ŹRÓDŁA PRAWA UE è ZASADY OGÓLNE PRAWA, UMOWY MIĘDZYNARODOWE UE. Zasady ogólne prawa

Transkrypt

1 Prof. dr hab. Anna Wyrozumska Katedra Europejskiego Prawa Konstytucyjnego UŁ Jean Monnet Chair of European Constitutional Law ŹRÓDŁA PRAWA UE è ZASADY OGÓLNE PRAWA, UMOWY MIĘDZYNARODOWE UE Zasady ogólne prawa - ogólna kompetencja TSUE zapewnianie poszanowania prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów / art. 19 ust. 1 TUE; szczegółowa np. art. 340 TFUE (skarga odszkodowawcza p. UE) - ich źródłami są: Traktaty prawo wewnętrzne państw członkowskich prawo międzynarodowe/ np. EKPC - stosowane są do interpretacji i oceny legalności: aktów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii aktów państw członkowskich, gdy stosują prawo UE 1

2 Zasada pewności prawa Normy prawne powinny być jasne i przewidywalne dla wszystkich zainteresowanych podmiotów Po raz pierwszy w 43/75 Defrenne (Nr 2) =è W przedmiocie skutków niniejszego wyroku w czasie (...) 74 że w tych okolicznościach należy stwierdzić, iż wobec niewiedzy na temat globalnej kwoty, na jaką opiewałyby wynagrodzenia, nadrzędne wymogi bezpieczeństwa prawnego związane z całością będących w grze interesów, zarówno publicznych jak prywatnych, nie pozwalają co do zasady kwestionować wynagrodzeń wypłaconych w przeszłości; 75 że w związku z tym bezpośredniej skuteczności art. 119 nie można podnosić na poparcie roszczeń dotyczących wynagrodzeń za okresy wcześniejsze od daty niniejszego wyroku, z wyjątkiem pracowników, którzy wnieśli wcześniej sprawę do sądu lub wszczęli podobne postępowanie (...). 2

3 Normy prawne powinny być jasne i przewidywalne dla wszystkich zainteresowanych podmiotów T-115/94 Opel Austria GmbH v. Rada 125 Tymczasem Rada, wydając sporne rozporządzenie w dniu 20 grudnia 1993 r., w momencie gdy wiedziała z pewnością, że porozumienie EOG wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 1994 r., świadomie stworzyła sytuację, w której od stycznia 1994 r. współistniały dwie sprzeczne normy prawne, tj. z jednej strony sporne rozporządzenie bezpośrednio stosowane w krajowych porządkach prawnych, wprowadzające ponownie cło według stawki 4,9% od przywozu skrzyni biegów F15 produkowanych przez skarżącą, z drugiej zaś strony art. 10 porozumienia EOG mający bezpośrednią skuteczność i zakazujący stosowania ceł przywozowych i wszelkich opłat o skutku równoważnym. W związku z tym nie można uznać spornego rozporządzenia za jednoznaczne prawo wspólnotowe, a jego stosowania za przewidywalne dla podmiotów prawa. Z tego wynika, że Rada naruszyła również zasadę pewności prawa. 3

4 Obejmuje szereg postulatów, np.: - akt UE musi być oparty na odpowiedniej podstawie prawnej - akt musi zawierać uzasadnienie i zostać ogłoszony lub notyfikowany zainteresowanym podmiotom - nulla poena sine lege przepis karny musi jasno określać zarówno przestępstwo jak i karę, postanowienia prawa karnego nie mogą być stosowane w sposób ekstensywny ze szkodą dla oskarżonego - prawo nie może działać wstecz o C-161/06 Skoma Lux / organy celne nałożyły na Skoma- Lux grzywnę, zarzucając spółce naruszenie m.in. przepisów rozporządzenia nr 2454/93 opublikowanego w j. czeskim tylko w Internecie o C-345/06 Gottfried Heinrich/ nie wpuszczony do samolotu z rakietami tenisowymi/ lista przedmiotów zakazanych na pokładzie samolotu Pałki: pałki metalowe pokryte skórą, pałki gumowe, kije baseballowe lub podobne przedmioty określona w niepublikowanym załączniku 4

