Przypatrzmy się BIULETYN I SYNODU DIECEZJI LEGNICKIEJ LEGNICA 2009

Transkrypt

1 Przypatrzmy się BIULETYN I SYNODU DIECEZJI LEGNICKIEJ 5 LEGNICA 2009

2 ZA ZGODĄ WŁADZY KOŚCIELNEJ Do użytku wewnętrznego Sekretariat I Synodu Diecezji Legnickiej ZESPÓŁ REDAKCYJNY ks. Bogusław Drożdż przewodniczący Łucja Daniluk sekretarz Konsultacja ks. Mariusz Majewski ks. Bogusław Wolański Współpraca ks. Remigiusz Bernasiewicz ks. Tomasz Czernik ks. Jan Dziewulski ks. Piotr Góźdź ks. Artur Kaproń ks. Łukasz Kociołek ks. Marcin Kubów ks. Tomasz Kwiecień ks. Marcin Szymaniak ks. Janusz Wilk Skład i łamanie Małgorzata Wilczyńska Adres: Sekretariat Synodu, ul. Jana Pawła II nr 1, Legnica Telefon: , synod@diecezja.legnica.pl Strona internetowa:

3 Przypatrzmy się powołaniu naszemu 3 Od Redakcji Zatwierdzony przez Komisję Główną Ogólny Program Pracy Synodalnej wyznacza na rok 2009 temat: Życie w Chrystusie. Jest on skorelowany z Programem Duszpasterskim zatwierdzonym przez Konferencję Episkopatu Polski, podnoszącym problematykę skoncentrowaną wokół hasła: Otoczmy troską życie. Niniejszy biuletyn synodalny Przypatrzymy się zawiera dziesięć szczegółowych katechez, które należy wykorzystać podczas zebrań Zespołów Synodalnych w ramach tzw. części doktrynalno-katechetycznej. Podobnie, jak poprzednie katechezy przeznaczone na rok 2008, obejmują one trzy punkty: I. Czytając Katechizm Kościoła Katolickiego (wydanie poprawione); II. Z nauczania papieskiego; III. Komentarz. Przypominamy jednocześnie, że po części doktrynalno-katechetycznej każdorazowego zebrania Zespołu Synodalnego winna nastąpić część praktyczno-pastoralna. W jej ramach należy zapoznać się z opublikowanymi Materiałami roboczymi, które znajdują się w czwartym i siódmym (w przygotowaniu) numerze biuletynu synodalnego Przypatrzmy się. Wszystkim osobom duchownym i katolikom świeckim serdecznie dziękuję za włączenie się w prace przygotowawcze tego numeru biuletynu synodalnego. Bóg zapłać! Ks. Bogusław Drożdż Sekretarz generalny I Synodu Diecezji Legnickiej

4 4 I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ

5 Przypatrzmy się powołaniu naszemu 5 PIERWSZE SPOTKANIE Część doktrynalno-katechetyczna GODNOŚĆ OSOBY LUDZKIEJ I. CZYTAJĄC KATECHIZM KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO Pośród wszystkich stworzeń widzialnych jedynie człowiek jest zdolny do poznania i pokochania swojego Stworzyciela (Gaudium et spes 12); jest on na ziemi jedynym stworzeniem, którego Bóg chciał ze względu na nie samo (Gaudium et spes 24). Tylko człowiek jest wezwany do uczestniczenia w życiu Bożym przez poznanie i miłość. Został stworzony w tym celu i to stanowi podstawową rację jego godności (KKK 356). Człowiek, ponieważ został stworzony na obraz Boży, posiada godność osoby: nie jest tylko czymś, ale kimś. Jest zdolny poznawać siebie, panować nad sobą, w sposób dobrowolny dawać siebie oraz tworzyć wspólnotę z innymi osobami; przez łaskę jest powołany do przymierza ze swoim Stwórcą, do dania Mu odpowiedzi wiary i miłości, jakiej nikt inny nie może za niego dać (KKK 357). Ciało człowieka uczestniczy w godności obrazu Bożego ; jest ono ciałem ludzkim właśnie dlatego, że jest ożywiane przez duszę duchową, i cała osoba ludzka jest przeznaczona, by stać się w Ciele Chrystusa świątynią Ducha (KKK 364). Mężczyzna i kobieta są stworzeni, to znaczy chciani przez Boga, z jednej strony w doskonałej równości jako osoby ludzkie, a z drugiej strony, w ich odrębnym byciu mężczyzną i kobietą. Bycie mężczyzną, bycie kobietą jest rzeczywistością dobrą i chcianą przez Boga: mężczyzna i kobieta mają nieutracalną godność, która pochodzi wprost od Boga, ich Stwórcy. Mężczyzna i kobieta mają taką samą godność, zostali stworzeni na obraz Boga. W swoim byciu mężczyzną i byciu kobietą odzwierciedlają oni mądrość i dobroć Stwórcy (KKK 369).

