.:t~ -~~~~0/WL u. ~ ~ 1 1Z ~--e-t' vvt' ~ 1. w ślad za faksei1r MINISTER SPRA WIEOLIWOŚCI Warszawa, dnia ~ czerwca 2012 r.

Transkrypt

1 MINISTER SPRA WIEOLIWOŚCI Warszawa, dnia ~ czerwca 2012 r. DPK /12 fa Q dat. ZB5, UB5 r\ Pan Maciej Berek Sekretarz Rady Ministrów Wiceprzewad n iczący Zespołu do spraw Programowania Prac Rządu ~ ~ 1 1Z ~--e-t' vvt' ~ 1. Na podstawie 6 ust. 1 a Regulaminu pracy Rady Ministrów (uchwała Nr 49 Rady Ministrów z dnia 19 marca 2002 r., M.P. Nr 13, poz. 221, z późn. zm.), zwracam się z uprzejmą prośbą o odstąpienie od wymogu opracowania i uzgodnienia projektu założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy o postępo waniu w sprawach nieletnich i ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, umieszczonego w Wykazie prac legislacyjnych i pozalegislacyjnych Rządu pod pozycją ZB5. Uprzejmie informuję, że w Wykazie prac legislacyjnych i pozalegislacyjnych Rządu pod numerem UB5 został umieszczony również projekt ustawy o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich i ustawy- Prawo o ustroju sądó w powszechnych, którego przyjęcie przez Radę Ministrów jest planowane na III kwartał 2012 r., podobnie jak przyjęcie wymienionego wyżej projektu założeń. Mając na uwadze szeroki zakres czynności związanych z przyjęciem obu projektów, w szczególności konieczność przeprowadzenia konsultacji społecznych i uzgodnień oraz możliwość opracowania i skonsultowania projektu ustawy dopiero po przyjęciu przez Radę Ministrów założeń do tego projektu, nie jest możliwe przedstawienie Rządowi zarówno projektu założeń, jak i projektu ustawy w ustalonym terminie. Jednocześnie uprzejmie informuję, że w dniu 28 stycznia 2012 r. Prokurator Generalny wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie, że przepis art. 95c 1 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich w brzmieniu nadanym przez art. 205 w ślad za faksei1r :t~ -~~~~0/WL u

2 2 pkt 20 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 149, poz. 887), jest niezgodny z art. 92 ust. 1 oraz z art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji (sygn. PG VIII TKw 2/12), zaś Rzecznik Praw Obywatelskich we wniosku z dnia 28 lutego 2012 r., sygn. akt U 1/12, wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności części przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 r. w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz. U. Nr 124, poz. 1359, z późn. zm.) z art ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz z art. 92 ust. 1 zd. 1 Konstytucji. W obu przypadkach uzasadnione jest przypuszczenie, że Trybunał Konstytucyjny podzieli stanowiska wnioskodawców i w ciągu kilku miesięcy niezbędna będzie interwencja ustawodawcy: w pierwszym przypadku służąca objęciu materią ustawową kwestii regulowanych dotąd rozporządzeniem Rady Ministrów, wydanym na podstawie art. 95c 1 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, w drugim - przeniesieniu do ustawy regulacji w przedmiocie nagród i kar stosowanych de lege lata wobec nieletnich w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich na podstawie przepisu pod ustawowego. W tym stanie rzeczy niezbędne wydaje się zdynamizowanie prac legislacyjnych nad nowelizacją ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, w tym pominięcie etapu przyjęcia przez Radę Ministrów projektu założeń do ustawy nowelizującej. Jednocześnie, na podstawie 6 ust. 1 b pkt 2 Regulaminu pracy Rady Ministrów, zwracam się z uprzejmą prośbą o wyrażenie zgody na opracowanie projektu ustawy przez organ wnioskujący (Ministra Sprawiedliwości). Zaawansowanie prac nad projektem ustawy znacznie ułatwi sprawne przygotowanie i przedstawienie Radzie Ministrów projektu ustawy przygotowanego przez Ministra Sprawiedliwości. z upoważnienia r MINISTRA S?f~.\VviEDLIWOŚCI \l{ą~lvf~ Mich uf g, c'- l i!\owski PODSEKRFTAR2 STANI.:J

3 Projekt z dnia 1 czerwca 2012 r. USTAWA z dnia r. o zmianie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych Art. 1. W ustawie z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 201 O r. Nr 33, poz. 178 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654, Nr 149, poz. 887 i Nr 191, poz. 1134) wprowadza się następujące zmiany: 1) art. 13 uchyla się; 2) art otrzymują brzmienie: "Art W sprawach nieletnich stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego właściwe dla spraw opiekuńczych, a w zakresie zbierania, utrwalania i przeprowadzania dowodów przez Policję oraz powoływania i działania obrońcy - przepisy Kodeksu postępowania karnego, ze zmianami przewidzianymi w ustawie. 2. Przeprowadzanie czynności dowodowych z udziałem innych niź nieletni osób małoletnich następuje przy odpowiednim zastosowaniu przepisów Kodeksu postępowania karnego. 3. Do rzeczy zatrzymanych w toku postępowania stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego.

4 2 Art Sąd rodzinny wszczyna postępowanie w sprawie nieletniego, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie istnienia okoliczności, o których mowa wart Sąd rodzinny nie wszczyna postępowania, a wszczęte umarza w całości lub w części, jeżeli okoliczności sprawy nie dają podstawy do jego wszczęcia lub prowadzenia w określonym zakresie albo gdy zastosowanie środków jest niecelowe, w szczególności ze względu na orzeczone już środki w innej sprawie, które w ocenie sądu są wystarczające. 3. Na postanowienie wydane na podstawie 2 przysługuje stronom oraz pokrzywdzonemu zażalenie. " ; 3) po art. 21 dodaje się art. 20a w brzmieniu: "Art. 21 a. Postępowanie w sprawie nieletniego ma na celu ustalenie, czy istnieją okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego lub czy nieletni popełnił czyn karalny, a także ustalenie, czy zachodzi potrzeba zastosowania wobec nieletniego środków przewidzianych w ustawie."; 4) wart otrzymuje brzmienie: " 1. W sprawie o czyn ścigany na wniosek sąd rodzinny wszczyna postępowanie w razie złożenia wniosku; postępowanie toczy się wówczas z urzędu. " ; 5) wart otrzymuje brzmienie: " 1. W celu ustalenia danych dotyczących nieletniego i jego środowiska, a w szczególności dotyczących zachowania się i warunków wychowawczych nieletniego, sytuacji bytowej rodziny, przebiegu nauki nieletniego i sposobu

5 3 spędzania czasu wolnego, jego kontaktów środowiskowych, stosunku do niego rodziców lub opiekunów, podejmowanych oddziaływań wychowawczych, stanu zdrowia i znanych w środowisku uzależnień nieletniego, sąd rodzinny zleca przeprowadzenie wywiadu środowiskowego kuratorowi sądowemu."; 6) art. 25a otrzymuje brzmienie: "Art. 25a. 1. W razie potrzeby uzyskania opinii o stanie zdrowia psychicznego nieletniego sąd rodzinny zarządza jego badanie przez co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów. Na wniosek biegłych psychiatrów do udziału w wydaniu opinii sąd powołuje biegłych innych specjalności. 2. W razie zgłoszenia przez biegłych takiej konieczności, badanie stanu zdrowia psychicznego nieletniego może być połączone z obserwacją w podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że nieletni popełnił czyn karalny, o którym mowa wart. 1 2 pkt 2 lit. a. 3. O potrzebie obserwacji w podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą orzeka sąd rodzinny, określając miejsce i czas trwania obserwacji. Przed wydaniem postanowienia wysłuchuje się nieletniego. Do udziału w wysłuchaniu należy dopuścić pozostałe strony i obrońcę nieletniego, jeżeli się stawią. 4. Obserwacja w podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą nie powinna trwać dłużej niż 4 tygodnie; na wniosek podmiotu leczniczego sąd rodzinny może przedłużyć ten termin na czas określony, niezbędny do zakończenia obserwacji; łączny czas trwania obserwacji w danej sprawie nie może przekroczyć 6 tygodni. O zakończeniu obserwacji należy niezwłocznie zawiadomić sąd rodzinny.

