Ubezpieczenia gospodarcze a elementy gospodarki finansowej firm ubezpieczeniowych w Polsce

Transkrypt

1 EkonomIczneJ w Elżbieta Pogodzińska-Mizdrak Ka... Rachunkowości Flnan.. wef Ubezpieczenia gospodarcze a elementy gospodarki finansowej firm ubezpieczeniowych w Polsce l. Wstęp Transformacja polityczna i gospodarcza Polski w latach d zi ewięćdziesiątych zapoczątkowała także "uwolnienie" sektora ubezpieczeń. Z jednej strony podjęto dyskusję nad koniecznością kompleksowej reformy ubezpieczeń społecznych skupionych dotychczas monopolistycznie w jednym, państwowym Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Z drugiej strony coraz częściej i szerzej podmioty gospodarcze oraz osoby fizyczne dostrzegały potrzebę ochrony ubezpieczeniowej kompłementamie związanej z rozwojem prywatnej przedsiębiorczości, ryzykiem finansowym oraz stanem posiadania społeczeństwa. Funkcję takiej ochrony pełnią różnorodne ubezpieczenia gospodarcze (majątkowe i osobowe) oferowane przez zakłady i towarzystwa ubezpieczeniowe działające na normałnych zasadach ekonomicznych, w ramach obowiązującego prawa i w warunkach wolnej gry rynkowej. Proces dynamicznego rozwoju ubezpieczeń gospodarczych zapoczątkowała Ustawa o działalności ubezpieczeniowejl wraz z jej nowelami' oraz kolejnymi Rozporządzeniami Ministra Finansów 3 mającymi istotne znaczenie w bieżącej wykładni prawa ubezpieczeniowego. I Uslawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. nr 59, poz. 344) zwanej dalej Ustawą o działalności ubezpieczeniowej. 2 Jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. nr li, poz. 62, oraz ostalnia zmiana: Dz.U. z 1997 r. nr 107, poz Chodzi tu o na s topujące akty normatywne: Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 r. w 'prawie ogółnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem Iych pojazdów (Dz.U. nr 96, poz. 475; Dz.U. z 1993 r. nr 129, poz. 603; Dz.U. z 1994 r. nr 94, poz. 455

2 I Elżbieta Pogodzińska-Mizdrak Zgodnie z wymienioną Ustawą działalność ubezpieczeniowa może być prowadzona wylącznie za zezwoleniem ministra finansów, fi ubezpieczyciel może dzialać w formie spółki akcyjnej lub Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych. Jeśli chodzi o gospodarkę finansową specyficznych podmiotów gospodarczych, jakimi są firmy ubezpieczeniowe, musi się ona opierać na trzech filarach legislacyjnych, tj. cytowanej wyżej Ustawie o działalności ubezpieczeniowej, odpowiednich przepisach kodeksu handlowego oraz na Ustawie o rachunkowości'. Ogólnie rzecz biorąc, powyższe akty normatywne formułują wymogi for maino-prawne oraz finansowe, jakie muszą być spełnione przez każdego ubezpieczyciela. Regulują one ponadto zagadnienia kapitałowe, lokat gotówkowych, prowadzenia rachunkowości i sprawozdawczości oraz procedury łączenia się zakładów ubezpieczeń, czy też ich upadłości. 2. Ogólna charakterystyka funkcll ubezpieczeń Powstanie i rozwój ubezpieczeń są ściśle związane z niepomyślnymi zdarzeniami losowymi, które towarzyszą procesom społeczno-gospodarczym; zagrażają własności społecznej i osobistej, jak również zdrowiu oraz życiu człowieka. Podstawowym zadaniem ubezpieczenia jest więc ochrona ubezpieczeniowa, czyli możliwość dostarczenia środków wyrównujących zaklócenia powstałe w procesach gospodarczych, odtworzenia zniszczonych składników majątku, udzielenia pomocy materialnej osobom, które odczuły skutki zdarzeń losowych. Innymi słowy ochrona ubezpieczeniowa stanowi usługę świadczoną przez zakład ubezpieczeń (ubezpieczyciela), którą może nabyć każdy podmiot (fizyczny, gospodarczy) odczuwający potrzebę takiej ochrony w zakresie i na warunkach oferowanych przez ubezpieczającego. Wyżej wymieniona funkcja ubezpieczeń ma charakter ekonomiczny, a ubezpieczenia ją realizujące noszą miano ubezpieczeń gospodarczych. Z ekonomiczną funkcją ubezpieczeń łączy się także ich funkcja społeczna. Ma ona na celu zapewnienie ustabilizowanych warunków egzystencji osobie lub podstawowej komórce społecznej, jaką jest rodzina, w okresie choroby, utraty zdolności do pracy (inwalidztwa) oraz starości. Ubezpieczenia wypełniające ten cel noszą miano ubezpieczeń społecznych, a ich podstawowym atrybutem jest powszechność oraz przymusowy charakter, wynikający z ustawowego obowiązku ubezpieczenias. Ubezpieczenia stanowią więc kategorię i nr 134, poz. 700); Rozporządzenie Minislra Finansów z dnia 29 grudnia 1994 r. w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości ubezpieczycieli (Dz.U. nr 140, poz. 791 z późno zm.). RozporzQ dzenie Ministra FinDllsów z dnia 7 grudnia 1995 r. w sprawie reasekurncji ryzyk ubezpieczeniowych za granicq (Dz.U. nr t43, poz. 707 z póżn. zm.). 4 Ustawa o działalności ubezpieczeniowej z 1990 r.; kodeks handlowy, art. 308, art ; Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września ł994 r. (Dz.U. z t994 r., nr 121).!5 Ubezpieczenia społeczne stanowią odrębny system asekuracji i ochrony polegający na świadczeniach gwarantowanych przez pańsiwo i nie będą przedmiolem niniejszych rozważań.

