnej Rehabilitacji 7 z Mirosławem Mielniczukiem pełnomocnikiem rządu ds. osób niepełnosprawnych Dokumenty 9 Niepełnosprawni w UE jak daleko odbiegamy od norm europejskich 13 Szansa na pracę dla osób niepełnosprawnych Spółdzielnia socjalna krok po kroku 15 Spółdzielnia socjalna Feniks relacja praktyka 16 Toyota pomaga pokonać bariery 18 Partnerstwo dla tworzenia miejsc pracy dla osób bezrobotnych i niepełnosprawnych w Elblągu. Dobry przykład Działania 1.1 SPO RZL 20 Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych psychicznie przez zielone miejsca pracy przykład stowarzyszenia EKON 22 Promocja projektu PIW EQUAL 25 Czy naprawdę chciałbyś być na naszym miejscu? III edycja Ogólnopolskiej Kampanii Parkingowej 26 Dobry przykład spółdzielni socjalnej osób niepełnosprawnych: WwwPromotion 28 Wyposażenie pomieszczeń higieniczno-sanitarnych dla osób niepełnosprawnych 30 Przyjazna łazienka Cersanit 32 VII Igrzyska Aktywnej Rehabilitacji w Spale zakończone! Szanowni Czytelnicy! Bieżący numer GMINY ma szczególny charakter jest niemal w całości poświęcony tworzeniu warunków i wykorzystywaniu możliwości aktywizacji społeczno-zawodowej osób niepełnosprawnych. Nawiązujemy w ten sposób do podobnego, sprzed trzech lat, specjalnego wydania naszego magazynu, który spotkał się z dużym zainteresowaniem środowiska samorządowego. Sporo od tego czasu się zmieniło. Polska jest członkiem Unii Europejskiej, w której rozwiązywanie problemów osób niepełnosprawnych ma charakter priorytetowy. Z Unii Europejskiej napływają coraz znaczniejsze środki kierowane na projekty ułatwiające niepełnosprawnym życie, tworzące szanse na wzrost ich aktywności zawodowej i społecznej. W tym wydaniu GMINY staramy się uwypuklić znaczenie zadań jakie spoczywają na samorządach w związku z potrzebami niepełnosprawnych, a na tym tle przedstawić coraz większe możliwości rozwiązywania konkretnych problemów, wspólnie z innymi partnerami. Zachęcamy do lektury publikowanych w GMINIE rozmów z: sekretarzem stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, pełnomocnikiem rządu ds. osób niepełnosprawnych Mirosławem Mielniczukiem, prezesem Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Romanem Sroczyńskim i prezesem Fundacji Aktywnej Rehabilitacji Elżbietą von Roerich-Głogowską. Przy tej okazji gratulujemy Pani prezes udanych, organizowanych już po raz siódmy w Spale Igrzysk Aktywnej Rehabilitacji. Osoby niepełnosprawne dostarczają dziesiątki przykładów swojej dynamicznej postawy, zaradności i pomysłowości w rozwiązywaniu swoich problemów. Warto takie postawy pielęgnować, popularyzować i wspierać. Liczy się przy tym każdy dobry pomysł i każda słuszna inicjatywa. Na naszych łamach rekomendujemy jeden z nich program TOYOTA MOBILITY. Obiecujemy, że sprawom osób niepełnosprawnych poświęcać będziemy coraz więcej uwagi, a zapraszając do lektury i kontaktów z Fundacją żywimy nadzieję, że w toku samorządowej kampanii wyborczej i później, już po wyborach, problematyka ta będzie osnową ważnych przedsięwzięć nowych samorządów. Adolf Reut Prezes Zarządu. czasopismo dla wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, starostów partner Programu Informacyjnego Wsparcia Samorządów Terytorialnych magazyn otrzymują wszystkie polskie gminy WYDAWCA: Fundacja Promocji Gmin Polskich Prezes Adolf Reut ul. Jaworzyńska 7/3, Warszawa, tel./faks: , , fundacja@cigg.pl Redaktor odpowiedzialny Mikołaj Niedek Współpraca redakcyjna Wojciech Koczanowicz, Krzysztof Skolimowski, Włodzimierz Kaleta Opracowanie graficzno-techniczne Omedia Sp. z o.o. DZIAŁ MARKETINGU I REKLAMY: Dyrektor Marketingu Przemysław Rogucki tel. kom , tel w. 20 Andrzej Piotr Uszyński Za treść ogłoszeń i artykułów sponsorowanych redakcja nie odpowiada FOTOSKŁAD: Omedia Sp. z o.o. angelika.rogalska@omedia.com.pl ISSN

4 Pole dla samorządów Jeśli idzie o wykorzystanie funduszy unijnych na pomoc niepełnosprawnym, samorządy zdecydowanie ustępują organizacjom pozarządowym mówi prezes zarządu PFRON Roman Sroczyński. Serwis Samorządowy PAP: Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych współpracuje ze wszystkimi samorządami terytorialnymi. Jak wygląda ta współpraca i jakich kwot dotyczy? Roman Sroczyński: Podstawowy strumień pieniędzy, który trafia z funduszu do samorządów, to środki przekazywane na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, według algorytmu zatwierdzonego przez Radę Ministrów. Algorytm wylicza się przede wszystkim na podstawie liczby osób niepełnosprawnych, według kategorii, stopni niepełnosprawności. Na ten cel PFRON przekazuje samorządom ponad 760 mln złotych rocznie. Te pieniądze trafiają do wszystkich samorządów, niezależnie od tego, czy z terenu danego samorządu wpływają do funduszu wpłaty, czy nie. Wpłat bowiem dokonują pracodawcy zatrudniający co najmniej 25 osób, nie osiągający wymaganego ustawowo wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Czy PFRON ma jakiś wpływ na sposób wykorzystania tych pieniędzy? Nie ma. W żaden sposób nie uczestniczymy w podejmowaniu decyzji. Rady powiatów i sejmiki wojewódzkie mają ustawowy obowiązek przyjmować programy działania na rzecz osób niepełnosprawnych i to one decydują, na co te pieniądze zostaną przeznaczone. Samorządy powiatowe mają jedenaście zadań ustanowionych ustawą, natomiast samorządy województw cztery. A jak wygląda sytuacja w gminach? Gminy nie mają takich zadań. Nie oznacza to, że z nimi nie współpracujemy. Do gmin na mocy ustawy kierujemy pieniądze w formie rekompensaty dochodów utraconych na skutek ustawowych zwolnień. Zakłady pracy chronionej są zwolnione od uiszczania m.in. podatku lokalnego, od nieruchomości, leśnego. Gmina wylicza, ile poniosła strat, składa wniosek do nas, a my tę stratę rekompensujemy. Środki na ten cel w połowie pochodzą z naszych zasobów, a w połowie z dotacji budżetowej. W skali globalnej nie są to wielkie kwoty, bo około 160 mln rocznie. Jak, w Pana ocenie, te pieniądze są wykorzystywane? Jeżeli chodzi o pieniądze z algorytmu, to z roku na rok następuje pewna poprawa, aczkolwiek nasza kontrola wykazuje, że margines nieprawidłowości, nieporadności lub pójścia na łatwiznę jest Rozmowa: dość duży. Przykładowo, jednym z zadań powiatu jest przystosowanie miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych. Ze smutkiem stwierdzam, iż w ubiegłym roku przystosowano tylko 235 takich miejsc. Jest to wynik wysoce niezadowalający. Kolejna sprawa: w pierwszym półroczu tego roku z pieniędzy przekazanych samorządom tylko 2,8% przeznaczono na rehabilitację zawodową, na przystosowanie czy utrzymanie miejsc pracy. To nie jest w porządku, dlatego że w Polsce jest bardzo niski stopień aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych w porównaniu do innych państw Unii Europejskiej. Czy można z tego wywnioskować, że na tle innych państw unijnych wypadamy bardzo źle? W sumie nie jest tak bardzo źle, aczkolwiek nie jest należycie doceniana sfera zatrudniania. Nie do końca wszyscy zdajemy sobie sprawę, że droga do integracji, do wyrównywania szans musi wieść przez zatrudnienie. Z czego to wynika? Trudno mi powiedzieć. Kilka rzeczy jest oczywistych, np. zdecydowanie z Romanem Sroczyńskim, prezesem zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. trudniej jest zawrzeć umowę z pracodawcą na wyposażenie czy dostosowanie miejsca pracy dla osoby niepełnosprawnej, niż np. wydać pieniądze na turnus rehabilitacyjny. Samorządy powiatowe w sporej części wydają pieniądze na te turnusy. Mało kto zadaje sobie pytanie, jaka jest efektywność tych turnusów, co one dają? Czy to są tylko takie wczasy, czy też znaczący etap w przybliżaniu osoby niepełnosprawnej do zatrudnienia? Mało jest takiej troski. Pieniądz jest wydany, a co do skuteczności społecznej można mieć pewne wątpliwości. Czy istnieją jednak obszary współpracy z samorządami, które zasługują na dobrą ocenę? Wysoko trzeba ocenić to, że dużo środków jest przeznaczanych na utrzymanie działalności warsztatów terapii zajęciowej. Pod tym względem Polska w Europie wypada zdecydowanie korzystnie. Jest to również zadanie powiatów. Obecnie w ponad 600 warsztatach terapii zajęciowej spędza czas tys. osób niepełnosprawnych. Gdyby nie to, siedzieliby w domach i nie widzieli świata. A tam się rozwijają, przygotowują do pełnienia jakiś ról. Szkoda jednak, że są jeszcze na mapie Polski białe plamy w tym zakresie. Są powiaty, w których takich warsztatów nie ma. Może brakuje zachęty dla tych samorządów? Właśnie pomimo różnego rodzaju zachęt, te samorządy są bierne. Zachęcamy np. poprzez program wyrównywania różnic pomiędzy regionami, gdzie jest bardzo korzystne rozwiązanie finansowe dla tego powiatu, który utworzy 2

5 pierwszy warsztat terapii zajęciowej. A jednak idzie to niemrawo. Poza tym istnieje pogląd, moim zdaniem niesłuszny, że pieniądz wytworzony, czyli przekazany do funduszu przez pracodawcę zatrudniającego niepełnosprawnych, powinien do tego pracodawcy wrócić. Ustawa wprawdzie równoważnie traktuje wydawanie pieniędzy na tzw. rehabilitację społeczną i zawodową. Jednakże w praktyce obserwowana jest pewna nadreprezentacja rehabilitacji społecznej i marginalizacja zawodowej. Prowadzimy też inne działania promujące zainteresowanie samorządów tematyką niepełnosprawności, o charakterze, nazwijmy to wychowawczym. Od kilku lat np. rokrocznie organizujemy konkurs na najlepszy, niesztampowy program działań na rzecz środowiska osób niepełnosprawnych. Konkurs, opatrzony nazwą RÓWNE SZANSE, RÓWNY DOSTĘP adresowany jest do jednostek samorządu terytorialnego szczebla powiatu i gminy. I to gminy, które nie korzystają ze środków z algorytmu, przedstawiają często bardzo interesujące projekty. W ubiegłym roku nagrody w konkursie uzyskały m.in. Poznań (m.in. za projekt asystenta w miejscu pracy) i Słupsk, ale również Braniewo i Nowa Wieś Wielka k. Bydgoszczy za kompleksowy program Łańcuch rehabilitacyjny. Sam finał konkursu odbył się zaś w Człuchowie też niewielkim, ale bardzo prężnie współpracującym z PFRON mieście powiatowym laureacie konkursu z 2004 roku. Jakie programy Fundusz kieruje do jst? Wielkim powodzeniem cieszy się wspomniany program wyrównywania różnic między regionami. Na jego podstawie starosta wnioskuje do funduszu o przyznanie środków na konkretny cel, np. na zakup mikrobusu do przewozu niepełnosprawnych. Po analizie zgłoszonego projektu, którego celem jest np. likwidacja barier transportowych, zawieramy umowę cywilno- -prawną ze starostą. Ta praktyka jest zgodna ze standardami unijnymi, bowiem pieniądze daje się na konkretny projekt. W ramach tego programu samorządy na terytoriach z dużym bezrobociem, (powyżej 110% średniej krajowej) otrzymują 75% dofinansowania. Pozostałe mniej, np. Warszawa otrzymuje tylko 30%. Dodam, że w ramach tego programu funkcjonuje wyposażenie miejsca pracy dla osoby niepełnosprawnej, który pozwala na zatrudnienie osób niepełnosprawnych również w samorządzie terytorialnymi. Dzięki temu obszarowi sporo osób niepełnosprawnych zatrudnionych jest w samorządach. To cieszy, ponieważ jest ich coraz więcej. Jest jeszcze program Edukacja, z którego korzystają samorządy, ukierunkowany na pomoc finansową dla placówek oświatowych, gdzie są dzieci niepełnosprawne tj. specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych oraz ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych. Tutaj też jest duże zainteresowanie. Czy można wskazać te regiony, które wyróżniają się aktywnością w zakresie pomocy niepełnosprawnym? Raczej nie. Wszystkie regiony uczestniczą w programach, ale ze względu na konieczny wkład własny, niektóre samorządy korzystają więcej, inne mniej. Nie ma też jednoznacznej przewagi w aktywności dużych miast, gdyż są jednostki małe, prowincjonalne, gdzie ludzie bardzo się starają o zdobycie tych środków. Są jednak takie inicjatywy, które cieszą się szczególnym powodzeniem wśród samorządów? Myślę, że są to te, które dotyczą łamania barier transportowych. Rocznie kupowanych jest kilkaset mikrobusów i kilkanaście autobusów przystosowanych do przewozu osób niepełnosprawnych. Polska została w miarę przyzwoicie nasycona tego typu środkami transportu. Oprócz programów PFRON, samorządy korzystają też z innych form pomocy, np. ze środków unijnych. Jak Pan ocenia ten obszar działalności samorządów? Właśnie zakończyliśmy przyznawanie środków w Działaniu 1.4 Europejskiego Funduszu Społecznego. Jednak samorządy zdecydowanie ustępują tutaj aktywnością organizacjom pozarządowym. Na początku zakładaliśmy, że samorządy zasypią nas projektami. Wskazywały na to doświadczenia innych państw unijnych. Jednak okazało się inaczej. Jakie bariery udało się zidentyfikować? Z czego, Pana zdaniem, wynikało niskie zainteresowanie? Myślę, że głównie z braków kadrowych w urzędach. Poza tym, poszła taka zniechęcająca fama, że w EFS procedury są bardzo zbiurokratyzowane. Trzeba przyznać, że wymagają wysiłku, ale nie jest to aż tak trudne, jak by się wydawało. Być może było tu zbyt wiele obaw i strachu. Z pewnością jednak teraz będzie lepiej, gdyż kolejny okres programowania jest dłuższy i są już za nami pierwsze doświadczenia. Poza tym wiemy już, gdzie sytuacja wymaga większej pomocy technicznej i tam będziemy koncentrować swoje wysiłki, wyjaśniać, instruować i doradzać. Jak tylko ruszy PO Kapitał Ludzki, skoncentrujemy się na pomocy dla tych najsłabszych jednostek. Gdzie jest najwięcej takich jednostek? Można stwierdzić, że ze wschodniej części kraju napływało mniej wniosków do funduszu, a zachodnia część była bardziej aktywna. Aktywność zachodniej części naszego kraju ma swoje uwarunkowania historyczne. Dlatego na wschodzie trzeba koncentrować pomoc organizatorsko-techniczną. Jakie jeszcze zmiany są konieczne w najbliższym czasie, aby poprawić sytuację osób niepełnosprawnych? Przygotowywana nowelizacja ustawy o rehabilitacji zakłada, że w instytucjach sfery budżetowej będzie można zatrudniać osoby niepełnosprawne i korzystać z dofinansowania ze środków PFRON. To będzie bardzo korzystna zmiana. W tej chwili instytucje te nie mogą się ubiegać o takie dofinansowanie. Poza tym fundusz ma otrzymać uprawnienia do kontroli pracodawców w zakresie spełniania przez nich warunków otrzymania dofinansowania do zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Dzisiaj w zasadzie nikt tego na bieżąco nie kontroluje. Nasze postępowania administracyjne, dowodowe wykazały wiele nieprawidłowości, co potwierdziły też kontrole NIK, czy Państwowej Inspekcji Pracy lub Urzędów Skarbowych. Jednak najważniejsza jest edukacja. Nie jest to łatwe do zrealizowania i nie da się tego zrobić szybko. Chociaż pewne zmiany zachodzą w dużym tempie. Na przykład program Student miał cztery lata temu około tysiąca beneficjentów, a w tej chwili jest już osiem tysięcy. Z drugiej strony, jest to zaledwie 0,3% wszystkich studentów, podczas, gdy w społeczeństwie mamy ponad 14% osób niepełnosprawnych. Dysproporcja jest więc nadal bardzo duża. Sporo więc pracy przed naszym społeczeństwem, w tym - przed samorządami? Dużo jeszcze jest do zrobienia. Dziękuję za rozmowę Rozmawiała Anna Stradowska 3

