|
|
- Teresa Tomaszewska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 B.F.Skinner Tłumaczenie: Jerzy Siuta Jak uczyć zwierzęta Mówi się często, że nauczanie jest sztuką, mamy jednak coraz więcej powodów aby żywić nadzieję, że stanie się ono w końcu dziedziną nauki. Dowiedzieliśmy się już wystarczająco dużo o naturze uczenia, aby możliwe było opracowanie takich technik treningu, które działają znacznie szybciej i dają bardziej wiarygodne wyniki niż techniki dotychczas stosowane a oparte na zasadach zdroworozsądkowych. Nowe techniki, których skuteczność została sprawdzona na zwierzętach, wykazały swoją wyższość nad technikami tradycyjnymi, którymi posługiwali się treserzy zwierząt; dawały one znacznie lepsze wyniki, przy znacznie mniejszym wysiłku. Aby w pełni przekonać się o możliwościach zwierząt w zakresie uczenia, potrzebne są złożone warunki laboratoryjne, niemniej jednak możesz być zdziwiony, jak wiele można osiągnąć nawet w zwykłych, domowych warunkach. Ponieważ niemal wszyscy próbowali kiedyś wytresować psa, kota, lub jakieś inne zwierzę, dlatego najlepszym sposobem wyjaśnienia procesu uczenia będzie opisanie kilku prostych eksperymentów, które każdy może samodzielnie wykonać. Najpierw złap królika - to pierwszy punkt w dobrze znanym przepisie na danie z królika. Ty także zacznij od wyboru zwierzęcia do swojego eksperymentu. Może to być każde łatwo dostępne zwierzę: kot, pies, gołąb, mysz, papuga, kurczę lub świnka. (Dzieci i inni członkowie rodziny również się do tego nadają, jednak proponuję, abyś domowników oszczędził do czasu, gdy nabierzesz wprawy na mniej cennym materiale). Załóżmy więc, że wybrałeś psa. Druga niezbędna rzecz, to coś, czego potrzebuje zwierzę; powiedzmy, że będzie to pokarm. Będzie on służyć jako nagroda, lub - posługując się terminem, który może
2 powodować mniej nieporozumień - wzmocnienie dla pożądanego przez ciebie zachowania. Oprócz pokarmu, wiele innych rzeczy może służyć jako wzmocnienie - na przykład wypuszczenie psa z domu - jednak w tym typie eksperymentu, który zostanie tutaj opisany, pokarm jest zazwyczaj najłatwiejszy do podawania. Jest oczywiste, że jeśli używa się pokarmu, to należy go podawać wtedy, gdy pies jest głodny, na przykład tuż przed godziną, w której zazwyczaj dostaje pokarm. Wzmocnienie (podanie pokarmu) jest środkiem, który pozwoli ci na kontrolowanie zachowania zwierzęcia. Opiera się ono na prostej zasadzie: gdy jakieś zdarzenie, które nazywamy wzmocnieniem, następuje po jakimś zachowaniu, to zwiększa się szansa, że zwierzę powtórzy to zachowanie. Dzięki temu możliwe jest kształtowanie zachowania zwierzęcia niemal w taki sposób, jak robi to rzeźbiarz z bryłą gliny. Nie ma, oczywiście, nic nowego w tej zasadzie. Nowe jest natomiast nasze lepsze rozumienie warunków, w jakich wzmocnienie działa najefektywniej. Aby wzmocnienie działało efektywnie, musi być stosowane niemal równocześnie z pożądanym zachowaniem; opóźnienie rzędu nawet 1 sekundy, bardzo osłabia jego działanie. Oznacza to, że podawanie pokarmu w zwykły sposób nie byłoby efektywne - jest ono po prostu zbyt wolne. Najlepszym sposobem wzmacniania zachowania w wymaganym tempie jest zastosowanie warunkowego wzmocnienia. Jest to sygnał, który zwierzę odbiera w powiązaniu z pokarmem. Zwierzę zawsze otrzymuje pokarm po tym sygnale, który sam w sobie staje się wzmocnieniem. Im lepsze skojarzenie pomiędzy tymi dwoma zdarzeniami, tym lepsze wyniki eksperymentu. Dla warunkowego wzmocnienia potrzebny jest wyraźny sygnał, który może być zastosowany natychmiast i na który zwierzę z całą pewnością zareaguje. Może to być hałas lub błysk światła. Gwizdek nie nadaje się; zanim zagwizdasz upłynie trochę czasu, gdyż musisz zaczerpnąć powietrza. Sygnału wzrokowego, takiego jak machnięcie ręką, zwierzę
3 może czasem nie zauważyć. Dobrym sygnałem jest stukanie w stół jakimś małym twardym przedmiotem, lub głośny wysoki dźwięk, jaki przy naciśnięciu wydają niektóre zabawki dla dzieci. Teraz jesteś już gotowy do rozpoczęcia eksperymentów z psem. Wybierz jakieś dogodne miejsce, w którym jest jak najmniej bodźców rozpraszających. Załóżmy, że jako wzmocnienie warunkowe wybrałeś hałaśliwą zabawkę. Aby nadać jej wartość wzmacniającą, zacznij rzucać psu małe kawałki jedzenia, po jednym i nie częściej niż jeden lub dwa na minutę, tak aby pies mógł je zjeść. Jedzenie powinno być w tak małych porcjach, aby nawet 30 lub 40 kawałków nie zmniejszyło w sposób znaczący głodu psa. Gdy tylko pies zacznie chętnie i bez zwłoki jeść rzucane mu kawałki, zacznij kojarzyć pokarm z dźwiękiem. Zaraz po dźwięku rzuć pokarm, zaczekaj pół minuty i znów zrób to samo. Stosuj dźwięk w sposób nieoczekiwany dla psa i nie poprzedzaj go żadnymi wstępnymi ruchami, takimi jak sięganie po pokarm. W tej fazie eksperymentu pies zacznie prawdopodobnie wyraźnie żebrać o pokarm. Będzie się uważnie w ciebie wpatrywać, może na ciebie skakać, itd. Musisz przełamać to jego zachowanie, gdyż będzie ono zaburzać dalszą części eksperymentu. Nigdy nie stosuj bodźca dźwiękowego ani nie podawaj pokarmu, gdy zwierzę jest blisko ciebie lub gdy na ciebie patrzy. Zaczekaj aż się odwróci i dopiero wtedy podaj wzmocnienie. Jeśli wtedy zwierzę natychmiast się odwraca i zdąża do miejsca, w którym dostaje pokarm, to znaczy, że twoje warunkowe wzmocnienie działa właściwie. Sprawdź to kilka razy. Zaczekaj, aż zwierzę znajdzie się w jakiejś rzadko przyjmowanej pozycji i zastosuj sygnał dźwiękowy. Im lepiej pies zostanie wyćwiczony w taki sposób, aby natychmiast sięgał po pokarm, tym mniej czasu zajmą dalsze etapy eksperymentu. Gdy już doprowadziłeś do tego, że dźwięk jest wzmocnieniem, możesz zacząć uczyć swojego psa. Aby zorientować się w istocie stosowanej techniki, zacznij od jakiegoś prostego
4 zadania; spróbuj doprowadzić do tego, aby pies podszedł do dolnych drzwi szafki i dotknął nosem uchwytu od nich. Na początku wzmacniasz każdą reakcję, która jest częścią końcowego, całkowitego zachowania, polegającego na dotknięciu nosem uchwytu. Jedyny dopuszczalny kontakt pomiędzy tobą i psem powinien być poprzez dźwięk i pokarm. Nie dotykaj psa, nie mów do niego, nie przypochlebiaj mu się, nie przyciągaj jego uwagi, ani w żaden inny sposób nie zakłócaj eksperymentu. Jeśli pies spokojnie siedzi, to możesz zacząć od wzmacniania każdego, najdelikatniejszego nawet jego ruchu. Gdy tylko pies się poruszy, zastosuj dźwięk i daj pokarm. Pamiętaj, że szybkość twoich reakcji jest istotna. Dlatego dołóż wszelkich starań, aby wzmacniać reakcje psa natychmiast gdy one wystąpią. Gdy pies zaczyna krążyć po pokoju, stosuj wzmocnienie gdy tylko pies zaczyna się zwracać w stronę szafki. Niemal natychmiast zauważysz zmianę w jego zachowaniu; przez większość czasu będzie on zwrócony przodem do szafki. Teraz stosuj wzmocnienie tylko wtedy, gdy pies zbliża się do szafki. (Jeśli na tym etapie zaczniesz stosować wzmocnienie zbyt późno, to możesz utracić to co dotychczas uzyskałeś, czyli zwracanie się przodem do szafki. Gdyby tak się stało, to wróć do poprzedniego etapu). W bardzo krótkim czasie - prawdopodobnie w ciągu jednej lub dwóch minut - powinieneś doprowadzić do tego, że pies będzie stać blisko szafki. Teraz zacznij zwracać uwagę na głowę psa. Wzmacniaj każdy ruch, który zbliża nos psa do uchwytu. Będziesz teraz musiał zrobić wszystko, aby skrócić do absolutnego minimum przerwę pomiędzy ruchem zwierzęcia i podaniem wzmocnienia. Już wkrótce pies dotknie nosem uchwytu, i po podaniu wzmocnienia będzie to zachowanie powtarzać tak długo, jak długo będzie głodny. Zazwyczaj, nawet osobie początkującej, potrzeba nie więcej niż 5 minut na nauczenie psa opisanego wyżej zachowania. Również pies nie musi być szczególnie bystry aby się go nauczyć. Wbrew temu co się powszechnie uważa, wszystkie psy poddawane opisanej procedurze warunkowania, uczą się z taką samą łatwością.