3 Ubezpieczellia gospodarcze a elemelity gospodarki filiansowej... I ekonomiczną lub kategorię społeczno-ekonomiczną. Niekiedy też ubezpieczenia zaliczane są do zjawisk często finansowych, które są pojęciem węższym aniżeli pojęcie kategorii ekonomicznej. Takie ujęcie wynika często z powierzchownej interpretacji najbardziej widocznej ( zewnętrznej) warstwy ubezpieczenia, którą dostrzegająjednostki organizacyjne lub osoby fizyczne korzystające z ubezpieczeń, czyli pobierania składek ubezpieczeniowych. Te ostatnie stanowią własność osób oszczędzających na wzór funduszy oszczędnościowych, które ponadto mogą nimi swobodnie rozporządzać. Natomiast fundusze powstające ze składek ubezpieczeniowych stają się w rze czywistości własnością zakładów (instytucji) prowadzących działalność ubezpieczeniową. Dysponentem i decydentem środków jest ubezpieczyciel, który w zamian podejmuje zobowiązania do wypłacenia określonych z góry odszkodowań lub świadczeń ubezpieczeniowych. Ogólnie w ramach systemu ubezpieczeń gospodarczych są gromadzone wielkie fundusze ubezpieczeniowe w postaci kapitalu zapasowego lub rezerwowego, rezerw techniczno-ubezpieczeniowych i innych funduszy lub rezerw specjalnych, których utworzenie przewidują statuty poszczególnych firm ubezpieczeniowych. Fundusze te w ciągu dłuższych lub krótszych okresów pozostają do dyspozycji ubezpieczycieli, jeśli nie zachodzi konieczność wykorzystania ich na przewidziane dla nich cele. Te wolne środki mogą być lokowane np. w papiery wartościowe emitowane lub gwarantowane przez państwo, w weksle lub depozyty skarbowe, w obligacje państwowe i przedsiębiorstw krajowych, w pożyczki hipoteczne, w akcje bądź terminowe depo~yty pieniężne w bankach itp. W ten sposób fundusze ubezpieczeniowe zostają ponownie włączone do obrotu finansowego i mogą być wykorzystane do realizacji zadań gospodarki narodowej, co ma ogromne znaczenie dla krajów wysoko rozwiniętych, jak i rozwijających się, takich jak Polska. Kolejna funkcja ubezpieczeń gospodarczych polega na korzystnym gospodarczo przesunięciu wydatków konsumpcyjnych społeczeństwa na okres póżniejszy oraz na zmianie charakteru tych wydatków. Składki na ubezpieczenia, które zapewniają pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych, są płacone z bieżących dochodów pracowniczych, wpływając z jednej strony na ograniczenie podaży pieniądza na rynku, z drugiej strony hamując i ograniczając bezpośrednio bieżące, aktywne wydatki konsumpcyjne. Ponadto należy podkr~ślić, iż odszkodowania lub świadczenia wyplacane osobom, które ponioslystraty. w wyniku niepomyślnego zdarzenia losowego, z reguły są przeznaczane na zakup przedmiotów trwałego użytku. Powyższe czynniki sprawiają, iż ubezpieczenia pośrednio pełnią funkcję regulacyjną, przyczyniając się do utrzymania równowagi rynkowej. Ubezpieczenia odgrywają także szczególną rolę w dziedziczenie rozwoju prewencji, tj. działalności profilaktycznej, zapobiegawczej, mającej na celu bezpośrednią ochronę majątku narodowego, własności indywidualnej i grupowej, jak również ochronę zdrowia i życia ludności.

4 I Elżbieta Pogodzitiska-Mizdrak Reasumując, ubezpieczenia gospodarcze pełnią wiele funkcji mających ścisły związek z prowadzeniem racjonalnej gospodarki finansowej przez firmy ubezpieczeniowe, a mianowicie. - funkcję kompensacyjną, określaną również ochroną ubezpieczeniową, a polegającą głównie na wyrównywaniu zakłóceń losowych w procesach spoleczno-gospodarczych kraju, - funkcję finansową, polegającą na tworzeniu funduszów i rezerw, które mogą być wykorzystane do rozwoju koniunktury gospodarczej lub zwiększenia tempa rozwoju pewnych sektorów gospodarki, - funkcję redystrybucyjną, związaną z wpływem ubezpieczeń na zmniejszenie napięć na rynku, - funkcję prewencyjną, oddziałującą na zmniejszenie liczby i wysokości szkód losowych". Wyszczególnione funkcje ubezpieczeń stanowią podstawowe atrybuty działalności ubezpieczeniowej, decydujące o stałym wzroście liczby ubezpieczeń w Polsce oraz zainteresowaniu tym specyficznym urządzeniem społeczno -gospodarczym. 3. Klasyfikacia I znaczenie ubezpieczeń gospodarczych Na bazie przytoczonych wyżej funkcji ubezpieczeń oraz za pomocą metod analizy systemowej i przy użyciu współczesnego języka cybernetyki ekonomicznej powstała ogólna definicja ubezpieczeń, którą można przytoczyć za A. Banasińskim: "Ubezpieczenie jest multiregulatorem procesów rozwoju gospodarki narodowej zakłóconych przez zdarzenia losowe, klęski żywiołowe i nieszczęśliwe wypadki. Koszt tej regulacji rozkłada się bezpośrednio lub pośrednio na z góry określone jednostki (prawne lub fizyczne), korzystające z tego regulatora"'. Ubezpieczenia gospodarcze stanowią formę kompensowania szkód losowych zarówno w odniesieniu do jednostek gospodarczych, jak i cywilnych. Podział tego rodzaju ubezpieczeń ma istotne znaczenie dla polityki i gospodarki finansowej podmiotów prowadzących działalność ubezpieczeniową. Polityka finansowa utożsamia się zarówno ze strukturą portfela ubezpieczeń, stanowiącego określenie zbiol1l wszystkich ubezpieczeń istniejących w danym okresie oraz ułatwia planowanie, ocenę popytu gospodarki i ludności na asekurację, a ponadto umożliwia ustalenie racjonalnej struktl11y organizacyjnej zakładów ubezpieczeń w powiązaniu z technikami realizacji ubezpieczeń. Należy podkreślić, iż po zniesieniu w Polsce w 1990 r. ubezpieczeń ustawowych, w których stosunek ubezpieczeniowy powstał z mocy prawa (ex lege), wszystkie ubezpieczenia gospodarcze mają charakter umowny, gdyż stosunek 6 Por. A. Banasiński, Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa 1996, s Ibidem,

5 Ubezpieczenia gospodarcze a elementy gospodarki finansowej... I ubezpieczeniowy powstaje na podstawie umowy stron (ex con/ractu). W tego rodzaju ubezpieczeniach zabezpieczenie roszczeń odbywa się prawie wyłącznie w formie wpłat pieniężnych. Ogólnie ubezpieczenia gospodarcze dzielą się na obowiązkowe i dobrowolne. Na podstawie Ustawy o działalno śc i ubezpieczeniowej aktualnie istnieją w Polsce jedynie trzy rodzaje ubezpicczel\ obowiązkowych, tj.: - ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (OC), -ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, - ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego. Wszystkie pozostałe rodzaje umownych ubezpieczeń gospodarczych są dobrowolne, a ich podział jest przeprowadzony z uwzględnieniem przedmiotu i niebezpieczeństw objętych ochroną ube zpieczeniową. Ze względu na przedmiot objęty ochroną, ubezpieczenia gospodarcze dzieli się na dwa dzialy: - ubezpieczenia majątkowe, - ubezpieczenia osobowe. Przedmiotem ubezpieczeń majątkowych są różne wartości majątkowe (mienie nieruchome i ruchome, urządzenia, środki transportu, ziemiopłody oraz.. interes majątkowy" ubezpieczającego). Natomiast przedmiotem ubezpieczeń osobowych jest życie, zdrowie i zdolność człowieka do pracy. Konsekwencją tego ogólnego podziału są istotne różnice finansowe, techniczno-ubezpieczeniowe i organizacyjne występujące Suma ubezpieczenia majątkowego jest ustalona w inny sposób niż suma ubezpieczenia osobowego. Również ustalanie i zaspokajanie roszczeń w obu wymienionycb działach odbywa się inaczej, gdyż odmienna jest ich rola społeczno-ekonomiczna, jak również konsekwencje finansowe dla stron umowy ubezpieczeniowej'. Wymienione dwa podstawowe działy ubezpieczeń dzielą się z kolei na subdziały, a mianowicie: l) ubezpieczenia majątkowe dzieli się na: - ubezpieczenia rzeczowe, których przedmiotem są określone obiekty materialne, - ubezpieczenia majątkowe sensu stricto, które można nazwać finansowymi, ponieważ przedmiotem ochrony tych ubezpieczeń jest interes majątkowy ubezpieczającego się, czyli jego sytuacja finansowa. Do tej kategorii należą ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, gdzie ustala się nie sumę ubezpieczeniowa, ale sumę gwarancyjną będącą kwotowym ograniczeniem odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń; 2) ubezpieczenia osobowe zawierają dwie grupy ubezpieczeń z podgrupami: - ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków: a) grupowe, b) indywidualne, - ubezpieczenia życiowe: a) ubezpieczenia na życie, b) ubezpieczenia rent; 8 Opracowano na podstawie: Załącznik do Ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. nr 59, poz. 344) podzi.1 ryzyk. wedlug dziolów, grup rodzajów ubezpieczeń.

