Baltica ~ Silesia. Polska i Łotwa bliscy nieznajomi Polija un Latvija tuvie nepazīstamie

Transkrypt

1 Baltica ~ Silesia Polska i Łotwa bliscy nieznajomi Polija un Latvija tuvie nepazīstamie

2 tom 1. numer Baltica ~ Silesia Polska i Łotwa bliscy nieznajomi Polija un Latvija tuvie nepazīstamie Red. Krystyna Puntak Łukasz Rogoziński Grzegorz Zarzeczny

3 Spis treści Satura rādītājs Baltica ~ Silesia, 2013, t. 1, nr 1 ISSN XXXX-XXXX Komitet redakcyjny: Maciej Darski, Krystyna Puntak, Łukasz Rogoziński, Grzegorz Zarzeczny Rada redakcyjna: Jan Miodek (przewodniczący), Urszula Dobesz, Barbara Dwilewicz, Jānis Siliņš, Krzysztof Szyrszeń, Jüri Talvet Recenzenci: Raimonds Briedis, Anna Dąbrowska, Juris Goldmanis, Ēriks Jēkabsons, Anna Kalve, Nicol Nau, Tomasz Piekot, Ewa Stryczyńska-Hodyl, Rafał Zimny Redaktor językowy: Anna Kalve (język łotewski) Skład: Michał Wolski Okładka: Małgorzata Skibińska Korekta: Ewelina Moroń Publikacja jest dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-na tych samych warunkach 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów. Zezwala się na wykorzystanie publikacji zgodnie z licencją pod warunkiem zachowania niniejszej informacji licencyjnej oraz wskazania autora jako właściciela praw do tekstu. Treść licencji jest dostępna na stronie Fragmenty zapisu nutowego utwórów autorstwa Pēterisa Vasksa zamieszczone za zgodą SCHOTT MUSIC GmbH & Co. KG Wydawnictwo Wrocław 2013

4 6 7 Krystyna Puntak, Łukasz Rogoziński, Grzegorz Zarzeczny Polska i Łotwa bliscy nieznajomi 8 Artykuły Monika Michaliszyn Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze na podstawie materiałów zachowanych w Państwowym Historycznym Archiwum Łotwy 21 Krystyna Puntak Kultura i literatura Łotwy oczyma Stanisława Kolbuszewskiego, Stanisława F. Kolbuszewskiego i Jacka Kolbuszewskiego 57 Justyna Prusinowska Śpiący rycerze w literaturze łotewskiej 91 Katarzyna Kucia Muzyczne trwanie wobec przemijania. Three poems by Czeslaw Milosz Pēterisa Vasksa 127 Tomasz Otocki Tematyka krajów bałtyckich w emigracyjnym piśmie Robotnik ( ) 153 Komunik aty Krzysztof Szyrszeń Kości zostały rzucone w 2008 roku Urszula Dobesz Współpraca Szkoły Języka Polskiego i Kultury dla Cudzoziemców UWr oraz Centrum Języka i Kultury Polskiej Łotewskiej Akademii Kultury w Rydze 188 Kamila Augustyn Z pamiętnika Erasmusa, czyli o... nauczaniu historii literatury polskiej w Łotewskiej Akademii Kultury w Rydze 196 raksti Kristina Puntaka, Lukašs Rogoziņskis, Gžegožs Zažečnijs Polija un Latvija tuvie nepazīstamie 9 Monika Mihaļišina Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā pamatojoties uz materiāliem saglabātiem Latvijas Valsts vēstures arhīvā 21 Kristina Puntaka Latvijas kultūra un literatūra Staņislava Kolbuševska, Staņislava F. Kolbuševska un Jaceka Kolbuševska acīm 57 Justīne Prusinovska Dusošie bruņinieki latviešu literatūrā 91 Katažina Kucija Mūzikas pastāvība un eksistences nenotvēramība. Pētera Vaska Three poems by Czeslaw Milosz 127 Tomašs Otockis Baltijas valstu tematika emigrācijas laikrakstā Strādnieks ( ) 153 Ziņojumi Kšištofs Širšeņs Kauliņi ir mesti 2008.gadā Uršula Dobeša Sadarbība starp Vroclavas Universitātes Poļu Valodas un Kultūras skolu ārzemniekiem un Latvijas Kultūras akadēmijas Poļu kultūras un valodas centru 189 Kamila Augustīna No ERASMUS dienasgrāmatas, jeb par... poļu literatūras vēstures mācīšanu Latvijas Kultūras akadēmijā Rīgā 197 Literatura Joanna Chojnicka Laima Muktupāvela. Reportaż i baśń 207 Laima Muktupāvela Słoń 211

5 8 9 Polska i Łotwa bliscy nieznajomi Polija un Latvija tuvie nepazīstamie Oddajemy w Państwa ręce pierwszy numer czasopisma naukowo-kulturalnego Baltica ~ Silesia. Zrodziło się ono jako owoc współpracy Łotewskiej Akademii Kultury w Rydze oraz Uniwersytetu Wrocławskiego, a dokładniej Centrum Kultury i Języka Polskiego LKA oraz Szkoły Języka Polskiego i Kultury dla Cudzoziemców UWr. Od 2008 r. wrocławscy studenci i absolwenci specjalności nauczanie języka polskiego jako obcego wyjeżdżają do Rygi na staże lektorskie, studenci łotewscy przyjeżdżają zaś do stolicy Śląska, by uczestniczyć w lektoratach języka polskiego. Te dydaktyczno- -naukowe podróże okazywały się na tyle inspirujące, że rozbudziły zainteresowanie tematyką łotewską czy szerzej bałtycką we wrocławskim środowisku polonistycznym. Podobne procesy zachodziły też nad Dźwiną. Zachęceni przez wicedyrektor Szkoły Urszulę Dobesz uznaliśmy, że nadszedł czas na stworzenie forum wymiany łotewsko-polskich myśli, badań czy dzieł kulturalnych. Nie chcieliśmy jednak zawężać profilu przyszłego czasopisma do tematyki rysko-wrocławskiej: stąd dzięki chęci współpracy wyrażonej przez pracowników specjalności bałtologicznej UAM oraz Litewskiego Uniwersytetu Edukologicznego w Wilnie, a także przy wsparciu prężnie w Instytucie Filologii Polskiej UWr działających Studium Języka i Kultury Litewskiej oraz Studenckiego Koła Naukowego Lituanistów Labas, mogliśmy powołać do życia czasopismo, którego obszar zainteresowań obejmuje Polskę oraz Litwę i Łotwę. Wierzymy, że niebawem również i Estonię. Baltica ~ Silesia ma zatem być czasopismem z zakresu nauk humanistycznych i społecznych poświęconym związkom krajów bałtyckich i Polski. Chcielibyśmy, by na jego łamach obok tekstów stricte naukowych pojawiały się także recenzje, komentarze, opinie czy sprawozdania dotyczące wydarzeń naukowych i kulturalnych istotnych dla relacji bałtycko-polskich. I wreszcie Baltica ~ Silesia ma być również przestrzenią do tworzenia takich relacji. W związku z tym planujemy w każdym numerze publikować tłumaczenia nowych litewskich i łotewskich utworów literackich. Chcielibyśmy, by Baltica ~ Silesia łączyła dwa obszary, które choć sobie bliskie, w znacznej mierze pozostają jednocześnie sobie obce. Państwa bał- Atdodam Jūsu rokās pirmo zinātnes un kultūras žurnāla Baltica ~ Silesia numuru. Tas radās kā Latvijas Kultūras akadēmijas un Vroclavas Universitātes, precīzāk LKA Poļu Kultūras un Valodas centra un Vroclavas universitātes Poļu Valodas un Kultūras skolas, sadarbības rezultāts. Kopš gada Vroclavas Universitātes studenti un absolventi ar specializāciju poļu valodas kā svešvalodas mācīšana brauc uz Rīgu stažēties (pasniegt poļu valodu), bet Latvijas studenti brauc līdz pat Silēzijas galvaspilsētai, lai piedalītos poļu valodas nodarbībās. Šie mācību un zinātniskie braucieni ir izrādījušies tik iedvesmojoši, ka ir izraisījuši interesi par Latviju, vai plašākā mērogā par Baltiju Vroclavas poļu filologu aprindās. Līdzīgi procesi norisinājās arī Daugavas krastos. Skolas direktores vietnieces iedvesmoti, nolēmām, ka ir pienācis laiks latviešu-poļu ideju, pētījumu un kultūras darbu apmaiņas foruma izveidošanai. Tomēr nevēlējāmies sašaurināt jaunā žurnāla profilu tikai līdz Rīgas un Vroclavas tematikai, tādēļ pateicoties vēlmei sadarboties, kas izskanēja no Adama Mickeviča Universitātes baltu filoloģijas studiju virziena un Lietuvas Edukoloģijas universitātes darbinieku puses, un pateicoties aktīvam atbalstam no Vroclavas Universitātes poļu filoloģijas institūtā esošām Lietuviešu Valodas un Kultūras studijām, kā arī Studentu Zinātniskā Lituānistu pulciņa Labas, varējām, radīt žurnālu, kura galvenā tematika skar Poliju, Lietuvu un Latviju. Ceram, ka drīzumā arī Igauniju. Tādējādi žurnālam Baltica ~ Silesia ir jākļūst par izdevumu, kas ietver humanitāro un sociālo zinātņu tēmu loku, kas veltītas Polijas un Baltijas valstu sakariem. Vēlamies, lai žurnāla lappusēs līdzās strikti zinātniskiem tekstiem tiktu publicētas arī recenzijas, komentāri, viedokļi vai pārskati par aktuāliem zinātnes un kultūras notikumiem, kas ir nozīmīgi baltu un poļu starpvalstu sakariem. Galu galā Baltica ~ Silesia ir arī jākļūst par sava veida kultūras telpu, kur šie sakari tiks veidoti. Tādēļ plānojam katrā numurā publicēt jaunus Latvijas un Lietuvas literatūras tulkojumus. Vēlamies, lai Baltica ~ Silesia vienotu divus apgabalus, kas, lai gan atrodas netālu viens no otra, lielā mērā vienlaicīgi ir attālināti. Baltijas valstis jop-

6 10 Polska i Łotwa bliscy nieznajomi Polija un Latvija tuvie nepazīstamie 11 tyckie wciąż nie zajmują należnego im miejsca w świadomości mieszkańców Polski. Historia i kultura Łotwy czy Litwy to często dla nich terra incognita. A przecież kultury polska, litewska, łotewska to kultury od wieków współistniejące. Ale czy współistnienie tych kultur w ciągu wieków przełożyło się na ich przenikanie? Czy o historii każdego z tych krajów opowiadamy ze świadomością konieczności odwoływania się do historii dwu pozostałych? Baltica to dla Polaków ciągle rubieże. Bliskie, a wciąż nieznajome. Litwa i Łotwa to prężne, niepodległe, bogate kulturowo kraje, najbliżsi sąsiedzi Polski, a jednocześnie bardziej obce niż niejeden kraj innego kontynentu. W pewnym sensie podobną rubieżą jest też Silesia region naznaczony kulturą i historią kilku narodów i krajów, który obecnie jest do tego stopnia wyrugowany ze świadomości Polaków, że skłonni są, przebywając w jego stolicy Wrocławiu mówić, że nazajutrz jadą na Śląsk. Chcemy te dwie rubieże ze sobą zapoznać. Największe ich skarby są przecież na wyciągnięcie dłoni. Wierzymy, że najpełniejsze poznanie może nastąpić tylko za pomocą prawdziwej komunikacji. Niezapośredniczonej przez dodatkowe języki czy perspektywy. Stąd decyzja o rezygnacji z języka angielskiego, lingua franca współczesnej nauki. Stąd też decyzja o bezpośrednich tłumaczeniach tekstów i o ich paralelnym, dwujęzycznym układzie: każdy artykuł będzie miał swoją polską i (zależnie od tematyki) litewską bądź łotewską wersję. W ten sposób chcemy dać czytelnikom z obu rubieży symboliczną możliwość bezpośredniego spotkania na kartach naszego czasopisma. Bezpośrednim impulsem do powstania pierwszego numeru czasopisma Baltica ~ Silesia były Dni Łotwy ważne wydarzenie naukowo-kulturalne, które miało miejsce we Wrocławiu w kwietniu 2012 roku. Jego pomysłodawczynią i główną organizatorką była doktorantka UWr Krystyna Puntak. Dni Łotwy odbyły się dzięki współpracy i zaangażowaniu Stacjonarnego Studium Doktoranckiego Wydziału Filologicznego UWr, Towarzystwa Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Szkoły Języka Polskiego i Kultury dla Cudzoziemców UWr oraz Klubokawiarni Mleczarnia. Od 20 do 22 kwietnia wrocławianie mieli okazję uczestniczyć w wystawie fotografii, panelu dyskusyjnym wzbogaconym pokazami animacji łotewskiej, wieczorze poetyckim, pokazie filmowym, a przede wszystkim w sesji naukowej. Referenci i dyskutanci poruszyli wiele ciekawych tematów z zakresu literatury, lingwistyki, historii, kultury. Tytuł konferencji: Polska i Łotwa bliscy nieznajomi, zaczerpnięty został z tekstu Jarosława Lindenberga, byłego ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej na Łotwie. W organizatorach wydarzenia zrodziło rojām neieņem sev pienākošo vietu Polijas iedzīvotāju apziņā. Latvijas vai Lietuvas vēsture un kultūra poļiem bieži vien ir terra incognita. Taču poļu, lietuviešu un latviešu kultūras jau gadsimtiem ilgi pastāv līdzās viena otrai. Bet vai, pateicoties gadsimtus ilgajai šo kultūru līdzāspastāvēšanai notiek domu apmaiņa? Vai par šo valstu vēsturi mēs stāstam ar apziņu par to, ka jāatceras un jāatsaucas uz pēdējo divu valstu vēsturi? Baltica poļiem joprojām ir pierobeža. Tuva, bet joprojām neizzināta. Lietuva un Latvija ir plaukstošas, neatkarīgas, kulturāli bagātas valstis, vistuvākie Polijas kaimiņi, un vienlaicīgi šīs valstis ir svešākas nekā neviena vien valsts citā kontinentā. Savā ziņā līdzīga pierobeža ir arī Silesia reģions, kurā iezīmējas vairāku tautu un valstu kultūra un vēsture, kura šobrīd ir līdz tādam pakāpienam izspiesta no poļu apziņas, ka ierodoties tās galvaspilsētā Vroclavā, poļi mēdz teikt, ka rīt brauks uz Silēziju. Mēs vēlamies iepazīstināt šīs divas pierobežas. Galu galā to lielākie dārgumi atrodas rokas stiepiena attālumā. Ticam, ka pilnīga iepazīšana var notikt tikai ar reālas komunikācijas palīdzību, tiešā komunikācijā bez papildus valodu vai perspektīvu palīdzības. Tāpēc tika pieņemts lēmums par atteikšanos no angļu valodas, mūsdienu zinātnes lingua franca. Tāpēc arī tika pieņemts lēmums par tiešu tekstu tulkojumu un to paralēlu ievietošanu divās valodās: katram rakstam būs sava poļu un (atkarībā no tematikas) lietuviešu vai latviešu versija. Šādā veidā mēs vēlamies dot lasītājiem no abām pierobežām simbolisku tiešas tikšanās iespēju mūsu žurnāla lappusēs. Par tiešu pirmā numura Baltica ~ Silesia impulsu kalpoja Latvijas dienas svarīgs zinātnes un kultūras notikums, kurš norisinājās gada aprīlī Vroclavā. Notikuma idejas autore un galvenā organizatore bija Vroclavas Universitātes doktorante Kristina Puntaka. Latvijas dienas norisinājās, pateicoties Vroclavas Universitātes Filoloģijas Fakultātes dienas nodaļas doktorantūras studiju, Vroclavas Poļu Filoloģijas Draugu apvienības, Vroclavas Universitātes Poļu Valodas un Kultūras skolas, kā arī kluba kafejnīcas Mleczarnia sadarbībai un ierosmei. No 20. līdz 22. aprīlim vroclavniekiem tika dota iespēja piedalīties fotogrāfiju izstādē, dzejas vakarā, filmu skatē, zinātniskajā sesijā, kā arī paneļa diskusijās, kuras bija bagātinātas ar latviešu animācijas filmām. Referenti un diskusiju dalībnieki diskutēja par daudziem interesantiem tematiem par literatūru, lingvistiku, vēsturi un kultūru. Konferences nosaukums: Polija un Latvija tuvie nepazīstamie, tika aizgūts no bijušā Polijas Republikas vēstnieka Latvijā Jaroslava Lindenberga, teksta. Pasākuma organizētājos radās pārliecība, ka pēc konferences

7 12 Polska i Łotwa bliscy nieznajomi Polija un Latvija tuvie nepazīstamie 13 się przekonanie, że publikacja tomu pokonferencyjnego nie wyczerpałaby potencjału zawartego w wystąpieniach. Formuła czasopisma znacznie bardziej odpowiadała na zrodzone wtedy oczekiwanie stałego, niejednorazowego miejsca wymiany naukowych refleksji dotyczących zagadnień letonistycznych, a w dalszej perspektywie bałtyckich. Zawsze na tle relacji z Polską. Pierwszy numer czasopisma otwierają dwa artykuły dotyczące postaci wielce zasłużonych dla tworzenia i rozwijania relacji łotewsko-polskich w obszarze kultury: naukowców Stanisława Kolbuszewskiego oraz jego synów Stanisława Franciszka i Jacka. Pierwszy artykuł, autorstwa Moniki Michaliszyn z Uniwersytetu Warszawskiego, ukazuje łotewsko-polskie stosunki naukowe i kulturalne okresu międzywojennego. Geneza, rozwój i próby przezwyciężenia wymuszonego ograniczenia tych stosunków w trakcie dramatycznych zawirowań wojennych i na skutek sytuacji geopolitycznej zaistniałej po II wojnie światowej ukazane są przez pryzmat działalności i dokonań profesora Stanisława Kolbuszewskiego na Uniwersytecie Łotwy w Rydze. Kolbuszewski, następca Juliana Krzyżanowskiego na stanowisku wykładowcy literatur słowiańskich na tej uczelni, był niezwykle płodnym naukowcem i niekłamanym pionierem w dziedzinie współczesnych polskich badań dotyczących łotewskiej literatury, a także częściowo folkloru i języka. Licznymi publikacjami przybliżył Polakom wiedzę o Łotwie, a Łotyszom zaprezentował polską myśl humanistyczną. Chcąc efektywniej tworzyć, wzmacniać i rozwijać kulturalne więzi między dwoma narodami, szybko opanował łotewszczyznę co sprawia, że w symboliczny sposób może być patronem dwujęzycznego czasopisma Baltica ~ Silesia. Drugi artykuł, którego autorką jest Krystyna Puntak z UWr, przedstawia także dokonania synów profesora Kolbuszewskiego. Kontynuowali oni dzieło zapoczątkowane przez ojca: Stanisław Franciszek na gruncie literaturoznawstwa, językoznawstwa i translatologii, Jacek literaturoznawstwa oraz folklorystyki. Oba artykuły prezentują mało lub w ogóle do tej pory nieznane fakty i źródła: pochodzące z Państwowego Historycznego Archiwum Łotwy, Narodowej Biblioteki Łotwy, prywatnych wywiadów z profesorem Jackiem Kolbuszewskim, a także udostępnionych przez tegoż rodzinnych archiwów. Trzeci artykuł niniejszego tomu omawia pochodzenie i proces ewolucji motywu śpiących rycerzy w literaturze łotewskiej. Justyna Prusinowska z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przedstawia spójny, diachroniczny model rozwoju tego motywu, zestawiając jego łotewskie realizacje z aspektami międzynarodowymi i przykładami z literatury polskiej. sējums neizsmels visu ietverto potenciālu konferences referātos. Žurnāla forma ievērojami vairāk atbilda tolaik dzimušām ilgām pēc patstāvīgas, atkārtotas zinātnisko refleksiju apmaiņas, kas skartu jautājumus saistītus ar Latviju, un tālākā perspektīvā ar Baltiju. Vienmēr uz Latvijas un Polijas attiecību fona. Pirmajā žurnāla numurā ir publicēti divi raksti par izcilo zinātnieku profesora Staņislava Kolbuševska un viņa dēlu, Staņislava Francišeka un Jaceka, pētījumiem. Pētnieku darbības rezultātā latviešu un poļu kultūras sakari tika veidoti un attīstīti. Pirmais raksts, kuru uzrakstījusi Monika Mihališina no Varšavas Universitātes, veltīts latviešu-poļu zinātnes un kultūras sakariem starpkaru periodā. Ģenēze, attīstība un mēģinājums pārvarēt šo sakaru ierobežošanu kara uzliesmojumu laikā un ģeopolitiskās situācijas rezultātā, kas radās pēc Otrā pasaules kara, tiek attēloti Latvijas Universitātes profesora Staņislava Kolbuševska darbības un veikumu skatījumā. Kolbuševskis, Juliāna Kšižanovska pēctecis slāvu literatūras pasniedzēja amatā, bija neparasti veiksmīgs zinātnieks un izcils mūsdienu latviešu literatūras pamatlicējs Polijā, daļēji arī darbojās folkloras un valodas pētījumu laukā. Zinātnieks bija autors vairākām publikācijām, ar to palīdzību viņš pietuvināja zināšanas par Latviju poļiem, bet latviešiem pasniedza poļu humānisma domu. Vēlme darboties efektīvāk, stiprināt un uzlabot kultūras saites starp šīm divām tautām pamudināja zinātnieku ātri apgūt latviešu valodu, tāpēc viņš simboliski var būt uztverts kā divvalodīgā žurnāla Baltica ~ Silesia patrons. Otrais raksts, kura autore ir Kristina Puntaka no Vroclavas Universitātes, ir veltīts profesora Kolbuševska dēlu paveiktajam. Profesora Kolbuševska dēli turpināja tēva iesākto darbu: Staņislavs Frančišeks strādāja literatūrzinātnes, translatoloģijas un valodniecības jomās, bet Jaceks pievērsās literatūrpētniecības un folkloristikas jautājumiem. Abi raksti iepazīstina lasītāju ar līdz šim maz vai pilnībā nezināmiem faktiem un avotiem. Informācija tika iegūta no Latvijas Valsts Vēstures arhīva, Latvijas Nacionālas bibliotēkas, no privātām intervijām ar profesoru Jaceku Kolbuševski, kā arī, iegūstot profesora atļauju, no viņa ģimenes arhīva. Šā izdevuma pirmā numura trešais raksts apskata dusoša bruņinieka motīva izveidošanos un evolūcijas procesus latviešu literatūrā. Justīna Prusinovska, Ādama Mickieviča universitātes pārstāve, uzskatāmi parāda šī motīva kompaktu un diahronisku attīstības modeli, salīdzinot tā izpausmes latviešu daiļradē ar starptautiskiem aspektiem un piemēriem no

8 14 Polska i Łotwa bliscy nieznajomi Polija un Latvija tuvie nepazīstamie 15 Wypełnia tym samym lukę, jaką do tej pory był brak gruntownego omówienia literackiego motywu śpiących rycerzy w odniesieniu do literatury łotewskiej. Interdyscyplinarny artykuł Katarzyny Kuci z Uniwersytetu Jagiellońskiego przynosi ciekawą analizę dzieła łotewskiego kompozytora duchowego Pēterisa Vasksa, który w swym Three poems by Czeslaw Milosz dokonał muzycznej interpretacji cyklu wierszy polskiego noblisty. Jak stwierdza autorka: Być może namysł nad relacjami zachodzącymi między słowem a muzyką pozwoli w pewnym stopniu na ukazanie związków kulturowych i duchowych Polski i Łotwy. Część naukową tego numeru zamyka artykuł Tomasza Otockiego z Uniwersytetu Warszawskiego, który przynosi analizę zawartości emigracyjnego czasopisma PPS Robotnik pod kątem obecności na łamach tego organu prasowego tematyki związanej z Litwą, Łotwą i Estonią. Artykuł, ze względu na wybrany przez autora materiał i ramy czasowe, ukazuje z ciekawej, zewnętrznej perspektywy stopień zainteresowania krajami bałtyckimi przez polską (socjalistyczną) emigrację powojenną. W kolejnej części numeru znajdą Państwo teksty dokumentujące współpracę między Łotewską Akademią Kultury w Rydze a Szkołą Języka Polskiego i Kultury dla Cudzoziemców Uniwersytetu Wrocławskiego. Krzysztof Szyrszeń i Urszula Dobesz opisują nawiązanie i rozwój naukowo-dydaktycznych kontaktów między placówkami, a Kamila Augustyn dzieli się refleksjami związanymi z procesem kształcenia łotewskich studentów w zakresie historii literatury polskiej. Jest to więc swego rodzaju tryptyk, ukazujący początkową ideę i początki jej wcielania w życie oraz prezentujący faktyczne jej efekty. Pierwszy numer czasopisma zamykają tekst prezentujący postać współczesnej łotewskiej pisarki Laimy Muktupāveli oraz przekład jej opowiadania, które miało swoją premierę w 2005 roku podczas festiwalu Czytanie prozy, oba autorstwa Joanny Chojnickiej z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Pierwszy numer czasopisma powstawał długo. Być może zbyt długo. Wiemy jednak, że wyruszyliśmy w drogę, której kształt i trudności na niej pojawiające się są niezmienne od wielu lat. Dowodem podobnych doświadczeń jest choćby zamieszczony na końcu wstępu fragment korespondencji dwu znamienitych prekursorów łotewsko-polskiego edytorstwa prof. prof. Stanisława Franciszka oraz Jacka Kolbuszewskich. poļu literatūras. Raksts tādējādi aizpilda robu, kādu līdz šim radīja rūpīga pārsprieduma par literārā motīva dusošie bruņinieki latviešu literatūras kontekstā trūkums. Krakovas Jagelonu universitātes pārstāves Katažinas Kucijas starpdisciplinārais raksts piedāvā lasītājiem latviešu garīgās mūzikas komponista Pētera Vaska daiļdarba aizraujošu analīzi. Komponists savā skaņdarbā Three poems by Czeslaw Milosz piedāvā muzikālu interpretāciju poļu Nobela prēmijas laureāta dzejas ciklam. Kā apgalvo raksta autore: Iespējams, pārdomas par sakarībām starp vārdiem un mūziku zināmā mērā ļaus attēlot Latvijas un Polijas ne tikai kultūras, bet arī garīgas saiknes. Žurnāla zinātnisko daļu noslēdz Varšavas Universitātes pārstāvja Tomaša Otocka raksts. Raksta autors piedāvā PPS emigrācijas žurnāla Strādnieks satura analīzi, pievēršot uzmanību šī preses izdevuma ietvaros iekautajai tematikai un jautājumiem, kas saistīti ar Latviju, Lietuvu un Igauniju. Autors, izvēlētā laika posma un materiālu kontekstā, parāda interesantu ārējo kārtību un ataino ieinteresētības līmeni, kādu attiecībā pret Baltijas valstīm izrādīja poļu (sociālistiska) pēckara emigrācija. Nākamajā žurnāla sadaļā lasītājiem piedāvājam rakstus, kuros tiek dokumentēta esošā sadarbība starp Latvijas Kultūras akadēmiju Rīgā un Vroclavas universitātes Poļu Valodas un Kultūras skolu ārzemniekiem. Kšistofs Širšeņs un Uršula Dobeša apraksta idejas par zinātniski-didaktisko kontaktu izveidošanu un attīstīšanu starp abām mācību iestādēm, kamēr Kamila Augustina dalās savā pieredzē un pārdomās par latviešu studentu izglītošanas procesiem poļu literatūras kontekstā. Šie raksti veido savā veidā triptihu, iepazīstinot ar sākotnējo sadarbības ideju, ar to, kā šī ideja tika ieviesta praksē, kā arī ataino tās patieso darbību dzīvē. Pirmo žurnāla numuru noslēdz raksts, kurā lasītājam tiek dota iespēja iepazīties ar latviešu rakstnieci Laimu Muktupāvelu, kā arī ar viņas stāsta tulkojumu, kura pirmlasījums notika gadā festivāla Prozas lasījumi. Gan raksta, gan tulkojuma autore ir Ādama Mickieviča universitātes Poznaņā pārstāve Joanna Hojnicka. Pirmais žurnāla numurs tapa ilgi. Varbūt pat pārāk ilgi. Taču apzināmies to, ka esam uzsākuši ceļu, kura virziens un sastaptās grūtības paliek nemainīgas jau daudzus gadus. Par līdzīgas pieredzes piemēru kalpo kaut vai ievada beigās ievietots divu izcilu latviešu-poļu izdevējdarbības pamatlicēju prof. Staņislava Francišeka un prof. Jaceka Kolbuševsku sarakstes fragments.

