Oprac. A. Zalepa. Zaburzenia osobowości

Transkrypt

1 Oprac. A. Zalepa Zaburzenia osobowości

2 Definicje Osobowość - wieloczynnikowa struktura dynamiczna, która integruje i reguluje zachowanie się człowieka oraz jego relacje ze światem zewnętrznym Zaburzenia osobowości - utrwalone wzorce zachowań, odbiegające od przeciętnych wzorów przyjętych w danej kulturze, a charakteryzujące się mało elastycznymi reakcjami na różne sytuacje indywidualne i społeczne oraz trudnościami w wielu zakresach funkcjonowania psychologicznospołecznego.

3 Dwa systemy diagnostyczne: System diagnostyczny Światowej Organizacji Zdrowia Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD 10 (1992) System diagnostyczny Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego Podręcznik Diagnostyczny i Statystyczny Zaburzeń Psychicznych - DSM-IV (1994)

4 Grupy zaburzeń osobowości wg ICD-10: Swoiste zaburzenia osobowości Mieszane i inne zaburzenia osobowości Trwałe zmiany osobowości, nie wynikające z uszkodzenia ani choroby mózgu

5 Grupy zaburzeń osobowości wg DSM-IV A cechująca się dziwacznością i ekscentrycznością zachowań zaburzenia schizotypowe, schizoidalne i paranoidalne B cechująca się dramatycznością, nadmierną emocjonalnością i niekonsekwentnymi zachowaniami (zaburzenia antyspołeczne, histrioniczne i z pogranicza) C cechująca się lekliwością i bojaźliwością (zaburzenia osobowości unikającej, zależnej i obsesyjno-kompulsyjnej)

6 Osobowość paranoiczna Epidemiologia: 0,5-1% populacji 10-20% pacjentów psychiatrycznych Częściej u mężczyzn Częściej u krewnych chorych na schiozofrenię lub zaburzenia urojeniowe

7 ICD wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie 2. tendencja przeżywania długotrwale przykrości 3. podejrzliwość, ujmowanie obojętnych działań otoczenia jako wrogich lub pogardliwych 4. sztywne poczucie własnych praw 5. podejrzenia dotyczące wierności 6. przecenianie własnego znaczenia 7. pochłonięcie wyjaśnieniami wydarzeń

8 DSM - IV 1. pozbawiona wystarczających podstaw podejrzliwość, że jest wykorzystywany, krzywdzony lub oszukiwany przez innych. 2. zaabsorbowanie bezpodstawnymi wątpliwościami co do lojalności przyjaciół lub wspólników i co do tego, czy są oni godni zaufania 3. niechęć do zwierzania się innym, spowodowana nieuzasadnionym lękiem, że informacje te zostaną użyte przeciw niemu w złych intencjach 4. odczytywanie ukrytych, poniżających lub groźnych znaczeń z niezłośliwych uwag lub zdarzeń 5. ciągłe noszenie urazów, czyli niewybaczanie zniewag, krzywd lub afrontów 6. dostrzeganie ataków na siebie, swój charakter czy reputację, które nie są widoczne dla innych, oraz szybkie reagowanie na nie gniewem lub przechodzeniem do kontrataku 7. powtarzające się nieusprawiedliwione podejrzenia, dotyczące wierności współmałżonka lub partnera seksualnego

9 Osobowość schizoidalna Epidemiologia: 0,5-1% populacji Częściej u mężczyzn Częściej u krewnych chorych na schiozofrenię

10 ICD brak lub znikome działania służące przyjemności 2. chłód emocjonalny 3. ograniczona zdolność wyrażania emocji wobec innych 4. niezainteresowanie pochwałami i krytyką 5. brak zainteresowania doświadczeniami sexuanymi 6. preferencja samotnictwa 7. pochłonięcie introspekcją 8. brak bliskich związków 9. niewrażliwość wobec norm społecznych