6 I Elżbieta Pogodzińska-Mizdrak 3) ubezpieczenia kombinowane stanowią przykład połączenia ubezpieczeń majątkowych z ubezpieczeniem osobowym i są to: - ubezpieczenia pojazdów mechanicznych od uszkod zeń, auto-casco (AC), - ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC), wynikającej z ruchu pojazdów mechanicznych - będące ubezpieczeniem obowiązkowym, - ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków (NW), wynikających z ruchu pojazdów mechanicznych. Wymienione trzy rodzaje ubezpieczeń, związanych z ruchem pojazdów mechanicznych, noszą także nazwę ubezpieczeń komunikacyjnych i wynikają z połączenia ubezpieczeń rzeczowych (AC) z ubezpieczeniami majątkowymi sensu stricto (OC) oraz ubezpieczeniami osobowymi (NW). Tego rodzaju łączone ubezpieczenia są charakterystyczne dla współczesnej praktyki ubezpieczeniowej. Opisaną wyżej główną klasyfikację ubezpieczeń gospodarczych ilustruje w sposób syntetyczny rys UBEZPIECZENIA dobrowolne obowiązkowe I. MAJĄTKOWE majątkowe sensu str;clo rzeczowe: (finansowe): - środków - różnych kredytów trwałych - należności podal- (ruchomości kowo-celnych i nieruchomości) -leasingu - mienia osobistego - facloringu - innych obiektów - innego ryzyka mateńlllnych finansowego - odpowiedzialności cywilnej 2. OSOBOWE od następstw nieszczęśliwych wypadków: - grupowe - indywidualne życiowe: - na życie - reniowe - posagowe -inne 3. KOMBINOWANE Auto-casco' odpowiedzialności cywilnej nas~p5tw nicszcz~liwych wyplldków AC OC NW Ubezpieczenia komunikacyjne Rys. 1. Klasyfikacja ubezpieczeń gospodarczych Zrćdlo: opracowanie własne.

7 Znaczenie ubezpieczeń gospodarczych trudno przecenić, gdyż podmioty (prawne i fizyczne) korzystające z ochrony ubezpieczeniowej za cenę składki "kupują" poczucie bezpieczeństwa. Transfer ryzyka z osoby ubezpieczanej na zakład ub ezpiec ze ń, w zamian za składkę ubezpieczeniową, uwalnia ubezpieczającego się od ewentualności poniesienia straty wielokrotnie przewyższającej cenę usługi ubezpieczeniowej". Poczucie bezpieczelistwa, jakie może zagwarantować zakład czy towarzystwo ubezpieczeniowe ubezpieczającemu się, można rozpatryw ać w trzech wymiarach: społecznym, psychologicznym, ekonomicznym. W wymiarze społecznym ubezpieczenia gospodarcze stanowią instrument przywracający równowagę, harmonię w stosunkach między jednostkami gospodarczymi, pracownikami w przed si ębiorstwie, członkami s połeczeństwa oraz eliminujący sytuacje krańcowo niekorzysine dla całej wspólnoty ubezpieczeniowej. W wymiarze psychologicznym ochrona ubezpieczeniowa jako gwarant bezpieczeństwa działań stwarza poczucie pewno ści i spokoju, szczególnie w podejmowaniu decyzji obciążonych ryzykiem. Ochrona ta pośrednio może skłaniać do działań innowacyjnych, umacniać indywidualne przekonanie o zabezpieczeniu przed niedostatkiem. W wymiarze ekonomicznym ochrona ubezpieczeniowa poprzez minimalizację konsekwencji szkód losowych i ró ż nego rodzaju ryzyka finansowego umożliwia zachowanie ciągłości działalności gospodarczej oraz zapewnia byt ubezpieczonym i ich rodzinom. 4. Koniunktura na rynku ubezpieczeń a polityka finansowa podmiotów ubezpieczeniowych Polityka finansowa podmiotów-ubezpieczycieli wynika zarówno z polityki ekonomicznej państwa, zamożności społeczeństwa, jak i partykularnych interesów, tj. tworzenia zysków przez firmy ubezpieczeniowe. Wpływ pierwszego z wymienionych czynników (polityki ekonomicznej państwa) przejawia się w szczególności w strategii podatkowej stymulującej potrzebę ochrony ubezpieczeniowej, preferującej lub nie preferującej, rozwój sektora ubezpi eczeń gospodarczych. Pod tym względem w Polsce nie przedsięwzięto jaki chś szczególnych kroków proubezpieczeniowychlo. Powstawanie coraz to nowych przedsiębiorstw ubezpieczeniowych w Polsce lub ekspansja zachodnich towarzystw oraz ich rozwój wynika raczej ze stabilizującej się stopniowo gospodarki polskiej, która znajduje się wśród krajów 9 D. Ranson, Ubezpieczenia. Zasady i praktyka, Centrum Kształcenia, System Znwodowej Edukacji Ubezpieczeniowej i Bankowej, WarSZAwa 1994, s Niedawno Sejm RP lichwaiii dlugo oczek iwaną Ustawę - Ordynację Podatkową, która wcszla w życie z dniem I stycznia 1998 r. (jej tekst zostal ogloszony w Dz.U nr 137, poz. 926 w 1997 r.) nie stwarza ona jakiś szczególnych preferencji dla działalności ubezpieczeniowej w Polsce ani din podmiotów ubczpiecznjqcych się. ani dla pri.edsiębiorstw ubezpieczeniowych.