9 16 Polska i Łotwa bliscy nieznajomi Polija un Latvija tuvie nepazīstamie 17 W tym miejscu chcielibyśmy gorąco podziękować osobom i instytucjom, bez których Baltica ~ Silesia nigdy by nie powstała. Dziękujemy więc w pierwszym rzędzie Pani Profesor Annie Dąbrowskiej i Pani Urszuli Dobesz za stworzenie i rozwijanie współpracy między Szkołą Języka Polskiego i Kultury dla Cudzoziemców Uniwersytetu Wrocławskiego a Łotewską Akademią Kultury w Rydze oraz za inspirację i wsparcie pomysłu stworzenia tego czasopisma. Dziękujemy Panu Krzysztofowi Szyrszeniowi za wyjście z inicjatywą wymiany dydaktycznej między SJPiK a LKA, pomoc w nawiązywaniu naukowych, merytorycznych i translatorskich kontaktów na Łotwie, wspólne odkrywanie Baltiki. Dziękujemy wszystkim członkom Rady Redakcyjnej i Rady Recenzenckiej, którzy nie tylko wyznaczali czasopismu kierunek rozwoju i dbali o jego naukowy poziom, ale także zawsze służyli nieocenioną pomocą przy poszukiwaniu tłumaczy i redaktorów językowych. Wydanie numeru możliwe było dzięki grantowi (2193/M/ IFP/12) przyznanemu przez Dziekana Wydziału Filologicznego UWr Profesora Marcina Cieńskiego. W tym miejscu należą się szczególne podziękowania pani Elżbiecie Berezie-Banach za formalną opiekę nad procedurami związanymi z wykorzystaniem środków projektowych. Baltica ~ Silesia będzie ukazywała się w formie dwu numerów rocznie. Do publikowania na jej łamach zachęcamy młodych naukowców, doktorantów, studentów ostatnich lat studiów. Wymogi edytorskie znajdą Państwo na naszej stronie internetowej: baltica.uni.wroc.pl. Artykuły o tematyce polonistyczno-bałtystycznej powinny być napisane w którymś z trzech języków naszego czasopisma. Czasopismo będzie się ukazywać w formie drukowanej i elektronicznej, wszystkie teksty publikowane będą na licencji Creative Commons BY-SA 3.0 PL. Serdecznie zapraszamy do współpracy, licząc, że Baltica ~ Silesia stanie się dzięki Państwu ważnym dla życia naukowego i kulturalnego trzech krajów czasopismem. Šī būtu īstā vieta, lai mēs varētu izteikt sirsnīgu pateicību tiem cilvēkiem un tām institūcijām bez kurām Baltica ~ Silesia nebūtu radusies. Pirmām kārtām vēlamies izteikt lielu paldies profesorei Annai Dambrovskai un Uršulai Dobešai par sadarbības izveidošanu un attīstīšanu starp Vroclavas universitātes Poļu Valodas un Kultūras skolu ārzemniekiem un Latvijas Kultūras akadēmiju Rīgā, izsakām pateicību arī par šī žurnāla idejas iedvesmošanu un neatsveramo atbalstu tā tapšanas laikā. Pateicamies Kšistofam Širšeņam par iniciatīvu saistībā ar didaktiskās apmaiņas starp PVuKS un LKA radīšanu, par palīdzību zinātnisko, meritorisko un translatoloģisko kontaktu nodibināšanā. Paldies par kopīgu Baltikas atklāšanu. Pateicamies visiem Redakcijas padomes un Recenzijas padomes locekļiem, kuri ne tikai uzraudzīja žurnāla virziena attīstību un rūpējās, lai tam būtu augsts zinātniskais līmenis, bet vienmēr sniedza nenovērtējamu palīdzību pie tulkotāju un valodniecības redaktoru atrašanas. Pirma žurnāla numura izdošana bija iespējama tikai pateicoties Vroclavas universitātes Filoloģiskas fakultātes dekāna finansējumam (2193/M/IFP/12). Esam īpaši lielu pateicību parāda Elžbietai Berezei-Banahai, kura palīdzēja formalitāšu kārtošanā, kas saistītas ar projekta finansējumu. Žurnāls Baltica ~ Silesia tiks izdots divas reizes gadā. Mēs mudinām jaunos zinātniekus, doktorantus un pēdējo mācību gados studējošos studentus publicēt savus rakstus un pētījumus šī žurnāla ietvaros. Žurnāla redakcijas prasības Jums ir iespējams atrast mūsu interneta mājas lapā baltica.uni. wroc.pl. Tekstiem, kas skar poļu-baltiešu tematiku jābūt uzrakstītiem kādā no trim mūsu žurnālā iekļautajām valodām. Avīze tiks izdota gan drukātā, gan elektroniskā formātā un visiem publicētiem rakstiem būs Creative Commons BY-SA 3.0 PL licence. Sirsnīgi aicinām sadarboties, rēķināmies arī ar Jūsu atbalstu. Ceram, ka žurnāls Baltica ~ Silesia ieņems nozīmīgu vietu starp visu trīs valstu kultūras dzīves un zinātniskās preses izdevumiem. Krystyna Puntak Łukasz Rogoziński Grzegorz Zarzeczny Kristina Puntaka Lukašs Rogoziņskis Gžegožs Zažečnijs Tulk. Agate Rake (Latvijas Kultūras Akadēmija) Lāsma Stahovska (Latvijas Kultūras Akadēmija)

10 18 Artykuły Raksti

11

12 21 Monika Michaliszyn uniwersytet warszawski MONIKA MIHAļIŠINA VARŠAVAS UNIVERSITĀTE Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze na podstawie materiałów zachowanych w Państwowym Historycznym Archiwum Łotwy Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā pamatojoties uz materiāliem saglabātiem Latvijas Valsts vēstures arhīvā Abstrakt Artykuł ma na celu zaprezentowanie dokonań profesora Stanisława Kolbuszewskiego na polu łotewsko-polskich stosunków naukowych i kulturalnych w okresie międzywojennym. Dokonania tego naukowca każą w nim upatrywać pioniera polskiej letonistyki i jednocześnie wielkiego popularyzatora polskiej myśli humanistycznej i polskiej kultury na Łotwie. Zostaną one ukazane na historycznym tle lat 30-tych i 40-tych XX w., także w kontekście dokonań poprzednika Kolbuszewskiego w pracy na Uniwersytecie Łotwy profesora Juliana Krzyżanowskiego. Słowa klucze: Stanisław Kolbuszewski, Julian Krzyżanowski, łotewsko-polskie stosunki naukowe i kulturalne Kopsavilkums Raksta mērķis ir sniegt ieskatu par profesora Stanislava Kolbuševska sasniegumiem zinātniskajā jomā, kā arī kultūras sakaru veicināšanā starp Latviju un Poliju. Zinātnieka panākumi liek viņu uzskatīt par poļu Letonikas pamatlicēju un izcilu poļu humanitāro zinātņu un poļu kultūras atablstītāju Latvijā. Zinātnieka sasniegumi tiks attēloti vēsturiskajā kontekstā, pamatojoties uz 30. un 40. gadu notikumiem. Tie tiks salīdzināti arī ar Kolbuševska priekšgājēja, Latvijas Universitātes profesora Juliāna Kšižanovska, zinātnisko darbu. Atslēgvārdi: Staņislavs Kolbuševskis, Juliāns Kšižanovskis, latviešu-poļu zinātniskie un kultūras sakari

13 22 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā Lata międzywojenne stanowią niezwykle ważki, jednak rozpoznany w niewielkim stopniu okres w relacjach polsko-łotewskich. Zagadnieniu temu poświęcone zostały nieliczne publikacje, najczęściej zamieszczane w tomach zbiorowych, i traktujące o związkach polsko-łotewskich w ujęciu diachronicznym (Walewander 1993; Sozański, Szklennik 1994). Obszerniejsze publikacje dotyczą raczej dziejów mniejszości polskiej na Łotwie w międzywojniu (Albin 1993; Durejko 2001; Jēkabsons 1996) lub zagadnień historycznych (Łossowski 1990; Skrzypek 1997; Jēkabsons 2007). Historia kilkusetletniej obecności polskiej na ziemiach łotewskich przez dłuższy czas naznaczona była wynikającą z uwarunkowań historycznych nierównowagą w relacjach między kulturą polską a kulturą łotewską. Jak słusznie zauważa Jacek Kolbuszewski: No Polijas un Latvijas attiecību skatpunkta, starpkaru periods ir ļoti svarīgs, bet nepietiekami izpētīts laika posms. Par to atrodamas vienīgi dažas, parasti dāžados sējumos iekļautas, publikācijas, kas veltītas Polijas un Latvijas valstu attiecībām diahroniskajā aspektā (Walewander 1993; Sozański, Szklennik 1994). Plašākas publikācijas aplūko ar poļu minoritātēm starpkaru Latvijā saistītos jautājumus (Albin 1993; Durejko 2001; Jēkabsons 1996) vai vēsturiskas problēmas (Łossowski 1990; Skrzypek 1997; Jēkabsons 2007). Diezgan ilgi poļu klātbūtnei pašreizējā Latvijas teritorijā bija raksturīga asimetrija, kura izpaudās vēsturiskajos apstākļos. Pagātnē šī asimetrija veidoja sakarus starp poļu un latviešu kultūru. Kā pareizi atzīmē Jaceks Kolbuševskis: Polska kultura w Inflantach, po pokoju oliwskim (1661) zaś już tylko w Inflantach Polskich, była kulturą elitarną, wysoką, atrakcyjną dla stopniowo polonizujących się rodów niemiecko-inflanckich i funkcjonowała właściwie niemal tylko w tej niemiecko- -polskiej enklawie ( ). W okresie tym rdzennie łotewska kultura lokalna jako kultura ludowa sytuowała się względem owej kultury polskiej opozycyjnie (...). Jednakże rzeczywiste oddziaływanie kultury polskiej na narodową kulturę łotewską, to jest antycypującą ją kulturę ludową, nastąpiło głównie w okresie kontrreformacji i po pokoju oliwskim, gdzie dokonał się podział na Inflanty Szwedzkie i Inflanty Polskie. Wówczas to z jednej strony intensyfikować się poczęła polonizacja niemieckiej szlachty inflanckiej, ( ) z drugiej wzrosła polska kolonizacja, obejmująca osadzanie polskich chłopów na terenach rdzennie łotewskich (Kolbuszewski J. 1993b: 50-51). Procesy narodotwórcze, zachodzące w drugiej połowie XIX w., nazywane w łotewskiej historiografii pierwszym łotewskim przebudzeniem, dały nowy impuls do rozwoju relacji polsko-łotewskich. Powstanie łotewskiej inteligencji przyczyniło się do stopniowego znoszenia nierównowagi w polsko-łotewskiej wymianie kulturowej. Sprzyjały temu również zachodzące na przełomie XIX i XX w. procesy społeczne i polityczne, zwłaszcza dążenie do zyskiwania coraz większej autonomii narodów wchodzących w skład carskiego imperium, w tym także Polaków i Łotyszy (Kusbers 2006). W środowiskach łotewskich popularność zyskiwali polscy intelektualiści, pisarze, których twórczość przekazywała ważkie dla narodotwórczych procesów treści, tacy jak Adam Mickiewicz, Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus. Nawiązana zostaje także współpraca między polskimi i łotewskimi Poļu kultūra Inflantijā, bet pēc Olivas miera līguma (1661) jau tikai Poļu Inflantijā [Inflanty Polskie], bija elitāra, interesanta un pastāvēja vienīgi vacu-poļu anklāvā. Un tieši tā to uztvēra vācu-inflantu muižniecības kārtas dzimtas, kas pakāpeniski pārpoļojās (...). Šajā laikā vietējā latviešu kultūra jeb tautas kultūra tika uztverta kā opozīcijā pret to poļu kultūru (...). Taču reāla poļu kultūras ietekme uz nacionālo latviešu kultūru, kurai bija lemts veidoties uz tautas kultūras pamata, konstatēta galvenokārt kontrreformācijas laikā un pēc Olivas miera līguma, kad tika atdalītas Zviedru Inflantijas un Poļu Inflantijas teritorijas. Tieši tad intensīvi sākās vietējās vācu muižniecības pārpoļošanās, (...), no otras puses palielinājās poļu kolonizācija, tas ir, poļu zemnieku pārvietošana uz latviešu tautas apdzīvotajām teritorijām (Kolbuszewski J. 1993b: 50-51). Nācijas veidošanās procesi, kas risinājās XIX gadsimta otrajā pusē un ko latviešu historiogrāfijā sauc par pirmo latviešu atmodu, veicināja jaunu posmu Polijas un Latvijas attiecību vēsturē. Latviešu inteliģences izveidošanās veicināja pakāpenisku nelīdzsvarotības mazināšanu poļu-latviešu kultūras apmaiņā. To sekmēja arī XIX gadsimta beigās un XX gadsimta sākumā notiekošie sociālie un politiskie procesi it īpaši vairāku cariskās impērijas sastāvā iekļauto tautu, to skaitā arī poļu un latviešu, tiekšanās pēc autonomijas (Kusbers 2006). Latviešu vidē popularitāti ieguva poļu intelektuāļi, rakstnieki, kuri savā daiļradē pievērsās svarīgiem nāciju veidošanās procesiem. Starp tiem bija sekojošie autori Ādams Mickēvičs, Henriks Senkevičs, Elīza Ožeškova un Boļeslavs Pruss. Tika arī izveidota sadarbība starp poļu un latviešu politiskajiem aktīvistiem. Polijas-Latvi-

14 24 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā działaczami politycznymi. Szczególnie ważne z punktu widzenia późniejszych stosunków zdają się kontakty Janisa Rainisa z polskimi socjalistami Józefem Piłsudskim oraz Bolesławem Miklaszewskim (Rainis 1983: 500). Istotnym elementem relacji polsko-łotewskich na przełomie wieków XIX i XX stają się także związki naukowe, rozwijające się głównie dzięki ufundowaniu w 1862 r. Politechniki Ryskiej. Znakomitą część studentów wyższej uczelni w Rydze, przemianowanej w 1896 r. na Ryski Instytut Politechniczny, stanowili studenci z Polski, których do 1918 r. studiowało na niej dwa tysiące, czasami osiągając do 20-30% liczby wszystkich studiujących każdego roku 1. Wybitni absolwenci Politechniki Ryskiej, ze względu na liczną obecność polskiej młodzieży studiującej zwaną ironicznie Polentechnikum (Antēna 2000: 330), w przeciągu kilkudziesięciu lat zasilą uczelnie odrodzonego państwa polskiego oraz utworzonego w 1918 r. państwa łotewskiego, tworząc sieć powiązań, także nieoficjalnych, pomiędzy placówkami edukacyjnymi polskimi i łotewskimi. Będą to m.in. Ignacy Mościcki prezydent RP i profesor Politechniki Lwowskiej, wybitny chemik Jan Zawidzki Rektor Politechniki Warszawskiej, Alexander Rothert profesor Politechniki Lwowskiej (Briedis 2002: ), Mieczysław Centnerszwer profesor Politechniki Ryskiej i późniejszy kierownik Zakładu Chemii Fizycznej Uniwersytetu Warszawskiego, Waldemar Fiszer kierownik Katedry Chemii Organicznej i Analitycznej Uniwersytetu Łotwy. W 1919 r. został założony pierwszy łotewski uniwersytet, uważany za sukcesora Politechniki Ryskiej (Strādiņš, Grosvalds 1994: 35). Władze nowo ufundowanego Uniwersytetu Łotwy dokładały starań, aby podtrzymać już istniejące i nawiązać nowe kontakty z prestiżowymi naukowymi placówkami europejskimi, w tym także z uniwersytetami w Polsce, głównie z UJ i UW. Współpraca między polskimi i łotewskimi ośrodkami naukowymi rozwijała się nie tylko w dziedzinie nauk ścisłych, co ułatwiały związki zapoczątkowane jeszcze w czasach Politechniki Ryskiej, ale i w zakresie humanistyki. Twórcza współpraca łączyła łotewskich i polskich historyków okresu przedwojennego, o czym świadczą listy profesora Marcelego Handelsmana 2 do 1 Co piąty Polak studiujący w uczelniach technicznych Imperium Rosyjskiego był słuchaczem Politechniki Ryskiej (Janicki 2005: 138). 2 Marceli Handelsman jeden z najwybitniejszych historyków polskich, mediewista, badacz dziejów najnowszych. Był redaktorem naczelnym Biuletynu Informacyjnego Nauk Historycznych w Europie Wschodniej, wydawanego wspólnie z historykami Europy Środkowo-Wschodniej, w tym łotewskimi. jas nākotnes attiecību skatpunktā īpaši svarīgi bija Jāņa Raiņa kontakti ar poļu sociālistiem Juzefu Pilsudski un Boļeslavu Miklaševski (Rainis 1983: 500). XIX un XX gadsimtu mijā par būtisku poļu-latviešu attiecību elementu kļuva arī zinātniskie kontakti, kuri attīstījās galvenokārt pateicoties Rīgas Politehniskās augstskolas dibināšanai gadā. Šīs institūcijas (kas no gada saukta par Rīgas Politehnisko institūtu) ievērojama studentu daļa nāca no Polijas; līdz gadam poļu studentu skaits sasniedza divus tūkstošus; katrā gadā 20-30% no visiem tajā studējošiem bija poļi 1. Rīgas Politehniskā institūta, kas bieži vien ironiski saukts par Polentechnikum (Antēna 2000: 330), izcilie absolventi pēc pāris desmitiem gadu kļūs par atjaunotās Polijas valsts un gadā nodibinātās Latvijas valsts augstskolu profesoriem, veidojot ciešu (arī neoficiālu) kontaktu tīklu starp poļu un latviešu izglītības iestādēm. Kā piemērus var minēt Polijas Republikas prezidentu un Ļvovas Tehniskās universitātes profesoru Ignāciju Moscicki, izcilu ķīmiķi un Varšavas Politehniskās universitātes Rektoru Janu Zavidzki, Ļvovas Tehniskās universiātes profesoru Aleksandru Rothertu (Briedis 2002: ); Miečislavs Centneršvers bija Rīgas Politehniskā institūta profesors un vēlāk Varšavas universitātes Fizikālās Ķīmijas nodaļas vadītājs, bet Valdemārs Fišers Latvijas Universitātes Organiskās un analītiskās ķīmijas katedras vadītājs gadā dibināta pirmā latviešu universitāte, ko uzskatīja par Rīgas Politehniskā institūta pēcteci (Strādiņš, Grosvalds 1994: 35). Jaundibinātās Latvijas Universitātes valde centās saglabāt un radīt jaunus kontaktus ar prestižākajām Eiropas zinātniskajām institūcijām, ieskaitot arī Polijas institūcijas, galvenokārt Krakovas universitāti un Varšavas universitāti. Poļu un latviešu zinātnisko institūciju sadarbība attīstījās ne tikai eksaktajās zinātnēs (sadarbību veicināja personiskie kontakti, kas nodibināti vēl Rīgas Politehniskā institūta pastāvēšanas laikos), bet arī humanitārajās zinātnēs. Radoša sadarbība apvienoja poļu un latviešu pirmskara perioda vēsturniekus, ko apliecina profesora Marcelija Handelsmana 2 vēstules 1 Ik piektais polis, kas studēja Krievijas Impērijā, bija Rīgas Politehniskā institūta students (Janicki 2005: 138). 2 Marcelijs Handelsmans viens no izcilākajiem poļu vēsturniekiem, viduslaiku eksperts, jaunāko laiku pētnieks. Bijis Vēstures ziņātnu informācijas austrumeiropā biļetena galvenais redaktors; Biļetens publicēts sadarbībā ar citiem Centrāl- un austrumeiropas, t.s. Latvijas, vēsturniekiem.

15 26 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā profesora Francisa Balodisa 3, znajdujące się w zachowanej w Państwowym Historycznym Archiwum Łotwy teczce osobowej profesora Juliana Krzyżanowskiego (dalej: LVVAa). Nawiązane już w pierwszym dziesięcioleciu relacje między łotewskimi a polskimi placówkami naukowymi, a zwłaszcza kadrą profesorską zaowocowały istotnym faktem: zatrudnieniem profesora Juliana Krzyżanowskiego jako wykładowcy literatur słowiańskich w Rydze. 1. Profesor Julian Krzyżanowski w Rydze Władze Wydziału Filologii i Filozofii LU podjęły starania o przyjazd wykładowcy z Polski wczesną wiosną 1928 roku. Dzięki kontaktom łotewskiej profesury z naukowcami polskimi pod uwagę wzięci zostali uczeni, którzy zyskali już uznanie w oczach swoich przełożonych. Proponowani byli m.in. Wacław Borowy, Konrad Górski, Manfred Kridl. Łotysze wybierali więc, można by rzec, spośród najwybitniejszych przedstawicieli polskiej humanistyki średniego pokolenia naukowców międzywojnia. Wybór padł na dr. hab. Juliana Krzyżanowskiego, związanego z UJ, na którym w 1926 r. obronił habilitację, zyskując stanowisko docenta prywatnego, posiadającego venia legendi, czyli prawo do nauczania i prowadzenia wykładów, jednak niezatrudnionego na stanowisku profesora na żadnej z polskich uczelni. W momencie złożenia przez Łotyszy propozycji objęcia profesury w Rydze Julian Krzyżanowski pełnił funkcję profesora literatury i języka polskiego w School of Slavonic and East European Studies w King s College w University of London (LVVAa: 62). Mimo nie do końca jasnego statusu uczelnianego docenta Krzyżanowskiego z zachowanych dokumentów wynika, że władze LU, ale także Minister Edukacji Republiki Łotwy, jego kandydaturę dosyć szybko zaaprobowały i zaproponowały mu stanowisko profesora Uniwersytetu Łotwy w dziedzinie literatur słowiańskich (LVVAa: 7). Ze względu na zobowiązania wobec brytyjskiej placówki naukowej oraz z przyczyn natury osobistej, o czym informował w listach do władz łotewskiej uczelni (LVVAa: 13), Krzyżanowski z propozycji pracy w Rydze w 1928 r. zrezygnował. Propozycja została jednak przez Łotyszy podtrzymana aż do 1930 r., w którym J. Krzyżanowski zadeklarował gotowość przyjazdu do Rygi. Profesor Krzyżanowski pracował na Uniwersytecie Łotwy cztery lata, podczas których prowadził wykłady na temat literatur słowiańskich, m.in. Puszkin i jego czasy, oraz literatury polskiej, m.in. Romantyzm w literaturze 3 Francis Balodis Profesor Uniwersytetu Łotwy, jeden z dziekanów FFF LU, archeolog i egiptolog, twórca podstaw archeologii łotewskiej, badał łotewską historię starożytną. profesoram Francim Balodim 3, kas glabājas Latvijas Valsts vēstures arhīvā, mapē, kas veltīta profesoram Juliānam Kšižanovskim (turpmāk LVVAa). Pirmajā neatkarības desmitgadē tika nodibinātas produktīvas attiecības starp poļu un latviešu zinātniskajām iestādēm, it īpaši starp profesoriem. Šo attiecību rezultāts bija saistīts ar ļoti svarīgu notikumu Rīgā profesors Juliāns Kšižanovskis tika iecelts par slāvu literatūru pasniedzēju. 1. Profesors JuliĀns Kšižanovskis RĪGĀ Latvijas Universitātes Filoloģijas un filozofijas fakultāte uzsāka centienus kāda poļu pasniedzēja piesaistīšanai gada agrā pavasarī. Pateicoties latviešu profesoru sadarbībai ar poļu zinātniekiem, tika ņemti vērā tie zinātnieki, kuri jau bija guvuši savu priekšnieku atzinību. Starp tiem bija, piemēram, Vaclavs Borovijs, Konrads Gurskis un Manfreds Krindls. Var teikt, ka latviešiem bija iespēja izvēlēties no labākajiem poļu vidējās paaudzes humanitāro zinātņu pārstāvjiem starpkaru periodā. Beidzot izvēlēts ticis dr. hab. Juliāns Kšižanovskis, kas toreiz bija saistīts ar Jagelonu universitāti Krakovā gadā Kšižanovskis aizstāvējis habilitāciju, iegūstot docētāja un venia legendi tiesības t.i., tiesības mācīt un sniegt lekcijas, lai gan viņš nebija oficiāli nodarbināts kā profesors nevienā Polijas augstskolā. Brīdī, kad latvieši piedāvāja viņam profesora amatu Rīgā, Kšižanovskis strādājis kā poļu valodas un literatūras profesors Londonas universitātes Karaliskajā koledžā (School of Slavonic and East European Studies, King s College, University of London) (LVVAa: 62). Par spīti Kšižanovska neskaidrajam statusam Polijā, no aplūkotajiem materiāliem izriet, ka Latvijas Universitātes valde un Latvijas Republikas Izglītības ministrs diezgan ātri apstiprinājuši viņa kandidatūru un piedāvājuši viņam profesora vietu Latvijas Universitātē slāvu literatūru jomā (LVVAa: 7). Sakarā ar saviem pienākumiem Londonā, kā arī personisku iemeslu dēļ, par kuriem Kšižanovskis informējis savās vēstulēs Latvijas Universitāti (LVVAa: 13), viņam nācis darba piedāvājumu Rīgā gadā noraidīt. Tomēr latviešu piedāvājums palicis spēkā līdz pat gadam, kad Kšižanovskis paziņojis par savu gatavību ierasties Rīgā. Profesors Kšižanovskis Latvijas Universitātē nostrādājis četrus gadus; šajā laikā viņš pasniedzis lekcijas par slāvu literatūrām, piem. Puškins un viņa laiki, un par poļu literatūru, piem. Romantisms poļu literatūrā. Viņš 3 Francis Balodis Latvijas Universitātes profesors, bijis LU FFF Dekāns, arheologs un ēģiptologs, latviešu arheoloģijas pamatlicējs, Latvijas senās vēstures pētnieks.

