Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH Nr 98 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2013

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH Nr 98 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2013 dr in. Beata Wi niewska-kad ajan Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Przydomowe oczyszczalnie cieków sposobem rozwi zania problemów gospodarki ciekowej na terenach wiejskich Household sewage treatment plants as a way to solve the problems of wastewater management in rural areas Streszczenie: Ze wzgl du na rosn ce wymagania ochrony rodowiska glebowego i wodnego oczyszczanie cieków pozostaje problemem wci aktualnym. Szczególnie jest to istotne na terenach wiejskich, gdzie kwestia gospodarki wodno- ciekowej wymaga podj cia wielu jeszcze dzia a. Tereny te charakteryzuj si du zmienno ci zabudowy mieszkaniowej, od zabudowy rozproszonej do zabudowy zwartej. Z tego powodu istnieje konieczno rozpatrywania ró nych rozwi za kanalizacyjnych. Na terenach wiejskich budowane s zarówno systemy zbiorcze, jak i indywidualne, tzw. przydomowe. Zdecentralizowane systemy gospodarki ciekowej, których dzia anie opiera si na oczyszczaniu cieków blisko miejsca ich powstawania, znajduj coraz szersz akceptacj. S owa kluczowe: rodzaje przydomowych oczyszczalni cieków, zasada dzia ania przydomowych oczyszczalni cieków, wska niki jako ci cieków Abstract: With regard to the increasing requirements of environmental protection of soil and water, waste water purification is still an actual problem. This is particularly important in rural areas, where the subject of wastewater management still requires much more action. These areas are characterized by a high volatility of housing, from scarce buildings to dense buildings. For this reason, there is a need for consideration of different solutions to sewage systems. In rural areas, both collective and individual systems are built. Decentralized wastewater systems, whose operation is based on wastewater treatment near the site of their formation, find wider acceptance. Key words: types of sewage treatment plants, the principle of operation of sewage treatment plants, water quality indicators Wst p Jednym z podstawowych zada gminy jest rozwi zywanie problemu gospodarki ciekami. Istotne jest to w szczególno ci na terenach wiejskich pozbawionych centralnej kanalizacji. W 2009 roku oczyszczalnie cieków

2 248 B. Wi niewska-kad ajan obs ugiwa y tylko 64% ludno ci kraju (w miastach 88%, na wsi, gdzie mieszka ok. 39% ludno ci kraju, jedynie 27%) [Ma y Rocznik Statystyczny 2010]. W a ciwa gospodarka ciekowa na obszarach wiejskich mo e stanowi problem, przede wszystkim zwi zany ze znacznym rozproszeniem zabudowy co wymusza budow d ugich przewodów kanalizacyjnych. Poci ga to za sob ogromne koszty, na które wi kszo gmin nie sta. Dlatego te, znaczna ilo gmin nie podejmuje stara budowy, czy rozbudowy sieci kanalizacyjnych, a gospodark ciekow realizuje przede wszystkim na zbiornikach bezodp ywowych i ma ych przydomowych oczyszczalniach cieków. Poprawnie dzia aj cych indywidualnych systemów kanalizacyjnych w kraju mamy niewiele. Przewa aj tzw. szamba, czyli teoretycznie szczelne, a praktycznie najcz ciej nieszczelne zbiorniki bezodp ywowe, z których cieki wywo one s do oczyszczalni, a niekiedy w sposób niekontrolowany trafiaj do rodowiska. Przydomowe oczyszczalnie z odprowadzeniem oczyszczonych cieków do gruntu s rozwi zaniem efektywnym i bezpiecznym, pod warunkiem, e s w a ciwie zaprojektowane, wykonane i eksploatowane 1. Budowa przydomowej (przyzagrodowej) oczyszczalni cieków, czyli oczyszczalni o przepustowo ci nie wi kszej ni 5 m 3 cieku na dob, wymaga pewnych nak adów finansowych, lecz jej eksploatacja jest o wiele ta sza w porównaniu do kosztów zwi zanych z wielokrotnym wywo eniem nieczysto ci w przypadku szamba [Brzostowski i in. 2008]. Nale y pami ta o tym, e oczyszczalnia jest inwestycj trwa, maj c przynie korzy ekologiczn i ekonomiczn w d u szym okresie. Jest to zwi zane z tym, e koszt budowy szamba jest ni szy, ni koszt monta u oczyszczalni, ale koszty eksploatacji szamba s znacznie wy sze, ni koszty eksploatacji indywidualnej oczyszczalni. Niniejszy artyku ma wykaza, i przydomowe oczyszczalnie cieków to inwestycje przynosz ce korzy ci zarówno ekologiczne, jak i ekonomiczne. Prawid owo funkcjonuj ce przydomowe oczyszczalnie cieków mog przyczyni si do poprawy stanu gospodarki wodno- ciekowej na terenach wiejskich o rozproszonej zabudowie. Zasada dzia ania przydomowych oczyszczalni cieków Wed ug Brzostowskiego i in., wybór rodzaju oczyszczalni zale y nie tylko od zasobno ci portfela i decyzji inwestora, ale te od pewnych ogranicze prawnych i technicznych zwi zanych z jej budow 2. Buduj c indywidualn oczyszczalni cieków nale y zachowa odpowiednie odleg o ci od m.in. budynków mieszkalnych, studni, granic dzia ki i drzew [Rozporz dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002]. Ka da instalacja musi by dobrana w sposób indywidualny. Jest to mo liwe, poniewa istniej ró - 1 P. Bugajski, T. Bergel, Niedoci enia hydrauliczne przydomowych oczyszczalni cieków, Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, nr 5/2009, s N. Brzostowski, M. Hawry yszyn, D. Karbowski, S. Paniczno, Przydomowe Oczyszczalnie cieków. Poradnik, Podlaska Stacja Przyrodnicza,,Narew 2008, s. 88. Seria: Administracja i Zarz dzanie (25)2013 ZN nr 98

3 Przydomowe oczyszczalnie cieków sposobem rozwi zania problemów 249 ne warianty poszczególnych rodzajów oczyszczalni. Projekt musi uwzgl dnia wiele aspektów, m.in. liczb mieszka ców, a tym samym ilo dostarczanych cieków, charakter obiektu, mo liwo ci gruntowo-przestrzenne 3. Istnieje kilka rodzajów przydomowych oczyszczalni cieków i wiele szczegó owych rozwi za. Mo emy wyró ni pi g ównych rodzajów przydomowych oczyszczalni cieków: z drena em rozs czaj cym, z filtrem piaskowym, z filtrem gruntowo-ro linnym, ze z o em biologicznym, z komor osadu czynnego. Zdaniem Sadeckiej [2010] procesy zachodz ce w ka dej oczyszczalni mo na podzieli na dwa g ówne etapy: beztlenowe i z udzia em tlenu. Osadnik gnilny to pierwszy etap oczyszczania cieków, a podstawowym procesem w nim zachodz cym jest sedymentacja, która polega na rozdzieleniu ci szej fazy sta ej od ciek ej pod wp ywem si y grawitacji. Dla prawid owo zachodz cych procesów oczyszczania istotny jest czas przetrzymania cieków w osadniku. Zaleca si, aby wynosi on w granicach 2,5 4 dni, co gwarantuje mechaniczne oczyszczenie rezultatem jest obni enie warto ci BZT 5, ChZT oraz zawiesin ogólnych. Wyd u enie czasu przetrzymania cieków w osadniku do 10 dni skutkuje pe nym biologicznym oczyszczeniem cieków w procesach beztlenowych 4. Minimalna pojemno osadnika gnilnego wg normy PN EN :2004/A1 to 2,0 m 3, jednak- e istniej tak e zalecenia, aby jego obj to wynosi a co najmniej 3,0 m 3 5. Drugi etap oczyszczania cieków zwi zany jest z doczyszczaniem tlenowym. W tym przypadku decyduj c rol odgrywaj mikroorganizmy tlenowe, dzi ki którym zachodz kolejne procesy biochemiczne. Zgodnie z Rozporz dzeniem Ministra rodowiska w sprawie warunków, jakie nale y spe ni przy wprowadzaniu