6 4 5. Na postanowienia, o których mowa w 3 i 4, przysługuje zażalenie. Rozpoznanie zażalenia następuje niezwłocznie."; 7) w art i 5 uchyla się ; 8) po art. 32 dodaje się rozdział 2 w brzmieniu: " Rozdział 2 Przebieg postępowania Art. 32a. 1. O wszczęciu postępowania wydaje się postanowienie, w którym określa się osobę, której postępowanie dotyczy, oraz przedmiot tego postępowania. 2. Postanowienie, o którym mowa w 1, doręcza się stronom oraz ujawnionemu pokrzywdzonemu, wraz z pouczeniem o przysługujących im uprawnieniach i ciążących obowiązkach. 3 W razie ujawnienia nowych czynów karalnych lub nowych okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego sąd rodzinny wydaje postanowienie o zmianie postanowienia, o którym mowa w Postępowanie prowadzi sąd rodzinny. 5. Postępowanie jest niejawne. Art. 32b. 1. 'vv postępowaniu zbiera si ę ua(j8 o (Jit:ieinirn, j~::yu warunkach wychowawczych, zdrowotnych i bytowych oraz przeprowadza się inne dowody. 2. W szczególności sąd rodzinny:

7 5 1) wysłuchuje nieletniego, jego rodziców lub opiekuna, a w miarę potrzeby inne osoby; 2) zarządza w razie potrzeby przeprowadzenie przeszukania i oględzin oraz dokonuje innych czynności procesowych w celu wszechstronnego wyjaśnienia sprawy. 3. Strony, obrońcy i pełnomocnicy mogą zgłaszać wnioski dowodowe. Pokrzywdzony może składać wnioski dowodowe do czasu rozpoczęcia rozprawy. Art. 32c. 1. W postępowaniu nieletni może mieć obrońcę. 2. Jeżeli interesy nieletniego i jego rodziców albo opiekuna pozostają w sprzeczności, a nieletni nie ma obrońcy, prezes sądu wyznacza mu obrońcę z urzędu. 3. Jeżeli niepełnosprawność nieletniego utrudnia jego udział w postępowaniu lub gdy nieletniego umieszczono w schronisku dla nieletnich albo tymczasowo w młodzieżowym ośrodku wychowawczym i nie ma on obrońcy, prezes sądu wyznacza mu obrońcę z urzędu. 4. Nieletni może złożyć wniosek o ustanowienie obrońcy z urzędu. Prezes sądu uwzględni wniosek, jeżeli udział obrońcy w sprawie uzna za potrzebny, a nieletni lub jego rodzice nie są w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia obrońcy z wyboru bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. 5. Obrońca nieletniego może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść nieletniego, uwzględniając jego najlepszy interes.

8 6 Art. 32d. 1. Strony oraz obrońcy i pełnomocnicy mogą przeglądać akta sprawy i robić z nich odpisy, przy czym sędzia rodzinny lub inny organ prowadzący postępowanie może odmówić nieletniemu przeglądania akt i sporządzania z nich odpisów, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze. 2. Uprawnienie do przeglądania akt i robienia z nich odpisów, z wyłączeniem wywiadów środowiskowych i opinii o nieletnim, przysługuje za zezwoleniem sędziego rodzinnego także pokrzywdzonemu. Art. 32e. 1. Policja zbiera utrwala dowody czynów karalnych w wypadkach niecierpiących zwłoki, a w razie potrzeby dokonuje ujęcia nieletniego. 2. Sąd rodzinny może zlecić dokonanie określonych czynności kuratorowi lub Policji, a w wyjątkowych wypadkach może zlecić Policji dokonanie czynności w określonym zakresie. 3. Po dokonaniu czynności określonych w 1 i 2 sprawę przekazuje się niezwłocznie sądowi rodzinnemu. 4. Jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że sprawcą czynu karalnego jest nieletni, lecz czynności, o których mowa w 1, nie doprowadziły do ustalenia jego tożsamości, Policja niezwłocznie przekazuje sprawę sądowi rodzinnemu, który odmawia wszczęcia postępowania albo wszczyna postępowanie w sprawie i zleca Policji dokonanie określonych czynności w wyznaczonym terminie, nie dłuższym niż 2 miesiące. Art. 32f. 1. Stronom i innym osobom przysługuje zażalenie na czynności naruszające ich prawa. 2. Zażalenie rozpoznaje sąd rodzinny.

9 7 Art. 32g. Przesłuchanie nieletniego przez Policję odbywa się w obecności rodziców, którym przysługuje władza rodzicielska albo opiekuna lub obrońcy nieletniego, a jeżeli zapewnienie ich obecności byłoby w danym wypadku niemożliwe, należy wezwać nauczyciela, przedstawiciela powiatowego centrum pomocy rodzinie lub przedstawiciela organizacji społecznej, do której zadań statutowych należy oddziaływanie wychowawcze na nieletnich lub wspomaganie procesu ich resocjalizacji. Przepis art. 19 stosuje się odpowiednio. Art. 32h. 1. Jeżeli jest to konieczne ze względu na okoliczności sprawy, Policja może zatrzymać, a następnie umieścić w policyjnej izbie dziecka nieletniego, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełnił czyn karalny, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów tego czynu, albo gdy nie można ustalić tożsamości nieletniego. 2. Zatrzymanego nieletniego informuje się natychmiast o przyczynach zatrzymania, prawie do skorzystania z pomocy adwokata i prawie do złożenia zażalenia, o którym mowa wart. 32f, oraz o innych przysługujących mu prawach. Nieletniemu, na jego żądanie, umożliwia się nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z rodzicem albo opiekunem lub z adwokatem. 3. Z zatrzymania nieletniego sporządza się protokół, zawierający w szczególności określenie dnia, godziny i przyczyny zatrzymania. 4. Policja niezwłocznie zawiadamia rodziców lub opiekuna nieletniego o zatrzymaniu. Zawiadomienie przekazywane rodzicom lub opiekunowi nieletniego powinno zawierać informacje, o których mowa w O zatrzymaniu nieletniego należy niezwłocznie, nie później niż w ciągu 24 godzin od chwili zatrzymania, zawiadomić właściwy sąd rodzinny.