16 28 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā polskiej. Rozpoczął także kompletowanie księgozbioru naukowego i dydaktycznego seminarium slawistycznego Wydziału Filologii i Filozofii (FFF) LU. W ciągu czteroletniego pobytu J. Krzyżanowski wykłady prowadził po rosyjsku. Posługiwał się też językiem łotewskim, ale raczej w odmianie potocznej. Oprócz dydaktyki profesor wiele uwagi poświęcał również pracy naukowej. Pobyt w Rydze zaowocował rozwojem badań nad literaturą ludową, czego efektem były Byliny (Krzyżanowski 1934) oraz opublikowane już po powrocie profesora do Polski Paralele (Krzyżanowski 1935a). Zainteresowanie polskiego naukowca wzbudziły badania łotewskich folklorystów nad łotewską bajką ludową. Szczególne znaczenie miał kontakt z łotewskim folklorystą Pēterisem Šmitsem-Smitersem. Dzięki monumentalnemu dziełu łotewskiego badacza Łotewskie bajki i powiastki profesor Krzyżanowski poznał fińską szkołę folklorystyki oraz system klasyfikacji bajki ludowej według Aarne-Thompsona, co zaowocowało pracą nad systematyką bajki polskiej (zob. Krzyżanowski 1935b; Aarne, Thompson 1961 (1928); Krzyżanowski 1947; Šmits ). Oprócz obszernych prac naukowych w okresie łotewskim J. Krzyżanowski publikował także wiele drobniejszych prac, często mających charakter zarysu przedstawionego problemu, stanowiących jednak przyczynki do opisu łotewsko-polskich związków kulturowych (Krzyżanowski 1938: 902; 1936: 4-5). Profesor zapoczątkował też współpracę polskich naukowców przy redagowaniu doskonałej, największej encyklopedii w języku łotewskim Latviešu konversācijas vardnīca (Švābe, Būmanis, Dišlers ). Profesor Krzyżanowski pobyt w Rydze traktował jednak jako etap przejściowy. Informował o tym szczerze władze Wydziału Filologii i Filozofii LU, jeszcze przed przyjazdem do Rygi (LVVAa: 62-63). Z zachowanej korespondencji między ryskim profesorem a Romanem Pollakiem (zob. PAN) wynika, że już w 1932 r. J. Krzyżanowski szukał możliwości powrotu do kraju. I chociaż władze Uniwersytetu Łotwy po trzech latach (27 czerwca 1933 r.) usatysfakcjonowane pracą gościa z Polski, podjęły decyzję o zatrudnieniu go na stanowisku profesora LU na czas nieokreślony (LVVAa: 68), to Julian Krzyżanowski otrzymawszy rok później nominację na profesora nadzwyczajnego przy Katedrze Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie, wybrał warszawską propozycję, o czym poinformował władze Wydziału Filologii i Filozofii LU na początku maja 1934 r. 4 (LVVAa: 37). 4 Krótko po otrzymaniu decyzji J. Krzyżanowskiego (28 maj 1934), władze łotewskie jako wyraz uznania przyznały polskiemu profesorowi najwyższe odznaczenie państwowe uzsācis arī akadēmiskās un didaktiskās literatūras vākšanu LU Filoloģijas un filozofijas fakultātes (FFF) Slāvu semināram. Šo četru gadu laikā prof. Kšižanovskis lekcijas pasniedzis krievu valodā. Viņš iemācījās latviešu valodu, sakumā sarunvalodas līmenī. Izņemot pasniedzēja darbu, profesors daudz laika veltījis zinātniskajiem pasākumiem. Viņa uzturēšanās Rīgā sekmējusi tautas literatūras pētījumus, par kuru rezultātu kļuvušas grāmatas Byliny (Krzyżanowski 1934), kā arī Paraleles (Krzyżanowski 1935a). Pēdējā grāmata tika publicēta jau pēc profesora atgriešanās Polijā. Poļu zinātnieka interesi modinājuši latviešu folkloristu tautu pasaku pētījumi. Īpaši būtiska šajā nozīmē bijusi viņa sadarbība ar latviešu zinātnieku Pēteri Šmitu-Smiteru. Pateicoties viņa monumentālajam darbam Latviešu pasakas un teikas profesors Kšižanovskis iepazinies ar somu folkloristikas skolu un Ārnes-Tompsona piedāvāto tautas pasaku tipoloģijas sistēmu. Tas veicinājis Kšižanovska pievēršanos poļu pasaku tipoloģizācijai (sk. Krzyżanowski 1935b; Aarne, Thompson 1961 (1928); Krzyżanowski 1947; Šmits ). Dzīvojot Rīgā, J. Kšižanovskis publicējis ne tikai plašus zinātniskos darbus, bet arī daudzus citus tekstus, kuri izskata galvenokārt pētījumu pamatproblēmu; bet tomēr uz to pamata ir iespējams spriest par poļu-latviešu kultūras sakariem (Krzyżanowski 1938: 902, 1936: 4-5). Profesors ierosinājis arī poļu zinātnieku līdzdalību vislielākās un vispilnīgākās latviešu enciklopēdijas Latviešu konversācijas vārdnīcas rediģēšanā (Švābe, Būmanis, Dišlers ). Tomēr profesoram Kšižanovskim uzturēšanās Rīgā bijusi drīzāk pārejas posms. Viņš par to godīgi informējis LU Filoloģijas un filozofijas fakultātes vadību vēl pirms ierašanās Rīgā (LVVAa: 62-63). No saglabātās korespondences starp profesoru Rīgā un Romanu Pollaku (sal. PAN) izriet, ka jau gadā J. Kšižanovskis meklējis iespēju atgriezties dzimtenē. Un lai gan Latvijas Universitātes valde pēc 3 viņa darba gadiem (1933. g. 27. jūnijā) paudusi gandarījumu par viņa panākumiem un bijusi gatava noslēgt ar viņu līgumu uz nenoteiktu laiku (LVVAa: 68), J. Kšižanovskis, saņēmis piedāvājumu strādāt kā asociētais profesors Juzefa Pilsudska universitātes Poļu literatūras vēstures katedrā Varšavā, izvēlējies tieši šo amatu, par ko paziņojis LU Filoloģijas un filozofijas fakultātes valdei gada maija sākumā 4 (LVVAa: 37). 4 Īsi pēc J. Kšižanovska atkāpšanas no amata (1934. gada 28. maijā), Latvijas valdība piešķīra viņam visaugstāko valsts apgalvojumu trešās šķiras Triju Zvaigžņu ordeni kā

17 30 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā W zachowanych w teczce J. Krzyżanowskiego dokumentach nie ma informacji o trybie poszukiwania następcy profesora. Prawdopodobnie kandydata mającego przejąć stanowisko wykładowcy literatur słowiańskich, podało polskie Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Miał nim zostać docent Uniwersytetu w Poznaniu Stanisław Kolbuszewski. 2. W drodze do Rygi Stanisława Kolbuszewskiego w momencie wyjazdu do Rygi łączył z Julianem Krzyżanowskim nie tylko stopień naukowy doktora i obroniona habilitacja, ale i brak stabilizacji zawodowej. Choć w 1924 r. S. Kolbuszewski uzyskał tytuł doktora na Uniwersytecie Poznańskim z wynikiem summa cum laude, to w kolejnych kilku latach zmuszony był pracować jako nauczyciel w wielkopolskich gimnazjach w Środzie Wielkopolskiej i Poznaniu. Podobnie jak J. Krzyżanowski, przebywał też w zagranicznej instytucji na Sorbonie w Paryżu, gdzie prowadził badania nad teatrem i literaturą XIX i XX wieku. J. Kšižanovska personiskajā mapē nav dokumentu, kas norādītu uz profesora pēcteča meklēšanas kārtību. Iespējams, ka kandidātu, kas varētu pārņemt slāvu literatūru profesora vietu, piedāvājusi Polijas Reliģisko lietu un valsts izglītības ministrija. Par kandidātu bija jākļūst Poznaņas universitātes docentam Staņislavam Kolbuševskim. 2. Ceļā uz Rīgu Šajā laikā Staņislavu Kolbuševski un Juliānu Kšižanovski vienoja ne tikai doktora grāds un aizstāvēts habilitācijas darbs, bet arī profesionālās stabilitātes trūkums. Lai gan gadā Poznaņas universitātē S. Kolbuševskim tika piešķirts doktora grāds summa cum laude, nākamajos gados viņš bijis spiests strādāt par skolotāju Lielpolijas ģimnāzijās Srodā Velkopolskā un Poznaņā. Līdzīgi kā J. Kšižanovskis, viņš arī kādu laiku pavadījis ārzemju iestādē Parīzes Sorbonā, kur veicis pētījumus par XIX un XX gadsimta teātri un literatūru. Po powrocie z Paryża został powołany na starszego asystenta i bibliotekarza Seminarium Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Poznańskiego (...). W grudniu 1930 roku habilitował się z historii literatury polskiej na tymże uniwersytecie, przedstawiając rozprawę: Polski Teatr romantyczny, cz. 1: Prolegomena do estetyki (Zakrzewski 1993:10). 12 grudnia 1930 r. S. Kolbuszewski został przez Uniwersytet Poznański zatrudniony na stanowisku docenta (LVVAb: 4). Ze względu na liczne obowiązki dydaktyczne i organizacyjne, S. Kolbuszewski przez cztery lata docentury na Uniwersytecie w Poznaniu nie miał możliwości pełnej realizacji naukowej 5. Propozycja objęcia stanowiska profesora literatur słowiańskich w Rydze przyszła, jak można przypuszczać, w bardzo sprzyjającym momencie. W zachowanej w Państwowym Historycznym Archiwum Łotwy teczce osobowej Stanisława Kolbuszewskiego (dalej: LVVAb), zawierającej dokumenty z okresu jego jedenastoletniej pracy na Uniwersytecie Łotewskim, wynika, że decyzja poznańskiego docenta o przyjęciu propozycji z Rygi nastąpiła dosyć szybko telegram z odpowiedzią pozytywną (LVVAb: 9) został wysłany 8 czerwca 1934 r., a więc niewiele ponad miesiąc od rezygnacji J. Krzyżanowskiego. O wyrażenie opinii na temat ewentualnego następcy Order Trzech Gwiazd trzeciej klasy (LVVAa, 44). 5 O trudnej sytuacji docentów i ich nie najlepszej pozycji w systemie polskiej nauki pisał w artykule Sprawa docentów (Kolbuszewski S. 1932). Pēc atgriešanās no Parīzes viņš tika iecelts vecākā asistenta un bibliotekāra amatā Poznaņas universitātes Poļu literatūras vēstures seminārā (...) gadā decembrī, tajā paša universitātē, habilitējas poļu literatūras vēsturē ar disertāciju Poļu romantisma teātris, 1. daļa. Prolegomena estētikai (Zakrzewski 1993:10) gada 12. decembrī S. Kolbuševskis tika iecelts par Poznaņas universitātes docentu (LVVAb: 4). Sakarā ar daudziem didaktiskajiem un organizatoriskajiem pienākumiem, četros darba gados Poznaņas universitātē S. Kolbuševskim nebija iespēju attīstīties zinātniskajā jomā 5. Piedāvājums kļūt par slāvu literatūru profesoru Rīgā nācis, domājams, ļoti labvēlīgajā brīdī. Staņislava Kolbuševska personiskajā mapē, kas saglabājusies Latvijas Valsts vēstures arhīvā, var atrast dokumentus, kuri attiecas uz viņa Rīgā pavadītajiem vienpadsmit gadiem. No tiem izriet, ka Poznaņas docētājs diezgan ātri nolēmis pieņemt darba piedāvājumu Rīgā telegramma ar apstiprinošo atbildi (LVVAb: 9) tika sūtīta gada 8. jūnijā, tātad nedaudz vairāk nekā mēnesi pēc tam, kad J. Kšižanovskis atkāpās no amata. Kšižanovski palūdza sniegt viedokli par savu iespējamo pēcteci. Savā rekosavas atzinības simbolu (LVVAa, 44). 5 Par docētāju grūto situāciju un nelabvēlīgo pozīciju Polijas zinātņu sistēmā viņš izteicies rakstā Docētāju lieta (Kolbuszewski S. 1932).

18 32 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā poproszono J. Krzyżanowskiego. W referencjach (w języku łotewskim) o docencie Kolbuszewskim, stwierdzał, że nie zna go osobiście, ale posiłkuje się zdaniem profesora Romana Pollaka (LVVAb: 106). Jak wynika z, także zachowanego w teczce osobowej S. Kolbuszewskiego, listu R. Pollaka poznański profesor wyrażał się o docencie Kolbuszewskim bardzo pozytywnie, podkreślając zwłaszcza jego doświadczenia zagraniczne: Dalej Krzyżanowski wylicza najważniejsze prace naukowe Kolbuszewskiego, dając ich pozytywną recenzję. Rekomendację kończy stwierdzeniem: Polecam pana Kolbuszewskiego z pełnym przekonaniem jako swojego następcę i sądzę, że Uniwersytet Łotwy będzie rzeczywiście zadowolony z jego pracy i samej osoby (LVVAb: 106). Pomimo tak dobrych rekomendacji cenionego w środowisku łotewskim J. Krzyżanowskiego oraz znaczących dokonań w dziedzinie nauki i dydaktyki kandydata, zatrudnienie Stanisława Kolbuszewskiego na stanowisko promendācijas vēstulē par jauno Kolbuševski (latviešu valodā) Kšižanovskis rakstījis, ka kandidātu personīgi nepazīstot, bet pilnīgi uzticoties profesora Romana Pollaka viedoklim (LVVAb: 106). Savukārt no R. Pollaka vēstules, kas saglabāta S. Kolbuševska mapē, izriet, ka Poznaņas profesoram bijusi ļoti pozitīva attieksme pret Kolbuševski; īpaši augsti viņš vērtējis sava kolēģa ārzemju pieredzi: Co do St. Kolbuszewskiego to znam go nieźle jako obecnego naszego docenta i asystenta równocześnie w naszem seminarium historyczno-literackiem. Naogół robi na mnie wrażenie dodatnie jako kolega, jako człowiek i jako pracownik. Jeśli chodzi o pewne formy zewnętrzne, umiejętności obcowania z ludźmi potrzebne dla człowieka eksponowanego zagranicą to K. pod tym względem posiada niezbędne dane. Był jako stypendysta F.Kult. Nar. [skrót tekstu oryginalnego przyp. M.M.] coś przez dwa lata we Francji, otrzaskał się więc sporo z zagranicą. Może jest trochę nieśmiały, miękki ale jest jeszcze młodym i życie go zrobi twardym. Jako kolega sympatyczny, towarzyski. Porządny, solidny człowiek (...). Mogę go polecić, sądzę, że nie zawiedzie (LVVAb: 114). W opinii przedstawionej władzom FFF LU J. Krzyżanowski podkreślał jeszcze wartość naukową prac docenta Kolbuszewskiego: Runājot par S. Kolbuševski, es viņu diezgan labi pazīstu kā mūsu docētāju un vienlaicīgi asistentu mūsu vēsturiski-literārajā seminārā. Kopumā viņš atstāj labu iespaidu, gan kā kolēģis, gan kā cilvēks un kā darbinieks. Ja runā par sava veida ārējām formām, prasmi saprasties ar citiem kas nepieciešama cilvēkam, kas mūs pārstāv ārzemēs tad K. šajā ziņā piemīt visas nepieciešamas īpašības. Viņš divus gadus pavadījis Francijā kā F.Kult. Nar. (saīsinājums oriģinālā M.M.) stipendiāts, kas viņam deva zināmu pieredzi šajā sakarā. Varbūt viņš ir mazliet pārāk kautrīgs, mīksts bet tā kā viņš vēl ir gana jauns, dzīve viņu neapšaubāmi padarīs cietāku. Kā kolēģis simpātisks, sabiedrisks. Godīgs, uzticams cilvēks (...). Varu viņu rekomendēt, uzskatu, ka neliks vilties (LVVAb: 114). Savā vēstulē LU Filoloģijas un filozofijas fakultātei, J. Kšižanovskis uzsver docētāja Kolbuševska darbu zinātnisko vērtību: Dr. Stanisław Kolbuszewski, docent literatury polskiej na Uniwersytecie Poznańskim, opublikował wiele wartościowych prac o polskiej literaturze, głównie o polskim romantyzmie i poezji A. Mickiewicza. Jako biograf dr Kolbuszewski wydaje się być wolnym od różnych zarzutów, tak charakterystycznych dla innych literaturoznawców, tzn. właściwie i naukowo podkreśla różnicę między życiem pisarza i jego odzwierciedleniem w twórczości. Jako historyk literatury Kolbuszewski jest zauważalny dzięki swoim szerokim horyzontom i znajomością literatury Europy Zachodniej (LVVAb: 106). Dr Staņislavs Kolbuševskis, poļu literatūras docētājs Poznaņas universitātē, ir publicējis vairākus vērtīgus darbus par poļu literatūru, galvenokārt par romantismu un Ā. Mickēviča dzeju. Kā biogrāfs, dr Kolbuševskis šķiet brīvs no dažādiem trūkumiem, kas raksturīgi citiem literatūras speciālistiem, t.i. viņš atbilstoši un zinātniski atšķir rakstnieka personisko dzīvi no tās atspoguļojuma viņa daiļradē. Kā literatūras vēsturnieks Kolbuševskis ir ievērojams sava plaša redzesloka un Rietumeiropas literatūras zināšanu dēļ (LVVAb: 106). Tālāk Kšižanovskis piedāvā Kolbuševska svarīgāko darbu sarakstu, pievienojot pozitīvas recenzijas par tiem. Rekomendācijas vēstuli noslēdz ar šādu apgalvojumu: Ar pilnīgu pārliecību iesāku Kolbuševski kā savu pēcnācēju un domāju, ka Latvijas Universitāte tiešam būs apmierināta ar viņa darbu un pērsonību (LVVAb: 106). Par spīti latviešu vidē tik ļoti cienītā J. Kšižanovska pozitīvajām recenzijām, kā arī ievērojamiem kandidāta sasniegumiem zinātniskajā un didaktiskajā darbā, Staņislava Kolbuševska iecelšana Latvijas Universitātes asociētā

19 34 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā fesora Uniwersytetu Łotwy nie odbyło się bez perturbacji maja 1934 r. władze FFF LU wybrały S. Kolbuszewskiego na profesora literatur słowiańskich 16 głosami za i 1 przeciw na okres pięciu lat, poczynając od 1 lipca 1934 r. (LVVAb: 7). Bieg wydarzeń zmienił jednak Senat Uniwersytetu Łotwy, podważając podczas obrad decyzję o przyznaniu S. Kolbuszewskiemu stanowiska profesora (LVVAb: 8). Choć w głosowaniu tylko 6 senatorów było przeciw, to 10 członków Senatu wstrzymało się od zajęcia stanowiska w sprawie, co niestety zrównoważyło pozytywne zdanie 16 członków Rady wyrażających zgodę na przyznanie profesury S. Kolbuszewskiemu. Jednocześnie zaproponowano, aby Kolbuszewski objął stanowisko starszego docenta (LVVAb: 8). W tej sytuacji władze FFF LU zaproponowały Stanisławowi Kolbuszewskiemu stanowisko starszego docenta, na co ów przystał, informując o tym J. Krzyżanowskiego telegramem: Starszą docenturę przyjmuję Kolbuszewski (LVVAb: 9). Senat Uniwersytetu Łotwy zatwierdził nowego wykładowcę na stanowisku starszego docenta 5 września 1934 r., co uprawomocnił Rozporządzeniem nr 337 z 21 września 1934 r. Minister Edukacji Republiki Łotwy Ludvigs Adamovičs (LVVAb: 16). Kandydat Stanisław Kolbuszewski zapewne znał różnice zdań profesury łotewskiego uniwersytetu co do oferowanego stanowiska. Prawdopodobnie o możliwości objęcia stanowiska profesora literatur słowiańskich informował go jeszcze w maju 1934 r. sam Krzyżanowski, zwłaszcza po pozytywnej decyzji podjętej przez władze Wydziału Filologii i Fiozofii 26 maja 1934 roku. Świadczy o tym list napisany po francusku przez Kolbuszewskiego do dziekana FFF LU, w którym poznański naukowiec wyraża zadowolenie i dziękuje za zaszczyt przyjęcia do grona profesorów Wydziału. S. Kolbuszewski zobowiązuje się też nauczyć się w ciągu roku łotewskiego, aby prowadzić wykłady w języku państwowym (LVVAb: 115). Decyzja Senatu LU zapewne sprawiła mu przykrość i wprowadziła niepewność w plany wyjazdu do Rygi. W swym liście z 7 lipca 1934 r. do dziekana FFF LU, tym razem pisanym w języku niemieckim, S. Kolbuszewski uprzejmie prosi o przesłanie decyzji Uniwersytetu w sprawie swego zatrudnienia, motywując prośbę zobowiązaniami wobec macierzystej jednostki (LVVAb: 116). W końcu interweniuje 6 Decyzja Senatu LU jest dosyć niezrozumiała. Formalnie osiągnięcia S. Kolbuszewskiego niczym nie ustępowały pozycji J. Krzyżanowskiego przed wyjazdem do Rygi w 1930 roku. Obaj posiadali stopień doktora i zatwierdzoną habilitację. Problemem być może była kwestia nostryfikowania dyplomu Uniwersytetu Poznańskiego, który podobnie jak Uniwersytet Łotwy, został założony w 1919 roku. profesora amatā izrādījusies diezgan sarežģīta gada 26. maijā FFF LU valde apstiprinājusi S. Kolbuševska iecelšanu slāvu literatūru profesora amatā ar 16 balsīm par un 1 pret piecu gadu periodam, sākot no gada 1. jūlija (LVVAb: 7). Tomēr tās realizēšanu apturējis Latvijas Universitātes Senāts, kas sēdes laikā apstrīdējis lēmumu piešķirt S. Kolbuševskim profesora amatu (LVVAb: 8). Lai gan tikai 6 Senāta pārstāvji izteikušies noteikti pret to, 10 pārstāvji atturējušies pieņemt viedokli šajā lietā, kas diemžēl līdzsvarojis 16 pozitīvas balsis, resp. to Senāta pārstāvju skaitu, kas izteikušies par amata piešķiršanu S. Kolbuševskim. Vienlaicīgi ticis piedāvāts Kolbuševskim piešķirt vecākā docētāja amatu (LVVAb: 8). Šajā situācijā LU FFF piedāvājusi Staņislavam Kolbuševskim vecākā docētāja amatu, kam viņš piekritis, sūtot J. Kšižanovskim telegrammu: Vecākā docētāja vietu pieņemu Kolbuševskis (LVVAb: 9). Latvijas Universitātes Senāts apstiprinājis jaunā pasniedzēja kā vecākā docētāja nodarbināšanu gada 5. septembrī, ko galīgi apstiprinājis Latvijas Republikas Izglītības ministrs Ludvigs Adamovičs ar lēmumu nr 337 no gada 21. septembra (LVVAb: 16). Kandidātam Staņislavam Kolbuševskim droši vien bijušas zināmas Latvijas Universitātes profesoru viedokļu atšķirības attiecībā uz viņa kandidatūru. Visticamāk par slāvu literatūru profesora amata pārņemšanas iespējamību informējis viņam vēl gada maijā pats Kšižanovskis, it īpaši pēc pozitīva Filoloģijas un Filozofijas fakultātes lēmuma, kas pieņemts gada 26. maijā. Par to liecina vēstule, ko Kolbuševskis uzrakstījis franču valodā LU FFF dekānam, kurā Poznaņas zinātnieks izsaka gandarījumu un pateicību par lielo godu, par kuru viņš uzskata viņa pieņemšanu Fakultātes profesoru vidū. S. Kolbuševskis vēstulē sola arī viena gada laikā iemācīties latviešu valodu, lai drīz varētu sniegt lekcijas valsts valodā (LVVAb: 115). LU Senāta lēmumu viņš droši vien pieņēmis ar sāpēm un rūgtumu, iespējams, ka tas izraisījis pat šaubas par uzturēšanos Rīgā gada 27. jūlija vēstulē LU FFF dekānam, šoreiz vācu valodā, S. Kolbuševskis laipni lūdzis sūtīt viņam Universitātes valdes lēmumu attiecībā uz viņa kandidatūru, bet šo lūgumu balstīja pamatojoties uz pienākumiem pret toreizējo darba 6 LU Senāta lēmums nav īsti saprotams. Formāli S. Kolbuševska sasniegumi nebija sliktāki par J. Kšižanovska sasniegumiem pirms viņa ierašanās Rīgā gadā. Abiem bija doktora grāds un apstiprināta habilitācija. Iespējams, ka problēmas bija saistītas ar Poznaņas universitātes diploma oficiālo apstiprināšanu. Poznaņās universitāte, līdzīgi kā Latvijas Universitāte, dibināta gadā.

20 36 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā sam Rektor LU J. Auškāps 7, który prosi Senat o jak najszybszą decyzję w sprawie zatrudnienia S. Kolbuszewskiego na stanowisku starszego docenta, ze względu na poważne trudności ze znalezieniem specjalistów w zakresie literatury słowiańskiej (LVVAb: 10). Senat decyzję twierdzącą podejmuje 5 września 1934 r. (LVVAb: 8). Informacja o formalnym zatrudnieniu przychodzi do Poznania telegraficznie dzień później. Pomimo wstępnych komplikacji, S. Kolbuszewski entuzjastycznie odniósł się do możliwości pracy w Rydze. Dziękuje też w liście z 9 września 1934 r. Dziekanowi Wydziału Filologicznego z całego serca (LVVAb: 117). Wydaje się, że stanowisko starszego docenta było mimo wszystko atrakcyjne dla S. Kolbuszewskiego, prawdopodobnie ze względu na dużo większy margines niezależności naukowej i dydaktycznej, którym mógł się cieszyć na stanowisku w Rydze. 3. jako docent Uniwersytetu Łotwy Dokumenty nie podają dokładnej daty przyjazdu Stanisława Kolbuszewskiego do Rygi. Oficjalnie jego praca na stanowisku starszego docenta zaczęła się z dniem 15 września. Jednak rozporządzenie Ministra Edukacji zezwalające na podjęcie pracy na LU przez S. Kolbuszewskiego wydane zostało 21 września, z datą przesłania 24 września 1934 r.. Z odręcznych dopisków wnioskować można, że dokument został wysłany do FFF LU, a stamtąd odesłany do Ministerstwa z prośbą o przekład na rosyjski i wysłanie pod poznański adres docenta Kolbuszewskiego (ul. Matejki 53) (LVVAb: 6). Prawdopodobnie ze względu na okoliczności nowy wykładowca pojawił się w Rydze co najmniej miesiąc po rozpoczęciu roku akademickiego. Decyzją Rady LU z dnia 17 października 1934 r. w pierwszym roku pobytu prowadzić miał wykłady z następujących przedmiotów: Okres romantyczny w historii literatury polskiej (2 h), Historia literatury ukraińskiej w XIX wieku (2 h), Seminarium z literatur słowiańskich. Dodatkowo Rada zdecydowała, że wykłady będą prowadzone po niemiecku przez pierwsze dwa lata (LVVAb: 12). Pracę na Łotwie, jak słusznie zauważa Z. Ihnatowicz (1993: 27), Stanisław Kolbuszewski rozpoczął w Chrystusowym wieku 33 lat. Zaiste otwierał się zupełnie nowy okres życia naukowego, ale i prywatnego poznańskiego uczonego konfrontacja z nowym miejscem i środowiskiem naukowym. Dużo pracy wymagało też zapewne przygotowanie wykładów w języku niemiec- 7 Auškāps Jūlijs ( ) profesor chemii, Dziekan Wydziału Chemii LU, Rektor LU oraz Minister Edukacji przedwojennej Łotwy. Po wejściu wojsk sowieckich deportowany do ZSRR i rozstrzelany za zdradę Ojczyzny. vietu (LVVAb: 116). Beidzot ticis piesaistīts pats LU Rektors J. Auškāps 7, lūdzot Senātam pēc iespējas ātrāk pieņemt lēmumu par S. Kolbuševska pieņemšanu vecākā docētāja amatā, sakarā ar nopietnām grūtībām, kuras izraisa slāvu literatūras speciālistu meklēšana (LVVAb: 10). Senāts pieņēmis apstiprinošo lēmumu gada 5. septembrī (LVVAb: 8). Pozitīvā atbilde sasniegusi Poznaņu telegrammas formā vienu dienu vēlāk. Par spīti sākotnējiem sarežģījumiem, S. Kolbuševskis reaģējis uz iespēju dzīvot un strādāt Rīgā ar entuziasmu gada 9. septembra vēstulē viņš par to sirsnīgi pateicies Filoloģijas un filozofijas fakultātes dekānam (LVVAb: 117). Ir pamats domāt, ka vecākā docētāja amats par spīti visam licies S. Kolbuševskim pietiekami atraktīvs, visticamāk tāpēc, ka viņš cerējis uz daudz brīvāka zinātniska un didaktiska darba iespējām. 3. LAtvijas Universitātes Docents Dokumentos nav atrodams precīzs Staņislava Kolbuševska ierašanās datums Rīgā. Oficiāli viņa darbs vecākā docētāja amatā sācies 15. septembrī. Taču Izglītības ministra lēmums, ar kuru spēkā stājies viņa darba līgums ar Latvijas Universitāti, pieņemts tikai 21. septembrī, ar nodošanas datumu gada 24. septembrī. No rokraksta piezīmēm var spriest, ka dokuments sūtīts LU Filoloģijas un filozofijas fakultātei, bet no turienes atpakaļ Izglītības ministrijai ar lūgumu pārtulkot to krievu valodā un pārsūtīt uz Kolbuševska Poznaņas adresi (Matejki iela 53) (LVVAb: 6). Iespējams, tieši šajā sakarā jaunais docētājs ieradies Rīgā vismaz vienu mēnesi pēc akadēmiskā gada uzsākšanas. Ar Latvijas Universitātes Valdes lēmumu no gada 17. oktobra, Kolbuševskim uzdots pasniegt lekcijas šādos priekšmetos: Romantisma periods poļu literatūras vēsturē (2 st.), 19. gadsimta ukraiņu literatūras vēsture (2. st.), Seminārs slāvu literatūrās. Turklāt Valde pieņēmusi lēmumu, ka lekcijas būs pasniegtas vācu valodā pirmo divu gadu laikā (LVVAb: 12). Darbu Latvijā, kā pareizi atzīmē Z. Ihnatovičs, Staņislavs Kolbuševskis sācis Kristus vecumā 33 gados (Ihnatowicz 1993: 27). Tas tiešām bija pavisam jauna posma sākums ne tikai Poznaņas pētnieka zinātniskajā, bet arī personiskajā dzīvē konfrontācija ar jaunu dzīves vietu, jauno zinātnisku vidi. Lekciju sagatavošana vācu valodā droši vien prasījusi daudz smaga 7 Auškāps Jūlijs ( ) ķīmijas profesors, LU Ķīmijas fakultātes Dekāns, LU Rektors un pirmskara Latvijas Izglītības ministrs. Pēc Padomju armijas ienākšanas deportēts uz PSRS un nošauts par dzimtenes nodevību.