6 My wskazujemy drogę Czym zajmuje się Fundacja Aktywnej Rehabilitacji? W dużym skrócie, aktywizacją społeczną i zawodową osób niepełnosprawnych ruchowo, które na skutek wypadku doznały trwałego urazu rdzenia kręgowego (URK) i do końca życia będą zależne od wózka inwalidzkiego. Jesteśmy ogólnopolską organizacją pożytku publicznego założoną w 1988 roku przez osoby niepełnosprawne dla osób niepełnosprawnych. Od 18 lat nieprzerwanie realizujemy i rozwijamy kompleksowy program, dzięki któremu wiele tysięcy ludzi uniknęło wykluczenia społecznego i teraz uczy się, pracuje, osiąga sukcesy w sporcie. Wypadki, których skutkiem jest trwały uraz rdzenia zdarzają się codziennie. Taki wypadek zmienia wszystko, tak dla poszkodowanego, jak i dla jego rodziny. Trudno jest nam wyobrazić sobie, co czuje ktoś, kto budzi się w szpitalu i słyszy od lekarza, że już nigdy nie będzie chodzić. Taka osoba myśli, że jej życie właśnie się skończyło, że już zawsze będzie potrzebowała pomocy, niczego sama nie osiągnie, nie zrealizuje swoich marzeń. W tym właśnie momencie, już w szpitalu lub ośrodku rehabilitacyjnym, najwcześniej jak się da, wkracza Fundacja Aktywnej Rehabilitacji. Jako jedyna w kraju, w oparciu o tzw. wzorzec osobowy oraz specjalnie dobrane dyscypliny sportu, uczy, jak wstać z łóżka po urazie i prowadzić aktywne życie mimo niepełnosprawności. Może Pani wyjaśnić, co to jest wzorzec osobowy? Dzięki wieloletnim doświadczeniom wiemy, że osoba po urazie rdzenia kręgowego, zanim zacznie praktyczną naukę umiejętności niezbędnych do funkcjonowania na wózku, musi najpierw chcieć wrócić do aktywnego życia, a potem uwierzyć, że jest to możliwe. Nikt nie przekona jej o tym tak szybko i skutecznie, jak inna osoba na wózku. Dlatego instruktorami fundacji są osoby niepełnosprawne, które dzięki wsparciu FAR uczestnictwie w obozach Aktywnej Rehabilitacji, zajęciach regionalnych, imprezach integracyjnych, kursach komputerowych itd. odzyskały samodzielność, wiarę w siebie i miejsce w społeczeństwie. Teraz chcą pomagać innym tak samo, jak im ktoś pomógł. To oni są wzorcem osobowym, bo to, co mówią, potwierdzają własnym życiem, a praktycznych umiejętności uczą na własnym przykładzie. Rozmowa: Co dzieje się na typowym obozie AR? Nasi instruktorzy przekazują uczestnikom podstawowe umiejętności i informacje niezbędne w dalszym życiu. Uczą, między innymi, samodzielnego wykonywania codziennych czynności: przesiadania się na wózek i zsiadania z wózka, ubierania się i rozbierania, poruszania się po domu i po mieście, pokonywania przeszkód architektonicznych takich jak krawężniki czy schody. Do nauki wykorzystują sześć dyscyplin sportowych technikę jazdy na wózku, trening ogólnokondycyjny, łucznictwo, tenis stołowy i pływanie. Podczas treningów uczestnicy nabierają sił, poprawiają kondycję, zyskują pewność, że ich życie codzienne jako osoby niepełnosprawnej będzie łatwiejsze niż sądzili po opuszczeniu szpitala. W trakcie każdego obozu odbywają się także wykłady i pogadanki dotyczące m.in. właściwego doboru, dopasowania i obsługi wózka inwalidzkiego, metod zapobiegania i leczenia odleżyn, seksu i prokreacji, doboru i dopasowania zaopatrzenia urologicznego i przeciwodleżynowego, przepisów prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych, możliwości kształcenia się i pracy itp. Tak naprawdę nauka trwa 24 godziny na dobę, bo instruktorzy stale przebywają z uczestnikami, mieszkają z nimi, jedzą wspólnie posiłki i spędzają czas wolny. Otwarcie rozmawiają o wszystkich problemach, doradzają i dzielą się swoimi doświadczeniami. Tworzenie przyjaznej atmosfery i integrację grupy ułatwiają zawody, konkursy i dyskoteki. Po obozie osoba niepełnosprawna wraca do domu. Czy dalej musi radzić sobie sama? Nie. Kto raz do nas trafił, może już zawsze liczyć na wsparcie fundacji. Staramy się nie tracić kontaktu z nikim, choć wiele zależy także od osób, którym pomagamy. Jeśli dana osoba tego potrzebuje, może jeszcze raz pojechać na obóz z programem podstawowym lub na inny z programem bardziej zaawansowanym, w zależności od tego, ile się nauczyła. Organizujemy wiele rodzajów obozów. Osoby z tetraplegią, porażeniem czterokończynowym mają inne potrzeby, niż osoby z paraplegią, ze sprawnymi rękami, więc obóz dla osób z tetraplegią musi być prowadzony inaczej. Z podobnych powodów stworzyliśmy obozy specjalistyczne dla dzieci, dla młodzieży, dla kobiet. W tych dla dzieci z Elżbietą Głogowską, prezes Fundacji Aktywnej Rehabilitacji, o roli organizacji pozarządowych w przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych, na przykładzie działań FAR jest więcej elementów zabawy, młodzieżowe organizujemy w czasie wakacji i wzbogacamy o takie atrakcje, jak pokaz walk rycerskich, na kobiecych rozmawiamy o typowo damskich problemach intymnych sprawach zdrowotnych, seksualności, macierzyństwie. Dla tych, którzy po solidnym opanowaniu podstaw są gotowi na nowe wyzwania organizujemy obozy konne, żeglarskie i nurkowe. Poza tym nasz program aktywizacji osób z URK to nie tylko obozy. Są w nim również kursy komputerowe, regionalne i ogólnopolskie imprezy integracyjne, szkolenia dla personelu medycznego, rehabilitantów, opiekunów osób niepełnosprawnych i wolontariuszy. W ramach działalności regionalnej FAR nasi niepełnosprawni instruktorzy prowadzą zajęcia aktywizacyjne, wspierają, informują i pomagają pokonać wszelkie przeszkody, które uniemożliwiają prowadzenie samodzielnego, aktywnego życia. Udzielają szeregu praktycznych wskazówek przydatnych przy załatwianiu formalności związanych z uzyskaniem orzeczenia o niepełnosprawności, odszkodowania, świadczeń rentowych, środków na dostosowanie mieszkania. Podpowiadają, jak najtaniej zbudować bezpieczny podjazd, gdzie można dostosować samochód itd. 4

7 Odpowiadając na potrzeby osób, które po wypadku długo czekają na dofinansowanie wózka inwalidzkiego FAR stworzyła program Pierwszy wózek, w ramach którego nieodpłatnie użycza takim osobom na okres jednego roku wózki dobrane do ich potrzeb na podstawie oceny stanu zdrowia, precyzyjnych pomiarów i wywiadu środowiskowego. Program obejmuje naukę prawidłowej i bezpiecznej eksploatacji takiego wózka. Dzięki temu osoba niepełnosprawna czekając na dofinansowanie do własnego wózka nie leży bezczynnie w łóżku, lecz skutecznie adaptuje się do nowych warunków. Dowiaduje się, czego wymagać od NFZ-u i firm zajmujących się dystrybucją sprzętu rehabilitacyjnego, więc nie marnuje przysługującego jej raz na 5 lat dofinansowania na wózek zupełnie dla niej nieodpowiedni i przyczyniający się do pogłębienia niepełnosprawności. Które z działań FAR można określić jako aktywizację zawodową? Wszystkie. Ktoś, kto nie jest w stanie sam radzić sobie z podstawowymi codziennymi czynnościami i nie wierzy we własne możliwości, raczej nie zacznie szukać pracy. Oferowanie mu szkoleń przygotowujących do jej szukania czy przedstawianie mu konkretnych ofert pracodawców na tym etapie byłoby równie sensowne, jak budowanie domu od dachu. Zanim ruszy na rynek pracy musi od nowa poznać samego siebie i wiele się nauczyć. Nasz program jest pod tym względem bardzo spójny i kompleksowy. Każdy jego element służy realizacji tego samego celu. Ma umożliwić osobie niepełnosprawnej pełną samorealizację we wszystkich wymiarach życia, w tym także w pracy zawodowej. A gdyby musiała Pani coś wybrać? Teoretycznie najbliżej rynku pracy są kursy komputerowe, które dla osoby niepełnosprawnej mogą być przepustką na rynek pracy. Wiele osób po wypadku musi zdobyć nowe kwalifikacje. Dla kogoś, kto był robotnikiem budowlanym, ogrodnikiem, czy monterem powrót do pracy w tym samym zawodzie będzie niemożliwy. Nauka obsługi komputera może być pierwszym krokiem do zdobycia nowego. W dzisiejszych czasach podstawowych umiejętności w tym zakresie wymagają już chyba wszyscy pracodawcy. A jeśli połączymy np. praktyczną wiedzę o ogrodnictwie z umiejętnością obsługi programów graficznych, już mamy nowy zawód. Możemy szukać pracy w prywatnej firmie projektującej ogrody lub sami taką założyć. Może powie Pani coś więcej o tych kursach? Są prowadzone w dwóch formach, stacjonarnej i internetowej. Stacjonarne wybierają osoby dysponujące czasem wolnym, a z internetowych korzystają takie, które z różnych powodów mają trudności z opuszczaniem domu, ale znają podstawy obsługi komputera i dysponują dostępem do internetu. Kursy stacjonarne odbywają się w Zespole Szkół Rolniczych im. St. Staszica w Miętnem. Ośrodek jest dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych, dysponuje nowoczesnym sprzętem i łączami internetowymi oraz doskonale przygotowaną kadrą. Nauka jest bardzo intensywna. Uczestnicy zwykle zostają po zajęciach w sali szkoleniowej, by pod kierunkiem prowadzącego wykonywać dodatkowe ćwiczenia lub własne projekty. O zaangażowaniu obu stron najlepiej świadczy to, że kursantów i prowadzących często można zastać przy komputerze nawet po północy. Programy zajęć i materiały szkoleniowe, opracowywane we współpracy z renomowanymi szkołami wyższymi i instytutami naukowymi, są zbudowane w taki sposób, by umożliwić samodzielne kontynuowanie nauki w domu. Osoby, które opanowały podstawy obsługi komputera iinternetu mogą zgłaszać się na kolejne kursy stacjonarne lub skorzystać z kursów internetowych, na których kontakt z instruktorem oraz innymi uczestnikami kursu umożliwia przygotowana przez specjalistów aplikacja internetowa. Uczestnicy przez internet mają dostęp do materiałów, testów i egzaminów związanych z kursem. Płyty CD z wersją OFF-LINE materiałów szkoleniowych oraz systemem pomocy dostają pocztą przed rozpoczęciem nauki. Znajomość obsługi komputera jest w dzisiejszych czasach przepustką do podjęcia pracy niemal w każdej branży, dlatego tematyka kursów FAR jest bardzo obszerna. Oprócz podstaw obejmuje między innymi obsługę pakietu biurowego MS Office, projektowanie stron www, grafikę komputerową i projektowanie baz danych. Fundacja planuje stopniowe wprowadzanie kolejnych tematów w odpowiedzi na potrzeby rynku pracy i samych osób niepełnosprawnych. Na każdym z kursów uczestnicy zdobywają olbrzymią porcję wiedzy cenionej przez pracodawców. Nowoczesne technologie, z którymi się zapoznają, umożliwiają im wykonywanie pracy nawet bez ruszania się z domu. Telepraca jest doskonałym rozwiązaniem szczególnie dla osób z najcięższymi dysfunkcjami, bo dla nich dopiero przy tej formie pracy nie ma znaczenia, że mieszkają np. na dziewiątym piętrze, bez windy, z małymi szansami na przeprowadzkę. Czy oprócz wprowadzania nowych tematów kursów komputerowych fundacja planuje coś jeszcze? W jakim kierunku będzie się rozwijać? Jak już wspominałam, rozwijamy się nieprzerwanie od 18 lat, przede wszystkim w odpowiedzi na potrzeby środowiska. Teraz w coraz większym stopniu dotyczą one rozwoju zawodowego, więc przy uzupełnianiu naszego programu aktywizacji osób z URK skupimy się na zwiększeniu jego efektywności w rozwiązywaniu problemów związanych z tą właśnie sferą życia. W tym roku Fundacja Aktywnej Rehabilitacji planuje rozbudowanie działalności o kolejne elementy ułatwiające osobom niepełnosprawnym ruchowo z urazami rdzenia kręgowego powrót do samodzielnego, aktywnego życia. Działania w regionach zostaną usystematyzowane, wzmocnione i rozwinięte dzięki stworzeniu stałych Punktów Aktywizacji Zawodowej FAR oraz zatrudnieniu pracowników do ich obsługi. Punkty umożliwią dotarcie do większej liczby osób potrzebujących wsparcia i poszerzenie zakresu tego wsparcia o pomoc w pokonywaniu przeszkód utrudniających bądź uniemożliwiających wejście na otwarty rynek pracy. Do zadań punktów będzie należało m.in. informowanie i doradztwo w zakresie: mobilizacji psychofizycznej osób po URK, przezwyciężania kryzysu pourazowego, uprawnień i ulg dostępnych dla osób niepełnosprawnych na wózkach, programów pomocowych ze środków PFRON, PCPR, MOPR i pomocy społecznej, prawa w zakresie rehabilitacji zawodowej i społecznej, prawa i możliwości co do zatrudniania osób niepełnosprawnych, istniejących w regionie możliwości kształcenia się i pracy, a także współpraca z regionalnymi biurami PFRON, PCPR, MOPR, szkołami i uczelniami, ośrodkami szkoleniowymi, innymi organizacjami pozarządowymi, samorządami, urzędami pracy, organizacjami pracodawców i pracodawcami. Równie istotnym poszerzeniem realizowanego przez fundację programu mają być bezpłatne kursy na prawo jazdy, zwiększające mobilność osób z urazami rdzenia kręgowego, a co za tym idzie leżące przed nimi możliwości znalezienia dobrej pracy. Będą to kursy stacjonarne, dwutygodniowe, prowadzone w dostosowanym ośrodku, obejmujące zajęcia teoretyczne i praktyczne jazdy szkoleniowe z instruktorem w dostosowanych samochodach. Skorzystać z kursów będą mogły zarów- 5