11 DSM - IV 1. brak ochoty na oraz przyjemności z bliskich związków, wliczając w to bycie członkiem rodziny 2. niemal ciągłe wybieranie zajęć samotniczych 3. małe o ile jakiekolwiek zainteresowanie doświadczeniami erotycznymi z innymi ludźmi 4. czerpanie przyjemności z niewielu o ile jakichkolwiek rodzajów zajęć 5. brak bliskich przyjaciół lub powierników innych niż bezpośredni krewni 6. wrażenie bycia obojętnym na pochwały czy krytyki wygłaszane przez innych 7. okazywanie chłodu emocjonalnego, dystansu lub spłaszczonej uczuciowości

12 Osobowość schizotypowa Epidemiologia: 0,5-3% populacji Częściej u krewnych chorych na schizofrenię Wyższa zgodność u bliźniąt jednojajowych niż dwujajowych (33% vs. 4%)

13 DSM - IV 1) sądy odnoszące z wyłączeniem urojeń odniesienia 2) dziwne przekonania lub myślenie magiczne 3) niezwykłe doznania zmysłowe 4) Dziwaczność myślenia i wypowiedzi 5) podejrzliwość lub nastawienie urojeniowe 6) Niedostosowany lub sztywny afekt 7) Dziwaczne, niezwykłe lub ekscentryczne zachowanie lub wygląd 8) brak bliskich przyjaciół lub osób zaufanych innych niż krewni pierwszego stopnia 9) nadmierny lęk społeczny, który nie zmniejsza się w relacjach z osobami znajomymi

14 osobowość dyssocjalna Epidemiologia: 3% populacji ogólnej do 75% więźniów Częściej u mężczyzn (2:1-7:1)

15 ICD nieliczenie się z uczuciami innych 2. lekceważenie norm 3. niemożność utrzymania związków 4. niski próg wyzwalania agresji 5. brak poczucia winy 6. skłonność do obwiniania innych

16 DSM - IV 1) Niemożność podporządkowania się normom społecznym oraz respektowania obowiązującego prawa 2) przebiegłość objawiająca się w ponawiających się kłamstwach, używaniu pseudonimów lub oszukiwaniu innych dla osobistych korzyści albo przyjemności 3) impulsywność bądź niezdolność do planowania naprzód 4) drażliwość i agresja przejawiające się w powtarzalnych bójkach lub napaściach fizycznych 5) lekkomyślne lekceważenie bezpieczeństwa własnego lub innych 6) Ciągły brak odpowiedzialności wyrażający się niezdolnością do utrzymywania stałej pracy lub dotrzymywania zobowiązań finansowych 7) Brak poczucia winy, obojętność lub usprawiedliwianie ranienia, złego traktowania lub okradania innych

17 Osobowość chwiejna emocjonalnie

18 typ impulsywny ICD - 10 : 1. Skłonność do działań impulsywnych bez uwzględnienia konsekwencji 2. Skłonność do kłótliwego zachowania 3. Łatwość wybuchania gniewem lub przemocą 4. Trudność podtrzymania działań, które nie wiążą się z natychmiastową nagrodą 5. nastrój niestabilny lub kapryśny

19 Pograniczne zaburzenie osobowości Epidemiologia: Ok. 2% (1,2-4,6%) populacji U 90% pacjentów rozpoznaje się dodatkowo jedno u 40% dwa inne zaburzenia psychiczne Częściej u kobiet

20 ICD Zaburzony obraz siebie 2. Skłonność do angażowania się w intensywne i niestabilne związki 3. Próby uniknięcia doświadczenia porzucenia 4. Samouszkodzenia 5. Uczucie pustki

21 DSM - IV 1. gorączkowe wysiłki uniknięcia rzeczywistego lub wyimaginowanego odrzucenia 2. niestabilne i intensywne związki interpersonalne, 3. zaburzenia tożsamości: wyraźnie i uporczywie niestabilny obraz samego siebie lub poczucia własnego ja 4. impulsywność w co najmniej dwóch sferach, które są potencjalnie autodestrukcyjne 5. groźby samobójcze albo działania o charakterze samookaleczającym 6. Niestabilność emocjonalna 7. Uczucie pustki 8. Nieadekwatna do sytuacji złość lub trudności z jej kontrolowaniem