6 6 I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ W oczekiwaniu na ten dzień [zmartwychwstania] ciało i dusza wierzącego uczestniczy już w godności należenia do Chrystusa. Wynika z tego konieczność szacunku dla własnego ciała, a także dla ciała drugiego człowieka, szczególnie gdy cierpi (KKK 1004). Chrześcijaninie! Poznaj swoją godność. Stałeś się uczestnikiem Boskiej natury, porzuć więc niegodne obyczaje przeszłego życia i już do nich nie wracaj. Pomnij, do jakiej należysz Głowy i jakiego Ciała jesteś członkiem. Pamiętaj, że zostałeś wyrwany z mocy ciemności i przeniesiony do światła i Królestwa Bożego (św. Leon Wielki. Sermones 21, 3) (KKK 1691). Symbol wiary ukazał wielkość darów Bożych udzielonych człowiekowi w dziele jego stworzenia oraz w jeszcze większym stopniu przez odkupienie i uświęcenie. Tego, co wyznaje wiara, udzielają sakramenty: przez sakramenty sprawiające odrodzenie chrześcijanie stali się dziećmi Bożymi (1J 3, 1), uczestnikami Boskiej natury (2P 1, 4). Chrześcijanie, poznając w wierze swoją nową godność, są wezwani, by od tej chwili żyć w sposób godny Ewangelii Chrystusowej (Flp 1, 27). Przez sakramenty i modlitwę otrzymują oni łaskę Chrystusa i dary Jego Ducha, które ich do tego uzdalniają (KKK 1692). Godność osoby ludzkiej ma podstawę w stworzeniu jej na obraz i podobieństwo Boże ( ); wypełnia się ona w powołaniu jej do Boskiego szczęścia ( ). Jest właściwe istocie ludzkiej, że w sposób dobrowolny dąży do tego wypełnienia ( ). Osoba ludzka przez swoje świadome czyny ( ) dostosowuje się lub nie do dobra obiecanego przez Boga i potwierdzonego przez sumienie moralne ( ). Ludzie kształtują samych siebie i wzrastają wewnętrznie; całe swoje życie zmysłowe i duchowe czynią przedmiotem swojego wzrostu ( ). Z pomocą łaski wzrastają w cnocie ( ), unikają grzechu, a jeśli go popełnili, jak syn marnotrawny powierzają się miłosierdziu naszego Ojca niebieskiego ( ). W ten sposób osiągają doskonałość miłości (KKK 1700). Chrystus (...) właśnie w objawieniu tajemnicy Ojca i Jego miłości objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi i odsłania przed nim jego najwyższe powołanie (Gaudium et spes 22). W Chrystusie, który jest obrazem Boga niewidzialnego (Kol 1, 15), człowiek został stworzony na obraz i podo- -bieństwo Stwórcy. W Chrystusie, Odkupicielu i Zbawicielu, obraz Boży,