5 Zanim przejdziesz do dalszych eksperymentów, sprawdź dwa lub trzy razy skuteczność stosowanego warunkowego wzmocnienia. Jeśli pies reaguje szybko i zjada pokarm bez zwłoki, to możesz spokojnie kontynuować eksperyment. Pamiętaj jednak, że zanim nauczysz psa innego zachowania, powinieneś wygasić zachowanie, którego poprzednio go nauczyłeś. Zaniechaj podawania wzmocnienia gdy pies dotyka uchwytu; niebawem sam przestanie to robić. Następny eksperyment może być następujący: chcesz nauczyć psa aby podnosił wysoko głowę i kręcił nią w prawo. Ogólna procedura jest taka sama, lecz może ci być potrzebna pomoc, abyś dokładnie mógł zaobserwować te reakcje, które chcesz wzmacniać. Jako wskazówkę co do wysokości, na jaką pies ma podnosić głowę, ustal sobie jakąś poziomą linię na ścianie. Gdy tylko pies, wykonując wiele przypadkowych ruchów, podniesie głowę powyżej tej linii, natychmiast zastosuj wzmocnienie. Wkrótce zobaczysz, że pies coraz częściej podnosi głowę powyżej ustalonej przez ciebie linii. Teraz podnieś nieco tę linię i stosuj wzmocnienie tylko wtedy, gdy pies przekroczy ten nowy poziom. Postępując tak, krok po kroku, doprowadzisz do tego, że pies będzie trzymał głowę znacznie wyżej niż zazwyczaj. Gdy pies trzyma wysoko podniesioną głowę, zacznij wzmacniać każdy jej ruch zgodny z ruchem wskazówek zegara. W końcu pies powinien wykonywać ruchy przypominające kroki w tańcu. Jeśli będziesz właściwie wykorzystywać przeznaczoną do eksperymentu porcję pokarmu, to jedna sesja powinna wystarczyć do nauczenia psa tego zachowania. Gdy już się przekonałeś, że potrafisz uczyć psa takich prostych zachowań, to możesz bez obaw przystąpić do trudniejszego zadania. Załóżmy, że tym razem będziesz próbował pracować z gołębiem. Gołębia nie łatwo oswoić. Aby kontrolować gołębia będzie ci prawdopodobnie potrzebna klatka; możesz ją zrobić z dużego arkusza tektury tak, aby góra klatki miała zasłonę, a w ścianach były wycięte okna umożliwiające obserwację ptaka. Dla gołębia będzie mniej niepokojące obserwowanie go od dołu, poniżej jego linii patrzenia, niż
6 od góry. Dołóż starań, aby zawsze, gdy będzie to możliwe, trzymać się poza zasięgiem wzroku gołębia. Możesz nadal używać dźwięku jako warunkowego wzmocnienia i karmić ptaka wrzucając mu na miseczkę w klatce drobne kawałki pokarmu przez okno w ściance. Być może, iż będziesz musiał karmić gołębia kilka razy przez kilka dni, zanim zacznie on chętnie jeść i szybko reagować na dźwięk. Twoim zadaniem będzie nauczenie gołębia rozróżniania wzorów na kartach do gry. Zacznij od zawieszenia na ściance klatki jednej karty, na takiej wysokości, aby gołąb łatwo mógł w nią dziobnąć. Gdy już wyuczysz go dziobania w kartę, poprzez wzmacnianie ruchów, które do tego prowadzą, zmień kartę i znów wzmacniaj dziobanie. Jeśli potasujesz karty i będziesz je umieszczać w klatce w porządku losowym, to gołąb nauczy się dziobać w każdą kartę, którą mu pokażesz. Teraz zacznij go uczyć odróżniania kart. Powiedzmy, że wybrałeś kara i trefle, usunąłeś asy i figury i chcesz, żeby gołąb nauczył się odróżniać kara od trefli. Wzmacniaj go tylko wtedy, gdy kartą, którą mu pokazujesz jest karta karo, a nigdy gdy jest nią karta trefl. Niemal natychmiast gołąb zacznie wyróżniać karty karo. Możesz przyspieszyć proces całkowitego odrzucania trefli przez przerywanie na krótko eksperymentu (jest to łagodna forma kary), gdy gołąb dziobnie w kartę trefl. Dobrą warunkową karą jest zwykłe wyłączenie światła ( zaciemnienie ) lub zakrycie czy usunięcie karty. Po upływie pół minuty umieść znów kartę na swoim miejscu lub włącz światło. W tych warunkach, reakcja która jest pozytywnie wzmacniana pokarmem pozostaje w repertuarze zachowań ptaka, a reakcje, które prowadzą do zaciemnienia szybko zanikają. Istnieje zabawna odmiana tego eksperymentu; stosując ją możesz sprawić wrażenie, że nauczyłeś ptaka czytać. Przygotuj dwie karty; na jednej napisz DZIOBAĆ, a na drugiej NIE DZIOBAĆ. Wzmacniając reakcję na kartę DZIOBAĆ i stosując zaciemnienie, gdy gołąb wybierze kartę NIE DZIOBAĆ, łatwo można nauczyć ptaka, aby stosował się do poleceń
7 umieszczonych na kartach. Gołębia można także nauczyć bardziej inteligentnego zachowania polegającego na dopasowywaniu prostych przedmiotów. Niech takim przedmiotem do dopasowania będzie jakaś karta. Umieść trzy karty na kawałku tektury tak, aby jedna była wyżej a dwie pozostałe, jedna obok drugiej, pod nią. Tekturę należy ustawić w takiej pozycji, aby gołąb mógł dosięgnąć wszystkie trzy karty przez otwór w ścianie klatki. Po wytresowaniu ptaka tak, aby dziobał w daną kartę bez względu na to, w której z trzech pozycji jest ona umieszczona, należy zaprezentować trzy dowolne karty. Kartą wzorcową niech będzie trójka karo. Należy ją umieścić u góry, a pod spodem, obok siebie, trójkę karo i trójkę trefl. Jeśli gołąb dziobnie w górną trójkę karo, nie rób nic. Jeśli dziobnie w dolną trójkę karo, wzmocnij go, jeśli dziobnie w trójkę trefl, zastosuj zaciemnienie. Po każdej poprawnej reakcji i wzmocnieniu, zmieniaj pozycję dwóch dolnych kart. Gołąb powinien w krótkim czasie nauczyć się bezbłędnie dopasowywać kartę. Można także, na odwrót, nauczyć go wybierać kartę, która nie pasuje. Ważne jest aby poprawne reakcje były wzmacniane natychmiast. Twoje własne zachowanie musi być bez zarzutu, jeśli oczekujesz perfekcji od gołębia. Zadanie będzie dla gołębia łatwiejsze, jeśli najpierw nauczysz go dziobać w kartę wzorcową zanim zaczniesz go uczyć dopasowywania karty. Stosując bardziej złożoną wersję tego eksperymentu stwierdziliśmy, że jest możliwe nauczenie gołębia rozróżniania czterech słów, dzięki czemu może on nazywać kolor dopasowywanej karty. Przygotuj cztery małe karty i napisz na nich drukowanymi literami nazwy kolorów kart: PIK, KIER, KARO i TREFL. Umocuj je w jednym rzędzie na tekturze i naucz gołębia dziobania w nie, wzmacniając jego reakcje tak jak poprzednio. Teraz umieść jedną wzorcową kartę do gry nad kartami z nazwami kolorów i zasłoń te cztery karty. Wzmacniaj każde dziobnięcie w kartę wzorcową. Teraz zamień kartę wzorcową na inną - niech to będzie, na przykład, trójka karo. Gdy gołąb w nią dziobnie, natychmiast odsłoń karty