10 8 6. Zatrzymanego nieletniego należy natychmiast zwolnić przekazać rodzicom albo opiekunowi, jeżeli : 1) ustanie przyczyna zatrzymania; 2) poleci to sąd rodzinny; 3) nie został zachowany termin, o którym mowa w 5; 4) w ciągu 72 godzin od chwili zatrzymania nie ogłoszono nieletniemu postanowienia o umieszczeniu w schronisku dla nieletnich lub tymczasowym umieszczeniu w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, rodzinie zastępczej zawodowej albo w zakładzie lub placówce, o których mowawart Nieletni w razie ogłoszenia mu postanowienia, o którym mowa w 6 pkt 4, może przebywać w policyjnej izbie dziecka przez czas niezbędny do przekazania go do właściwej rodziny zastępczej zawodowej, placówki, ośrodka lub schroniska dla nieletnich, nie dłużej jednak niż przez okres dalszych 5 dni. 8. W policyjnej izbie dziecka można również umieścić nieletniego w trakcie samowolnego pobytu poza schroniskiem dla nieletnich albo poza młodzieżowym ośrodkiem wychowawczym lub zakładem poprawczym na czas niezbędny do przekazania nieletniego właściwemu ośrodkowi, nie dłużej jednak niż na 5 dni. Art. 32i. 1. Nieletniego można również umieścić w policyjnej izbie dziecka: 1) na czas uzasadnionej przerwy w konwoju, lecz nie dłużej niż na 24 godziny; 2) na polecenie sądu na czas niezbędny do wykonania czynności nieprzekraczający 48 godzin. 2. W wypadku, o którym mowa w 1 pkt 1, Policja może umieścić nieletniego w policyjnej izbie dziecka bez zarządzenia sądu rodzinnego,

11 9 zawiadamiając o tym sąd, na obszarze którego właściwości znajduje się policyjna izba dziecka. Na zarządzenie sądu kierownik policyjnej izby dziecka niezwłocznie zwalnia nieletniego. 3. W wypadku, o którym mowa w 1 pkt 2, można zatrzymać nieletniego, jeżeli jest to niezbędne do umieszczenia go w policyjnej izbie dziecka. zażalenie. 4. Na postanowienie sądu, o którym mowa w 1 pkt 2 przysługuje Art. 32j. Nadzór nad wykonywaniem czynności, o których mowa wart. 32e, 32g, 32h oraz 32i, sprawuje sędzia rodzinny. Art. 32k. 1. Sąd rodzinny może przekazać sprawę nieletniego, za jego zgodą, szkole, do której nieletni uczęszcza, albo organizacji młodzieżowej, sportowej, kulturalno-oświatowej lub innej organizacji społecznej, do której nieletni należy, jeżeli uzna, że środki oddziaływania wychowawczego, jakimi dana szkoła lub organizacja dysponuje, są dostateczne. W postanowieniu o przekazaniu sprawy sąd rodzinny wskazuje w miarę potrzeby kierunki oddziaływania wychowawczego. 2. Podmiot, któremu przekazano sprawę nieletniego, informuje sąd rodzinny o podjętych działaniach wychowawczych i osiągniętych efektach, nie rzadziej niż co 6 miesięcy, niezwłocznie zaś o ich nieskuteczności. 3. Podmiot, któremu przekazano sprawę nieletniego, przesyła sądowi rodzinnemu informacje do czasu uczęszczania nieletniego do szkoły lub przynależności do organizacji, nie dłużej niż do ukończenia przez nieletniego lat 18.

12 lo Art Jeżeli w toku postępowania ujawnione zostaną okoliczności uzasadniające pociągnięcie nieletniego do odpowiedzialności na zasadach określonych w art. 1 O 2 Kodeksu karnego, sąd rodzinny wydaje postanowienie o przekazaniu sprawy prokuratorowi. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie. 2. W razie ujawnienia nowych okoliczności wskazujących, iż nie zachodzi potrzeba pociągnięcia nieletniego do odpowiedzialności karnej, prokurator nie sporządza aktu oskarżenia lub wniosku o ukaranie i przekazuje sprawę sądowi rodzinnemu. Ponowne przekazanie sprawy nieletniego prokuratorowi jest wiążące. Art. 32m. 1. Jeżeli okoliczności i charakter sprawy, a także celowość zastosowania i dobór środków wychowawczych nie budzą wątpliwości, sąd rodzinny wydaje na posiedzeniu postanowienie o zastosowaniu środków wychowawczych, o których mowa w art. 6 pkt Postanowienie, o którym mowa w 1, sąd może wydać na posiedzeniu niejawnym. 3. Uzasadnienie postanowienia może ograniczać się do wskazania okoliczności, o których mowa w 1, oraz kryteriów doboru zastosowanych wobec nieletniego środków wychowawczych. 4. Odpis postanowienia wydanego na posiedzeniu mejawnym wraz z uzasadnieniem doręcza się stronom, którym przysługuje apelacja. Art. 32n. 1. Jeżeli nie zachodzą przesłanki z art. 21 2, art. 32k 1 lub art. 32m 1, sędzia rodzinny zarządza wyznaczenie rozprawy, o czym zawiadamia strony oraz pokrzywdzonego.

13 11 2. Na rozprawę lub posiedzenie sąd może wezwać także kuratora, przedstawiciela schroniska dla nieletnich, młodzieżowego ośrodka wychowawczego, zakładu poprawczego, placówki opiekuńczo-wychowawczej lub podmiotu leczniczego albo domu pomocy społecznej, w którym nieletni przebywa, asystenta rodziny, jeżeli został ustanowiony, a ponadto również inne osoby, w szczególności przedstawiciela szkoły, do której nieletni uczęszcza, zakładu pracy, w którym jest zatrudniony lub organizacji społecznej, do której należy lub przedstawiciela właściwego finansowego organu dochodzenia, określonego w Kodeksie karnym skarbowym. 3. Pokrzywdzony może być obecny na rozprawie, chyba że sprzeciwia się to dobru nieletniego lub względom wychowawczym. Art. 32o. 1. Rozprawa odbywa się przy drzwiach zamkn i ętych, chyba że jawność rozprawy jest uzasadniona ze względów wychowawczych. 2. Nieletni może czynić uwagi i składać ośw i adczenia co do każdego dowodu przeprowadzonego w jego obecności. Wywiady środowiskowe oraz opinie o nieletnim powinny być odczytywane w jego nieobecności, chyba że szczególne względy wychowawcze przemawiają za celowością zapoznania nieletniego z ich treścią. Art. 32p. 1. Jeżeli strony, które wezwano na rozprawę, nie stawią się bez usprawiedliwienia, sąd może prowadzić postępowanie bez ich udziału, chyba że postanowi inaczej. 2. Sąd, na wniosek nieletniego przebywającego w schronisku dla nieletnich lub w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, zarządza sprowadzenie go na rozprawę, chyba że uzna za wystarczającą obecność jego obrońcy. O prawie złożenia wniosku należy nieletniego pouczyć.