cieków oczyszczonych do wód i do ziemi [Rozporz dzenie Ministra rodowiska 2006] osadnik gnilny powinien zapewni redukcj zawiesiny co najmniej na poziomie 50% oraz BZT 5 na poziomie 20%. Jest to warunek poprawnego funkcjonowania drugiego stopnia przydomowych oczyszczalni cieków np. drena u rozs czaj cego, filtra piaskowego lub innych sposobów tlenowego oczyszczania cieków. Oczyszczone w ten sposób cieki s wprowadzane do odbiornika. Mo e nim by woda p yn ca lub stoj ca, b d grunt; wówczas odbywa si to za po rednictwem studni ch onnej lub drena u. Wybór odbiornika jest uzale niony od rodzaju zastosowanej oczyszczalni oraz warunków gruntowo 3 P. Bugajski, T. Bergel, Niedoci enia hydrauliczne przydomowych oczyszczalni cieków. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, nr 5/2009, s Z. Heidrich, G. Sta ko, Leksykon przydomowych oczyszczalni cieków, Wydawnictwo Seidel- Przywecki, 2007, s Z. Heidrich, Przydomowe oczyszczalnie cieków. Wyd. COIB, Warszawa 1998, s. 220; B. Osmólska-Mróz, Lokalne systemy unieszkodliwiania cieków, Instytut Ochrony rodowiska, Warszawa 1995, s ZN nr 98 Seria: Administracja i Zarz dzanie (25)2013

4 250 B. Wi niewska-kad ajan wodnych i przestrzennych. W zale no ci od istniej cych warunków na danym terenie, np. poziomu wód gruntowych, rodzaju gruntu, wielko ci dzia ki, mo liwe jest zastosowanie ró nych rodzajów przydomowych oczyszczalni cieków [Brzostowski i in. 2008]. Czynniki warunkuj ce wybór rodzaju przydomowej oczyszczalni cieków Obecnie na rynku oczyszczalni przydomowych istnieje wiele ró nych firm zarówno polskich, jak i zagranicznych prze cigaj cych si w swojej ofercie i cenie. Oczyszczalnie ró ni si konstrukcj i szczegó ami stosowanej technologii, mog by prostej konstrukcji i bardziej skomplikowane, ta sze i dro sze. Przed przyst pieniem do wyboru rodzaju oczyszczalni i elementów oraz urz dze towarzysz cych, konieczne jest przeprowadzenie analizy mo liwo ci technicznych monta u i eksploatacji. Do najwa niejszych czynników, które nale y uwzgl dni przed wyborem rodzaju oczyszczalni zdaniem Brzostowskiego i in. [2008] nale : aktualna i przysz a ilo sta ych u ytkowników, charakter obiektu, poziom wód gruntowych, powierzchnia dzia ki, ród o zaopatrzenia w wod pitn, rodzaj gruntu, g boko wyprowadzenia rury kanalizacyjnej z budynku, inne. Wska nik RLM (równowa na liczba mieszka ców) oznacza adunek substancji organicznych biologicznie rozk adalnych, wyra ony jako wska nik pi ciodobowego biochemicznego zapotrzebowania na tlen w ilo ci 60 g tlenu na dob (art. 43 ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne) 6. Charakter obiektu, jego przeznaczenie, standard wyposa enia, kultura u ytkowania, jak równie wiadomo tego, jakie urz dzenie, o jakich wymaganiach, posiada u ytkownik, ma istotny wp yw nie tylko na sk ad fizykochemiczny cieków, ich ilo i zwi zan z tym nierównomierno, ale tak e na rodzaj i konstrukcj ca ego systemu zwi zanego z przydomow oczyszczalni. W analizie wst pnej musimy uwzgl dni aspekt nierozerwalnie zwi zanym z charakterem obiektu tj. ilo odprowadzanych t uszczów. Celem zabezpieczenia kolejnych elementów uk adu zwi zanego z przydomow oczyszczalni cieków, stosuje si urz dzenia nazywane separatorami t uszczu. Nale y jednak e zaznaczy, i zawarto t uszczów w ciekach 6 G. Sta ko, Leksykon Przydomowych Oczyszczalni cieków, Warszawa 2007, s. 128; Z. Heidrich, G. Sta ko, Leksykon przydomowych oczyszczalni cieków, Wydawnictwo Seidel- -Przywecki 2007, s. 67. Seria: Administracja i Zarz dzanie (25)2013 ZN nr 98