8 no osoby nie posiadające jeszcze prawa jazdy, jak i takie, które już je mają (kursy doszkalające). Uczestnicy z tej pierwszej grupy będą mogli zakończyć kurs zdaniem egzaminu. Pierwsze kursy mają się odbyć już w tym roku. Fundacja ma w planach m.in. kampanię promującą zatrudnianie osób niepełnosprawnych ruchowo poruszających się na wózkach inwalidzkich, budowanie bezpośrednich kontaktów z potencjalnymi pracodawcami, organizowanie dla nich spotkań informacyjnych i szkoleń oraz przeprowadzanie wspólnie z nimi kursów przygotowujących osoby niepełnosprawne do pracy na konkretnych stanowiskach. Mamy również zamiar stworzyć przy FAR Europejskie Centrum Aktywnej Rehabilitacji. Już teraz uczymy metod aktywnej rehabilitacji osoby z innych krajów zainteresowane wprowadzaniem ich na swoim terenie. Wiemy już, czym zajmuje się Fundacja Aktywnej Rehabilitacji. Ale co jest podstawową cechą wyróżniającą takie organizacje, jak FAR? Jaka jest ich rola? Wyróżniamy się pod wieloma względami. Działamy na terenie całego kraju. Od wielu lat realizujemy bardzo skuteczny kompleksowy program, który stale rozwijamy w miarę zdobywania kolejnych doświadczeń. Wszystkie elementy oferty FAR są całkowicie bezpłatne, co jest niezwykle istotne dla osób niepełnosprawnych, dysponujących często jedynie niewielką rentą, podczas gdy ich koszty utrzymania są wyższe niż w przypadku osób pełnosprawnych. Ale najważniejsza jest specjalizacja dogłębna znajomość specyficznych problemów osób z konkretnym typem niepełnosprawności. Odpowiadamy na rzeczywiste potrzeby i dzięki temu cieszymy się ogromnym zaufaniem środowiska. Instruktorami są u nas osoby niepełnosprawne, które wcześniej same korzystały ze wsparcia FAR. Kto mógłby pomagać lepiej od nich? Ze względu na bogatą wiedzę o problemach i potrzebach osób niepełnosprawnych oraz praktycznych doświadczeń wynikających z codziennych kontaktów z tymi osobami, jesteśmy cennymi partnerami władz rządowych i samorządowych w kreowaniu i realizowaniu polityki na rzecz osób niepełnosprawnych. Nasze działania mają też wymierny efekt ekonomiczny. Przyczyniamy się do wzrostu liczby czynnych zawodowo podatników. Tym samym zapobiegamy ich wykluczeniu i uzależnieniu od opieki socjalnej. Odciążamy administrację państwową i samorządową z obowiązków, których wykonywanie wiązałoby się dla niej z koniecznością ponoszenia znacznych dodatkowych kosztów i zatrudniania specjalistów, których brak. Jak powinien wyglądać podział zadań między państwem, samorządami i organizacjami pozarządowymi? Zapobieganie wykluczeniu powinno być realizowane jednocześnie na dwóch poziomach sektora publicznego centralnym i regionalnym. Także współpraca z organizacjami pozarządowymi w tym zakresie powinna rozwijać się równolegle na obu poziomach. Samorządy są nastawione na pomoc socjalną. Mogą włączyć się w fazę końcową aktywizacji zawodowej. Mogą pomagać finansowo w dostosowaniu mieszkania, likwidować bariery architektoniczne, zapewniać możliwość skorzystania z transportu zbiorowego, ułatwiać zdobycie wykształcenia i znalezienie zatrudnienia, wspierać w miejscu pracy. Ale są takie rzeczy, którymi ani państwo z poziomu urzędów centralnych, ani samorząd po prostu nie mogą się zająć. Dlaczego nie? Nawet przy maksimum dobrej woli urzędnik nie jest w stanie poznać potrzeb i problemów związanych z wszystkimi typami niepełnosprawności. Jego wiedza z konieczności jest pobieżna. Ma też ograniczone możliwości udzielenia pomocy. Zapewnienie kompleksowej obsługi na tym samym wysokim poziomie w każdym powiecie i gminie można by było osiągnąć tylko poprzez zatrudnienie w nich specjalistów zajmujących się poszczególnymi typami niepełnosprawności co jest praktycznie niemożliwe. W jednym regionie do takiego specjalisty zwracałoby się 20 osób, a w drugim 200. W oszczędnym państwie to nie do pomyślenia. My, ponieważ koncentrujemy się na jednej grupie, mamy większe możliwości dotarcia do potrzebujących, poznania ich potrzeb i odpowiedzenia na nie konkretnymi działaniami niż urzędnicy z NFZ czy PFRON. Jednocześnie, dzięki temu, że działamy w skali całego kraju, możemy potrzeby tej grupy rozwiązywać kompleksowo i zapewnić im wsparcie na najwyższym poziomie, ponosząc przy tym najniższe możliwe koszty. Czy FAR współpracuje z samorządami? Tak, i to na różne sposoby, np. przy organizacji lokalnych imprez integracyjnych o charakterze sportowym lub informacyjnym w wielu miejscach od morza do Tatr. Przykładem mogą tu być Gdyńskie Targi Aktywnej Rehabilitacji, po których dostaliśmy podziękowanie od Prezydenta Miasta Gdyni. A na drugim krańcu Polski intensywnie współpracujemy z władzami Krakowa jako partnerzy akcji parkingowej Czy naprawdę chciałbyś być na naszym miejscu czy imprez takich jak Tydzień mobilności czy Kocham Kraków z wzajemnością. Wyszkolone przez nas osoby często pracują jako przedstawiciele lub pełnomocnicy organów samorządowych ds. osób niepełnosprawnych. Zależy nam na rozwijaniu tej współpracy, bo tylko współpracując i uzupełniając się wzajemnie możemy pomagać naprawdę efektywnie, tak od strony merytorycznej, jak i od finansowej. A tak generalnie, jakie są Pani zdaniem przyczyny wykluczenia społecznego osób niepełnosprawnych? To trudne pytanie. Nie wiem, czy w ogóle można jednoznacznie stwierdzić, gdzie są źródła wykluczenia. W samej osobie niepełnosprawnej postrzegającej swoją niepełnosprawność jako czynnik ograniczający jej możliwości, czy w otoczeniu, które na szereg sposobów daje takiej osobie do zrozumienia, że jest mniej wartościowa i ma mniejsze prawa. Postawy obu stron są ze sobą ściśle połączone, wynikają z siebie nawzajem tworząc coś w rodzaju zamkniętego kręgu, a może raczej samonapędzającego się procesu. Przyczyny są trudne do zidentyfikowania, bo prawie nigdy nie wychodzą na światło dzienne. Większość ludzi uważających się za cywilizowanych i dobrze wychowanych nigdy nie powie otwarcie, że ich zdaniem osoba niepełnosprawna będzie np. gorzej pracowała. Może nawet tak nie pomyślą, ale podświadomie będą o tym przekonani i wpłynie to na ich decyzje. Poza tym trzeba oczywiście wymienić czynniki zewnętrzne ograniczony dostęp do informacji, bariery fizyczne i finansowe Szczegółowa lista mogłaby być naprawdę długa. W jaki sposób możemy temu przeciwdziałać? Zmiana w sposobie postrzegania niepełnosprawności rozpoczęła się stosunkowo niedawno, ale pierwsze efekty już są widoczne. Spotkanie osoby niepełnosprawnej na ulicy, w szkole, na stadionie sportowym, czy w teatrze nie jest już czymś niezwykłym. Początki są dobre i uważam, że generalnie idziemy we właściwym kierunku. Musimy tylko pamiętać, że ten problem dotyczy nas wszystkich, a przed nami jeszcze dużo pracy. Nadal zdarzają się sytuacje, które nie powinny mieć miejsca. Osoba niepeł- 6

9 nosprawna nie może dwie godziny czekać w korytarzu urzędu, aż pracownik, który ma ją obsłużyć będzie mógł zejść do niej z drugiego piętra. Dostosowana budka telefoniczna, większa i z telefonem umieszczonym na wysokości wygodnej dla osoby na wózku, nie powinna być ustawiona bezpośrednio przy niemożliwym do pokonania wysokim krawężniku. Skrajną bezmyślnością jest zbudowanie nieprzejezdnego podjazdu, który byłby szeroki i wygodny, gdyby na samym jego środku nie zostawiono rosnącego drzewa, czyniącego całą pracę bezcelową to też jest przypadek autentyczny! Częste są także podjazdy zbyt wąskie, zbyt strome bez odpowiednich poręczy. Każdy z nas może przeciwdziałać wykluczeniu. Wystarczy, że będziemy bardziej wrażliwi na potrzeby innych, spróbujemy spojrzeć na świat z ich punktu widzenia, zaoferujemy pomoc. Jeśli nie wiemy jak pomóc możemy poprosić o radę specjalistów w końcu po to są. A najlepiej spytajmy same osoby niepełnosprawne, które reprezentują własne interesy, formułują potrzeby, oczekiwania, wnioski i oceny poprzez organizacje pozarządowe. Rozmowę przeprowadziła Urszula Stefanowicz Fundacja Aktywnej Rehabilitacji ul. Inspektowa Warszawa tel/fax: , info@far.org.pl Dogonić miasto Aktywizacja niepełnosprawnych jest głównie nakierowana na miasta. Natomiast na terenach wiejskich, czy w małych miasteczkach jest jeszcze bardzo dużo do zrobienia mówi Mirosław Mielniczuk, pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych. Przygotowywana jest nowelizacja ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Projekt zakłada kilka punktów, które budzą kontrowersje. Co Pan, jako nowo powołany Pełnomocnik ds. Osób Niepełnosprawnych na ten temat sądzi? Problemem, który podlega ciągłym dyskusjom jest problem zwrotu składki ZUS, którą do tej pory za pracodawcę pokrywał PFRON (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych). Nowelizacja proponuje zmianę polegającą na tym, że tę część składki ma pokrywać pracodawca. Obciążenia pracodawcy zwiększyłyby się i to wzbudza kontrowersje. Sami niepełnosprawni również krytykują ten pomysł, gdyż taki zapis może wpłynąć na ilość miejsc pracy i chęci zatrudniania niepełnosprawnych. Ta sprawa wciąż podlega dyskusjom, pomimo tego, że znajduje się w projekcie poprawki. Czy te kontrowersyjne zapisy zostaną zweryfikowane? Mamy przygotowaną propozycję autopoprawki. Sprawa jest omawiana przez kierownictwo resortu. Propozycja ma wyjść naprzeciw oczekiwaniom pracodawców i osób niepełnosprawnych. W jaki sposób? Nie chcę jeszcze zdradzać szczegółów. Dodam tylko, że w nowelizacji są również kwestie porządkujące niektóre procedury. Pracodawcom zależy na tym, aby refundacja składki następowała jak najszybciej. Mam zapewnienie PFRON, że jest możliwe, aby refundacja następowała w przeciągu miesiąca. Chciałbym również, aby w autopoprawce znalazły się zapisy dotyczące osób niepełnosprawnych prowadzących gospodarstwa rolne. Do tej pory ta sprawa była pomijana. Tymczasem niepełnosprawny prowadzący gospodarstwo rolne jest takim samym pracodawcą i pracownikiem, jak osoba prowadząca działalność gospodarczą w mieście. Rozmowa: Sytuacja niepełnosprawnych bardzo różni się w miastach i na terenach wiejskich? Moim zdaniem aktywizacja niepełnosprawnych jest głównie nakierowana na miasta i tam funkcjonuje dosyć dobrze. Natomiast na terenach wiejskich, czy w małych miasteczkach jest jeszcze bardzo dużo do zrobienia. Tam często osoby niepełnosprawne są pozostawione same sobie, a pomoc ogranicza się tylko do pomocy socjalnej. Tymczasem potrzeba przede wszystkim rehabilitacji zawodowej tych osób, większego wsparcia w uzyskaniu przez nie pracy. Mam nadzieję, że z Mirosławem Mielniczukiem, pełnomocnikiem rządu ds. osób niepełnosprawnych uda mi się doprowadzić do tego, by osoby z tych mniejszych miejscowości miały lepszy dostęp do tego typu działań. Jak wygląda sytuacja zatrudniania osób niepełnosprawnych w administracji publicznej? Obecnie administracja jest zobowiązana zatrudniać 4% osób niepełnosprawnych a w przyszłym roku 5%. Jeżeli tego nie robi, odprowadza z tego tytułu składkę do PFRON. Przykładowo, ZUS odprowadza 27 mln rocznie, ponieważ jest dużą instytucją. Problem polega więc na tym, że pomimo, iż istnieje rozwiązanie prawne, które zobowiązuje do zatrudniania niepełnosprawnych, administracja nie wywiązuje się z tego. Ta sprawa wymaga szczególnej uwagi i działań. Obecnie wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych w państwowych i samorządowych jednostkach organizacyjnych zobowiązanych do dokonywania wpłat na PFRON wynosi 1,2 %. W ministerstwach i urzędach centralnych jest nieco gorzej. W roku ubiegłym wskaźnik zatrudnienia w tych jednostkach 7