21 38 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā kim, w którym S. Kolbuszewski był mniej biegły niż we francuskim, którym władał doskonale 8. Niedługo po rozpoczęciu przez docenta Kolbuszewskiego pracy w Rydze, 29 listopada 1934 r. w Poznaniu urodził się drugi potomek rodziny Kolbuszewskich Aniela Maria Dobrzyńska (LVVAb: 18). Do wszystkich wyzwań, przed którymi stanął młody docent, z początkiem 1935 roku doszło jeszcze jedna troska 10 stycznia, jak wynika z zaświadczenia lekarskiego przesłanego do Rygi, przebywając na feriach w Poznaniu, S. Kolbuszewski złamał sobie dwustronnie piętę, czego efektem była zaordynowana przez lekarza trzytygodniowa rehabilitacja (LVVAb: 20). Dopiero co zatrudniony na LU docent Kolbuszewski znalazł się w sytuacji nie do pozazdroszczenia. Kilkutygodniowe zwolnienie wiązało się z opóźnieniem powrotu do Rygi i rozpoczęciem pracy ze studentami w kolejnym semestrze. S. Kolbuszewski zdawał sobie sprawę z niestosowności, choć niezawinionej przecież, sytuacji, o czym pisał ze szczerymi przeprosinami do Rektora LU: darba, tā kā Kolbuševskis šajā valodā runājis sliktāk nekā franču valodā, kurā viņam bija izcilas prasmes 8. Drīz pēc docētāja Kolbuševska ierašanās Rīgā viņa ģimenē parādījusies jauna atvase gada 29. novembrī Poznaņā piedzimusi Aniela Maria Dobžiņska (LVVAb: 18). Visiem izaicinājumiem, kuru priekšā nostājies jaunais zinātnieks, gada sākumā pievienojusies vēl viena rūpe 10. janvārī, kā izriet no nosūtītās ārsta izziņas uz Rīgu, S. Kolbuševskis, pavadot ziemas brīvdienas Poznaņā, salauzis pēdu, kā rezultātā viņam noteikta trīs nedēļu rehabilitācija (LVVAb: 20). Docētājs Kolbuševskis, kas tika tikko pieņemts darbā Latvijas Universitātē, pēkšņi atradies neapskaužamā stāvoklī. Dažu nedēļu atvaļinājums sekmējis aizkavēšanos Rīgā un didaktiska darba uzsākšanu nākamajā pusgadā. S. Kolbuševskis juties atbildīgs par šo nepiedienīgo situāciju, lai gan tā nebija viņa vaina, par ko arī rakstījis Latvijas Universitātes Rektoram atvainošanās vēstulē: Jest mi bardzo niezręcznie, że na samym początku mojej działalności na Uniwersytecie Łotewskim, zmuszony jestem w wyniku nieszczęśliwego wypadku przedłużyć moje ferie. Ku mojemu zmartwieniu, nie będę mógł pojawić się w Rydze 15 lutego. Konieczne jest, abym poddał się leczeniu chirurgiczno-mechanicznemu w ciągu trzech tygodni. Jednak postanowiłem skrócić to leczenie i przyjadę do Rygi, jak tylko będę mógł chodzić bez pomocy (LVVAb: 22). W liście do Dziekana FFF LU (z tą samą datą 2 lutego 1934 r.) pozwala sobie na trochę większą otwartość i szczerze przyznaje, że: Właśnie z wielkim trudem stawiam pierwsze kroki (...) (LVVAb: 23), ale zapewnia, że będzie się starał pojawić się w Rydze w drugiej połowie lutego (LVVAb: 23). Rektor LU i władze dziekańskie FFF LU sytuację zrozumiały i umożliwiły docentowi późniejszy powrót na Łotwę. Kontrowersje w zatrudnieniu na stanowisko profesorskie i niepowodzenia, jakie spotkały Stanisława Kolbuszewskiego podczas pierwszego roku pobytu w Rydze, nie zniechęciły go, ale zdawały się motywować do niezwykle wytężonej pracy. Pomimo choroby, powiększenia rodziny i funkcjonowania 8 Nie ma jasności, w jakim języku S. Kolbuszewski prowadził wykłady. Z. Ihnatowicz (1993: 27) twierdzi, że prowadzenie wykładów w języku francuskim nie było możliwe ze względu na niewielką znajomość tego języka wśród słuchaczy akademickich. S. Kolbuszewski miał prowadzić według wspomnień jednej ze studentek wykłady po rosyjsku. Es jūtos ļoti neveikli, ka manas zinātniskās darbības sākumā Latvijas Universitātē, negadījuma rezultātā, esmu spiests pagarināt savu atvaļinājumu. Mani uztrauc tas, ka nevarēšu atgriezties Rīgā piecpadsmitājā februārī. Ir nepieciešams, lai es padotos ķirurģiski-mehāniskās ārstēšanas procedūrām triju nedēļu laikā. Tomēr es nolēmu šo ārstēšanu saīsināt un atbraukšu uz Rīgu, kad būšu spējīgs staigāt bez citu palīdzības (LVVAb: 22). Savā vēstulē LU FFF dekānam (ar to pašu datumu ) Kolbuševskis ar mazliet lielāku vaļsirdību atzinis: pašlaik ar lielām grūtībām speru pirmos soļus (...) (LVVAb: 23), bet arī apgalvojis, ka varēšot atgriezties Rīgā otrajā februāra pusē (LVVAb: 23). LU rektors un Filoloģijas un filozofijas fakultātes valde situāciju saprata un atļāva docētājam vēlāk atgriezties Latvijā. Neveiksmes, kas saistītas ar S. Kolbuševska iecelšanu vecākā docētāja nevis profesora, amatā, un viņa pirmo Rīgā pavadīto gadu, nebija samazinājušas viņa entuziasmu. Tieši otrādi, tās viņu motivējušas vēl smagākam darbam. Par spīti slimībai, ģimenes pieaugumam un neskatoties uz faktu, 8 Nav skaidrs, kurā valodā īsti pasniedzis S. Kolbuševskis. S. Ihnatovičs apgalvo, ka lekciju pasniegšana franču valodā bijusi neiespējama studentu zināšanu trūkuma dēļ. Pēc vienas studentes atmiņām, S. Kolbuševskis varēja vadīt lekcijas krieviski (Ihnatowicz 1993: 27)

22 40 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā poza granicami kraju, już 2 września 1935 r. Kolbuszewski w finezyjny sposób, bo na pozostawionej w Dziekanacie FFF osobistej wizytówce, informował w języku łotewskim (choć jeszcze niewolnym od błędów, głównie z powodu braku znaków wzdłużenia), o chęci prowadzenia wykładów w języku państwowym: ka viņš nevarēja personiski ģimeni atbalstīt, dzīvojot ārpus savas dzimtenes robežām, jau gada 2. septembrī Kolbuševskis diezgan interesantā proti, FFF Dekanātam domātās vizītkartes veidā latviski (lai gan ne bez kļūdām, galvenokārt garumzīmju trūkuma formā) informējis par savu gatavību vadīt lekcijas tieši valsts valodā: Wielce Szanowna Pani, Uprzejmie proszę poinformować studentów na tablicy Wydziału, że w obecnym roku wykłady z literatury polskiej prowadzić będę w języku łotewskim [podkreślenie w oryginale przyp. M.M.], ale o literaturze czeskiej jeszcze w języku niemieckim (LVVAb: bn). O tym fakcie władze FFF LU (zapewne z dużą satysfakcją) spieszą donieść Rektorowi uczelni już 17. września (LVVAb: 26). Wydaje się, że czytanie po łotewsku docent Kolbuszewski opanował wcześniej, być może już podczas przygotowań do wyjazdu do Rygi latem 1934 roku. Już w pierwszych miesiącach spędzonych w Rydze napisał bowiem recenzję książki łotewskiego publicysty O. Nonācsa pt. Odrodzona Polska (LVVAb, 109). W ciągu dwóch pierwszych lat w Rydze kontynuował pracę przy redagowaniu łotewskiej encyklopedii Łotewski słownik konwersacyjny (LVVAb: 109). Władze Wydziału Filologii i Filozofii LU, doceniając wyjątkowe, zwłaszcza w kwestii języka łotewskiego, osiągnięcia gościa z Polski już w półtora roku po rozpoczęciu przez niego pracy, po pozytywnym głosowaniu z 23 kwietnia 1936 r., zgłosiły do Rektora J. Auškāpsa ponowną prośbę o mianowanie starszego docenta S. Kolbuszewskiego profesorem LU (LVVAb: 38). Kilka tygodni później (16 maja), władze FFF podjęły decyzję o zrównaniu stopnia doktora otrzymanego na Uniwersytecie Poznańskim przez S. Kolbuszewskiego, ze stopniem doktora Uniwersytetu Łotwy (LVVAb: 39). Decyzję tę zatwierdził Senat LU, co otworzyło drogę formalną do dalszych działań w celu przyznania profesury poznańskiemu naukowcowi. Starania władz wspierał profesor Ernests Blese, jeden z wybitniejszych łotewskich filologów. W swojej opinii o pracy polskiego uczonego konstatował: Ļoti Godājama Kundze, Laipni lūdzu paziņot studentiem uz Fakultātes tafeles, ka šogad es lasīšu par Polu literaturu latviešu valodā šeit S. Kolbuševska pasvītrojums M.M.], bet par Čehu literaturu vēl vaciski (LVVAb: dokuments pievienots mapē bez lappuses numura). LU FFF valde par šo faktu (droši vien ar lielu gandarījumu) paziņojusi rektoram jau tā paša mēneša 17. dienā (LVVAb: 26). Šķiet, ka lasīt latviešu valodā docētājs Kolbuševskis iemācījies jau daudz agrāk, varbūt pat vēl Polijā, gatavojoties braucienam uz Rīgu gada vasarā. Pirmo Rīgā pavadīto mēnešu laikā viņš jau uzrakstījis latviešu publicista O. Nonāca grāmatas Atjaunotā Polija recenziju (LVVAb, 109). Pirmo divu gadu laikā viņš turpinājis darbu pie latviešu enciklopēdijas Latviešu konversācijas Vārdnīcas rediģēšanas (LVVAb: 109). LU Filoloģijas un filozofijas fakultātes valde, augstu vērtējot poļu viešņa ievērojamos sasniegumus, it īpaši latviešu valodas apgūšanā, pēc pozitīviem gada 23. aprīļa balsojuma rezultātiem, iesniegusi rektoram J. Auškāpam atkārtotu pieprasījumu iecelt S. Kolbuševski LU asociētā profesora, nevis vecākā docētāja amatā (LVVAb: 38). Pāris nedēļas vēlāk (16. maijā) FFF valde pieņēmusi lēmumu izlīdzināt S. Kolbuševska Poznaņas universitātes piešķirto doktora grādu ar Latvijas Universitātes piešķirto doktora grādu (LVVAb: 39). Latvijas Universitātes Senāts šo lēmumu apstiprinājis, formāli atverot durvis nākamajiem soļiem un procedūrām S. Kolbuševska iecelšanai profesora amatā. Šos formālos centienus atbalstījis profesors Ernests Blese, viens no izcilākajiem latviešu filologiem. Savā vērtējumā par poļu zinātnieka darbu Blese rakstījis: Starszy docent Stanisław Kolbuszewski pracuje na Wydziale Filozofii i Filologii Uniwersytetu Łotwy już dwa lata, prowadząc zajęcia z literatur słowiańskich. Swojemu zajęciu oddał się z wielką starannością, próbując uczynić swój przedmiot bardziej zrozumiałym dla słuchaczy tak pod kątem języka, jak i treści. Szczególnie dużo uwagi Kolbuszewski poświęcił pierwszej części zadania i w krótkim czasie perfekcyjnie opanował język Vecākais docētājs Staņislavs Kolbuševskis Latvijas Universitātes Filoloģijas un filozofijas fakultātē strādā jau divus gadus, pasniedzot lekcijas par slāvu literatūrām. Šai nodarbei viņš pievēršas ar īpašu uzmanību, cenšoties, lai viņa lekcijas būtu klausītājiem saprotamas gan valodas, gan satura ziņā. Īpaši daudz uzmanības Kolbuševskis ir veltījis tai pirmajai sava uzdevuma daļai un ļoti īsā laikā perfekti iemācījies latviešu

23 42 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā łotewski i teraz prowadzi wykłady już po łotewsku. Dla osiągnięcia tego celu Kolbuszewski musiał poświęcić wiele czasu, dlatego jego bezpośrednia praca naukowa trochę się opóźniła. Pomimo tego Kolbuszewski napisał pewną ilość artykułów z zakresu swojej specjalności, jednocześnie uczestnicząc w pracach nad naszą encyklopedią przygotowując artykuły o historii polskiej literatury. Teraz, kiedy Kolbuszewski przyswoił sobie język łotewski, będzie mógł z całą energią oddać się bezpośredniej naukowej działalności i nie mam najmniejszych wątpliwości, że ze względu na swoje starania, osiągnie godne uznania wyniki. Myślę, że ze względu na osiągnięcia, Kolbuszewski w pełni zasługuje na otrzymanie stanowiska profesora (LVVAb: 107). Rada Uniwersytecka zatwierdziła Stanisława Kolbuszewskiego jako profesora Uniwersytetu Łotwy od 1 listopada 1936 roku. Jej decyzję zatwierdził 17 listopada 1936 r. Minister Edukacji Republiki Łotewskiej (LVVAb: 40). Zachowane dokumenty wskazują, że nowe stanowisko oprócz prestiżu przyniosło polskiemu naukowcowi także wyższe uposażenie. 4. profesor Uniwersytetu Łotwy Opanowanie języka i uzyskanie stopnia profesora ustabilizowało pozycję Stanisława Kolbuszewskiego na łotewskiej uczelni i rzeczywiście pozwoliło na poświęcenie się intensywnej pracy naukowej, która w krótkim czasie, zgodnie z przewidywaniami profesora Blese, przyniosła wspaniałe rezultaty w postaci publikacji ważnych dla rozwoju polskiej letonistyki oraz polonistyki na Łotwie. W ciągu następnych dwóch lat ukazały się trzy pozycje, które tworzył lub współtworzył profesor S. Kolbuszewski o znaczeniu nie do przecenienia dla rozwoju polsko-łotewskich związków literackich i kulturowych. Były to Główne rysy kultury łotewskiej autorstwa S. Kolbuszewskiego (1937), Polska poezja w przekładzie Kārlisa Krūzy (1937), ale oparte na filologicznych przekładach S. Kolbuszewskiego (por. Kolbuszewski J. 1993a: 124), zawierające obszerny wstęp profesora z charakterystyką poezji polskiej. W roku 1937 S. Kolbuszewski opublikował pierwszą książkę w języku łotewskim, traktującą o historii literatury polskiej Literatura polska w średniowieczu i renesansie (1938a); napisał także obszerny komentarz do wydania Antologii poezji łotewskiej w tłumaczeniu Stanisława Czernika (1938). Profesor aktywnie uczestniczył także w tworzeniu samej antologii we współpracy z łotewskim poetą Edvardsem Virzą i łotewskim profesorem Ludviksem Bērziņšem (Ihnatowicz 1993: 28). W opracowaniach do wydań poezji, jak również w swojej publikacji Główne rysy kultury łotewskiej w opisie łotewskiej literatury valodu, līdz ar ko jau pašlaik pasniedz lekcijas latviski. Lai šo mērķi panāktu, Kolbuševskim bija droši vien jāvelta ļoti daudz laika, tāpēc viņa darbs zinātniskajā jomā varbūt mazliet kavējas. Par spīti tam, Kolbuševskis ir uzrakstījis virkni rakstu savā specialitātē, vienlaikus piedaloties darbos pie mūsu enciklopēdijas, gatavojot nodaļas par poļu literatūras vēsturi. Tagad, kad Kolbuševskis jau ir iemācījies latviešu valodu, viņš noteikti varēs visiem spēkiem pievērsties savai zinātniskajai darbībai un man nav nekādu šaubu par to, ka, pateicoties savam čaklumam, viņš panāks ievērojamus sasniegumus. Es domāju, ka, ņemot vērā viņa panākumus, Kolbuševskis ir noteikti profesora vietu pelnījis (LVVAb: 107). Latvijas Universitātes valde apstiprinājusi Staņislavu Kolbuševski asociēta profesora amatā gada 1. novembrī. Šo lēmumu formāli apstiprinājis Latvijas Republikas Izglītības ministrs gada 17. novembrī (LVVAb: 40). Saglabātie dokumenti liek spriest, ka jaunais amats nozīmējis ne tikai prestiža, bet arī atalgojuma paaugstināšanu. 4. Latvijas Universitātes Profesors Latviešu valodas apgūšana un profesora amata piešķiršana saistījās arī ar Staņislava Kolbuševska pozīcijas stabilizēšanu Latvijas Universitātē un atļāva viņam pievērsties intensīvam zinātniskajam darbam, kas diezgan īsā laikā, saskaņā ar profesora Bleses paredzēto, devis lieliskus rezultātus publikāciju veidā. Šīs publikācijas izrādīsies ļoti nozīmīgas latviešu filoloģijas attīstībai Polijā un poļu filoloģijas attīstībai Latvijā. Nākamo divu gadu laikā publicēti trīs Kolbuševska kā autora vai līdzautora darbi, kuru vērtību no poļu-latviešu literatūras un kultūras sakaru skatpunkta grūti nenovērtēt. Tie bija S. Kolbuševska Galvenās latviešu kultūras iezīmes (Kolbuszewski S. 1937), Poļu dzeja Kārļa Krūzas tulkojumā (Krūza 1937), kas balstīts uz S. Kolbuševska filoloģiskajiem tulkojumiem (sal. Kolbuszewski J. 1993a: 124) un satur profersora plašu poļu dzejas raksturojumu (ievadā) gadā S. Kolbuševskis publicējis pirmo grāmatu latviešu valodā par poļu literatūras vēsturi Poļu literatūra viduslaikos un renesansē (1938a); sacerējis arī plašu komentāru izdevumam Latviešu dzejas antoloģija Staņislava Černika tulkojumā (Czernik 1938). Profesors arī aktīvi piedalījies pašā antoloģijas radīšanas procesā, sadarbojoties ar latviešu dzejnieku Edvardu Virzu un latviešu profesoru Ludviku Bērziņu (Ihnatowicz 1993: 28). Savos komentāros dzejas izdevumiem, kā arī publikācijā Galvenās latviešu kultūras iezīmes iekļautajā latviešu literatūras un rakstniecības aprakstā, autors

24 44 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā i piśmiennictwa uwagę kieruje na szczególne warunki jej funkcjonowania w obliczu kilkusetletniej rusyfikacji i germanizacji oraz na niezwykłe bogactwo literatury tradycyjnej (ludowej). Podkreśla też przenikający dziewiętnastowieczną, ale i jemu współczesną, kulturę łotewską romantyzm, przez który najlepiej realizowana jest nadrzędna funkcja wytworów kulturowych narodu pozostającego przez stulecia pod obcym panowaniem budowania postawy pełnej patriotyzmu i dbałości o kształtowanie ducha narodowego. W tym samym roku wychodzi Przyjaciel i pomocnik. Praktyczny podręcznik do nauki języka łotewskiego (Kolbuszewski S. 1938b), przeznaczony dla polskich robotników rolnych pracujących na Łotwie. Podręcznik składał się z trzech części: opisu gramatyki j. łotewskiego, rozmówek i słownika. Ze względu na zakres tematyczny części leksykograficznej słownictwo opisujące czynności związane z pracami gospodarczymi jest to praca wyjątkowa nie tylko na polu polskiej letonistyki. Profesor był także inicjatorem i autorem wstępu do cennej publikacji, autorstwa jego studentki Adele Volonte, pt. Informacje bibliograficzne o Polsce (Volonte 1939), która zawierała spis publikacji o Polsce i polskiej kulturze publikowanych w międzywojennej prasie łotewskiej. Wstęp do pracy S. Kolbuszewski napisał w języku łotewskim i polskim, podkreślając jej znaczenie dla badaczy łotewskich (Ihnatowicz 1993: 28). W latach S. Kolbuszewski opublikował łącznie ponad dwadzieścia artykułów dotyczących kultury polskiej w czasopismach łotewskich oraz kultury łotewskiej w czasopismach polskich. Tworzył także kolejne hasła do wyżej wspomnianej łotewskiej encyklopedii Łotewski słownik konwersacyjny. Przez okres współpracy z redakcją encyklopedii profesor stworzył ponad 100 haseł dotyczących Polski (Kolbuszewski J. 1993a: 124). Pracując na Uniwersytecie Łotwy, poznański naukowiec nie ograniczał się do zagadnień i publikacji z zakresu letonistyki. Swoje zainteresowania poszerzał o pozostałe kraje bałtyckie Litwę oraz Estonię, czego rezultatem były reportaże ze stolic trzech państw pt. W stolicach państw bałtyckich (Kolbuszewski S. 1939c) i artykuły o litewskiej literaturze: Notes on the Lithuanian literature (Kolbuszewski S. 1939a). W latach pobytu w Rydze, pełniąc funkcję profesora literatur słowiańskich, pogłębił swoje zainteresowania kulturą czeską i jej związkami z Polską w wyniku czego opublikował w 1939 r. książkę Polska a Czechy. Zarys zagadnień kulturalnych (Kolbuszewski S. 1939b). Przez cały czas publikował także w czasopismach polskich teksty traktujące o polskiej literaturze i jej twórcach. Ogromna liczba publikacji wydawała się nie pozostawiać przestrzeni na inne działania profesora w Rydze. Pozostawał jednak īpašu uzmanību pievērš unikāliem vēsturiskiem apstākļiem gadsimtu ilgiem rusifikācijas un ģermanizācijas procesiem, kā arī tradicionālās (tautas) literatūras bagātības savdabībai. Viņš uzsver arī romantisma noturību ne tikai 19. gadsimta, bet arī sava dzīveslaika latviešu literatūrā. Šis romantisms vislabāk īsteno tautas, kas gadsimtiem dzīvojusi zem svešas varas, vissvarīgākās kultūras funkcijas patriotiskās nostājas modināšanu un stiprināšanu un nacionālā gara radīšanu. Tajā pašā gadā publicēta grāmata Draugs un Palīgs. Latviešu valodas praktiskā rokasgrāmata (Kolbuszewski S. 1938b), kura bija domāta Latvijā dzīvojošiem poļu viesstrādniekiem. Rokasgrāmatai bija trīs daļas: latviešu valodas gramatikas apraksts, sarunu paraugi un vārdnīca. Sakarā ar leksikogrāfiskās daļas tematisko apjomu leksika, kas saistīta ar saimniecības darbiem tas ir ļoti vērtīgs teksts ne tikai poļu filoloģijas nozarei. Turklāt profesors ierosinājis vēl vienas svarīgas publikācijas sagatavošanu un uzrakstījis tai ievadu respektīvi savas studentes Adeles Volontes Bibliografiskās ziņas par Poliju (Volonte 1939), kurā piedāvāts tekstu par Poliju un Polijas kultūru, kas publicēti Latvijas starpkaru presē, saraksts. Ievadu šai grāmatai S. Kolbuševskis sacerējis gan latviešu, gan poļu valodā, uzsvērot uz tā nozīmīgumu latviešu zinātnei (Ihnatowicz 1993: 28) gados S. Kolbuševskis kopumā publicējis vairāk nekā divdesmit rakstus par poļu kultūru latviešu laikrakstos un par latviešu kultūru poļu laikrakstos. Viņš arī strādājis ar nākamajiem Latviešu konversācijas vārdnīcas šķirkļiem. Sadarbības laikā ar enciklopēdijas redakciju Kolbuševskis uzrakstījis kopumā vairāk nekā 100 šķirkļu par Poliju (Kolbuszewski J. 1993a: 124). Strādājot Latvijas Universitātē, Poznaņas zinātnieka intereses bijušas plašākas nekā vienīgi latviešu filoloģijas nozares problēmas. Tajās ietilpušas arī ar divām pārejām Baltijas valstīm Lietuvu un Igauniju saistītas tēmas, kā rezultātā publicētas reportāžas par triju Baltijas valstu galvaspilsētām Baltijas valstu galvaspilsētās (Kolbuszewski S. 1939c) un raksti par lietuviešu literatūru: Notes on the Lithuanian literature (Piezīmes par lietuviešu literatūru, Kolbuszewski S. 1939a). Kolbuševskim, dzīvojot Rīgā un pildot slāvu literatūru profesora pienākumus, padziļinājusies interese par čehu rakstniecību un Čehijas sakariem ar Poliju, kā rezultātā gadā izdota grāmata Polija un Čehija. Kultūras aspektu pārskats (Kolbuszewski S. 1939b). Visu šo laiku Kolbuševskis publicējis arī tekstus par poļu literatūru un tas rakstniekiem poļu žurnālos. Iespaidīgs publikāciju skaits liktu domāt, ka profesoram trūcis laika citām darbībām Rīgā. Tomēr