8 I Elżbieta Pogodzińska-Mizdrak o "umiarkowanej" inflacji i względnej stabilności makroekonomicznej oraz wzrastającego powoli poziomu inwestycji w kapitał ludzki. Ponadto wydaje się, iż obserwowane w ostatnich latach ożywienie koniunktury na polskim rynku ubezpieczeń gospodarczych (majątkowych i osobowych) przede wszystkim jest jednak konsekwencją drugiego i trzeciego z wymienionych na początku czynników, tj. wzrastającej zamożności części społeczeństwa i wynikającego z niej korzystnego klimatu dla inwestowania i oszczędzania oraz z przedsiębiorczości w sektorze ubezpieczeń, bazującej na wykorzystaniu istniejącej niszy rynkowej (dotychczas zaniedbanej lub mało docenianej). Ewidentnym przejawem korzystnej koniunktury na polskim rynku ubezpieczeniowymjest liczba towarzystw. Przykładowo przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych był okresem dominacji 2 towarzystw. Obecnie działa w Polsce ok. 50 towarzystw ubezpieczeniowych. Rosnąca konkurencja i perspektywa otwarcia rynku dla zagranicy zmuszają do zwiększenia i doskonalenia ofert. Starają się o to zarówno towarzystwa życiowe,jak i majątkowe. Szczególnie rośnie popularność ubezpieczeń na życie. Wiąże się to m.in. ze zwiększającą się pulą towarzystw (krajowych i zagranicznych) specjalizujących się w tego rodzaju ubezpieczeniach oraz z atrakcyjnością i różnorodnością ofert. Statystyki Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeniowego (PUNU) I I pokazują, że rynek ubezpieczeń na życie zdecydowanie należy do PZU Życie SA, które posiada w nim ok. 78,5% udziałów. Na drugim miejscu plasuje się Commercial Union TU na życie Polska SA, ok. 12% udziałów. Również korzystna jest sytuacja na rynku ubezpieczeń majątkowych. Wśród ubezpieczeń majątkowych, a w szczególności rzeczowych, dominują ubezpieczenia dobrowolne stanowiące 77%, co wskazuje na miarę świadomości ubezpieczeniowej społeczeństwa. Poza tym tempo wzrostu składek między 1996 a 1997 r. w ubezpieczeniach dobrowolnych wyniosło 48% i było wyższe niż w obowiązkowych (o 30%)'2. Zdecydowanym potentatem na rynku ubezpieczeń majątkowych jest PZU SA - 67%. Kolejne miejsca zajmują: TUiR Warta SA 14%, TUiR Polisa SA 3,5%,STU Hestia Insurance SA - 3,4%, ZUiR "Polonia" SA - 2,9%. Rozwijający się dynamicznie rynek ubezpieczeń życiowych nie zagraża rynkowi ubezpieczeń majątkowych, tym bardziej że nie ma konfliktu interesów między towarzystwami oferującymi ubezpieczenia życiowe i majątkowe (specjalizacja i oddzielenie towarzystw wynika z mocy U stawy o ubezpieczeniach). Stosunkowo młodym elementem rynku finansowego w Polsce są ubezpieczenia finansowe należące do kategorii ubezpieczeń majątkowych sensu stricto. Istnieją one na naszym rynku od 7 lat. Ubezpieczenia te stanowią jednak grupę usług, na które zapotrzebowanie rośnie najszybciej. II PUNU działa na rynku ubezpieczell od łutego 1996 r. zgodnie z nowelizacją ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Prezes PUNU jest mianowany przez premiera na wniosek ministra finansów. 12 Dane z "Gazety Bankowej" 1997, nr 4.

9 Ubezpieczenia gospodarcze a elementy gospodarki finansowej... I Przedsiębiorstwa coraz częściej szukają profesjonalnej oferty ubezpieczeniowej właśnie w zakresie ubezpieczeń finansowych. W towarzystwach ubezpieczeniowych upatrują nie tylko partnera gospodarczego, który chciałby podzielić ryzyko prowadzonej działalności, ale także potencjalnego doradcę finansowego. Sprostanie tym wymaganiom zmusza firmy ubezpieczeniowe do określonej polityki polegającej przede wszystkim na rozbudowie stosowanej infrastruktury, przygotowywaniu fachowej, coraz szerszej oferty finansowej, a także kompleksowym szkoleniu kadr. Jedną z firm ubezpieczeniowych, która odpowiedziała na potrzeby rynku w tym zakresie jest przykładowo TUR "Polisa" SA. Oferowane przez nią produkty ubezpieczeń finansowych to: - ubezpieczenie kredytu bankowego, - ubezpieczenie należności podatkowo-celnych, - ubezpieczenie należności leasingowych - ubezpieczenie należności faktoringu, - ubezpieczenie kredytu kupieckiego". Wśród wymienionych rodzajów ubezpieczeń finansowych bodaj największym popytem cieszy się ubezpieczenie kredytu bankowego, tj. ogólnej niewypłacalności lub czasowej utraty plynności środków finansowych kredytobiorców oraz ubezpieczenia należności podatkowo-celnych. Banki i inne instytucje finansowe często warunkują udzielenie kredytu od wcześniejszego ubezpieczenia się potencjalnego kredytobiorcy. To z kolei nakręca koniunkturę instytucjom ubezpieczeniowym specjalizującym się w ubezpieczeniach finansowych. O jej rozmiarach decyduje stosunkowo duża i rosnąca sukcesywnie liczba transakcji kredytowych zawieranych w Polsce tak przez podmioty gospodarcze,jak i osoby fizyczne. Pomimo iż ubezpieczenia kredytów bankowych należą do grupy najwyższego ryzyka, zaklady ubezpieczeń stosują politykę poszerzania różnorodności produktów mogących zaspokoić potrzeby klientów, oczywiście w ramach kapitalu gwarancyjnego i wymaganego dla ubezpieczycieli marginesu wypłacalności, który jest wyliczany zgodnie z rozporządzeniem ministra finansów i przedstawiany organom nadzoru wraz z kwartalnym i rocznym sprawozdaniem finansowym. Ogólnie rzecz ujmując, polityka finansowa podmiotów ubezpieczających opiera się przede wszystkim na podwyższaniu dochodów poprzez pobierane składek od coraz większej liczby pozyskiwanych klientów, wzrastającej ofercie produktów ochrony ubezpieczeniowej, poszukiwaniu rentownych kierunków lokat w kraju i za granicą, a także na przeprowadzaniu sondaży rynku oraz doskonaleniu metod szacowania ryzyka 14. ""Gazela Bankowa" - Polis. - dodatek miesięczny, 1996, nr Instytucje ubezpieczeniowe gromadzą dane dotyczące polis i odszkodowań z przeszłości M uzupełniane innymi informacjami o faktycznych przypadkach. Na podstawie odpowiednich zesta wień szacują relatywny zasięg różnych wyników w sytuacjach przeszłych. Tak więc prawdopodo-