8 z nazwami kolorów. Gdy gołąb dziobnie w kartę z napisem KARO, natychmiast zastosuj wzmocnienie. Jeśli dziobnie w kartę z niewłaściwą nazwą, zastosuj zaciemnienie na pół minuty i wznów eksperyment z trójką karo i zasłoniętymi nazwami kolorów. Po trafnym wyborze, w czasie gdy gołąb spożywa pokarm, usuń kartę wzorcową i daj inną, w innym kolorze. Karty z nazwami powinny być zawsze zasłonięte dopóki gołąb nie dziobnie w kartę wzorcową. W krótkim czasie gołąb powinien wykonywać całą sekwencję ruchów: dziobanie karty wzorcowej a następnie karty z nazwą koloru. W miarę upływu czasu gołąb będzie dziobać w kartę z właściwym napisem coraz częściej i - jeśli nie będziesz zbyt często wzmacniać błędnych reakcji lub pozostawiać bez wzmocnienia reakcji właściwych - jego zachowanie stanie się bezbłędne. Wykorzystanie pianina-zabawki stwarza możliwości nauczenia gołębia zachowań o bardziej artystycznym charakterze. Wzmacniaj każdą reakcję ptaka, która prowadzi do uderzenia w klawiaturę. Następnie, stosując we właściwy sposób wzmocnienia i zaciemnienia, ogranicz reagowanie do określonego klawisza. Dalszy krok to nauczenie gołębia dwudźwiękowej sekwencji poprzez nagradzanie uderzeń kolejno w dwa określone klawisze i zaciemniane, gdy gołąb wybierze niewłaściwe klawisze. Dwudźwiękowa sekwencja szybko się pojawi. Wtedy można dodać następne dźwięki. Postępując w ten sposób możliwe było nauczenie gołębi, kurcząt, małych psów i kotów melodii złożonej z czterech lub pięciu dźwięków. Jednak takie nauczanie staje się bardzo szybko zbyt skomplikowane dla niewprawnego eksperymentatora. Coraz trudniej kontrolować tempo melodii, a wzmacniające kontyngencje stają się bardzo złożone. Granice takiego eksperymentu wyznaczone są z jednej strony przez umiejętności eksperymentatora, a z drugiej przez możliwości zwierzęcia. W warunkach laboratoryjnych byliśmy w stanie ułatwić eksperymentatorowi zadanie dzięki skonstruowaniu urządzeń, które zawsze podawały wzmocnienie w sposób konsekwentny i zapobiegały wyczerpaniu się jego cierpliwości.
9 Coraz większa dokładność, możliwa do osiągnięcia w laboratorium, gwarantuje takie wyuczenie zachowania zwierzęcia, że można być niemal pewnym, że na pewno ono wystąpi. Jeśli istotne dla zachowania warunki są kontrolowane, to zachowanie staje się całkowicie zdeterminowane. Zachowanie można podtrzymywać przez wiele godzin dzięki stosowaniu różnych rozkładów wzmocnień. Niektóre z nich odpowiadają kontyngencjom stosowanym przy wynagradzaniu za pracę: może to być wypłata za dniówkę lub za pracę na akord. Inne przypominają trudno dostrzegalne lecz niezwykle skuteczne kontyngencje działające przy grach hazardowych, które zawdzięczają swoją złą sławę skuteczności, z jaką kierują dobrze utrwalonym zachowaniem. Małe dziecko jest znakomitym obiektem takich eksperymentów, jak te, które opisaliśmy powyżej. Nie będzie to wymagać zmiany rytmu karmienia dziecka ani stwarzania stanu jakiejkolwiek deprywacji, gdyż na dziecko mają wpływ najmniej nawet istotne zdarzenia z jego środowiska. Nagrodą dla dziecka nie musi być nawet pokarm. Niemal każde sprzężenie zwrotne ze środowiska jest wzmacniające, pod warunkiem, że nie jest zbyt silne. Dźwięki powstające, gdy gniecie się gazetę, uderza łyżką w patelnię, a także wiele innych odgłosów, szybko wywołują właściwe zachowania, często o zabawnej dla obserwatora intensywności. Grzechotki oparte są właśnie na tej zasadzie. Jednym z czynników wzmacniających, na które dziecko często reaguje jest zapalanie i gaszenie lampy stołowej. Wybierz jakąś reakcję dziecka, na przykład podnoszenie ręki. Gdy tylko dziecko podnosi rękę, zapal lampę. W krótkim czasie ukształtuje się bardzo wyraźna reakcja. (Pod tym względem dzieci są równie bystre jak psy i gołębie). Ponadto, eksperyment taki sprawi dziecku dużo radości. Działanie tej samej zasady widoczne jest w zachowaniu dzieci starszych a także ludzi dorosłych. Istotne spośród czynników wzmacniających zachowanie człowieka są te - mające często bardzo subtelny charakter aspekty zachowania innych osób, które nazywamy
10 zwracaniem na kogoś uwagi, akceptacją czy darzeniem sympatią. Te spośród zachowań jednostki, które skutecznie powodują występowanie czynników wzmacniających w zachowaniach innych, mogą stać się zachowaniami dominującymi w repertuarze jej własnych zachowań. Wszystko to można łatwo wykorzystać - chociaż, niestety, nie zawsze w dobrych zamiarach - w naszych kontaktach z innymi ludźmi. Czytelnikowi, który chciałby aby zasady te mogły być wykorzystywane do kierowania ludzkim zachowaniem, należy się słowo ostrzeżenia. Wzmacnianie to zaledwie jedna z wielu procedur, dzięki którym możliwa jest zmiana zachowania. Aby ją zastosować, musimy stworzyć, możliwy przez nas do zredukowania, stan co najmniej łagodnej deprywacji, lub dopuścić aby deprywacja stała się czynnikiem dominującym. Musimy podjąć badania, w których czasem będziemy stosować istotne wzmocnienia, a czasem będziemy ich pozbawiać. Postępując tak, wywołamy najprawdopodobniej reakcje emocjonalne. Niestety, nauka o zachowaniu znacznie lepiej radzi sobie dotychczas z kształtowaniem praktycznych form zachowania niż z kontrolowaniem emocji. Analiza naukowa może jednak dostarczyć lepszego rozumienia kontaktów osobistych. Niemal nieustannie wzmacniamy zachowania innych ludzi, bez względu na to, czy rzeczywiście mamy taki zamiar. Znany przykład to dziecko, które zdaje się czerpać niemal patologiczną rozkosz z denerwowania swoich rodziców. W wielu wypadkach jest to wynik warunkowania bardzo podobnego do tresury zwierząt, którą wcześniej przedstawiliśmy. Zwracanie uwagi na dziecko, akceptowanie go czy okazywanie mu miłości to potężne czynniki wzmacniające stosowane przez matkę w stosunku do dziecka. Z tego powodu, każde zachowanie dziecka, które powoduje takie konsekwencje, zostanie prawdopodobnie wzmocnione. Matka może, w sposób całkowicie niezamierzony, wzmacniać zachowania, których wcale nie pragnie. Na przykład, gdy jest czymś bardzo zajęta, może nie reagować na
11 pytania lub prośby dziecka, zadane spokojnym głosem. Może natomiast reagować dopiero wtedy, gdy dziecko podniesie głos. Wskutek tego podnosi się przeciętny poziom intensywności głosu dziecka - dokładnie tak samo, jak głowa psa, którą w naszym eksperymencie podnosił on coraz wyżej. W końcu matka przyzwyczaja się do tej intensywności głosu i znów wzmacnia dziecko tylko wtedy, gdy mówi głośniej. To błędne koło prowadzi do tego, że dziecko odzywa się coraz głośniej. Dziecko stosuje również różne intonacje, a każda zmiana intonacji w kierunku intonacji mniej pożądanej, ma większe szanse przyciągnięcia uwagi matki i uzyskania wzmocnienia. Można by nawet powiedzieć, że zachowania irytujące to taki rodzaj zachowań, które mają największe szanse skłonienia innych do działania. W gruncie rzeczy matka zachowuje się w taki sposób, jakby otrzymała zadanie nauczenia dziecka takiego właśnie, irytującego ją zachowania! Środek zaradczy w takiej sytuacji jest następujący: matka powinna upewnić się, że istotnie okazuje dziecku uwagę i miłość tylko (lub niemal tylko) wtedy, gdy dziecko odzywa się głosem o dającej się zaakceptować intensywności i intonacji, i że nigdy nie wzmacnia tych zachowań, które ją irytują. Oryginał: How to teach animals. Scientific American, 1951,185,26-29.
