Katalog owadów przydatnych do ustalania czasu śmierc i w lasach Polski.

Transkrypt

1 Szymon Matuszewski Daria Bajerlein Szymo n Konwerski Katalog owadów przydatnych do ustalania czasu śmierc i w lasach Polski. C zęść 3 : Chrząszcze (Insect a: Coleoptera) Wstęp Cechą wyróżniającą chrząszcze jest przekształcenie przednich skrzydeł w twarde pokrywy [1]. Gatunki ws każ n i kow e chrząszczy wykorzystywane są do ustalania czasu śmierci przede wszystkim w podejściu sukcesyjnym. Zarówno, jak i stadia preimaginalne chrząszczy zbiera s ię ręką albo pęsetą. W przypadku niektórych gatunków dobre efekty daje także zbiór gleby pod zwłokami i w ich pobiiżu. Ró wnież w przypadku stadiów preimaginalnych dobre rezultaty (często lepsze niż zbiór bezpośredni) przynosi zbiór substratu występowania. W przypadku większości gatunków jaja i poczwarki zebrać można w zasadzie tylko poprzez pobranie dużej próby gleby z pobliża zwłok. Zbiór gleby pozwala osiągnąć dobre efekty również w przypadku larw Histeridae oraz Staphylinidae. Natomiast w przypadku larw Cleridae oraz Dermestidae dobre rezultaty przynosi zabezpieczenie odsłoniętych kości oraz zasuszonych pochodnych rozkładu tkanek miękkich. Postacie dojrzałe chrząszczy zabezpieczamy poprzez utrwalenie w 75-procentowym alkoholu etylowym. Stadia preimaginalne zabezpieczamy w części na żywo na odpowiednim substracie, w części poprzez utrwalenie w 75-procentowym alkoholu etylowym. Lar- wy przed utrwaleniem w alkoholu należy zabić, zalewaj ąc je wrzątkiem. Opisy gatunków zamieszczono w tabelach. Cyfry rzymskie przyporządkowane poszczególnym polom tabel oznaczają : I. stadia rozwoju występujące na zwłokach dużych kręgowców w lasach, II. pokrój, III. pokrój larw, IV. sezonowość występowania na zwłokach w lasach, V. powtarzalność występowania na zwłokach w iasach, VI. czas pojawiania się na zwłokach w lasach (względem rozkładu), VII. miejsce występowania na zwłokach. Wyliczone powyżej kategorie informacji bliżej omówiono we wprowadzeniu do katalogu [2]. PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrzesień)

2 Cleridae - przekraskowate Necrobia viotece ę - naścierwek niebieski W lasach wiosną cechuje się średnią powtarzalnością występowania stadiów preimaginalnych [3]. Potencjalnie jest więc przydatny do ustalania czasu śmierci w podejściu rozwojowym. Nie ma jednak opublikowanego użytecznego modelu rozwoju. Larwy mają umiarkowaną przydatność do ustalania czasu śmierci w podejściu sukcesyjnym, są nieprzydatne [3]. Tabela 1 Necrabia violacea (Linnaeus, 1758), stadia preiinaginalne : wiosna, lato, jesień stadia preimaginalne: wiosna : wiosna - wysoka, lato, jesień - niska stadia preimaginalne: średnia Imagines: blisko początku wzdęcia larwy: w trakcie zaawansowanego rozkładu : powierzchnia zwłok, wnętrze zwłok jaja:nieznane larwy: pochodne rozkładutkanek (zwłaszcza zasuszone), odsłonięte kości poczwarki: gleba w pobliżu zwłok źródło (tab. 1-22): autorzy 6 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrzesień) 2010