10 wyniósł zaledwie 0,63%. Mogłoby być lepiej. Nadal jest zbyt wiele urzędów, ministerstw, agend i samorządów, które niedostatecznie wywiązują się z ustawowego obowiązku. Trzeba dla porównania dodać, że wśród pozostałych pracodawców, zobowiązanych do dokonywania wpłat na PFRON, u których wskaźnik zatrudnienia powinien wynosić 6%, jego wartość wynosi zaledwie 0,8%. Z czego to wynika? Moim zdaniem źle działa przepływ informacji. Pracodawcy często nie wiedzą o tym, że mają obowiązek zatrudniać niepełnosprawnych. Nie ma świadomości tego obowiązku wśród pracodawców i często nie wynika to z ich złej woli. Poza tym, często brakuje osób niepełnosprawnych z odpowiednimi kwalifikacjami. Wśród pracodawców istnieje niestety wiele obaw wynikających z ukształtowanych negatywnych stereotypów związanych z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych. Można więc uznać, że z jednej strony administracja publiczna namawia pracodawców do zatrudniania niepełnosprawnych, ale z drugiej sama nie wywiązuje się z tego obowiązku. Rzeczywiście, chociaż w nieco mniejszym stopniu niż pozostali pracodawcy. Trzeba dążyć do tego, aby zatrudnianie osób niepełnosprawnych w administracji publicznej odpowiadało wysokości określonej przez ustawodawcę. W jaki sposób? Przede wszystkim trzeba dotrzeć do szefów instytucji administracji publicznej z informacją. Trzeba zorientować się, jaki jest poziom zatrudnienia, przeprowadzić kampanię informacyjną, w której zostanie wyjaśnione, że zatrudnianie niepełnosprawnych jest korzystne dla pracodawcy, a być może niedługo zostanie wsparte zachętami finansowymi. Stworzenie, czy przystosowanie miejsca pracy jest dotowane ze środków publicznych. Nowelizacja ustawy o rehabilitacji, którą zaproponował rząd, przewiduje, że będą mogły skorzystać z tego rozwiązania także jednostki sektora finansów publicznych. Kolejny element, to dotarcie do samych osób niepełnosprawnych z informacją, że mają takie możliwości i mogą się ubiegać o pracę w administracji. Trzeba też dotrzeć do osób, które studiują. Być może dobrym rozwiązaniem byłby system staży, praktyk w administracji publicznej. Z tym, że nie chodzi o to, by w konkursach niepełnosprawni mieli jakieś ulgi, gdyż ich kompetencje są na równym poziomie z pozostałymi. Chodzi mi o dotarcie do samych niepełnosprawnych z informacją, że mogą się ubiegać o pracę w różnych instytucjach. Mam nadzieję, że uda mi się te działania rozpocząć, a ich efekt będzie zauważalny. Rozpoczął Pan prace jako pełnomocnik rządu niedawno. Jakie są Pana wcześniejsze doświadczenia we współpracy z niepełnosprawnymi? Sprawami niepełnosprawnych w sposób sformalizowany zajmuję się od niedawna, jednak już wcześniej udało mi się kilka pożytecznych rzeczy dla tego środowiska zrobić. Na przykład kiedy byłem burmistrzem miasta Wolin, we współpracy ze Stowarzyszeniem na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym otworzyliśmy ośrodek. Wyremontowaliśmy pomieszczenie zajmowane wcześniej przez przedszkole. Uzyskaliśmy 80% dopłaty do samochodu, który przewoził niepełnosprawnych. Były to środki z Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Ambasada Kanady pomogła nam wyposażyć ten ośrodek. Było to dziesięć lat temu. Sukcesem jest to, że ośrodek funkcjonuje do dzisiaj. Jak, Pana zdaniem, wygląda obecnie działalność samorządów na rzecz osób niepełnosprawnych? Moja ocena nie jest jednoznaczna. Jednak liczby mówią same za siebie. Biorąc pod uwagę wykorzystanie środków z PFRON, w samorządach powiatowych na rehabilitację społeczną jest wykorzystywanych 92%. Natomiast na zawodową tylko 8%. Skąd taka dysproporcja? Myślę, że wiele samorządów powiatowych nie jest przygotowanych do udzielania innej pomocy niż socjalna. Proste przekazywanie pieniędzy np. na turnusy rehabilitacyjne, funkcjonuje dobrze. Natomiast jest niewiele osób zatrudnionych w samorządach, które kreowałyby nowe rozwiązania, swoje projekty. Ma Pan konkretne pomysły na poprawę sytuacji w zakresie aktywizacji zawodowej? Być może warto byłoby zejść z tego rodzaju pomocą do gmin. Moim zdaniem powinno to iść w dwóch kierunkach. Samorządy mogłyby realizować ściśle określone programy w postaci grantów i być rozliczane z efektów tej realizacji. Poza tym bardzo ważną rolę pełnią organizacje pozarządowe, szczególnie te duże, które są w stanie przyjąć środki, pożytecznie je wykorzystać i się z tego rozliczyć. Trzeba więc szukać płaszczyzny współpracy organizacji pozarządowych z samorządami. Poza tym, może warto byłoby zlecić aktywne poszukiwanie pracy dla niepełnosprawnych właśnie organizacjom. Jeżeli taka organizacja znajdzie pracodawcę i niepełnosprawnego, który zostanie zatrudniony, to otrzyma powiedzmy 50% ustalonego z góry wynagrodzenia. Jeśli niepełnosprawny będzie zatrudniony przez rok lub dwa lata, to uzyska pozostałą część kwoty. Chciałbym, aby odejść od tego, że jedynym miejscem, gdzie się poszukuje pracy, są tylko urzędy pracy. Wracając do sytuacji w samorządach, jakie bariery trzeba tam przezwyciężyć? U podstaw wszelkich działań leży edukacja. Jeżeli urzędnik nie wie, jakie są programy, jeżeli nie ma świadomości, jak można korzystać z pomocy Unii Europejskiej, to nie może podpowiedzieć pracodawcy ani pomóc niepełnosprawnym. Poza tym urzędnikom po prostu musi się chcieć to robić i muszą być rozliczani z efektów swojej pracy. W tej chwili każda forma aktywnej pomocy ma niskie wykorzystanie. Np. na osoby, które w pracy pomagają osobom niepełnosprawnym wykorzystano w ubiegłym roku zaledwie 0,1% środków, czyli 23 tys. zł w całym kraju. Tymczasem pracodawca często boi się zatrudnić niepełnosprawnego, gdyż może on wymagać pewnej formy asystowania. Inny przykład: na zwrot pracodawcom kosztów przystosowania tworzonych lub istniejących miejsc pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych wydano w ubiegłym roku 6 mln. Jest to jednak tylko 1% wydatkowanych środków. Na rehabilitację społeczną wydaje się pieniądze o wiele łatwiej? Świadczą o tym liczby. Na turnusy rehabilitacyjne wydano 16% środków, na warsztaty terapii zajęciowej 30%. Ale finansowanie sportu, kultury, rekreacji turystyki, gdzie trzeba wykazać większą aktywność, to zaledwie 2,5% wydatkowanych środków. Widać więc, że w samorządach brakuje aktywności. Niektórzy pytają, czy samorządy otrzymają więcej pieniędzy na te cele. Trzeba jednak zapytać, czy jeśli otrzymają, to czy te niskie wskaźniki ulegną poprawie? Sądzę, że nie. W jaki sposób chciałby Pan przekonać samorządowców do większej aktywności? Chcę spotkać się z organizacjami samorządowymi i przedstawić im swój punkt widzenia oraz zapoznać się z ich opinią. Chciałbym też, aby kadry zajmujące się w samorządach sprawami osób niepełnosprawnych były jak najlepiej do tego przygotowane. Liczę na dobre zrozumienie i współpracę. Jestem otwarty na każdą inicjatywę ze strony samorządów. Chciałbym też podkreślić, że sprawa niepełnosprawnych to sprawa nas wszystkich, a nie jakiegoś zamkniętego środowiska. Jedna sekunda może zmienić życie każdego człowieka. Warto o tym pamiętać. Dziękuję za rozmowę 8

11 Niepełnosprawni w UE jak daleko odbiegamy od norm europejskich W krajach Unii Europejskiej prawie 50 mln obywateli to osoby niepełnosprawne. Choć kraje członkowskie od kilkudziesięciu lat starają się poprawić ich sytuację, to dopiero w ostatniej dekadzie prowadzi się w UE działania mające doprowadzić do wyrównania szans. Wielu polskim niepełnosprawnym może wydać się dziwne twierdzenie, że niepełnosprawni żyjący w krajach Unii Europejskiej są dyskryminowani. Gdyby to powiedział nasz rodak, moglibyśmy podejrzewać go o skrywane uprzedzenia, a może i zazdrość. Ale stwierdzili to sami przywódcy UE, co miało swoje odzwierciedlenie w uchwalonym w 1997 roku Traktacie Amsterdamskim. Datę tę przyjmuje się jako przełomową w podejściu Unii do niepełnosprawności. Nie oznacza to, że wcześniej Unia mało robiła na rzecz osób niepełnosprawnych. Wtedy jednak, po raz pierwszy, jednoznacznie przyznano, że osoby niepełnosprawne są jedną z grup społecznych narażonych na marginalizację. Traktat nałożył na kraje Unii obowiązek przeciwdziałania dyskryminacji osób niepełnosprawnych. Dowodów nie brakowało: duży odsetek niedostosowanych budynków użyteczności publicznej, urzędów, sklepów, kin, restauracji, jak również środków transportu. Stwierdzono dyskryminację osób niepełnosprawnych starających się o pracę, już na etapie rekrutacji, brak podstawowych aktów prawnych sporządzonych pismem Braille a (dla osób niewidomych), izolowanie osób niepełnosprawnych w zamkniętych środowiskach: zakładach pracy chronionej, szkołach specjalnych, ośrodkach pomocy, pensjonatach. Bez uprzedzeń Głównym celem nowej strategii Unii stało się stworzenie społeczeństwa otwartego i dostępnego dla wszystkich. Powstał szereg niewiążących dokumentów zaleceń, komunikatów, wytycznych, a ponadto dyrektyw obligujących członków UE do przeciwdziałania społecznemu wykluczeniu osób niepełnosprawnych. Nadal jednak główna odpowiedzialność za politykę wobec osób niepełnosprawnych ma spoczywać na poszczególnych państwach członkowskich, korzystających z własnych rozwiązań. Unia postanowiła jednak podejmować działania mające prowadzić do przyjęcia w całej Unii bardziej spójnej polityki wobec tej grupy społeczeństwa. Termin, jaki wyznaczono na wprowadzenie w życie dotychczasowych dyrektyw, to koniec 2006 roku. W krajach Unii Europejskiej nie ma jednej definicji niepełnosprawności używanej przez wszystkie kraje członkowskie. W wielu krajach funkcjonuje nawet kilka definicji, używanych do różnych celów, np. w rehabilitacji społecznej, rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia, opiece medycznej, edukacji. Osoba, która w jednym z państw członkowskich uznawana jest za osobę niepełnosprawną, w innym kraju mogłaby nie otrzymać takiego prawnego statusu. Niepełnosprawność coraz częściej jest rozumiana nie tyle jako rezultat uszkodzenia czy stanu zdrowia, ale raczej jako wynik barier, jakie osoba napotyka w środowisku. W większości krajów Unii stopień niepełnosprawności danej osoby określa się według skali obniżenia sprawności funkcjonalnej organizmu, wyrażony procentowo, od 20 do 100 proc. Za osobę niepełnosprawną, ciężko poszkodowaną, uznaje się taką, u której obniżenie funkcjonalnej sprawności organizmu wynosi przynajmniej 50 proc. Trwają także dyskusje, jak odnosić się do osób niepełnosprawnych, jakich używać terminów w klasyfikacji, tak by nie miały charakteru kategoryzującego oraz stygmatyzującego. Część ludzi woli, aby używać w stosunku do nich określenia osoby z niepełnosprawnością, a inni preferują osoby niepełnosprawne. Jak pokazały badania (Eurobarometer 54.2,2001), zdecydowana większość obywateli Unii jest pozytywnie nastawiona do swych niepełnosprawnych współmieszkańców. Prawie 60 proc. przyznaje, że zna osobiście osobę niepełnosprawną lub przewlekle chorą, z czego 61 proc. stwierdza, że utrzymuje z taką osobą regularne kontakty kilka razy w tygodniu. Większość nie miałaby nic przeciwko temu, by osoba na wózku inwalidzkim była ich sąsiadem (89 proc.), kolegą w pracy (86 proc.), lekarzem (76 proc.) czy nawet szefem (80 proc.). Niemal tyle samo Europejczyków wyraża pogląd, iż osoby chore psychicznie nie powinny być izolowane od społeczeństwa, a dzieci niepełnosprawne powinny uczyć się w tych samych szkołach, co ich pełnosprawni rówieśnicy. Natomiast z opinią, że osoby niepełnosprawne są mniej wydajne w pracy, nie zgadza się 61 proc. ankietowanych. Swobodnie w obecności osoby niepełnosprawnej czuje się 84 proc. mieszkańców Unii (najmniej mieszkańcy landów dawnej NRD i Grecji). Od segregacji do integracji Osoby niepełnosprawne w krajach Unii są, podobnie jak w Polsce, słabiej wykształcone, w porównaniu z osobami pełnosprawnymi. Prawie 2/3 z nich zakończyło edukację na poziomie zaledwie gimnazjum, a wyższym wykształceniem może się pochwalić kilka procent. Najwięcej osób niepełnosprawnych z wykształceniem tylko podstawowym jest we Francji, Włoszech, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii, a z wyższym uniwersyteckim w Finlandii i we Francji. Średnio we wszystkich krajach UE 4 proc. uczących się dzieci i młodzieży wymaga specjalnych form nauczania. Jednak w poszczególnych krajach występują znaczne różnice. Wynikają one z odmiennych procedur diagnozowania specjalnych potrzeb edukacyjnych i samej definicji niepełnosprawności, jak również prowadzonej polityki edukacyjnej państwa wobec dzieci niepełnosprawnych. Najwyższy odsetek dzieci i młodzieży potrzebujących specjalnych form nauczania ma Finlandia aż 17,8 proc. Jednak tylko 1/5 z nich uczy się w szkołach specjalnych, pozostali w szkołach i klasach integracyjnych. W Hiszpanii odsetek ten wynosi 3,7 proc., z czego w szkołach specjalnych uczy się tylko 1/9, w Wielkiej Brytanii odpowiednio 3,2 proc. i 1/3. W Polsce odsetek 9

