SYSTEMY OPERACYJNE. Białostocka. Politechnika. Wydział Elektryczny Katedra Elektrotechniki Teoretycznej i Metrologii

Transkrypt

1 bez ś pliki obok z Politechnika Białostocka Wydział Elektryczny Katedra Elektrotechniki Teoretycznej i Metrologii Materiały pomocnicze do zaj przedmiotu SYSTEMY OPERACYJNE Kod przedmiotu: W02007 Ćwiczenie pt. INTERFEJS U YTKOWNIKA W SYSTEMIE WINDOWS 2000, FUNKCJE API, KOMPONENTY VCL Instrukcja numer 5 dr in Ŝ. Jarosław Forenc 1. HISTORIA SYSTEMU MICROSOFT WINDOWS Microsoft rozpocz ł prace zwizane z opracowaniem Interface Manager (którego nazw później zmieniono na Microsoft Windows) we wrześniu 1981 r. Głównym celem tych prac było opracowanie graficznego interfejsu uŝytkownika pozwalaj cego ujednolicid i obsług programów oraz uwolni uŝytkownika od konieczno ści dostosowywania parametrów obrazu i drukarki do aktualnie uŝywanej aplikacji. Microsoft ogłosił premier Windows na listopad 1983 r., ale wielokrotnie j przesuwano i w październiku 1984 r. została oficjalnie przełoŝona na połow 1985 r. Testowe egzemplarze Microsoft Windows 1.0 ukazały si w czerwcu 1985 r., a do sprzedaŝy program trafił w listopadzie 1985 r. (Windows 1.01). Historia powstawania kolejnych wersji systemu Microsoft Windows przedstawiona jest w skróconej postaci w Tabeli 1. wygl Tabela 1. Historia systemu Microsoft Windows Wersja Data Uwagi Windows 1.0 czerwiec wersja testowa dla firm i prasy fachowej, - graficzny interfejs uŝytkownika z rozwijanym w dół menu, dzielonymi oknami i obsług myszki, - okna moŝna ustawia siebie, ale nie kaskadowo, - zminimalizowane programy wyświetlane w postaci ikon, - niezaleŝna od sprz tu obsługa grafiki i drukarki, - system zawiera programy: MS-DOS Executive, Calendar, Cardfile, Notepad, Terminal, Calculator, Lock, Reversi, Control Panel, Print Spooler, Cliboard, Write, Paint, - program Paint pozwala tworzy grafik i zapisywa w formacie.msp, - wielozadaniowo wywłaszczenia, umoŝliwiaj ca prac wielu programów w tym samym obszarze pamici. Windows pierwsza wersja, która trafiła do sprzedaŝy. Windows 1.03 sierpie 1986 Windows 1.03 z DLL Windows 1.04 Windows 2.0 Windows/ stycze kwiecie monochromatyczn - obsługa rozszerzonej klawiatury i ustawie midzynarodowych, - dodane rozmiary czcionek 14-, 18- i 24-pt TimesRoman, - dodany sterownik dla drukarki Postscript. - wersja z DLL (Device Driver Library Volume I), - obsługa nowych urz oraz Adobe PostScript. dze (karty graficzne, drukarki, myszy) Białystok 2007 Systemy operacyjne Strona 2 z 36

2 pliki ś wykonywania Ŝ 16 ś wykorzystania ś wykorzystania i ś wydruku, (np. ś ś uruchomienia ś przemieszczania ś uruchamiania nakładania ś ś uruchamiania ś z oraz ś i oraz ś logowania ś uruchamiania ś wyboru umieszczone Windows Windows/386 Windows/286 Windows/ Windows/ marzec moŝliwo si na siebie okien, przesuwania, skalowania i ustawiania kaskadowo, - moŝliwo programów DOS-owych pod nadzorem Windows za pośrednictwem plików PIF, - obsługa EMS (Expanded Memory Suport) i DDE (Dynamic Data Exchange), - program SMARTDrive (disk-cache), - zmieniony format czcionek ekranowych.fon, - moŝliwo ikon po pulpicie, - nowe aplikacje: Excel, Word for Windows, Corel Draw, PageMaker, Micrografix Designer, - dodanie kilku opcji w panelu sterowania: Printer Timeouts, Mouse Acceleration. - Windows 2.0 otrzymuje nazw Windows/ moŝliwo równocześnie kilku aplikacji (DOS) w pamici rozszerzonej (extended memory), - nowy mechanizm wielozadaniowo ści bez wywłaszczenia dziki zastosowaniu procesora Intel (Windows/386), - przydzielenie poszczególnym aplikacjom zadanego odcinka czasu procesora pozwala na pewn automatyzacj pracy wielozadaniowej. - nowy sterownik HIMEM.SYS pozwalajcy załadowa kodu do obszaru pierwszych 64 kb extended memory, zwalniajc w ten sposób ok. 50 kb pamici podstawowej, - obsługa nowych drukarek i innych urzdze kart graficznych). Windows nowe sterowniki drukarek, zwikszona prdko Windows Windows 3.00a Windows 3.00a Multimedia Extension interfejs u - trójwymiarowe okien, kb w trybie ni - przyjaźniejszy Ŝytkownika przyciski polece elementy sterujce powyŝej mo pami Ŝliwo ci - praca w trybie chronionym (protected mode, 286), - mo do 16 MB pami Ŝliwo ci rozszerzonym 386, - obsługa sieci, - przebudowany panel sterowania, zaawansowany system pomocy hipertekstowej, - obsługa trybów graficznych w wi kolorach, cej - nowe programy: Program Manager i File Manager, - nowe okienka dialogowe i czcionki systemowe. - poprawione problemy i błdy, szczególnie zwizane z sieci, DDE, prac w systemach z mał ilości pamici, procedur instalacyjn, obsług rozszerzonego zestawu znaków dla drukarek. - dodane nowe sterowniki do obsługi komponentów multimedialnych, - wprowadzony Media Control Interface (MCI), - rozszerzony panel sterowania o wygaszacz ekranu, sterownik karty graficznej, joystick, instalacj sterowników, dźwiki systemowe i MIDI mapping, - nowe akcesoria: MPC Alarm Lock, Media Player, Sound Recorder, Music Box - odtwarzacz CD. cz Windows Windows for Workgroups Windows NT Windows Windows for Workgroups Windows NT Windows NT Windows skalowalne czcionki True Type, - rozszerzone moŝliwości multimedialne, - technika łczenia i osadzania obiektów OLE (Object Linking and Embedding), - dodanie grupy Autostart, w której mog by ikony programów uruchamianych przy starcie systemu, - lepsza ochrona przed wzajemnym oddziaływaniem na siebie aplikacji, - dostpny jako upgrade lub pełen pakiet, - ulepszony Setup, moŝliwo wersji: Express, Custom i Network, - podrcznik uŝytkownika w wersji komputerowej. - zintegrowana obsługa sieci peer-to-peer, ale bez protokołu TCP/IP. - dostpny w dwóch wersjach: - Windows NT 3.1 Workstation, - Windows NT 3.1 Advanced Server, - pierwsza w pełni 32-bitowa architektura Windows, - pierwszy pełny system Microsoft Windows, - pełna wielozadaniowo wywłaszczeniem, - 32-bitowe adresowanie liniowe i 32-bitowa arytmetyka całkowita. - sieciowy system operacyjny dla ubogich, - uaktualnione sterowniki i pliki systemowe, - moŝliwoczenia 32-bitowego dostpu do dysku twardego, - wysyłanie faksów, - moŝliwo niektórych aplikacji 32-bitowych po zainstalowaniu dodatku Win32s, - obsługa Novell NetWare. ś wł - dostpny w dwóch wersjach: - Windows NT 3.51 Server, - Windows NT 3.51 Workstation, - moŝliwo aplikacji MS-DOS i Windows 3.x za pomoc specjalnego podsystemu emulacji, - konieczno do systemu po wciśniciu kombinacji klawiszy Ctrl+Alt+Del, - konta i grupy uŝytkowników, - sterowniki urzdze usługi jako lista programów, które moŝna włcza wyłcza. - całkowicie zmienione środowisko graficzne, - wielozadaniowo ś, wielow tkowo 32-bitowe adresowanie liniowe, - moŝliwo wikszości programów stworzonych dla rodziny Windows 3.x, - na pulpicie moŝna umieszcza i katalogi, a nie tylko ikony zminimalizowanych programów, - menu start, pulpit, sterowniki Plug & Play, protokół TCP/IP. Systemy operacyjne Strona 3 z 36 Systemy operacyjne Strona 4 z 36

