WARSZAWA miasto ludzi wolnych.

Transkrypt

1 WARSZAWA miasto ludzi wolnych

2 Spis treści Historyczne obiekty i miejsca zaznaczone na mapie 2...Wstęp POCZĄTKI WARSZAWY 3...Narodziny miasta 4...Demokracja szlachecka ZŁOTA WOLNOŚĆ 5...Konfederacja warszawska 6...Wolna elekcja 7...Ustrój Rzeczypospolitej 8...Dobro publiczne ZABORY Edukacja dla wolności 12...Samorząd miejski 14...Konstytucja 3 maja 16...Nauka, kultura i sztuka Warszawskie organizacje społeczne DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE Wolna Warszawa niepodległa Polska 20...Odbudowa demokracji Społeczeństwo obywatelskie 23...Miasto wielu kultur MIASTO NIEZWYCIĘŻONE 24...Jak feniks z popiołów 26...Przeciw komunizmowi 27...Ludzie wolnego ducha 28...Walka o demokrację 30...Zwycięstwo wolności DEMOKRATYCZNA STOLICA 31...Samorząd 32...Warszawa dziś Zamek Królewski... 3 Bazylika archikatedralna pw. Męczeństwa św. Jana Chrzciciela...14 Rynek Starego Miasta...13 Centrum Interpretacji Zabytku... 3 Pomnik Małego Powstańca...25 Collegium Nobilium...11 Pomnik Powstania Warszawskiego...25 Pałac i Ogród Krasińskich... 8 Arsenał...25 Pałac Daniłowiczowski (dawniej Biblioteka Załuskich)... 9 Pałac Jabłonowskich...19 Teatr Narodowy...17 Plac Marszałka Piłsudskiego...29 Ogród Saski...10 Zachęta Narodowa Galeria Sztuki...16 Muzeum Powstania Warszawskiego...25 Metropolitan...34 Pomnik Fryderyka Chopina...33 Budynek Sejmu i Senatu...31 Giełda Papierów Wartościowych...37 Muzeum Fryderyka Chopina...17 Pałac Staszica...11 Bazylika św. Krzyża...17 Uniwersytet Warszawski...26 Pałac Prezydencki...30 Pomnik Adama Mickiewicza...26 Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności...18 Park Fontann...32 Centrum Nauki Kopernik...33 Centrum Nauki Kopernik...33

3

4 Warszawa jest stolicą Polski, kraju leżącego w sercu Europy. Jest to miasto z ponad siedemsetletnią, bogatą historią. Podczas II wojny światowej zniszczona w blisko 85% stolica odrodziła się niczym feniks z popiołów dzięki staraniom całego narodu. Po 44 latach ustroju komunistycznego to tutaj rozegrały się przełomowe wydarzenia zainicjowane przez Solidarność, których finałem były obrady Okrągłego Stołu, pierwsze wolne wybory i zmiany ustrojowe we wschodniej Europie. Warszawa to miasto wolnych ludzi niezależnych, twórczych, o różnorodnych poglądach, wywodzących się z wielu kultur i narodowości, którzy na przełomie wieków tworzyli to miasto, stawali w jego obronie i walczyli o demokrację. Dzięki temu dziś jest to miasto, w którym można wyrażać swoje poglądy, uczestniczyć w życiu kulturalnym, społecznym i politycznym, budując stolicę dynamiczną, nowoczesną o niepowtarzalnej atmosferze. 2

5 POCZĄTKI WARSZAWY Narodziny miasta Początki Warszawy sięgają przełomu XIII/XIV wieku. Położona nad Wisłą jednym z ważniejszych ówczesnych szlaków handlowych Warszawa z biegiem czasu stawała się coraz bardziej znaczącym ośrodkiem polityczno-gospodarczym kraju. Do 1526 roku była grodem książąt mazowieckich, a od 1596 siedzibą królów Polski. Na placu Zamkowym stoi Kolumna Zygmunta III Wazy pomnik króla, który przeniósł stolicę Polski z Krakowa do Warszawy. Zamek Królewski od końca XVI w. siedziba króla i Sejmu, a od 1926 do 1939 roku prezydenta Rzeczypospolitej. Zniszczony podczas II wojny światowej, odbudowany po 1971 roku (do 1988 r.) ze składek społecznych. Przechowywane są w nim insygnia ostatniego króla i władzy prezydenta RP. Obecnie pełni rolę muzeum z bogatą kolekcją malarstwa polskiego i europejskiego (m.in. oryginalne obrazy Rembrandta, prace Bernarda Bellotta zwanym Canaletto). pl. Zamkowy 4, mapa nr 1 Przesławnego Królestwa Polskiego przywileje, konstytucje i zezwolenia urzędowe oraz uznane dekrety dokument opracowany w 1506 roku przez kanclerza wielkiego koronnego, prymasa Jana Łaskiego, który przyczynił się do ujednolicenia systemu prawnego państwa i upowszechnienia znajomości prawa wśród szlachty. Statut Łaskiego to pierwszy polski druk urzędowy zawierający kodyfikację całego ówczesnego prawodawstwa. W Centrum Interpretacji Zabytku można odbyć prawdziwą podróż w przeszłość. Wystawa pokazuje starodawne ryciny i mapy, odkryte przez archeologów miejskie mury, ale przede wszystkim poruszającą historię całkowicie zrujnowanej Starówki, która dzięki niezwykłej determinacji mieszkańców podniosła się z wojennych zgliszczy. Już w 2017 roku ruszy w odświeżonej formie Muzeum Warszawy. W kilkunastu zabytkowych kamienicach przy Rynku Starego Miasta poznamy dzieje stolicy od najdawniejszych czasów, aż po współczesność. ul. Brzozowa 11/13, ciz.muzeumwarszawy.pl, mapa nr 4 3