10 Elżbieta Pogodzińska-Mizdrak 5. Elementy wyniku finansowego w zakładach ubezpieczeń Przychody. W zakładach i towarzystwach ubezpieczeniowych można wyróżnić cztery główne grupy przychodów: - składk i z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich i pośrednich, skorygowane o dodatki i dopłaty oraz o storno techniczne, zwroty, rabaty, bonifikaty i inne upusty, z uwzględnieniem różnic rezerwy skladek na udziale własnym, według stanu na koniec i na początek roku obrotowego oraz zmniejszone o składki należne reasekurantom za ten sam okres sprawozdawczy, - kwoty należne z tytułu operacji finansowych, np.: przychody z operacji finansowych, odsetki od pożyczek, dodatnie różnice kursowe itp., - przychody z nieruchomości, - pozostałe przychody, m.in. odsetki bankowe od środków na rachunkach bieżą cych, odsetki od depozytów reasekuracyjnych, wpływy z regresu ubezpieczyciela do sprawcy szkody. Ze względu na ograniczone rozmiary niniejszego artykułu zostaną omówione ważniejsze pozycje przychodów wpływające na kondycję finansową firmy ubezpieczeniowej. Głównym źródłem przychodów zakładów ubezpieczeń są składki ubezpieczeniowe, które stanowią udział w tworzeniu funduszu służącego zakładowi na pokrycie należnych odszkodowań, świadczeń oraz innych nakładów związanych z prowadzeniem działalności ubezpieczeniowej". Składka ubezpieczeniowa stanowi cenę ochrony ubezpieczeniowej. Jest to zatem należność, którą ubezpieczający lub ubezpieczony jest zobowiązany zapłacić zakładowi ubezpieczeń (ubezpieczycielowi) za świadczenie, tj. ochronę w ciągu określon ego okresu ubezpieczenia. Wysokość składki powinna być ustalona na poziomie zapewniającym środki finansowe na wypłatę odszkodowań i świadczeń, tworzenie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, funduszy rezerwowych oraz na pokrycie kosztów działalności ubezpieczeniowej. Nie wdając się w szczegółową i dość złożoną strukturę składki ubezpieczeniowej, należy podkreślić, iż w ubezpieczeniach panuje fundamentalna zasada równoważności składek i świadczeń. Ocena rozwoju ubezpieczeń gospodarczych, z punktu widzenia dynamiki wzrostu dochodów zakładów ubezpieczeń z tytułu przyrostu składek, jest rzeczą stosunkowo trudną. Często wysoki wskaźnik dynamiki przychodów ma swoje źródlo tylko w podwyższonej taryfie skladek lub rosnącej wartości ubezpieczonych obiektów, a nie w zwiększonej liczbie ubezpieczeń i wprowadzaniu nowych, atrakcyjnych produktów ubezpieczeniowych. Warto również dodać, że bień s twa wystąpienia określonych wyników finansowych są wyznaczane a posteriori na podstar wic doświadczeń z przeszłości w analogicznych warunkach zewnętrznych. Przy podejmowaniu decyzji w warunkach ryzyka ubezpieczyciele posiłkują się wyliczeniami prawdopodobieństw różr nych wyników. 15 Por. J. Łazowski, Wstęp do 11auki o "bezpleczeniach I wyd. II, PZU, Warszawa J 948. s. 87 oroz J. Szpunar, Ubezpieczenia gospodarcze, WSE, Poznań 1972, s. 101.

11 Ubezpieczenia gospodarcze a elememy gospodarki finansowej... I niekiedy wzrost sumy składek w niektórych firmach jest rezultatem przejęcia portfela ubezpieczeniowego od upadającego podmiotu gospodarczego, a nie konsekwencją intensywnej działalności ekonomiczno-marketingowej. Drugą, znaczącą pozycję przychodów zakładów i towarzystw ubezpieczeniowych stanowią lokaty. Warunki dokonywania różnego rodzaju lokat regulują przepisy Ustawy o działałności ubezpieczeniowej". W ustawie, poza wskazaniem konkretnych kierunków lokowania środków stanowiących pokrycie funduszu ubezpieczeniowego w kraju, szczegółowo ustalono warunki i tryb lokowania środków. Regulacja zawiera ograniczenia lokowania funduszy poza granicami kraju oraz co do sposobu lokowania środków, w tym przede wszystkim lokat w inwestycje o wysokim stopniu ryzyka. Z istoty rzeczy zakłady ubezpieczeń, gospodarując powierzonymi zasobami finansowymi, poszukują lokat, które zapewniłyby im dużą rentowność. Jednak warunek ustawowy wiąże ściśle najwyższy stopień rentowności z bezpieczeństwem i jednoczesnym zachowaniem płynności środków. Z obserwacji praktyki lokacyjnej zakładów i towarzystw asekuracyjnych działających w Polsce wynika, iż występuje wyraźna tendencja do zmniejszania udziału depozytów bankowych (dewizowych i złotowych) w ogólnym wolumenie lokat na rzecz znaczącego wzrostu udziału w lokatach gwarantowanych papierów skarbowych (bonów, obligacji) ze względu na konkurencyjne wskaźniki rentowności i bezpieczeństwo tych lokat". Istotnymi przyczynami takiej tendencji są : oprocentowanie łokat bankowych przestało być konkurencyjne w stosunku do innych kierunków lokat, bariera popytowa polegająca na trudności ulokowania dużych kwot w bankach, które miały kłopoty ze znalezieniem dla siebie rynku zapewniającego im zarobek na dużych lokatach ubezpieczeniowych, nowelizacja ustawy o ubezpieczeniach ograniczyła możliwości lokowania środków funduszu ubezpieczeniowego w jednym banku do 20% funduszy własnych danego banku 18. Polityka lokacyjna zakładów ubezpieczeń nabiera szczególnego znaczenia w gospodarce rynkowej. Dochody z lokat nie tylko zwiększają bezpieczeństwo ekonomiczne podmiotu prowadzącego działalność ubezpieczeniową, ale bardzo często stanowią główne źródlo zysku firmy ubezpieczeniowej, a tym samym decydują o jej rozwoju. 16 A w szczególności art. 63, ust. I, w myśl którego zaklad ubezpieczeń obowiązany jest lokować swoje środki w taki sposób, aby uwzględniajqc rodzaj i strukturę prowadzonych ubezpieczeń, osiągnąć jak najwyższy stopień bezpieczeństwa i rentowności, przy jednoczesnym zachowaniu plynności środków. 17 Por.]. Łańcucki. PodslawyfitlGlIsdw ubezpieczetl gospodarczych, PWN. Warszawa 1996, s Suma ubezpieczeń nie może przekraczać wartości ubezpieczenia. Jeśli ustalona w umowie suma ubezpieczenia jest większa od wartości ubezpieczenia, występuje nadubezpieczenie. W takim prl.ypadku zaklad ubezpieczeń odpowiada za szkody tylko do wartości ubezpieczenia. Gdy suma ubezpieczenia jest mniejsza niż wartość ubezpieczenia, występuje niedoubczpieczenie. ZakJad ubezpieczeń odpowiada za szkodę w takim stosunku, w jakim suma ubezpieczenia pozostaje do wartości ubezpieczenia.