7 Przypatrzmy się powołaniu naszemu 7 zniekształcony w człowieku przez pierwszy grzech, został odnowiony w swoim pierwotnym pięknie i uszlachetniony łaską Bożą (KKK 1701). Obraz Boży jest obecny w każdym człowieku. Jaśnieje we wspólnocie osób na podobieństwo jedności Osób Boskich między sobą (KKK 1702). Osoba ludzka, obdarzona duchową i nieśmiertelną duszą, jest na ziemi jedynym stworzeniem, którego Bóg chciał ze względu na nie samo (Gaudium et spes 24). Od chwili swego poczęcia jest ona przeznaczona do szczęścia wiecznego (KKK 1703). Człowiek, ze względu na swoją duszę i swoje duchowe władze rozumu i woli, jest obdarzony wolnością, która jest wzniosłym znakiem obrazu Bożego (KKK 1705). Za pomocą swego rozumu człowiek poznaje głos Boga, który przynagla go do czynienia dobra oraz unikania zła. Każdy jest zobowiązany do kierowania się tym prawem, które rozbrzmiewa w sumieniu i które wypełnia się w miłości Boga i bliźniego. Życie moralne świadczy o godności osoby (KKK 1706). Wolność wypełnia się w relacjach międzyludzkich. Każda osoba ludzka, stworzona na obraz Boży, ma prawo naturalne, by była uznana za istotę wolną i odpowiedzialną. Wszyscy są zobowiązani do szacunku wobec każdego. Prawo do korzystania z wolności jest nieodłącznym wymogiem godności osoby ludzkiej, zwłaszcza w dziedzinie moralności i religii. Prawo to powinno być uznane przez władze świeckie oraz chronione w granicach dobra wspólnego i porządku publicznego (KKK 1738). Wszyscy ludzie, stworzeni na obraz Jedynego Boga, obdarzeni taką samą rozumną duszą, mają tę samą naturę i to samo pochodzenie. Wszyscy, odkupieni przez ofiarę Chrystusa, są wezwani do uczestniczenia w tym samym Boskim szczęściu; wszyscy więc cieszą się równą godnością (KKK 1934). Na początku Bóg powierzył ziemię i jej bogactwa wspólnemu zarządzaniu ludzkości, by miała o nią staranie, panowała nad nią przez swoją pracę i korzystała z jej owoców. Dobra stworzone są przeznaczone dla całego rodzaju

8 8 I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ ludzkiego. Ziemia jednak jest rozdzielona między ludzi, by zapewnić bezpieczeństwo ich życiu, narażonemu na niedostatek i zagrożonemu przez przemoc. Posiadanie dóbr jest uprawnione, by zagwarantować wolność i godność osób oraz pomóc każdemu w zaspokojeniu jego podstawowych potrzeb, a także potrzeb tych, za których ponosi on odpowiedzialność (KKK 2402). II. Z NAUCZANIA PAPIESKIEGO Wszyscy ludzie są sobie równi: żadnej nie ma różnicy między bogatym i ubogim, między panem i sługą, między panującym a podwładnym, bo tenże Pan wszystkich (Rz 10, 12). Nikomu też nie wolno znieważać bezkarnie godności ludzkiej, do której się sam Bóg z wielkim szacunkiem odnosi, ani przeszkadzać człowiekowi w jego drodze do doskonałości, która go prowadzi ku żywotowi wiecznemu w niebiesiech. Co więcej: nawet samemu człowiekowi nie wolno rezygnować z godności ludzkiej natury, albo oddawać się w duchową niewolę; wchodzą tu bowiem w grę nie prawa, co do których człowiek ma wolność skorzystania z nich lub nieskorzystania, ale obowiązki względem Boga, które winien wypełnić (Leon XIII. Rerum novarum 32). Jak najbardziej błędny, a rozpowszechniony w naszych czasach pogląd głosi, że wrodzony samej naturze człowieka zmysł religijny należy uznać za pewnego rodzaju wymysł albo twór wyobraźni, który trzeba całkowicie wyplenić z umysłów jako zupełnie sprzeczny i ze współczesnym sposobem myślenia, i z postępem cywilizacji. A jednak owa głęboka skłonność człowieka do religii świadczy właśnie, że człowiek jest rzeczywiście stworzony przez Boga i do niego nieodwołalnie zdąża, jak czytamy w pismach św. Augustyna: Stworzyłeś nas, Panie, dla Siebie i niespokojne jest serce nasze dopóki nie spocznie w Tobie (św. Augustyn. Wyznania I, 1). Dlatego też, mimo ogromnych postępów techniki i rozwoju gospodarczego, nie zapanuje na świecie ani sprawiedliwość, ani pokój, dopóki ludzie nie zdadzą sobie sprawy, jak wielką godność zawdzięczają temu, że zostali stworzeni przez Boga i że są dziećmi Boga, którego trzeba uznać za pierwszą, a zarazem ostateczną przyczynę wszystkich rzeczy przez Niego stworzonych (Jan XXIII. XXIII. Mater et Magistra IV, 1).