22 Osobowość histrioniczna Epidemiologia: 2-3% populacji ogólnej 10-15% pacjentów Częściej u kobiet

23 ICD teatralność 2. sugestywność 3. płytka uczuciowość 4. Powierzchowna i chwiejna uczuciowość 5. poszukiwanie docenienia (bycie w centrum) 6. niestosowna uwodzicielskość 7. koncentracja na atrakcyjności fizycznej

24 DSM - IV 1. brak poczucia komfortu w sytuacjach, w których nie jest się w centrum uwagi 2. interakcje z innymi charakteryzujące się często niestosownymi zachowaniami prowokacyjnymi 3. przejawianie szybko zmieniających i płytkich emocji 4. wykorzystywanie wyglądu fizycznego do zwracania na siebie uwagi innych 5. styl wypowiedzi nadmiernie barwny i wyrazisty 6. teatralność, wyolbrzymianie ekspresji emocji 7. podatność na sugestie 8. uważanie związków za bardziej intymne, niż są one w rzeczywistości

25 Osobowość narcystyczna Epidemiologia: 0,4% populacji ogólnej Częściej u mężczyzn

26 DSM - IV 1. wyolbrzymione poczucie własnego znaczenia 2. zaabsorbowanie fantazjami o nieograniczonych sukcesach, władzy, błyskotliwości, pięknie lub idealnej miłości 3. wiara, że jest się kimś szczególnym oraz wyjątkowym i można być zrozumianym przez inne podobne osoby, wybitne lub o wysokim statusie 4. wymaganie nadmiernego podziwu 5. poczucie wyjątkowych uprawnień 6. wykorzystywanie innych do osiągnięcia własnych celów 7. brak empatii: 8. częsta zazdrość o innych lub wiara, że inni są zazdrośni o nas 9. okazywanie arogancji i wyniosłych zachowań lub postaw

27 Osobowość anankastyczna Epidemiologia: 1% populacji ogólnej do 10% pacjentów psychiatrycznych Częściej u mężczyzn

28 ICD nadmiar wątpliwości 2. pochłonięcie przez szczegóły 3. perfekcjonizm (przeszkadza w wypełnianiu zadań) 4. nadmierna sumienność 5. Koncentracja na produktywności wykluczająca przyjemności 6. pedanteria, uległość wobec konwencji 7. sztywność i upór 8. sądzenie, że inni podporządkują swoja aktywność sposobom działania pacjenta

29 DSM - IV 1. zaabsorbowanie szczegółami, regułami, porządkiem, organizacją lub harmonogramami do stopnia, w którym tracony jest podstawowy sens działalności 2. okazywanie perfekcjonizmu kolidującego z finalizowaniem zadań 3. nadmierne poświęcenie się pracy i wydajności ze szkodą dla wolnego czasu oraz przyjaźni 4. zbytnia sumienność, skrupulatność i mała elastyczność w kwestiach moralnych, etycznych oraz dotyczących wartości 5. niezdolność do wyrzucania zużytych lub bezwartościowych przedmiotów 6. niechęć do delegowania zadań lub pracy na innych, jeśli nie poddadzą się w pełni narzuconym przez nas sposobom ich wykonania 7. skąpy styl wydawania pieniędzy na siebie i na innych 8. okazywanie sztywności i uporu

30 Osobowość obsesyjno-kompulsywna Zaabsorbowanie porządkowaniem, perfekcjonizmem, kontrolą umysłową i interpersonalną kosztem elastyczności, otwartości i skuteczności. 1. osoba jest pochłonięta porządkowaniem, planowaniem, ustalaniem szczegółów; 2. wykazuje perfekcjonizm upośledzający jej efektywność działania; 3. nadmiernie poświęca się pracy i wydajności, wyrzekając się rozrywek i kontaktów z innymi; 4. jest nadmiernie sumienna, skrupulatna i zupełnie sztywna w kwestiach moralności i zasad; 5. nie jest w stanie pozbyć się starych, zużytych przedmiotów, nawet wtedy gdy nie mają wartości sentymentalnej; 6. niechętnie zleca zadania innym; 7. wykazuje skąpstwo a pieniądze traktuje jak zabezpieczeni przez ewentualną katastrofą; 8. przejawia sztywność i upór.