25 46 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā bardzo aktywny nie tylko w łotewskim i polskim środowisku naukowym, ale działał także aktywnie w społeczności łotewskich Polaków, zwłaszcza w pracach Towarzystwa Zbliżenia Łotewsko-Polskiego. Bardzo dużą sympatią w środowisku łotewskim i polskim, a także kręgach dyplomatycznych, zadziwionych jej wspaniała fracuszczyzną, cieszyła się także żona profesora Maria Kolbuszewska (Ihnatowicz 1993: 28). Książki swojego autorstwa (Polska a Czechy; W stolicach państw bałtyckich) profesor sprezentował Rektorowi LU J. Auškāpsowi, za co ten uprzejmie dziękował w pismach do profesora (LVVAb: 152). Kolejne osiągnięcia naukowe przyniosły Stanisławowi Kolbuszewskiemu uznanie ze strony instytucji państwowych polskich i łotewskich. W 1938 r. otrzymał Złoty Laur Akademii Literatury Polskiej oraz najwyższe odznaczenie państwa łotewskiego Order Trzech Gwiazd (LVVAb: 64). Awansował także w strukturach uniwersyteckich 15 września 1938 r. został mianowany profesorem literatury powszechnej Uniwersytetu Łotwy. Rok 1938 przyniósł pozytywne zmiany również w życiu prywatnym profesora, 10 maja w Poznaniu przyszedł na świat trzeci potomek rodziny Kolbuszewskich Jacek 9. Do wybuchu II wojny światowej profesor odbywał także podróże w celach naukowych, głównie do Polski (trzykrotnie), gdzie, między innymi, występował z odczytami o Łotwie (LVVAb: 41); do Finlandii, gdzie kolekcjonował materiały dydaktyczne i naukowe dla miejscowej biblioteki (LVVAb: 44). Księgozbiór Biblioteki Wydziału Filologii i Filozofii LU sam profesor Kolbuszewski hojnie wzbogacił w 1939 r. aż o 101 pozycji, głównie (...) książek o polskiej i czeskiej kulturze: w języku polskim, czeskim, rosyjskim, francuskim oraz włoskim (LVVAb: 119). Dorobek naukowy, którym mógł się poszczycić polski profesor, sprawił, że władze Uniwersytetu bez wahania zdecydowały oddelegować S. Kolbuszewskiego na międzynarodowe sympozjum slawistyczne do Belgradu, gdzie miał wystąpić z dwoma referatami: Klasyfikacja słowiańskiego dramatu i stosunek do dramatu Zachodnioeuropejskiego oraz Konflikty elementu narodowego oraz obcego jako czynnik rozwoju literatury słowiańskiej (LVVAb: 123). Przedtem jednak niestrudzony badacz zamierzał jeszcze: viņš aktīvi piedalījies ne tikai poļu un latviešu zinātniskajā dzīvē, bet arī Latvijas poļu minoritātes sabiedriskajās aktivitātēs, it īpaši Latviešu-Poļu Tuvināšanās Biedrības darbos. Profesora sieva Marija Kolbuševska bija gandarīta ar ļoti lielu simpātiju poļu un latviešu sabiedrībā, kā arī diplomātiskajās aprindās, kuras bija sajūsminātas par viņas franču valodu (Ihnatowicz 1993: 28). Dažas savas grāmatas (Polska a Czechy; W stolicach państw bałtyckich) profesors uzdāvinājis LU rektoram J. Auškāpam, par ko tas sirsnīgi pateicies profesoram savās vēstulēs (LVVAb: 152). Nākamie zinātniskie sasniegumi nostiprinājuši Staņislava Kolbuševska pozīciju, kā arī Polijas un Latvijas valstu institūciju atzinību gadā viņam piešķirts Polijas Literatūras Akadēmijas Zelta apbalvojums un Latvijas valsts augstākais apbalvojums Triju zvaigžņu ordenis (LVVAb: 64). Viņš arī cēlies universitātes struktūrā gada 15. septembrī nominēts par Latvijas Universitātes Pasaules literatūras profesoru gads bijis tāpat laimīgs profesora personiskajā dzīvē 10. maijā Poznaņā piedzimis trešais bērns Kolbuševsku ģimenē Jaceks 9. Līdz Otrā pasaules kara sākumam profesors braucis arī daudzos komandējumos; galvenokārt uz Poliju (trīs reizes), kur, starp citu, referējis par ar Latviju saistītām tēmām (LVVAb: 41), vai uz Somiju, kur vācis didaktiskos un zinātniskos materiālus vietējai bibliotēkai (LVVAb: 44). Savukārt Latvijas Universitātes Filoloģijas un filozofijas fakultātes bibliotēku Kolbuševskis pats augstsirdīgi bagātinājis, gadā uzdāvinot tai 101 grāmatas, galvenokārt (...) par poļu un čehu kultūru poļu, čehu, krievu, franču un itāļu valodās. (LVVAb: 119). Zinātniskie sasniegumi, ar kuriem varējis lepoties profesors, modinājuši Universitātes vadību bez vilcināšanās piekrist S. Kolbuševska dalībai starpnacionālajā slāvu simpozijā Belgradā, kur viņš plānojis uzstāties ar diviem referātiem: Slāvu drāmas klasifikācija un tās attieksme pret Rietumeiropas drāmu un Nacionālu un svešu elementu konflikts kā slāvu literatūras attīstības faktors (LVVAb: 123). Piedevām nenogurstošais zinātnieks plānojis vēl pirms simpozija: 9 Mieszkający przez pierwsze lata życia na Łotwie Jacek Kolbuszewski, późniejszy profesor historii literatury polskiej i literatur zachodniosłowiańskich, częściowo kontynuował zainteresowania ojca, współtworząc z bratem Stanisławem Franciszkiem Kolbuszewskim, wybitnym polskim letonistą, publikacje z zakresu literatury i kultury łotewskiej. 9 Jaceks Kolbuševskis, nodzīvojis pirmos dzīves gadus Latvijā, poļu literatūras vēstures un rietumslāvu literatūru profesors, daļēji turpinājis tēva darbu, radot kopā ar savu brāli, ievērojamu latviešu valodas speciālistu Staņislavu Františku Kolbuševski, tekstus latviešu literatūras un kultūras jomā.

26 48 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā zapoznać się z nowymi trendami w zakresie badania literatury i w tym celu pracować w bibliotekach w Berlinie i Paryżu. Ta praca wiąże się z moim zamiarem wydania w 1940 roku książki w języku łotewskim [podkreślenie oryg. przyp. M.M.] o metodologii badań literackich (LVVAb: 52). W związku z tymi planami S. Kolbuszewski zwrócił do władz FFF LU się z prośbą o udzielenie delegacji do Niemiec, Francji i Jugosławii oraz o wsparcie finansowe, w wysokości 1500 Ls, które od uniwersytetu otrzymał. Agresja Niemiec na Polskę i początek drugiej wojny światowej przekreśliły plany wyjazdowe. We wrześniu 1939 r. zamiast obowiązków naukowych profesor spełniał swe powinności patriotyczne. Jak wspomina J. Kolbuszewski: iepazīties ar jauniem virzieniem literatūras pētniecības nozarē un ar šādu mērķi strādāt bibliotēkās Berlīnē un Parīzē. Šis darbs ir saistīts ar maniem plāniem izdot gadā grāmatu latviešu valodā [Kolbuševska pasvītrojums M.M.] par literāro pētījumu metodoloģiju (LVVAb: 52). Sakarā ar šiem plāniem S. Kolbuševskis vērsies pie LU FFF vadības ar lūgumu piekrist viņa komandējumam uz Vāciju, Franciju un Dienvidslāviju un piešķirt komandējuma naudu 1500 latus, kuru no universitātes saņēmis. Vācijas uzbrukums Polijai, kas iezīmēja Otrā pasaules kara sākumu, sagrāvis brauciena plānus gada septembrī zinātnisko pienākumu vietā profesors pildījis savu pienākumu pret dzimteni. Pēc J. Kolbuševska atmiņām: angażował się w pomoc polskim żołnierzom internowanym na terenie Łotwy po zawarciu przez jej władze paktu o nieagresji z Niemcami. Wraz z łotewskimi Polakami organizował akcję przerzucania polskich oficerów do Szwecji, przerwaną przez wkroczenie wojsk sowieckich w wyniku czego polscy żołnierze zostali wywiezieni w głąb ZSRR (Kolbuszewski J. 1993: 70). Prawdopodobnie także ze względu na działalność konspiracyjną profesor prosił władze FFF LU o udzielenie mu rocznego urlopu naukowego. W piśmie z dnia 14 września 1939 r. motywował decyzję chęcią przygotowania dwóch publikacji: Metodologii badania literatury oraz Historii dramatu słowiańskiego (LVVAb: 120), ale prac tych nie opublikował w ryskim okresie. Refleksji naukowej nie sprzyjały raczej dalsze wydarzenia na okupowanej Łotwie, do której wkrótce wkroczyły wojska hitlerowskie. Dla S. Kolbuszewskiego okupacja niemiecka okazała się bardziej dramatyczna niż wcześniejsza okupacja sowiecka. Większość obecności Sowietów spędził na urlopie naukowym, jednak cały czas pozostawał na stanowisku profesora literatury powszechnej, o co, jak można wnioskować z dokumentów, zadbali łotewscy koledzy. Ale już dwa miesiące po wejściu Niemców (3 sierpnia 1943 r.) profesor został aresztowany i osadzony w więzieniu (LVVAb: 101). Aresztowanie profesora zaskoczyło także władze wydziału filologicznego, które poinformowały Rektora uniwersytetu, że 16 października S. Kolbuszewski nie stawił się na wykłady. Podczas wyjaśniania przyczyn absencji, okazało się, że profesor znajduje się w areszcie śledczym (LVVAb: 65). S. Kolbuszewski spędził w Centralnym Więzieniu w Rydze osiem miesięcy. Niemcy podejrzewali go o współpracę z AK i usiłowali wydostać z profe- viņš palīdzēja poļu karavīriem, kas internēti Latvijas teritorijā pēc tam, kad Latvija un Vācija parakstīja neuzbrukšanas līgumu. Kopā ar Latvijas poļiem organizēja poļu armijas virsnieku transportu uz Zviedriju, šī akcija tika pārtraukta, kad Latvijā ienāca Padomju armija, kā rezultātā poļu karavīri tika deportēti PSRS dziļumā (Kolbuszewski J. 1993: 70). Ļoti iespējams, ka tieši šo pretestības akciju dēļ Kolbuševskis vērsies pie LU FFF valdes ar lūgumu piešķirt viņam akadēmisko atvaļinājumu vienam gadam gada 14 septembra vēstulē viņš savu lēmumu pamatojis ar vēlmi sagatavot divas publikācijas: Literatūras pētījumu metodoloģija un Slāvu drāmas vēsture (LVVAb: 120). Tomēr šie darbi nav izdoti profesora uzturēšanās laikā Rīgā. Nākamie notikumi okupētajā Latvijā, kurā drīz ienāca Hitlera karaspēks, nebija labvēlīgi zinātniskajam darbam. Staņislavam Kolbuševskim vācu okupācija izrādījusies dramatiskāka, nekā iepriekšējā Padomju okupācija. Oficiāli viņš pavadījis atvaļinājumā lielāko pirmās Padomju okupācijas daļu. Tomēr visu šo laiku viņš saglabājis pasaules literatūru profesora amatu, par ko parūpējušies viņa latviešu kolēģi, ko var spriest uz arhīva dokumentu pamata. Jau divus mēnešus pēc vācu armijas uzbrukuma (1943. gada 3. augustā) viņš ticis arestēts un apcietināts (LVVAb: 101). Profesora apcietināšana pārsteigusi Filoloģijas un filozofijas fakultātes vadību, kas informējusi Universitātes rektoru, ka 16. oktobrī S. Kolbuševskis neatnāca uz lekcijām. Skaidrojot šīs prombūtnes apstākļus, izrādījās, ka profesors aizturēts cietumā (LVVAb: 65). S. Kolbuševskis Rīgas Centrālajā cietumā pavadījis astoņus mēnešus. Vācieši turējuši viņu aizdomās par sadarbību ar AK (pol. Armia Krajowa

27 50 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā sora informacje, również używając argumentów siłowych, bijąc bezlitośnie polskiego uczonego 10. Na szczęście w sprawie interweniowały argentyńskie służby dyplomatyczne, dzięki prośbie pozostającego w Argentynie jednego z kolegów profesora Kolbuszewskiego 11. O jego wyjściu z więzienia 29 marca 1943 r. poinformował władze dziekańskie FFF profesor E. Blese (LVVAb: 72). Najmłodszy syn profesora wspominał powrót taty jako wielkie święto. Ponieważ profesor został zwolniony w okolicy świąt wielkanocnych, mały Jacek biegał dookoła stołu, śpiewając wielkanocną pieśń: Bo zmartwychwstał samowładnie, jak przepowiedział dokładnie! 12. Rzeczywiście zwolnienie podejrzanego o współpracę z AK polskiego profesora z niemieckiego więzienia graniczyło z cudem. Niemieckie szykany okazały się jednak dla profesora zrządzeniem losu w momencie powtórnego wejścia Armii Czerwonej w 1944 roku. Kadra naukowa Uniwersytetu Łotwy przemianowanego na Państwowy Uniwersytet Łotwy przechodziła obowiązkową akredytację 13 Wyższej Komisji Atestacyjnej Wszechzwiązkowego Komitetu do spraw Szkoły Wyższej Rady Komisarzy Ludowych ZSRS. Przeszedł ją także Stanisław Kolbuszewski 14. Wiarygodność profesora zdecydowanie podnosił fakt osadzenia go w więzieniu przez niemieckie władze. Poczynając od 16 października 1944 r., został zatwierdzony rozporządzeniem Rektora Państwowego Uniwersytetu Łotwy z dnia 22 grudnia 1944 r. jako profesor Wydziału Filologicznego i jako kierownik Katedry Filologii Romańskiej tegoż uniwersytetu zarządzeniem Rektora Państwowego Uniwersytetu Łotwy z dnia 26 grudnia 1944 roku (LVVAb: 94). Profesor Kolbuszewski kierował Katedrą Romanistyki przez pierwszych sześć miesięcy 1945 roku. W tym czasie podjął jednak decyzję o powrocie do Polski. Z obowiązków na Państwowym Uniwersytecie Łotwy został zwolniony od 15 października rozporządzeniem Rektora nr 236 z 12 października 1945 r., w związku z repatriacją do Polski (LVVAb: 95). 10 Informacja uzyskana od syna S. Kolbuszewskiego prof. Jacka Kolbuszewskiego. 11 Argentyna sprzyjała Niemcom hitlerowskim. 12 Informacja uzyskana od syna S. Kolbuszewskiego prof. Jacka Kolbuszewskiego. 13 Akredytacja często była pretekstem do zwolnienia kadry uniwersyteckiej, zwłaszcza przedwojennych profesorów. Już podczas pierwszej okupacji sowieckiej zwolnione zostało 10,2% kadry dydaktycznej i naukowej. 14 Zachowane dokumenty, zwłaszcza przygotowane dla potrzeb Komisji opinie sowieckich uczonych, świadczą, że dorobek naukowy profesora oceniano bardzo wnikliwie (LVVAb: 89-90). Tēvzemes armija) un mēģinājuši izdabūt no viņa informācijas, arī pielietojot spēka argumentus, nežēlīgi sitot poļu zinātnieku 10. Par laimi, par profesora gadījumu uzstājušies Argentīnas diplomātiskie spēki pēc viena no S. Kolbuševska kolēģa, kas dzīvojis tieši Argentīnā, lūguma 11. Par viņa atbrīvošanu no cietuma gada 29. martā Universitātes vadību informējis profesors E. Blese (LVVAb: 72). Profesora Kolbuševska jaunākais dēls atcerējies tēva pārnākšanu mājās kā lielus svētkus. Tā kā profesors atbrīvots Lieldienu laikā, mazais Jaceks esot skrējis apkārt galdam un dziedājis Lieldienu dziesmu: Jo viņš ir augšāmcēlies, tieši tā, kā bija paredzēts! 12. Tiešām, ņemot vērā nopietnās aizdomas par viņa sadarbību ar AK, poļu profesora atbrīvošana no cietuma atgādināja brīnumu. Tomēr, kad Sarkanā armija atkārtoti ienāca Latvijā gadā, vācu aizdomas izrādījušās profesoram diezgan labvēlīgas. Mācībspēki Latvijas Universitātē, kas tika pārdevēta par Latvijas Valsts Universitāti, tika pakļauti obligātai akreditācijai 13, ko veikusi PSRS Tautas Komisāru Padomes Augstākā atestācijas vissavienības komisija. Akreditācijai tika pakļauts arī profesors Staņislavs Kolbuševskis 14. Zinātnieka pozitīvam vērtējumam ļoti noderējis fakts, ka vācu vara turējusi viņu aizdomās par darbībām, kas vērstas pret to. Sākot no gada 16. oktobra, Kolbuševskis apstiprināts kā Filoloģijas fakultātes profesors ar Latvijas Valsts Universitātes rektora lēmumu no gada 22. decembra, un kā Romāņu filoloģijas katedras vadītājs ar Latvijas Valsts Universitātes rektora lēmumu no gada 26. decembra. (LVVAb: 94) Profesors Kolbuševskis vadījis Romāņu filoloģijas katedru gadā pirmajā pusgadā. Pa šo laiku tomēr pieņēmis lēmumu atgriezties Polijā. No darba pienākumiem Latvijas Valsts Universitātē atbrīvots ar Rektora lēmumu nr 236 no gada 12. oktobra, sakarā ar repatriāciju uz Poliju (LVVAb: 95). 10 Informācija saņemta no prof. Jaceka Kolbuševska S. Kolbuševska dēla. 11 Argentīna atbalstīja hitlerisko Vāciju. 12 Informācija saņemta no prof. Jaceka Kolbuševska S. Kolbuševska dēla. 13 Akreditācija bieži vien kalpoja par pamatu universitātes mācībspēku, īpaši pirmskara profesoru, atlaišanai no darba. Jau pirmās Padomju okupācijas laikā no darba atbrīvoti 10,2% zinātnisko un didaktisko darbinieku. 14 Saglabātie dokumenti, īpaši Komisijas vajadzībām sagatavoti Padomju zinātnieku vērtējumi, liek spriest, ka profesora zinātniskie sasniegumi aplūkoti ļoti detalizēti (LVVAb: 89-90).

28 52 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā W oficjalnym piśmie z 15 października 1945 r. władze ryskiej uczelni z prawdziwym żalem współpracy żegnały polskiego uczonego: Oficiālajā vēstulē no gada 15. oktobra Rīgas augstskolas vadība ar īstu nožēlu atvadījusies no poļu zinātnieka: Państwowy Uniwersytet Łotwy żałuje, że rozstaje się Pan z naszym gronem wykładowców, odchodząc do pracy naukowo-dydaktycznej w odrodzonej, demokratycznej Polsce. W imieniu Uniwersytetu wyrażam Panu serdeczne podziękowanie za długą i owocną dydaktyczną i naukową działalność w dziedzinie literatury słowiańskiej i romańskiej oraz miłe koleżeństwo. Uniwersytet ma nadzieję, że nie zerwie Pan w pełni związków z nim i będzie zadowolony z utrzymania kontaktów naukowych (LVVAb: 93). Profesor Stanisław Kolbuszewski wraz z rodziną opuścił Łotwę 24 października 1945 r. (Ihnatowicz 1993: 29). Pobyt Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze trudno byłoby nazwać epizodem w jego życiu. Profesor w okresie łotewskim prowadził bardzo poważną i szeroko zakrojoną pracę badawczą, pedagogiczną i organizacyjną, w której rezultacie pojawił się w nauce polskiej pionier letonistyki, zwłaszcza w dziedzinie kultury i literatury niezastąpiony przez szereg dekad. W pewnym sensie łotewskie prace profesora kontynuował jego syn Stanisław Franciszek Kolbuszewski, którego zainteresowania skupiły się jednak w większości na zagadnieniach językoznawczych i leksykograficznych. Predestynowała go do tego doskonała znajomość języka łotewskiego; pierwsze lata swojego życia (do 12 roku życia) spędził przecież na Łotwie. Poszczególne zagadnienia letonistyczne rozwijał drugi z synów Jacek Kolbuszewski przede wszystkim slawista. Dzięki pracy obu potomków profesora Kolbuszewskiego i łotewskich zainteresowań, charakterystycznych dla całej rodziny, polska letonistyka rozwijała się także przez pierwsze lata powojenne, kiedy Łotwę i Polskę oddzieliła kurtyna w postaci granicy ZSRS. Latvijas Valsts Universitāte nožēlo, ka Jūs šķiraties no mūsu mācības spēku saimes, aiziedami zinātniski pedagoģiskā darbā atjaunotajā demokratiskajā Polijā. Izsaku Jums Universitātes vardā sirsnīgu pateicību par Jūsu ilgo un sekmēm bagato pedagogisko un pētniecisko darbību slavu un romāņu literatūras laukā un jauko kollēgiālitāti. Universitāte cer, ka Jūsu saites ar to pilnīgi nepārtrūks un būs priecīga par zinātniska kontakta uzturēšanu (LVVAb: 93). Profesors Staņislavs Kolbuševskis kopā ar ģimeni atstājis Latviju gada 24. oktobrī (Ihnatowicz 1993: 29). Staņislava Kolbuševska uzturēšanos Rīgā grūti būtu nosaukt par epizodi viņa dzīvē. Savos Latvijas laikos profesors veicis ļoti nopietnu un plašu zinātnisko, pedagoģisko un organizatorisko darbu, kura rezultātā kļuvis par latviešu filoloģijas pamatlicēju Polijā un garām desmitgadēm turpinājis būt tās neaizvietojams speciālists, īpaši kultūras un literatūras jomās. Nosacītā veidā profesora darbu turpinājis viņa dēls Staņislavs Francišeks Kolbuševskis, kas tomēr vairāk interesējies par valodniecības un leksikogrāfijas jautājumiem. Šis virziens bijis viņam it kā lemts, pateicoties viņa lieliskajai latviešu valodas prasmei; pirmos dzīves gadus (līdz 12 gadu vecumam) pavadījis taču tieši Latvijā. Atsevišķām latviešu valodniecības problēmām pievērsies arī otrais dēls Jaceks Kolbuševskis, kas tomēr bijis galvenokārt slāvu zinātņu pētnieks. Pateicoties abu profesora Kolbuševska dēlu darbam un interesēm, kas piemita visai Kolbuševsku ģimenei, latviešu filoloģija Polijā attīstījusies arī pirmajos pēckara gados, kad Latviju un Poliju šķīra Padomju Savienības robeža. tulk. Joanna Chojnicka (AMU Poznaņa)

29 54 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā Bibliografia bibliogrāfija Żródła archiwalne: LVVAa Teczka osobowa Juliana Krzyżanowskiego, zespół nr 7427, opis nr 13, jednostka archiwalna nr 909. LVVAb Teczka osobowa Stanisława Kolbuszewskiego, zespół nr 7427, opis nr 13, jednostka archiwalna 842. PAN Materiały Romana Pollaka, Polska Akademia Nauk, Archiwum w Warszawie Oddział w Poznaniu, sygn. P III 63, poz. spisu 223. Literatura: Aarne A., S. Thompson, 1961, The Types of the Folktale. A Classification and Bibliography [FF Comunications 184], Helsinki: Academia Scientiarum Fennica. Albin J., 1993, Polski ruch narodowy na Łotwie w latach , Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Antēna I., 2000, Latvija 19. gadsimtā: Vēstures apceres, Rīga: Latvijas vēstures institūta apgads. Briedis J., 2002, Augstākās tehniskās izglītības vēsture Latvijā, 1. Daļa. Rigas Politehnikums. Rīgas Politehniskais institūts , Rīga: Rīgas tehniska universitāte. Czernik S., 1938, Antologia poezji łotewskiej, Ostrzeszów: Biblioteka Okolicy Poetów. Durejko A., 2001, Polskie życie kulturalne i literackie na Łotwie w XX w., Wrocław: Oficyna Wydawnicza Sudety. Ihnatowicz Z., 1993, Stanisław Kolbuszewski. Profesor Uniwersytetu w Rydze, [w:] W. Dynak [red.], Stanisław Kolbuszewski ( ), Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Janicki A., 2005, Studenci polscy na Politechnice Ryskiej w latach T. 1, Rys historyczny, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Jēkabsons E., 1996, Poļi Latvijā. Rīga: LZA. Jēkabsons E., 2007, Piesardzīgā draudzība: Latvijas un Polijas attiecības un gadā, Rīga: LU Akādemiskais Apgads. Kolbuszewski J., 1993a, Bibliografia Stanisława Kolbuszewskiego, [w:] W. Dynak [red.], Stanisław Kolbuszewski ( ), Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Kolbuszewski J., 1993b, Kultura polska na Łotwie. Przeszłość i teraźniejszość. Próba zarysu całości (Siłaczce z Rygi Pani Julii Ostrowskiej in memoriam), [w:] E. Walewander [red.], Polacy na Łotwie, Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski, Kolbuszewski S., 1932, Sprawa docentów, Gazeta Polska (171), 3. Kolbuszewski S., 1934, Odrodzona Polska w łotewskim ujęciu, Komunikat Instytutu Bałtyckiego w Toruniu. Kolbuszewski S., 1937, Główne rysy kultury łotewskiej, Warszawa: Towarzystwo Polsko-Łotewskie, Kolbuszewski S., 1938a, Poļu literatūra viduslaikos un renesansē, Rīga: LU studentu padomes grāmatnīca. Kolbuszewski S., 1938b, Draugs un Palīgs. Praktyczny podręcznik do nauki języka łotewskiego: gramatyka, rozmowy, słownik dla robotników rolnych i gospodarzy, Riga: Latvijas Lauksaimniecibas Kameras. Kolbuszewski S., 1939a, Notes on the Lithuanian literature, Baltic and Scandinavian Countries 3, 13. Kolbuszewski S., 1939b, Polska a Czechy. Zarys zagadnień kulturalnych, Poznań: Naczelny Instytut Akcji Katolickiej w Polsce. Kolbuszewski S., 1939c, W stolicach państw bałtyckich, Poznań: Naczelny Instytut Akcji Katolickiej. Krūza K., 1937, Poļu dzeja, tłum. K. Krūza, wstęp S. Kolbuszewski, Rīga: Melnā Dzilna. Krzyżanowski J., 1934, Byliny. Studium z dziejów rosyjskiej epiki ludowej, Wilno: Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej. Krzyżanowski J., 1935a, Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru, Warszawa: Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza: Biblioteka Polska. Krzyżanowski J., 1935b, Šmits P: Latviešu pasakas un teikas... Ryga, , Baltic Countries 1(1), Krzyżanowski J., 1936, Podanie łotewskie w poezji polskiej, Pion 4(13), 4-5. Krzyżanowski J., 1938, Zapomniani pionierzy zbliżenia łotewsko-polskiego, Tygodnik Ilustrowany 80(47): 902. Krzyżanowski J., 1947, Polska bajka ludowa w układzie systematycznym: Bajka zwierzęca, t. 1, Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie.

30 56 Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze... Kusbers J., 2006, 1905 revolūcija cariskajā impērijā un tās nozīme Baltijā, [w:] J. Berziņš [red.], gads Latvijā. Pētījumi un starptautiskas konferences materiāli, gada Janvāris, Rīga, Rīgā: Latvijas vēstures institūta apgāds, Łossowski P., 1990, Łotwa nasz sąsiad, Warszawa: Wydawnictwo Mozaika. Rainis J., 1983, Kopoti raksti, t. 21, Rīga: Zinātne. Skrzypek A., 1997, Stosunki polsko-łotewskie , Gdańsk: Instytut Bałtycki. Šmits P., , Latviešu pasakas un teikas, t. 1-15, Rīga: Valter un Rapa. Sozański J., R. Szklennik [red.], 1994, Poļu kultūra Latvijā, Rīga: Polijas Republikas Vēstniecība Rīgā. Strādiņš J., I. Grosvalds, 1994, Poļu zinātne un Latvija, [w:] J. Sozański, R. Szklennik, Poļu kultūra Latvijā. Latviešu variants, Rīga: VU Polgrāfists, Švābe A., A. Būmanis, K. Dišlers [red.], , Latviešu konversācijas vārdnīca, t. 1-22, Rīga: A. Gulbja apgāds. Volonte A., 1939, Bibliografiskas ziņas par Poliju: bibliografija no līdz gadam = Bibliografia poloników łotewskich za lata , Rīga: LU studentu padomes grāmatnīca. Walewander E. [red.], 1993, Polacy na Łotwie, Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski. Zakrzewski B., 1993, Biogram wspomnieniowy profesora dr. Stanisława Kolbuszewskiego 25 rocznicę Jego śmierci. [w:] W. Dynak [red.], Stanisław Kolbuszewski ( ), Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 9-16.