6 POCZĄTKI WARSZAWY Demokracja szlachecka XVI-wieczna Europa to czasy absolutyzmu królewskiego. W Rzeczypospolitej, związanej unią z Litwą, kwitła demokracja szlachecka, która gwarantowała szlachcie prawo głosowania i decydowania o sprawach państwa. W tym czasie Warszawa stała się centrum politycznym kraju. Tolerancja religijna przyciągała nad Wisłę ludzi różnych kultur, którzy wzbogacali miasto, przyczyniając się do jego rozkwitu. Dokument z 1580 roku, w którym polski król Stefan Batory ustala porządek wyboru burmistrza i rajców miejskich Starej Warszawy. Panorama Warszawy, Ch. Melich, ok

7 ZŁOTA WOLNOŚĆ Konfederacja warszawska W 1572 roku bezpotomnie zmarł ostatni z Jagiellonów, król Zygmunt II August, a rok później zjazd szlachty dzięki porozumieniu obywateli różnych wyznań uchwalił konfederację warszawską, która gwarantowała m.in. wolność wyznania. W czasie, gdy Europa była targana krwawymi wojnami religijnymi, dokument zapewniał Rzeczypospolitej Obojga Narodów pokój wewnętrzny. W 2003 roku w dowód uznania konfederacji warszawskiej dla wkładu w tradycję demokracji wpisano ją na Listę Światową Programu Pamięć Świata. Dokument tzw. konfederacji warszawskiej z 1573 roku gwarantował m.in. swobodę kultu religijnego. Zobowiązywał wszystkich obywateli do zachowania istniejącego porządku prawnego, stanowił o powołaniu nowego króla na drodze wolnej elekcji, czyli wolnego i zgodnego wyboru całej szlachty. 5

8 ZŁOTA WOLNOŚĆ Wolna elekcja W 1573 roku na polach pod Warszawą odbyła się pierwsza wolna elekcja, w wyniku której królem Polski został Henryk Walezy, wybrany przez ponad 40 tys. przedstawicieli szlachty. W czasach rządów absolutnych wolna elekcja była fenomenem ustrojowym w Europie. Przez kolejne dwa stulecia drogą wolnej elekcji zostało wybranych trzynastu władców Rzeczypospolitej. Wybory odbyły się trzynastokrotnie. Fragment obrazu Canaletta z kolekcji na Zamku Królewskim, przedstawiający elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 roku na Woli. Widoczna szopa senatorska, koło rycerskie z chorągwiami województw. 6 Na sejmie koronacyjnym król polski Stefan Batory potwierdza prawa i przywileje polskie, 1576.

9 ZŁOTA WOLNOŚĆ Ustrój Rzeczypospolitej Wolne elekcje przypieczętowały wiodącą rolę stolicy w życiu politycznym kraju. Kluczowe dokumenty uzgodnione w Warszawie przez przedstawicieli szlachty: konfederacja warszawska (1573) i artykuły henrykowskie (1573) oraz zawarta nieco wcześniej (1569) unia z Litwą stanowiły podstawę ustroju Rzeczypospolitej. Akty te gwarantowały m.in.: nietykalność osobistą szlachty, wolność wyznania, wolność podatkową, równość stanu szlacheckiego, a przede wszystkim dawały władzę Sejmowi. Artykuły henrykowskie, 1573 prawa określone przez szlachtę, które musiał podpisać i przestrzegać każdy król Polski wybrany w drodze wolnej elekcji. Nazwa pochodzi od imienia pierwszego króla elekcyjnego Henryka Walezego. Ustawienie Sali Senatorskiej w Zamku Królewskim w okresie bezkrólewia (w tej sali została uchwalona Konstytucja 3 Maja z 1791). 7

10 ZŁOTA WOLNOŚĆ Dobro publiczne Dostęp do słowa drukowanego znacznie zdemokratyzował udział obywateli w życiu społecznym. Z biegiem czasu zaczęły powstawać biblioteki publiczne, w których udostępniono zbiory należące do elity intelektualnej kraju. Udostępniono też społeczeństwu niektóre parki stanowiące własność prywatną arystokracji. Pałac i Ogród Krasińskich jeden z najpiękniejszych polskich pałaców. Zbudowany w XVII wieku, dawniej mieścił się tu Sąd Najwyższy, a teraz archiwum Biblioteki Narodowej. Jego cenne zbiory to m.in. rękopisy Biblioteki Załuskich i Rapperswilskiej, a także inne stare druki cudem ocalałe z pożogi wojennej. Na tyłach pałacu znajduje się Ogród Krasińskich przepiękny, barokowy park miejski udostępniony warszawiakom już w XVIII w. pl. Krasińskich 3/5, mapa nr 8 8

11 ZŁOTA WOLNOŚĆ Medal wybity na otwarcie pierwszej biblioteki publicznej w Warszawie, Biblioteka braci Załuskich założona w 1747 roku przez braci biskupów Andrzeja i Józefa Załuskich, jedna z pierwszych i największych bibliotek publicznych w Europie. Księgozbiór liczył ponad 400 tys. druków i ok. 12 tys. rękopisów. Najcenniejsze z nich to m.in. spuścizna po królach Polski, roczniki i kroniki polskie od XIV wieku. W czasie zaborów została ograbiona przez Rosjan i wszystkie księgi wywieziono do Petersburga. Po I wojnie światowej Polacy odzyskali część kolekcji, którą przeniesiono do Biblioteki Narodowej na placu Krasińskich, gdzie w 1944 roku została w większości spalona przez Niemców. ul. Hipoteczna 2, mapa nr 10 Bibliotekarz Jan Daniel Janocki, uporządkował i skatalogował zbiory Biblioteki Załuskich, które w dniu otwarcia biblioteki liczyły 180 tys. tytułów i zajmowały 29 sal. Józef Andrzej Załuski ( ) Andrzej Stanisław Załuski ( ) 9