12 ten wynosi 3,5 proc., z czego 3/4 uczy się w szkołach i klasach specjalnych. Najwięcej dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, uczących się w szkołach specjalnych ma Belgia, ok. 95 proc. Za nią są Niemcy, Holandia i Francja ponad 4/5 uczy się w tego typu szkołach. Politykę. edukacyjną ukierunkowaną przede wszystkim na szkolnictwo integracyjne przyjęły Włochy, Szwecja, Grecja, Hiszpania i Portugalia. W pozostałych krajach występuje kilka rozwiązań edukacyjnych od szkolnictwa ogólnodostępnego i specjalnego, poprzez integracyjne lub z integracyjnymi klasami w szkołach ogólnodostępnych, po wybrane wspólne zajęcia dla wszystkich uczniów. W krajach UE rozwój szkolnictwa integracyjnego widoczny jest głównie na poziomie szkół podstawowych i gimnazjów. Gorzej jest w szkołach średnich. Tutaj jak przyznaje Unia w swoich raportach idea nauczania integracyjnego rozwija się o wiele wolniej. Główną przyczyną jest niedostatek specjalnie przygotowanej kadry pedagogicznej. Nie bez znaczenia jest również niechęć nauczycieli do przyjmowania uczniów niepełnosprawnych z obawy przed obniżeniem poziomu nauczania w klasie. Niepokój podzielają także rodzice uczniów pełnosprawnych. W niektórych krajach także oni muszą wyrazić zgodę na przyjęcie dziecka niepełnosprawnego. Większość krajów Unii przyznaje, że edukacja integracyjna na poziomie szkół średnich powinna zostać otoczona szczególną troską. Lepsza sytuacja jest na wyższych uczelniach, które coraz liczniej mogą przyjmować niepełnosprawnych studentów. Nie wszystkie jednak oferują im specjalne wsparcie w formie zniżek czy dotacji. I w tym wypadku rodzaj oraz wysokość wsparcia znacznie różnią się w poszczególnych krajach Wspólnoty. Duże finansowe wsparcie otrzymują studenci brytyjscy. W czasie każdego roku studiów każdy z nich może maksymalnie otrzymać 1490 funtów, z tytułu powszechnego wsparcia dla studentów niepełnosprawnych (General Disabled Student s Allowance) oraz funtów na inne pozamedyczne cele. Ponadto przysługuje im 4460 funtów na specjalistyczny sprzęt (na cały okres studiów). W Danii niepełnosprawni studenci mogą wystąpić do władz uczelni o wyrównujący zasiłek edukacyjny, który ma pokrywać ich dodatkowe wydatki. Ale to uczelnia określa rodzaj specjalnych potrzeb danej osoby i w jakim wymiarze należy jej pomóc. Pomoc jest jednak ściśle związana z aktywnością studenta i zdanymi przez niego egzammami. Najmniejszą pomoc otrzymują studenci najbiedniejszych krajów Unii. W krajach tych nie istnieją np. państwowe regulacje wspierające finansowo studentów niepełnosprawnych. W Portugalii tylko kilka wyższych uczelni stworzyło odpowiednie programy pomocowe. W Grecji studiujący niepełnosprawni mogą jedynie zaciągnąć niżej oprocentowane pożyczki. Rynek pracy Z badań zleconych przez Komisję Europejską wynika, że na 38 mln wszystkich osób niepełnosprawnych żyjących w krajach UE (dotyczą krajów Piętnastki ), 26 mln jest w wieku produkcyjnym (16 64 lata). Z tej liczby ponad 52 proc. jest nieaktywnych zawodowo, a więc nie pracuje. Do tego należy jeszcze dodać wskaźnik bezrobocia osób niepełnosprawnych (blisko 6 proc.), co w rezultacie daje 58 proc. osób biernych zawodowo. Obecnie wszystkie państwa Unii za główny cel w polityce zatrudnienia osób niepełnosprawnych postawiły sobie wspieranie ich na otwartym rynku pracy. Na początku lat 90. zaczęto w Unii krytykować tradycyjny model zakładów pracy chronionej mówi dr Tadeusz Majewski, autor publikacji Systemy zatrudnienia osób niepełnosprawnych w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Zarzucano im przede wszystkim, że stanowią zamknięte getta, co sprzeczne jest z zasadą integracji zawodowej, że nie stwarzają warunków do podnoszenia kwalifikacji i awansu zawodowego swoich pracowników. I wreszcie, że stanowią zbyt duże obciążenie dla finansów publicznych. Dziesięć krajów Unii ustawowo zobligowało zakłady pracy do zatrudniania osób niepełnosprawnych (podobnie Polska). Te zakłady, które nie zatrudniają niepełnosprawnych, wpłacają na specjalny fundusz określoną sumę pieniędzy, na rzecz rehabilitacji i zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Dodatkowo, w niektórych krajach (Grecja i Włochy) rezerwowane są pewne zawody i stanowiska pracy tylko dla niepełnosprawnych, np. osoby niewidome mają pierwszeństwo przy podejmowaniu pracy telefonisty. Pozostałe pięć krajów Unii (Dania, Finlandia, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania) nie wprowadziły u siebie obligatoryjnego systemu zatrudnienia niepełnosprawnych. Zatrudnienie oparły na prawie do pracy i zasadzie niedyskryminacji. Prawo to wymaga uznania przez społeczeństwo (w szczególności przez pracodawców) prawa osób niepełnosprawnych do pracy zawodowej i takich samych szans w zatrudnieniu, jakie mają osoby pełnosprawne (np. w Finlandii dyskryminacja z powodu niepełnosprawności zagrożona jest karą pieniężną lub karą więzienia do 6 miesięcy). Kraje te starają się zapewnić niepełnosprawnym przede wszystkim kształcenie zawodowe i dostęp do szkoleń, dzięki którym mogą podnosić swoje kwalifikacje, a także zaopatrują ich w odpowiedni sprzęt. Poza tym rządy poszczególnych państw Unii na różne sposoby zachęcają pracodawców do zatrudniania osób niepełnosprawnych. Poza zwolnieniami i odliczeniami podatkowymi, pracodawcy otrzymują również dotacje do wynagrodzeń, na ogół w wysokości połowy stawki na danym stanowisku. Natomiast pracujący niepełnosprawni mogą liczyć na całkowite pokrycie kosztów dojazdu do pracy, a w niektórych krajach (Szwecja, Belgia, Austria, Niemcy) pokrycie kosztów zakupu samochodu i jego przystosowania lub nawet na ochronę prawną przed zwolnieniem z pracy. Większość państw członkowskich nałożyła również na pracodawców obowiązek przystosowania stanowiska i miejsca pracy dla pracownika niepełnosprawnego mówi dr Tadeusz Majewski. Niektóre z nich dostosowują jeszcze organizację oraz godziny pracy do potrzeb takiej osoby. Pracodawcy w tych krajach mogą jednak liczyć na uzyskanie odpowiednich środków na ten cel. Zatrudnienie chronione wciąż jest jednak istotną formą pracy w krajach UE. W zakładach takich największą grupę stanowią osoby z niepełnosprawnością intelektualną, najwięcej w Niemczech i Hiszpanii ponad 80 proc., najmniej w Wielkiej Brytanii 16 proc. i w Holandii 30 proc. Drugą grupę stanowią osoby z fizyczną oraz sensoryczną niepełnosprawnością: w Wielkiej Brytanii 62 proc., w Holandii 43 proc. i Danii 32 proc. Poza wyjątkami, większość zakładów pracy chronionej w krajach członkowskich jest deficytowa i wymaga dotacji z budżetów lokalnych lub centralnych. W niektórych krajach zakłady takie jednak się rozwijają, zwłaszcza w Hiszpanii, Francji, Niemczech, Portugalii i Grecji. W innych traktuje się je raczej jako placówki pomocy społecznej, a nawet służby zdrowia. Kraje UE kładą coraz większy nacisk na to, by pracownicy zakładów pracy chronionej przechodzili do pracy w innych zakładach. Największe osiągnięcia pod tym względem mają Szwecja i Holandia, w których każdego roku kilka procent osób niepełnosprawnych przechodzi na otwarty rynek pracy. W pozostałych krajach wskaźnik ten nie przekracza 2 proc. 10