5 Przydomowe oczyszczalnie cieków sposobem rozwi zania problemów 251 z typowego gospodarstwa domowego jest na tyle niewielka, e brak separatora nie wp ywa znacz co na prac osadnika [Brzostowski i in. 2008]. Poziom wód gruntowych ma istotne znaczenie dla posadowienia instalacji ze wzgl du na wymagan prawem 1,50 m odleg o dna rur drena- owych do poziomu zwierciad a wód gruntowych. Jest to odleg o zapewniaj ca biologiczne procesy doczyszczania cieków. Powierzchnia dzia ki poprzez ograniczenia wynikaj ce z przepisów prawa mo e istotnie wp ywa na wybór rodzaju i wielko ci instalacji. Istniej prawne oraz wynikaj ce z zalece producentów oczyszczalni, ograniczenia lokalizacji ró nych jej elementów na dzia ce. Wymagane odleg o ci wynosz : 3 m odleg o ci drena u od drzew, 30 m od studni do poletka, na którym u o one s dreny,15 m od osadnika gnilnego do uj cia wody (studni), 1,5 m od ruroci gów gazowych i wodoci gowych, 0,8 m od kabli energetycznych, 0,5 m od kabli telekomunikacyjnych. Dodatkowe ograniczenie stanowi minimalne odleg o ci mi dzy poszczególnymi nitkami drena u, które wynosz od 1,5 do 2 m. Maksymalna d ugo jednej nitki drena u wynosi m. Powy sze odleg o ci obowi zuj nie tylko dla studni le cych na naszej dzia ce, ale tak e na dzia kach s siednich. Je li ród em zaopatrzenia w wod jest wodoci g powy sze wymogi nie obowi zuj. Zdaniem B a ejewskiego [2003] i Rosena [2002], rodzaj gruntu ma decyduj ce znaczenie, w kwestii czy gleba mo e zosta wykorzystana jako drugi element oczyszczania cieków - doczyszczanie tlenowe, co ma miejsce g ównie w oczyszczalniach drena owych, b d wykorzystana jako odbiornik cieków oczyszczonych. Do tego celu nadaj si tylko gleby przepuszczalne (g ównie piaski i grunty mieszane, w których dominuj gleby piaszczyste). Grunty o takiej charakterystyce zapewniaj odpowiednio d ugi przep yw, niezb dny w procesie oczyszczania cieków. W przypadku gleb bardzo dobrze przepuszczalnych, cieki nie zd si oczy ci, jako rozwi zanie mo na zastosowa dodatkow, wspomagaj c warstw filtracyjn. W przypadku gruntu bardzo dobrze przepuszczalnego i nieprzepuszczalnego mo na zastosowa filtr piaskowy, czyli usun grunt rodzimy i w powsta- ym wykopie zbudowa filtr piaskowy. G boko wyprowadzenia instalacji wewn trznej ma bezpo redni wp yw nie tylko na g boko posadowienia osadnika, ale równie na pozosta e elementy zwi zane z przydomow oczyszczalni cieków. Je eli rura kanalizacyjna jest wyprowadzona z domu na ma ej g boko ci, mo liwe staje si zastosowanie ca kowicie grawitacyjnego sp ywu cieków. Jest to mo liwe przy zachowaniu odpowiednich spadków rur od domu przez osadnik, a po drugi etap oczyszczania tlenowego, czyli drena, z o e biologiczne, osad czynny, filtr gruntowo-ro linny. W innych przypadkach konieczne jest zastosowanie przepompowni [Brzostowski i in. 2008]. Wska niki jako ci cieków oczyszczonych z przydomowych oczyszczalni ZN nr 98 Seria: Administracja i Zarz dzanie (25)2013

6 252 B. Wi niewska-kad ajan Przydomowe oczyszczalnie cieków, jako urz dzenia s u ce ochronie rodowiska musz spe nia pewne kryteria jako ci cieków oczyszczonych narzucane przez prawo polskie [Heindrich i in. 2008, B a ejewski 2003, Rosen 2002, Sta ko 2007]. Ustawa o odpadach [2001] i Ustawa o utrzymaniu czysto ci i porz dku w gminach [1996] nak ada na gminy obowi zek prowadzenia ewidencji przydomowych oczyszczalni cieków w celu kontroli cz stotliwo ci i sposobu pozbywania si powsta ych osadów ciekowych. Tymczasem obiekty te powinny by tak e obj te monitoringiem kontroluj cym jako cieków oczyszczonych odprowadzanych do gruntu. Teoretycznie do oczyszczalni powinny by kierowane