9 Przypatrzmy się powołaniu naszemu 9 Człowiek nie może żyć bez miłości. Człowiek pozostaje dla siebie istotą niezrozumiałą, jego życie jest pozbawione sensu, jeśli nie objawi mu się Miłość, jeśli nie spotka się z Miłością, jeśli jej nie dotknie i nie uczyni w jakiś sposób swoją, jeśli nie znajdzie w niej żywego uczestnictwa. I dlatego właśnie Chrystus-Odkupiciel, jak to już zostało powiedziane, objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi. To jest ów jeśli tak wolno się wyrazić ludzki wymiar Tajemnicy Odkupienia. Człowiek odnajduje w nim swoją właściwą wielkość, godność i wartość swego człowieczeństwa. Człowiek zostaje w Tajemnicy Odkupienia na nowo potwierdzony, niejako wypowiedziany na nowo. Stworzony na nowo! (Jan Paweł II. Redemptor hominis 10). Osobista godność jest najcenniejszym dobrem człowieka, który dzięki niej przewyższa swoją wartością cały świat materialny. Słowa Jezusa: Cóż bowiem za korzyść stanowi dla człowieka zyskać świat cały, a swoją duszę utracić? (Mk 8, 36), zawierają w sobie jasne i inspirujące twierdzenie natury antropologicznej: wartość człowieka wynika nie z tego, co ma, chociażby posiadł nawet cały świat ale z tego, kim jest. Liczą się nie tyle dobra tego świata, co dobro osoby, dobro, którym jest sama osoba. Godność osoby ludzkiej jawi się w całym swoim pięknie wówczas, gdy weźmie się pod uwagę jej pochodzenie i przeznaczenie: stworzony przez Boga na Jego obraz i podobieństwo, odkupiony drogocenną krwią Chrystusa, człowiek został wezwany do tego, by być synem w Synu, żywą świątynią Ducha Świętego, i jest przeznaczony do życia wiecznego w uświęcającej komunii z Bogiem. Dlatego wszelki gwałt zadany osobistej godności istoty ludzkiej wzywa o pomstę przed obliczem Bożym i jest obrazą Stwórcy człowieka. Dzięki swej osobistej godności istota ludzka zawsze jest wartością w sobie i przez się, i wymaga, by traktowano ją jako taką, nigdy zaś jako przedmiot, który można użyć, narzędzie czy rzecz (Jan Paweł II. Christifideles laici 37). Czym jest człowiek, że o nim pamiętasz, i czym syn człowieczy, że się nim zajmujesz? pyta Psalmista (Ps 8, 5). W obliczu bezmiaru wszechświata człowiek wydaje się istotą niewiele znaczącą, ale właśnie ten kontrast uwypukla jego wielkość: Uczyniłeś go niewiele mniejszym od istot niebieskich [można także tłumaczyć: niewiele mniejszym od Boga], chwałą i czcią go uwieńczyłeś (Ps 8, 6). Chwała Boża jaśnieje na obliczu człowieka. W nim Stwórca znajduje odpoczynek (Jan Paweł II. Evangelium vitae 35).