Jak wytresować swojego psa? Częs ć 7. Zostawanie na miejscu
Jak wytresować swojego psa? Częs ć 7 Zostawanie na miejscu Zostawanie na miejscu Zostawanie na miejscu jest jedną z przydatniejszych komend, którą powinien opanować nasz pies. Pomaga zarówno podczas treningów
Bardziej szczegółowoJak wytresować swojego psa? Częs ć 2. Podstawowe komendy siad i leżeć
Jak wytresować swojego psa? Częs ć 2 Podstawowe komendy siad i leżeć Podstawowe komendy: siad, leżeć Podstawowymi komendami, które powinien znać pies, są komendy siad oraz leżeć. Są to komendy, które ułatwiają
Bardziej szczegółowoJak wytresować swojego psa? Częs ć 5. Aportowanie
Jak wytresować swojego psa? Częs ć 5 Aportowanie Aportowanie zabawa z psem Wbrew temu, co się powszechnie uważa, aportowanie nie jest dla psa naturalne i trzeba go tego po prostu nauczyć. Większość psów
Bardziej szczegółowoBaltie 2010 etap szkolny, zadania dla kategorie A, B
Baltie 2010 etap szkolny, zadania dla kategorie A, B W tym roku konkurs w szkolnym kółku będzie zawierał 2 zadania dla kategorii A i B (Baltie 3) oraz 2 zadania dla kategorii C i D (Baltie 4 C#). Zadanie
Bardziej szczegółowoJak wytresować swojego psa? Częs ć 3. Chodzenie przy nodze
Jak wytresować swojego psa? Częs ć 3 Chodzenie przy nodze Chodzenie przy nodze Idąc z psem na spacer pragniemy, aby ten wspólnie spędzony czas wiązał się zarówno dla nas, jak i dla czworonoga z przyjemnością.
Bardziej szczegółowoJak wytresować swojego psa? Częs ć 6. Nie podejmowanie przedmiotów
Jak wytresować swojego psa? Częs ć 6 Nie podejmowanie przedmiotów Nie podejmowanie przedmiotów Zabieranie z ziemi przedmiotów swoich właścicieli czy zbieranie jedzenia na spacerze to niestety domena wielu
Bardziej szczegółowoBrain Game. Wstęp. Scratch
Scratch 2 Brain Game Każdy Klub Kodowania musi być zarejestrowany. Zarejestrowane kluby można zobaczyć na mapie na stronie codeclubworld.org - jeżeli nie ma tam twojego klubu sprawdź na stronie jumpto.cc/18cplpy
Bardziej szczegółowoznalezienia elementu w zbiorze, gdy w nim jest; dołączenia nowego elementu w odpowiednie miejsce, aby zbiór pozostał nadal uporządkowany.
Przedstawiamy algorytmy porządkowania dowolnej liczby elementów, którymi mogą być liczby, jak również elementy o bardziej złożonej postaci (takie jak słowa i daty). Porządkowanie, nazywane również często
Bardziej szczegółowoStrona 1 z 7
1 z 7 www.fitnessmozgu.pl WSTĘP Czy zdarza Ci się, że kiedy spotykasz na swojej drodze nową wiedzę która Cię zaciekawi na początku masz duży entuzjazm ale kiedy Wchodzisz głębiej okazuje się, że z różnych
Bardziej szczegółowoJak wytresować swojego psa? Częs ć 8. Sztuczki
Jak wytresować swojego psa? Częs ć 8 Sztuczki Sztućzki: proszenie, podawanie łapy Uczenie sztuczek nie jest konieczne, jeśli chodzi o rzeczy, które psy powinny umieć. Warto jednak wiedzieć, że sam proces
Bardziej szczegółowoThe Mind. Wolfgang Warsch. Gracze: 2-4 osób Wiek: od 8 lat Czas trwania: ok. 15 minut
The Mind Bądźmy jednością! Wolfgang Warsch 935241 Gracze: 2-4 osób Wiek: od 8 lat Czas trwania: ok. 15 minut Wszyscy gracze tworzą jeden zespół. W pierwszej rundzie (poziom 1) każdy otrzymuje 1 kartę,
Bardziej szczegółowoJak trenować z dzieckiem koncentracje uwagi?
Jak trenować z dzieckiem koncentracje uwagi? Umiejętność koncentracji można ćwiczyć, ale wymaga to wysiłku zarówno ze strony dziecka, jak i rodzica wspierającego i motywującego je do tej pracy. Obranie
Bardziej szczegółowoLekcja 5 - PROGRAMOWANIE NOWICJUSZ
Lekcja 5 - PROGRAMOWANIE NOWICJUSZ 1 Programowanie i program według Baltiego Najpierw sprawdźmy jak program Baltie definiuje pojęcia programowania i programu: Programowanie jest najwyższym trybem Baltiego.