3 Dermestidae - skórnikowate Dermestes murinus - skórnik myszatek Imagines są nieprzydatne do ustalania czasu śmi erci w podejściu sukcesyjnym [3]. Tabela 2 Dermestes murinus Linnaeu s, 1758 wiosna niska blisko początku w zd ęc i a powierzchnia zw ło k, powierzchnia gleby pod zwłokami i w pobli żu zw ło k, odsłonięte koś ci Stadia preimaginalne rodzaju Dermestes - skórnik W lasach są incydentalnym elementem fauny zwło k [3]. Potencjalnie są więc przydatne do ustalania czasu śmierci w podejściu rozwojowym. Żaden z gatunków pojawi ających s ię na zwłokach w lasach nie ma jednak opublikowanego użyteczneg o modelu rozwoju. Fragmentaryczne dane o rozwoju niektórych z nich zawiera klasyczna literatura entomologiczna [4]. Brak informacji o przyd atności do ustalania czasu śm ie rci w podejściu sukcesyjnym. Tabela 3 Dermestes Linnaeus, 1758 stadia preirnaginalne wiosna niska VI lanvy: blisko końca aktywnego rozkładu jaja: nieznane larwy: zasuszone pochodne rozkła du tkanek miękki ch, odsłonięte kości, powierzch nia zw łok poczwarki: gleba w pobliżu zwło k PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrzesień)

4 Histeridae - gnilikowate Taksony ujęte w katalogu obecne są w tych samych miejscach zwłok i ich otoczenia. Imaglnes występują na powierzchni gleby I w glebie pod zwłokami oraz w ich pobliżu, a także na powierzchni zwłok. Jaja składane są w glebę w pobliżu zwłok. Larwy żerują pojedynczo w glebie pod zwłokami oraz w ich pobliżu. Poczwarki występują w glebie w pobliżu zwłok. Margarinotus brunneus Imagines mają niską przydatność do ustalania czasu śmierci w podejściu sukcesyjnym [3]. Tabela 4 Margarinotus brunneus (Fabricius, 1775) ~ innagil1cs wiosna, lato wiosna - wysoka lato - niska blisko początku wzdęcia Stadia preimaginalne rodzaju Margarinotus W lasach wiosną cechują się średnią powtarzalnością występowania [3]. Potencjalnie są więc przydatne do ustalania czasu śmierci w podejściu rozwojowym. Żaden z gatunków pojawiających się na zwłokach w la- sach nie ma jednak opublikowanego użytecznego modelu rozwoju. Fragmentaryczne dane o rozwoju niektórych z nich zawiera klasyczna literatura entomologiczna [5]. Larwy mają umiarkowaną przydatność do ustalania czasu śmierci w podejściu sukcesyjnym [3]. Tabela 5 Margarinotus Marseul stadia preirnaginalne wiosna średnia larwy: w trakcie zaawansowanego rozkładu 8 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrzesień) 2010

5 Saprinus planiusculus Imagines mają wysoką przydatność do ustalania czasu śm ierci w podejściu sukcesyjnym [3J. Tabela 6 o B G EJ Saprinus planiusculus Motsehulsky, 1849 wiosna średnia w trakcie aktywnego rozkład u Saprinus semis triatus - pruśnic a pospolita Imagines mają wysoką p rzydat n o ść do ustalania czasu śmierci w podejściu sukcesyjnym [3]. Tabela 7 Saprinus semisiriatus (Scriba, 1790) wiosna, lato wysoka w trakde aktywnego rozkładu Stadia preimaginalne rodzaju Saprinus - pru śnica W lasach są incydentalnym elementem fauny zwłok [3]. Potencjalnie są więc przydatne do ustalania czasu śm ierc i w podejściu rozwojowym. Żaden z gatunków pojawiających się na zwłokach w lasach nie ma jednak opublikowanego użytecznego modelu rozwoju. Fragmentaryczne dane o rozwoju gatunków katalogowych zawiera klasyczna literatura entomologiczna [5]. Brak informacji o przydatności do ustalania czasu śm ierci w podejśc iu sukcesyjnym. Tabela B Saprinus Erichson, 1834 stadia preimaginalne lato ruska larwy: w trakcie zaawansowaneg o rozk ładu PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrzesień)