cieki z budynków mieszkalnych, natomiast w praktyce, bardzo cz sto trafiaj do nich równie cieki gospodarcze i z innych budynków znajduj cych si na terenie gospodarstwa np. z mycia pomieszcze inwentarskich. Taki stan rzeczy przyczynia si do zwi kszenia adunków zanieczyszcze obci aj cych uk ad technologiczny, co w konsekwencji doprowadza do zwi kszenia st enia zanieczyszcze w ciekach oczyszczonych. Grygorczuk-Peterson [2011] z uwagi na ma ilo danych dotycz cych efektywno ci oczyszczania cieków w oczyszczalniach przydomowych, podj a badania dotycz ce zanieczyszcze cieków przydomowych oczyszczalni w województwie podlaskim. Podj te badania przeprowadzone by y na sze ciu osadnikach gnilnych, jednokomorowych o pojemno ci 3m 3, z których cieki kierowane by y do drena y rozs czaj cych. Z bada przeprowadzonych przez Grygorczuk-Peterson (tab. 1) wynika, i zawarto ci zanieczyszcze cieków wyp ywaj cych z osadników gnilnych by y wysokie, chocia ulega y niezbyt du ym wahaniom. Najni sze warto ci zanieczyszcze by y wy sze od rednich zanieczyszcze nieoczyszczonych cieków komunalnych w Polsce, a mianowicie BZT g. m -3, ChZT g. m -3 i zawiesin ogólnych g. m -3 [Praca zbiorowa 1997]. Jednocze nie stwierdzono, e wyp ywaj ce z osadnika cieki by y mocno m tne, co potwierdzaj wyniki st enia zawiesin ogólnych. Tabela 1. Warto ci i st enia zanieczyszcze badanych cieków [Grygorczuk-Peterson 2011] Zakresy warto ci BZT 5 ChZT Zawiesiny ogólne ph [g. m -3 ] Wahania 6,6-8, rednia Zdaniem Kuczewskiego 7 oraz omotowskiego i Szpindora 8, z prawid owo dobranego i w a ciwie eksploatowanego osadnika gnilnego cieki po- 7 K. Kuczewski, Efekt oczyszczania cieków bytowo-gospodarczych w trzykomorowym osadniku przep ywowym, Zesz. Prob. Tech. San. Wsi, Wroc aw 1995, s. 627, J. omotowski, A. Szpindor, Nowoczesne systemy oczyszczania cieków. Arkady, Warszawa 1999, s Seria: Administracja i Zarz dzanie (25)2013 ZN nr 98

7 Przydomowe oczyszczalnie cieków sposobem rozwi zania problemów 253 winny by klarowne, a ich jako powinna pozwala na dalsze oczyszczanie w gruncie lub innych urz dzeniach. Badane cieki charakteryzowa y si wy szymi parametrami ni tego samego typu cieki powstaj ce w innych krajach. Przyk adowo, wed ug danych literaturowych, we Francji rednia warto BZT 5 w ciekach odp ywaj cych z osadnika gnilnego mie ci si w przedziale g. m -3, a zawarto zawiesin ogólnych w przedziale g. m -3 [Heidrich i in. 2008]. Zdaniem Grygorczuk-Peterson, wysokie warto ci st e zanieczyszcze by y wynikiem zastosowania jednokomorowych osadników gnilnych, Wed ug B a ejewskiego [1999], omotowskiego i Szpindora [1999] a tak e Heidricha i in. [2008], osadnik gnilny powinien by co najmniej dwukomorowy. W przypadku osadników dwukomorowych mo liwa jest redukcja BZT 5 o oko o 30% [Kuczewski 1995]. Osadniki jednokomorowe powoduj obni enie sprawno ci oczyszczania cieków, co przyczynia si do spadku efektywno ci przydomowej oczyszczalni, a wysokie st enia zanieczyszcze w ciekach kierowanych do drena y rozs czaj cych grozi ograniczeniem mo liwo ci odprowadzenia cieków do gruntu. Z bada Seablooma i in. [2004], Jowetta [2007], Rothe a i Lowe a [2007] wynika, i ilo komór nie wp ywa znacz co na wysoko redukcji zawiesin w osadniku, poniewa najwi kszy procent osadu znajduje si zawsze w strefie dop ywowej. W badaniach przeprowadzonych przez Paw sk i in. [2011] monitoringiem obj to pi osadników gnilnych o pojemno ci od 20 do 55 m 3. By y to zbiorniki dwukomorowe, trzykomorowe oraz zbiorniki jednokomorowe. Oznaczone podstawowe parametry zanieczyszcze w ciekach odp ywaj cych z tych