Bardziej szczegółowoFajerwerki. Wstęp. Krok 1: Stwórz rakietę, która leci w kierunku kursora myszki
Poziom 1 Fajerwerki Wstęp Ta interaktywna zabawka pokazuje wybuchające fajerwerki i odtwarza dźwięk wybuchu przy każdym kliknięciu. Krok 1: Stwórz rakietę, która leci w kierunku kursora myszki Zaimportujmy
Bardziej szczegółowowww.dzikaknieja.pl INSTRUKCJA OBSŁUGI OBROŻY TRENINGOWEJ AT-918 ZATAPIALNEJ
www.dzikaknieja.pl INSTRUKCJA OBSŁUGI OBROŻY TRENINGOWEJ AT-918 ZATAPIALNEJ SPSI TREŚCI Zawartość zestawu... 3 Szybkie uruchamianie... 3 Problemy... 4 Porady dot. tresury... 5 Bezpieczeństwo... 6 Zasady
Bardziej szczegółowo10 SEKRETÓW NAJLEPSZYCH OJCÓW 1. OKAZUJ SZACUNEK MATCE SWOICH DZIECI 2. DAJ DZIECIOM SWÓJ CZAS
10 SEKRETÓW NAJLEPSZYCH OJCÓW 1. OKAZUJ SZACUNEK MATCE SWOICH DZIECI Jedną z najlepszych rzeczy, jaką ojciec może zrobić dla swoich dzieci, to okazywać szacunek dla ich mamy. Jeśli jesteś żonaty, dbaj
Bardziej szczegółowoGra planszowa dla 2 5 graczy w wieku powyżej 4 lat
ZAWARTOŚĆ PUDEŁKA: 1 plansza 1 dwunastościenna kostka 36 kartoników ze zdjęciami potwora Nessie 1 woreczek 12 figurek fotografów (3 żółte, 3 czerwone, 2 niebieskie, 2 czarne i 2 zielone) 1 figurka potwora
Bardziej szczegółowoOrganizacja czasu 1
Organizacja czasu 1 Organizacja czasu Czyli jak optymalnie wykorzystać czas. Michał Mielniczuk 2 Do dzieła!!! W tym poradniku, podam Ci kilka sposobów na to jak optymalnie organizować zadania, by zyskać
Bardziej szczegółowoPodstawowe zabiegi resuscytacyjne u dorosłych
1 Podstawowe zabiegi resuscytacyjne u dorosłych Algorytm BLS zaleca: 1. Upewnij się czy poszkodowany i wszyscy świadkowie zdarzenia są bezpieczni. 2. Sprawdź reakcję poszkodowanego (rys. 1): delikatnie
Bardziej szczegółowoJak używać poziomów wsparcia i oporu w handlu
Jak używać poziomów wsparcia i oporu w handlu Teraz, kiedy znasz już podstawy nadszedł czas na to, aby wykorzystać te użyteczne narzędzia w handlu. Chcemy Ci to wytłumaczyć w dość prosty sposób, więc podzielimy
Bardziej szczegółowo10 przykazań jak się uczyć!!!
10 przykazań jak się uczyć!!! 1. Świeżość. Świeży, wypoczęty mózg pracuje najefektywniej. Przed nauką wyjdź na kilkuminutowy spacer na świeżym powietrzu. Ważny też jest relaks i wypoczynek, przed samą
Bardziej szczegółowoJak zrobić klasyczny button na stronę www? (tutorial) w programie GIMP
Jak zrobić klasyczny button na stronę www? (tutorial) w programie GIMP Niniejszy tutorial jest wyłączną własnością Doroty Ciesielskiej Zapraszam na moją stronę http://www.direktorek03.wm studio.pl oraz
Bardziej szczegółowoWażne: zachowaj tę instrukcję obsługi jako źródło informacji w przyszłości.
Ważne: zachowaj tę instrukcję obsługi jako źródło informacji w przyszłości. Przed zamontowaniem bramki przeczytaj dokładnie instrukcję, aby upewnić się, że bramka jest bezpiecznie i prawidłowo zamontowana.
Bardziej szczegółowoumiejętności artystyczne: rozpoznawanie, nazywanie i dopasowywanie kolorów
22740 Read My Mind Zawartość: a) 40 kart z obrazkami (z obrazkami w ramkach) do umieszczania na stole b) 40 kart z obrazkami do "czytania w myślach" Cele rozwojowe: umiejętności językowe: formułowanie
Bardziej szczegółowoSkłada się on z czterech elementów:
Asertywność umiejętność powiedzenia nie, odmowy lub obrony własnych postaw, granic, psychologicznych w taki sposób, aby z jednej strony nie odczuwać wyrzutów sumienia, że sie powidzialo nie, kiedy ktoś
Bardziej szczegółowoTerapia behawioralna trudnych zachowań.
Terapia behawioralna trudnych zachowań. ?????????? Zachowanie- co to jest? .. ILE ZACHOWAŃ TRZEBA WYKONAĆ ŻEBY UMYĆ RĘCE? DOKŁADNIE 27 ZACHOWAŃ!! Zapalenie światła Naciśnięcie klamki Wejście do łazienki
Bardziej szczegółowoRESUSCYTACJA KRĄŻENIOWO - ODDECHOWA (RKO) CENTRUM POWIADAMIANIA RATUNKOWEGO W POZNANIU
RESUSCYTACJA KRĄŻENIOWO - ODDECHOWA (RKO) CENTRUM POWIADAMIANIA RATUNKOWEGO W POZNANIU WIADOMOŚCI PODSTAWOWE Nagłe zatrzymanie krążenia (NZK) jest główną przyczyną śmierci w Europie Dochodzi do 350 700
Bardziej szczegółowoJak przygotować się do ważnego sprawdzianu w krótkim czasie?
Jak przygotować się do ważnego sprawdzianu w krótkim czasie? Wcale nie jest za późno! Do końca roku szkolnego pozostały dwa miesiące. Wielu z Was pewnie myśli, że skoro nie nauczyliście się czegoś do tej
Bardziej szczegółowoKARMIENIE SWOICH DEMONÓW W 5 KROKACH Wersja skrócona do pracy w parach
KARMIENIE SWOICH DEMONÓW W 5 KROKACH Wersja skrócona do pracy w parach Przygotowanie Na początku zapytaj partnera, czy wie, z jakim demonem lub bogiem chce pracować. Partner nie musi ci tego powiedzieć,
Bardziej szczegółowoMulti-Kliker. Powitajcie Multi-Klikera
Multi-Kliker Trening z klikerem jest wspaniałą metodą szkolenia Twojego psa. Unikalny system, oparty na bezpośrednim nagradzaniu i wzmacnianiu pozytywnych zachowań, umożliwia efektywniejsze porozumienie
Bardziej szczegółowoPoniżej znajdziemy podsumowanie najważniejszych kwestii
Poniżej znajdziemy podsumowanie najważniejszych kwestii poruszanych w całej książce. Zrobiono to w formie listy praw i zasad dotyczących kotów i kocich zachowań. Poniższy spis warto sobie wydrukować i
Bardziej szczegółowoSkala Wyników w Chorobie Parkinsona Funkcjonowanie Poznawcze (SCOPA-Cog)
Skala Wyników w Chorobie Parkinsona Funkcjonowanie Poznawcze (SCOPA-Cog) imię i nazwisko osoby badanej: badający: data badania: Pamięć i uczenie się 1. Zapamiętywanie słów Instrukcja: Za chwilę zostanie
Bardziej szczegółowoELEMENTY GRY CEL GRY. 56 kart akcji (po 2 karty o wartości 1-7 w każdym kolorze) 50 kart zadań
08 NAGRODA RODZICÓW USA Wszystko albo nic ELEMENTY GRY kart akcji (po karty o wartości - w każdym kolorze) 0 kart zadań CEL GRY Wszystko albo nic to gra kooperacyjna, czyli oparta na współpracy. Macie
Bardziej szczegółowoKwestionariusz stylu komunikacji
Kwestionariusz stylu komunikacji Z każdego stwierdzenia wybierz jedno, które uważasz, że lepiej pasuje do twojej osobowości i zaznacz jego numer. Stwierdzenia w parach nie są przeciwstawne, przy wyborze
Bardziej szczegółowoPrzekształcanie wykresów.