12 ZŁOTA WOLNOŚĆ Ogród Saski, XIX wiek. Ogród Saski pierwszy w Polsce i jeden z pierwszych w Europie ogrodów królewskich udostępnionych publiczności. Ogród wzorowany na wersalskim wraz z nieistniejącym dziś pałacem został rozbudowany na polecenie króla Polski Augusta II Mocnego. Ogród królewski był początkowo dostępny jedynie dla dworzan, jednak 27 maja 1727 roku władca otworzył go dla warszawiaków. W Europie zjawisko udostępniania ogrodów prywatnych szerokiej publiczności nasiliło się dopiero po wielkiej rewolucji francuskiej (1789). Park zdobią liczne rzeźby przedstawiające postacie mitologiczne, piękna XIX-wieczna fontanna, wodozbiór w kształcie świątyni. Mapa nr 14 Ogród Saski, dzisiaj. Ogród Saski, jeden z pierwszych w Warszawie kiosków z gazetami pełniący rolę słupa reklamowego. 10

13 ZABORY Edukacja dla wolności W 1772 roku Polska straciła część terytorium na rzecz trzech zaborców Austrii, Prus i Rosji. Obywatele podjęli próby ratowania państwa przed ostatecznym upadkiem. W 1773 roku w Warszawie powstała Komisja Edukacji Narodowej, jedna z pierwszych w Europie państwowych instytucji oświatowych o randze ministerstwa, która m.in. kształtowała świadomość obywatelską i narodową. Stworzyła jednolity system szkolnictwa z językiem polskim jako wykładowym. Stanisław Staszic ( ) wybitny działacz oświeceniowy, ksiądz i patriota. Realizował reformy rolne i społeczne, aktywnie wspierał rozwój szkolnictwa wyższego. Collegium Nobilium założone w XVIII wieku przez zakon pijarów jako szkoła wyższa. Głównym zadaniem Collegium było kształcenie nowego pokolenia Polaków, by przygotować je do przeprowadzenia przebudowy państwa polskiego, co w efekcie przyczyniło się do późniejszych reform oraz uchwalenia Konstytucji 3 maja. Obecnie mieści się tu Akademia Teatralna, a także teatr studencki Collegium Nobilium. ul. Miodowa 22/24, mapa nr 6 Pałac Staszica wybudowany w XIX wieku z fundacji Stanisława Staszica. Obecnie swoje siedziby w pałacu mają: Polska Akademia Nauk oraz Warszawskie Towarzystwo Naukowe. Przed pałacem stoi pomnik Mikołaja Kopernika, wybitnego polskiego astronoma, twórcy teorii dotyczącej obrotu ciał niebieskich, która stanowi jedną z najważniejszych rewolucji naukowych w dziejach ludzkości. ul. Nowy Świat 72, mapa nr 22 11

14 ZABORY Samorząd miejski W pracach nad reformami państwa podczas obrad Sejmu Wielkiego ( ) obywatele miast upatrywali szansę na zwiększenie swojego udziału w życiu publicznym. 2 grudnia 1789 roku, na czele z prezydentem Warszawy Janem Dekertem, mieszczanie udali się do króla w tzw. czarnej procesji i wręczyli mu postulaty zwiększenia kompetencji samorządu miejskiego, które znalazły się w uchwalonym dwa lata później prawie o miastach. Strona z ustawy rządowej ustalającej podstawy ustroju, prawa stanów i zasady organizacji władz Rzeczypospolitej, Czarna procesja (nazwana tak od koloru ubrań uczestników). 12 Publikacja wydana w setną rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja, 1891.

15 ZABORY Rynek Starego Miasta założony na przełomie XIII/XIV wieku, był głównym placem Warszawy organizowano tutaj uroczystości, jarmarki, a także wykonywano wyroki na skazańcach. Do 1817 roku na środku placu, w miejscu, gdzie dziś stoi pomnik Syreny, znajdował się ratusz. Nazwy pierzei Rynku upamiętniają czasy obrad Sejmu Wielkiego z roku i przedstawicieli mieszczan walczących o rozszerzenie praw obywatelskich: Barssa, Kołłątaja, Dekerta i Zakrzewskiego. mapa nr 3 13

16 ZABORY Konstytucja 3 maja 3 maja 1791 roku na Zamku Królewskim w Warszawie uchwalono konstytucję pierwszą w Europie, a drugą na świecie ustawę zasadniczą. Określała ona ustrój kraju jako monarchię konstytucyjną, regulowała obowiązki obywateli, wprowadzała podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Jednak drugi i trzeci, ostateczny rozbiór Polski uniemożliwiły wprowadzenie w życie zapisów tego aktu w 1795 roku Polska zniknęła na 123 lata z mapy Europy. Głównym dążeniem Polaków było odtąd odzyskanie niepodległości, a ostoją polskości stał się m.in. Kościół katolicki. Obraz Jana Matejki przedstawia pochód posłów i króla na ulicy Świętojańskiej idących z Zamku Królewskiego do katedry św. Jana w celu ponownego zaprzysiężenia tekstu Konstytucji 3 maja. Obraz można zobaczyć na Zamku Królewskim. 14 Bazylika archikatedralna pw. Męczeństwa św. Jana Chrzciciela miejsce ślubów, koronacji i pogrzebów królewskich oraz zaprzysięgania aktów politycznych, uchwał sejmowych, w tym Konstytucji 3 maja. Wnętrze archikatedry wypełniają tablice pamiątkowe i epitafia poetów, polityków, działaczy świeckich i duchownych, którzy wpłynęli na rozwój społeczny i gospodarczy kraju. Wśród wybitnych osób spoczywających w kryptach i kaplicach grobowych są m.in.: ostatni król Polski Stanisław August Poniatowski, pisarz Henryk Sienkiewicz, kompozytor i premier Polski Ignacy Jan Paderewski oraz prymas Stefan Wyszyński. ul. Świętojańska 8, mapa nr 2