osadników, nie wskazuj na popraw skuteczno ci oczyszczania wraz ze zwi kszeniem ilo ci komór. Jak wynika z przeprowadzonych bada, wielokomorowe osadniki gnilne stosowane powszechnie w Polsce wydaj si ma o zasadne [Jowett 2007, Rothe, Lowe 2007]. Poziomy redukcji podstawowych wska ników zanieczyszcze, ró ni si znacz co od siebie i dyskusyjna jest skuteczno redukcji zwi zków biogennych np. azotu ogólnego, która zmienia si w zakresie 3 56%. Osadnik przewidziany jest w g ównej mierze do procesu mechanicznego oczyszczania cieków i dlatego utrzymanie redukcji zwi zków azotu i fosforu na poziomie wy szym ni 40% wydaje si w tpliwe. Pomimo wielu odmiennych stanowisk zwi zanych z liczb komór, rodzajem przegród, poziomami redukcji wska ników zanieczyszcze, osadnik gnilny pozostaje w dalszym ci gu jedynym rozwi zaniem przewidzianym do oczyszczania cieków na terenach bez centralnej kanalizacji. Poprawnie oszacowana pojemno przep ywowa oraz w a ciwa eksploatacja pozwoli na wyd u enie czasu pracy przydomowych oczyszczalni cieków. Aspekt prawny monta u i eksploatacji przydomowych oczyszczalni Analiza prawnych mo liwo ci monta u i eksploatacji przydomowych oczyszczalni zwi zana jest z uregulowaniami wyznaczanymi przez prawo lo- ZN nr 98 Seria: Administracja i Zarz dzanie (25)2013

8 254 B. Wi niewska-kad ajan kalne, wielko ci oczyszczalni (przepustowo ci ), minimalnymi wymaganymi odleg o ciami elementów instalacji od budynków i innych obiektów infrastruktury, wymaganym poziomem oczyszczania cieków, aspektami zwi zanymi z odprowadzaniem oczyszczonych cieków do gruntu i jako ci planowanych rozwi za technicznych [Heidrich i in. 2008, Brzostowski i in. 2008, Heidrich i Sta ko 2007]. Przed podj ciem decyzji nale y upewni si, czy rozpatrywana dzia ka nie znajduje si na obszarze, na którym prawo lokalne wyklucza budow przydomowych oczyszczalni. Je li na terenie gminy nie zosta uchwalony plan zagospodarowania przestrzennego to zgodnie z art. 59 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, potrzebna jest decyzja o warunkach zabudowy. Decyzj tak wydaje wójt, burmistrz albo prezydent miasta. Podstawowym dokumentem umo liwiaj cym rozpocz cie budowy oczyszczalni stanowi pozwolenie na budow. Zgodnie z Ustaw Prawo Budowlane z dn. 7 lipca 1994 r. [Dz.U. Nr 89, poz. 414 z pó n. zm.] pozwolenia na budow nie wymaga budowa indywidualnych przydomowych oczyszczalni cieków o wydajno ci do 7,50 m 3 na dob. W takim wypadku zgod na rozpocz cie budowy przydomowej oczyszczalni cieków wydaje Starostwo Powiatowe. Celem uzyskania takiej zgody nale y z o y w starostwie zamiar budowy oczyszczalni w postaci zg oszenia budowlanego, które ma charakter wniosku [art. 30 ust. 1 pkt 1 ustawy prawo budowlane]. Sposób odprowadzania cieków (do wody lub gruntu) oraz ich ilo, pochodzenie, a tak e miejsce zrzutu (dzia ka inwestora lub inna) podlega unormowaniu. Podstawowym aktem prawnym, który ma tutaj zastosowanie jest Prawo wodne [Dz.U. 2001, Nr 115, poz 1229 z pó n. zm.]. Kluczowym jest poj cie korzystania z wód, wyró nia si trzy ich rodzaje: powszechne, zwyk e i szczególne. Dla potrzeb analizy problematyki przydomowych oczyszczalni cieków istotne s dwa ostatnie. Zwyk e korzystanie z wód ma miejsce wówczas, gdy w a ciciel gruntu, dla zaspokojenia potrzeb w asnych i gospodarstwa domowego oraz indywidualnego gospodarstwa rolnego, korzysta z wody stanowi cej jego w asno oraz z wody podziemnej znajduj cej si w jego gruncie (do 5 m 3 /dob i nie wi cej jak 0,5 m 3 /godz.). Przez szczególne korzystanie z wód rozumiemy takie, które wykracza poza zwyk e. Mo