5 Zasada pewności prawa jest elementem prawa do dobrej administracji (art. 41 KPP) np. - prawo do bycia wysłuchanym, zanim zostaną podjęte indywidualne środki mogące negatywnie wpłynąć na sytuację jednostki - dostęp do akt sprawy - obowiązek uzasadniania decyzji 5

6 Zasada nieretroakcji 63/83 Kent Kirk zasada absolutnej nieretroakcji przepisów karnych stanowi jedną z zasad wspólnych wszystkim porządkom prawnym państw członkowskich oraz jest określona w art. 7 EKPC; zajmuje ona miejsce wśród ogólnych zasad prawa, których ochronę zapewnia TSUE 80/86 Public Prosecutor przeciwko Kolpinghuis Nijmegen/ stanowi ograniczenie obowiązku przychylnej prawu UE interpretacji prawa krajowego 98/78 Racke Środek może skutkować retroaktywnie pod warunkiem, że: - jego retroaktywny charakter jasno i wyraźnie wynika z jego treści lub z celów ogólnego systemu, którego jest częścią, - jest to uzasadnione istnieniem ważnego interesu wspólnotowego, - w należyty sposób ochronione zostało uprawnione oczekiwanie podmiotów, których dotyczy. 6

7 Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania Skarżący powinien wykazać: - istnienie uprawnionego oczekiwania, oraz że - poniósł stratę lub znalazł się w niekorzystnej dla siebie sytuacji, ponieważ na tym oczekiwaniu polegał / 120/86 Mulder Nie stanowi naruszenia uprawnionego oczekiwania zmiana przepisów na niekorzyść podmiotu: - przewidywalna np. ze względu na specyfikę danego sektora (12/77 Toepfer przeciwko Komisja, zwłaszcza w zakresie wspólnej polityki rolnej) - mieszcząca się w granicach zwykłego ryzyka gospodarczego (C-331/88, Fedesa, handlowcy nie mogli rozsądnie oczekiwać, że stosowanie substancji hormonalnych do produkcji zwierzęcej nie będzie zabronione, w sytuacji gdy nie zakończyły się badania naukowe co do jego szkodliwości) - mająca na celu ukrócenie spekulacji, poprawienie obowiązującej regulacji (2/75 EVGF przeciwko Mackprang) 7

8 Umowy międzynarodowe Unii Kompetencje Unii sprawa 22/70 ERTA Kompetencje wyraźne (szczegółowe), domniemane równoległe kompetencje zew. Od TL è kompetencje ogólne Artykuł 216 (1) TFUE Unia może zawierać umowy z jednym lub z większą liczbą państw trzecich lub organizacji międzynarodowych: jeżeli przewidują to Traktaty, lub gdy zawarcie umowy jest niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk Unii, jednego z celów, o których mowa w Traktatach, albo gdy zawarcie umowy jest przewidziane w prawnie wiążącym akcie Unii, albo gdy może mieć wpływ na wspólne zasady lub zmienić ich zakres. W niektórych przypadkach są to kompetencje wyłączne UE è Artykuł 3 (2) TFUE 8