3 ś aktywowania ś systemu: systemu USB, 2003 Ŝ 2 Windows NT Windows 95 OSR2 sierpie 1996 Windows dostpny w dwóch wersjach: - Windows NT 4.0 Server, - Windows NT 4.0 Workstation, - nowy interfejs uŝytkownika, zbliŝony do Windows 95, - brak obsługi multimediów. - poprawki do systemu Windows 95 (OSR2 - OEM Service Release 2), - wprowadzenie FAT32 (obsługa dysków o pojemnościach wikszych ni GB), - obsługa urzdze - wbudowana przegldarka stron WWW - Internet Explorer, - nowe aplikacje: Imaging i Windows Messaging. - technologia Acvtive Desktop, czyli zintegrowanie obsługi pulpitu z sieci WWW, - zmiana Pomocy Windows na Hiperpomoc bdc składnikiem Microsoft Internet Explorer. Windows 98 SE poprawione bł dy z poprzedniej edycji. Windows Windows 2000 Datacenter Edition Windows ME Windows XP Windows XP Service Pack 1 Windows XP Media Center Windows XP Tablet PC Windows XP 64-bit listopad listopad wyst puje w wersjach: - Windows 2000 Professional - Windows 2000 Server - Windows 2000 Advanced Server - bezpieczny proces logowania do systemu, - usunicie moŝliwości uruchamiania programów w trybie MS-DOS, - brak przetwarzania plików CONFIG.SYS i AUTOEXEC.BAT przy starcie systemu, - szybsze uruchamianie systemu, - rozszerzenia moŝliwości w zakresie multimediów, - udostpnienie nowych programów narzdziowych, - nowe mechanizmy poprawiaj ce stabilno SFP (System File Protection) i System Restore. - dostpny w wersjach: - Windows XP Home Edition - Windows XP Professional - konieczno systemu, - zintegrowany program do nagrywania CD - zmiana interfejsu uŝytkownika. Windows Server 2003 Windows Small Business Server 2003 Windows XP Service Pack 2 Windows XP Media Center wrzesie październik 2004 Windows XP x Windows Fundamentals for Legacy PC Windows Vista beta 1 Windows Compute Cluster Server 2003 Windows Vista druga połowa (Europa) - dost pny w wersjach: - Windows Server 2003 Web Edition - Windows Server 2003 Standard Edition - Windows Server 2003 Enterprise Edition - Windows Server 2003 Datacenter Edition - Windows Server 2003 Enterprise 64-bit Edition - Windows Server 2003 Datacenter 64-bit Edition - menu Start identyczne jak w Windows XP. - dodanie Centrum zabezpiecze Windows, - blokowanie wyskakujcych okienek w programie Internet Explorer - aktualizacja Zapory systemu Windows - optymalizacje aktualizacji automatycznych - technologie Bluetooth - Windows Media Player 9 - aktualizacja programu DirectX - zbudowany na bazie Windows XP Home Edition, - ułatwia dostp do cyfrowych zbiorów zdj, muzyki, filmów DVD, telewizji oraz internetowych usług, - system obsługiwany za pomoc bezprzewodowej klawiatury lub specjalnego pilota bitowy system operacyjny, - przeznaczony do stworzenia oraz zarzdzania klasterem komputerów z 64-bitowymi procesorami. - rozbudowane centrum bezpiecze stwa, - trójwymiarowy interfejs graficzny Aero, - odmieniony wygld, - wersja 64-bitowa - bardzo duŝe wymagania sprz towe, - funkcje wyszukiwania i aktualizacji, - UAC - User Account Control, - Microsoft Defender - moduł chronicy przed spyware em, - wystpuje w wersjach: - Windows Vista Home Basic - Windows Vista Home Premium - Windows Vista Business - Windows Vista Ultimate - Windows Vista Enterprise - Windows Vista Starter (tylko na rynki rozwijajce si ). Systemy operacyjne Strona 5 z 36 Systemy operacyjne Strona 6 z 36