e zatem by zwi zane z poborem wód powierzchniowych i podziemnych oraz co jest istotne, wprowadzaniem cieków do wód lub ziemi. Szczególne korzystanie z wód wymaga uzyskania decyzji administracyjnej - pozwolenia wodnoprawnego. Pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie cieków nie b dzie zatem konieczne w sytuacji, gdy inwestor zamierza odprowadza cieki w ilo ci mniejszej ni 5 m 3 na dob na terenie swojej dzia ki, co jest najcz ciej spotykane w przypadku jednorodzinnej zabudowy. Jednak e sama eksploatacja oczyszczalni wymaga zg oszenia, co najmniej 30 dni przed rozpocz ciem u ytkowania, w starostwie powiatowym zgodnie z art. 152 ustawy Prawo ochrony rodowiska [2001]. Je eli organ w ci gu 30 Seria: Administracja i Zarz dzanie (25)2013 ZN nr 98

9 Przydomowe oczyszczalnie cieków sposobem rozwi zania problemów 255 dni od z o enia zg oszenia nie wniesie sprzeciwu, mo na rozpocz eksploatacj oczyszczalni. W sytuacji, gdy planowana ilo cieków przekroczy 5 m 3 na dob konieczne b dzie uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego niezale nie od tego, czy zrzut cieków nast pi na dzia ce inwestora czy poza ni. W sytuacji, gdy odprowadzamy cieki do gruntu lub do wód niestanowi cych naszej w asno ci musimy uzyska pozwolenie wodnoprawne niezale nie od ilo ci wprowadzanych cieków. Odprowadzanie cieków do gruntu lub wody normuje Rozporz dzenie Ministra rodowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie nale- y spe ni przy wprowadzaniu cieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla rodowiska wodnego. W przypadku wprowadzenia cieków do gruntu miejsce ich wprowadzenia musi by oddzielone warstw gruntu o grubo ci 1,5 m od poziomu wód podziemnych oraz BZT 5 cieków dop ywaj cych musi by redukowane co najmniej o 20%, a zawarto zawiesin ogólnych co najmniej o 50%. W przypadku wprowadzenia cieków do gruntu lub urz dzenia wodnego cieki musz odpowiada wymaganiom dla oczyszczalni o RLM od 2000 do 9999 (tabela 2). Przed przyst pieniem do wyboru rodzaju oczyszczalni i elementów oraz urz dze towarzysz cych, konieczne jest przeprowadzenie analizy mo liwo ci technicznych monta u i eksploatacji. Tabela 2. Wymagane warto ci wska ników zanieczyszcze dla oczyszczalni o RLM od 2000 do 9999 [Rozporz dzenie M 2006] Wska nik BZT 5 ChZT Zawiesiny ogólne Azot Fosfor Max. zawarto [mg/dm 3 ] % redukcji Podsumowanie Tradycyjny model gospodarki ciekowej (system kanalizacji zbiorczej, transportuj cej cieki do centralnej oczyszczalni) to system sprawdzaj cy si, zw aszcza na terenach zurbanizowanych, o g stej zabudowie. Jednak tego rozwi zania nie mo na automatycznie przenosi na tereny wiejskie, poniewa problemem s wysokie koszty zarówno na etapie inwestycji, jak i pó niejszej eksploatacji systemu. Ze wzgl du na rosn ce wymagania ochrony rodowiska glebowego i wodnego, kwestia gospodarki wodno- ciekowej, szczególnie na terenach wiejskich o rozproszonej zabudowie wymaga podj cia wielu jeszcze dzia a. Na terenach wiejskich budowane s zarówno systemy zbiorcze, jak i indywidualne, tzw. przydomowe [Heidrich 1998, Heidrich i in. 2008, Kuczera 2010, Szyd owska 2010]. ZN nr 98 Seria: Administracja i Zarz dzanie (25)2013