17 ROZDZIAŁ Uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791 roku (w Sali Senatorskiej na Zamku Królewskim w Warszawie). W okresie komunizmu obchody rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja były zabronione. Na zdjęciu: tłumienie demonstracji przez ZOMO przed Zamkiem Królewskim. 15

18 ZABORY Nauka, kultura i sztuka Wiek XIX i początek XX w Polsce to przede wszystkim czas walk o niepodległość, którym towarzyszyły przemiany społeczne i gospodarcze, rozkwit sztuki i nauki. W tym okresie w Warszawie objawił się muzyczny geniusz Fryderyka Chopina, tu urodziła się i kształciła przyszła noblistka Maria Skłodowska-Curie. Powstały wyższe uczelnie (Uniwersytet Warszawski 1816 r., Politechnika Warszawska 1915 r.) i towarzystwa naukowe. W 1860 roku, z inicjatywy stołecznych społeczników i intelektualistów, powstało Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, a w 1906 Towarzystwo Biblioteki Publicznej. Obie instytucje działają do dziś. Wystawa szkiców artystów polskich na rzecz budowy gmachu dla Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych,1882. Sala Czytelni Głównej w Bibliotece Publicznej przy ulicy Koszykowej. 16 Zachęta Narodowa Galeria Sztuki jest jednym z najstarszych salonów wystawowych w Polsce. Od początku jej istnienia swoje prace prezentowali tu najwybitniejsi artyści polscy i zagraniczni, m.in. Paul Cézanne, Pablo Picasso, Max Ernst czy Jean Dubuffe. Obecnie Zachęta jest najbardziej prestiżową i największą galerią sztuki współczesnej w Polsce. pl. Małachowskiego 3, mapa nr 15

19 ZABORY Teatr Narodowy najstarszy teatr w Polsce, odgrywał ogromną rolę w kształtowaniu świadomości i postaw obywatelskich społeczeństwa. To tu wystawiono Dziady Adama Mickiewicza, które były wielkim wydarzeniem artystycznym i politycznym. Spektakl zdjęto z afisza, co wywołało falę protestów studenckich w 1968 roku. pl. Teatralny 3, mapa nr 12 Tablica pamiątkowa w bazylice św. Krzyża poświęcona Wojciechowi Jastrzębowskiemu. Idea zjednoczonej Europy była bliska Polakom. Wojciech Jastrzębowski, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i uczestnik powstania listopadowego, już 3 maja 1831 roku opublikował dokument pn. Projekt do Konstytucji Europejskiej, czyli przymierza wiecznego między narodami ucywilizowanymi traktat o Europie bez wewnętrznych granic i z jednolitym prawodawstwem. Autor postulował m.in. gwarancję wolności osobistej i wolności słowa dla każdego człowieka, wolność druku, całkowitą tolerancję religijną oraz zniesienie kary śmierci. Krakowskie Przedmieście 3, mapa - nr 23 Muzeum Fryderyka Chopina jedno z najnowocześniejszych, multimedialnych muzeów biograficznych w Europie. Poświęcone najwybitniejszemu polskiemu kompozytorowi Fryderykowi Chopinowi. Mieści się w zabytkowym pałacu Ostrogskich i posiada największą kolekcję chopinianów na świecie. ul. Okólnik 1, chopin.museum/pl, mapa nr 21 17

20 ZABORY Warszawskie organizacje społeczne W XIX wieku Polacy, nie mając własnego państwa, skupili się na działaniach prospołecznych i pomocy wzajemnej. Mieszkańcy Warszawy zakładali liczne organizacje społeczne, wspierające niezależną myśl demokratyczną, stowarzyszenia sportowe, dobroczynne i opiekuńcze. Międzynarodowy wyścig kolarski na warszawskich Dynasach zorganizowany przez Warszawskie Towarzystwo Cyklistów, Niezależne organizacje sportowe działające w Warszawie podczas zaborów zmieniły nie tylko sportowe, ale i społeczno-kulturalne oblicze miasta. Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności założone w XIX wieku, zajmowało się budową przytułków i pomocą ubogim. Stąd wywodzi się tradycja warszawskich organizacji społecznych. ul. Krakowskie Przedmieście 62, mapa nr 27 Członek Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego na Wiśle,

21 DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE Wolna Warszawa niepodległa Polska Rewolucja 1905 roku i I wojna światowa były kolejnymi sprawdzianami solidarności warszawiaków. W 1914 roku powstał Komitet Obywatelski, który po odejściu z Warszawy Rosjan i wejściu Niemców przejął organy władzy. W 1916 roku odbyły się pierwsze wybory do Rady Miejskiej, która stanowiła zaczątek struktur państwowości polskiej. Ostatnie posiedzenie Komitetu Obywatelskiego w Sali Portretowej w Ratuszu, Warszawa, Pochód narodowy na Nowym Świecie, Warszawa, Pałac Jabłonowskich nazywany Starym Ratuszem, ponieważ taką funkcję pełnił przed II wojną światową. Od 1934 roku urzędował tu Stefan Starzyński, niezapomniany prezydent Warszawy, który stworzył długofalową wizję rozwoju architektonicznego, gospodarczego i kulturalnego miasta. W 1939 roku z Ratusza kierował obroną cywilną stolicy. ul. Senatorska 16/18, mapa nr 11 19

22 DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE Odbudowa demokracji W 1918 roku Polska odzyskała niepodległość. Polacy zaczęli budować nowe struktury władzy państwowej i samorządowej, której centrum stała się Warszawa. W 1919 r. odbyły się pierwsze polskie wybory parlamentarne. Wzięły w nich udział po raz pierwszy kobiety, które otrzymały czynne i bierne prawa wyborcze (wcześniej niż Amerykanki czy Francuzki). W tym samym roku odbyły się również pierwsze w niepodległej Polsce wybory do Rady Miasta Warszawy. Nowa konstytucja Rzeczypospolitej, uchwalona w marcu 1921 roku, gwarantowała rozszerzone prawa obywatelskie bez względu na pochodzenia, płeć, narodowość, rasę i religię oraz wolność słowa, sumienia i zrzeszania się. Kobiety agitujące na warszawskiej ulicy w dniu wyborów do Rady Miejskiej w Warszawie, Tygodnik Ilustrowany nr 13/