6 Nitidulidae - łyszczynkowate Omosita depressa - przyścierwek dwubruzdy Stadiów preimaginalnych w lasach nie stwierdzano [3, 6]. W tym typie środowiska gatunek jest zatem nieprzydatny do ustalania czasu śmierci w podejściu rozwojowym. Imagines mają niską przydatność do ustalania czasu śmierci w podejściu sukcesyjnym [3J. Tabela 9 Ornosita depressa (Fabricius, 1775) wiosna, lato wiosna - średnia lato - ruska blisko końca aktywnego rozkładu odsłonięte kości, pochodne rozkładutkanek miękkich, powierzchnia zwłok, powierzchnia gleby pod zwłokami 10 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrzesień) 2010

7 Silphidae - omarlicowate Imagines gatunków ujętych w katalogu wy stę pują zwłaszcza na powierzchni gleby pod zwłokam i oraz we wn ętrzu zwłok. Osobniki d ojrzałe z rodzajów Oiceoptoma oraz Thanatophilus wystę puj ą równ ież na powierzchni zwłok. Jaja s kładane są w g lebę w pob l iż u zwłok. Larwy mogą występować w zasadz ie w każdym miejscu na zwłokach i w ich otoczeniu. Larwy z rodzaju Oiceoptoma oraz Thanatophilus żerują pojedynczo, natomiast larwy z rodzaju Necrodes często tworzą masy larw (ryc. 1). Poczwarki występują w glebie w pobliż u zwło k. Ayc. 1. Masa larw NecrodesIitrora/ts na zwłokac h świ ni Fig. 1. Mass ot NecrodesIittoralis larvae on pig carcass ź ródło: S. Matuszewski Necrodes littoralis - padliniec pospolity W specyficznych warunkach [wczesna wiosna, ois (albo podobny siedliskowo ias)] larwy tego gatunku mogą napędzać aktywny rozkład [7]. W lasach wiosną N. Iittoralis cechuje się wysoką, a latem średnią powtarzalnoś cią występowania stadiów preimaginalnych [3, 6). Potencjalnie jest więc bardzo przydatny do ustalania czasu śmierci w podejściu rozwojowym. Nie ma jednak opublikowanego użytecznego modelu rozwoju. Imagines i larwy mają wysoką przydatność do ustalania czasu śm ierc i w podejściu sukcesyjnym [3]. Tabela 10 Necrodes littoralis (Linn ae us, 1758), stadia preimaginalne : wiosna, lato, j esie ń stadia preimaginalne: wiosna, lato imag tnes: wiosna, lato - ś red n i a, jesie ń - wysoka stadia preimaginalne: wiosna - wysoka, lato - śre dnia : w trakcie wzdęc i a larwy : blisko koń c a aktyw nego rozk ła d u PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (Iipiec-wrzesień)

8 Nicrophorus vespilloides - grabarz żółto-czarny Stadiów preimaginalnych w lasach nie stwierdzano [3, 6]. W tym typie środowiska gatunek jest więc nieprzydatny do ustalania czasu śmierci w podejściu rozwojowym. Imagines mają niską przydatność do ustalania czasu śmierci w podejściu sukcesyjnym [3]. Tabela 11 Nicropnorus vespilloides Herbst, 1783 wiosna, lato, jesień wiosna - wysoka lato, jesień - niska przed początkiem wzdęcia Oiceoptoma thoracicum - ścierwiec W lasach wiosną cechuje się wysoką powtarzalnością występowania stadiów preimaginalnych [3]. W tej porze roku jest więc potencjalnie bardzo przydatny do ustalania czasu śmierci w podejściu rozwojowym. Gatunek ten nie ma jednak opublikowanego użytecznego modelu rozwoju. Fragmentaryczne dane o jego rozwoju dostępne są w klasycznej literaturze entomologicznej [8]. Larwy mają umiarkowaną przydatność do ustalania czasu śmierci w podejściu sukcesyjnym, są nieprzydatne [3]. Tabela 12 Oiceoptoma thoracicum (Linnaeus, 1758) o, stadia preimaginalne : wiosna stadia preimaginalne: wiosna : wysoka stadia preimaginalne: wysoka : przed początkiem wzdęcia; larwy: w trakcie wzdęcia 12 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrze sień) 2010