9 sprawa 22/70 ERTA 13 ( ) art. 210 stanowi, iż Wspólnota ma osobowość prawną ; 14 ( ) postanowienie to, umieszczone na początku szóstej części traktatu, poświęconej postanowieniom ogólnym i końcowym, oznacza, iż w obrocie międzynarodowym Wspólnota ma zdolność do ustanawiania stosunków umownych z państwami trzecimi w pełnym zakresie celów określonych w pierwszej części traktatu, której część szósta stanowi kontynuację; 15 ( ) w celu ustalenia w określonym przypadku kompetencji Wspólnoty do zawierania umów międzynarodowych należy wziąć pod uwagę zarówno postanowienia materialne traktatu, jak jego systematykę; 16 ( ) kompetencja taka wynika nie tylko z wyraźnego powierzenia jej w traktacie jak ma to miejsce w przypadku art. 113 i 114 dla umów celnych i handlowych i art. 238 dla umów o stowarzyszeniu lecz może wynikać również z innych postanowień traktatu lub z aktów wydawanych na podstawie tych postanowień przez instytucje Wspólnoty; 17 ( ) w szczególności, w każdym przypadku gdy w celu wdrożenia wspólnej polityki przewidzianej w traktacie Wspólnota podjęła działania zmierzające do ustanowienia, w jakiejkolwiek formie, wspólnych zasad, państwa członkowskie nie mają już prawa, ani indywidualnie, ani nawet wspólnie, zaciągać wobec państw trzecich zobowiązań naruszających te zasady; 18 bowiem w miarę ustanawiania zasad wspólnych tylko Wspólnota jest w stanie podejmować i wykonywać w sposób skuteczny w całej sferze stosowania wspólnotowego porządku prawnego zobowiązania wobec państw trzecich; 19 ( ) nie można w związku z tym określać innego reżimu prawnego dla działań podejmowanych w celu wykonania postanowień traktatu w porządku wewnętrznym Wspólnoty, a innego dla działań w sferze stosunków zewnętrznych; ( ) 21. ( ) zgodnie z art. 5 [obecnie art. 4 ust. 3 TFUE zasada lojalnej współpracy] państwa członkowskie winny, z jednej strony, podjąć wszelkie właściwe działania w celu zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z traktatu lub z aktów wydawanych przez instytucje, a z drugiej strony powstrzymać się od jakichkolwiek działań, które mogłyby zagrozić urzeczywistnieniu celów traktatu; 22. ( ) z postanowień tych, rozpatrywanych łącznie, wynika, iż państwa członkowskie nie mogą, w sytuacji gdy ustanowiono wspólnotowe normy prawne mające na celu realizację celów traktatu, podejmować poza ramami instytucjonalnymi Wspólnoty zobowiązań mogących naruszyć te normy lub zagrozić ich skuteczności (tak oficjalna wersja polska orzeczenia na stronie TS, w wersji angielsko-języcznej which may affect those rules or alter their scope = czyli tak samo jak w TUE. 9

10 Procedura è art. 218 TFUE inicjatywa KE lub Wysoki Przedstawiciel decyzja Rady o podpisaniu decyzja Rady o związaniu Unii zgoda PE lub konsultacje z PE Rada najważniejsze umowy jednomyślność, także gdy umowa dotyczy dziedziny, w której wymagana jest jednomyślność szczególna procedura umowa o przystąpieniu UE do EKPC (art. 218 (8) jednomyślność w Radzie, zatwierdzenie przez państwa czł. zgodnie z odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi) 10

11 Art. 216 (2) TFUE Umowy zawarte przez Unię wiążą instytucje Unii i Państwa Członkowskie. Rola orzecznictwa w określeniu skutków umów m. UE 1974 Haegeman v. Belgia è inkorporacja umów m. do prawa UE - umowa m. zawarta przez instytucje w momencie wejścia jej w życie staje się częścią prawa UE - miejsce w hierarchii między prawem pierwotnym a prawem pochodnym è odzwierciedlone obecnie w art. 218 (11) TFUE Kontrola prewencyjna i następcza - Art. 218 (11) Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Rada lub Komisja mogą uzyskać opinię Trybunału Sprawiedliwości w sprawie zgodności przewidywanej umowy z Traktatami. W przypadku negatywnej opinii Trybunału, przewidywana umowa nie może wejść w życie, chyba że nastąpi jej zmiana lub rewizja Traktatów. - Kontrola następcza w trybie skargi o stwierdzenie nieważności decyzji Rady wyrażającej zgodę na związanie Unii umową lub w trybie pytania prejudycjalnego 11

12 - umowa UE jest aktem PM oraz aktem instytucji np. może być przedmiotem pytania prejudycjalnego - umowa UE może być bezpośrednio stosowana dwustopniowy test/ (87/75 Bresciani pkt 16) TSUE bada: 1/ ducha, systematykę i brzmienie postanowienia umowy (the spirit, the general scheme and the wording, l'esprit, l'économie et les termes) oraz 2/ czy zawiera ono jednoznaczne i precyzyjne zobowiązanie, którego wykonanie nie wymaga przyjmowania dodatkowych środków prawnych - obowiązek przychylnej interpretacji ma zastosowanie wywodzony jest z art. 216 (2) TFUE - niektóre postanowienia umów UE wymagają implementacji - decyzje organów powołanych umowami bezpośrednio stosowane, obowiązek przychylnej interpretacji ma zastosowanie 12