14 12 3. Rozprawy nie można przeprowadzić w czasie nieobecności nieletniego, jeżeli usprawiedliwił swoje niestawiennictwo i wnosił o odroczenie rozprawy, a sąd uznał nieobecność nieletniego za usprawiedliwioną. 4. Sąd może wezwać na rozprawę lub posiedzenie rodziców albo opiekuna nieletniego. W razie ich nieusprawiedliwionego niestawiennictwa mają odpowiednie zastosowanie przepisy o środkach przymusu stosowanych wobec świadka. Art. 32q. 1. Jeżeli bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest niezbędne, na rozprawie wolno odczytywać protokoły lub odtwarzać zapisy przesłuchania świadków, a także protokoły oględzin, przeszukania, zatrzymania rzeczy, opinie biegłych, instytutów, zakładów lub instytucji, dane o nieletnim, dane z wywiadu środowiskowego oraz wszelkie dokumenty urzędowe złożone w postępowaniu albo w innym postępowaniu przewidzianym w ustawie. 2. Protokoły i dokumenty podlegające odczytaniu lub odtworzeniu na rozprawie można uznać za ujawnione w całości lub w części bez ich odczytywania lub odtwarzania. Należy jednak je odczytać lub odtworzyć, jeżeli którakolwiek ze stron o to wnosi. Art. 32r. W postanowieniu kończącym postępowanie w sprawie nieletniego sąd rodzinny stwierdza, czy nieletni popełnił czyn karalny lub wykazuje przejawy demoralizacji oraz orzeka w przedmiocie zastosowania środków określonych w art. 6, art. 7 1 lub art. 12"; 9) przepisy rozdziałów 3, 4 i 5 od art. 33 do 55 uchyla się;

15 13 1 O) rozdział 7 otrzymuje brzmienie: "Rozdział 7 Postępowanie odwoławcze Art. 58. środki odwoławcze od orzeczeń wydanych w sprawach nieletnich rozpoznaje sąd okręgowy w składzie trzech sędziów. Art Apelacja przysługuje stronom. stanowi. 2. Zażalenie przysługuje stronom, a pokrzywdzonemu, gdy ustawa tak zarządza Art Udział nieletniego w rozprawie nie jest obow i ązkowy. Sąd jednak doprowadzenie nieletniego umieszczonego w schronisku dla nieletnich w młodzieżowym ośrodku wychowawczym jeżeli uzna to za konieczne, a także gdy domagają się tego strony lub obrońca nieletniego. Art. 32p 2 stosuje się odpowiednio. 2. Sąd odwoławczy może wezwać na rozprawę pokrzywdzonego, jeżeli uzna jego obecność za konieczną. W każdym przypadku ujawnionego pokrzywdzonego zawiadamia o ostatecznym rozstrzygnięciu sprawy. Art Orzeczenie można zaskarżyć w całości albo w części. 2. Środki odwoławcze wniesione przez nieletniego lub jego rodziców albo opiekuna uważa się za zwrócone przeciwko całości orzeczenia, chyba że dotyczą tylko kosztów postępowania. 3. Strony mogą skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające ich prawa lub szkodzące ich interesom. Prokurator może wnieść środek odwoławczy zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść nieletniego.

16 14 Art. 62. Do środków odwoławczych wnoszonych przez osobę, której postępowanie dotyczy bezpośrednio, nie ma zastosowania przepis art. 368 Kodeksu postę -powania cywilnego oraz w zakresie objętym również przepis art. 370 tego kodeksu. treścią tego artykułu Art Jeżeli wobec nieletniego zastosowano środki określone w art. 6 pkt 1-8 lub 11, a środek odwoławczy nie zawiera wniosku o orzeczenie środka wychowawczego określonego wart. 6 pkt 9, środka poprawczego lub środka, o którym mowa w art. 12, to w wyniku postępowania odwoławczego nie można orzec tych środków. 2. Przepis 1 ma odpowiednie zastosowanie w razie orzeczenia na podstawie art. 1 O 4 Kodeksu karnego lub art. 5 2 Kodeksu karnego skarbowego środków przewidzianych w art. 6"; 11) wart otrzymuje brzmienie: " 3. Korespondencja nieletniego umieszczonego w placówce, zakładzie lub schronisku dla nieletnich, o których mowa w 1, z wyjątkiem korespondencji z organami państwowymi i samorządowymi, w szczególności z Rzecznikiem Praw Obywatelskich i z Rzecznikiem Praw Dziecka oraz organami powołanymi na podstawie ratyfikowanych w drodze ustawy przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka, może być kontrolowana przez dyrektora zakładu, placówki lub schroniska bądź przez upoważnionego przez niego pracownika pedagogicznego, wyłącznie w przypadkach powzięcia uzasadnionego podejrzenia, iż zawiera ona treści godzące w porządek prawny, bezpieczeństwo zakładu, placówki lub schroniska, w zasady moralności publicznej bądż może wpłynąć niekorzystnie na przebieg toczącego się postępowania lub resocjalizacji nieletniego. W razie stwierdzenia takich treści korespondencji nie doręcza się, powiadamiając o tym nieletniego

17 15 oraz sąd rodzinny wykonujący orzeczenie, podając powody tej decyzji. Nieletniego poucza się o prawie do złożenia zażalenia, o którym mowa w art. 32f. Zatrzymaną korespondencję włącza się do akt osobowych nieletniego."; 12) po art. 66a dodaje się art. 66b-66g w brzmieniu: "Art. 66b. Dyrektor zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich może udzielać nieletnim przebywającym w zakładzie lub schronisku nagród i stosować wobec nich środki dyscyplinarne. Art. 66c. Nagrody udziela się za właściwą postawę i zachowanie nieletniego, wyróżniające wykonywanie obowiązków, wzorowe przestrzeganie regulaminu zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich lub osiąganie bardzo dobrych wyników w nauce. Art. 66d. 1. Nagrodami są: 1) pochwała; 2) pochwała wobec nieletnich; 3) list pochwalny do rodziców lub opiekuna; 4) list pochwalny do sądu rodzinnego; 5) zezwolenie na rozmowę telefoniczną na koszt zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich; 6) nagroda rzeczowa lub pieniężna; 7) zgoda na wykonanie przedmiotu lub usługi w warsztatach szkolnych na potrzeby nieletniego lub jego osób najbliższych ; 8) zgoda na udział w imprezach, zajęciach oświatowych i sportowych oraz szkoleniach poza zakładem poprawczym lub schroniskiem dla nieletnich; 9) skrócenie lub darowanie uprzednio zastosowanego środka dyscyplinarnego; 1 O) udzielenie przepustki do 3 dni.

18 16 2. W przypadku nieletnich przebywających w zakładzie poprawczym nagrodami są również: 1) udzielenie urlopu; 2) podwyższenie kieszonkowego na okres do 3 miesięcy do wysokości 4,5% kwoty bazowej ustalonej dla kuratorów zawodowych na podstawie przepisów o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej. 3. W przypadku nieletnich przebywających w schronisku dla nieletnich nagrodą jest również zgoda na dodatkowe odwiedziny nieletniego przez osoby spoza rodziny. 4. W każdym czasie sąd rodzinny może zastrzec, że udzielenie przepustki lub urlopu wymaga jego zgody. 5. Nieletniemu, wobec którego toczy się postępowanie w związku z popełnieniem czynu zabronionego, nagrody, wymienione w 1 pkt 5, 8 i 1 O, w 2 pkt 1 oraz w 3 mogą być udzielone za zgodą organu prowadzącego postępowanie. Art. 66e. 1. Środki dyscyplinarne stosuje się w przypadku naruszenia ustalonego w zakładzie poprawczym lub schronisku dla nieletnich porządku, niewykonywania obowiązków, zachowania godzącego w dobro innych osób, ucieczki z zakładu poprawczego lub nieusprawiedliwionego niepowrócenia z udzielonego urlopu lub przepustki. 2. Za jedno przewinienie stosuje się jeden środek dyscyplinarny, W przypadku, gdy nieletni popełnił więcej przewinień, stosuje się jeden środek dyscyplinarny odpowiednio surowszy.