31 57 krystyna Puntak Uniwersytet Wrocławski kristina Puntaka Vroclavas universitāte Kultura i literatura Łotwy oczyma Stanisława Kolbuszewskiego, Stanisława F. Kolbuszewskiego i Jacka Kolbuszewskiego Latvijas kultūra un literatūra Staņislava Kolbuševska, Staņislava F. Kolbuševska un Jaceka Kolbuševska acīm Abstrakt W artykule zobrazowana została działalność Stanisława Kolbuszewskiego, Stanisława F. Kolbuszewskiego i Jacka Kolbuszewskiego w sferze popularyzowania kultury, literatury i historii łotewskiej w Polsce. Przedstawione zostały: zarys dorobku naukowego badaczy, charakter ich badań, sposób postrzegania Łotwy, a także niektóre mniej znane fakty z ich biografii. Zawarte w artykule ustalenia umożliwiają przybliżenie kultury i literatury łotewskiej polskiemu odbiorcy. Słowa klucze: Stanisław Kolbuszewski, Stanisław F. Kolbuszewski, Jacek Kolbuszewski Kopsavilkums Rakstā tika aprakstīta Stanislava Kolbuševska, Stanislava F. Kolbuševska un Jaceka Kolbuševska zinātniskā darbība, kura ir saistīta ar latviešu kultūras, literatūras un vēstures popularizēšanu Polijā. Rakstā tika izklāstīti: pētnieku zinātniskie sasniegumi, zinātnisku darbu raksturojums, Latvijas uztvere, pārskats pār dažiem mazpazīstamiem faktiem no zinātnieku biogrāfijām. Rakstā aprakstītās tēzes sniedz iespēju pietuvināt latviešu kultūru un literatūru tuvāk poļu izcelsmes adresātam. Atslēgvārdi: Staņislavs Kolbuševskis, Staņislavs F. Kolbuševskis, Jaceks Kolbuševskis

32 58 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra Niniejszy artykuł omawia wkład prof. Stanisława Kolbuszewskiego, dr. hab. Stanisława Franciszka Kolbuszewskiego oraz prof. Jacka Kolbuszewskiego w krzewienie związków naukowych, literackich i kulturalnych między Polską a Łotwą. Należy zaznaczyć, że istnieją już publikacje poświęcone biografiom Stanisława Kolbuszewskiego i Stanisława F. Kolbuszewskiego, ale materiały te nie zostały ostatecznie usystematyzowane. Warto je uzupełnić o bogatą dokumentację przed- i powojennego życia uczonych, jaka dostępna jest w archiwum druków rzadkich Łotewskiej Biblioteki Narodowej w Rydze. Życiorys Stanisława F. Kolbuszewskiego i Jacka Kolbuszewskiego zostanie uzupełniony także na podstawie prywatnych źródeł, dokumentów, korespondencji i rękopisów Stanisława F. Kolbuszewskiego. Ponadto uwzględnione zostaną artykuły z prasy polskiej i łotewskiej poświęcone badaczom Kultura i literatura Łotwy oczyma PROF. Stanisława Kolbuszewskiego W 1919 r. w Rydze został założony Uniwersytet Łotwy. Twórcom szczególnie zależało na poszerzeniu wiedzy o kulturze i literaturze innych, ważnych dla kształtującego się państwa łotewskiego, narodów wśród nich narodów słowiańskich. Z tego względu powołano na Uniwersytecie Łotwy Katedrę Literatur Słowiańskich, pojawiła się też konieczność przyciągnięcia specjalistów z dyscypliny (Ozols b.r.: 3). Za początek współpracy naukowej możemy uznać rok 1928, kiedy to na stanowisko profesora uniwersytetu powołano Juliana Krzyżanowskiego, ówczesnego docenta Instytutu Slawistyki Uniwersytetu Londyńskiego. Na Łotwie pracował on w latach , następnie, po otrzymaniu posady profesora Uniwersytetu Warszawskiego, powrócił do ojczyzny (por. Michaliszyn 2013: 17-53). Jego to właśnie zastąpił Stanisław Kolbuszewski. Dwa lata później został mianowany na profesora zwyczajnego, w 1938 r. zaś został profesorem literatury powszechnej (Ozols 1993: 19). Stanisław Kolbuszewski urodził się 22 czerwca 1901 r. w Przemyślu. Naukę w szkołach średnich pobierał we Lwowie i w Białej koło Bielska w latach 1 Recenzent niniejszego artykułu słusznie zauważył, że dorobek naukowców lepiej byłoby poddać analizie z perspektywy nie chronologicznej, lecz tematów i dziedzin (badania językoznawcze, badania nad literaturą i kulturą Łotwy, popularyzacja literatury polskiej na Łotwie, popularyzacja literatury łotewskiej w Polsce, tłumaczenia) oraz przedstawić go na tle innych badań, w szczególności polskich. Do takiego ujęcia będę dążyła w następnych publikacjach. Ten artykuł zaś traktuję jako pierwszą próbę przedstawienia omawianej problematyki, dlatego właśnie mój tekst przyjął taki łatwiejszy, choć zapewne niedoskonały w opracowaniu i odbiorze układ. Šis raksts dod ieskatu prof. Staņislava Kolbuševska, dr. hab. Staņislava Francišeka Kolbuševska un prof. Jaceka Kolbuševska ieguldījumā, kuru pamatā ir zinātnisko, literāro, kulturālo sakaru veicināšana starp Poliju un Latviju. Ir jāatzīmē, ka jau pastāv publikācijas, kas veltītas Staņislava Kolbuševska un Staņislava F. Kolbuševska biogrāfijām, tomēr iepriekš šie materiāli netika sistemātiski sakārtoti. Ir vērts tos papildināt ar bagātīgo dokumentālo materiālu par zinātnieku pirmskara un pēckara dzīvi, kas ir pieejami Latvijas Nacionālās bibliotēkas Reto grāmatu un rokrakstu nodaļā. Staņislava F. Kolbuševska un Jaceka Kolbuševska dzīvesstāsti tiks papildināti arī pamatojoties uz privātiem Staņislava F. Kolbuševska dokumentiem, korespondenci un rokrakstiem. Papildus tiks apskatīti raksti no poļu un latviešu preses, kas veltīti šiem zinātniekiem Latvijas kultūra un literatūra PROF. Staņislava Kolbuševska acīm gadā Rīgā tika nodibināta Latvijas Universitāte. Dibinātājiem svarīga bija zināšanu paplašināšana par citu tautu kultūru un literatūru. Šīs tautas, to starpā slavu, bija īpaši nozīmīgās jaunajai latviešu valstij. Universitātē tika izveidota Slāvu literatūras katedra, līdz ar ko arī radās nepieciešamība pēc šīs disciplīnas speciālistu pieaicināšanas. (Ozols b.r.: 3). Par zinātniskās sadarbības sākumu var pieņemt gadu, kad universitātē par pasniedzēju tika pieaicināts Juliāns Kšižanovskis, toreizējais Londonas Universitātes Slāvistikas Institūta docents. Latvijā viņš darbojās laikā no g. līdz gadam, bet vēlāk, ieguvis Varšavas universitātes profesora amatu, atgriezās dzimtenē. Šo posteni viņš aizņēma laika posmā no gada līdz gadam (por. Michaliszyn 2013: 17-53). Tieši viņu arī aizvietoja Staņislavs Kolbuševskis. Divus gadus vēlāk viņš tika iecelts profesora godā, bet gadā kļuva par vispārējās literatūras pasniedzēju (Ozols 1993: 19). Staņislavs Kolbuševskis ir dzimis gada 22. jūnijā Pšemislā. Vidējo izglītību viņš ieguva skolās Ļvovā un Bjalā pie Belskas laikaposmā no 1 Šī raksta recenzents pamatoti ievēroja, ka zinātnieku ieguldījumu vislabāk būtu analizēt nevis no hronoloģiskās secības viedokļa, bet gan to iedalot pēc tematiem un nozarēm (valodniecības pētījumi, latviešu literatūras un kultūras pētījumi, poļu literatūras popularizēšana Latvijā, latviešu literatūras popularizēšana Polijā, tulkojumi), kā arī to stādīt priekšā uz citu pētījumu fona, it īpaši uz poļu pētījumu fona. Šādi iedalīt un attēlot visu informāciju centīšos nākamajos rakstos. Šo rakstu tomēr uztveru, kā pirmo mēģinājumu iepazīstināt ar šo problemātiku, tieši tādēļ mans teksts ir ieņēmis šādu vienkāršāku un bez šaubām ne nevainojamu uzbūvi izstrādes un uztveres ziņā.

33 60 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra Po maturze rozpoczął studia polonistyczne. Od 1919 r. był studentem Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie brał udział w zajęciach m.in. Józefa Ujejskiego i Juliusza Kleinera. W ciągu następnych trzech lat uczęszczał na zajęcia Stanisława Dobrzyckiego, profesora Uniwersytetu Poznańskiego, historyka literatury średniowiecza i odrodzenia, specjalisty w dziedzinie literatury ludowej (Trzynadlowski 1965: ; Zakrzewski 1993: 9-16; Ihnatowicz 1993: 25-32). Pierwszy etap swoich akademickich poszukiwań zakończył rozprawą doktorską pt. Stanisław Wyspiański a romantyzm polski obronioną na Uniwersytecie Poznańskim w 1925 roku. W 1923 r. rozpoczął pięcioletnią pracę jako nauczyciel gimnazjalny: najpierw w Środzie Wielkopolskiej, później w Poznaniu w Gimnazjum im. I. Paderewskiego. Już w czasach nauczycielskich odbył pierwszą podróż naukową za granicę do Francji. W latach przebywał na studiach w Paryżu, dokąd udał się ponownie w 1928 r. jako stypendysta Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Funduszu Kultury Narodowej. Podczas drugiego pobytu w Paryżu zajął się badaniami nad teatrem i dramatem w XIX i XX wieku. W okresie był starszym asystentem i bibliotekarzem w Seminarium Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Poznańskiego. Na tymże uniwersytecie habilitował się w 1930 r. na podstawie pracy Polski teatr romantyczny. Cz.1. Prolegomena do estetyki. W 1932 r. został członkiem Komisji Historii Literatury Polskiej PAU (Trzynadlowski 1965: ; Zakrzewski 1993: 9-16; Ihnatowicz 1993: 25-32). Wrzesień 1934 r. zapoczątkował nowy, bałtycki etap w biografii naukowej Kolbuszewskiego. Jāzeps Osmanis (1976: 187) zauważa, że postawa głębokiego humanizmu, erudycja i rozeznanie profesora w życiu literackim przyczyniły się do wybitnych rezultatów jego pracy, jak również realizacji głównego celu pobytu na ziemiach bałtyckich wzmacniania związków polsko-łotewskich. Na Uniwersytecie Łotwy w Rydze Kolbuszewski pracował dydaktycznie i naukowo przez jedenaście lat, do 1945 roku. Do 1944 r. zajmował stanowisko profesora literatury francuskiej w Państwowym Instytucie Języków i Literatury. Kierował także przez krótki czas Katedrą Filologii Romańskiej. W 1934 r. uzyskał stopień starszego docenta literatury słowiańskiej. W latach 1934 i 1935 prowadził dwa wykłady (w języku niemieckim) dotyczące historii literatury polskiej okresu romantyzmu oraz historii literatury ukraińskiej XIX wieku. Dodatkowo prowadził seminarium z literatury słowiańskiej. Język łotewski opanował w przeciągu roku i w latach 1935 i 1936 wykładał līdz gadam. Pēc skolas beigšanas iesāka poļu filoloģijas studijas. Kopš gada viņš bija Varšavas universitātes students, kur, tai skaitā, apmeklēja Juzefa Ujejska un Juliuša Kleinera nodarbības. Nākamo triju gadu laikā bieži apmeklēja Poznaņas universitātes profesora, viduslaiku un renesanses laika literatūras vēsturnieka, tautas literatūras pārzinēja Staņislava Dobžicka nodarbības (Trzynadlowski 1965: ; Zakrzewski 1993: 9-16; Ihnatowicz 1993: 25-32). Savu pirmo akadēmisko meklējumu etapu Staņislavs Kolbuševskis pabeidza ar doktora darbu Staņislavs Vispjaņskis un poļu romantisms, ko aizstāvēja Poznaņas universitātē gadā. Piecus gadus kopš gada viņš strādāja par skolotāju vispirms Šrodā Wielkopolskā, bet vēlāk Poznaņas I. Paderevska ģimnāzijā. Vēl strādājot par skolotāju, devās savā pirmajā pētnieciskajā ceļojumā uz Franciju. Laikā no viņš studēja Parīzē, kurp gadā, saņēmis Reliģisko Piederību un Sabiedrības Izglītošanas Ministrijas un Nacionālā Kultūras Fonda Stipendiju, devās otrreiz. Otrās uzturēšanās reizes laikā Parīzē Kolbuševskis pievērsās XIX un XX gadsimtu teātra un dramaturģijas pētījumiem. Laikā no gada līdz gadam bija vecākais asistents un bibliotekārs Poznaņas universitātes Poļu literatūras vēstures seminārā. Šai pašā universitātē gadā habilitējās ar darbu Poļu romantisma teātris. Pirmā daļa. Prolegomena estētikai gadā zinātnieks kļuva par Poļu Literatūras Vēstures komisijas locekli Polijas Zināšanu akadēmijā (Trzynadlowski 1965: ; Zakrzewski 1993: 9-16; Ihnatowicz 1993: 25-32) gada septembris iesāka jaunu, ar Baltiju saistītu periodu Kolbuševska zinātniskajā biogrāfijā. Jāzeps Osmanis atzīmē, ka dziļā humānā pieeja, erudīcija un profesora kompetence literārajā dzīvē, vainagojās ar izciliem darba rezultātiem, kā arī bija saistīta ar viņa Baltijas zemēs uzturēšanās galvenā mērķa realizāciju poļu-latviešu sakaru nostiprināšanu (Osmanis 1976: 187). Latvijas Universitātē Rīgā Kolbuševskis strādāja vienpadsmit gadu garumā, līdz pat gadam. Līdz gadam viņš ieņēma franču literatūras pasniedzēja amatu Valsts Valodu un Literatūras Institūtā. Īsu laiku viņš bija arī Romāņu filoloģijas katedras vadītājs gadā viņš ieguva vecākā docenta grādu slāvu literatūrā un gadā Kolbuševskis vadīja divus lekciju kursus (vācu valodā) par poļu romantisma laika literatūras vēsturi un XIX gadsimta ukraiņu literatūras vēsturi. Papildus viņš vadīja slāvu literatūrai veltītus seminārus. Latviešu valodu viņš apguva viena gada laikā, un laikā no 1935 līdz gadam literatūras vēsturi pasniedza

34 62 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra już historię literatury biegłą łotewszczyzną. W następnych latach wszystkie jego wykłady i seminaria były prowadzone w języku łotewskim. Prócz wykładów kursowych z zakresu literatur narodów słowiańskich (polskiej, czeskiej, rosyjskiej i in.) od 1938 r. prowadził i inne (wstęp do literatury powszechnej, literaturę francuską, a także język polski) (Ozols 1993: 19). W 1938 r. otrzymał Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury za krzewienie wiedzy o literaturze polskiej za granicą. Z kolei za wkład naukowy na Łotwie został w 1939 r. nagrodzony komandorią orderu Triju Zvaigžnu (Zakrzewski 1993: 10). W latach naukowiec opublikował około piętnastu prac. Rok 1938 dostarczył ponad trzydzieści pozycji, a w 1939 roku powstało dwadzieścia pięć publikacji (Plaza 1974: 333). Należy wspomnieć, że w bibliografii prac naukowych odnajdziemy dziesięć artykułów (po polsku) o kulturze łotewskiej. W czasopismach łotewskich Stanisław Kolbuszewski opublikował dziewiętnaście artykułów (Osmanis 1976: 188). W 1935 r. ukazał się Łotewski słownik konwersacyjny (Švābe, Būmanis, Dišlers). Kolbuszewski był autorem ponad stu artykułów i haseł o polskich działaczach kulturalnych i społecznych, pisarzach, poetach, publicystach (Osmanis 1976: 188). W swych pracach poruszył zagadnienia dotąd jeszcze nieomawiane w polskich publikacjach. Na łamach Przeglądu współczesnego w 1937 roku ukazał się tekst pt. Główne rysy kultury łotewskiej, który został wydany dodatkowo (tego samego roku) jako osobny druk zwarty. Ważną kwestią, jaką podniósł profesor, było kształtowanie się świadomości narodowej Łotyszy w czasie niewoli. Naród ten nie posiadał tradycji wolnościowej, więc właśnie podczas panowania mocarstw polskiego, niemieckiego, szwedzkiego i rosyjskiego zaczął uświadamiać sobie swoją odrębność. By ją podkreślić, Łotysze przede wszystkim odwoływali się do tradycji pogańskich (Kolbuszewski S. 1937a: 4). W tym samym tekście zaznaczył, że Łotysze, którzy nigdy nie byli niezależni i nie tworzyli suwerennej państwowości, początkowe określenia swych ziem zawdzięczali właśnie państwom panującym na tych obszarach. Tereny te określane były terminem Baltija. Dopiero w drugiej połowie XIX w., na podstawie wcześniejszych określeń, inteligencja łotewska podjęła starania o utworzenie nazwy dla swojego etnicznego regionu. Literaci, rozważając problemy brzmieniowe i gramatyczne, przedłożyli własne warianty, np. poeta Juris Alunāns zbliżył nazwę do polskiego i rosyjskiego brzmienia Latva, Jānis Rainis zaś proponował formę Latve. Efektem było określenie Latvija (Kolbuszewski S. 1937a: 5). jau tekošā latviešu valodā. Nākamo gadu laikā visas viņa lekcijas un semināri notika latviešu valodā. Izņemot kursa lekcijas, kuras bija veltītās slāvu tautu literatūrām (poļu, čehu, krievu u.c.), profesors kopš gada vadīja arī citus lekciju ciklus (ievads pasaules literatūrā, franču literatūra, kā arī poļu valoda) (Ozols 1993: 19) gadā Kolbuševskis saņēma Polijas Literatūras akadēmijas Zelta Lauras vainagu par zināšanu veicināšanu poļu literatūrā ārzemēs. Savukārt par zinātnisko ieguldījumu Latvijā gadā viņš tika apbalvots ar Triju Zvaigžņu ordeni (Zakrzewski 1993: 10). Laikā no gadam zinātnieks nopublicēja apmēram piecpadsmit darbus gads ienesa vairāk nekā trīsdesmit publikācijas, bet gadā divdesmit piecas publikācijas (Plaza 1974: 333). Ir jāatzīmē, ka viņa zinātnisko darbu bibliogrāfijā ir atrodami desmit raksti (poļu valodā), kas veltīti latviešu kultūrai. Latviešu laikrakstos Staņislavs Kolbuševskis nopublicēja deviņpadsmit publikācijas (Osmanis 1976: 188) gadā iznāca Latviešu konversācijas vārdnīca (Švābe, Būmanis, Dišlers). Staņislavs Kolbuševskis ir autors vairāk nekā 100 šķirkļiem par poļu kultūras un sabiedriskajiem darbiniekiem, rakstniekiem, dzejniekiem, publicistiem (Osmanis 1976: 188). Savos darbos zinātnieks aplūkoja toreiz poļu publikācijās vēl neizpētītus tematus. Laikrakstā Mūsdienu pārskats gadā tika publicēts raksts ar nosaukumu Latviešu kultūras galvenās iezīmes; šis raksts tika izdots (tai pašā gadā) kā atsevišķa publikācija. Nozīmīgu lomu zinātnieks piešķīra latviešu nacionālās apziņas veidošanās nosacījumiem nebrīves gados. Šai Baltijas tautai nebija izveidojušās nacionālās tradīcijas, un tikai poļu, vāciešu, zviedru un krievu valdīšanas laikā tā sāka apzināties savu atšķirtību. Tās uzsvēršanai latvieši pirmkārt atsaucās uz pagāniskajām tradīcijām (Kolbuszewski S. 1937a: 4). Šai pašā tekstā viņš atzīmēja, ka latvieši, kas nekad nav bijuši neatkarīgi un nav veidojuši suverēnu valsti, savus sākotnējos zemju apzīmējumus ir aizguvuši no tautām, kuras valdīja šais apgabalos. Šī teritorija tika apzīmēta ar terminu Baltija. Tikai XIX gadsimta otrajā pusē latviešu inteliģence, balstoties uz agrīnākiem apzīmējumiem, pievērsās sava etniskā reģiona nosaukuma izstrādei. Literāti, risinot labskanības un gramatikas jautājumus, piedāvāja savus variantus, piemēram, dzejnieks Juris Alunāns nosaukuma skanējumu pietuvināja poliskajam un krieviskajam Latva, bet Jānis Rainis piedāvāja formu Latve. Galu galā tika lemts par labu apzīmējumam Latvija (Kolbuszewski S. 1937a: 5).

35 64 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra Stanisław Kolbuszewski na podstawie klasyfikacji regionalnej pisarzy i poetów przybliżył polskiemu odbiorcy tendencje literackie tego kraju. Wskazał charakterystyczne cechy mentalności i ich odbicie w literaturze. Wspomina o trzech regionach: Łatgalia, Kurlandia i Vidzeme. Na terenach Łatgalii wskazuje największy wpływ kultury polskiej i rosyjskiej. Najbardziej łotewskimi regionami wydały się Kurlandia i Vidzeme. W Vidzeme protestantyzm i hernhutyzm przyczyniły się do tego, że literatura regionu była przepełniona głębokim humanizmem. Cechy te możemy odnaleźć w twórczości Jānisa Poruka, Friča Bardy, Kārlisa Skalbe, Jānisa Saulītisa. W literaturze Kurzeme natomiast mamy do czynienia z osobowością indywidualisty, człowiekiem wolności, dumnym ze swej niezależności duchowej, odwołującym się do tradycji pogańskich. Do tego typu literatów należy Aspazja, Jānis Akuraters czy Eduards Virza (Kolbuszewski S. 1937a: 14-15). Następny wart przywołania artykuł to Łotewsko-polskie związki literackie i ideologiczne paralele w poezji obu narodów z 1939 roku. Przedstawione spostrzeżenia i założenia Stanisława Kolbuszewskiego wniosły do badań literaturoznawczych Polski i Łotwy dotąd nieopisane zagadnienia. Można stwierdzić, że dociekania Kolbuszewskiego otwierają szerokie pole badawcze w zakresie konfrontatywnego ujęcia polsko-łotewskich związków literackich. Stanisław Kolbuszewski w swej publikacji uwzględnił zarys problematyki genealogicznej i chronologicznej badań naukowych, prac i tłumaczeń literatury łotewskiej w kulturze polskiej (Kolbuszewski S. 1939: ). Ciekawą kwestią jest zaznaczony przez badacza problem ideologicznych zależności romantyzmu narodowego w poezjach polskiej i łotewskiej. W obu przypadkach doświadczenie tragicznych wydarzeń historycznych wpłynęło na przyjęcie podobnych wartości, celów. Analogiczne kierunki literackie często różniły się jednak pod względem tradycji historycznych, do których się odwoływały. Uczony zauważa, że w dziewiętnastowiecznej poezji Polski i Łotwy mamy do czynienia z mesjanizmem narodowym. Różnią się kulturowe uwarunkowania prądów literackich mesjanizm w polskiej literaturze zrodził się z tradycji judeochrześcijańskich, porównywano dzieje Polski z życiem Mesjasza, Jezusa Chrystusa. W literaturze łotewskiej prąd ten odwołuje się do tradycji, legend i wierzeń pogańskich. Niemniej jednak samo zjawisko mesjanizmu występuje w głównych dziełach obu narodów (Kolbuszewski S. 1939: 557). Kolbuszewski przeprowadził analogię między eposem łotewskim Andrzeja Pumpursa Lāčplēsis a polską epopeją narodową Panem Tadeuszem Adama Mickiewicza. Pierwszy utwór wzorowany jest na tradycji kultury ludowej, Staņislavs Kolbuševskis, balstoties uz rakstnieku un dzejnieku klasifikāciju pēc reģioniem, pietuvināja poļu izcelsmes adresātam latviešu literārās tendences. Viņš izcēla raksturīgās mentalitāšu īpašības un to atspoguļošanos literatūrā. Kolbuševskis piemin trīs reģionus: Latgali, Kurzemi un Vidzemi. Latgales teritorijā viņš ievēroja vislielāko poļu un krievu kultūru ietekmi. Vislatviskākajiem reģioniem bija jābūt Kurzemei un Vidzemei. Vidzemē protestantisms un hernhūtisms kļuva par iemeslu tam, ka reģionālā literatūra bija pārpildīta ar dziļu humānismu. Šīs iezīmes ir atrodamas Jāņa Poruka, Friča Bārdas, Kārļa Skalbes un Jāņa Saulīša daiļradē. Turpretī Kurzemes literatūrā sastopam ļoti individuālu personību, brīvības alkstošu, lepnu par savu garīgo neatkarību, tādu, kas atsaucas uz savām pagāniskajām tradīcijām. Pie šādiem literātiem pieder Aspazija, Jānis Akuraters, Eduards Virza (Kolbuszewski S. 1937a: 14-15). Nākamais pieminēšanas vērts raksts ir Latviešu un poļu literārie sakari un ideoloģiskās paralēles abu tautu dzejā (1939). Profesora Staņislava Kolbuševska izvirzītie ievērojumi un pieņēmumi ierosināja līdz tam Polijas un Latvijas literatūrpētniecībā neapskatītus jautājumus. Var apgalvot, ka Kolbuševska zinātniskie meklējumi liek pamatus plašam pētnieciskajam laukam poļu-latviešu literāro sakaru salīdzināšanas nozarē. Savā publikācijā Staņislavs Kolbuševskis ietvēra zinātnisko pētījumu, latviešu literatūras darbu un tulkojumu poļu kultūrā ģeneoloģisko un hronoloģisko problemātiku (Kolbuszewski S. 1939: ). Interesants jautājums ir pētnieka atzīmētā poļu un latviešu tautu dzejas ideoloģiskā piederība romantismam. Abos gadījumos traģisku vēstures notikumu pieredze kļuva par noteicošo faktoru līdzīgu vērtību un mērķu pieņemšanā. Līdzīgi izvēlētie literārie virzieni tomēr bieži atšķīrās ar vēsturiskām tradīcijām, uz kurām tie atsaucās. Pētnieks ievēro, ka XIX gadsimta poļu un latviešu dzejas mākslā sastopamies ar nacionālo mesiānismu. Atšķirības ir redzamas literāro strāvojumu nosacījumos no kultūras aspekta. Mesiānisms poļu literatūrā ir attīstījies no jūdu kristietības, Polijas vēsture tika salīdzināta ar Mesijas jeb Jēzus Kristus dzīvi. Latviešu literatūrā šis strāvojums atsaucas uz tradīcijām, leģendām un pagānu dievībām. Tomēr ne retāk pati mesiānisma ideja parādās svarīgākajos abu tautu daiļdarbos (Kolbuszewski S. 1939: 557). Kolbuševskis veica latviešu Andreja Pumpura eposa Lāčplēsis salīdzinājumu ar poļu tautas epopeju Adama Mickēviča Panu Tadeušu. Pirmais no šiem darbiem ir veidots balstoties uz tautas kultūras tradīcijām, otrs uz