23 DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE Wybory do Rady Miejskiej w Warszawie, Żona prezydenta RP Michalina Mościcka (pierwsza z lewej) w drodze do lokalu wyborczego przy ulicy Jezuickiej w Warszawie, Komisja wyborcza miasta stołecznego Warszawy podczas przygotowań do wyborów do Sejmu, W pierwszych wyborach do Sejmu z udziałem kobiet w 1919 r. do parlamentu weszło 26 pań. 21

24 DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE Społeczeństwo obywatelskie W Warszawie mieszkańcy włączyli się w budowę lokalnych struktur społecznych. W 1921 roku powstała Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa, która budowała nowoczesne osiedla mieszkaniowe zaprojektowane tak, aby tworzyć więzi społeczne z przedszkolami, placami zabaw, domami kultury. Warszawscy społecznicy dbali o wychowanie młodzieży, ucząc ją zasad demokracji. Janusz Korczak (lekarz, publicysta, społecznik) prowadził warszawskie sierocińce. Na zdjęciu (w środku) ze swoimi wychowankami. Na budowie Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Ognisko przy ulicy Długiej 13 prowadzone przez Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Ulicy, założone przez wielkiego warszawskiego społecznika Kazimierza Lisieckiego, którego wychowankowie nazywali Dziadkiem. 22 Kazimierz Lisiecki Dziadek, założyciel Towarzystwa Przyjaciół Dzieci Ulicy.

25 DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE Miasto wielu kultur Warszawa okresu międzywojennego była miastem wielonarodowym i wielokulturowym jedną trzecią mieszkańców Warszawy stanowiła diaspora żydowska, mieszkali tu również Niemcy, Szwajcarzy, Rosjanie, Węgrzy, Grecy. To bogactwo kultur, tradycji, myśli niezwykle wzbogacało miasto. Zakładali oni swoje organizacje zawodowe i pomocowe, utrzymywali instytucje dobroczynne. W Warszawie kwitło życie kulturalne. Teatr, kino i kabaret przeżywały swój złoty wiek. Wybitny pisarz niemiecki Tomasz Mann podczas spotkania z polskimi intelektualistami w piwnicach Fukiera, na zdjęciu m.in. Julian Tuwim, Jan Lechoń, Ferdynand Goetel, Żydzi podczas spaceru jedną z ulic Warszawy, W przedwojennej Warszawie społeczność żydowska liczyła ponad 350 tys. osób. Fryderyk Járosy, legendarny konferansjer i reżyser (z pochodzenia Węgier, osiadł w Warszawie oczarowany miastem i przyjął polskie obywatelstwo) oraz aktorka Lena Żelichowska w jednej ze scen rewii 100% Bandy w Teatrze Banda,

26 MIASTO NIEZWYCIĘŻONE Jak feniks z popiołów lat po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wybuchła II wojna światowa. 1 sierpnia 1944 roku w stolicy rozpoczęło się Powstanie Warszawskie, którego celem było wyzwolenie stolicy przed przybyciem armii sowieckiej, a tym samym zapewnienie Polsce suwerenności po zakończeniu wojny. Klęska powstańców, tysiące ofiar cywilnych, zburzone miasto i zagłada jego elity nie złamały ducha warszawiaków. Po zakończeniu wojny, w warunkach narzuconego siłą ustroju komunistycznego, z pomocą całego kraju miasto zostało odbudowane. Warszawiacy przy kopaniu rowów przeciwlotniczych, sierpień W listopadzie 1939 r. naczelny wódz gen. Władysław Sikorski, w uznaniu męstwa ludności Warszawy, do herbu miasta wraz z orderem Virtuti Militari dodał dewizę Semper invicta Zawsze niezwyciężona. Szare Szeregi organizacja podziemnego ruchu oporu skupiająca młodych. Walczyli na różne sposoby, najmłodsi zajmowali się roznoszeniem korespondencji między powstańcami, starsi przeprowadzali akcje sabotażowe. Najstarsi zaangażowani byli w akcje bojowe, w tym wysadzanie mostów kolejowych, pociągów, odbijanie więźniów, zamachy na funkcjonariuszy SS. 24 Stare Miasto zniszczone niemal w 90% podczas Powstania Warszawskiego zostało odbudowane tak wiernie, że UNESCO wpisało je na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury (1980 r.). Obecnie to nie tylko historyczne centrum i najstarsza część miasta, ale też salon kulturalny stolicy.

27 MIASTO NIEZWYCIĘŻONE Pomnik Powstania Warszawskiego upamiętniający bohaterów Powstania, którzy walczyli i oddali życie za wolną Polskę. Powstanie trwało 63 dni. Zginęło w nim 18 tys. powstańców i 180 tys. cywilów. Po kapitulacji powstania, z rozkazu Niemców Warszawa została zniszczona, a pozostali przy życiu mieszkańcy musieli opuścić miasto. W gruzach stolicy została tylko grupka tzw. robinsonów warszawskich. pl. Krasińskich, mapa nr 7 Arsenał wzniesiony w XVII w. jako królewski magazyn broni. W XVIII i XIX wieku, kiedy Polska znajdowała się pod zaborami, był miejscem walk powstańczych przeciw Rosji (powstanie kościuszkowskie i listopadowe). W czasie II wojny światowej w pobliżu budynku odbyła się tzw. akcja pod Arsenałem harcerze z Szarych Szeregów odbili Janka Bytnara Rudego i innych więźniów z rąk gestapo. Obecnie w budynku Arsenału znajduje się Muzeum Archeologiczne. ul. Długa 52, mapa nr 8 Pomnik Małego Powstańca rzeźba kilkuletniego chłopca w zbyt dużym hełmie, upamiętniająca bohaterskie dzieci uczestniczące w Powstaniu Warszawskim, które pomagały przy budowie barykad, wspierały służby sanitarne i kolportowały powstańczą prasę. Było ich około 800. ul. Podwale, mapa nr 5 Muzeum Powstania Warszawskiego jest wyrazem hołdu dla warszawiaków, którzy walczyli i ginęli za wolną Polskę i jej stolicę. Nowoczesna ekspozycja oddaje klimat tamtego czasu, stara się odtworzyć atmosferę powstańczej Warszawy, pokazać nie tylko militarne dzieje 63 dni walk, ale także życie codzienne ludności cywilnej. ul. Grzybowska 79, mapa nr 16 25