10 10 I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ Rozdział pomiędzy tym, co duchowe a tym, co materialne w człowieku, przyniósł skłonność do tego, aby ludzkie ciało traktować w kategoriach specyficznego podobieństwa do wszystkich innych ciał w przyrodzie, które człowiek traktuje jako tworzywo dla produkcji dóbr konsumpcyjnych. Zastosowanie tych samych kryteriów do człowieka jest olbrzymim zagrożeniem. Kiedy ciało ludzkie, oderwane od ducha i myśli, staje się tworzywem, podobnie jak inne ciała zwierząt, kiedy dokonuje się manipulacji na embrionach i płodach, trzeba wówczas przyznać, że stajemy w obliczu straszliwej klęski etycznej. W takim ujęciu antropologicznym rodzina ludzka żyje poniekąd w epoce nowego manicheizmu, w którym ciało i duch są sobie radykalnie przeciwstawiane. Ciało nie żyje z ducha ani też duch nie ożywia ciała. Człowiek w tym horyzoncie myślenia przestaje być osobą i podmiotem. Staje się wbrew zamierzeniom i deklaracjom wyłącznie przedmiotem (Jan Paweł II. Gratissimam sane 19). III. KOMENTARZ Konkretny, historyczny człowiek jest ośrodkiem i szczytem, ku któremu należy skierowywać wszystkie rzeczy, które są na ziemi (por. Gaudium et spes 12). To szczególne miejsce zawdzięcza człowiek wrodzonej godności. Godność jest wewnętrznym i naturalnym znamieniem człowieka, niezależnym od kontekstu społecznego i historycznego. Uzasadnienie godności człowieka znajduje w nauczaniu Kościoła dwa rodzaje argumentów: naturalne oraz nadprzyrodzone. Argumenty naturalne odwołują się przede wszystkim do pozycji człowieka w świecie, ukazując go jako osobę, czyli byt rozumny i wolny, w którym odzywa się głos sumienia. Cechy te powodują, że człowiek w naturalny sposób przerasta cały stworzony świat rzeczy. Argumenty nadprzyrodzone wskazują na doniosłość aktu stworzenia na obraz i podobieństwo Boga, wywyższenie godności człowieka poprzez akt wcielenia Chrystusa oraz ontyczne ubogacenie przez nowe stworzenie na mocy odkupieńczej śmierci Syna Bożego. Godność dostarcza dwóch podstawowych kryteriów oceny moralnej, które powinny obowiązywać powszechnie. Pierwszym z nich jest uznanie i respektowanie godności człowieka przez wszelkie społeczności. Nie polega ono jedynie na niepodejmowaniu działań sprzecznych z jej wymogami, co na afirmacji ludzkiej godności. Drugie kryterium oceny moralnej zawiera się w fakcie, że sam człowiek nie może wyrzec się własnej natury

11 Przypatrzmy się powołaniu naszemu 11 naznaczonej godnością, ponieważ nie tworzy jej sam, lecz otrzymał ją od Stwórcy. Nikt zatem nie może naruszać etycznych granic wyznaczonych przez godność. Zasadniczą cechą godności ludzkiej jest tzw. celowość. Człowiek nie jest środkiem do osiągnięcia celu, lecz celem samym w sobie. Tym samym nie może być środkiem dla zdobycia jakichś celów politycznych czy gospodarczych. Celowość podkreśla, że dobro wspólne nie jest pełne, jeżeli nie zawiera w sobie konkretnego dobra osobowego. Dobro każdej osoby musi mieć miejsce w dobru wspólnym. Celem współdziałania z innymi powinna być zawsze osoba sama w sobie jako cel. Kolejnym przymiotem ludzkiej godności jest powszechność. Wszyscy ludzie bez wyjątku posiadają ludzką godność. Zakwestionowanie czyjejkolwiek godności osobowej podważa człowieczeństwo istoty ludzkiej. Inną cechą ludzkiej godności jest wolność, której fundamentem jest rozumność. Wolność pozbawiona świadomości nie jest w swej istocie żadną wolnością. Przymiot ten dotyczy szczególnie wolności człowieka w dziedzinie religii i moralności, jak również w dziedzinie polityki czy gospodarki. Oczywiście wolność obejmuje te dziedziny pod warunkiem u- względnienia praw innych osób i zasad porządku publicznego, czyli dobra wspólnego. Czwartym przymiotem ludzkiej godności jest integralność, która wskazuje, że cały człowiek jest godny szacunku. Cały człowiek rozumiany integralnie, jako byt duchowy i cielesny. Człowiek jest godny szacunku, nie tylko ze względu na jego walory użyteczności i estetyczności. Integralność łączy się z kolejnym przymiotem, jakim jest nietykalność. W życiu społecznym każdy człowiek ma prawo do nietykalności, o ile sam wcześniej nie wystąpił przeciwko godności innego człowieka. Ostatnim przymiotem ludzkiej godności jest jej absolutny charakter. Fakt bycia człowiekiem jest równoważny z człowieczeństwem, jakie każdy człowiek posiada. Żaden parlament nie może tej godności nadać ludziom, czy to tylko wybranym, czy też wszystkim i nie może jej też odebrać. Absolutność jest najważniejszym przymiotem ludzkiej godności. Skupia on w sobie wszystkie inne cechy wyżej wymienione. Część praktyczno-pastoralna Wnikliwe zapoznanie się z Materiałami roboczymi, w oparciu o które należy sformułować wnioski (wg przekazanego wzoru formularza). Materiały te zostały wypracowane przez poszczególne Komisje Synodalne i zatwierdzone podczas Sesji Plenarnej.