Sławomir Jemielity Przekształcanie wykresów. Pokażemy tu, jak zmiana we wzorze funkcji wpływa na wygląd jej wykresu. A. Mamy wykres funkcji f(). Jak będzie wyglądał wykres f ( ) + a, a stała? ( ) f ( )
Bardziej szczegółowoKATARZYNA KIEREŚ MARTA SOBIECH. Podstawy Terapii Behawioralnej
KATARZYNA KIEREŚ MARTA SOBIECH Podstawy Terapii Behawioralnej PODSTAWY NAUKOWE W 1987 roku amerykański psycholog norweskiego pochodzenia O. Ivar Lovaas z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles opublikował
Bardziej szczegółowo3 największe błędy inwestorów, które uniemożliwiają osiągnięcie sukcesu na giełdzie
3 największe błędy inwestorów, które uniemożliwiają osiągnięcie sukcesu na giełdzie Autor: Robert Kajzer Spis treści Wstęp... 3 Panuj nad własnymi emocjami... 4 Jak jednak nauczyć się panowania nad emocjami?...
Bardziej szczegółowoTRENER MARIUSZ MRÓZ - JEDZ TO, CO LUBISZ I WYGLĄDAJ JAK CHCESZ!
TRENER MARIUSZ MRÓZ - JEDZ TO, CO LUBISZ I WYGLĄDAJ JAK CHCESZ! Witaj! W tym krótkim PDFie chcę Ci wytłumaczyć dlaczego według mnie jeżeli chcesz wyglądać świetnie i utrzymać świetną sylwetkę powinieneś
Bardziej szczegółowoScratch pierwszy program
Stwórzmy nasz pierwszy program, czyli skrypt. Jak to zrobić? Przede wszystkim, musimy zdecydować, co program ma robić. Na początek niech nasz Kot się przedstawi, zapyta Cię o imię i przywita się. No to
Bardziej szczegółowoWPROWADZENIE I CEL GRY ELEMENTY GRY
WPROWADZENIE I CEL GRY Masz nadzieję zostać ministrem handlu Maharadży. Osiągniesz swój cel, jeśli pod koniec każdego tygodnia (rundy) będziesz bogatszy od swojego przeciwnika. Fortunę zdobędziesz, zbierając
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA OBSŁUGI W7000 JOHNSON - WIOŚLARZ TRENINGOWY W7000
JOHNSON - WIOŚLARZ TRENINGOWY W7000 SPIS TREŚCI Część 1. Gratulacje...02 Część 2. Wskazówki ogólne...03 Część 3. Montaż...04 Część 4. Włączanie wyświetlacza...06 Część 5. Środki bezpieczeństwa...08 Część
Bardziej szczegółowoUCZYĆ SIĘ EFEKTYWNIE
UCZYĆ SIĘ EFEKTYWNIE CO CZŁOWIEK MA W GŁOWIE? JAK DZIAŁA NASZA PAMIĘĆ? ANALOGIA DO MIĘŚNI I TRENINGÓW: 1. PSYCHICZNE ZAKWASY - POCZĄTKOWO NAUKA NIE JEST PRZYJEMNA TYLKO MĘCZĄCA, LECZ KONTYNUOWANA ZACZYNA
Bardziej szczegółowoJesper Juul. Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem
Jesper Juul Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem Dzieci od najmłodszych lat należy wciągać w proces zastanawiania się nad różnymi decyzjami i zadawania sobie pytań w rodzaju: Czego chcę? Na co
Bardziej szczegółowo8 sposobów na więcej czasu w ciągu dnia
http://produktywnie.pl RAPORT 8 sposobów na więcej czasu w ciągu dnia Jakub Ujejski Powered 1 by PROINCOME Jakub Ujejski Wszystkie prawa zastrzeżone. Strona 1 z 10 1. Wstawaj wcześniej Pomysł, wydawać
Bardziej szczegółowo5 kroko w do poprawy szybkos ci uderzeń i wytrzymałos ci rąk
5 kroko w do poprawy szybkos ci uderzeń i wytrzymałos ci rąk 5 kroków do poprawy szybkości uderzeń i wytrzymałości rąk 1 krok - Kołowrotek Zauważyłem jak niektóre osoby ćwicząc sztuki walki mają problem
Bardziej szczegółowoVII. Ergonomia programu
VII. Ergonomia programu 1. Jednym z największych błędów aplikacji jest to, że nie zawsze zmienia (przelicza) odpis skrócony aktu urodzenia. Informację, że program za każdym razie wykonuje tę operację otrzymaliśmy
Bardziej szczegółowoMagiczny palec. Opracowała: mgr Iwona Rucińska
Magiczny palec Bardzo proste i bardzo fajne doświadczenie, które zaskoczy niejedno dziecko. Żadne się bowiem nie spodziewa, że magiczny palec jego rodzica, czy rodzeństwa potrafi odepchnąć od siebie wodę.
Bardziej szczegółowoDziecko potrafi leżąc na brzuchu na płaskiej powierzchni oderwać nos od materaca, nisko unosi głowę.
Pierwszą sprawnością jaką ćwiczy prawidłowo rozwijające się dziecko, to ruch głowy. RUCH GŁOWY (w poszczególnych miesiącach życia) 1 miesiąc Dziecko potrafi leżąc na brzuchu na płaskiej powierzchni oderwać
Bardziej szczegółowoCZEGO UNIKAĆ. tworząc prezentację multimedialną. Andrzej Kozdęba
CZEGO UNIKAĆ tworząc prezentację multimedialną Andrzej Kozdęba UWAGA! Prezentacji, którą w tym momencie oglądasz, nie użyłbym podczas żadnego wystąpienia. Nie taki jest jej cel. W tej prezentacji jest
Bardziej szczegółowoLekcja 3 Nauka zakładania kagańca lub obroży uzdowej
Lekcja 3 Nauka zakładania kagańca lub obroży uzdowej Bierzemy do prawej ręki kaganiec i kliker, z lewej ręki będziemy wydawać smakołyki. Uczymy psa targetowania kagańca. Za każde spojrzenie, potem za dotknięcie
Bardziej szczegółowoJak nauczyć dziecko odpowiedzialności? 5 skutecznych sposobów
Jak nauczyć dziecko odpowiedzialności? 5 skutecznych sposobów fot.: Thinkstock Jak nauczyć dziecko odpowiedzialności? Najlepiej własnym przykładem. Jak nauczyć dziecko odpowiedzialności? Dobre pytanie,
Bardziej szczegółowoKoncentracja w Akcji. CZĘŚĆ 4 Zasada Relewantności Działania
Koncentracja w Akcji CZĘŚĆ 4 Zasada Relewantności Działania SzybkaNauka.pro Koncentracja w Akcji 1 Zasada Relewantności Działania Jesteś gotowy. Jesteś skoncentrowany na zadaniu np. szukaniu informacji
Bardziej szczegółowoCel: Przypisujemy przyciskom określone funkcje panel górny (Panel1)
W odcinku III tworzyliśmy paski narzędzi. Umieszczaliśmy na panelach ikony, reprezentujące czynności (charakterystyczne dla edytorów tekstu). Musimy teraz przypisać każdemu przyciskowi jego czynność (wycinanie,
Bardziej szczegółowoDzięki ćwiczeniom z panią Suzuki w szkole Hagukumi oraz z moją mamą nauczyłem się komunikować za pomocą pisma. Teraz umiem nawet pisać na komputerze.
Przedmowa Kiedy byłem mały, nawet nie wiedziałem, że jestem dzieckiem specjalnej troski. Jak się o tym dowiedziałem? Ludzie powiedzieli mi, że jestem inny niż wszyscy i że to jest problem. To była prawda.
Bardziej szczegółowoJak skutecznie podnieść sprzedaż w 97 dni? WARSZTATY
Edycja 2015 Jak skutecznie podnieść sprzedaż w 97 dni? WARSZTATY Grant z Programu Rozwoju Sprzedaży Projekt i realizacja dr Mariusz Salamon 1 Czy w 97 dni da się naprawdę znacząco zwiększyć sprzedaż? Tak,
Bardziej szczegółowoŻYWIOŁ POWIETRZA - ĆWICZENIA
Strona1 ŻYWIOŁ POWIETRZA - ĆWICZENIA Cz. III Aby uzyskać namacalny efekt oddziaływania energii Żywiołu Powietrza w Twoim życiu - jednocześnie korzystaj i z przygotowanych tu ćwiczeń i z opisu procesów
Bardziej szczegółowo5. Kliknij teraz na ten prostokąt. Powinieneś w jego miejsce otrzymać napis. Jednocześnie została wywołana kolejna pozycja menu.