10 256 B. Wi niewska-kad ajan Przydomowe oczyszczalnie cieków powinny by obj te monitoringiem kontroluj cym jako oczyszczonych cieków odprowadzanych do odbiornika Mo e nim by woda p yn ca, stoj ca b d grunt, co si odbywa za po rednictwem studni ch onnej lub drena u. Wybór odbiornika jest uzale niony od rodzaju zastosowanej oczyszczalni oraz warunków gruntowo wodnych i przestrzennych. W zale no ci od istniej cych warunków na danym terenie, np. poziomu wód gruntowych, rodzaju gruntu, wielko ci dzia ki, mo liwe jest zastosowanie ró nych rodzajów przydomowych oczyszczalni cieków [Brzostowski i in. 2008]. Prawid owo wykonana instalacja oczyszczaj ca nie powinna powodowa jakichkolwiek negatywnych skutków a cieki oczyszczone dostaj ce si do gruntu powinny zalicza si do drugiej klasy czysto ci. Bibliografia B a ejewski R Przydomowe oczyszczalnie cieków. Wyd. O rodek Doradztwa w Zarzeczewie, W oc awek Brzostowski N., Hawry yszyn M., Karbowski D., Paniczno S., Przydomowe Oczyszczalnie cieków, Poradnik, Podlaska Stacja Przyrodnicza Narew Bugajski P., Bergel T., Niedoci enia hydrauliczne przydomowych oczyszczalni cieków. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich 5/2009. Heidrich Z., Kalenik M., Podedworna J., Sta ko G., Sanitacja wsi. Wyd. Seidel Przywecki SSP z o.o. Warszawa Heidrich Z., Sta ko G., 2007: Leksykon przydomowych oczyszczalni cieków, Wydawnictwo Seidel-Przywecki Heidrich Z., Przydomowe oczyszczalnie cieków. Wyd. COIB, Warszawa Jowett E.C., Comparing the performance of prescribed septic tank to long, narrow flooded designs, WEFTEC Technical Program 16, San Diego Kuczera M., Gospodarka ciekowa w gospodarstwie rolnym, Poradnik Gospodarski nr 11/2010. Kuczewski K., Efekt oczyszczania cieków bytowo-gospodarczych w trzykomorowym osadniku przep ywowym. Zesz. Prob. Tech. San. Wsi. Wroc aw omotowski J., Szpindor A., Nowoczesne systemy oczyszczania cieków. Arkady Ma y Rocznik Statystyczny, GUS, Warszawa Osmólska-Mróz B., Lokalne systemy unieszkodliwiania cieków, poradnik, wydawnictwo: Instytut Ochrony rodowiska, Warszawa Paw ska K., Pulikowski K., Strzelczyk M., Rajmund A., Osadnik gnilny - podstawowy element przydomowych oczyszczalni. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, PAN Praca zbiorowa, Poradnik eksploatatora oczyszczalni cieków. Wyd. PZITS, Pozna Seria: Administracja i Zarz dzanie (25)2013 ZN nr 98

11 Przydomowe oczyszczalnie cieków sposobem rozwi zania problemów 257 Rosen P. Przydomowe oczyszczalnie cieków, Warszawa Rothe N.K., Lowe K.S., Wastewater composition and variability as obtained from literature source, WEFTEC Technical Program 16, San Diego Rozporz dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 15 czerwca 2002). Rozporz dzenie Ministra rodowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie nale y spe nia przy wprowadzaniu cieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szkodliwych dla rodowiska wodnego (Dz.U. Nr 137/2006, poz. 984 z pó n. zmianami). Sadecka Z., Biologiczne podstawy oczyszczania cieków. Wyd. Seidel- Przywecki, Warszawa Seabloom R.W., Bounds T.R., Loudon T., Septic Tank, University Curriculum Development for Decentralized Wastewater Management, EPA Sta ko G., Leksykon Przydomowych Oczyszczalni cieków, Warszawa Szyd owska J., Odpady w gospodarstwie rolnym, Poradnik Gospodarski, 2/2010. Ustawa Ustawa o utrzymaniu czysto ci i porz dku w gminach z dnia 13 wrze nia 1996 r. Dz.U. 132 poz. 622 z pó n. zm. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne (Dz.U Nr. 115, poz. 1229). Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U Nr 62 poz. 628). Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony rodowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 z pó n. zm). Ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku Prawo budowlane (Dz.U. Nr 106, poz z pó n. zm.). ZN nr 98 Seria: Administracja i Zarz dzanie (25)2013

12 258 B. Wi niewska-kad ajan Seria: Administracja i Zarz dzanie (25)2013 ZN nr 98