4 Ŝ w z Ŝ praktycznie Ŝ dla 2. PROGRAMOWANIE W WINDOWS Tworzenie programów dla systemu Windows jest duŝo bardziej złoŝone ni systemu MS-DOS. Wynika to chociaŝby z wikszego skomplikowania samego systemu operacyjnego Windows. Od samego pocz tku głównym jzykiem programowania w Windows był jzyk C i interfejs API (ang. Application Programming Interface). API jest to zbiór funkcji systemu operacyjnego Windows pozwalaj cy zbudowa dowoln aplikacj. Funkcje API zostały zaprojektowane dla programistów uŝywaj cych jzyka C\C++, choŝliwe jest programowanie aplikacji takŝe w innych jzykach. Cały Windows opiera swe działanie na kilku bibliotekach DLL, w których zawarte s najbardziej potrzebne funkcje API. Liczba tych funkcji jest bardzo duŝa. Aplikacje API nie potrzebuj do działania Ŝadnych zewn trznych bibliotek (oprócz jawnie dołczonych i znajduj cych si w systemie Windows). Do najwaŝniejszych bibliotek DLL, bez których niemoŝliwe byłoby działanie systemu Windows, nale : mo Windows (m.in. zarz kursorami, menu). wyprowadzanie danych na zewn zarz z poczty sieci funkcje, dzi którym mo korzysta do - USER32.DLL - zawiera funkcje zarzdzy oknami, środowiskiem dzania obsługa wymiany komunikatów pomi dzanie tworzenie i zarzdzanie - GDI32.DLL - zawiera funkcje wspomagaj ce urz trzne (głównie na ekran). dzenia - KERNEL32.DLL zawiera funkcje umoŝliwiaj dzanie pamici ce niskopoziomowymi funkcjami systemu operacyjnego (zarz dzanie, zadaniami, plikami, zasobami). - COMDLG.DLL - zawiera typowe dla Windows kontrolki. - MAPI.DLL - udostpnia funkcje umoŝliwiaj ce korzystanie elektronicznej. - NETAPI32.DLL - dodaje zestaw funkcji, które umo korzystanie Ŝliwiaj i zarz. dzanie - ODBC32.DLL - udost baz Ŝna pnia ki danych zgodnych z ODBC. - WINMM.DLL - dziki funkcjom z tej biblioteki uzyskuje si dostp opcji multimedialnych systemu Windows. W systemie Windows komunikacja uŝytkownika z aplikacj odbywa si poprzez obsług zdarze. Zdarzeniem moŝe bycie przycisku myszki, wciśnicie klawisza, itp. Zdarzenia umieszczane s w kolejce komunikatów. Napisanie nawet prostego programu w systemie Windows jest duŝo bardziej skomplikowane ni systemie MS-DOS. Rozpatrzmy prosty przykład - program wyświetlaj cy tekst Witaj swiecie. klikni W systemie MS-DOS kod programu zajmuje 5 linii: #include <stdio.h> int main(void) printf( Witaj swiecie\n ); return 0; Natomiast w systemie Windows - ponad 50 linii! #include <windows.h> long FAR PASCAL WndProc (HWND, unsigned, WORD, LONG); int PASCAL WinMain(HANDLE hinstance, HANDLE hprevinstance, LPSTR lpszcmdline, int ncmdshow ) static char szappname[] = Window_Hello ; WNDCLASS wndclass; MSG msg; HWND hwnd; if (!hprevinstance ) wndclass.style = CS_HREDRAW CS_VREDRAW ; wndclass.lpfnwndproc = WndProc; wndclass.cbclsextra = 0; wndclass.cbwndextra = 0; wndclass.hinstance = hinstance; wndclass.hicon = LoadIcon(NULL,IDI_APLICATION); wndclass.hcursor = LoadCursor(NULL, IDC_ARROW ); wndclass.hbrbackground = GetStockObject(WHITE_BRUSH ); wndclass.lpszmenuname = NULL; wndclass.lpszclassname = szappname; RegisterClass(&wndClass); hwnd = CreateWindow(szAppName, "THE WINDOW_HELLO PROGRAM",WS_OVERLAPPEDWINDOW, CW_USEDEFAULT, CW_USEDEFAULT, CW_USEDEFAULT, CW_USEDEFAULT, NULL, NULL, hinstance, NULL); ShowWindow(hWnd, ncmdshow); UpdateWindow(hWnd); while (GetMessage(&msg, NULL, 0, 0)) TranslateMessage(&msg ); DispatchMessage(&msg ); return msg.wparam; long FAR PASCAL WndProc (HWND hwnd, WORD message, WORD wparam, LONG lparam) HDC hdc; PAINTSTRUCT ps; RECT rect; switch(message) case WM_PAINT: Systemy operacyjne Strona 7 z 36 Systemy operacyjne Strona 8 z 36

5 ś dodatkowej uproszczenia ś Ŝ otrzymanie ś same hdc = BeginPaint(hwnd, &ps); GetClientRect(hwnd,&rect); DrawText(hdc, "Witaj swiecie",-1, &rect, DT_SINGLELINE DT_CENTER DT_VCENTER); EndPaint(hwnd,&ps); return 0; case WM_DESTROY: PostQuitMessage(0); return 0; return DefWindowProc(hwnd,message,wParam,lParam); A to i tak jeszcze nie wszystko, gdy pliku wykonywalnego wymaga wykonania kilku dodatkowych czynności. Stworzenie programu w jzyku C dla systemu Windows składa si zatem z nastpuj cych etapów: 1. Stworzenie pliku z kodem źródłowym zawieraj cym funkcj WinMain i funkcj okienkow - *.C. 2. Stworzenie skryptu z zasobami (kursory, ikony, mapy bitowe, fonty) - *.RC. 3. Skompilowanie pliku z zasobami *.RC uŝywaj c kompilatora zasobów w wyniku czego powstaje plik *.RES. 4. Stworzenie pliku *.DEF określaj cego atrybuty aplikacji (m.in. rozmiar stosu, segment). 5. Skompilowanie pliku z kodem źródłowym - powstaje plik *.OBJ. 6. Zlinkowanie otrzymanego pliku *.OBJ w celu dołczenia bibliotek jzyka C i systemu Windows. 7. Skompilowanie kompilatorem RC pliku wykonywalnego *.EXE w celu dołczenia do programu zasobów *.RES. Pojawiła si zatem konieczno tworzenia oprogramowania dla systemu Windows. Borland w kompilatorze 3.1 wprowadził bibliotek OWL (ang. Object Windows Library), która upraszczała tworzenie programu, a zwłaszcza obsług komunikatów. Pierwszym środowiskiem typu RAD (ang. Rapid Application Development) - błyskawicznego tworzenia aplikacji był Visual Basic opracowany przez Microsoft. Niestety kompilator ten miał kilka istotnych wad: - zastosowany jzyk Basic nie był zbyt dobry i lubiany przez programistów, m.in. nie było w nim zaimplementowane programowanie obiektowe, - programy pracowały wolno, - nie generował plików wykonywalnych, lecz plik *.EXE z pseudokodem, do uruchomienia programu konieczna była obecno biblioteki, np. VBRUN300.DLL. 6 7 za C. Kolejnym programowania Pascal, a w zasadzie Object Pascal. Pojawiły jak Delphi, ale oparte na C++ - Visual Basic wykorzystywany był głownie do testowania interfejsu u programy tworzone były i tak w j Ŝytkownika, zyku środowiskiem typu RAD było Delphi opracowane przez Borlanda. W Delphi zastosowano j źniej zyk si wtedy komponenty VCL (ang. Visual Component Library). Niedługo pó Borland opracował analogiczne narzdzie Builder. 3. PODSTAWY BORLAND C++ BUILDER Organizacja ekranu zintegrowanego środowiska Borland C++ Builder Rys. 1. Zintegrowane środowisko Borland C++ Builder 6 Personal. 1 - Menu główne programu. 2 - Pasek narzdziowy. 3 - Paleta komponentów VCL. 4 - Edytor kodu. 5 - Formularz. 6 - Object TreeView. 7 - Inspektor obiektów (ang. Object Inspector). 4 5 Systemy operacyjne Strona 9 z 36 Systemy operacyjne Strona 10 z 36