12 12 I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ DRUGIE SPOTKANIE Część doktrynalno-katechetyczna ŚWIĘTOŚĆ POWOŁANIEM CZŁOWIEKA I. CZYTAJĄC KATECHIZM KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO Chrzest, bierzmowanie i Eucharystia są sakramentami wtajemniczenia chrześcijańskiego. Na nich opiera się wspólne powołanie wszystkich uczniów Chrystusa, powołanie do świętości i do misji ewangelizacji świata. Udzielają one łask koniecznych do życia według Ducha podczas ziemskiej pielgrzymki prowadzącej do Ojczyzny (KKK 1533). W Kościele, w komunii ze wszystkimi ochrzczonymi, chrześcijanin wypełnia swoje powołanie. Od Kościoła przyjmuje słowo Boże, które zawiera pouczenia Prawa Chrystusowego. Od Kościoła otrzymuje łaskę sakramentów, która podtrzymuje go w drodze. Od Kościoła uczy się przykładu świętości; rozpoznaje jej wzór i źródło w Najświętszej Maryi Dziewicy; zauważa ją w autentycznym świadectwie tych, którzy według niej żyją; odkrywa ją w duchowej tradycji i długiej historii świętych, którzy go poprzedzili, a których liturgia celebruje we wspomnieniach świętych (KKK 2030). Jezus przez swoje poddanie się Maryi i Józefowi, a także przez swoją pokorną pracę w ciągu długich lat w Nazarecie, daje nam przykład świętości w codziennym życiu rodziny i w pracy (KKK 564). Wy (...) jesteście wybranym plemieniem, królewskim kapłaństwem, narodem świętym, ludem Bogu na własność przeznaczonym (1P 2, 9) (KKK 803). Ten, kto wierzy w Chrystusa, staje się synem Bożym. To przybrane synostwo przemienia go, pozwalając mu iść za przykładem Chrystusa; uzdalnia go do prawego działania i do czynienia dobra. W zjednoczeniu ze swym