19 17 3. Przy stosowaniu środka dyscyplinarnego uwzględnia się w szczególnośc i rodzaj i okoliczności zachowania nieletniego, jego stosunek do tego zachowania, dotychczasową postawę, cechy osobowości i stan zdrowia. 4. Środek dyscyplinarny stosuje się niezwłocznie. 5. Przed zastosowaniem środka dyscyplinarnego dyrektor zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich albo upoważniony pracownik pedagogiczny jest obowiązany wysłuchać nieletniego i zasięgnąć opinii zespołu diagnostyczno-korekcyjnego lub zespołu diagnostycznego. 6. Decyzję o zastosowaniu środka dyscyplinarnego ze wskazaniem przyczyn jego zastosowania sporządza się na piśmie i podaje do wiadomości nieletniemu wraz z pouczeniem o prawie do złożenia zażalenia, o którym mowa w art. 32f, oraz przesyła sądowi rodzinnemu i włącza do akt osobowych nieletniego. Sąd rodzinny może uchylić decyzję dyrektora. Art. 66f. 1. Środkami dyscyplinarnymi są: 1) upomnienie; 2) upomnienie wobec nieletnich; 3) nagana; 4) zawiadomienie rodziców lub opiekuna o niewłaściwym zachowaniu nieletniego; 5) zawiadomienie sądu rodzinnego o niewłaściwym zachowaniu nieletniego; 6) cofnięcie zezwolenia lub nieudzielanie zezwolenia na rozmowy telefoniczne na koszt zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich na okres do jednego miesiąca, z wyjątkiem rozmów z rodzicami lub opiekunem; 7) obniżenie kieszonkowego, nie więcej niż do 0,5% kwoty bazowej ustalonej dla kuratorów zawodowych na podstawie przepisów o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej, na okres do 3 miesięcy ;

20 18 8} cofnięcie zgody lub nieudzielanie zgody na udział w imprezach, zajęciach oświatowych i sportowych oraz szkoleniach poza zakładem poprawczym lub schroniskiem dla nieletnich na okres do 3 miesięcy; 9) cofnięcie zgody lub nieudzielanie zgody na wyjście poza teren zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich na okres do 3 miesięcy. 2. W przypadku nieletnich umieszczonych w zakładach poprawczych środkiem dyscyplinarnym jest również nieudzielanie przepustki lub urlopu przez okres nie dłuższy niż 5 miesięcy w przypadku ucieczki z zakładu poprawczego lub nieusprawiedliwionego niepowrócenia z udzielonego urlopu lub przepustki z zakładu poprawczego. 3. W przypadku nieletnich umieszczonych w schroniskach dla nieletnich środkiem dyscyplinarnym jest również cofnięcie zgody na dodatkowe odwiedziny przez osoby spoza rodziny nieletniego na okres do 3 miesięcy Art. 66g. 1. Jeżeli zostały ujawnione okoliczności wskazujące na to, że środek dyscyplinarny został zastosowany niezasadnie, dyrektor zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich uchyla decyzję o zastosowaniu środka dyscyplinarnego. 2. W przypadkach uzasadnionych względami wychowawczymi, w szczególności jeżeli nieletni przeprosił pokrzywdzonego oraz naprawił szkodę, można zawiesić wykonanie środka dyscyplinarnego na okres do 3 miesięcy, zamienić go na inny, skrócić lub darować. 3. Jeżeli w okresie zawieszenia wykonania środka dyscyplinarnego wychowanek dopuścił się ponownie przewinienia, zawieszony środek dyscyplinarny podlega wykonaniu, chyba że dyrektor postanowi inaczej ze względów wychowawczych.

21 19 4. Decyzję o uchyleniu, zawieszeniu, zamianie, skróceniu lub darowaniu lub środka dyscyplinarnego sporządza się na piśmie i podaje do wiadomości nieletniemu, a jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają- również innym osobom, oraz przesyła sądow i rodzinnemu i włącza do akt osobowych nieletniego."; 13) art. 70e otrzymuje brzmienie: "Art. 70e. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki i sposób wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych w zakresie sprawowania nadzoru nad nieletnim, kontrolowania wykonania przez nieletniego nałożonych na niego obowiązków określonego postępowania, jak również kontrolowania wykonania obowiązków, o których mowa w art. 7 1, nałożonych na rodziców lub opiekuna nieletniego, a także szczegółowe warunki i sposób wykonywania obowiązków i uprawnień przez organizacje młodzieżowe lub inne organizacje społeczne, zakłady pracy albo osoby godne zaufania, którym powierzono sprawowanie nadzoru, mając na względzie dobór właściwych metod wychowania resocjalizacyjnego wobec nieletniego, prawidłowe wypełnianie przez rodziców lub opiekuna nieletniego nałożonych na nich obowiązków oraz sprawność i cele prowadzonego postępowania wykonawczego."; 14) art. 94 uchyla się; 15) w art. 95a: a) dodaje się 1 a w brzmieniu: " 1 a. Stosowanie środków przymusu bezpośredniego nie może zmierzać do poniżenia lub upokorzenia nieletniego.", b) po 4 dodaje się 4a-4c w brzmieniu:

22 20 " 4a. Użycie siły fizycznej polega na doraźnym i krótkotrwałym ręcznym obezwładnieniu nieletniego. Zadawanie uderzeń w ramach siły fizycznej dopuszczalne jest wyłącznie w celu odparcia bezpośredniego zamachu na życie lub zdrowie własne lub innych osób. Siłę fizyczną stosuje się w granicach niezbędnych do pokonania oporu nieletniego. W razie konieczności siłę fizyczną może stosować jednocześnie więcej niż jeden pracownik zakładu, placówki lub ośrodka. 4b. Umieszczenie w izbie izolacyjnej polega na odosobnieniu nieletniego w pomieszczeniu dźwiękochłonnym, ogrzanym, oświetlonym i monitorowanym, którego wyposażenie stanowią przymocowane do podłogi: stół, krzesło i łóżko. Pomieszczenie izby izolacyjnej powinno być urządzone w sposób uniemożliwiający dokonanie przez nieletniego samouszkodzenia. Przed umieszczeniem w izbie izolacyjnej należy nieletniemu odebrać przedmioty, które mogą być niebezpieczne dla życia lub zdrowia nieletniego lub innych osób, w szczególności przedmioty o ostrych krawędziach, okulary, pas, szelki, sznurowadła i zapałki, a przedmioty osobistego użytku dostarcza się nieletniemu w ilości i na czas niezbędny do utrzymania higieny osobistej oraz spożycia posiłku. W izbie izolacyjnej nieletnich umieszcza się pojedynczo. Stan fizyczny i zachowanie nieletniego umieszczonego w izbie izolacyjnej podlega systematycznemu sprawdzaniu, którego dokonuje odpowiednio przeszkolony pracownik, nie rzadziej niż co 15 minut. W razie wystąpienia zagrożenia dla życia lub zdrowia nieletniego pracownik niezwłocznie powiadamia o tym lekarza lub pielęgniarkę oraz dyrektora zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich, jak również podejmuje inne niezbędne działania mające na celu zabezpieczenie życia i zdrowia nieletniego. 4c. Założenie pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa polega na ograniczeniu swobody ruchów przez częściowe unieruchomienie nieletniego. Założenie pasa obezwładniającego stosuje się w celu