12 I Elżbieta Pogodziliska-Mizdrak Porównując wymagania ustawowe dotyczące lokat funduszy ubezpieczeń gospodarczych z naszymi realiami społeczno-gospodarczymi, szanse racjonalizacji gospodarki finansowej zakładów ubezpieczeń w kierunku podniesienia płynności, rentowności i pewności bud z ą określone obawy. Bez uelastycznienia przepisów firmy ubezpieczeniowe nie będą w stanie powiększyć swoich kapitalów w stopniu umożliwiającym pogodzenie bezpieczeństwa świadczonych usług z ekspansją rynkową i w konsekwencji sprostać konkurencji kapitału zagranicznego w sferze ubezpieczeń. Mając na uwadze ww. obserwacje, trzeba podkreślić, że w dłuższym czasie ograniczanie kierunków i zakresu lokat (i to zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym) może pozbawić polskie jednostki ubezpieczeń, zwłaszcza prowadzące ubezpieczenie na życie, szans na skuteczne konkurowanie z zagranicznymi towarzystwami ubezpieczeniowymi. Zagrożenie to wzrośnie w momencie pełnego otwarcia rynku usług ubezpieczeniowych. Koszty. Do kosztów uzyskania przychodów w działalności ubezpieczeniowej zalicza się: - wypłacone odszkodowania i świadczenia za szkody i wypadki objęte ubezpieczeniem, łącznie z bezpośrednimi kosztami likwidacji szkód i windykacji regresów, skorygowane o odpowiednie pozycje, - rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, tworzone zgodnie z odrębnymi przepisami, - całość kosztów administracyjnych poniesionych w roku obrotowym, - koszty operacji finansowych, - pozostałe koszty osiągnięcia przychodów, np. odsetki od depozytów reasekuracyjnych. Z wymienionych pozycji kosztów, największe znaczenie zarówno pod względem finansowym, jak i hierarchi i zadań realizowanych przez firmy ubezpieczeniowe, mają wydatki na odszkodowania i świadczenia. O wysokości odszkodowania ubezpieczeniowego decydują trzy elementy: wartość ubezpieczenia, suma ubezpieczenia, wysokość szkody. Wartość ubezpieczenia jest charakterystyczna tylko dla ubezpieczeń majątkowych. Pod tym pojęciem rozumie się na ogół materialną wartość przedmiotu ubezpieczenia ustaloną według zasad określonych w ogólnych warunkach ubezpieczenia. Wartość tę ustala zazwyczaj ubezpieczający w porozumieniu z zakładem ubezpieczeń. W ubezpieczeniach majątkowych wartość ta stanowi podstawę do określenia sumy ubezpieczenia. Suma ubezpieczenia stanowi kwotę pieniężną, na którą dany podmiot został ubezpieczony. Suma ta może ulec zmniejszeniu odpowiednio do wartości ubezpieczonego mienia. Co się tyczy ubezpieczeń osobowych, zakład ubezpieczeń ustala sumę ubezpieczenia w zależności od potrzeb i możliwości finansowych ubezpieczającego, ale w żadnym wypadku nie przekraczającą określonej granicy tej sumy!'. " Zob.: Ustawa o dziatalno!ci ubezpieczeniowej z dnia 28 lipca 1990 r., nrt. 49. ust. 3 art. 50, ust.!, 2.

13 Ubezpieczenia gospodarcze a elementy gospodarki finansowej... I W ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej, w których przedmiotem ubezpieczenia jest sytuacja majątkowa ubezpieczającego, ustala się nie sumę ubezpieczeń, ale sumę gwarancyjną będącą kwotowym ograniczeniem odpowiedzialności firmy ubezpieczeniowej. Wysokość szkody jest kwotowym ustaleniem przez rzeczoznawców zgloszonego ubytku mienia, utraty zatrudnienia itp. na skutek wypadku, zdarzeń losowych i innych okoliczności. Jak wynika z danych publikowanych przez niektóre zakłady ubezpieczeń relacja poziomu odszkodowall do składek w ubezpieczeniach bezpośrednich kształtuje się zazwyczaj w granicach ok. 50% (np. w PZU SA w 1996 r. wynosiła ona 56,4% dla ubezpieczeń obowiązkowych i 41,9% dla ubezpieczeń dobrowolnych. Rezerwy są przejawem przezorności i racjonalności w polityce finansowej każdej jednostki gospodarczej. Proces tworzenia rezerw ma szczególne znaczenie w zakładach ubezpieczeń z uwagi na fakt, iż stanowią one (rezerwy) z jednej strony zabezpieczenie jednostek ubezpieczeniowych przed spodziewanymi, przyszłymi obciążeniami o charakterze kosztów lub strat, których prawdopodobieństwo wystąpienia jest znaczne, a z drugiej strony są wyrazem przestrzegania jednej z najważniejszych zasad rachunkowości, tj. współmierności kosztów i i przychodów oraz praktycznego stosowania się do zaleceń Ustawy o rachunkowości i Ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe przeznaczone są na pokrycie bieżących i przyszłych zobowiązań, jakie mogą wyniknąć z zawartych umów ubezpieczenia. Na rezerwy te składają się: rezerwa składek, rezerwa na ryzyko niewygasłe, rezerwa na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia, w tym rezerwa na skapitalizowaną wartość rent, rezerwa na wyrównanie szkodowości (ryzyka), rezerwa w dziale ubezpieczeń na życie, rezerwa na premie i rabaty (bonifikaty) dła ubezpieczonych, pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe określone w statucie 20 Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe na udziale własnym w firmach ubezpieczeniowych zwane są funduszem ubezpieczeniowym, a ich tworzenie jest warunkiem sine qua Ilon działalności podmiotów ubezpieczeniowych i wyrazem prowadzenia przez nie odpowiedniej gospodarki finansowej. Kolejną ważną i znaczącą pozycję kosztów w jednostkach ubezpieczeń stanowią koszty prowadzenia działalności ubezpieczeniowej. W ubezpieczeniach gospodarczych koszty działalności obejmują przede wszystkim koszty akwizycji i koszty administracyjne. Koszty akwizycji obejmują wszelkie koszty bezpośrednie, związane z pozyskaniem i zawarciem ubezpieczenia oraz inkasem składki (takie jak: prowizje agencyjne i brokerskie, koszty badatllekarskich oraz koszty ekspertyz i atestów przy ocenie ryzyka). Koszty te w technicznym rachunku ubezpieczeń ujęte są razem z prowizją asekuracyjną oraz 111 W pmktycc wymienione koszty są określone wskażnikiem procentowym od przychodów składkowych ze sprzedaży ubezpieczeń bezpośrednich, a ustalone przy uwzględnieniu struktury przychodów składkowych, kasztów obslugi poszczególnych rodzajów ubezpieczeń oraz indywidualnych warunków prowadzenia działalności ubezpieczeniowej.

14 I Elżbieta Pogodzińska-Mizdrak udziałem w zyskach płaconych cedentom. Koszty administracyjne natomiast obejmują wszelkie koszty zarządu i administracji oraz koszty o charakterze ogólnym, dotyczące działalności ubezpieczeniowej i asekuracyjnej. Przykładowo są to koszty utrzymania biur,.koszty pocztowe i telekomunikacyjne, koszty usług obcych, amortyzacji środków trwałych. oraz wartości niematerialnych i prawnych, koszty wynagrodzeń wraz z narzutami itd. Część kosztów administracyjnych może być zaliczona w ciężar odszkodowań i świadczeń jako pośrednie koszty likwidacji szkód i uzyskania regresów oraz w ciężar kosztów utrzymania nieruchomoścj21. Poza wymienionymi rodzajami kosztów w technicznym rachunku ubezpieczeń wyodrębnia się pozycję "pozostałe koszty techniczne na udziale własnym", obejmującą m.in.: należne wpłaty. na rzecz Państwowego Urzędu.Nadzoru Uł;lezpieczeniowego (PUNU), należne wpłaty na Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny (UFG): należne wpłaty na koszty nadzoru nad działalnością ubezpieczeniową i brokerską, należne wpłaty. członkowskie na rzecz Polskiej Izby Ubezpieczeń itp. Relacje pomiędzy głównymi rodzajami ww. kosztów oraz wysokości.ich udziału w składce ubezpieozeniowej są zależne od bardzo wielu czynników, takich jak:' okres działania.. zakres przedmiotowyi podmiotowy ubezpieczeń, zasięg działania jednostki. oraz przyjęta strategia. rozwoju.. Wysokie koszty "zaistnienia na rynku" powodują z reguły w pierwszych. latach działania zakładów ubezpieczeń dużą dynamikę wzrostu koszów, administracyjnych, które niekiedy osiągają; a nawet przekraczają wartość zebranych składek ubezpieczeniowych. W nowych firmach ubezpieczeniowych z reguły zaznacza się też tendencja:wzrostowa pozostałych kosztów'technicznych. Organizacyjna i: finansowa stabilizacja firm ubezpieczeniowych powinna w przyszł<iścipozwolić na zmniejszanie się dynamiki przyrostu kosztów administracyjnych na rzecz wzrostu kosztów akwizycji. Tendencja taka.uwarunkowana jest'corazsilniejszą konkurencją rynkową, a więc.wzrastającymi wymogami klientów i koniecznością coraz większej indywidualizacji ofert, uatrakcyjnienia form ich prezentacji i stopnia dostępności. Wynikfinansowy. O rezultatach działalności gospodarczej każdego zakładu ubezpieczeń, 'podobnie jak w każdym innym przedsiębiorstwie, informuje wyrażohy w mierniku pieniężnym wynik finansowy. Jak wiadomo, rezultat ten może być dodatni (zysk bilansowy) lub ujemny (stralabilansowa). W zakładach ubezpieczeń na wynik,finansowynetto (zysk, strata) składają się: '- wynik techniczny ubezpieczeń, - ró:i.riica między innymi przychodami operacyjnymi, a innymi kosztami operacyjnymi,. '"' wynik na 'operacjach nadzwyczajnych, 21 Ustawa o rachunkowości..., arl14.