6 Ŝ ich w Ŝ ś jest na on komponent regulowane z klawisz ś samodzielnego i ś kodu, si ś katalogu w Ŝ z Ŝ na ś kodu Borland C++ Builder polega na a nast doł kodu programu z tym interfejsem (przy czym tworzony jest na komponenty umieszczone s Skrywaj stopniu z kodowania podstawowych mo komponentu okre si Stworzenie programu w środowisku zaprojektowaniu interfejsu uŝytkownika pnie cz zwi czeniu generowana jest środowisko). Interfejs uŝytkownika zanego automatycznie przez formularzu. Formularze odpowiadaj poszczególnym oknom działajcego programu. Na formularzu umieszcza si poszczególne elementy interfejsu uŝytkownika (np. menu, przyciski, listy wyboru, okienka edycyjne). Elementy te nazywane s komponentami. Wszystkie dostpne na palecie komponentów i symbolizowane przez ikonki. Komponenty podzielone zostały na 9 grup (kart). Komponenty zbudowane s tak, aby łatwe było ich wielokrotne u one w sobie znaczn cz przez Ŝycie. co programista zwolniony jest w duŝym funkcji programu. Istnieje tak zaprojektowania Ŝe Ŝliwo komponentu. Dla ka : Ŝdego śla (ang. Properties) - s na formularzu. z komponentem. pewne zdarzenia z komponentem w systemie Windows, np. - Wła to pewne cechu komponentu, np. nazwa, ściwości kolor, połoŝenie - Metody (ang. Methods) - s to funkcje, które wykonuj pewne operacje zwizane - Zdarzenia (ang. Events) - s to funkcje obsługuj ce OnClick - naciśni cie zwizane przycisku myszki na komponencie. i zdarzenia umieszczone s by widoczne w kodzie programu podczas jego chcemy umie klikamy na formularzu w miejscu, w którym ma by przenosi zmienia wy w Inspektorze obiektów s uaktualniane. Je klikniemy myszk zostan istniej tzw. komponenty niewidoczne, które na etapie programie nie s widoczne w interfejsie Wła w Inspektorze obiektów. ściwości Zachowanie komponentów mo przez Właściwo Ŝe ści w oknie Inspektora obiektów lub bezpośrednio wykonywania. Je na formularzu, to klikamy na śli ści nim myszk, a nastpnie chcemy umieści umieszczony. Je formularzu kilka takich samych śli komponentów to wybrany komponent klikamy na palecie komponentów z wci tym klawiszem Shift. Wszystkie dodawane do formularza komponenty śni umieszczane s równie okienku Object TreeView. Komponenty, które s umieszczone na formularzu mo rozmiary, itp. Ŝna, W takim przypadku Właściwo na ści świetlane bie na formularzu poza śli co komponentami, to w Inspektorze obiektów wy wła świetlone ściwości samego formularza. Poza komponentami, które tworz widoczny interfejs u tak Ŝytkownika, Ŝe projektowania reprezentowane s przez odpowiednie ikony, natomiast w działaj bezpo cym Ŝytkownika, a jednak spełniaj średnio u zadania nie mniej waŝne od komponentów widzialnych. Przykładem takich komponentów s m.in. okienka dialogowe i menu. Pierwszy program Umieszczamy na formularzu przycisk - Button. W Inspektorze obiektów, we własności Caption wpisujemy tekst Koniec. Wpisany tekst pojawia si równie przycisku. Nastpnie klikamy dwukrotnie na przycisku. Otwiera si okienko z edytorem kodu i ju wpisanym fragmentem programu - funkcj o nazwie Button1Click. Funkcja ta jest wywoływana w momencie, gdy uŝytkownik naciśnie ten przycisk. Pomidzy nawiasami klamrowymi wpisujemy wywołanie funkcji Close(). void fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) Close(); Teraz program naleŝy skompilowa uruchomi. W tym celu moŝemy: - wcisn F9, - wybra menu Run Run, - klikn ikonk w pasku narzdziowym oznaczon zielonego trójk ta. myszk symbolem Program jest bardzo prosty - naciśnicie przycisku oznaczonego Koniec powoduje zakoczenie programu. Pomidzy formularzem a kodem programu moŝemy przełcza uŝywaj c myszki lub wciskaj c klawisz F12. Zapisujemy program na dysku: File Save All (Shift+Ctrl+S). Uwaga: wszystkie pliki najlepiej jest zapisa oddzielnym katalogu. Po zapisaniu plików zawarto jest nastpuj ca: - PROJECT1.BPR - główny plik projektu posiadaj cy okre ślon struktur (plik tekstowy). - PROJECT1.CPP - kod źródłowy projektu (plik tekstowy) zawieraj cy funkcj WinMain czyli odpowiednik funkcji main w programach MS-DOS. Plik ten tworzony jest automatycznie przez środowisko i nie powinien by bezpośrednio modyfikowany. Jego zawarto nastpuj ca: #include <vcl.h> #pragma hdrstop USEFORM("Unit1.cpp", Form1); WINAPI WinMain(HINSTANCE, HINSTANCE, LPSTR, int) try Application->Initialize(); Application->CreateForm( classid(tform1), &Form1); Application->Run(); catch (Exception &exception) Application->ShowException(&exception); Systemy operacyjne Strona 11 z 36 Systemy operacyjne Strona 12 z 36

7 ś tego ten ś ś pliku catch (...) try return 0; throw Exception(""); catch (Exception &exception) Application->ShowException(&exception); - PROJECT1.RES - skompilowany plik zasobów (ang. Resources). Jest to plik binarny. - UNIT1.CPP - kod źródłowy modułu zwizany z formularzem Form1, zawiera m.in. funkcj Button1Click. Jeśli w projekcie istnieje wicej formularzy to dla kaŝdego z nich tworzony jest plik UNITx.CPP. Zawarto pliku jest nastpuj ca: / #include <vcl.h> #pragma hdrstop #include "Unit1.h" #pragma package(smart_init) #pragma resource "*.dfm" TForm1 *Form1; fastcall TForm1::TForm1(TComponent* Owner) : TForm(Owner) void fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender) Close(); - UNIT1.H - plik nagłówkowy zawieraj cy m.in. deklaracj klasy TForm1 zwizanej z formularzem Form1. Jeśli jesteśmy w edytorze kodu to moŝemy otworzy plik wciskaj c klawisz Ctrl+F6 lub klikajc prawy klawisz myszki i wybieraj c z menu kontekstowego pierwsz opcj : Open Source / Header File. Zawarto pliku jest nastpuj ca: / #ifndef Unit1H #define Unit1H #include <Classes.hpp> #include <Controls.hpp> #include <StdCtrls.hpp> #include <Forms.hpp> class TForm1 : public TForm published: // IDE-managed Components TButton *Button1; void fastcall Button1Click(TObject *Sender); private: // User declarations // User declarations fastcall TForm1(TComponent* Owner); ; extern PACKAGE TForm1 *Form1; #endif - UNIT1.DFM - plik opisujcy formularz wraz z komponentami. Jest to plik tekstowy. Zawarto jest nastpuj ca: object Form1: TForm1 Left = 192 Top = 107 Width = 696 Height = 480 Caption = 'Form1' Color = clbtnface Font.Charset = DEFAULT_CHARSET Font.Color = clwindowtext Font.Height = -11 Font.Name = 'MS Sans Serif' Font.Style = [] OldCreateOrder = False PixelsPerInch = 96 TextHeight = 13 object Button1: TButton Left = 304 Top = 256 Width = 75 Height = 25 Caption = 'Button1' TabOrder = 0 OnClick = Button1Click end end Jeśli ponownie skompilujemy program, to na dysku pojawi pliki: - PROJECT1.EXE - wykonywalny plik wynikowy. si dodatkowe - PROJECT1.OBJ - skompilowany plik PROJECT1.CPP z kodem wynikowym (plik binarny). - PROJECT1.TDS - plik zawieraj cy informacje symboliczne dla Turbo Debuggera (ang. TDS - Table Debug Symbols). Jest to plik binarny, tworzony, gdy włczona jest opcja Debug information na zakładce Compiler w menu Project Options. - UNIT1.OBJ - skompilowany plik UNIT1.CPP z kodem wynikowym (plik binarny). Systemy operacyjne Strona 13 z 36 Systemy operacyjne Strona 14 z 36