9 Thanatophilus rugosus - pośc ierwka przymarszczona Imagines są nieprzydatne do ustalania czasu śmierc i w podejściu sukcesyjnym [3]. Tabela 13 Thanatophilus rugosus (Linnaeus, 1758) wiosna, jesie ń wios na - wysoka jesień - średnia brak regularności, najczęściej przed początkiem wzdęcia Thanatophilus sinuatus - pościerwka pospolita Imagines mają u m ia rkowaną przydatność do ustalania czasu śmi e rci w podejśc iu sukcesyjnym [3]. Tabela 14 Thanatophilus sinuatus (Fabricius, 1775) wiosna, jesień wios na - wysoka jesień - niska blisko p oczątku wzdęcia PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (liplec-wrzesień)

10 Stadia preimaginalne rodzaju Thanatophilus - pości erwka W lasach wiosną cechują s ię wysoką, a latem n iską p owtarzalnośc ią występowania [3]. Potencjalnie są wi ęc bardzo przydatne do ustalania czasu śmie rci w podejśc iu rozwojowym. Żaden z gatunków pojawiają - cych się na zwłokach w lasach nie ma jednak opublikowanego użytecznego modelu rozwoju. Fragmentaryczne dane o rozwoju T. sinuatus zawiera klasyczna literatura entomologiczna [9]. Larwy mają umiarkowaną przydatność do ustalania czasu śm ierc i w podejściu sukcesyjnym [3J. Tabela 15 Thanai ophilus (Leach, 1815) stadia preirnaginalne wiosna, lato wio sna - wysoka lato - niska larw y : w trakcie wz dęcia 14 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrzesień) 2010

11 Staphylinidae - kusakowate Imagines gatunków ujętych w katalogu występują przede wszystkim na powierzchni gleby oraz w glebie pod zwlokami. Mogą występować równ ież na powierzchni oraz wewnątrz zwłok (zwłaszcza Creophilus maxillosus). Jaja składane są w glebę w pobliżu zwłok. Larwy żerują pojedynczo na powierzchni gleby, w glebie pod zwłokami oraz w ich pobliżu. Poczwarki występują w glebie w pobliżu zwłok. Aleochara curtula - rydzenica wielka (padliniarkal Stadiów preimaginalnych w lasach nie stwierdzano [3, 6]. W tym typie środowiska gatunek jest więc nie- przydatny do ustalania czasu śm ierci w podejściu rozwojowym. Brak inlormacji o przydatności do ustalania czasu śm ierci w podejściu sukcesyjnym. Tabela 16 A leochara curlula (Goe ze, 1777) wiosna, lato wiosna - wysoka lato - nisk a w trakcie aktywnego rozkładu PROBLEMY KRYMlNAlISTYKI269 (lipiec-wrzesień)

12 Creophilus maxillosus - rabież (gnojek naśmietny) wielkoszezęk W lasach wiosną cechuje się wysoką, a latem i jesienią średnią powtarzalnością występowania stadiów preimaginalnych [3, 6]. Potencjalnie jest więc bardzo przydatny do ustalania czasu śmierci w podejściu rozwojowym. Nie ma jednak opublikowanego użytecznego modelu rozwoju. Imagines i larwy mają wysoką przydatność do ustalania czasu śmierci w podejściu sukcesyjnym [3]. Tabela 17 Creophilus maxillosus (Linnaeus, 1758), stadia preimaginalne : wiosna, lato, jesień stadia preimaginalne: wiosna, lato, jesień : wiosna, lato - wysoka, jesień - niska stadia preimaginalne: wiosna - wysoka, lato, jes i e ń - średnia : w trakcie aktywnego rozkładu larwy: blisko końca aktywnego rozkładu Omalium rivulare - truś pospolity Brak informacji o przydatności do ustalania czasu śmierci w podejściu sukcesyjnym. Tabela 18 Omalium rivulare (Paykull, 1789) jesień wysoka w trakcie zaawansowanego rozkładu 16 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrzesień) 2010