13 Przypatrzmy się powołaniu naszemu 13 Zbawicielem uczeń osiąga doskonałość miłości świętość. Życie moralne, które dojrzało w łasce, rozciąga się na życie wieczne w chwale nieba (KKK 1709). Miłość Chrystusa jest w nas źródłem wszystkich naszych zasług przed Bogiem. Łaska, jednocząc nas z Chrystusem czynną miłością, zapewnia nadprzyrodzoną jakość naszym czynom, a przez to ich zasługę tak przed Bogiem, jak przed ludźmi. Święci zawsze mieli żywą świadomość, że ich zasługi są czystą łaską (KKK 2011). Bóg z tymi, którzy Go miłują, współdziała we wszystkim dla ich dobra (...). Tych, których od wieków poznał, tych też przeznaczył na to, by się stali na wzór obrazu Jego Syna, aby On był pierworodnym między wielu braćmi. Tych zaś, których przeznaczył, tych też powołał, a których powołał tych też usprawiedliwił, a których usprawiedliwił tych też obdarzył chwałą (Rz 8, 28-30) (KKK 2012). Wierni każdego stanu i zawodu powołani są do pełni życia chrześcijańskiego oraz doskonałej miłości (Lumen gentium 40). Wszyscy są powołani do świętości: Bądźcie (...) doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski (Mt 5, 48) (KKK 2013). Walką jest wysiłek nawrócenia, mający na uwadze świętość i życie wieczne, do którego Pan nieustannie nas powołuje (KKK 1426). Chrześcijanie, usprawiedliwieni w imię naszego Pana Jezusa Chrystusa i przez Ducha Boga naszego (1Kor 6, 11), uświęceni i powołani do świętości stali się świątynią Ducha Świętego (1Kor 6, 19) (KKK 1695). Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą (Mt 5, 8). Czyste serca oznaczają tych, którzy dostosowali swój umysł i swoją wolę do Bożych wymagań świętości, zwłaszcza w trzech dziedzinach: miłości, czystości, czyli prawości płciowej, umiłowania prawdy i prawowierności w wierze (KKK 2518). Miłość jest duszą świętości, do której wszyscy są powołani, kieruje wszystkimi środkami uświęcenia, formuje je i prowadzi do celu (Lumen gentium 42) (KKK 826).

14 14 I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ II. Z NAUCZANIA PAPIESKIEGO Powołanie do świętości nie jest zwykłym nakazem moralnym, lecz niezbywalnym wymogiem tajemnicy Kościoła. Albowiem Kościół jest wybraną winnicą, dzięki której pędy żyją i wzrastają karmione świętą i uświęcającą limfą samego Chrystusa; jest mistycznym ciałem, a jego członki mają udział w świętości Głowy, którą jest Chrystus ( ). Wszyscy wierni z tytułu swej przynależności do Kościoła otrzymują powszechne powołanie do świętości i w nim współuczestniczą. ( ) Powołanie do świętości wyrasta z chrztu i odnawia się w innych sakramentach, zwłaszcza w Eucharystii. Chrześcijanie, przyobleczeni w Jezusa Chrystusa i napojeni Jego Duchem, są święci, a więc są upoważnieni i zobowiązani do tego, by świętość swojego być okazywali w świętości wszystkich swoich działań (Jan Paweł II. Christifideles laici 16). Powołanie ludzi świeckich do świętości oznacza wezwanie do tego, by żyli oni wedle Ducha włączeni w rzeczywistość doczesną i poprzez uczestnictwo w działalności ziemskiej (Jan Paweł II. Christifideles laici 17). Świętość jest ponadto podstawową przesłanką i niezbędnym warunkiem do tego, aby Kościół mógł realizować swoją zbawczą misję. Właśnie świętość Kościoła jest tajemnym źródłem i nieomylną miarą jego apostolskiego zaangażowania oraz misyjnego zapału (Jan Paweł II. Christifideles laici 17). Kościół jest święty i wszyscy jego członkowie powołani są do świętości. ( ) Dążenie do świętości nie jest przywilejem nielicznych, lecz zadaniem dla wszystkich członków Kościoła. A podjęcie tego zadania oznacza wytrwałe zmierzanie ku świętości (Jan Paweł II. Audiencja generalna, ). Potrzeba odwagi, aby nie stawiać pod korcem światła swej wiary. Potrzeba wreszcie, aby w sercach ludzi wierzących zagościło to pragnienie świętości, które kształtuje nie tylko prywatne życie, ale wpływa na kształt całych społeczności. (...) Bracia i siostry, nie lękajcie się chcieć świętości! Nie lękajcie się być świętymi! Uczyńcie kończący się wiek i nowe tysiąclecie erą ludzi świętych! (...) Święci nie przemijają. Święci żyją świętymi i pragną świętości (Jan Paweł II. Homilia, Stary Sącz ).