36 66 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra drugi na tradycji szlacheckiej. Postać Lāčplēsisa porównuje Stanisław Kolbuszewski także z postacią Konrada Wallenroda. Zaznacza, że właściwą im cechą jest prometeizm (Kolbuszewski S. 1939: ). Wśród przykładów prometeizmu wymienia też twórczość innych poetów m.in. Artursa Alunānsa oraz debiutującej w latach trzydziestych XX w. Veroniki Strēlerte. S. Kolbuszewski starał się o wydanie literatury polskiej po łotewsku. Nawiązał bliskie kontakty z łotewskimi naukowcami zainteresowanymi kulturami innych narodów. Wśród jego współpracowników wymienić warto Kārlisa Krūzę gorliwego puszkinistę, tłumacza literatury rosyjskiej i polskiej, któremu pomógł w opracowaniu antologii poezji polskiej w języku łotewskim (Osmanis 1976: 187). Tom ukazał się w 1937 r., Stanisław Kolbuszewski był zaś autorem wstępu do tej publikacji (Kolbuszewski S. 1937b). Pomagał zorientować się w tematyce literatury polskiej także młodemu redaktorowi, tłumaczowi Jāzepsowi Osmanisowi. Przeprowadzał wzajemne konsultacje z Jerzym Birzvalkiem, autorem wielu przekładów (Osmanis 1976: 187). Dzięki inicjatywie Kolbuszewskiego organizowane były dla studentów kursy letnie w Polsce; jego student, Arturs Ozols, w ciągu dwóch lat miał możliwość kształcenia się na Uniwersytetach Warszawskim, Poznańskim i Jagiellońskim (Ozols b.r.: 8; zob. też: Ancītis 1927). Stanisław Kolbuszewski dołożył także wielu starań, aby zaprezentować polskiemu czytelnikowi charakter poezji łotewskiej. Współpracował ze Stanisławem Czernikiem, redaktorem pisma Literatura Ludowa, przy tworzeniu Antologii poezji łotewskiej (1938). Przygotował w Rydze rozległy materiał przekładowy. Redaktor otrzymał od profesora przekłady filologiczne wybranych utworów oraz teksty oryginalne. Wyboru dzieł dokonał łotewski poeta Edwards Virza, przedmowę napisał Ludwik Berziņš, profesor Uniwersytetu w Rydze. Komentarz, wraz z rozległymi notatkami biograficznymi i bibliograficznymi poetów, opracował Stanisław Kolbuszewski. Tłumaczenia ponad stu wierszy sześćdziesięciu poetów ukazały się na łamach Literatury Ludowej, a także zostały wydane w postaci książkowej (Czernik 1961: 119). Jednym z najważniejszych dokonań tego okresu jest również ogłoszona drukiem w 1938 r. monografia Literatura polska w średniowieczu i renesansie (Kolbuszewski S. 1938). W 1938 r. ukazał się także podręcznik do nauki języka łotewskiego, przeznaczony dla pracujących na Łotwie Polaków. Kompendium składało się z trzech rozdziałów: pierwszy przedstawiał podstawy gramatyki łotewskiej, drugi proste rozmówki, trzeci zaś mały polsko-łotewski słownik (Ancitīs šļahtas tradīcijām. Lāčplēša tēlu Staņislavs Kolbuševskis salīdzina arī ar Konrada Vallenroda tēlu. Viņš atzīmē, ka abu šo tēlu raksturīgā īpašība ir prometejiskums (Kolbuszewski S. 1939: ). Kā piemērus viņš minēja arī XIX gadsimta dzejnieka Artūra Alunāna un Veronikas Strēlertes, kas debitēja XX gadsimta trīsdesmitajos gados, liriku. S. Kolbuševskis izrādīja lielu ieinteresētību par poļu literatūras izdošanu latviešu valodā. Viņš uzturēja draudzīgas attiecības ar vietējiem pētniekiem, kuri bija ieinteresēti citu tautu kultūrās. Starp cilvēkiem, ar kuriem viņš sadarbojās, ir vērts minēt Kārli Krūzi aizrautīgu Puškina dzejas mīlētāju, krievu un poļu literatūras tulkotāju, kuram viņš palīdzēja izstrādāt poļu poēzijas antoloģiju latviešu valodā (Osmanis 1976: 187). Sējums iznāca gadā, bet šīs publikācijas ievada autors bija tieši Staņislavs Kolbuševskis (1937b). Kolbuševskis tāpat palīdzēja noorientēties poļu literatūrā jaunajam redaktoram un tulkam Jāzepam Osmanim. Viņš arī savstarpēji konsultējās ar vairāku tulkojumu autoru Juri Birzvalku (Osmanis 1976: 187). Pateicoties Kolbuševska iniciatīvai studentiem bija noorganizēti vasaras kursi Polijā; viņa studentam Artūram Ozolam bija iespēja divu gadu garumā studēt Varšavas, Poznaņas un Jagelonijas universitātēs (Ozols b.r.: 8; skat. arī: Ancītis 1927). Staņislavs Kolbuševskis ir pielicis ne mazums pūļu, lai poļu lasītāju iepazīstinātu ar latviešu dzejas raksturu. Latviešu dzejas antaloģijas (1938) izstrādes laikā viņš sadarbojās ar avīzes Tautas Literatūra redaktoru Staņislavu Černiku. Rīgā viņš izstrādāja plašu tulkojamā materiālu. Redaktors no profesora saņēma izvēlētu darbu filoloģiskus tulkojumus, kā arī to oriģināltekstus. Daiļdarbu galējo izvēli veica latviešu dzejnieks Edvards Virza, priekšvārdu uzrakstīja Ludvigs Bērziņš, Latvijas Universitātes profesors Rīgā. Komentārus, kā arī plašos dzejnieku biogrāfijas un bibliogrāfijas datus izstrādāja Staņislavs Kolbuševskis. Sešdesmit autoru vairāk kā simts dzejoļu tulkojumi nāca klajā avīzē Tautas Literatūra, tie iznāca arī atsevišķas grāmatas veidolā (Czernik 1961: 119). Viens no svarīgākajiem tā perioda sasniegumiem ir monogrāfija ar nosaukumu Poļu literatūra viduslaikos un renesansē. Drukātā veidolā tā iznāca gadā (Kolbuszewski S. 1938) gadā iznāca arī mācību grāmata latviešu valodas apgūšanai, kas bija paredzēta Latvijā strādājošiem poļiem. Kopumā tā sastāvēja no trim daļām: pirmā daļa ietvēra latviešu gramatikas pamatus, otrā pamatfrāzes, bet trešā mazu poļu-latviešu vārdnīcu (Ancītis 1938: ). Pateicoties

37 68 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra : ). Zawartość tej publikacji sprawiła, że posługiwać się nim mogli nie tylko polscy pracownicy przydatne było także Łotyszom. II wojna światowa utrudniła prace badawcze. Profesor w okresie okupacji, w 1943 r., był więziony przez Niemców w centralnym więzieniu w Rydze. Jerzy Pomian Piątkowski (1965: 84-86) wspomina, że ratować się uczonemu i jego rodzinie pomogły liczne kontakty oraz studenci Uniwersytetu Łotwy. Przywołuje też działalność konspiratorską badacza. W 1945 r. literaturoznawca powrócił na stałe do Polski i zamieszkał we Wrocławiu, gdzie kontynuował badania filologiczne. Przedwojenne kontakty naukowe i dydaktyczne z zagranicą wznowił w 1957 roku. Wówczas wyjeżdżał z odczytami do Opawy, Ołomuńca i Rygi (Trzynadlowski 1965: ). Ważnym wydarzeniem w kulturalnym i literackim życiu Łotwy było wygłoszenie na Wydziale Historii i Filologii otwartego odczytu dla studentów i naukowców. Kolbuszewski poruszył problem udziału romantyzmu w budowaniu kultury narodowej. Jāzeps Osmanis pisze, że wykład cieszył się wielkim zainteresowaniem i budził zaciekawienie zagadnieniami literatury i filozofii. Zaznaczył także, że uczony przeważnie akcentował progresywny charakter tej epoki. Niektórzy badacze w czasopiśmie Sowiecki student wskazywali jednak, że w romantyzmie można odnaleźć elementy regresywne. Wywody te należy wiązać z politycznymi okolicznościami trzeciej dekady XX wieku, czyli okupacją przez Związek Sowiecki (Niedre 1958: 2; Salmiņš 1958: 2; Osmanis 1976: 187). Z kompletną bibliografią dokonań zapoznać się możemy na podstawie publikacji Spis prac literackich i naukowych Stanisława Kolbuszewskiego (Kolbuszewska A., Kolbuszewski J., Kolbuszewski S.F. 1965). 2. Łotwa oczyma PROF. Stanisława F. Kolbuszewskiego Bałtolog, językoznawca, badacz języka i literatury łotewskiej urodził się w Poznaniu 13 grudnia 1933 roku. Zainteresowanie kulturą bałtycką wyniósł z dzieciństwa, które, podczas pracy naukowej swego ojca, profesora Stanisława Kolbuszewskiego, spędził na Łotwie. Warto przytoczyć wspomnienia z artykułu Rainis po polsku. Notatki w zeszycie tłumacza poezji: izdevuma uzbūvei, vārdnīcu varēja izmantot ne tikai poļu strādnieki, bet tā bija noderīga arī latviešiem. II pasaules karš sarežģīja pētnieciskos darbus gadā, okupācijas laikā profesors, vāciešu apcietināts, atradās Rīgas Centrālcietumā. Ježijs Pomians Piontkovskis atceras, ka zinātniekam un viņa ģimenei izglābties palīdzēja viņa plašais paziņu loks un Latvijas Universitātes studenti. Tāpat viņš piemin pētnieka konspiratīvo darbību (Piątkowski 1965: 84-86) gadā literatūrpētnieks atgriežas Polijā uz pastāvīgu dzīvi un apmetas Vroclavā, kur turpina filoloģiskos pētījumus. Pirms kara iegūtos zinātniskos un didaktiskos sakarus ar ārzemēm viņš atjaunoja gadā. Tajā laikā viņš brauca ar lasījumiem uz Opavu, Olomoucu un Rīgu (Trzynadlowski 1965: ). Svarīgs notikums Latvijas kultūras un literatūras dzīvē bija Vēstures un filoloģijas fakultātē notikušais atvērtais lasījums gan studentiem, gan pētniekiem. Kolbuševskis runāja par romantisma nozīmi tautas kultūras veidošanā. Jāzeps Osmanis raksta, ka lekcija raisīja lielu interesi un pamodināja ieinteresētību par literatūras un filozofijas nosacījumiem. Tāpat viņš atzīmēja, ka zinātnieks lielākoties akcentēja laikmeta progresivo raksturu. Daži pētnieki laikrakstā Padomju students norādīja tomēr uz to, ka romantisma var atrast arī regresīvus elementus. Šie secinājumi ir saistāmi ar XX gadsimta trešās dekādes politiskajiem apstākļiem, precīzāk, Padomju Savienības okupāciju (Niedre 1958: 2; Salmiņš 1958: 2; Osmanis 1976: 187). Ar pilnu sasniegumu bibliogrāfiju ir iespējams iepazīties publikācijā Staņislava Kolbuševska literāro un zinātnisko darbu saraksts (Kolbuszewska A., Kolbuszewski J., Kolbuszewski S.F. 1965). 2. Latvija PROF. Staņislava F. Kolbuševska acīm Baltologs, valodnieks, latviešu valodas un literatūras pētnieks ir dzimis Poznaņā gada 13. decembrī. Interese par Baltijas kultūru viņam radās jau bērnībā, kuru sava tēva Staņislava Kolbuševska pētnieciskās darbības laikā pavadīja Latvijā. Ir vērts minēt atmiņas no raksta Rainis poļu valodā. Piezīmes tulkotāja un atdzejotāja burtnīcā: Wczesne lata dzieciństwa spędziliśmy na Łotwie. Te słowa wyrażają wiele: spokojne i liryczne obrazy z przeszłości oraz przebieg burzliwych wydarzeń. Nasze spotkanie z ojczyzną Rainisa to spacery siwymi uliczkami Vecrīgi, Dom Czarnogłowych, Katedra św. Jēkaba, wynajem mieszkań na ulicach Ausekļu i Ganu, przepiękne wakacje Mūsu visagrākās bērnības gadus esam pavadījuši Latvijā. Ar to ir pateiks ļoti daudz: klusas un liriskas pagātnes ainas un vētrainu notikumu skati. Mūsu tikšanas ar Raiņa tēvzemi nozīmēja: pastaigās sirmās Vecrīgas ielās, Melngalvju namu, sv. Jēkaba katedrāli, īres dzīvokļus Ausekļu un Ganu ielā, brīnumjaukās brīvdienas Skaistkalnē,

38 70 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra w Skaistkalne, kąpieliska w Mēmele, zabawy z łotewskimi dziećmi. Później zaś aresztowanie (Gestapo) naszego ojca profesora Uniwersytetu Łotwy bombardowanie, ucieczka z powodu zbliżającej się linii frontu ponownie do okolic Skaistkalne: Ķišķi, Āpši, Strautiņi, Putniņi. Wtedy też powstała przyjaźń, o której po latach przypominają zdjęcia z dedykacjami: Jackowi od Rika, Stanisławowi T. Meinard OFM (Kolbuszewski J., Kolbuszewski S.F. 1970: 112). Szkołę średnią ukończył w 1951 r. we Wrocławiu. Tytuł magistra filologii germańskiej uzyskał na Uniwersytecie Poznańskim w 1955 roku. Sfinalizowanie pierwszego etapu edukacji akademickiej zaowocowało podjęciem drogi naukowej na UAM w Poznaniu. Stanisław Franciszek Kolbuszewski został aspirantem w Katedrze Filologii Bałtyckiej, w latach był starszym asystentem. Od roku 1961 zaczął pracować na uniwersytecie jako wykładowca języka niemieckiego. Jego działalność dydaktyczna obejmowała przedmioty związane ze specjalizacją językoznawczą: wykład z etnolingwistyki, leksykologii i leksykografii oraz konwersatorium z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego (Zemzare b.r.a). W 1977 r. został powołany na stanowisko docenta w Zakładzie Językoznawstwa Porównawczego Instytutu Językoznawstwa UAM, pełnił także funkcje prodziekana Wydziału Filologicznego. Pełnił obowiązki wiceprzewodniczącego Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Neofilologicznego, należał do Societa Linguistica Europea, Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Polskiego Towarzystwa Językoznawczego. Dorobek naukowy Stanisława F. Kolbuszewskiego obejmuje ponad 100 pozycji. Prace badacza dotyczą nie tylko zagadnień językoznawczych, ale dodatkowo zawierają rozważania literaturoznawcze, kulturoznawcze, etnograficzne, historyczne. Zajmował się także przekładem literackim. Wkład uczonego został nagrodzony Złotym Krzyżem Zasługi w 1977 r. i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski w 1986 roku. Bibliografię naukową dr. hab. Kolbuszewskiego 2 otwiera rok Ukazały się wtedy jego uzupełnienia dotyczące Biblii Litewskiej Chylińskiego (Kudzinowski, Otrębski 1958). Tom drugi zabytku wydany został przez Czesława Kudzinowskiego i Jana Otrębskiego. Badał rękopis i druk tekstu z 1657 r. w bibliotekach Wilna, Kaliningradu i Leningradu. W tym ostatnim cel nie został osiągnięty z przyczyn niezależnych od badacza w bibliotekach nie udostępniano tego egzemplarza. Mimo takich przeszkód, udowodnił, że 2 Bibliografię prac naukowych badacza opracował Michał Hasiuk. Z kompletnym dorobkiem można zapoznać się na łamach Literatury Ludowej (Hasiuk 1986: ). peldes Mēmelē, rotaļas ar latviešu bērniem un vēlāk mūsu tēva Latvijas Valsts Universitātes profesora apcietināšanu (Gestapo), bombardējumus, bēgļu gaitas, tuvojoties frontes līnijai, atkal Skaistkalnes apkaimē: Ķišķos, Āpšās, Strautiņos, Putniņos, toreiz nodibinātas draudzības, kuras atgādina mazas bildītes ar veltījumiem Jacekam no Rika, Staņislavam T. Meinards OFM (Kolbuszewski J., Kolbuszewski S.F. 1970: 112). Vidusskolu viņš pabeidza gadā Vroclavā. Maģistra grādu ģermāņu filoloģijā viņš ieguva Poznaņas Universitātē gadā. Pirmais posms akadēmiskās izglītības iegūšanā ievirzīja ceļu tālākajām studijām Poznaņas A. Mickēviča Universitātē. Staņislavs Francišeks Kolbuševskis tika ievēlēts par aspirantu Baltijas filoloģijas katedrā, bet laika posmā no gada līdz gadam viņš tika iecelts vecākā asistenta amatā. Kopš gada viņš universitātē pasniedza vācu valodu. Viņa didaktiskā darbība ietvēra ar valodnieka specializāciju saistītos priekšmetus: lekcijas par etnolingvistiku, leksikoloģiju un leksikogrāfiju, kā arī par baznīcslāvu valodas gramatiku (Zemzare b.r.a) gadā viņš tika pieaicināts docenta amatā Poznaņas Universitātes Valodniecības Institūta Salīdzinošās valodniecības nodaļā, tāpat viņš pildīja prodekāna pienākumus tās pašas universitātes Filoloģijas fakultātē. Viņš veica Polijas Neofiloloģijas biedrības viceprezidenta pienākumus, piederēja pie Societa Linguistica Europea, Poznaņas Zinātnes Sadraudzības Biedrības un Poznaņas Valodniecības Biedrības. Staņislava F. Kolbuševska zinātniskais devums ietver vairāk kā simts darbus. Viņa pētījumi ir saistīti ne tikai ar valodniecības nostādnēm, bet papildus arī ietver literatūras, kultūras, etnogrāfijas un vēstures jautājumus. Viņš nodarbojās arī ar literārajiem tulkojumiem. Zinātnieka devums tika apbalvots ar Zelta krustu gadā un ar Polijas Atdzimšanas ordeņa Komandiera krustu gadā. Dr. hab. Kolbuševska 2 zinātnisko bibliogrāfiju ievada gads. Šajā gadā iznāca viņa papildinājums Hiliņska Lietuviešu Bībelei (Kudzinowski, Otrębski ). Šīs vēstures liecības otro sējumu izdeva Česlavs Kudzinovskis un Jans Otrembskis. Kolbuševskis pētīja rokrakstu un gadā drukāto tekstu Viļņas, Kaļiņingradas un Ļeņingradas bibliotēkās. Pēdējā no tām viņš savu mērķi nesasniedza no viņa neatkarīgu iemeslu dēļ bibliotēkās pie šī eksemplāra viņš netika pielaists. Neatkarīgi no šāda veida 2 Kolbuševska zinātnisko darbu bibliogrāfiju izstrādāja Mihals Hasiuks. Ar visu bibliogrāfiju var iepazīties avīzē Literatura Ludowa (Hasiuk 1986: ).

39 72 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra za podstawę tłumaczenia dzieła posłużyło jedno z holenderskich wydań Staatenbijbel (Kolbuszewski S.F. 1959). W 1959 r. odbył staż aspirancki na Uniwersytecie Łotwy w Rydze. Odbywał podróże naukowe do Związku Sowieckiego, czego dowodem są dokumenty z prywatnego zbioru naukowca. Głównym celem wyjazdów było gromadzenie materiałów do rozprawy kandydackiej pt. Niektóre łotewskie pożyczki leksykalno-semantyczne z języków słowiańskich od XVII do XIX wieku (Kolbuszewski S.F. 1959). Konsultacji na ten temat rozprawy kandydackiej udzielał mu profesor Uniwersytetu Łotwy, kierownik Katedry Języka Łotewskiego, Arturs Ozols, uczeń ojca badacza, Stanisława Kolbuszewskiego. Zapożyczenia badał na podstawie materiałów udostępnionych przez Instytut Folkloru odkrył w języku łotewskim wiele zapożyczeń z języków polskiego, białoruskiego i rosyjskiego (Kolbuszewski S.F. 1959). Pragnął polepszyć kompetencje językowe i odbył kurs praktyczny języka łotewskiego u rektora Uniwersytetu Łotewskiego E. Liepy. Brał czynny udział w łotewskim życiu kulturalnym (Kolbuszewski S.F. 1959). Do prac poświęconych badaniu zapożyczeń słowiańskich w języku łotewskim możemy zaliczyć np. nieopublikowaną rozprawę doktorską pt. Zapożyczenia polskie w łotewszczyźnie w byłych Inflantach Polskich, o której maszynopisie z 1969 roku wspomina w swej bibliografii M. Hasiuk (1986: 171). Kolbuszewski brał udział w konferencjach naukowych na Łotwie (Kolbuszewski S.F. 1959), np. na konferencji im. Artursa Ozolsa, która dotyczyła zagadnień leksykologii i leksykografii, przedstawił referat dotyczący etymologii leksemu pouļu karčamnieks w łotewskiej kulturze i literaturze. Raport z konferencji pt. Artura Ozola diena. III wissenschaftliche Konferenz. Lexikologie und Lexikographie opublikowano na łamach Acta Baltica Slavica (Kolbuszewski S.F. 1969b). Ciekawiła go też kwestia przegłosu górnołotewskiego. Badania uczonego obejmowały też zagadnienia porównawcze przegłosu wschodniobałtyckiego i polskich gwar Mazowsza, można tu wymienić np. artykuły: Przegłos zachodniosłowiański i przegłos wschodniobałtycki, Przegłos polski i przegłos łotewski i Paralele mazowiecko-łotewskie. Badania te wyszczególnione są w sprawozdaniach Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (za: Hasiuk 1986: ). Artykuły ukazywały się w prasie naukowej po polsku i łotewsku. W bibliografii Kolbuszewskiego znajdziemy też artykuły w języku niemieckim i rosyjskim. W jego dorobku naukowym są prace obejmujące zapożyczenia fińskie, estońskie, pruskie, tak w języku łotewskim, jak i językach bałtyckich (por. Kolbuszewski S.F. 1973; 1985). traucējumiem, viņš atklāja, ka par darba tulkojuma pamatu bija ņemts viens no holandiešu Staatenbijbel izdevumiem (Kolbuszewski S.F. 1959) gadā viņš kā aspirants strādāja Latvijas Universitātē Rīgā. Viņš veica zinātniskus izbraukumus pa Padomju Savienību, par ko liecina dokumenti no viņa personīgajiem krājumiem. Šo braucienu galvenais mērķis bija materiālu iegūšana viņa pētījumam ar nosaukumu Daži latviešu leksikāli semantiskie aizguvumi no slāvu valodām laikā no XVII gs. līdz XIX gs. (Kolbuszewski S.F. 1959). Konsultācijas par pētījuma tematu viņam sniedza Latvijas Universitātes profesors, Latviešu valodas katedras vadītājs Artūrs Ozols, kurš vienlaikus bija arī pētnieka tēva Staņislava Kolbuševska students. Aizguvumus viņš pētīja, pamatojoties uz Folkloras Institūtā pieejamajiem dokumentiem, un, neskatoties uz grūtībām, viņš latviešu valodā atklāja daudzus aizguvumus no poļu, baltkrievu un krievu valodām (Kolbuszewski S.F. 1959). Kolbuševskis vēlējās uzlabot savas valodas zināšanas un tādēļ apmeklēja Latvijas Universitātes rektora E. Liepas praktiskās latviešu valodas kursu. Viņš aktīvi piedalījās latviešu kultūras dzīvē (Kolbuszewski S.F. 1959). Pie darbiem veltītiem pētījumam par aizguvumiem no slāvu valodas latviešu valodā var pieskaitīt nenopublicēto doktora darbu Poļu valodas aizguvumi latviešu valodā Poļu Inflantijas teritorijā (Hasiuk 1986: 171). Mihals Hasiuks sevis izstrādātajā bibliogrāfijā atceras par mašīnrakstu no gada. Kolbuševskis piedalījās zinātniskajās konferencēs, kas notika Latvijā (Kolbuszewski S.F. 1959), piemēram, A. Ozola konferencē, kas skāra leksikoloģijas un leksikogrāfijas jautājumus, pētnieks stādīja priekšā referātu par leksēmas pouļu karčamnieks etimoloģiju latviešu tautas kultūras un literatūras uztverē. Atskaite par konferenci Artūra Ozola diena. III wissenschaftliche Konferenz. Lexikologie und Lexikographie tika publicēta žurnālā Acta Baltica Slavica (Kolbuszewski S.F. 1969b). Viņu interesēja arī augšlatviešu izloksne. Zinātnieka pētījumi ietvēra arī Austrumbaltijas dialekta salīdzinājumu ar Mazovijas izloksnēm, kā piemēru vērts minēt šādus rakstus Rietumslāvu un austrumbaltijas metafonija, Poļu valodas un latviešu valodas metafonija, Mazovijas Latvijas paralēles. Šie pētījumi tiek minēti Poznanņas Zinātņu Sadraudzības Biedrības zinātniskajās atskaitēs (sal. Hasiuk 1986: ). Pētnieka raksti tika publicēti zinātniskajā presē poļu un latviešu valodās. Kolbuševska bibliogrāfijā ir atrodami raksti arī vācu un krievu valodās. Bez tam viņa zinātniskajā devumā ir arī darbi, kas ietver somu, igauņu un prūšu valodu aizguvumus gan latviešu valodā, gan baltu valodās (sal. Kolbuszewski S.F. 1973; 1985).