Dziś zastosujemy w naszym projekcie komponent MainMenu (menu główne). Ten element należy do grupy komponentów niewidocznych i daje możliwość skonstruowania rozwijanego menu i dostosowania go do potrzeb
Bardziej szczegółowoBudowa argumentacji bezpieczeństwa z użyciem NOR-STA Instrukcja krok po kroku
Budowa argumentacji bezpieczeństwa z użyciem NOR-STA Instrukcja krok po kroku NOR-STA jest narzędziem wspierającym budowę, ocenę oraz zarządzanie strukturą argumentacji wiarygodności (assurance case),
Bardziej szczegółowoWARSZTATY pociag j do jezyka j. dzień 1
WARSZTATY pociag j do jezyka j dzień 1 POCIĄG DO JĘZYKA - dzień 1 MOTYWACJA Z SERCA Ach, o ile łatwiejsze byłoby życie, gdybyśmy dysponowali niekończącym się źródłem motywacji do działania. W nauce języków
Bardziej szczegółowoInstrukcja obsługi lampka LivingColors Iris
Instrukcja obsługi lampka LivingColors Iris Rozpakowywanie i instalacja Rozpoczęcie korzystania z lampki LivingColors Po rozpakowaniu lampki LivingColors nie ma potrzeby parowania z nią pilota zdalnego
Bardziej szczegółowoBaltie - programowanie
Baltie - programowanie Chcemy wybudować na scenie domek, ale nie chcemy sami umieszczać przedmiotów jak w trybie Budowanie, ani wydawać poleceń czarodziejowi jak w trybie Czarowanie. Jak utworzyć własny
Bardziej szczegółowo1. Uruchom stronię poczta.foof.pl (pisane bez www). Powinien wyświetlić się następujący ekran
Proces rejestracji jest dokładnie opisany na stronie konkursu. Skoro jednak masz problemy upewnij się, że prawidłowo wykonujesz następujące czynności. Jeżeli w dalszym ciągu będziesz miał problemy napisz
Bardziej szczegółowoCopyright 2017 Monika Górska
I UŁÓŻ OPOWIEŚĆ, NA DOWOLNY TEMAT. JEDYNYM OGRANICZENIEM DLA TWOJEJ WYOBRAŹNI SĄ CZTERY SŁOWA, KTÓRE ZNA JDZIESZ NA NASTĘPNEJ STRONIE, A KTÓRE KONIECZNIE MUSZĄ ZNALEŹĆ SIĘ W TWOJEJ OPOWIEŚCI. NIE MUSISZ
Bardziej szczegółowoInnowacja pedagogiczna
Innowacja pedagogiczna Tytuł: Kształtowanie samodzielności, współpracy i odpowiedzialności dzieci w wieku przedszkolnym w oparciu o Koncepcję Planu daltońskiego. Autor: Kamila Grocka Joanna Rusek Justyna
Bardziej szczegółowoAdobe InDesign lab.1 Jacek Wiślicki, Paweł Kośla. Spis treści: 1 Podstawy pracy z aplikacją Układ strony... 2.
Spis treści: 1 Podstawy pracy z aplikacją... 2 1.1 Układ strony... 2 strona 1 z 7 1 Podstawy pracy z aplikacją InDesign jest następcą starzejącego się PageMakera. Pod wieloma względami jest do niego bardzo
Bardziej szczegółowo8.2 Drukowanie arkusza kalkulacyjnego
przede wszystkim zastanów się, co chcesz pokazać na wykresie (te same dane można pokazać na różne sposoby, uwypuklając różne ich aspekty) zaznacz zakres danych jeszcze przed wywołaniem kreatora wykonaj
Bardziej szczegółowoAUTOMATYCZNY KARMNIK DLA RYB INSTRUKCJA OBSŁUGI
AUTOMATYCZNY KARMNIK DLA RYB INSTRUKCJA OBSŁUGI 1. PANEL KONTROLNY 2. BATERIE 3. OBSŁUGA I PROGRAMOWANIE 3.1 USTAWIENIE ZEGARA 3.2 PROGRAMOWANIE KARMIENIA 3.3 KARMIENIE RĘCZNE 3.4 PODGLĄD USTAWIEŃ 4. UWAGI
Bardziej szczegółowoTABELA ROZWOJU WIDZENIA MOJEGO DZIECKA
TABELA ROZWOJU WIDZENIA MOJEGO DZIECKA Tabela służy gromadzeniu obserwacji rozwoju widzenia dziecka w czasie codziennych zabaw wzrokowych i domowych ćwiczeń rehabilitacyjnych. Najlepiej sprawdza się system
Bardziej szczegółowoPODRĘCZNIK MARSZALA (porządkowego)
PODRĘCZNIK MARSZALA (porządkowego) Dziękujemy, że jesteś marszalem! Jesteście oczami i uszami tego wydarzenia oraz najważniejszymi osobami tutaj; bez Was ta impreza po prostu nie mogłoby się odbyć. Brałeś
Bardziej szczegółowoProgram Coachingu dla młodych osób
Program Coachingu dla młodych osób "Dziecku nie wlewaj wiedzy, ale zainspiruj je do działania " Przed rozpoczęciem modułu I wysyłamy do uczestników zajęć kwestionariusz 360 Moduł 1: Samoznanie jako część
Bardziej szczegółowoPodstawowe ZASADY ANALIZY TECHNICZNEJ + ZNIESIENIA FIBONACCIEGO
Podstawowe ZASADY ANALIZY TECHNICZNEJ + ZNIESIENIA FIBONACCIEGO W tym Wideo Dowiesz się : Podstawowe zasady AT FIBONACCI -W jaki sposób wyznaczać momenty zwrotne na rynku. -Jak mierzyć siłę ruchu w oparciu
Bardziej szczegółowoProspero Hall. Abstrakcyjna gra logiczna dla 2-4 nieszablonowych spryciarzy w wieku 8-99 lat.
Prospero Hall 303610 Abstrakcyjna gra logiczna dla 2-4 nieszablonowych spryciarzy w wieku 8-99 lat. C zym jest CONEX? - CONEX nie jest jak pozostałe gry karciane! CONEX jest inny. Podczas gry będziecie
Bardziej szczegółowoJak wzmocnić działanie Dekretów i afirmacji?
Zaprasza Sławomir Mika Jak wzmocnić działanie Dekretów i afirmacji? www.brahman.pl Niniejsza publikacja może być kopiowana oraz dowolnie rozprowadzana Tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez wydawcę.
Bardziej szczegółowoJednostka dydaktyczna 4: Komunikacja i relacje z ludźmi niepełnosprawnymi
Jednostka dydaktyczna 4: Komunikacja i relacje z ludźmi niepełnosprawnymi W tej jednostce dydaktycznej dowiesz się jak się zachowywać z osobą niepełnosprawną, aby poprawić jej komunikację i kwestie relacji
Bardziej szczegółowoJak założyć Pneumo Pro. Delikatnie otwórz klips uchwytu. Ostrożnie wsuń uchwyt na główkę fletu jak pokazano.
Jak założyć Pneumo Pro Delikatnie otwórz klips uchwytu Ostrożnie wsuń uchwyt na główkę fletu jak pokazano. W celu uzyskania właściwego położenia, ustaw tę płaską powierzchnię równolegle do podłogi lub
Bardziej szczegółowoĆWICZENIA ŻYWIOŁ ZIEMI ŻYWIOŁ ZIEMI. Cz. III
Strona1 ŻYWIOŁ ZIEMI Cz. III Aby uzyskać namacalny efekt oddziaływania energii Żywiołu Ziemi w Twoim życiu - jednocześnie korzystaj i z przygotowanych tu ćwiczeń i z opisu procesów nagranych w części I.