28 MIASTO NIEZWYCIĘŻONE Przeciw komunizmowi Po II wojnie światowej władzę przejęli komuniści. Polacy w większości nie zaakceptowali tego stanu rzeczy. Już w latach 50. zaczęły się strajki i protesty, często krwawo tłumione przez siły rządowe. W Warszawie powstało największe środowisko opozycji. W marcu 1968 roku rozpoczęły się protesty studentów na Uniwersytecie Warszawskim, które wywołały kolejną falę strajków przeciwko władzy komunistycznej w całym kraju. Studenci Uniwersytetu Warszawskiego podczas strajku przed Bramą Główną UW, 8 marca Uniwersytet Warszawski jedna z najstarszych uczelni w Warszawie. Podczas II wojny światowej władze hitlerowskie zawiesiły działalność akademicką uczelni, a za jej kontynuowanie groziła kara śmierci. Mimo to profesorowie rozbudowali strukturę tajnego nauczania. W czasach komunizmu uniwersytet był niejednokrotnie miejscem demonstracji patriotycznych. ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, mapa nr Pomnik Adama Mickiewicza odsłonięty w 1898 roku (czasy zaborów) w 100. rocznicę urodzin Adama Mickiewicza, jednego z najwybitniejszych polskich poetów epoki romantyzmu. Pomnik był bohaterem wydarzeń marca 1968 roku. To tutaj zorganizowano słynną manifestację w proteście przeciw zdjęciu z afisza Teatru Narodowego (na polecenie ambasady ZSRR) Dziadów Adama Mickiewicza. ul. Krakowskie Przedmieście, mapa nr 26

29 MIASTO NIEZWYCIĘŻONE Ludzie wolnego ducha W szarej rzeczywistości PRL-u duch wolności warszawiaków przejawiał się w najróżniejszych aspektach życia codziennego. Nieodłączną częścią krajobrazu stolicy byli tępieni przez władzę prywatni przedsiębiorcy, niezależni artyści oraz utożsamiani ze zdegradowaną burżuazyjną kulturą kolorowi bikiniarze, którzy spopularyzowali w Polsce jazz symbol wolnego ducha w warunkach cenzurowanej kultury. Prywatny handel uliczny w Warszawie, Za żelazną kurtyną, kiedy nie wolno było słuchać zagranicznych radiostacji ani wyjeżdżać na Zachód, w Warszawie narodził się pomysł na Jazz Jamboree. Dziś jest to jeden z najstarszych międzynarodowych festiwali jazzowych na świecie, Studenckie święto wiosny, Warszawa,

30 MIASTO NIEZWYCIĘŻONE Walka o demokrację Wieloletnia aktywność opozycji, wybór Polaka na papieża w 1978 roku oraz fala strajków w 1980 roku doprowadziły do powstania Solidarności, pierwszego w krajach obozu komunistycznego wolnego związku zawodowego. Rozbudzonych aspiracji wolnościowych społeczeństwa nie zdołał stłumić wprowadzony przez władze 13 grudnia 1981 roku stan wojenny. Pomimo represji przez cały okres lat 80. w Polsce działała opozycja, a Kościół wspierał dążenia wolnościowe Polaków. Podziemna drukarnia Solidarności w okresie stanu wojennego, Akcja transparentowo-ulotkowa opozycji na rogu ulic Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej w Warszawie, skierowana do prezydentów Stanów Zjednoczonych i Rosji, napis na transparencie: Reagan, Gorbaczow, pamiętajcie! Bez Polski niepodległej nie będzie pokoju w Europie! KPN,

31 MIASTO NIEZWYCIĘŻONE Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego miejsce ważnych uroczystości państwowych związanych z historią Polski, w tym Święta Niepodległości, przypadającego 11 listopada. 2 czerwca 1979 roku na tym placu papież Jan Paweł II odprawił pamiętną mszę, która zgromadziła 500 tys. osób. To tu padły historyczne słowa papieża Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!. W stanie wojennym w miejscu, gdzie stał ołtarz, warszawiacy układali krzyż z kwiatów. Dzisiaj to miejsce upamiętnia pomnik krzyż. mapa nr 13 Grób Nieznanego Żołnierza symboliczny grobowiec dla uczczenia bezimiennie poległych bohaterów w walce o wolność Polski. Umiejscowiony pod arkadami nieistniejącego już Pałacu Saskiego. Przy grobie płonie wieczny znicz i pełni służbę warta honorowa. mapa nr 13 Przedstawiciele opozycji na placu Zwycięstwa (ob. Piłsudskiego) po złożeniu w Sądzie Wojewódzkim wniosku o rejestrację NSZZ Solidarność; od lewej: Tadeusz Mazowiecki, Marian Jurczyk, Lech Wałęsa, Kazimierz Świtoń. 29