13 Jak znaleźć pracę? Unia Europejska zobowiązała się do stworzenia w krajach członkowskich 25 mln nowych miejsc pracy do 2010 roku. Dla osób niepełnosprawnych miałoby przypaść od 2 do 3,5 mln. Obecnie na tworzenie nowych miejsc pracy, aktywne szkolenia i rehabilitację przeznacza się w krajach członkowskich średnio mniej niż 6 proc. wszystkich wydatków przewidzianych dla osób niepełnosprawnych. Liderzy Unii przyznają, że to za mało, jeśli chce się poprawić sytuację, zwłaszcza że aż 80 proc. wszystkich wydatków i dotacji wydawanych na osoby niepełnosprawne przeznaczane jest na osoby w wieku 45 lat i starsze. Niepełnosprawni mieszkańcy Piętnastki za najczęstsze powody, dla których nie mogą znaleźć pracy i zatrudnić się, podają kolejno: uprzedzenia pracodawców, brak wykształcenia i przyuczenia do zawodu, wysoki stopień niepełnosprawności, niedostosowanie zakładów pracy, słabe poradnictwo i brak wsparcia psychologicznego oraz obawę utraty minimalnych zasiłków, w przypadku nawet częściowego zatrudnienia. Pracy szukają zazwyczaj za pośrednictwem państwowych urzędów pracy. Jednak z powodu ich słabej efektywności, w coraz większym stopniu rolę tę przejmują organizacje pozarządowe. Widać to szczególnie w Hiszpanii, Niemczech i Wielkiej Brytanii. Gdy osoba niepełnosprawna nie ma odpowiednich kwalifikacji, organizacje starają się przekonać pracodawcę do jej przeszkolenia, a w następnym etapie do zatrudnienia. W tym celu oferują konsultacje prawników, którzy wyjaśniają pracodawcom korzyści płynące z zatrudnienia osoby niepełnosprawnej. Inne organizacje tworzą dla osób niepełnosprawnych specjalne szkolenia kończące się egzaminami państwowymi. Potem rekomendują danego kandydata różnym firmom, gwarantując wysoką jakość jego przygotowania. Idzie lepsze... W 2000 roku Rada Unii Europejskiej wydała istotny akt dotyczący zatrudnienia osób niepełnosprawnych w krajach Unii na otwartym rynku pracy, pierwszą dyrektywę w sprawie równego traktowania osób niepełnosprawnych przy zatrudnieniu i wykonywaniu zawodu (2000/78 EC). Artykuł 5 zobowiązuje pracodawców do przystosowania stanowiska pracy dla osoby niepełnosprawnej oraz do usunięcia barier architektonicznych w miejscu pracy. Dyrektywę tę. wszystkie kraje członkowskie muszą wprowadzić najpóźniej do końca 2006 roku (Polska po wstąpieniu do Unii także musi dostosować polskie ustawodawstwo do przepisów tej dyrektywy). Po tej dacie wszelkie przejawy dyskryminacji w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych staną się nielegalne i podlegać będą określonym sankcjom. Przedsiębiorca nie będzie mógł z góry odmówić osobie niepełnosprawnej zatrudnienia lub awansu, tłumacząc to brakiem przystosowania nowego stanowiska pracy lub barierami architektonicznymi w zakładzie pracy czy biurze. Osoba niepełnosprawna będzie mogła bronić swoich praw w sądzie i starać się o odszkodowanie od pracodawcy. Europa bez barier W Unii Europejskiej przeważa pogląd, że własne ograniczenia funkcjonalne osób niepełnosprawnych w mniejszym stopniu utrudniają im uczestniczenie w życiu społecznym aniżeli bariery środowiskowe. Nawet urzędnicy Komisji Europejskiej przyznają, że w samej Brukseli wiele budynków publicznych jest niedostępnych dla osób niepełnosprawnych. W 2000 roku Komisja Europejska przedstawiła strategię Ku Europie bez barier dla osób z niepełnosprawnością, zmierzającą do likwidacji wszelkich barier utrudniających osobom niepełnosprawnym pełne uczestnictwo w życiu społecznym. Komisja zobowiązała się, że nie będzie finansować projektów, które nie spełniają wymogów dostępności. Postanowiła również poprawić dostępność środków transportu w komunikacji autobusowej, kolejowej, lotniczej i morskiej. W uchwalonej dyrektywie Autobusy i autokary nałożyła wymóg, aby wszystkie autobusy miejskie krajów UE wyposażone były w specjalne pochylnie lub wysuwane automatycznie podłogowe platformy, by miały wydzielone miejsce dla osoby niewidomej oraz psa przewodnika, jak również specjalne wyróżniki kolorystyczne dla osób niedowidzących. Bardzo krytykowanymi usługami komunikacyjnymi, pod względem dostępności dla osób niepełnosprawnych, są przewozy lotnicze. Tylko w kilku krajach osoba niepełnosprawna może liczyć na wysoką jakość usług od momentu, gdy znajdzie się na lotnisku. Zdarza się dość często, że przewoźnicy gubią wózki inwalidzkie lub ich części (akumulatory, podnóżki, oparcia), a czasem nawet odmawiają przyjęcia na pokład osób niepełnosprawnych, niekiedy również psów przewodników, mimo zgłoszenia tego podczas zakupu lub rezerwacji biletu. Życie niezależne Jak piszą Ewa Wapiennik i Radosław Piotrowicz w publikacji Niepełnosprawny pełnoprawny obywatel Europy, w krajach Unii Europejskiej coraz popularniejsza staje się idea niezależnego życia (Independent Living). Kilka krajów już uznało w swych ustawach prawo osób niepełnosprawnych do niezależnego życia. Coraz bardziej odchodzą one od zinstytucjonalizowanych form opieki na rzecz działań, które pozwalają osobie niepełnosprawnej na życie w warunkach domowych. W Szwecji np. domy opieki i specjalne szpitale dla osób z upośledzeniem umysłowym zostały prawie całkowicie zlikwidowane, a ponad 6000 ludzi przeniesiono do własnych domów lub mieszkań chronionych, gdzie mogą liczyć na pomoc. W Danii już w 1998 roku całkowicie zrezygnowano z koncepcji opieki sprawowanej przez duże instytucje na rzecz idei niezależnego Życia. Co ciekawe, w większości sprawami tymi zajmuje się nie Ministerstwo Spraw Społecznych, a Ministerstwo ds. Mieszkalnictwa i Urbanistyki. Ludzie niepełnosprawni żyją tam samodzielnie lub z rodziną, albo w mieszkaniach czy domach grupowych, zwykle po 4 6 osób. Wymagającym największej opieki zapewnia się pomoc i odpowiednie indywidualne wsparcie. Mieszkańcy płacą, jak wszyscy obywatele, za czynsz i swoje osobiste wydatki, jedzenie, ubranie. Nie ponoszą kosztów wynagrodzenia wspierającego ich asystenta. Wielka Brytania, nie chcąc przenosić osób niepełnosprawnych do domów opieki, przeznacza środki finansowe na poprawę ich warunków domowych, tak by mogły dłużej zostać w społeczności lokalnej. Jedynie osoby z poważnymi zaburzeniami psychicznymi umieszczane są w szpitalach psychiatrycznych. Trudniej o zasiłek W krajach Unii obserwuje się stały wzrost liczby osób otrzymujących zasiłki z tytułu niepełnosprawności lub niezdolności do pracy. Całkowita kwota zasiłków i dotacji, jakie otrzymuje jedna osoba, jest niekiedy tak wysoka, że woli ona nie podejmować zatrudnienia, choć mogłaby pracować. Dlatego niektóre kraje Unii już podjęły działania mające zwiększyć aktywność zawodową osób niepełnosprawnych: zanim zdefiniuje się je jako niezdolne do pracy, najpierw pomaga się nabyć nowe umiejętności zawodowe dzięki oferowanym szkoleniom. Podobnie podchodzi się do pracowników, którzy stali się niepełnosprawni z powodu wypadku przy pracy. Stwarza się im warunki, by mogli pozostać w firmie i nadal pracować. Szwecja zmieniła system przyznawania rent inwalidzkich dla osób poniżej 11

14 30-tego roku życia. Zostały one zastąpione zasiłkami chorobowymi i włączone w system ubezpieczenia społecznego. Rozwiązanie to ma zachęcić młode osoby do podejmowania pracy. Podobnie w Finlandii, gdzie niepełnosprawni, którzy nie ukończyli 20-tego roku życia, zamiast renty inwalidzkiej mogą otrzymać rentę rehabilitacyjną, dzięki czemu mogą korzystać ze szkoleń zawodowych. W Holandii natomiast, która jeszcze kilka lat temu wydawała najwięcej ze wszystkich krajów na świadczenia rentowe (ok. 15 proc. PKB produktu krajowego brutto), po reformie orzecznictwa lekarskiego w połowie lat 90. rentę straciło ponad 50 proc. osób poniżej 50-tego roku życia. Wielka Brytania, by ograniczyć narastający napływ rencistów wprowadziła w 1999 roku program pod hasłem Praca dla tych, którzy mogą i zabezpieczenie dla tych, którzy nie mogą. Ograniczając warunki uzyskiwania renty oraz stwarzając nowe możliwości podjęcia pracy, chce się tam spowodować powrót części rencistów na rynek pracy. W tym samym roku Wielka Brytania na 1000 mieszkańców miała 111 rencistów, Włochy 100, Holandia 59, Szwecja 48. W Polsce w tym czasie wskaźnik ten wynosił 94. Za ile wyżyć? W większości państw członkowskich Unii istnieje prawo do minimalnego zasiłku odpowiednik naszego zasiłku z pomocy społecznej, wypłacanego przez państwo osobom znajdującym się w najtrudniejszej sytuacji. Wysokość tego dochodu znacznie różni się w poszczególnych krajach. Na przykład osoba z upośledzeniem umysłowym w Niemczech, która nigdy nie pracowała, otrzyma miesięcznie ponad 1000 euro, tymczasem człowiek w podobnej sytuacji w Hiszpanii dostanie jedynie 250 euro. Jak podają autorzy publikacji Niepełnosprawny pełnoprawny obywatel Europy gwarantowany miesięczny minimalny dochód w 7 badanych krajach UE wynosi średnio 562 euro, lecz w Szwecji 721 euro, w Austrii 667 euro, we Włoszech 563 euro, a już w Hiszpanii tylko 244 euro. Różnice są więc duże. W krajach Unii Europejskiej najlepiej rozwinięty system pomocy na rzecz rodziny ma Francja. Tam wspiera się rodziny wielodzietne, zwłaszcza z trójką i więcej dzieci mówi Bożena Kołaczek, z Zakładu Problemów Rodziny w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie. Wynika to m.in. z polityki prorodzinnej Francji. Natomiast najlepsze rozwiązania prawno-instytucjonalne na rzecz pomocy w dostępie do edukacji, pracy, jak i aktywizacji rodzin z dziećmi, ma Szwecja. Polska jednak nie powinna mieć kompleksów, świadczeń na rzecz rodzin, w tym z dziećmi niepełnosprawnymi, jest stosunkowo dużo (rozwinięta jest też pomoc w formie ulg podatkowych). Oczywiście, średnie polskie zarobki są niższe w porównaniu z innymi krajami, więc i świadczenia są relatywnie niższe. Wykorzystać możliwości Członkostwo Polski w Unii Europejskiej nie gwarantuje jeszcze szybkiej poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych żyjących w naszym kraju. Zależy ona przede wszystkim, od dalszego rozwoju gospodarczego państwa i prowadzonej przez nie polityki. Nowe możliwości otworzyły się przed organizacjami pozarządowymi oraz samorządami, które mają dostęp do większych funduszy unijnych na realizację projektów. Zapewne związanie się ze strukturami europejskimi daje Polsce szansę na rozwój i podniesienie wielu standardów. Otwartą kwestią pozostaje to, jak pomoc ta zostaje wykorzystywana. Jedno natomiast się nie zmienia: ci, którzy chcą odnieść sukces zawodowy, ekonomiczny, społeczny czy po prostu zmienić swoje życie, muszą włożyć w to dużo wysiłku. Ta prosta zasada odnosi się również do osób niepełnosprawnych. Co to jest mainstreaming? Organizacje pozarządowe działające na rzecz osób niepełnosprawnych w krajach Unii Europejskiej (non-governmental organizations NGOs) działają, podobnie jak w Polsce, poza oficjalnymi strukturami władzy państwowej i samorządowej. Niektóre są zwolnione z płacenia podatków lub ich części. Większość może starać się o środki finansowe na konkretne projekty w ramach funduszy strukturalnych, szczególnie Europejskiego Funduszu Społecznego. Komisja Europejska zachęca jednak organizacje pozarządowe, aby tworzyły tzw. organizacje parasolowe (umbrella organizations) skupiające organizacje i stowarzyszenia na poziomie krajowym i europejskim. Takie organizacje są głównym konsultantem dla Komisji Europejskiej, z którymi spotyka się ona regularnie dwa razy w roku. One też współpracują z Parlamentem Europejskim, Radą Europy i Komitetem Regionów. W aktach Unii szczególnie mocno podkreśla się, że organizacje pozarządowe powinny być włączane w planowanie i wdrażanie wszelkich działań dotyczących osób niepełnosprawnych, podejmowanych przez władze państwowe i lokalne. Przy tworzeniu polityki wobec tej grupy ludzi obowiązywać powinna zasada włączania w główny nurt, znana na świecie jako mainstreaming. Oznacza ona, że wszelkie działania władz państwowych i lokalnych powinny być ściśle powiązane i zintegrowane z rozwiązaniami dotyczącymi osób niepełnosprawnych. Inaczej mówiąc, we wszelkich planach władz uwzględnione powinny być aspekty dotyczące niepełnosprawności. Deklaracja madrycka W 2002 roku podczas Europejskiego Kongresu na rzecz Osób Niepełnosprawnych, który odbył się w Hiszpanii, uchwalono Deklarację Madrycką. Proponuje się w niej nową wizję niepełnosprawności, w której ludzie niepełnosprawni nie są podmiotem akcji charytatywnych i pacjentami, ale niezależnymi obywatelami, w pełni zintegrowanymi ze społeczeństwem. W osiągnięciu tego celu wszyscy: lokalne i państwowe władze, organizacje społeczne, pracodawcy, media, nauczyciele, rodzice itp. mają jakąś rolę do odegrania. Oto niektóre postanowienia: 1. Nic o ludziach niepełnosprawnych bez niepełnosprawnych. Wszystkie działania powinny być podejmowane na zasadzie dialogu i współpracy z odpowiednimi organizacjami reprezentującymi osoby niepełnosprawne. 2. Osoby z niepełnosprawnością chcą równych szans, a nie litości. Działania skoncentrowane na takim rehabilitowaniu jednostki, by pasowała do społeczeństwa, zastępowane są stopniowo ogólną filozofią zmieniania orientacji społeczeństwa, tak by otwierało się i przystosowywało otoczenie do potrzeb wszystkich ludzi, w tym i osób z niepełnosprawnością. 3. Tworzenie dostępnego otoczenia. Konieczność likwidacji wszystkich barier środowiskowych: architektonicznych, urbanistycznych, komunikacyjnych. 4. Osoby z niepełnosprawnością jako aktywni obywatele. Osoby niepełnosprawne mają nie tylko prawa, ale także obowiązki. Bariery społeczne sprawiają, że osoby te często nie są w stanie tych obowiązków wypełniać. Powinny aktywnie uczestniczyć we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Autor: Piotr Stanisławski Materiał pochodzi ze strony (skróty, zmiany i aktualizacje: redakcja FPGP) 12