23 21 unieruchomienia rąk w sposób niepowodujący nadmiernego ucisku na jamę brzuszną i ręce oraz nietamujący obiegu krwi. Pierścienie, w których umieszcza się nadgarstki obu rąk, powinny znajdować się na wysokości bioder, z przodu tułowia. Założenie kaftana bezpieczeństwa stosuje się w celu unieruchomienia rąk w sposób, który nie powoduje nadmiernego ucisku na jamę brzuszną, klatkę piersiową i kończyny oraz nie tamuje obiegu krwi i nie utrudnia oddychania. Założenie nieletniemu pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa może nastąpić na okres do 2 godzin. Przed podjęciem decyzji o stosowaniu tych środków na następne okresy dwugodzinne należy zasięgnąć opinii lekarza, poprzedzonej badaniem lekarskim, oraz uprzedzić nieletniego o możliwości przedłużenia stosowania środka. Maksymalny okres stosowania tych środków nie może przekroczyć łącznie 8 godzin. Nieletni, któremu założono pas obezwładniający lub kattan bezpieczeństwa, pozostaje pod opieką pracownika wyznaczonego przez dyrektora. Stan zdrowia nieletniego jest sprawdzany przez lekarza lub pielęgniarkę, w obecności pracownika, nie rzadziej niż co 15 minut. Dyrektor zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich lub wyznaczony przez niego pracownik decyduje o krótkotrwałym uwolnieniu nieletniego przez pracowników z pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa, w celu zmiany jego pozycji lub zaspokojenia potrzeb fizjologicznych i higienicznych, nie rzadziej niż co godzinę. W razie wystąpienia zagrożenia dla życia lub zdrowia nieletniego pielęgniarka, po udzieleniu niezbędnej pomocy, niezwłocznie zawiadamia o tym lekarza i dyrektora. Jeżeli pomocy udziela lekarz, zawiadamia on dyrektora.", c) po 7 dodaje się 7a w brzmieniu: " 7a. Nieletniego, wobec którego zastosowano środek przymusu bezpośredniego, o którym mowa w 4 pkt 3, powinno się umieścić w osobnym pomieszczeniu."; 16) w art. 95b:

24 22 a) 3 otrzymuje brzmienie: " 3. Nieletniego, wobec którego zastosowano środek przymusu bezpośredniego, poddaje się niezwłocznie badaniu lekarskiemu i obejmuje się go wzmożonym oddziaływaniem psychologiczno-pedagogicznym, zmierzającym w szczególności do rozładowania napięcia wyeliminowania agresji. Z zastosowania środka przymusu bezpośredniego sporządza się protokół, w którym zamieszcza się w szczególności informacje o przyczynach zastosowania środka przymusu bezpośredniego, opis zachowania nieletniego w trakcie stosowania środka przymusu bezpośredniego i po zastosowaniu tego środka, wyniki badania lekarskiego, dokładną godzinę oraz miejsce zastosowania środka oraz godzinę zakończenia stosowania środka, a także imię i nazwisko oraz datę urodzenia nieletniego, wobec którego zastosowano środek przymusu bezpośredniego. Protokół podpisują osoby biorące udział w czynnościach i obecne przy stosowaniu środka przymusu bezpośredniego. ", b) po 4 dodaje s i ę 4a-4b w brzmieniu: " 4a. Dyrektor zakładu, ośrodka lub placówki prowadzi rejestr zastosowanych środków przymusu bezpośredniego wobec nieletnich, obejmujących dane osobowe nieletnich, datę, rodzaj, przyczynę oraz godzinę zastosowania i czas stosowania środka przymusu bezpośredniego. 4b. Nieletni ma prawo złożenia skargi na zastosowanie wobec niego środka przymusu bezpośredniego w terminie 30 dni od chwili zakończenia jego stosowania. O prawie tym nieletniego należy pouczyć bezpośrednio po zakończeniu stosowania środka przymusu bezpośredniego. W razie złożenia przez nieletniego skargi na zastosowanie środka przymusu bezpośredniego dyrektor przedstawia ją niezwłocznie, wraz z protokołem zastosowania środka

25 przymusu bezpośredniego, sędziemu sprawującemu nadzór nad zakładem, ośrodkiem lub placówką." ; 17) uchyla się art. 95c 1. Art. 2. W ustawie z dnia 27 lipca 2001 r.- Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz z póżn. zm. 1 l) wart otrzymuje brzmienie: " 1. Sąd okręgowy dzieli się na wydziały : 1) cywilny - do spraw z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych, spraw należących do sądu op i ekuńczego na podstawie odrębnych ustaw oraz spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich; 2) karny - do spraw z zakresu prawa karnego oraz spraw zgodnośc i z prawdą oświadczeń lustracyjnych.". Art W sprawach o czyny popełnione przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym tą ustawą, jeżeli : 1) postępowanie w sprawie nieletniego nie zostało wszczęte przedawnienie; nie nastąpiło 2) wszczęte postępowanie nie zostało zakończone prawomocnym orzeczeniem, chyba że wydano postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym; wówczas postępowanie toczy się do jego prawomocnego zakończenia według przepisów dotychczasowych; " Zmi any wymienionej ustawy zos ta ł y og ł oszo ne w Dz. U. z 2001 r. Nr 154, poz z 2002 r. Nr 153, poz , Nr 2 l 3, poz i Nr 240, poz. 2052, z 2003 r. Nr 188, poz i Nr 228, poz. 2256, z 2004 r. Nr 34, poz. 304, Nr 130, poz. 1376, Nr 185, poz i Nr 273, poz i 2703, z 2005 r. Nr 13, poz. 98, Nr 13 1, poz , Nr 167, poz. 1398, Nr 169, poz O, i 14 17, Nr 178, poz i Nr 249, poz , z 2006 r. Nr 144, poz. l 044 i Nr 218, poz. 1592, z 2007 r. Nr 25, poz. 162, Nr 64, poz. 433, Nr 73, poz. 484, Nr 99, poz. 664, Nr 11 2, poz. 766, Nr 136, poz. 959, Nr 138, poz. 976, Nr 204, poz i Nr 230, poz. 1698, z 2008 r. Nr 223, poz. 1457, Nr 228, poz i Nr 234, poz. 1571, z 2009 r. Nr l, poz. 4, Nr 9, poz. 57, Nr 26, poz. 156 i!57, Nr 56, poz. 459, Nr 157, poz. 1241, Nr 178, poz. 1375, Nr 2 19, poz i Nr 223. poz. 1777, z 201 O r. Nr 182, poz i Nr 205, poz. IJ64 oraz z r. Nr l 09. poz. 627, Nr 126, poz i Nr 203, poz