32 MIASTO NIEZWYCIĘŻONE Zwycięstwo wolności W 1989 roku Polska stała się liderem przemian w Europie Środkowo-Wschodniej. Nasilające się protesty społeczne zmusiły władze do podjęcia rozmów z opozycją nazwanych obradami Okrągłego Stołu w Warszawie, która stała się centrum przełomu. Efektem tych negocjacji były wybory parlamentarne 4 czerwca 1989 r., w wyniku których do Sejmu weszli działacze opozycyjni, a we wrześniu powstał pierwszy rząd z udziałem przedstawicieli opozycji z premierem Tadeuszem Mazowieckim na czele. Sejm X kadencji udzielił wotum zaufania rządowi Tadeusza Mazowieckiego, pierwszego niekomunistycznego premiera w powojennej historii Polski, Pałac Prezydencki zbudowany w XVII wieku. W 1989 roku prowadzono tu obrady Okrągłego Stołu, które zapoczątkowały zmiany ustrojowe w Polsce. Od 1994 r. jest siedzibą prezydenta RP rezydowali tu kolejno Lech Wałęsa, Aleksander Kwaśniewski, Lech Kaczyński, Bronisław Komorowski a obecnie Andrzej Duda. ul. Krakowskie Przedmieście 46/48, mapa nr 25 Obrady Okrągłego Stołu w Pałacu Prezydenckim,

33 DEMOKRATYCZNA STOLICA Samorząd W 1990 roku Sejm Rzeczypospolitej przyjął nowelizację konstytucji oraz ustawę przywracającą samorząd terytorialny. Prace nad ustawą zapoczątkowały opozycyjne warszawskie środowiska naukowe już na początku lat 80. i kontynuowały je w podziemiu aż do 1989 roku. Ustawa samorządowa, która zdecentralizowała władzę, jest uważana za jeden z filarów demokratycznych przemian w Polsce. Plakat wyborczy Solidarności. Wyniki wyborów do Sejmu wywieszone na placu Konstytucji, Warszawa, czerwiec Budynek Sejmu i Senatu Sala Sejmowa powstała w latach 20. XX wieku dla rodzącego się polskiego parlamentaryzmu. Po wojnie władzę przejali komuniści, których reprezentowała jedyna słuszna partia PZPR, to wtedy zabudowania parlamentu przybrały obecny kształt. Dopiero w 1991 roku w Polsce odbyły się pierwsze całkowicie wolne wybory parlamentarne. W 1999 roku w Sali Posiedzeń polscy parlamentarzyści spotkali się z papieżem Janem Pawłem II. Była to pierwsza w historii wizyta głowy Kościoła katolickiego i głowy Państwa Watykańskiego w parlamencie narodowym. Witający gościa marszałek Sejmu powiedział: Witamy Cię nie tylko jako Następcę Piotra (...) głowę Państwa Watykańskiego, ale jako osobę, która wezwała nas do życia w prawdzie i wolności. ul. Wiejska 6/8, mapa nr 19 31

34 DEMOKRATYCZNA STOLICA Warszawa dziś Współczesna Warszawa jest tętniącą życiem, dynamiczną i nowoczesną metropolią miastem dobrym do życia. Jest intelektualnym i kreatywnym zagłębiem Polski. Oferuje różnorodne możliwości ciekawego życia i rozwoju, dzięki czemu przyciąga ludzi z całej Polski i z zagranicy. To miasto ludzi przedsiębiorczych, niezależnych i operatywnych. Widowiska multimedialnego Parku Fontann odbywające się wieczorami w weekendy od maja do października przyciągają na Podzamcze wielotysięczne tłumy. Zainaugurowane w maju 2011 roku laserowe pokazy stały się jedną z atrakcji zarówno dla warszawiaków, jak i turystów, a park wokół fontann ulubionym miejscem spędzania czasu w letnie dni. skwer 1. Dywizji Pancernej WP, mapa nr 28 32

35 DEMOKRATYCZNA STOLICA Warszawa to rodzinne miasto wielkich osobowości: Fryderyka Chopina i Marii Skłodowskiej-Curie oraz wielu współczesnych osobistości nauki, kultury i sztuki. Jest największym ośrodkiem akademickim w Polsce i jednym z największych w Europie. W Warszawie uczy się ponad 220 tys. studentów z całej Polski i zagranicy. Tereny nad Wisłą, z nowoczesnymi obiektami architektury, takimi jak: Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, Centrum Nauki Kopernik, multimedialny Park Fontann, są magnesem przyciągającym wielu mieszkańców i turystów. Centrum Nauki Kopernik Wybrzeże Kościuszkowskie 20, mapa nr 29 Pomnik Syrenki na Rynku Starego Miasta. Syrenka jest symbolem Warszawy od ośmiu wieków. Koncert pod pomnikiem Fryderyka Chopina w Łazienkach Królewskich podczas Nocy Muzeów. Al. Ujazdowskie, mapa nr 18 33

36 DEMOKRATYCZNA STOLICA Miasto liczy 1,7 mln mieszkańców, jednak codziennie pracuje, uczy się i przebywa w nim ponad 3 mln osób. Warszawiacy to niezwykle przedsiębiorczy ludzie, prawie 70% przedsiębiorstw sektora prywatnego stanowią osoby fizyczne prowadzące własną działalność gospodarczą. W Warszawie powstaje ciągle wiele nowych inwestycji, zarówno komercyjnych, jak i użyteczności publicznej. Bogaty program kulturalny oferują liczne teatry, galerie sztuki, multimedialne muzea i klubokawiarnie. Nowoczesne obiekty o interesującej architekturze tworzą tu światowej sławy architekci, tacy jak Norman Foster czy Daniel Libeskind. Pole Mokotowskie 34 Metropolitan pl. Piłsudskiego 1, mapa nr 17