15 Szansa na pracę dla osób niepełnosprawnych Spółdzielnia socjalna krok po kroku Spółdzielnie socjalne nastawiają się na pomoc osobom, które napotykają na trudności w znalezieniu pracy. Są to w szczególności osoby niepełnosprawne. SPÓŁDZIELNIA jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, która w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Przedmiotem działalności spółdzielni socjalnej jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa w oparciu o osobistą pracę jej członków. Celem spółdzielni socjalnej jest zawodowa i społeczna integracja osób uprawnionych do jej tworzenia. Nie działa ona jednak w celu osiągnięcia zysku. Spółdzielnie działają przede wszystkim lokalnie, dostarczając dobra i usługi lokalnym społecznościom. Praca w spółdzielniach socjalnych łączy w sobie cele społeczne i zarobkowe. Pozwala na uzyskiwanie dochodów przez osoby bezrobotne, rozwija ich umiejętności zawodowe oraz pomaga osobom bez pracy w utrzymaniu więzi z lokalną społecznością. Od połowy 2006 roku prawne aspekty tworzenia spółdzielni socjalnych reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. (Dz.U. nr 94/ 2006 poz. 651). Liczba członków spółdzielni nie może być mniejsza od 5-ciu i większa od 50-ciu. Osobami uprawnionymi do tworzenia spółdzielni socjalnych są: 1) Osoby bezrobotne, w rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, 2) Osoby niepełnosprawne, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, 3) Osoby, o których mowa w ustawie z dnia 13 czerwca 2003r. o zatrudnieniu socjalnym. Założyciele spółdzielni, spełniający wymienione kryteria muszą posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, tzn. zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej poprzez dokonywanie czynności prawnych, np. przez zawieranie umów. Członkostwo w spółdzielni nabywają osoby, które ją utworzyły, spełniające kryteria ustalone dla osób tworzących spółdzielnię socjalną, nawet jeśli nie posiadają pełnej zdolności do czynności prawnych, o ile tak stanowi statut spółdzielni socjalnej. Oprócz bezrobotnych niepełnosprawnych (z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych) członkostwo spółdzielni socjalnej mogą nabyć także inne osoby, jeżeli ich praca na rzecz spółdzielni wymaga szczególnych kwalifikacji, których nie posiadają pozostali członkowie. Jednak liczba takich członków nie może być większa niż 20% członków. Jest to ważne, gdyż przekroczenie tego limitu stanowi podstawę do postawienia spółdzielni w stan likwidacji. Na rzecz spółdzielni socjalnej pracę mogą wykonywać także wolontariusze (na zasadach określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie). Stosunek pracy nawiązany na podstawie spółdzielczej umowy o pracę będzie łączył członka spółdzielni socjalnej ze spółdzielnią, przy czym prawo do wynagrodzenia przysługujące członkowi spółdzielni socjalnej nie obejmuje prawa do udziału w nadwyżce bilansowej. Spółdzielnia socjalna firmą spółdzielczą Spółdzielnia socjalna jest organizacją tworzącą taki model działania, który przyczynia się nie tylko do osiągnięcia korzyści ekonomicznych, ale także podtrzymuje i rozwija więzi społeczne. Spółdzielnie socjalne są tzw. firmami społecznymi, czyli podmiotami gospodarczymi o rynkowej orientacji, które równocześnie respektują specyficzne potrzeby osób o słabej zatrudnialności i niskich kwalifikacjach, tworząc szereg form tymczasowego i stałego zatrudnienia. Główne cele przedsiębiorstw społecznych to: reintegracja z rynkiem pracy osób niepełnosprawnych, długotrwale bezrobotnych, zagrożonych lub dotkniętych wykluczeniem społecznym (m.in. osoby uzależnione, byli więźniowie, młodzież, która przerwała obowiązek szkolny), realizacja niezaspokojonych potrzeb społeczności lokalnych poprzez produkcję dóbr i usług, pełnienie roli tymczasowych rynków pracy, stanowiących etap przejścia do otwartego rynku pracy, produkcja dóbr i usług wymagających ekstensywnego zatrudnienia. Działalność przedsiębiorstw społecznych jest ukierunkowana na wspieranie i rozwój społeczności lokalnych i promowanie poczucia odpowiedzialności społecznej na szczeblu lokalnym. W przedsiębiorstwach tych panuje demokratyczne zarządzanie oparte na zasadzie: 1 miejsce = 1 głos. Proces podejmowania decyzji nie jest podporządkowany udziałom kapitałowym i chociaż w przedsiębiorstwach społecznych właściciele kapitału odgrywają istotną rolę, to prawa w zakresie podejmowania decyzji są dzielone z innymi udziałowcami. Zakładamy spółdzielnię Aktualnie przewiduje się dwa sposoby tryby utworzenia spółdzielni socjalnej: 1) tryb indywidualny: założycielami są osoby bezrobotne, niepełnosprawne i inne spełniające warunki ustawy; 2) tryb zinstytucjonalizowany: za pośrednictwem i przy pomocy Centrum Integracji Społecznej oraz poprzez przekształcenie Spółdzielni Inwalidów lub Spółdzielni Niewidomych. 1. Podjęcie decyzji Należy staranie przemyśleć swoją decyzję, poznać swoje mocne strony i ocenić szansę, znaleźć grupę osób, które podejmą wyzwanie i zacząć badać rynek. Poznanie potrzeb lokalnego rynku zagwarantuje nam sukces. Jeśli: podejmiemy decyzję dotyczącą charakteru spółdzielni; mamy pomysł na działalność; posiadamy biznes plan; przyjęliśmy strategię działania; możemy przejść do kroku Napisanie statutu Osoby zamierzające założyć spółdzielnię (założyciele) uchwalają przez min. 5- -ciu członków Statut Spółdzielni wg reguł określonych ustawą Prawo Spółdzielcze (struktura i kompetencje organów wewnętrznych). Statut jest aktem prawnym stanowiącym zbiór przepisów, który powinien dobrze znać każdy członek i działacz spółdzielni. Reguluje on całokształt struktury organizacyjnej spółdzielni, prawa i obowiązki członków oraz inne kwestie niezbędne do prawidłowego funkcjonowania spółdzielni. W chwili obecnej ustawą określającą ramy spółdzielni socjalnej i stanowiącą podstawę do jej rejestracji jest Prawo Spółdzielcze z dnia 16 XI 1982 r.. Najlepiej zlecić pisanie statutu prawnikowi, któremu przekazujemy własną wizję funkcjonowania spółdzielni. 13

16 3. Zwołanie Walnego Zgromadzenia członków spółdzielni Walne Zgromadzenie to najważniejszy decyzyjny organ spółdzielni. W zebraniu uczestniczą wszyscy członkowie-założyciele spółdzielni. Walne Zgromadzenie założycieli uchwala statut poprzez złożenie pod nim podpisów, a także podejmuje uchwały o: powołaniu spółdzielni, powołaniu Zarządu, powołaniu Rady Nadzorczej w przypadku gdy liczba członków spółdzielni jest mniejsza niż 15 nie powołuje się Rady Nadzorczej, a prawo kontroli działalności spółdzielni przysługuje każdemu członkowi. Nazwa spółdzielni niezależnie od jej brzmienia musi zawierać oznaczenie spółdzielnia socjalna. Walne Zgromadzenie jest protokołowane, a protokół podpisany przez protokolanta i przewodniczącego zebrania. Należy jeszcze uzupełnić dokumentację o: złożone przez założycieli zaświadczenia potwierdzające posiadanie uprawnień do bycia członkiem spółdzielni socjalnej, listę obecności wraz z adresami członków założycieli i ich oryginalnym podpisami. 4. Wybór władz spółdzielni Spółdzielnia, jak każda korporacyjna osoba prawna, działa przez swoje organy: Walne Zgromadzenie najwyższy organ spółdzielni składający się ze wszystkich członków (może ono być zastąpione przez zebranie przedstawicieli; wtedy organami demokracji bezpośredniej są zebrania grup członkowskich). Walne Zgromadzenie podejmuje uchwały obowiązujące wszystkich członków i wszystkie organy spółdzielni, Rada Nadzorcza organ co najmniej trzyosobowy, składający się z członków spółdzielni, o charakterze kontrolnym, Zarząd organ o charakterze wykonawczym, składa oświadczenia woli za spółdzielnię i reprezentuje ją na zewnątrz. Statut spółdzielni decyduje o tym czy Zarząd będzie organem jednoosobowym, czy kolegialnym oraz czy będą mogły wchodzić w jego skład osoby nie będące członkami spółdzielni (jednakże przynajmniej jeden członek zarządu musi być członkiem spółdzielni). 5. Złożenie wniosku o zarejestrowanie spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego. W celu zgłoszenia spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego należy wypełnić następujące formularze: KRS-W5 wniosek o rejestrację podmiotu w rejestrze przedsiębiorców, KRS-WK organy podmiotu / wspólnicy uprawnieni do reprezentowania spółki, KRS-WM przedmiot działania. Do wniosku dołącza się: Protokół założycielski Walnego Zgromadzenia (protokół ten podpisują dwie osoby w tym przewodniczący obrad i sekretarz), listę obecności wraz z adresami członków-założycieli i oryginalnymi podpisami, Uchwałę Walnego Zgromadzenia o powołaniu nowej spółdzielni zawierającą: adres siedziby spółdzielni, skład zarządu, skład rady nadzorczej, statut spółdzielni, Dokumenty wymagane przez Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 26 października 2004 r. w sprawie wzorów dokumentów niezbędnych do utworzenia spółdzielni socjalnej (Dz. U. Nr 240, Poz. 2412). Postępowanie rejestrowe kończy się nabyciem osobowości prawnej przez spółdzielnię. Spółdzielnia socjalna podlega obowiązkowemu wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego, który działa przy Sądach Rejonowych Sądach Gospodarczych. 6. Nabycie osobowości prawnej Spółdzielnia nabywa osobowość prawną i rozpoczyna swoją działalność gospodarczą w momencie jej zarejestrowania, a nie powołania. Jeżeli spółdzielnia chce zacząć działalność w późniejszym terminie niż moment zarejestrowania, powinno być to zaznaczone w odpowiedniej uchwale. 7. ZUS i Urząd Skarbowy Kolejnym krokiem jest zgłoszenie spółdzielni do kolejnych rejestrów: we właściwym urzędzie statystycznym aby uzyskać numer REGON, we właściwym urzędzie skarbowym aby uzyskać numer identyfikacji podatkowej (NIP), w ciągu 7 dni od zatrudnienia pierwszego pracownika należy zgłosić spółdzielnię w ZUS jako płatnika składek. Jednocześnie należy otworzyć rachunek bankowy (o rachunku informujemy ZUS i Urząd Skarbowy), zakupujemy pieczęcie firmowe z nazwą spółdzielni, adresem oraz numerem NIP i REGON, pamiętamy, że działalność gospodarczą spółdzielnia musi prowadzić w sposób określony w ustawie Prawo Działalności Gospodarczej z dnia 19 listopada 1999, spełniając warunki związane z ochroną życia i zdrowia ludzkiego, przepisów budowlanych, sanitarnych, przeciwpożarowych i ochrony środowiska, miejsce wykonywania działalności gospodarczej należy zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy i zatrudnić pracowników zgodnie z wymogami Kodeksu Pracy, ustawa o rachunkowości z 29 września 1994 roku ze zmianami w art.2 ust. 1 określa obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych, czyli w zakresie tzw. pełnej księgowości. 8. Wsparcie finansowe Zgodnie z art. 46 ust. 3 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy osobom, które zamierzają utworzyć spółdzielnię socjalną przysługują następujące formy wsparcia: wsparcie do 300% przeciętnego wynagrodzenia dla osoby bezrobotnej na założenie spółdzielni socjalnej, czyli do 7000 zł, wsparcie do 200% przeciętnego wynagrodzenia dla osoby bezrobotnej na przystąpienie do spółdzielni socjalnej, czyli do 4800 zł. Przyznane środki mogą być przeznaczone na zakup środków trwałych, wyposażenia, towaru, maszyn itp. Środki nie mogą być przeznaczone na udziały w spółkach, działalność sezonową zakup ziemi i innych nieruchomości, zakup, remont, adaptację lokalu, w którym będzie prowadzona działalność gospodarcza, jak również nie mogą być przeznaczone na opłaty leasingowe, przejęcie działalności gospodarczej wykonywanej przez inną osobę, pokrywanie kosztów dzierżawy, danin publicznych, szkoleniowych i innych opłat administracyjnych. Zarejestrowanie działalności gospodarczej musi nastąpić po złożeniu w danym urzędzie skarbowym rozliczenia wydatkowania środków, ale nie później niż w ciągu 2 miesięcy od zawarcia umowy. W ramach udzielonego dofinansowania osoba bezrobotna musi nieprzerwanie prowadzić działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy. Po 12 miesiącach ciągłego nieprzerwanego prowadzenia działalności gospodarczej należy przedłożyć zaświadczenia z organów rejestrowych potwierdzające ten fakt. W przypadku niedotrzymania warunków umowy, a w szczególności nie prowadzenia działalności gospodarczej ponad 12 miesięcy, bądź nie rozliczenia w wyznaczonym terminie środków zgodnie z celem, na jaki zostały udzielone, beneficjent zobowiązany jest zwrócić środki wraz z odsetkami ustawowymi w terminie 30 dni. Dodatkowe informacje można uzyskać we właściwym urzędzie pracy. Kolejne regulacje dotyczące wsparcia finansowego spółdzielni socjalnej można znaleźć w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym: finansowanie składek na ubezpieczenia społeczne uczestników Centrum Integracji Społecznej, którzy podjęli działalność gospodarczą w formie spółdzielni socjalnej, zwolnienie z opłaty wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego i opłaty za ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. zwolnienie dochodów przeznaczonych na cele działalności spółdzielni z podatku dochodowego od osób prawnych. 14

17 9. Plusy i minusy spółdzielni socjalnych Plusy: 1) możliwość utworzenia kapitału początkowego przez członków- -założycieli ze środków Funduszu Pracy (środki do 300% przeciętnego wynagrodzenia, tj. 7216,38 zł); 2) wsparcie kapitału początkowego spółdzielni przez nowych, przystępujących do niej członków ze środków Funduszu Pracy (środki do 200% przeciętnego wynagrodzenia, tj.4810,92 zł); 3) zwolnienie z opłat sądowych przy wniosku o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS), opublikowania ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym; propozycja art. 6 ust. 3; 4) ulgi w zakresie opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe (propozycja art. 11 ust. 3; analogia do art. 17 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnianiu socjalnym, z wyjątkiem sytuacji związanych z przekształceniem się spółdzielni inwalidów i spółdzielni niewidomych); 5) możliwość uczestniczenia w otwartym konkursie ofert na realizację zadań na rzecz administracji publicznej. Minusy: 1) 20-procentowy limit członkostwa dla osób, które posiadają inne kwalifikacje niż podstawowi członkowie, a które są niezbędne dla funkcjonowania spółdzielni socjalnej (propozycja art. 5 ust. 6); 2) podział środków i majątku likwidowanej spółdzielni socjalnej; przewiduje się, że tylko część majątku spółdzielni (nie więcej niż 20%) podczas likwidacji może być przekazana członkom spółdzielni; pozostała większość przechodzi na Fundusz Pracy; 3) ograniczenia w dysponowaniu nadwyżką bilansową; członkowie spółdzielni socjalnej nie mogą w sposób dowolny dysponować tą nadwyżką; projekt ustawy określa limity przeznaczania nadwyżki na podstawowe cele spółdzielni fundusz zasobowy oraz działalność społeczną i oświatowo kulturalną; (propozycja art. 10 ust. 1 nadwyżka bilansowa przeznaczana na: a) zwiększenie funduszu zasobowego nie mniej niż 40%; b) cele związane z działalnością reintegracji społecznej i zawodowej, kulturalną oraz oświatową nie mniej niż 40%). 4) konieczność prowadzenia ksiąg rachunkowych w zakresie tzw. pełnej księgowości, wynikająca z ustawy o rachunkowości; ten wymóg wykracza poza kompetencje potencjalnych członków założycieli i może w znacznym stopniu wręcz ograniczyć ich autonomię. Oczywiście stanowi to dodatkowa barierę finansową. Mimo opisanych trudności warto rozwijać ideę spółdzielczości socjalnej, która w przypadku osób niepełnosprawnych może zaoferować wiele atrakcyjnych miejsc pracy. Badanie roli współpracy samorządów gminnych z lokalnymi organizacjami społecznymi i samymi osobami niepełnosprawnymi w procesie inicjowania spółdzielni socjalnych stanowi istotny cel projektu Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, realizowanego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL (informacja o tym projekcie na stronie: Materiały wykorzystane w artykule pochodzą ze stron internetowych: Portalu Spółdzielczego: Krajowej Rady Spółdzielczej: Stowarzyszenia na rzecz Spółdzielni Socjalnych: Spółdzielnia socjalna Feniks relacja praktyka We wrześniu 2006 r. minął rok od wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego w Sądzie Rejonowym w Łodzi Wielobranżowej Spółdzielni Socjalnej pod nazwą Feniks, założonej w Tomaszowie Mazowieckim. Zadaniem powstałej spółdzielni jest walka z wykluczeniem społecznym i marginalizacją ludzi pozostających długo bez pracy czyli reintegracja społeczno-zawodowa. Podstawowymi zasadami spółdzielczości są: demokracja, wzajemna pomoc, zaspokajanie potrzeb członków, aktywne uczestnictwo w życiu tej społeczności. Są to idee społeczeństwa obywatelskiego, którego członkowie są partnerami, ludźmi kreatywnymi i aktywnymi. Społeczeństwa, w którym nie powinno być wykluczonych i pozbawionych szans. Spółdzielnie socjalne funkcjonujące w oparciu o przepisy ustawy o spółdzielniach socjalnych mają na celu aktywizację zawodową i ułatwienie zaistnienia na rynku pracy bezrobotnych w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz osób, o których mowa w ustawie o zatrudnieniu socjalnym z dn r. Szczególną grupę tych osób stanowią osoby niepełnosprawne. Wiodącą specjalnością spółdzielni FE- NIKS jest praca przy remontach wykończeniowych w różnych wnętrzach. Jest to bardzo trudna praca wymagająca wiele cierpliwości i kreatywności. Trzon spółdzielni tworzą: Maria Sowińska prezes członek- -założyciel Mirosław Harasimowicz wiceprezes ds. technicznych, Agnieszka Drochlińska członek i założyciel, Gabriela Musiał członek założyciel, Jakub Ziubiński Maria Sowińska prezes Spółdzielni FENIKS członek-założyciel, Tadeusz Bek członek-założyciel. Rozruch spółdzielni był bardzo trudny. Nie otrzymaliśmy żadnej pomocy finansowej ani od PUP-u, ani od samorządu. Do dnia dzisiejszego po obowiązujące prawo dotyczące spółdzielń socjalnych i jego wykładnię zawracamy się wprost do prawników odpowiednich ministerstw, gdyż urzędnicy samorządowi nie interesują się tą formą aktywizacji zawodowej utrudniając nam i tak trudne zadanie. Pomocnym był fakt uczestnictwa prezes spółdzielni w pracach Nadzwyczajnej Komisji Sejmowej na projektem rządowym ustawy o spółdzielniach socjalnych. 15