8 ś komponentu. ś w ś w czcionki stałe ś komponentu. ś komponentu. wy wybrany Ŝ wszystkie tylko ustawiona Po kompilacji plik wynikowy PROJECT1.EXE zajmuje ok. 25 kb. Niestety bdzie go moŝna uruchomi na komputerze, na którym zainstalowany jest Borland C++ Builder, gdy wymagane biblioteki ładowane s dynamicznie podczas jego uruchamiania. Dołczenie do pliku wynikowego bibliotek wymaga wyłczenia opcji Use Dynamic RTL w menu Project Options (zakładka Linker) (zob. Rys. 2) oraz zaznaczenia opcji Build with runtime packages na zakładce Packages. - Hint - tekst podpowiedzi zwizany z komponentem, aby tekst był wyświetlany właściwo ści ShowHint musi by na true. - Left - współrz dna X lewego brzegu komponentu. - Name - nazwa komponentu uŝywana w kodzie programu, standardowo nazwy pochodz od nazwy komponentów, jeśli jest kilka takich samych komponentów to otrzymuj nazwy z kolejnymi numerami. - ShowHint - określa czy ma by świetlany tekst podpowiedzi. - TabOrder - ustala numer kolejnego komponentu w porz dku wyboru klawiszem tabulacji. - TabStop - sygnalizuje, czy dany komponent moŝe by klawisza tabulacji. - Top - definiuje współrz dn - Visible - określa widoczno - Width - szeroko Y górnego brzegu komponentu. za pomoc PołoŜenie komponentu określane jest wzgldem formularza. Lewy górny róg formularza ma współrz dne (1,1). Rys. 2. Zmiana sposobu doł czania bibliotek. Po ponownej kompilacji plik zajmuje ok. 80 kb. Left Top Przegld wybranych właściwo ści komponentów: - Align - połoŝenie komponentu wzgldem rodzica. - BorderStyle - rodzaj ramki komponentu. - Caption - nagłówek (tytuł, treś) komponentu. - Color - kolor tła komponentu (moŝna zastosowa kolor). lub zdefiniowa - Cursor - kształt kursora myszki wyświetlanego w trakcie przesuwania go nad komponentem. - Enabled - blokuje lub odblokowuje dostp do komponentu, komponent zablokowany wyświetlany jest na szaro. posta si sposób: Height - wysoko - Font - okre komponentu (kolor, krój, styl). Rozmiar śla czcionki okre w nast pikselach, śla Size - wysoko pujcy punktach drukarskich, Pitch - szeroko ś). - Height - wysoko Width Rys. 3. Okre ślenie poło Ŝenia i rozmiaru komponentu. Przegl d komponentów w Borland C++ Builder Height Biblioteka komponentów VCL jest w Builderze najwaŝniejszym elementem środowiska programistycznego dla Windows. W wersji Personal dostpne jest 9 kart (Standard, Additional, Win32, System, Internet, Dialogs, Win 3.1, Samples, ActiveX), z których pierwsze dwie omówimy dokładniej. Systemy operacyjne Strona 15 z 36 Systemy operacyjne Strona 16 z 36

9 w inne lub przypisane rysunek. Karta Standard Karta Additional Komponenty karty Standard (Rys. 4) reprezentuj sterujce systemu Windows. podstawowe elementy Karta ta jest rozszerzeniem karty Standard. Rys. 4. Paleta komponentów - Standard. Frames - ramka, kontener na inne komponenty. MainMenu - menu główne aplikacji. Komponent ten nie jest widoczny w trakcie działania aplikacji. PopUpMenu - menu podrczne (kontekstowe) wywoływane prawym przyciskiem myszy, moŝe by do dowolnego innego komponentu. Label - etykieta, statyczny tekst na formularzu. Edit - okienko edycyjne. Memo - edycja wielu wierszy tekstu. Button - przycisk. CheckBox - pole wyboru. RadioButton - pole wyboru, umoŝliwia wybór tylko jednej spośród wielu opcji. ListBox - lista elementów, które moŝna zaznacza wybiera. ComboBox - lista rozwijalna z elementami, które moŝna zaznacza lub wybiera. ScrollBar - pasek przewijania. GroupBox - grupowanie innych elementów, np. RadioButton, CheckBox. RadioGroup - grupowanie obiektów RadioButton. Panel - prostok tny obszar, na którym moŝna umieszcza komponenty. Wykorzystywany bywa jako np. pasek narzdzi. ActionList - udostpnia zestawy akcji pozwalaj ce na wywoływanie funkcji obsługi zdarze określonej sekwencji. Rys. 5. Paleta komponentów - Additional. BitBtn - przycisk, na którym moŝna umieści SpeedButton - przycisk uŝywany w paskach narzdziowych. MaskEdit - okienko edycyjne umoŝliwiaj ce maskowanie i filtrowanie danych wprowadzanych z klawiatury. StringGrid - arkusz składajcy si z komórek edycyjnych rozmieszczonych w wierszach i kolumnach. DrawGrid - arkusz umoŝliwiaj cy graficzne przedstawienie danych nie bdcych tekstami. Image - umoŝliwia wyświetlenie na formularzu pliku graficznego (bitmapa, ikona lub metaplik). Shape - figura geometryczna (jedna z kilku prostych). Bevel - wybrzuszony lub wkl sły prostok trójwymiarowo ści. ScrollBar - przewijane okienko. t posiadaj cy cechy CheckListBox - poł czenie listy i pola wyboru: CheckBox. Splitter - uŝywany z Panelem do rozdzielania formy na kilka niezaleŝnych czści. StaticText - tekst na formularzu, odpowiednik komponentu Label. ControlBar - komponent odpowiedzialny za obsług paska narz dzi. ApplicationEvents - umoŝliwia przechwytywanie zdarze generowanych przez aplikacj (m.in. wyj tków). ValueListEditor - komponent umoŝliwiaj cy edycj łacuchów znaków w postaci: Nazwa Warto LabeledEdit - połczenie komponentów: Label i Edit. ColorBox - komponent ComboBox z nazwami kolorów. ś. Systemy operacyjne Strona 17 z 36 Systemy operacyjne Strona 18 z 36