40 74 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra Był on również recenzentem prac takich łotewskich badaczy jak Arturs Breidaks, Daina Zemzare, Marta Rudzīte i innych. W archiwum druków i tekstów rzadkich Biblioteki Narodowej w Rydze autorce pracy udało się dotrzeć do obszernej korespondencji S.F. Kolbuszewskiego i D. Zemzare. Zaświadcza ona o kontaktach naukowych językoznawcy, a także jest źródłem biograficznym jego życia naukowego. D. Zemzare była także autorką biografii S.F. Kolbuszewskiego oraz publikacji o językoznawcy w prasie łotewskiej (Zemzare b.r.b). Stanisław F. Kolbuszewski był twórcą wielu artykułów biograficznych, tekstów poświęconych literaturze i kulturze bałtyckiej w roczniku Acta Baltica Slavica (por. Kolbuszewski S.F. 1965a; 1965b; 1979; 1982), a także w Polskim Słowniku Biograficznym (por. Kolbuszewski S.F ; 1969a). Badał nowo odkrytą kopię rękopisu Jana Karigera Słownik polsko-łotewski. Na podstawie napisanej na ten temat monografii miał kolokwium habilitacyjne w 1977 r. (Kolbuszewski S.F. 1977). Analiza morfologiczna i fonetyczna słownika nie mogła obejść się bez badań leksykologicznych i leksykograficznych oraz kulturowych i historycznych byłych Inflant Polskich. Powyższy zabytek został odkryty przez dr Dainę Zemzare. Natrafiła ona w swych badaniach na nieznany dotąd rękopis. Fotokopię słownika z XVII w. udostępniła Stanisławowi F. Kolbuszewskiemu. Charakter słownika polsko-łotewskiego stanowił o tym, że naukowiec uwzględnił zagadnienia z zakresu historii kultury obszaru języka łotewskiego. Celem tych poczynań była możliwie jak najpełniejsza charakterystyka zabytków piśmiennictwa byłych Inflant Polskich. Pierwsza część pracy ma charakter biograficzny (dotyczący Jana Karigera) oraz bibliograficzny. Na podstawie danych filologicznych autor stara się wyjaśnić kwestię miejsca oraz czasu powstania Słownika polsko-łotewskiego. Przedstawia sylwetkę autora, Jana Karigera. Zajmuje się także ustaleniem znaczenia, jakie leksykon odegrał w dziejach leksykografii łotewskiej, a w szczególności łatgalskiej (Kolbuszewski S.F. 1977: 3). Celem słownika było ułatwienie kontaktów między jezuitami w czasie ich pracy duszpasterskiej a miejscową ludnością. W hasłach zawarte są dowody na to, że twórcą tego dzieła jest Jan Kariger (Kolbuszewski S.F. 1977: 82-83). Postać ta pojawiała się już we wcześniejszych badaniach Kolbuszewskiego, np. w publikacjach Jan Kariger ( ) ( ) oraz Cechy górnołotewskie w Słowniku polsko-łotewskim Jana Krigera (1976a). S.F. Kolbuševskis arī recenzēja vairākus latviešu pētnieku darbus, tai skaitā Artūra Breidaka, Dainas Zemzares, Marijas Rudzītes u.c. pētnieku darbus. Rīgā, Latvijas Nacionālās bibliotēkas Reto grāmatu un rokrakstu nodaļā šī darba autorei izdevās atrast plašu S.F. Kolbuševska un D. Zemzares korespondenci. Tā kalpo par pierādījumu valodnieka zinātniskajiem sakariem, kā arī ir viņa zinātniskās dzīves biogrāfisks datu avots. D. Zemzare ir arī autore Kolbuševska biogrāfijai un publikācijām par viņu latviešu presē (Zemzare b.r.b). Staņislavs F. Kolbuševskis bija autors vairākiem biogrāfiskiem rakstiem, arī tekstiem par Baltijas literatūru un kultūru izdevumā Acta Baltica Slavica (sal. Kolbuszewski S.F. 1965a; 1965b; 1979; 1982), kā arī Poļu Biogrāfiskajā Vārdnīcā (sal. Kolbuszewski S.F ; 1969a). Zinātnieks pētīja jaunatklāto Jana Karigera Poļu-latviešu vārdnīcas rokrakstu. Par šo tēmu Kolbuševskis uzrakstīja monogrāfiju un tā arī kļuva par habilitācijas pamatu (Kolbuszewski S.F. 1977). Vārdnīcas morfoloģiskā un fonētiskā analīze nevarēja iztikt bez leksikoloģiskiem un leksikogrāfiskiem, kā arī bijušās poļu Inflantijas kultūras un vēstures pētījumiem. Iepriekš minēto darbu atklāja dr. Daina Zemzare. Valodniece savos pētījumos uzgāja līdz tam nezināmu rokrakstu. XVII gs. vārdnīcas fotoattēlu viņa parādīja Staņislavam F. Kolbuševskim. Poļu-latviešu vārdnīcu raksturo tas, ka autors vēlējas tajā ietvert un padarīt uzskatāmus aspektus no latviešu valodas kultūras vēstures. Šo darbību mērķis bija iespējami pilnīgāks bijušās poļu Inflantijas rakstniecības vēstures liecību raksturojums. Pirmajai darba daļai ir biogrāfisks (skar Janu Karigeru) un bibliogrāfisks raksturs. Pamatojoties uz filoloģiskajiem datiem, autors cenšas izskaidrot Poļu-latviešu vārdnīcas izcelšanās laika un vietas nozīmi. Iepazīstina ar autoru Janu Karigeru. Tāpat viņš mēģina noteikt, kāds leksikons latviešu leksikogrāfijā nospēlēja svarīgāko lomu, un it īpaši latgaļu leksikogrāfijā (Kolbuszewski S.F. 1977: 3). Vārdnīcas mērķis bija kontaktu atvieglošana starp misionāriem viņu garīdzniecisko pienākumu izpildes laikā un vietējiem iedzīvotājiem. Vārdnīcas šķirkļos ir ietverti pierādījumi tam, ka darba autors ir Jans Karigers (Kolbuszewski S.F. 1977: 82-83). Šī persona parādās jau agrākos Kolbuševska pētījumos, piemēram, publikācijās Jans Karigers ( ) ( ), Augšlatvijas īpašības Jana Karigera Poļu-latviešu vārdnīcā (1976a).

41 76 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra Słownik okazał się cennym źródłem informacji na temat leksyki gwarowej. Potwierdza on występowanie w XVII w. leksemów łotewskich w języku selońskim i gwarach inflanckich. Zawiera jednocześnie pierwsze świadectwa obecności zapożyczeń słowiańskich notowanych w późniejszych pracach leksykograficznych (Kolbuszewski S.F. 1977: 171). Zabytek jest także pierwszym dykcjonarzem, w którym przeważa materiał leksykalny przede wszystkim z obszaru byłych Inflant Polskich. Praca Stanisława Kolbuszewskiego, obejmująca ponad czterysta stron szczegółowych badań, materiałów kartograficznych i fotograficznych, została opublikowana w 1977 r. i niewątpliwie stanowi dzieło wielkiej wagi dla językoznawstwa łotewskiego i łatgalskiego. Stanisław F. Kolbuszewski w badaniach zajmował się nie tylko kwestiami językoznawczymi już z powyższych przykładów wynika, że sięgał do zagadnień z dziedziny etnografii, folkloru, historii. Przybliżył polskiemu czytelnikowi sylwetkę łotewskiego zbieracza pieśni ludowych, Krišjanisa Baronsa, którego porównywał do Oskara Kolberga (Kolbuszewski S.F. b.r.). W 1982 r. razem z Jackiem Kolbuszewskim opracował zagadnienie literatury łotewskiej w tomie Dzieje literatur europejskich (Kolbuszewski J., Kolbuszewski S.F. 1983). Dał się też poznać jako tłumacz literatury łotewskiej. W 1969 r. został wydany przekład wyboru wierszy Czas słońca i inne wiersze Jānisa Rainisa (Rainis 1969), najwybitniejszego łotewskiego poety. Pracy tej dokonał wraz z bratem Jackiem Kolbuszewskim. W 1987 r. ukazały się Aforyzmy tegoż autora (Rainis 1987), w 1991 r. Józef i jego bracia (Rainis 1991). W pracy translatorskiej zajmował się poezją wielu innych autorów, m.in. Aleksandra Čaka, Valda Lukssa, Arijas Elksnes. Przekłady publikowane były np. na łamach Poezji i Zwierciadła. Utwory te zostały zamieszczone w tomie Zorze nad Dźwiną (Lewina 1972). Kolbuszewski podjął się tłumaczenia ludowych pieśni łotewskich, które się jednak nie ukazały ze względu na śmierć badacza. Zakończenia przekładu nie doczekały się też utwory Vladimirsa Kaijaksa i Mary Svire (Kolbuszewski S.F. b.r.). Ważnym dokonaniem było także opracowanie numeru Literatury Ludowej z 1986 r. (Kolbuszewski J., Kolbuszewski S.F. 1986). Zamiar opracowania zbioru poświęconego łotewskiej literaturze ludowej zrodził się wkrótce po pobycie brata na konferencji naukowej w Rydze poświęconej 150 rocznicy urodzin K. Baronsa, zorganizowanej przez Akademię Nauk ŁSRS i Związek Pisarzy Łotewskich w 1984 roku. Bałtolog przetłumaczył najważniejsze teksty Šī vārdnīca izrādījās vērtīgs informācijas avots par vietējo izlokšņu vārdu krājumu. Tā ietver arī pierādījumus XVII gs. latviešu leksēmu klātbūtnei sēļu un Inflantijas izloksnēs. Vienlaikus arī iekļauj pirmās liecības par slāvu aizguvumu klātbūtni, fiksētu vēlākos leksikogrāfijas darbos (Kolbuszewski S.F. 1977: 171). Šī vēstures liecība ir arī pirmā vārdnīca, kurā uzsvars ir likts galvenokārt uz leksikas materiālu raksturīgo bijušajai poļu Inflantijai. Staņislava Kolbuševska darbs, kas ietver vairāk nekā 400 lappušu detalizētu pētījumu, arī kartogrāfiskus materiālus un fotogrāfijas, tika nopublicēts gadā un neapšaubāmi kļuva par vienu no nozīmīgākajiem darbiem latviešu un latgaliešu valodniecībā. Jāievero, ka Staņislavs F. Kolbuševskis savos pētījumos pievērsās ne tikai valodniecības jautājumiem. Jau no iepriekš minētājiem piemēriem izriet, ka viņš rakstīja arī par etnogrāfiju, folkloru un vēsturi. Staņislavs F. Kolbuševskis pietuvināja poļu lasītājam latviešu tautas dziesmu vācēja Krišjāņa Barona tēlu, kuru pielīdzināja Oskaram Kolbergam (Kolbuszewski S.F. b.r.) gadā kopā ar Jaceku Kolbuševski izstrādāja latviešu literatūras aprakstu sējumā Eiropas tautu literatūra (Kolbuszewski J., Kolbuszewski S.F. 1983). Viņš sevi apliecināja arī kā latviešu literatūras tulks gadā tika izdots izcilākā latviešu dzejnieka Jāņa Raiņa, dzejas krājuma Saules laiks atdzejojums (Rainis 1969). Šo darbu viņš izstrādāja kopā ar savu brāli Jaceku Kolbuševski gadā iznāca šī paša autora Aforismi (Rainis 1987), bet 1991.g. Jāzeps un viņa brāļi (Rainis 1991). Viņš tulkoja arī daudzu citu dzejnieku dzeju, tai skaitā, Aleksandra Čaka, Valda Luksa, Ārijas Elksnes dzeju. Tulkojumi, citu starpā, tika publicēti žurnālos Dzeja un Spogulis. Šie daiļdarbi tika iekļauti arī dzejas krājumā Ausmas pār Daugavu (Lewina 1972). Kolbuševskis uzņēmās latviešu tautas dziesmu tulkošanu, kuras diemžēl traģisku apstākļu dēļ netika publicētas. Tulkojuma nobeigumu nesagaidīja arī Vladimira Kaijaka un Māras Svīres daiļdarbi (Kolbuszewski S.F. b.r.). Nozīmīgs ieguldījums bija arī gadā iznākušā numura Tautas Literatūra izstrāde (Kolbuszewski J., Kolbuszewski S.F. 1986). Nodoms par latviešu tautas literatūrai veltīta krājuma izstrādi dzima drīz pēc brāļa brauciena uz Kr. Barona 150. dzimšanas dienai veltīto zinātnisko konferenci Rīgā gadā. Tās organizatori bija LSPR Zinātņu akadēmija un Latviešu Rakstnieku Apvienība. Baltologs iztulkoja svarīgākos ar literatūras, valod-

42 78 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra z dziedziny literatury, językoznawstwa i kultury łotewskiej. Publikacja ta jest ważnym dziełem pośmiertnym Stanisława F. Kolbuszewskiego. Ponieważ pracę nad jej wydaniem przerwała nagła śmierć uczonego, sfinalizował ją jego brat, Jacek Kolbuszewski, który już wcześniej pomagał przy przekładzie niezbędnych artykułów do pisma. Pismo to zawiera zbiór łotewskich pieśni ludowych, które wybrał i przełożył Jerzy Litwiniuk, tłumacz eposu łotewskiego Lačplēsis. Do edycji tego czasopisma został załączony artykuł O świecie dain i ich Ojcu Vairy Vike Freibergi (1986: 47-60), późniejszej prezydent Łotwy. Stanisław F. Kolbuszewski przełożył artykuł Jadwigi Darbiniece Naukowe zasady edytorstwa łotewskich pieśni ludowych (1986: 61-70). Interesującą informację dla polskich dociekań naukowych dostarcza artykuł Jānisa Rozenberga Semantyka leksemu pouli w łotewskich pieśniach ludowych (1986: ). Na uwagę zasługuje także praca Viktora Vonoga pt. Z dziejów badań folklorystycznych w Łatgalii (1986: ). Tłumaczowi zawdzięczamy także zapoznanie polskiego czytelnika z łotewską literaturą dziecięcą na podstawie pracy Jāzepsa Osmanisa Nasz Skarb łotewska literatura dla dzieci (1986: ). Stanisław F. Kolbuszewski zamarł w roku Dokonania naukowca dały całkowicie nowe spojrzenie na kwestie popularyzowania kultury i literatury łotewskiej w Polsce oraz polskiej na Łotwie. 3. Wkład prof. Jacka Kolbuszewskiego w popularyzację literatury i kultury łotewskiej Profesor Jacek Kolbuszewski poza pracą naukową w zakresie historii literatury polskiej i literatur zachodniosłowiańskich, zainteresowaniem problematyką tatrzańską i podhalańską oraz gromadzeniem przykładów poezji cmentarnej zajmował się również razem z bratem dr. Stanisławem F. Kolbuszewskim problematyką historii literatury łotewskiej. Był współautorem wielu rozpraw drukowanych w Polsce i na Łotwie, współtłumaczem łotewskiej literatury. Przekład poezji Jānisa Rainisa ukazał się w 1969 r. w tomie Czas słońca i inne wiersze. Trzeba tu wspomnieć o współpracy naukowców przy translacji poezji takich literatów łotewskich, jak Aleksandrs Čaks, Valdis Lukss, Arija Elksne, Vizma Belševica i innych. Twórczość tych poetów została opublikowana w antologii Zorze nad Dźwiną. Wiersze łotewskie (Lewina 1972). Łotewska poezja znalazła się także w publikacji Wiersze stu narodów. Antologia poezji radzieckiej z roku 1979 (Waczków 1979). niecības nozarēm un latviešu kultūru saistītos tekstus. Var apgalvot, ka šī publikācija kļuva par Staņislava F. Kolbuševska pēcnāves darbu. Darbu pie publicēšanas pārtrauca pēkšņa zinātnieka nāve. Uzrakstīto līdz galam izstrādāja viņa brālis Jaceks Kolbuševskis, kurš jau iepriekš žurnāla vajadzībām palīdzēja vairāku rakstu tulkojumos. Šīs žurnāls ietver latviešu tautasdziesmas, kuras izvēlējas un atdzejoja Ježijs Litviņuks, latviešu eposa Lāčplēsis tulkotājs. Šī laikraksta izdevumam tika pievienots nākošās Latvijas Valsts prezidentes Vairas Vīķes Freibergas zinātniskais raksts Par dainu tēvu un dainu pasauli (1986: 47-60). Staņislavs F. Kolbuševskis pārtulkojis Jadvigas Darbinieces rakstu Norādījumi latviešu tautasdziesmu zinātniskajā rediģēšanā (1986: 61-70). Interesanta informācija poļu lasītājam ir Jāņa Rozenberga raksts Leksēmas pouļi semantika latviešu tautasdziesmās (1986: ). Uzmanības vērta ir arī Viktora Vonoga darbs Par folkloras pētījumiem Latgalē (1986: ). Papildus tulkotājam pateicību parādā esam arī par poļu lasītāja iepazīstināšanu ar latviešu bērnu literatūru, balstoties uz Jāzepa Osmaņa darbu Mūsu bagātība latviešu literatūra bērniem (1986: ). Staņislavs F. Kolbuševskis ir miris gadā. Viņa zinātniskie sasniegumi ir ienesuši pilnībā citu attieksmi pret latviešu kultūras un literatūras popularizēšanu Polijā un otrādi. 3. prof. Jaceka Kolbuševska ieguldījums latviešu literatūras un kultūras popularizēšanā Profesors Jaceks Kolbuševskis izņemot zinātnisko pētniecību poļu literatūras vēsturē un rietumslāvu tautu literatūrā, ieinteresētību par Tatru un Podhalas kultūras problemātiku, kapsētu poēzijas kolekcionēšanu, kopā ar brāli Staņislavu F. Kolbuševski nodarbojās arī ar latviešu literatūras vēstures problemātiku. Literatūrzinātnieks bija līdzautors daudziem Polijā un Latvijā drukātiem darbiem, bija arī latviešu literatūras tulkojumu līdzautors. Jāņa Raiņa dzejas atdzejojums iznāca gadā sējumā Saules laiks un citi dzejoļi. Šeit ir vērts pieminēt, ka zinātnieki sadarbojās latviešu dzejas tulkojumos un sagatavoja sekojošo literātu darbus: Aleksandra Čaka, Valža Luksa, Ārijas Elksnes, Vizmas Belševicas u.c. Šo dzejnieku daiļrade tika publicēta antoloģijā Ausmas pār Daugavu. Latviešu dzeja (Lewina 1972). Latviešu dzeja tika iekļauta arī publikācijā ar nosaukumu Simts tautu dzejoļi. Padomju dzejas antoloģijā, kas iznāca gadā (Waczków 1979).

43 80 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra Zainteresowania prof. Jacka Kolbuszewskiego poezją cmentarną miały swoje odzwierciedlenie w pracy Folklorystyczna poetycka epigrafia na cmentarzu Meža kapi w Rydze (1985). Innym ważnym dokonaniem było opracowanie łotewskiego numeru Literatury Ludowej z 1986 roku. Ukazał się tam artykuł Miscellanea polskie-łotewskie (1986: ). W tym tekście badacz omawia zabytki kultury polskiej na Łotwie. Warto też wspomnieć, że jest on współautorem tłumaczenia dramatu Jānisa Rainisa Józef i jego bracia. W 1991 r. dzieło to ukazało się w wydaniu Biblioteki Narodowej Ossolineum, a Jacek Kolbuszewski był autorem wstępu. Dowodem udziału Jacka Kolbuszewskiego w krzewieniu wiedzy o literaturze i kulturze Łotwy jest korespondencja literaturoznawcy ze Stanisławem F. Kolbuszewskim. Materiały te zostały zamieszczone tym tomie. Profesora Jaceka Kolbuševska interese par kapsētu dzeju rada savu atspoguļojumu darbā Folklorizētā poētiskā epigrāfija Rīgas Meža kapos (1985). Cits svarīgs panākums ir Tautas Literatūras latviešu sējuma sagatavošana. Žurnāls tika izdots gadā. Žurnālā iznāca arī Jaceka Kolbuševska raksts Poļu-latviešu miscellaneas (1986: ). Šajā tekstā pētnieks apraksta poļu kultūras liecības Latvijā. Ir vērts arī minēt, ka literatūrzinātnieks ir Jāņa Raiņa lugas Jāzeps un viņa brāļi tulkojuma līdzautors gadā šis darbs iznāca Osoliņsku ģimenes vārdā nosauktās bibliotēkas izdevumā, bet Jaceks Kolbuševskis ir tās ievada autors. Sarakste ar Staņislavu F. Kolbuševski ir neapstrīdams pierādījums tam, ka Jaceks Kolbuševskis piedalījās zināšanu par Latvijas literatūru un kultūru izkopšanā. Šie materiāli ir nopublicēti šajā sējumā. tulk. Marita Rubļova (Latvijas Kultūras Akadēmija)

44 82 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra Bibliografia bibliogrāfija Źródła archiwalne: Kolbuszewski S.F., b.r., Materiały z archiwum prywatnego. Kolbuszewski S.F., 1959, Dziennik stażu aspiranckiego w Rydze, [w:] S.F. Kolbuszewski, b.r., Materiały z archiwum prywatnego. Ozols A., b.r., Materiały zachowane w Łotewskiej Bibliotece Narodowej w Rydze. Czytelnia książek i druków rzadkich = Reto grāmatu un rokrakstu lasītava, sygnatura: A 127 N 77. Zemzare D., b.r.a, Materiały zachowane w Łotewskiej Bibliotece Narodowej w Rydze. Czytelnia książek i druków rzadkich = Reto grāmatu un rokrakstu lasītava, sygnatura: A 143 N 166. Zemzare D., b.r.b, Materiały zachowane w Łotewskiej Bibliotece Narodowej w Rydze. Czytelnia książek i druków rzadkich = Reto grāmatu un rokrakstu lasītava, sygnatura: A 143 N 284. Literatura: Ancītis K., 1927, Vasaras kursi Polijā ārzemniekiem, Izglītības Ministrijas Mēnešraksts (11). Ancītis K., 1938, Prof. dr St. Kolbuševskis. Praktiska rokas grāmata latviešu valodas mācībai, Izglītības Ministrijas Mēnešraksts (5/6), Czernik S., 1938, Antologia poezji łotewskiej, Ostrzeszów: Biblioteka Okolicy Poetów. Czernik S., 1961, Okolica poetów, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie. Darbiniece J., 1986, Naukowe zasady edytorstwa łotewskich piesni ludowych, Literatura Ludowa (4/6), Hasiuk M., 1986, Bibliografia prac S.F. Kolbuszewskiego, Literatura Ludowa (4/6), Ihnatowicz Z., 1993, Stanisław Kolbuszewski, Profesor Uniwersytetu w Rydze, [w:] W. Dynak [red.], Stanisław Kolbuszewski ( ), Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego., Kolbuszewska A., J. Kolbuszewski, S.F. Kolbuszewski, 1965, Spis prac literackich i naukowych Stanisława Kolbuszewskiego, Wrocław: PWN. Kolbuszewski J., 1985, Folklorizētā poētiskā epigrāfija Rīgas Meža kapos, Latviešu valodas kultūras jautājumi 21, Kolbuszewski J., 1986, Miscellanea polskie-łotewskie, Literatura Ludowa (4/6), Kolbuszewski J., S.F. Kolbuszewski [red.], 1986, Literatura Ludowa (4/6). Kolbuszewski J., S.F. Kolbuszewski, 1970, Rainis poļu valodā. Piezīmes tulkotāja un atdzejotāja burtnīcā, [w:] V. Rūķe-Draviņa, B. Kalniņš, J. Kārkliņ [red.], Raiņa un Aspazijas Gadagrāmata, Kolbuszewski J., S.F. Kolbuszewski, 1983, Literatura łotewska, [w:] W. Floryan [red.], Dzieje literatur europejskich, t. 2, Warszawa: PIW, Kolbuszewski S.F., 1965a, Artur Ozols ( ), Acta Baltico-Slavica 2, Kolbuszewski S.F., 1965b, Jānis Endželins ( ), Acta Baltico-Slavica 2, Kolbuszewski S. Fr, , Jan Kariger ( ), [w:] E. Roztworowski [red.], Polski Słownik Biograficzny, t. 12, Warszawa: PAN, Kolbuszewski S.F., 1969a, Kossowski Tomasz ( ), [w:] E. Roztworowski [red.] Polski Słownik Biograficzny, t. 14, Warszawa: PAN, Kolbuszewski S.F., 1969b, Artura Ozola diena. III wissenschalftliche Konferenz. Lexikologie und Lexikographie, Acta Baltico-Slavica 6, Kolbuszewski S.F., 1973, Nowe prace w badaniach nad pożyczkami fińskimi w językach bałtyckich, Acta Baltico-Slavica 8, Kolbuszewski S.F., 1976a, Cechy górnołotewskie w Słowniku polsko-łotewskim Jana Karigera SJ, Acta Baltico-Slavica 10, Kolbuszewski S.F., 1977, Jana Karigera słownik polsko-łotewski, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza. Kolbuszewski S.F., 1978, Przegłos zachodniosłowiański i przegłos wschodniobałtycki, Językoznawstwo 7, Kolbuszewski S.F., 1979, Polonica łotewskie, Acta Baltico-Slavica 12, Kolbuszewski S.F., 1982, Przyczynki do słownika zapożyczeń słowiańskich w łotewszczyźnie i latgalszczyźnie, Acta Baltico-Slavica 14, Kolbuszewski S.F., 1985, Senprūšu hapax logomena, Adam Mickiewicz University Institute of Linguistics, Working Papers 15, 14. Kolbuszewski S.F., 1986, Krišjānis Barons ( ) łotewski Oskar Kolberg, Sprawozdania PTPN, Kolbuszewski S., 1937a, Główne rysy kultury łotewskiej, Warszawa: Towarzystwo Polsko-Łotewskie.

45 84 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra Kolbuszewski S., 1937b, Wstęp, [w:] K. Krūza [red.], Poļu dzeja, Rīga: Melnā Dzilna. Kolbuszewski S., 1938, Poļu literatūra viduslaikos un renesansē, Rīga: LU studentu padomes grāmatnīca. Kolbuszewski S., 1939, Latviešu un poļu literārie sakari un ideoloģiskās paralēles abu tautu dzejā, Izglītības Ministrijas Mēnešraksts (5/6), Kudzinowski Cz., J. Otrębski [red.], 1958, Biblia litewska Chylińskiego. Nowy Testament 2, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Lewina L. [red.], 1972, Zorze nad Dźwiną. Wiersze łotewskie, Warszawa: PIW. Michaliszyn M., 2013, Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze na podstawie materiałów zachowanych w Państwowym Historycznym Archiwum Łotwy, Baltica ~ Silesia 1(1), Niedre O., 1958, Par kādu lekciju, Padomju students (1), 2. Osmanis J., 1976, Kolbuševsku ciltskoks, Karogs (6), Osmanis J., 1986, Nasz Skarb łotewska literatura dla dzieci, Literatura Ludowa (4/6), Ozols A., 1993, O pracy naukowej i dydaktycznej prof. dr. Stanisława Kolbuszewskiego na Łotwie, [w:] W. Dynak [red.], Stanisław Kolbuszewski ( ), Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Piątkowski J., 1965, Ci co odeszli, śp. Prof. Stanisław Kolbuszewski, Skarpa Kwartalnik Literacki 2, Plaza S., 1974, O Stanisławie Kolbuszewskim. Szkic do biografii naukowca, [w:] S. Kratochwilowa, T. Czech [red.], Z dziejów kultury i literatury Ziemi Przemyskiej 2, Przemyśl: Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza w Przemyślu, 333. Rainis J., 1969, Czas słowńca i inne wiersze, Warszawa: PIW. Rainis J., 1987, Aforyzmy, Olsztyn: Pojezierze. Rainis J., 1991, Józef i jego bracia, Wrocław: ZNiO. Rozenbergs J., 1986, Semantyka leksemu pouli w łotewskich pieśniach ludowych, Literatura Ludowa (4/6), Salmiņš A., 1958, Dažas vēsturiskas piezīmes, Padomju students 15 stycznia, 2. Švābe A., A. Būmanis, K. Dišlers [red.], , Latviešu konversācijas vārdnīca, t. 1-22, Rīga: A. Gulbja apgāds. Trzynadlowski J., 1965, Stanisław Kolbuszewski (22 czerwca stycznia 1965), Pamiętnik Literacki 56(3), Vīķe-Freiberga V., 1986, O świecie łotewskich dain i ich ojcu, Literatura Ludowa (4/6), Vonogs V., 1986, Z dziejów badań folklorystycznych w Łatgalii, Literatura Ludowa (4/6), Waczków J. [red.], 1979, Wiersze stu narodów. Antologia poezji radzieckiej 2, Warszawa: PIW. Zakrzewski B., 1993, Biogram wspomnieniowy prof. dr. Stanisława Kolbuszewskiego w 25 rocznicę Jego śmierci, [w:] W. Dynak [red.], Stanisław Kolbuszewski ( ), Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 9-16.

46 86 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra Obraz 1: Poświadczenie aresztowania Stanisława Kolbuszewskiego oraz przywrócenia na stanowisko na Uniwersytecie Łotwy (Ozols b.r.). Obraz 2: Dziennik stażu aspiranckiego Stanisława Franciszka Kolbuszewskiego w Rydze (Kolbuszewski S.F. b.r.). Attēls 1: Apliecinājums par Staņislava Kolbuševska apcietinājumu un atjaunošanu darbā Latvijas Universitātē (Ozols b.r.). Attēls 2: Staņislava Francišeka Kolbuševska Aspiranta prakses dienasgrāmata. Dienasgrāmata tika uzrakstīta Rīgā (Kolbuszewski S.F. b.r.).

47 88 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Kristina Puntaka: Latvijas kultūra un literatūra Obraz 3: Dziennik stażu aspiranckiego Stanisława Franciszka Kolbuszewskiego w Rydze (Kolbuszewski S.F. b.r.). Obraz 4: Notatki do tłumaczenia aforyzmów Janisa Rainisa wykonane przez Stanisława Franciszka Kolbuszewskiego (Kolbuszewski S.F. b.r.). Attēls 3: Staņislava Francišeka Kolbuševska Aspiranta prakses dienasgrāmata. Dienasgrāmata tika uzrakstīta Rīgā (Kolbuszewski S.F. b.r.). Attēls 4: Jāņa Raiņa aforismu tulkojuma piezīmes, kuras izstrādāja Staņislavs Francišeks Kolbuševskis (Kolbuszewski S.F. b.r.).

48 90 Krystyna Puntak: Kultura i literatura Łotwy... Obraz 5: Dziennik stażu aspiranckiego Stanisława Franciszka Kolbuszewskiego w Rydze (Kolbuszewski S.F. b.r.). Attēls 5: Staņislava Francišeka Kolbuševska Aspiranta prakses dienasgrāmata. Dienasgrāmata tika uzrakstīta Rīgā (Kolbuszewski S.F. b.r.).