15 Ubezpieczellia gospodarcze a elementy gospodarkiftnansowej", I 'C' obowiąz~owe obciąż()nia, wyniku finansowego z tytułu podatku docl1900- wego od osąb prawnych l płamcl~ci z,\lim zr6wnanych na podstawie odrębnych przępisów, ",,'", ' ",,, ',' " ', Wynik tech\liczny upezpieczeń stanowir6żnicę między należnymi przychodami ze skladek, a wypłaconymi, świadczeniami i zmianami stanu rezerw,teclllliczl)o,ubezpieczeniowych na pokrycie przyszłych świadczeń (ż uwzględnieniem pdziału reasekuratorów, w przychodach ze składek i wypłatach świadczeń) mazkosztami, działalności ubezpieczeniowej; Na różnicę między ihnymi przychodami operacyjnymi a,innymikosztami operacyjnymi składa się w szczególności różnica między: J'- przycho.d,ami,z,lokatjr,zeczowych i finimso'wych a kosztami ich obsługi,, łącznie z wynikiem ze ~ przedaz'y' lokat w części ;w której. nie' wpływa ona na wynik teehnicżny J ubezpjeczeń p,' " I'"' ' ' '; "", ",I."" ',',.c,'przychodanih 'kosztanii i tytuh.qiełriieniaczynriości komisarza awaryjnegoj ' ;., ' I, I!..,.:'!, I, (, ~ zrealizowanymi pozostałymi przychodami operacyjnymi fi poniesionymi pozostałymi kosztami operacyjnymi-. 'I ".., "," ",,, 'i'".. Wynik' na operacjach nadzwyczajnych stanowi różnicę między Zrealizowa, nymi zyskami nadzwyczaj'riymia ptllliesiohymi striltairtiilildżwycżajnymi.! Obciążenia 1 obowiązkowe l wynlkuflnahs(}\vego jednostek'iibflzpiec'zeniowych regułu ją ' odpowiednio ' prżt!(ilsy Ustawy' (j' rachunkowośći ' óra'i ' Rqzporządzenilil Mitlistra' FiriaiisóVJz ~ 'dnia" 29'XIl1994 t,'~ sprawie' s'zczegółowych zasad 'rachi!nkowości iibeżjjiedżycieii,ina przykład 'w'firmie ubeżpieczeiliowej, która jest' s~ó!ką~kćyjn:ą; 'osiągnięty abdatni wynik 'finansowy 'Iletto' 'st.an~wi zysk MP 'o dżiali!, z tego!zysku ;dbkonilje' się 'bdpisli' l\aj{apita:łzap~sowy, dywidendę dla l&cjdiiaritis~y.'draz'hrt ' iniie fundusze 'j cele: Naiomiasf~oć~na sttata bilarl ŚóWa ' zakładu li bezpie-czel\ inti~ebyc' "dałóśb! lub ' {I./'d;ę 'śdi 'jibriyta z kapt6\łu Hpasdwego 'ioliakcyjoegd, a'ł1>o' pizelll'6 sl óiia"na' roj{" na slępny, Waho, pddki'~wć ; ~że ;wy~i~, r.lh,a~ś,o~f :~a;!? ~r'iii~;n~y l, ~n,a~~,~tir : w 'to~n~zystwach'ubezpleczen 'wzajemnycn', Odmlentle są tez konsekwencje wystąplema z'yskulho' straty, W towarzystwach tych,.w od~6żnienil) :o d ko,mercyjnych firm ub'ez~,ieczeni'owych, igoi:jriie ~.' att:,11u,s'i:2 U slawf o d~iałąlno~ciubezpieczenlówej,nadwyika'ljilaij'sowd'zaś\ęp'ijjeczyśty zys\< roczny.> a Kapituł 'zakłado~y 'f~s~ę~llje ~~I?}t,~l~1(,~'~jny, ' Żas~~W,w.Y~9~~yS\~nja n.~dv,i~z~i, ~lla~w~ej oraz sposob pokryciastratokreśla st~tut towarzystwa.:w' pr~ypadj(u oslągmęcia t i1atiitcych ' nad v(,y żekw ią inkn 'fęci~cij,k:sięgo~yćh w' P9szczególnych gi'upach~bezpieczeń ra(]a: na4zqiciam9,~e ' zqecydować ozwfocie s)dadek dla człoąków gru py w l1 'asiępnym o,~re~ie.r.ó:z;r~9hun1>8wyl)l, Oc\p(l\viednio, gdy wystąpi saata w danym rod 'zajuubezjjieczeń, członkowie grupy mogą być zobowiązani do opłacenia składki uzupełniającej bądź władze towarzystwa podejmują decyzję o podwyższeniu wymiaru składek w roku następnym, Sprawozdanie finansowe zakładów ubezpiec zeń, Rzetelna ocena dokonań zakładów ubezpieczeń w okresie sprawozdawczym, polegająca na przedsta-