18 Siedziba spółdzielni socjalnej FENIKS W chwili obecnej brak zainteresowania tą formą aktywizacji zawodowej przez samorząd sprawia, że wytworzyło się sztuczne bezrobocie. Brak współpracy sprawia, że wielu bezrobotnych pobiera zasiłki z PUP lub MOPS pracując jednocześnie na czarno. Wykazała to wstępna współpraca prezes spółdzielni z działem pośrednictwa pracy przy PUP w Tomaszowie Mazowieckim. Na 20 stu skierowanych z działu pośrednictwa pracy PUP do pracy w spółdzielni socjalnej zgłosiło się 10 osób, w tym 5 bez jakichkolwiek kwalifikacji, 3 z prośbą o wpis, że nie nadają się do tej pracy (nie ma takich wpisów w skierowaniu bezrobotnego), 2 zostało przyjętych. 10 osób pobrało skierowania z PUP i nie zgłosiło się, ani do PUP ze zwrotną adnotacją ze spółdzielni, ani do spółdzielni po pracę. Osoby te zostały skreślone z ewidencji bezrobotnych. Przebiegająca w taki sposób współpraca i weryfikacja bezrobotnych kierowanych z PUP pozwoliłaby w szybkim tempie ograniczyć szarą strefę i wykluczyć nieuczciwych pracodawców, którzy przyczyniają się do marginalizacji bezrobotnych. Dużym problemem wśród bezrobotnych jest alkoholizm, z którym tak naprawdę nikt nie walczy. Do spółdzielni socjalnej nie zgłosił się od chwili jej istnienia żaden alkoholik po przebytej terapii z chęcią do pracy. Spółdzielnia w dalszym ciągu jest na rozruchu i nie narzeka na brak pracy. Jedynym mankamentem jest brak wykluczonych społecznie osób z chęcią do pracy. Maria Sowińska Wielobranżowa Spółdzielnia Socjalna FENIKS w Tomaszowie Mazowieckim tel Toyota pomaga pokonać bariery Jeden na dziesięciu obywateli Wspólnoty Europejskiej jest osobą z niepełnosprawnością (Komunikat Komisji UE NT. Równych Szans dla Osób z Niepełnosprawnością) Mobility mobilność, zdolność poruszania. Cecha, z której zdrowy, pełnosprawny człowiek, nie zdaje sobie sprawy dopóki nie ma ręki lub nogi w gipsie, nie jest przykuty do łóżka. Mamy takich ludzi w Polsce kilka milionów. Ilu? Dokładnie nie wie nikt. Oficjalnie jest w Polsce ok. 5 mln niepełnosprawnych obywateli, inwalidów. Ogromnej większości tych ludzi w Polsce nie stać na samochód, ale wiele setek tysięcy odważnie marzy o zdolności przemieszczania się nie na wózku inwalidzkim, ale za kierownicą nawet najmniejszego, najskromniejszego auta. Samochód dla wielu ludzi to narzędzie pracy, dla osób z dysfunkcją ruchową znacznie większe możliwości pracy, a osobiście więcej szczęścia, ciekawsze, pełniejsze życie. Polska Toyota, jest jednym z niewielu dystrybutorów w Europie, który już wprowadza taki program. Toyota Motor Poland wychodząc naprzeciw potrzebom osób niepełnosprawnych opracowała dla nich unikalny program, którego celem jest ułatwienie lub umożliwienie użytkowania samochodu, a tym samym możliwości przemieszczania się. Na czym on polega? Aby maksymalnie uprościć procedury związane z zakupem i użytkowaniem samochodu opracowany został program Pięciu Kroków. I co bardzo istotne dostosowanie auta w ramach programu nie zmienia ceny standardowej! Centrum Obsługi Klientów programu Toyota Mobility znajduje się w salonie Toyoty AMX w Łodzi/Rzgów. Toyota Motor Poland jest jednym z niewielu dystrybutorów w Polsce, oferującym kompaktowe samochody z bezobsługową skrzynią biegów typu MMT: w Toyocie AYGO najmłodszym i najmniejszym aucie Toyoty, Yarisie nowej generacji oraz Corolli, co zdecydowanie ułatwia proces dostosowania samochodu do indywidualnych potrzeb klienta. 16

19 Prezydent Toyota Motor Corporation Fujio Cho w pełni popiera inicjatywę Toyota Motor Poland, szczególnie, że Toyota przygotowuje obecnie paneuropejski program dotyczący mobilności, którego celem jest m.in. udostępnienie samochodów marki Toyota osobom o niepełnej sprawności fizycznej. W Polsce partnerem programu jest Fundacja Aktywnej Rehabilitacji, która opiekuje się ok. 15 tysiącami osób. Od 15 lat prowadzi kompleksowy program aktywizacji społecznej i zawodowej osób z trwałymi uszkodzeniami rdzenia kręgowego poruszających się na wózkach inwalidzkich. Warto wiedzieć, że Fundacja na Rzecz Transportowych Usług Specjalistycznych dla Niepełnosprawnych TUS opracowała w grudniu 2005 r. raport: Mobilność osób niepełnosprawnych na terenie województwa mazowieckiego diagnoza i rozwiązania. Dane są zatrważające. Z raportu wynika, że w 80 proc. gmin i powiatów woj. mazowieckiego nie ma przystosowanego transportu publicznego, w 74 proc. gmin i powiatów nie ma transportu specjalistycznego, a w 70 proc. takich rozwiązań w najbliższym czasie nie będzie, bo nie są przewidziane w planach! Ludzie z Toyoty chcą pomóc niepełnosprawnym. Czy niepełnosprawni wciąż muszą być zdani tylko na siebie? Toyota postanowiła zlikwidować przynajmniej jedną z barier. Pewnie wielu z nas pamięta jeszcze napędzane silnikami motorowerów trójkołowce z brezentowymi kabinami. Tak w czasach PRL-u państwo manifestowało równość dla wszystkich. Jednak w tym przypadku wspomniane toczydła bardziej dzieliły niż łączyły. Dziś, gdy na naszych ulicach od lat panuje już motoryzacyjna normalność, duch trójkołowców nadal złowrogo unosi się nad naszą rzeczywistością. I chociaż do tej pory już kilkakrotnie próbowano rozwiązać te problemy, dopiero Toyota Motor Poland opracowała kompleksowy program dla osób niepełnosprawnych określony jako Program Pięciu Kroków. Oto jego podstawowe założenia: I podczas pierwszego spotkania z klientem przygotowywana jest oferta indywidualnego dostosowania oprzyrządowania auta oraz ewentualnego dofinansowania zakupu. Wspólnie z klientem wybierany jest model i wyposażenie samochodu, ustalany jest zakres i rodzaj dostosowania. II obsługa prawna transakcji pozwala ustalić formę dotacji, formę zakupu (wysokość wkładu własnego, dotacji, kredytu Toyota Bank Polska właśnie przygotowuje unikalny program ośmioletniego okresu kredytowania), pomóc w wypełnieniu wniosku do instytucji zapewniającej dofinansowanie, zagwarantować pełną obsługę kredytową. III wykonanie niezbędnych przeróbek na miejscu lub w konsultacji z jedną ze współpracujących firm specjalistycznych. IV dostarczenie przebudowanego samochodu po wcześniejszym ustaleniu 17

20 z nabywcą terminu i miejsca odbioru auta. Tym klientom, którzy po raz pierwszy mają do czynienia z urządzeniami dostosowującymi samochód (np. ręczny gaz, hamulec), zapewniona jest nauka obsługi. V po dokonaniu transakcji klient może nadal liczyć na pomoc Toyoty: obsługę serwisową poza kolejnością, natychmiastową pomoc w rozwiązywaniu problemów technicznych (np. modernizację i wymianę zainstalowanych urządzeń), monitorowanie eksploatacji przystosowanego auta. Dlaczego Toyota mogła zaproponować tak unikalną ofertę dla niepełnosprawnych kierowców? Jako jedyni dysponujemy dziś w Polsce ofertą małych samochodów (Aygo, Yaris, Corolla) z bezobsługowymi skrzyniami biegów MMT. Mając jako partnera Fundację Aktywnej Rehabilitacji Toyota mogła dogłębnie rozpoznać oczekiwania tego środowiska i w drodze testów wyeliminować słabe elementy programu. Wykorzystując silną pozycję światowego lidera motoryzacji japońska firma była w stanie zagwarantować, iż dostosowanie auta w ramach programu nie będzie wymagało żadnych dodatkowych opłat, czyli samochód zostanie sprzedany w cenie jego odpowiednika bez przeróbek prawdziwe równouprawnienie! Obecnie pierwsze Centrum Obsługi Klientów programu Mobility znajduje się w salonie Toyoty AMX w Łodzi/Rzgowie. W wypadku wzrostu liczby zleceń Toyota jest przygotowana do uruchomienia kolejnych placówek. Jak widać niepełnosprawny nie musi być wiecznie skazany na wyrzeczenia i półśrodki. Nasz kompleksowy program nie tylko pozwala opracować szczegółową przeróbkę auta, ale także gwarantuje pełną obsługę formalną oszczędzając czas i nerwy zamawiającego. Warto wiedzieć Jeden na dziesięciu obywateli UE jest osobą z niepełnosprawnością. Oficjalnie w Polsce jest ok. 5 mln niepełnosprawnych obywateli, inwalidów. Polska Toyota była jednym z pionierów w tej dziedzinie w Europie. Fundacja Aktywnej Rehabilitacji jest jedną z największych tego typu organizacji w Polsce i zrzesza ok. 15 tys. osób. Prezydent Toyota Motor Corporation Fujio Cho w pełni popiera inicjatywę TMPL (Toyota Motor Poland). Obecnie w koncernie opracowywany jest szczegółowy projekt ogólnoeuropejski działań w tym zakresie. Toyota Mobility Centrum Obsługi Klientów TOYOTA AMX w Łodzi telefon kontaktowy do konsultanta: ; Partnerstwo dla tworzenia miejsc pracy dla osób bezrobotnych i niepełnosprawnych w Elblągu Dobry przykład Działania 1.1 SPO RZL Rozwój i modernizacja instrumentów i instytucji rynku pracy Dobrym przykładem efektywnych działań tworzenia miejsc pracy dla osób bezrobotnych, zagrożonych społecznym wykluczeniem i osób niepełnosprawnych jest projekt Pakt na rzecz aktywizacji elbląskiego rynku pracy rozwój partnerstwa realizowany przez Elbląską Radę Konsultacyjną Osób Niepełnosprawnych (ERKON) od kwietnia br. Projekt jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego SPO RZL , Priorytet 1 Aktywna polityka rynku pracy oraz integracji zawodowej i społecznej, Działanie 1.1 Rozwój i modernizacja instrumentów i instytucji rynku pracy. Wiodącą ideą projektu jest tworzenie partnerstwa międzysektorowego, czyli łączenie sił różnych instytucji i organizacji, w celu osiągnięcia zamierzonego celu. Rozpoczęcie realizacji projektu w ramach EFS poprzedzone było długim okresem przygotowawczym. Inicjującym elementem współpracy partnerskiej stało się porozumienie o współpracy międzyinstytucjonalnej, zawarte 15 stycznia 2004 r. pomiędzy: Gminą Miejską Elbląg, reprezentowaną przez Prezydenta Miasta, Wojewódzkim Urzędem Pracy w Olsztynie (Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej w Elblągu), Powiatowym Urzędem Pracy w Elblągu, Elbląską Radą Konsultacyjną Osób Niepełnosprawnych, Ochotniczym Hufcem Pracy w Elblągu, 18