13 Umowy mieszane - stronami są UE/WE i państwa członkowskie - wiążą UE w całości, chyba że z umowy wynika szczegółowy podział kompetencji między państwa członkowskie i UE - TSUE ma kompetencje do interpretacji umów mieszanych, o ile przedmiotowe postanowienie umowy nie wchodzi w zakres kompetencji wyłącznych państw członkowskich - W sprawach wchodzących w zakres kompetencji dzielonych TSUE ma wyłączne kompetencje do interpretacji umów 13

14 Umowy wielostronne zawarte przez państwa członkowskie - nie są częścią prawa UE - wyj. umowy zawarte przez wszystkie państwa czł. przed ustanowieniem WE/UE lub przed przystąpieniem do UE, jeśli kompetencję w danej dziedzinie powierzono później UE = doktryna sukcesji funkcjonalnej zastosowana po raz pierwszy do GATT TSUE interpretuje prawo UE w świetle umów zawartych przez wszystkie państwa członkowskie np. Konwencja MOP nr 100 w sprawie równości wynagrodzeń, Konwencja o prawach dziecka 20 że taki punkt widzenia narzuca się, tym bardziej iż wspólnotowe akty dotyczące tej kwestii, o których będzie mowa przy odpowiedzi na drugie pytanie, wdrażają art. 119 poprzez rozszerzenie ścisłego kryterium takiej samej pracy, zgodnie zresztą z postanowieniami Konwencji nr 100 w sprawie równości wynagrodzeń Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1951 r., której art. 2 mówi o równości wynagrodzeń za pracę równej wartości (43/75 Defrenne 1976) 14

15 - Art. 351 (2) TFUE państwa czł. zobowiązane do wyeliminowania niezgodności między swoimi umowami m. i prawem UE Artykuł 351(1) Postanowienia Traktatów nie naruszają praw i obowiązków wynikających z umów zawartych przed 1 stycznia 1958 roku lub, wobec Państw przystępujących, przed datą ich przystąpienia, między jednym lub większą liczbą Państw Członkowskich, z jednej strony, a jednym lub większą liczbą państw trzecich, z drugiej strony. Odwołania w Traktatach - preambuła do TUE odesłanie w Europejskiej Karty Społecznej z 1961 r. - art. 3 (5) TUE cele UE przyczynia się do przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych (KNZ) - art. 21 TUE działania zewnętrzne UE KNZ, Akt końcowy z Helsinek, Karta Paryska - Art. 6 TUE Europejska Konwencja Praw Człowieka (EKPC) - Art. 78 (1) - Konwencja genewska z 1951 r. i Protokół z 1967 r. dotyczące statusu uchodźców/ wspólna polityka w dziedzinie azylu, ochrony uzupełniającej i tymczasowej ochrony, mającą na celu przyznanie odpowiedniego statusu każdemu obywatelowi państwa trzeciego wymagającemu międzynarodowej ochrony oraz mającą na celu zapewnienie przestrzegania zasady non refoulement musi być z nimi zgodna 15

16 UE związana jest międzynarodowym prawem zwyczajowym T-115/94 Opel Austria GmbH v. Austria TSUE stwierdził, że: 1/ zasada dobrej wiary (art. 18 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 r. obowiązek nieudaremniania przedmiotu i celu umowy) obowiązuje WE/UE 2/ zasada dobrej wiary w prawie międzynarodowym wynika z zasady ogólnej prawa UE - ochrony uprawnionych oczekiwań!!!, W sytuacji gdy Wspólnoty złożyły dokumenty zatwierdzenia umowy międzynarodowej i gdy data wejścia w życie tej umowy jest znana, podmioty gospodarcze mogą powoływać się na zasadę ochrony uzasadnionych oczekiwań, aby sprzeciwić się wydaniu przez instytucje w okresie poprzedzającym wejście w życie tej umowy międzynarodowej jakichkolwiek aktów sprzecznych z postanowieniami umowy, które po jej wejściu w życie mają wobec nich bezpośrednią skuteczność. C-366/10 Air Transport Association of America - jednostka może powołać się na zasady międzynarodowego prawa zwyczajowego w celu zbadania ważności aktu UE 16

17 Problemy 1/ Prawo WTO è - TSUE nie jest bezpośrednio skuteczne - decyzje organów rozstrzygania sporów WTO nie są bezpośrednio skuteczne 2/ Karta Narodów Zjednoczonych/doktryna sukcesji funkcjonalnej 3/ Europejska Konwencja Praw Człowieka 17