10 tylko w warunki laboratoryjnych instrukcje po urz peryferyjnych. LITERATURA: [1] A. Williams: Programowanie Windows Czarna ksiga, Helion, Gliwice, [2] G. Nebbett: Windows NT/2000 Native API. Leksykon, Helion, Gliwice, [3] W. Zychla: Windows oczami programisty, Mikom, Warszawa, [4] Ch. Petzold: Programowanie Windows, Wydawnictwo Read Me, Warszawa, [5] J. Hollingworth, B. Swart, M. Cashman, P. Gustavson: C++ Builder 6. Vademecum profesjonalisty", Helion, Gliwice, [6] A. Daniluk: C++Builder 5. Kompendium programisty", Helion, Gliwice, [7] K. Reisdorph: C++ Builder 6 dla kaŝdego", Helion, Gliwice, [8] M. Dorobek: C++ Builder. Podrcznik", Mikom, Warszawa, [9] E. Bott: Windows 2000 Professional dla kaŝdego, Helion, Gliwice, [10] D.A. Solomon, M.E. Russinovich: MS Windows 2000 od środka, Helion, Gliwice, [11] W. Boswell: Windows 2000 Server. Vademecum profesjonalisty, Helion, Gliwice, [12] GUIdebook: Graphical User Interface gallery - [13] Graphical User Interface Gallery - [14] Historia Graficznych Systemów Operacyjnych - Wymagania BHP do praktycznej realizacji jest dost na pracy nale zapozna przestrzega zasad: czy urz dost na stanowisku laboratoryjnym s istnieje taka mo nale dostosowa na ergonomi Warunkiem przyst wiczenia pienia zapoznanie si z instrukcj BHP i instrukcj przeciw po oraz Ŝarow przestrzeganie zasad w nich zawartych. Wybrane urzdzenia pne stanowisku laboratoryjnym mog posiada stanowiskowe. Przed rozpocz z instrukcjami stanowiskowymi Ŝy ciem wskazanymi przez prowadz cego. W trakcie zaj naleŝy pujcych Sprawdzi, cym na fizyczne uszkodzenie. dzenia pne w stanie kompletnym, nie wskazuj dze Sprawdzi cze Je stanowiska do Ŝeli Ŝliwoś, Ŝy własnych potrzeb, ze wzgl. Monitor komputera ustawi du stał w sposób zapewniaj i wygodn obserwacj dla wszystkich cy członków zespołu. prawidłowo poł ś si nast Załczenie komputera moŝe si odbywa wyraŝeniu zgody przez prowadz cego. Zabronione jest dokonywanie jakichkolwiek przełcze urzdzeniach oraz wymiana elementów składowych pod napiciem. Konfiguracja sprz tu (np. konfiguracja systemu operacyjnego, ustawienie parametrów monitora) moŝe si odbywacznie w porozumieniu z prowadz cym zajcia. W trakcie pracy z komputerem zabronione jest spoŝywanie posiłków i picie napojów. W przypadku zaniku napicia zasilajcego naleŝy niezwłocznie wyłczy komputer i monitor z sieci elektrycznej. Stwierdzone wszelkie braki w wyposa Ŝeniu stanowiska oraz nieprawidłowo ści w funkcjonowaniu sprz tu naleŝy przekazywa prowadz cemu zajcia. W przypadku zakoczenia pracy naleŝy zakoczy przez wydanie polecenia wylogowania. Zamkni cie systemu operacyjnego moŝe si odbywa na wyraźne polecenie prowadz cego. wył sesj Systemy operacyjne Strona 19 z 36 Systemy operacyjne Strona 20 z 36

11 jak Ŝ inicjalizacji. obiekt DODATEK A WPROWADZENIE DO PROGRAMOWANIA OBIEKTOWEGO Przypomnienie wiadomo ści o strukturach Struktury - s zestawami elementów róŝnych typów, zgrupowanymi pod jedn nazw. Struktury słu zatem do reprezentacji złoŝonych obiektów róŝnych danych. Deklaruj c struktur własn nazw. wprowadzamy nowy typ danych, któremu moŝemy nada struct nazwa nazwa typu strukturalnego opis_pola; opis_pola; opis pól struktury (ma tak... posta deklaracje zmiennych) opis pola; ; W deklaracjach wewn trz struktury nie moŝe by Deklaracja struktury określa typ danych, a nie zmienn wic nie nastpuje przydział pamici. Przykład (deklaracja struktury i zmiennej strukturalnej) struct samochod char marka[30]; int rocznik; double cena; ; struct samochod auto1; (C, C++) samochod auto2; (C++) Odwołania do pól struktury sam struct samochod char marka[30]; int rocznik; double cena; auto3;. (kropka) - operator bezpośredniego wyboru pola, -> - operator pośredniego wyboru pola (zmienne wskaźnikowe). Przykład auto1.rocznik = 2003; auto1.cena = 55000; Programowanie obiektowe Program komputerowy opisuje w pewien sposób rzeczywisto odniesieniu do sposobu definiowania przedmiotów wystpuj cych w rzeczywisto ści wykształciły si dwa zasadnicze podejścia: PROCEDURALNE - tworzymy struktur zawieraj c parametry definiuj ce przedmiot i jego stan, a odseparowane funkcje określaj jego właściwo ści struct punkt int x,y; ; void rysuj(struct punkt p) // ciało funkcji Definicja klasy słowo kluczowe nazwa klasy OBIEKTOWE ś. W - dane definiuj ce przedmiot i metody (funkcje składowe) określaj ce jego właściwo ści umieszczamy we wspólnym miejscu - klasie class PUNKT int x,y; void rysuj(void); ; class nazwa_typu // ciało klasy, czyli okreslenie z czego składa si ; średnik klasa Zmienne powyŝszego typu nazywa si obiektami. Jeśli chcemy utworzy powyŝszej klasy, to podobnie jak przy deklaracji innych zmiennych podajemy nazw typu i nazw obiektu: nazwa_typu x; - obiekt klasy nazwa_typu nazwa_typu *y; - wskaźnik na obiekty typu nazwa_typu Przykład PUNKT x; PUNKT *y; Systemy operacyjne Strona 21 z 36 Systemy operacyjne Strona 22 z 36

12 umieszczane danych. z lub ś wywołane Składniki klasy Składnikami klasy mog by: - dane (dane składowe, pola, atrybuty) - oznaczaj w strukturach, Przykład char imie[20]; char nazwisko [30]; ; to samo co pola Do danych w klasie odwołujemy si w taki sam sposób jak w strukturach do jej pól: obiekt.dana wskaźnik->dana osoba x,*y; x.wiek = 15; y = &x; y->wiek = 20; - funkcje (funkcje składowe, metody) - s to funkcje operujce na danych składowych klasy, Przykład char imie[20]; char nazwisko [30]; void zapisz(char *i, char *n, int w); ; Do funkcji w klasie odwołujemy si obiekt.funkcja(argumenty) wskaźnik->funkcja(argumenty) osoba x,*y; x.zapisz( Jan, Kowalski,30); y = &x; y->zapisz( Adam, Kowalski,25); - funkcja w taki sam sposób jak do jej danych. Deklaracje danych i funkcji mog by w klasie w dowolnej kolejności. NiezaleŜnie od miejsca zdefiniowania składnika wewn trz klasy - składnik znany jest w całej definicji klasy. Prawa dostpu do składników klasy Dla składników klasy (danych i funkcji) określa si trzy prawa dost pu: - private (prywatne) - oznacza, Ŝe funkcje i dane klasy dostpne s tylko z wn trza klasy. Dla danych oznacza to, Ŝe tylko funkcje bdce składnikami klasy mog te dane odczytywa do nich co zapisywa. Dla funkcji oznacza to, Ŝe mog one zosta tylko przez inne funkcje składowe tej klasy (oraz tzw. funkcje zaprzyja źnione), - public (publiczne) - komponenty publiczne s ogólnie dostpne, moŝna si do nich odwoływa wn trza klasy lub spoza klasy tak samo jak do pól struktur lub funkcji, - protected (zabezpieczone) - dostp jest taki sam jak dla private, ale dodatkowo s one dostpne dla klas wywodz cych si od tek klasy (dziedziczenie). PowyŜsze trzy etykiety (private, public, protected) moŝna umieszcza w dowolnej kolejności, mog one powtarza. Domyślnie wszystkie składowe s prywatne. Definicja klasy nie definiuje obiektu - nie przydziela pamici. W definicji klasy nie moŝna inicjowa Definiuj c kilka obiektów danej klasy w pamici przydzielane jest miejsce dla wszystkich danych, natomiast funkcje s w pamici tylko jednokrotnie. Funkcje składowe klasy maj dostp do wszystkich jej danych i funkcji. Definiowanie funkcji składowych wewn trz klasy funkcja zdefiniowana wewn trz klasy jest funkcj inline, tzn. Ŝe podczas kompilacji char imie[20]; wszdzie tam, gdzie wystpuje wywołanie char nazwisko[30]; funkcji zostanie wstawiony jej kod void zapisz(char *i, char *n, int w) strcpy(imie,i); strcpy(nazwisko,n); wiek = w; void drukuj(void) printf( %s %s, wiek: %d\n,imie,nazwisko,wiek); ; si Systemy operacyjne Strona 23 z 36 Systemy operacyjne Strona 24 z 36