Bardziej szczegółowoStereogramy. Rysunki w 3D
Stereogramy Rysunki w 3D Co to są stereogramy? Jak to działa? Niewiele osob zdaje sobie sprawę z faktu, że zdolność widzenia przedmiotów w sposób trójwymiarowy zawdzięczamy temu, że posiadamy dwoje oczu.
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ GRY NR 5. DLA OSÓB W WIEKU 16+
SCENARIUSZ GRY NR 5. DLA OSÓB W WIEKU 16+ Gra symulacyjna nr 5: AUTOPREZENTACJA pt. Moja kariera zawodowa Cel gry: obserwacja i rozpoznanie świadomości obrazu samego siebie (autorefleksji), a także przedstawiania
Bardziej szczegółowoObroża elektroniczna GT-211S 350mm Instrukcja PL
www.dzikaknieja.pl Obroża elektroniczna GT-211S 350mm Instrukcja PL Dodatkowe informacje dla zasad użytkowania oraz ograniczenia odpowiedzialności 1. Zasady użytkowania Ten produkt jest oferowany zgodnie
Bardziej szczegółowoKodu z klasą. Kodu, zbierzesz dla mnie trochę jabłek? Scenariusz 3
Cele: Na dzisiejszych zajęciach uczniowie poznają mechanizmy przyznawania i naliczania punktów za wykonywanie określonych czynności, co jest bardzo powszechne w grach, zarówno komputerowych, jak i tych
Bardziej szczegółowoPolska poetka noblistka napisała wiele wierszy, które są znane szerszemu kręgowi odbiorców. Wśród nich jest także wiersz pt. Kot w pustym mieszkaniu.
Polska poetka noblistka napisała wiele wierszy, które są znane szerszemu kręgowi odbiorców. Wśród nich jest także wiersz pt. Kot w pustym mieszkaniu. Umrzeć - tego nie robi się kotu o tym przecież wie
Bardziej szczegółowoOBROŻA SZKOLENIOWA DLA PSÓW ZDALNIE STEROWANA E-613/623
OBROŻA SZKOLENIOWA DLA PSÓW ZDALNIE STEROWANA E-613/623 1. 4 w 1. Tryby: wibracje, dźwięk, impulsy elektryczne, światła. 2. Zasięg do 1000 m na wolnym powietrzu. 3. Szkolenie do dwóch psów z tego samego
Bardziej szczegółowoĆwiczenia ogólnorozwojowe- parszywa trzynastka!
Ćwiczenia ogólnorozwojowe- parszywa trzynastka! Data publikacji: 12/08/2014 Wiadome jest, że aby przygotować się do pokonywania długich dystansów, trzeba ćwiczyć nie tylko stosując trening stricte biegowy.
Bardziej szczegółowoKodu z klasą. Skarb w zatrutej wodzie, cz. 2. Scenariusz 6
W scenariuszu nr 6 kontynuujemy pracę rozpoczętą na poprzednich zajęciach i ukończymy cały scenariusz. Dzisiaj przygotujemy zdarzenia, gdzie fabryka zatruwa wodę i zwierzęta stają się agresywne oraz zaprogramujemy
Bardziej szczegółowoCenne informacje dla rodziców
Cenne informacje dla rodziców Rok szkolny 2014/2015 Co trzylatek umieć powinien -Posługuje się określeniami odnoszącymi się do kierunków w przestrzeni (na, pod, za, przed). -Klasyfikuje przedmioty ze względu
Bardziej szczegółowoInstrukcja obsługi programowalnego zegara cyfrowego
Art. Nr 61 60 21 Cyfrowy mini-zegar sterujący www.conrad.pl Instrukcja obsługi programowalnego zegara cyfrowego A. Funkcje 1. Programowalny zegar cyfrowy (określany w dalszej części instrukcji jako zegar
Bardziej szczegółowoKlawiatura. Klawisz Blokady. Klawisz Enter. Wyświetlacz. Klucz cyfrowy FAQ
Klucz cyfrowy FAQ Wyświetlacz Klawiatura Klawisz Blokady Klawisz Enter 1. Co to jest klucz cyfrowy? Klucz cyfrowy daje dostęp do platformy inwestycyjnej KBCmakler lub KBCtrader - posiada dwie podstawowe
Bardziej szczegółowoZasady gry i przygotowanie
Steffen Benndorf i Reinhard Staupe 935222 Czysta zabawa! Gracze: 2-6 osób Wiek: od 8 lat Czas trwania: ok. 15 minut Zasady gry i przygotowanie Każdy gracz otrzymuje inną kartkę (jest 6 różnych) i pisak.
Bardziej szczegółowoZ tego rozdziału dowiesz się:
Rozdział 2 Jak powstaje głos? Z tego rozdziału dowiesz się: które partie ciała biorą udział w tworzeniu głosu, jak przebiega proces wzbudzania dźwięku w krtani, w jaki sposób dźwięk staje się głoską, na
Bardziej szczegółowo5. RĘCE PRZYKŁADOWE 5.1. WSZYSTKIE SEKWENCJE Z KONTRĄ WYWOŁAWCZĄ
5. RĘCE PRZYKŁADOWE 227 5. RĘCE PRZYKŁADOWE 5.1. WZYTKIE EKWECJE Z KOTRĄ WYWOŁAWCZĄ Ta sekcja pokazuje przykłady zastosowania kontry wywoławczej. Ma to na celu pokazanie ci, o czym ty i twój partner powinniście
Bardziej szczegółowoPerfekcyjne przywództwo w BHP. klucz do doskonałej kultury bezpieczeństwa
Perfekcyjne przywództwo w BHP klucz do doskonałej kultury bezpieczeństwa kroki by zostać Liderem Bezpieczeństwa: POZNAJ: Kulturę Bezpieczeństwa WPROWADŹ : Poprawę Systemu Bezpieczeństwa BĄDŹ PRZYKŁADEM:
Bardziej szczegółowoWPŁYW POCHWAŁY NA ROZWÓJ DZIECKA
WPŁYW POCHWAŁY NA ROZWÓJ DZIECKA Pochwała jest jednym z czynników decydujących o prawidłowym rozwoju psychicznym i motywacyjnym dziecka. Jest ona ogromnym bodźcem motywującym dzieci do działania oraz potężnym
Bardziej szczegółowoBawię się i uczę się czytać
Bawię się i uczę się czytać ZABAWY I ĆWICZENIA PRZYGOTOWUJĄCE DO NAUKI CZYTANIA PORADNIK DLA RODZICÓW Opracowała: Manuela Gromadzka Szczytno, 28.11.2016 r. 1 Jakie korzyści płyną z rozpoczęcia nauki czytania
Bardziej szczegółowoKonferencja Kierunek Rozwój października 2017 r., Olsztyn Warsztaty: Pokochaj siebie jak wzmocnić poczucie własnej wartości
Konferencja Kierunek Rozwój 12 13 października 2017 r., Olsztyn Warsztaty: Pokochaj siebie jak wzmocnić poczucie własnej wartości Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca
Bardziej szczegółowoMARATON UMYSŁU ETAP 4 MARATON UMYSŁU
MARATON UMYSŁU Dziś dowiesz się o: Jak rozwijać u dziecka inteligencję matematyczno-logiczną Jak wspierać i zachęcać maluchy do intelektualnych wyzwań Jak obudzić małego geniusza nie odbierając zabawy
Bardziej szczegółowoIrena Sidor-Rangełow. Mnożenie i dzielenie do 100: Tabliczka mnożenia w jednym palcu
Irena Sidor-Rangełow Mnożenie i dzielenie do 100: Tabliczka mnożenia w jednym palcu Copyright by Irena Sidor-Rangełowa Projekt okładki Slavcho Rangelov ISBN 978-83-935157-1-4 Wszelkie prawa zastrzeżone.
Bardziej szczegółowo