37 DEMOKRATYCZNA STOLICA 4 czerwca 1989 roku w Polsce odbyły się pierwsze częściowo wolne wybory, w których Polacy powiedzieli nie dotychczasowemu systemowi komunistycznemu. W Warszawie ta rocznica jest świętowana wyjątkowo hucznie i radośnie. Już od lat w ramach festiwalu Wyłącz System organizowane są koncerty, wystawy, konferencje i spotkania z ludźmi, którzy poświęcili się walce o prawdziwą demokrację. Gdyby nie Robert Schumann, nie byłoby Unii Europejskiej to on wymyślił Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, która stała się zaczątkiem dzisiejszych struktur UE. Od 2004 roku także Polska jest pełnoprawnym członkiem Wspólnoty. Aby uczcić integrację z Europą, od 1999 roku ulicami Warszawy przechodzi barwny pochód Parda Schumanna. Manifestacja przyciąga tysiące ludzi, zarówno z Polski, jak i Europy. Parada Schumanna 35

38 DEMOKRATYCZNA STOLICA Warszawa to arena ogromnych sportowych emocji. Wielkie imprezy na stałe wpisały się w kalendarz miasta i za każdym razem stają się wielkim świętem. Tak było m.in. podczas Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012, gdy miastem zawładnęły dziesiątki tysięcy kibiców z całego kontynentu. Absolutny światowy rekord padł w trakcie siatkarskiego mundialu w 2014, mecz otwarcia na Stadionie Narodowym obejrzało ponad 60 tys. osób! Z roku na rok w mieście odbywa się coraz więcej imprez sportowych o ran- Stadion Narodowy otwarty przed rozgrywkami Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej w 2012 roku stał się jednym z symboli Warszawy. dzie międzynarodowej, takich jak Maraton Warszawski, czy wyścig Tour de Pologne. Warszawa ma znakomitą ofertę nie tylko dla kibiców, ale i dla aktywnych sportowców amatorów i profesjonalistów. W mieście w ciągu roku odbywają się niezliczone wydarzenia i kilkanaście dużych imprez biegowych. Najważniejszą jest Maraton Warszawski, rozgrywany już od 1979 roku. Aktywność sportowa stała się także idealnym sposobem na świętowanie rocznic ważnych wydarzeń historycznych: w Biegu Konstytucji 3 Maja, Biegu Powstania Warszawskiego i Biegu Niepodległości co roku startują tysiące zawodników. 36 PZU Maraton Warszawski

39 DEMOKRATYCZNA STOLICA Warszawa z roku na rok umacnia swoją pozycję metropolii biznesowej. Potwierdzają to niezależne międzynarodowe zestawienia: stolica Polski znalazła się na 4. miejscu wśród europejskich miast przyjaznych biznesowi w rankingu grupy Financial Times i w pierwszej 10-tce wśród miast najatrakcyjniejszych dla inwestorów w rankingu CBRE. Miasto stwarza sprzyjające warunki dla przedsiębiorców i staje się ważnym partnerem w europejskich organizacjach samorządowych, takich jak EUROCITIES, w którego komitecie wykonawczym zasiada prezydent m.st. Warszawy. Biznesowe Centrum Miasta 37

40 Warszawska Informacja Turystyczna Facebook.com/Warsaw Instagram.com/fall_in_love_with_warsaw Oficjalny portal turystyczny m.st. Warszawy Aplikacja mobilna WarsawTour Przydatne aplikacje mobilne app.warsawtour.pl apps.warsawtour.pl Zdjęcia: PZ Studio (W. i Z. Panów) okadka, s. 2, 10, 17, 18, 19, 26, 30, 32, 34, 36, 37. Miasto Stołeczne Warszawa s. 2, 3, 8, 33. Archiwum Główne Akt Dawnych (Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn s. 3, 1624 s. 4, 4467 s. 5, 4667 s. 6, Zbiór Starodruków SD III 52 s. 7 s. 7, SD I 50 s.12 s. 12, Nabytki Niedokumentowe Oddziału I sygn. 198, s.85 s. 7). F. Kwiatkowski s. 3, 14. Muzeum Warszawy s. 4, s. 19. Zamek Królewski s. 6 (Bernardo Bellotto zw. Canaletto Elekcja Stanisława Augusta, fot. A. Ring), ZKW/1105 s. 14 (A. Ring), T. Nowak s. 8, 26. Fotolia s. 25 (Tjomek). Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie s. 25 (R. Sofuł). Polska Akademia Nauk s. 9, 11. Archiwum Państwowe m.st. Warszawy s. 9, 10, 12, 16, 18, 20, 24. W. Hansen s. 11, 16, 17, 25, 29. E. Miszczyk s. 13. Biblioteka Narodowa s. 15 (Norblin, sygnatura BN, ryp. 4312). FORUM Polska Agencja Fotografów s. 15, 29, 31 (Ch. Niedenthal), s. 28 (P. Kwiatkowski). A. M. Ciszewscy s. 17. Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy s. 16. Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie s. 18. Ze zbiorów R. Chwiszczuka s. 19. Narodowe Archiwum Cyfrowe s. 20, 21, 23, 24. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Ulicy s. 22. Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa s. 22. Korczakianum s. 22. Muzeum Powstania Warszawskiego s.24. P. Wierzbowski s. 25. Fundacja Ośrodka KARTA s. 26 (K. Burnatowicz), s. 27 (J. Tarań), s. 28 (K. Frydrych). Polska Agencja Prasowa S.A. s. 27 (Z. Chmielewski), s. 27 (A. Rybczyński), s. 29 (M. Broniarek), s. 30 (J. Bogacz), s. 30 (G. Rogiński). W. Kryński s. 31. Senat RP s. 31. Stołeczna Estrada s. 33 (A. Oleksiak). Fundacja Schumana s. 35. prezydent.pl s. 35 (25 lat wolności). Warszawska Organizacja Turystyczna s. 36, 37. Projekt graficzny mapy: Moyo Teresa Witkowska, Wydawca: Stołeczne Biuro Turystyki Wydanie IV, Warszawa Egzemplarz bezpłatny.