13 Stadia preimagin alne rodzaju Omalium - truś W lasach jesienią cechują się wysoką powtarzalnośc i ą występowan ia [3]. W tej porze roku są więc bardzo przydatne do ustalania czasu śm ierc i w podejściu rozwojowym. Żaden z gatunków pojawiających s i ę na zwlokach w lasach nie ma jednak opublikowanego uży tecznego modelu rozwoju. Larwy mają u miarkowaną przydatność do ustalania czasu śm ierci w podejści u sukcesyjnym [3]. Tabela 19 Omalium Gravenhorst, 1802 stadia preimaginalne jesień wysoka larw y: blisko końca zaawansowa nego rozkładu Philonthus politus - chu dzik gladysz (nawozak krę py) Brak informacji o przydatnośc i do ustalania czasu śm ierci w podejś ciu sukcesyjnym. Tabel a 20 Philonth us politu s (Linnaeus, 1758) wiosna, je s i eń wiosna - wysoka jesień - niska blis ko począ tku aktywnego rozkładu PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrzes ień)

14 Phi/onthus succicole Brak informacji o p rzydatnośc i do ustalania czasu śmi e rc i w podejściu sukcesyjnym. Tabela 21 Philonthus succicola Thomson, 1860 imagtnes wiosna, lato, jesi eń wiosna - wysoka lato - średnia jesień - niska blisko p oc ząt ku aktywnego roz kładu Stadia preimaginalne rodzaju Phi/onthus - chudzik (naw ozak) W lasach wi osną cech ują się wysoką, latem ś red nią, a je s i e ni ą niską powtarzalnością występowani a [3, 6J. Potencjalnie s ą więc bardzo przydatne do ustalania czasu śmierci w podejściu rozwojowym. Żaden z gatunków pojaw iających się na zwłoka ch w lasach nie ma jednak opublikowanego UŻy1ecznego modelu rozwoju. Larwy mają umiarkowaną przydatność do ustalania czasu śmierci w podejściu sukcesyjnym [3J. Tabela 22 Philonih us Stephens, 1829 stadia preirnaginalne wiosna, lato, jes ie ń wi os na - wysoka lato - śred n ia jesień - niska larw y: w trakcie zaawansowanego rozkła d u 18 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrzesień ) 2010

15 W celu ułatwienia pos ługiwania się katalogie m, oraz larwy wszystkich katalogowych taksonów chrząszczy zestawiono na dwóch zbiorczych tablicach (ryc. 2, 3). Nazewnictwo wernakularne chrząszczy przyjęto w wi ększości za.słownikiem polskich nazw owadów" [10J. F l M N o p l.. Ryc. 2. Imagines gatunków wskaźn ikowych chrząszczy. A - Necrobia viotscee. B - Dermestes murinus, C - Margan'notus brunneus, D - Saprjnus planiuscujus, E - Saprinus semistriatus, F - Omosita aepresse; G - Necrodes littora/is, H - Nicrophorus vepilloides, I - Oiceoptoma thoracicum, J - Thanatophilus sinua tus, K - Thanatophifus rugosus, L - Ateocnem curtu/a, M - Oma/ium rivulare, N - Philonthus oanue, O - Philonthu$ succtcote. p - Creophifus maxillosus Fig. 2. Adu/t inaicsnve species ot beetles. A - Necrobia vioteces. B - Oermestes murinus, C - Margarinotus brunneus, D - Saprinus planiusculus. E - Saprinus eemismetus, F - Omosita depre ssa, G - Necrodes littoralis, H - Nicrophorus vepilloides, 1- Oiceoptoma thoracicum, J - Thanatophilus sinuetus, K - Thanatophilus rugosus, L - Aleochara curtu/a. M - Oma/ium rivulare, N - Phifonthus oomue, 0- Phi/onthus succioote. P - Creophilus maxil/osus ź ró dło (ryc. 2-3): A. M ąd ra PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrzesień)

16 A 1 cm B c D E F G H J 1 cm Ryc. 3. Dojrzale larwy taksonów wskaźnikowychchrząszczy. A - Necrobia violacea, B - Dermes tes sp., C - Saprinus sp., D - Omalium sp., E - Necrodes Iittora/is, F - Oiceoptoma thoracicum, G - Thanatophilus sp., H - Margarinotus sp., t - Creophilus maxillosus, J - Phi/onthus sp. Fig. 3. Mature larvae ot indicative beetle taxa. A - Necrobia violacea, B - Dennestes sp., C - Saprinus sp., 0- Omalium sp., E - Necrodes Iittoralis, F Diceoptoma thoracicum. G - Thanatophilus sp., H - Margarinotus sp., / - Creophilus maxillosus, J - Philonthus sp. 20 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lipiec-wrzesień) 2010