26 24 3) prawomocne orzeczenie nie zostało skierowane do wykonania. 2. Czynności procesowe dokonane przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy są skuteczne, jeżeli zostały dokonane z zachowaniem przepisów dotychczasowych. Art. 4. Dotychczasowe przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 70e ustawy, o której mowa w art. 1, zachowują moc do dnia wejścia w życie aktów wykonawczych wydanych na podstawie art. 70e ustawy, o której mowa w art. 1 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, nie dłużej jednak niż przez okres 6 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. Art. 5. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

27 25 Uzasadnienie Projekt dokonuje niezbędnych zmian w ustawie z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 201 O r. Nr 33, poz. 178, z późn. zm.), zwanej dalej "upn", polegających na dostosowaniu obowiązującego prawa nieletnich do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego oraz regulacji i zaleceń prawnomiędzynarodowych, służących upodmiotowieniu nieletniego i podwyższeniu gwarancji procesowych zarówno na etapie postępowania rozpoznawczego, jak i postępowania wykonawczego. Jest również reakcją na wnioski Rzecznika Praw Obywatelskich, kierowane do Ministra Sprawiedliwości w związku z realizacją Krajowego Mechanizmu Prewencji w policyjnych izbach dziecka, zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz młodzieżowych ośrodkach wychowawczych. Wprowadzenie projektowanych korekt do ustawy ma również służyć rozwianiu wątpliwości konstytucyjnych, jakie budzą niektóre obecne rozwiązania. Proponowane zmiany stanowią ingerencję w treść ustawy jedynie w niezbędnym zakresie i nie stoją na przeszkodzie dalszym, z natury rzeczy rozłożonym w czasie pracom nad wypracowaniem nowego systemowego modelu postępowania z nieletnimi. Rozwiązania szczegółowe l. W wyroku z dnia 1 O lipca 2007 r., sygn. akt SK 50/06, Trybunał Konstytucyjny zakwestionował ówczesne brzmienie art i 2 k.p.k., co skutkowało interwencją ustawodawcy w 2008 r. w obrębie tych przepisów kodeksu, jednak brzmienie analogiczne do uznanego za niekonstytucyjne zostało zachowane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich W celu zapewnienia zgodności ustawowego uregulowania instytucji obserwacji psychiatrycznej nieletniego z Konstytucją zaproponowano dostosowanie treści art. 25a upn do aktualnej, zmodyfikowanej treści przepisu art i 2 k.p.k.

28 Istotnym mankamentem obecnej regulacji jest brak mechanizmu zapobiegającego wydłużonym pobytom nieletnich zatrzymanych w policyjnych izbach dziecka. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich, podzielanej przez Ministra Sprawiedliwości, brak przepisu określającego maksymalny czas pobytu nieletniego w policyjnej izbie dziecka po ogłoszeniu mu przez sędziego rodzinnego postanowienia o umieszczeniu w stosownej placówce, sprzyja nieprawidłowościom. Z ustaleń Krajowego Mechanizmu Prewencji wynika, że w 201 O r. aż 455 nieletnich przebywało w izbie przez okres przekraczający 5 dni (dane z wystąpień Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 1 czerwca 2011 r. i 20 stycznia 2012 r., RP VII /11/JJ i z dnia 20 stycznia 2012 r.) Proponuje się uzupełnienie obecnych unormowań o regulację, zgodnie z którą nieletni w razie ogłoszenia mu postanowienia o umieszczeniu w schronisku dla nieletnich lub tymczasowym umieszczeniu w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, rodzinie zastępczej zawodowej albo w zakładzie lub placówce, o których mowa wart. 12 może przebywać w policyjnej izbie dziecka przez czas niezbędny do przekazania go do właściwego ośrodka, schroniska dla nieletnich, itp., nie dłużej jednak niż przez okres dalszych 5 dni. Proponowany okres w wystarczającym stopniu umożliwia organom odpowiedzialnym za wykonanie orzeczeń sądowych na ich realizację, jednocześnie nie dezorganizując pracy wychowawczej z nieletnim, nie zakłócając realizacji przez niego obowiązku szkolnego, dając gwarancję sprawnego wdrożenia do wykonania orzeczenia sądu, z drugiej zaś strony umożliwia policyjnym izbom dziecka realizację ich podstawowych zadań i racjonalne dysponowanie miejscami w tych placówkach. III. W wyroku z dnia 2 marca 2010 r. w sprawie Adamkiewicz przeciwko Polsce, skarga nr 54729/00, Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził naruszenie przez Polskę Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności m.in. w zakresie wymogu rozpatrywania sprawy przez sąd bezstronny w postępowaniu poprawczym. Dotychczasowy dwuetapowy model procedowania w sprawie nieletniego przed wydaniem orzeczenia merytorycznego daje uzasadnione podstawy do formułowania

29 27 wątpliwości, czy sędzia rodzinny po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego, kierując sprawę nieletniego do określonego trybu dalszego postępowania rozpoznawczego, nie ma już wyrobionego poglądu odnośnie środków, które należy wobec nieletniego zastosować. O tym, że wątpliwość ta jest uzasadniona, świadczy częste formułowanie kategorycznych sądów o fakcie popełnienia przez nieletniego czynu karalnego lub wykazywania przejawów demoralizacji w treści postanowienia o rozpoznaniu sprawy w określonym trybie (art. 42 upn). Należy przy tym podkreślić, że utrwalona w polskim systemie prawnym tożsamość personalna sędziego rodzinnego prowadzącego postępowanie wyjaśniające z sądem rodzinnym wydającym rozstrzygnięcie odnośnie środków, które wobec nieletniego należy zastosować, nie budzi wątpliwości jako całkowicie zamierzona i połączona z ideą sądownictwa rodzinnego, powołanego i funkcjonującego w Polsce od lat 70-tych XX wieku. Postępowanie w sprawie nieletniego, począwszy od pierwszej informacji o zdarzeniach dających podstawę do podjęcia czynnośc i w sprawie nieletniego, powinien zatem nadal prowadzić sąd rodzinny, przeprowadzając wszystkie czynnośc i dowodowe aż do wydania merytorycznego orzeczenia. Mając powyższe na uwadze, w art. 1 pkt 8 projektu proponuje się rozwiązanie, polegające na zniesieniu podziału postępowania sądowego w sprawie nieletniego na fazę postępowania wyjaśniającego oraz postępowania rozpoznawczego (opiekuńczowychowawczego lub poprawczego) i wprowadzeniu ujednoliconego postępowania w sprawie nieletniego. Jednocześnie rezygnuje się z podziału na postępowań na postępowania opiekuńczo-wychowawcze i poprawcze. Obecnie kryterium skierowania sprawy do rozpoznania w określonym trybie jest przewidywanie zastosowania wobec nieletniego środka poprawczego bądź brak takiego przewidywania. Prowadzi to w praktyce do stosowania przez sądy rodzinne dwóch odmiennych procedur: procedury karnej (z nieznacznymi odstępstwami) w przypadku postępowania poprawczego i procedury cywilnej w pozostałych przypadkach. Podział ten, determinowany jedynie rodzajem planowanego przez sąd środka, wydaje się sztuczny i oderwany od rzeczywistej potrzeby przeprowadzenia postępowania rozpoznawczego w określonym zakresie.