16 I Elżbieta Pogodzińska-Mizdrak wieniu kondycji finansowej zakładu, jego osiągnięć oraz zmian w sytuacji finansowej, stanowi podstawowy cel sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych. Dostarczają one uporządkowanych danych w ściśle określonych przekrojach i stanowią cenne źródło informacji o rezultatach działalności operacyjnej i lokacyjnej osiągniętym wyniku gospodarowania i przepływach pieniężnych. Ocena ex post tworzy zatem podstawową przesłankę określenia przyszłości firmy ubezpieczeniowej, wpływając na decyzje związane z zarządzaniem firmą, strategią produktową, polityką lokacyjną i składkową, podziałem zysku itp. Zgodnie z obowiązującymi przepisami w rachunkowości sprawozdanie finansowe ubezpieczyciela składa się przede wszystkim z bilansu, rachunku zysku i strat oraz informacji dodatkowej. Ponadto zakłady ubezpieczeń dołączają do rocznego sprawozdania finansowego sprawozdanie z działałności w roku obrotowym. Interesującym aspektem sprawozdań finansowych jednostek ubezpieczeniowych jest to, iż rachunek zysków i strat jest prezentowany w postaci technicznych rachunków ubezpieczeń oraz ogólnego rachunku zysków i strat ubezpieczyciela. Przy czym odrębnie jest sporządzany techniczny rachunek ubezpieczeń na życie oraz techniczny rachunek ubezpieczeń majątkowych i innych ubezpieczeń osobowych. Rachunki te sporządzane są dla grup ubezpieczeń bezpośrednich. Natomiast techniczny rachunek ubezpieczeń w zakresie reasekuracji czynnej sporządza się łącznie dla wszystkich grup ubezpieczeń. Rozwiązania te są uwarunkowane specyficznym charakterem działalności ubezpieczeniowej. Zarządy towarzystw ubezpieczeniowych sporządzają, wraz z rocznym sprawozdaniem finansowym, sprawozdanie z działalności w roku obrotowym. Sprawozdanie to obejmuje informacje o ważniejszych zdarzeniach (w tym również inwestycjach), mąjących istotny wpływ na działalność jednostki, które nastąpiły w roku obrotowym łub są przewidywane w przyszłości, np. o planowanym rozwoju jednostki, obecnej i przewidywanej sytuacji finansowej. Sprawozdanie finansowe oraz sprawozdanie z działalności w roku obrotowym są adresowane zarówno do odbiorców wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Stanowią one ważne źródło informacji o rzeczywistej kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa ubezpieczeniowego. A mianowicie informacji stanowiącej punkt wyjścia do szerszych ocen odnoszących się do wiarygodności zakładu jako usługodawcy wobec ubezpieczających i ubezpieczanych, jako partnera wobec banków i innych instytucji finansowych i jako pracodawcy wobec pracownik6w. Do odbiorców zewnętrznych sprawozdań sporządzanych przez zakłady ubezpieczeń należy również zaliczyć aktualnych i przyszłych inwestorów, agendy rządowe oraz jednostki konkurencyjne. Sprawozdania są w równej mierze adresowane do zarządów i gremiów kierowniczych podejmujących decyzje strategiczne i operacyjne, od trafności których zależy sytuacja finansowa zakładu ubezpieczeń w przyszłości i tym samym jego pozycja na rynku. Chcąc zwiększyć swr ją konkurencyjność na rynku ubezpieczeń, podmioty muszą nadal wzbogacaf

17 Ubezpieczenia gospodarcze a elementy gospodarkijinansowej... I tylko swą ofertę podażową, lecz dokładać starań o zwiększenie kapitałów własnych i rezerw techniczno-ubezpieczeniowych wraz z doskonaleniem organizacji i sieci punktów brokerskich dla ubezpieczających się. Pojawienie się w Polsce dużej liczby towarzystw ubezpieczeniowych pozytywnie zaktywizowało rynek, szczególnie w zakresie ubezpieczeń gospodarczych. Jednakże dotychczasowe ubezpieczenia konkurujących firm, szczególnie wchodzących na nasz rynek, polegaly głównie na stosowaniu dumpingowych cen usług (stawek ubezpieczeń), prześciganiu się w podwyższaniu prowizji dla agentów ubezpieczeniowych czy kopiowaniu pomysłów zachodnich na nowe formy ubezpieczeń.. Wydaje się, iż zbyt mało uwagi poświęcano racjonalizacji gospodarki finansowej poprzez obniżanie kosztów, a tym samym stawek ubezpieczeniowych dla istniejących i potencjałnych klientów. Ponadto nie zostały wyrównane wieloletnie zaniedbania w zakresie publikowania przystępnych opracowań o istocie i walorach ubezpieczeń oraz dbałości o jakość różnego rodzaju ubezpieczeń wraz z pelnym serwisem usług im towarzyszących. Literatura Banasiński A., Ubezpieczenia gospodarcze, Poltex, Warszawa Czekaj J., Dresler Z., Podstawy zarządzallia fillallsomifirm, PWN, Warszawa "Gazeta bankowa" Polisa - dodatek miesięczny, 5 maja 1996, m 5. Łańcucki J" Finanse ubezpieczeń gospodarczych, Poltex, Warszawa Łańcucki I., Podstawy finansów ubezpieczejl gospodarczych, PWN, Warszawa Łazowski I" Wstęp do liauki o ubezpieczeniach, Warszawa Pokorzyński L., Warkallo W., Ubezpieczellia gospodarcze w kopilalivllie, PWE, Warszawa Ranson D., Ubezpieczellia. Zasady i praktyka, Centrum Kształcenia, System Zawodowej Edukacji Ubezpieczeniowej i Bankowej, Warszawa Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 1990 r. w sprawie zasad reasekuracji ryzyka u ubezpieczycieli zagranicznych, Dz.U. nr 90, poz Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w zawiązku z ruchem tych pojazdów, Dz.U. z 1992 r., m 96, poz. 475 z pótn. zm.; Dz.U. z 1993 r., nr 129, poz. 603, Dz.U. z 1994 r., nr 94, poz. 455 i nr 134, poz Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 grudnia 1994 r. w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości ubezpieczycieli, Dz.U. nr ł40, poz. 791 z pótn. zm. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 grudnia 1995 r. w sprawie reasekuracji ryzyk Ubezpieczeniowych za granicą, Dz.U. nr 143, poz. 707 z pótn. zm. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 lutego 1991 r. w sprawie prowadzenia rejestru towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, Dz.U. nr 14, poz Sangowski T., Podstawowe problemy polskiego rynku libezpieczeniowego, "Wiadomości Ubezpieczeniowe" 1996, nr 1,2,3. Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o dzialalności ubezpieczeniowej, jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r., nr II, poz. 62, ostatnia zmiana: Dz.U. z 1997 r., nr 107, poz. 685.

18 I ElżbieTa Pogodzińska-Mizdrak Uslawa z dnia.29 września.i 994r.. o rac hunkowo ści, Dz.U., nr 121, poz. 591.,.. Wąsiewicz A' l Pra",l/e, zagadlliellia dzia/a/llpśei,ti"~zp.iee?e/liolvlij, cz. l, Ofi~yna Wydawnicza I)randla, Bydgoszcz '1994., ', ' ', ' Busliless Insurdllce 'and Elemenls of Flhandcil Management In Insurance' Compahl'es' ln Poland ' ''', lo view ' of the specific nature and dynamie development of the insurance market in Poland the 'lega ł and tax solutions onmacroeconomic level,and financial manageme,nt soiutions of in~urance companies,on a microeconomic level have, gailled in importance.the commercial principles '9f the functioning oc: in su rance I.companies, ass~me c~early tlle m.xjmiząlion of profil,,imilar t6 any olhe, s~c lor of the. ~conoll1y and also competitive slruggle for g'~ining customer' as weh as' besl management IhroligIl the,election of' an adequate strategy. management 'ari# ćorrect eshrhation' or' cósts' h'n'd' re'~entles. The system of insurance under the conditi6n'of the nl"arket-o'rierite'd ecónomy eńforces the 'ac-cumulatibn af knowledge 'of ' rijerłfs of 'in,urance 'producis as well' os' accpunling' and f inan,i, l. prinaipłes which insurers adopl'. Possessing the knowledge or the major instilutions and categories of the finnncial.yslem, ininsuranae, is! indispensąl>le{q'mki~g, rn\ion~l, d~ęi~io"1,, I " '",,1.. : '.,'.