17 BIBLIOGRAFIA 1. Biej-Bijenko G.J.: Zarys entomologii, PWRiL. Warszawa Matuszewski 5.: Katalog owadów przydatnych do ustalania czasu śmierci w lasach Polskl. Część 1: Wprowadzenie, "Problemy Kryminalistyki" 201 0,267: Matu szewski S., Bajerlein D., Konwerski S., Szpila K. : Insect succession and carrion decomposition in seleeted Iore sts ot Central Europa. Part 2: cornposition and residency pattem s ot carnon fauna,. Forensic Science International" 2010, 195: Mroczkow skl M.: Dermestidae. Skórnikowate. (tnsecta: Coleoptera), PWN, Warszawa Mazur M.: Histeridae. Gnilikowate. (Insecta: Coleopteraj, PWN, Warszawa Matuszewski S., Bajerlein D., Ko nwe rski S., Szp ila K.: An initial study ot insect succession and carrion decomposttion in various tarest hab itats ot Central Europa,.,Forensic Scien ce International" : Matuszewski S., BaJerleln D., Konwerskl S., Szpila K.: Insect succession and carrion decomposition in selected torests of Central Europe. Part 1: Pattern and rate of decomposition,. Forensic Science International" 2010, 194: Heymons R., Lenger ken H.v.: Studien Ober die Lebenserscheinungen der Silph ini (Coleopt.) VII. Oeceoptoma thoracica L.,..2eitschrift tor Morphologie und Ókoloqie der Tiere" 1931, 20: Lengerken H.v.: Studien Ober die Lebenserscheinungen der Silphini (Coleop!.) XI-XIII. Thanatophilus sinuatus F., rugosus L., dispar Hrbst.,.Zeitschrift tor Morphologie und Ókoloqie der Tiere" 1938, 33: Ruszkowski A., Ruszkowski J. : Slownik polskich nazw owad ów. Część II, Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Oddz iał Pszczelnictwa, Puławy Streszczenie W katalogu przedstawiono chrząsz cze przydatnedo ustalania czasu śmierc i w lasach Polski. Opisy gatunków zawierają informacje o stadiach rozwoju występujących nazwłokach w [asach, sezonowośc i i pow tarza l ności ich wys tępowa n ia oraz czasie pojawiania s ię na zwłoka ch. Zamieszczono również informacjeo miejscu wys tępowan ia na zwłokach oraz sposobach zbioru i zabezpieczania. Ca łość bogato zilustrowano zdjęciami larw i poszczególnych taksonów. Słowa k luczowe: entomologia sądowa, czas śmierci, ślady entomologiczne, gatunki wskaźnikowe, ch rząs zcze, lasy. Summary The catalogue presents beetles which are usefulfor post-mortem interval estimations in [orests oj Poland. Species descriptions include informa tion about developmental stages appearing on carcassee in forests, seasonality and repeatabilityoj their appearance as weil as time ol appearance on carcass. lnfom zation about tocation on carcass and about ways oj coilecting and preserving are also given. The catalogue is richly iltustrated wilh photographs of [a rvaeand adults of each taxon. Keyw ords:l orensie entomology, postmortem intertal, entomologicai eoidence, indicatioe species, bectles, Jorests. Praca naukowa finansowana ze środ ków na nau k ę w latach jako projekt badawczy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego nr 2P04Cl0429 oraz z grantu Wydziału Prawa i Administracji urnwersyretu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu nr O6I2OO8/2009f1NPA. Autorzy pragną podz i ękować Annie Mąd rej (magistrantce w Zbiorach Przyrodniczych UAM) za wykonanie zdjęć mikroskopowych wykorzystanych w tej c z ę ś ci katalogu. PROBLEMY KRYMINALISTYKI 269 (lip iec-wrzesień)