13 kilka nie definicje Definiowanie funkcji składowych poza klas char imie[20]; char nazwisko[30]; void zapisz(char *i, char *n, int w); void drukuj(void); ; deklaracje funkcji void osoba::zapisz(char *i, char *n, int w) strcpy(imie,i); strcpy(nazwisko,n); wiek = w; void osoba::drukuj() printf("%s %s, wiek: %d\n", imie, nazwisko, wiek); void osoba::zapisz(char *i, char *n, int w) strcpy(imie,i); strcpy(nazwisko,n); wiek = w; void osoba::drukuj(void) printf( %s %s, wiek: %d\n,imie,nazwisko,wiek); Zazwyczaj definicje klas umieszcza si w plikach nagłówkowych *.h, natomiast definicje funkcji składowych w plikach *.cpp. Pliki *.h dołcza si do plików *.cpp dyrektyw #include nazwa.h. W plikach nagłówkowych nie mog wystpowa funkcji, chyba, Ŝe s one umieszczone bezpośrednio w klasie. Przykład (zastosowanie prostej klasy) #include <stdio.h> #include <conio.h> #include <string.h> private: char imie[20]; char nazwisko[30]; void zapisz(char *i, char *n, int w); void drukuj(); ; :: - operator zakresu, pokazuje do jakiej klasy naleŝy funkcja int main() osoba os1; os1.zapisz("jan","kowalski",30); os1.drukuj(); getch(); return 0; Funkcje wywoływane s na rzecz konkretnego obiektu. Do wn trza funkcji przekazywany jest niejawnie wskaźnik do tego obiektu. Tym adresem funkcja inicjalizuje swój wskaźnik zwany this. Zatem funkcja zapisz ma posta: void osoba::zapisz(char *i, char *n, int w) strcpy(this->imie,i); strcpy(this->nazwisko,n); this->wiek = w; Konstruktor private: char imie[20]; char nazwisko[30]; osoba(char *i,char *n,int w); void drukuj(void); ; - konstruktor słuŝy do nadania wartości pocz tkowych obiektowi (cho tylko), - wywoływany jest w momencie tworzenia obiektu, - moŝe mie wariantów czyli róŝn liczb parametrów (przeładowanie), Systemy operacyjne Strona 25 z 36 Systemy operacyjne Strona 26 z 36

14 jawnie nawet osoba::osoba(char *i,char *n,int w) strcpy(imie,i); strcpy(nazwisko,n); wiek = w; Przykład bez konstruktora: z konstruktorem: lub Destruktor osoba os1; os1.zapisz( Jan, Kowalski,30); - nazwa konstruktora jest taka sama jak nazwa klasy, - dla konstruktora nie określamy typu zwracanej wartości (nie moŝe tam wystpi void). osoba os1( Jan, Kowalski,30); osoba os1 = osoba( Jan, Kowalski,30); private: char imie[20]; char nazwisko[30]; osoba(char *i,char *n,int w); ~osoba(void); void drukuj(void); ; osoba::~osoba()... - destruktor wywoływany jest wtedy, gdy obiekt jest likwidowany (destruktor moŝna wywoła - nie spowoduje on jednak usunicia obiektu), - jego nazwa jest taka sama jak nazwa klasy, ale przed jego nazw umieszcza si znak ~, - zadaniem destruktora jest posprz tanie po obiekcie, np. zwolnienie pamici, - dla destruktora nie określamy typu zwracanej wartości. Przykład (zastosowanie konstruktora i destruktora) #include <stdio.h> #include <conio.h> #include <string.h> private: char *imie; char *nazwisko; osoba(char *i, char *n, int w); ~osoba(); void drukuj(); ; osoba::osoba(char *i, char *n, int w) imie = new char[strlen(i)+1]; nazwisko = new char[strlen(n)+1]; strcpy(imie,i); strcpy(nazwisko,n); wiek = w; osoba::~osoba() delete imie; delete nazwisko; void osoba::drukuj() printf("%s %s, wiek: %d\n",imie,nazwisko,wiek); int main() osoba os1("jan","kowalski",30); os1.drukuj(); getch(); return 0; Systemy operacyjne Strona 27 z 36 Systemy operacyjne Strona 28 z 36

15 operacje dodatkowe Przykład (zastosowanie konstruktora i destruktora) #include <stdio.h> #include <conio.h> #include <string.h> class test char name[15]; test(char *); ~test(); ; test::test(char *n) strcpy(name,n); printf("konstruktor obiektu: %s \n",name); test::~test() printf("destruktor obiektu: %s \n",name); int main() test t1("t1"), t2("t2");; getch(); test t3("t3"); getch(); getch(); return 0; Dziedziczenie Dziedziczenie jest to technika pozwalaj c na definiowanie nowej klasy przy wykorzystaniu klasy jucej. Dziedziczenie polega na przejmowaniu jednej klasy (klasy bazowej, podstawowej) przez inn klas (klas pochodn ). Przy dziedziczeniu, w skład obiektów klasy pochodnej automatycznie wchodz pola klasy bazowej, a do obiektów klasy pochodnej moŝemy stosowa zdefiniowane przez funkcje składowe klasy bazowej. Ŝ istniej Przykład Klasa podstawowa (bazowa) char *imie; char *nazwisko; osoba(char *i,char *n,int w); ~osoba() void drukuj(); ; class student : public osoba Klasa pochodna klasy osoba class student : public osoba char *wydzial; int semestr; ; student(char *i,char *n, int w,char *wy,int s); ~student() void drukuj(); void promocja(); lista pochodzenia nazwa klasy podstawowej sposób dziedziczenia (specyfikator dost pu) W klasie pochodnej moŝna zdefiniowa dane składowe, dodatkowe funkcje składowe oraz dane i funkcje o takich samych nazwach jak w klasie podstawowej (dane i funkcje z klasy podstawowej s zasłaniane). Jeśli nie podamy sposobu dziedziczenia, to domyślnie bdzie to private. Sposób dziedziczenia klasa podstawowa sposób dziedziczenia private protected public private protected private protected protected public private protected public Podczas dziedziczenia nie s przypisania =. Przykład dziedziczone: konstruktor, destruktor i operator student st1( Jan, Kowalski,20, WE,2); - deklaracja obiektu st1.drukuj(); - wywołanie funkcji z klasy student st1.osoba::drukuj(); - wywołanie funkcji z klasy osoba Systemy operacyjne Strona 29 z 36 Systemy operacyjne Strona 30 z 36