31 Osobowość unikająca Epidemiologia: 0,5-1% populacji ogólnej do 10% pacjentów psychiatrycznych Z jednakową częstością u obu płci

32 ICD stałe napięcie i niepokój 2. poczucie nieatrakcyjności indywidualnej 3. Nadwrażliwość na krytykę 4. niechęć do wchodzenia w związki 5. ograniczony styl życia zapewnianie sobie fizycznego bezpieczeństwa 6. unikanie kontaktów społecznych z obawy przed krytyką, odrzuceniem

33 DSM - IV 1. unikanie działalności zawodowej, która wymaga znaczących kontaktów interpersonalnych, spowodowane obawami przed krytyką lub odrzuceniem 2. niechęć do wiązania się z innymi ludźmi, z wyjątkiem niektórych lubianych osób 3. powściągliwość w związkach intymnych spowodowana obawą przed zostaniem zawstydzonym lub wykpionym 4. zaabsorbowanie krytyką w sytuacjach społecznych 5. powstrzymywanie się przed wchodzeniem w nowe relacje interpersonalne z powodu poczucia niedostosowania 6. postrzeganie siebie jako osoby nieprzystosowanej, nieatrakcyjnej, gorszej od innych 7. niezwykła niechęć do podejmowania ryzyka lub do angażowania się w nowe działania, ponieważ mogą one okazać się kłopotliwe.

34 Osobowość zależna Epidemiologia: 0,7% populacji ogólnej Częściej u kobiet

35 ICD dozwalanie innym na przejmowanie odpowiedzialności za swoje decyzje 2. podporządkowywanie potrzeb potrzebom innych 3. niechęć do stawiania wymagań osobom, od których jest się zależnym 4. obawa przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie 5. obawa przed opuszczeniem 6. ograniczona zdolność podejmowania decyzji bez radzenia się innych

36 DSM - IV 1. trudność podejmowania codziennych decyzji bez ciągłych rad i wsparcia ze strony innych 2. potrzeba, żeby inni brali na siebie odpowiedzialność za większość istotnych sfer życia 3. trudności w wyrażaniu niezadowolenia z innych spowodowane obawą przed utratą wsparcia lub aprobaty 4. trudności w inicjowaniu projektów lub robieniu czegoś samemu 5. nadmierne starania w celu uzyskania wsparcia psychicznego ze strony innych, prowadzące do ofiar polegających na robieniu rzeczy nieprzyjemnych 6. poczucie niewygody lub bezradności, kiedy jest się samemu, wynikające z obaw co do bycia zdolnym do zaopiekowania się samym sobą 7. poszukiwanie nowych związków jako źródeł opieki i wsparcia, gdy bliskie związki się kończą 8. Nieuzasadnione obawy przed porzuceniem

37 Leczenia zaburzeń osobowości: Psychoterapia indywidualna i/lub grupowa

38 Piśmiennictwo: A. Bilikiewicz Psychiatria-podrecznik dla studentów; Warszawa 2003 Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne Kraków-Warszawa 1998 H.I. Kaplan, B.J. Sadock, V.A. Sadock; Psychiatria kliniczna; Wrocław 2004 M. G. Gelder, J.J. Lopez-Ibor, N. Andreasen New Oxford Textbook of Psychiatry ;Oxford University Press 2003

39 Dziękuje za uwagę Oprac. A. Zalepa