30 28 W proponowanym rozwiązaniu zakłada się odejście od stosowania wyraźnego odesłania do Kodeksu postępowania karnego w przypadku prowadzenia postępowania zmierzającego do orzeczenia środka poprawczego (zmiana art. 20 upn). Doniosłą konsekwencją tej zmiany jest co do zasady oparcie postępowania w sprawach nieletnich głównie na przepisach Kodeksu postępowania cywilnego właściwych dla spraw opiekuńczych z niezbędnymi i oczywistymi, ze względu na szczególny przedmiot postępowania, odmiennościami od tradycyjnego postępowania opiekuńczego. Zmiana ta pozwoli jednocześnie na wyeliminowanie formułowanych na szeroką skalę zarzutów odnośnie obecnego brzmienia art. 20 upn. Połączenie postępowania wyjaśniającego rozpoznawczego w jedno postępowanie i rezygnacja z wyodrębniania dwóch rodzajów postępowania rozpoznawczego: opiekuńczo-wychowawczego i poprawczego służy też usprawnieniu postępowania przez ograniczenie ilości wydawanych przez sąd postanowień (obecnie o wszczęciu postępowania wszczęciu postępowania wyjaśniającego oraz o rozpoznaniu sprawy w konkretnym postępowaniu), a także zmniejszeniu obciążeń ewidencyjnych sądów (obecnie odrębnie rejestruje się sprawy najpierw w repertorium Npw, następnie w repertorium Now albo w repertorium Nk). Dotychczasowa regulacja łączyła się przy tym z koniecznością wyznaczenia w każdej sprawie, niezależnie od potrzeb, przynajmniej dwóch terminów posiedzeń, na które zachodziła konieczność wzywania nieletniego i jego rodziców (opiekuna). Rozwiązanie to, zbędne z punktu widzenia ekonomiki procesowej, w sposób nieuzasadniony zwiększało obciążenie sądów, a także było uciążliwe dla nieletnich i ich rodziców (opiekunów), osłabiając przy tym wagę samego postępowania i autorytet sądu, ze względu na brak zrozumienia konieczności dwukrotnego stawiennictwa w sądzie i udziału w przesłuchaniu przez tę samą osobę na te same okoliczności. Proponowanej unifikacji postępowania towarzyszy jednoczesne wprowadzenie możliwości wydania orzeczenia w przedmiocie zastosowania większości przewidzianych przez ustawę środków wychowawczych na posiedzeniu, w tym również niejawnym, co pozwala na uproszczenie i odformalizowanie postępowania w tych przypadkach, w których jest to możliwe. Jednocześnie pozostawia się sądowi rodzinnemu możliwość (w przypadku wydania orzeczenia o umieszczeniu nieletniego w młodzieżowym ośrodku

31 29 wychowawczym albo w zakładzie poprawczym jest to obowiązek) rozpoznania sprawy na rozprawie, której przebieg dodatkowo został doprecyzowany przy uwzględnieniu specyfiki postępowania w sprawach nieletnich. Wartością wynikającą z uproszczenia, a zatem również skrócenia procedur, jest nadto zwiększenie efektywności postępowania przez przybliżenie okresu wydania orzeczenia do okresu popełnienia czynu karalnego (wykazywania przejawów demoralizacji). Co do zasady przepisy proponowane w art. 32a i nast. upn w znacznej części stanowią powtórzenie dotychczasowych rozwiązań, z uwagi na konieczność zachowania poprawności legislacyjnej zdecydowano jednak o dodaniu nowego kompleksowego rozdziału obejmującego całość czynności procesowych w postępowaniu rozpoznawczym - w dużej mierze bazujących na dotychczasowym modelu, zawierającego, oprócz omówionych wyżej zmian o charakterze zasadniczym, również niezbędne korekty dotychczasowych przepisów. Zmiany przewidziane w art upn i w art upn są konsekwencją ujednolicenia postępowania, którego gospodarzem w całości w fazie rozpoznawczej będzie sąd rodzinny (do tej pory postępowanie wyjaśniające było prowadzone przez sędziego rodzinnego). W związku z tym, że kwestia udostępnienia akt jest przedmiotem regulacji art. 32d, zaś udział osób niebędących stronami w postępowaniu jest uregulowany w art. 32n 2 i 3, niezbędna jest również korekta treści art. 30 upn. W następstwie ujednolicenia postępowania, w szczególności zniesienia formalnej odrębności postępowania w przedmiocie zastosowania środka poprawczego, konieczne są również zmiany w przepisach regulujących postępowanie odwoławcze oraz w ustawie - Prawo o ustroju sądów powszechnych. Traci bowiem rację bytu prowadzenie postępowania w li instancji w niektórych kategoriach spraw przez sąd karny. Już z chwilą wejścia w życie Kodeksu karnego z 1997 r. powstały wątpliwości co do tego, czy przepisy art. 13 i 94 upn w dalszym ciągu zachowały moc obowiązującą (por. P. Górecki, S. Stachowiak, Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich - komentarz, Warszawa 2007 i powołana tam literatura). Niezależnie od poglądu na tę kwestię, z chwilą zniesienia odrębnego postępowania poprawczego - postępowania, w którym w większym stopniu zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu postępowania

32 30 karnego, utrzymywanie możliwości stosowania wobec nieletnich kar w postępowaniu prowadzonym przez sąd rodzinny staje się niecelowe. Należy zresztą zauważyć, iż sądy z możliwości tej korzystały niezwykle rzadko: w 2007 r. -w 7 przypadkach, w w 5, w w 7, w 2010 r.- w 14, zaś w 2011 r.- jedynie w 3 przypadkach. W art. 32k została określona instytucja przekazania sprawy nieletniego szkole lub organizacji, do której nieletni uczęszcza, dotąd opisana w art upn. Przepis uzupełniono o rozwiązania pozwalające sądowi w szerszym niż obecnie zakresie weryfikować skuteczność takiego przekazania sprawy, co wydaje się uzasadnione, jeśli zważyć że instrument ten co do zasady jest jednym ze sposobów realizacji zadań wynikających z art. 3 upn. W art. 32j skorygowano dotychczasową regulację z art. 41 upn, który pomijał nadzór sędziego nad wykonywaniem czynności objętych dotąd treścią art. 40a upn. Przepis art w porównaniu z dotychczasową treścią art upn uzupełniono o zdanie drugie, zapobiegające nieograniczonemu przekazywaniu spraw między prokuratorem a sądem. Przepis art. 32r ujednolica formę orzeczenia kończącego postępowanie w sprawach nieletnich, niezależnie od rodzaju stosowanych środków. Zmiana projektowana w treści art upn jest następstwem uchylenia art. 38 u pn. IV. Zmiana proponowana w art. 1 pkt 12 projektu pozostaje w związku z zarzutami Rzecznika Praw Obywatelskich, sformułowanymi we wniosku z dnia 28 lutego 2012 r. sygn. akt U 1/12, skierowanym do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności 65, 66, 70-74, 90, 91, rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 r. w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz. U. Nr 124, poz. 1359, z późn. zm.) z art upn oraz z art. 92 ust. 1 zd. 1 Konstytucji. W uzasadnieniu Rzecznik wskazał, że system kar i nagród stosowanych wobec nieletnich przebywających w schroniskach dla nieletnich i zakładach poprawczych, będący przedmiotem kwestionowanej regulacji, został stworzony na poziomie rozporządzenia wydanego w tym zakresie bez wyraźnego umocowania ustawowego. Przepisy rozporządzenia