16 ś wywołania MoŜliwe jest dziedziczenie wielokrotne, tzn. klasa pochodna moŝe by podstawow dla innej klasy. Przykład (zastosowanie dziedziczenia) #include <stdio.h> #include <conio.h> #include <string.h> private: char *imie; char *nazwisko; osoba(char*,char *,int); ~osoba(); void drukuj(); ; klasa podstawowa (bazowa) klasa pochodna class student : public osoba private: char *wydzial; int semestr; student(char *,char *,int,char *,int); ~student(); void drukuj(); void promocja(); konstruktor klasy osoba ; osoba::osoba(char *i, char *n, int w) imie = new char[strlen(i)+1]; nazwisko = new char[strlen(n)+1]; strcpy(imie,i); strcpy(nazwisko,n); wiek = w; osoba::~osoba() destruktor klasy osoba delete imie; delete nazwisko; klas void osoba::drukuj() printf("%s %s, Wiek: %d,",imie,nazwisko,wiek); student::student(char *i,char *n,int w,char *wy,int s) : osoba(i,n,w) wydzial = new char[strlen(wy)+1]; strcpy(wydzial,wy); semestr = s; lista inicjalizacyjna konstruktora klasy student::~student() delete wydzial; destruktor klasy student void student::drukuj() osoba::drukuj(); printf(" Wydzial: %s, Semestr: %d.\n",wydzial,semestr); void student::promocja() semestr++; int main() student st1("jan","kowalski",20,"we",2); st1.drukuj(); st1.promocja(); st1.drukuj(); st1.osoba::drukuj(); getch(); return 0; konstruktor klasy student student zawieraj ca wywołanie konstruktora klasy podstawowej (osoba) Jako pierwszy zostanie wywołany konstruktor klasy podstawowej (osoba) a po nim konstruktor klasy pochodnej (student) Kolejno destruktorów jest odwrotna w stosunku do konstruktorów - jako pierwszy jest wywoływany destruktor klasy student, a po nim destruktor klasy osoba. Systemy operacyjne Strona 31 z 36 Systemy operacyjne Strona 32 z 36

17 z ś argumentów. inny priorytetu praktycznie obiekt przeładowane tylko ś klasy. Przeładowanie operatorów w klasie Przeładowanie operatora polega na nadaniu mu specjalnego znaczenia w momencie, gdy stoi on obok obiektu jakiej Przeładowanie operatora dokonuje si definiuj c własn funkcj o postaci: słowo kluczowe nazwa operatora (np. +, -, itp.) typ_zwracany (argumenty) // ciało funkcji jako co najmniej jeden z argumentów musi wystpi klasy zdefiniowanej przez uŝytkownika MoŜna przeładowa wszystkie operatory. Nie moŝna wymy śla swoich operatorów. Nie moŝna zmienia operatorów. Automatycznie tworzone s operatory: przypisania ( = ), pobrania adresu ( & ), new i delete (tworzenie i usuwanie obiektów). Ten sam operator moŝna przeładowa wielokrotnie, ale za kaŝdym razem funkcja operatorowa musi mie typ lub kolejno Operatory mog by jako funkcja globalna lub jako funkcja składowa klasy. Funkcja globalna macierz operator - (macierz mac1, macierz mac2) macierz wynik(mac1.size); for (int i=0;i<mac1.size;i++) for (int j=0;j<mac1.size;j++) *(wynik.m+i*wynik.size+j)=*(mac1.m+i*mac1.size+j) -*(mac2.m+i*mac2.size+j); return wynik; Aby funkcja globalna mogła korzysta zaprzyja źnion z klas : pól prywatnych klasy musi by friend macierz operator - (macierz, macierz); umieszczone w definicji klasy. funkcj Funkcja składowa klasy macierz macierz::operator - (macierz mac2) macierz wynik(size); for (int i=0;i<size;i++) for (int j=0;j<size;j++) *(wynik.m+i*wynik.size+j) = *(m+i*size+j) - *(mac2.m+i*mac2.size+j); return wynik; Do funkcji przekazywany jest tylko jeden argument (drugi), pierwszy przekazywany jest domyślnie przez wskaźnik this. Funkcja operatorowa, która jest składow klasy wymaga, aby obiekt stojcy po lewej stronie operatora był obiektem tej klasy. Operatory >> i << moŝna przeładowywa jako funkcje globalne. Przykład (klasa wykonuj ca operacje na macierzach kwadratowych) #include <iostream.h> #include <conio.h> #include <stdlib.h> #include <time.h> class macierz private: int size; /* rozmiar macierzy */ int *m; /* wskaznik na macierz */ macierz(int); /* konstruktor */ macierz(macierz &); /* konstruktor kopiujacy */ ~macierz(); /* destruktor */ void generuj(int,int); macierz operator + (macierz); friend macierz operator - (macierz, macierz); friend ostream & operator << (ostream &, macierz); ; macierz::macierz(int n) size = n; m = new int[n*n]; for (int i=0;i<size;i++) for (int j=0;j<size;j++) *(m+i*size+j) = 0; konstruktor klasy macierz (z dynamicznym przydziałem pami ci) Systemy operacyjne Strona 33 z 36 Systemy operacyjne Strona 34 z 36

18 macierz::macierz(macierz &mac) size = mac.size; konstruktor kopiujcy niezbdny do m = new int[size*size]; prawidłowego wykonania przypisania A=B, for (int i=0;i<size;i++) gdy A i B s obiektami klasy macierz for (int j=0;j<size;j++) *(m+i*size+j) = *(mac.m+i*size+j); macierz::~macierz() delete m; void macierz::generuj(int a, int b) srand(time(null)); funkcja generujca elementy for (int i=0;i<size;i++) macierzy z zakresu <a,b> for (int j=0;j<size;j++) *(m+i*size+j) = rand()%(b-a+1)+a; ostream & operator << (ostream &ekran, macierz mac) for (int i=0;i<mac.size;i++) przeładowanie operatora << poza klas for (int j=0;j<mac.size;j++) cout << *(mac.m+i*mac.size+j) << " "; cout << endl; return ekran; macierz macierz::operator + (macierz mac) destruktor klasy macierz przeładowanie operatora + w klasie macierz wynik(size); for (int i=0;i<size;i++) for (int j=0;j<size;j++) *(wynik.m+i*size+j) = *(m+i*size+j) + *(mac.m+i*size+j); return wynik; macierz operator - (macierz mac1, macierz mac2) macierz wynik(mac1.size); przeładowanie for (int i=0;i<mac1.size;i++) operatora - poza klas for (int j=0;j<mac1.size;j++) *(wynik.m+i*wynik.size+j) = *(mac1.m+i*mac1.size+j) - *(mac2.m+i*mac2.size+j); return wynik; int main() macierz m1(3), m2(3), m3(3); cout << m1 << endl << m2 << endl; m1.generuj(10,20); m2.generuj(-10,10); cout << m1 << endl << m2 << endl; m3 = m1 + m2; cout << m3 << endl; m3 = m1 - m2; cout << m3 << endl; getch(); return 0; LITERATURA: Symfonia C++, tom 1,2,3, Edition 2000, Warszawa, Symfonia C++ standard. Programowanie w j [1] J. Grbosz: [2] J. Gr zyku C++ bosz: orientowane obiektowo, Edition 2000, Warszawa, [3] K. Barteczko: Praktyczne wprowadzenie do programowania obiektowego w j zyku C++, Lupus, Warszawa [4] A. Zalewski: Programowanie w j zykach C i C++ z wykorzystaniem pakietu Borland C++, Wydawnictwo Nakom, Pozna, [5] B. Stroustrup: J zyk C++, WNT, Warszawa, [6] B. Eckel: Thinking In C++. Edycja polska, Helion, Gliwice, Systemy operacyjne Strona 35 z 36 Systemy operacyjne Strona 36 z 36