15 Przypatrzmy się powołaniu naszemu 15 III. KOMENTARZ Świętość, to nie luksus przypadający tylko nielicznym, lecz zwykły obowiązek, twój i mój. To słowa bł. Matki Teresy z Kalkuty. Największe nieporozumienie na temat świętości polega na przekonaniu, że świętość jest rodzajem moralnej doskonałości i etycznej nieskazitelności. Tymczasem chrześcijańskie rozumienie świętości jest czymś innym. Wynika ona z przynależności do Tego, który jest jedynie i w najgłębszym sensie Święty, do Boga. Człowiek może być świętym dopiero wtedy, gdy zostanie mu udzielone coś z natury Boga, kiedy zostanie dotknięty przez Niego. To dotknięcie dokonuje się na wiele sposobów, ale przede wszystkim w chrzcie świętym i innych sakramentach. Zatem świętość jest podobieństwem do Boga, który jest Miłością, jest życiem w bliskości z Nim. Jan Paweł II dał najkrótszą jej definicję: Świętość polega na miłości. Prawdziwi święci to ludzie z krwi i kości, świadomi swych grzechów i ograniczeń, prowadzący rzeczywistą walkę ze złem, dlatego też czasem upadają. Wymownym tego świadectwem są przykłady świętych, wyniesionych już przez Kościół na ołtarze. Gdy mówi się o powołaniu najczęściej ma się na myśli powołanie do kapłaństwa czy życia zakonnego. Czasami używa się słowa powołanie w odniesieniu do personelu medycznego albo grona nauczycielskiego, ponieważ praca tych osób w sposób szczególny winna być naznaczona ofiarną służbą. Powołanie zatem dotyczy nie tylko osób duchownych, ale w ogólności wszystkich ludzi. Każdy człowiek na przestrzeni całego swego życia realizuje różne aspekty osobistego powołania, czy to na polu zawodowym, społecznym czy rodzinnym. Pod tym względem powołania ludzkie są jedyne w swoim rodzaju i niepowtarzalne. Jako chrześcijanie nie możemy jednak zapominać o powołaniu każdego człowieka do świętości, które wynika z prawdy o człowieku, o jego godności i ostatecznym celu. Powołanie do świętości jest powszechne, ale każdy realizuje je we właściwy sobie sposób, w takim stanie życia, do którego Bóg go powołał: jako świecki, kapłan bądź osoba zakonna, jako żyjący w małżeństwie i rodzinie albo podejmujący trud życia w samotności. Dotyczy to także pracy zawodowej i wszelkich zaangażowań społecznych. Do świętości człowiek dorasta w konkretnych okolicznościach miejsca i czasu, które Bóg przygotował dla niego, poprzez działania i postawy, które będą wypływać z miłości.

16 16 I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ Niekiedy świętość dzieli się na kościelną i świecką. Do pierwszej grupy zalicza się te wszystkie zachowania, które wiążą się z modlitwą i umartwieniem, a drugą grupę stanowią zachowania polegające na ofiarowaniu się innym ludziom. Proponowany podział nie da się do końca utrzymać. Świętość przecież to zarazem odniesienie do Boga, jak i do bliźnich. Nieraz bowiem istnieją liczne nieporozumienia na ten temat. Świętość kojarzona jest zwykle z tytanicznym wysiłkiem i heroizmem. Wydaje się, że przez pilną pracę nad sobą, sumienne pełnienie obowiązków, doskonałe wypełnianie przykazań czy ascezę, człowiek osiąga stan świętości. To jednak nie wszystko. Świętość to przede wszystkim dar Boga. To Bóg pierwszy podejmuje wielki (z powodu naszego oporu) wysiłek, aby poprowadzić człowieka ku Sobie. Jedynie On może nas uświęcać. Cały nasz wysiłek może polegać jedynie na przylgnięciu do Boga całym sercem, na powierzeniu się Jego miłości, która rodzi w nas miłość i czyni do Niego podobnym. Część praktyczno-pastoralna Wnikliwe zapoznanie się z Materiałami roboczymi, w oparciu o które należy sformułować wnioski (wg przekazanego wzoru formularza). Materiały te zostały wypracowane przez poszczególne Komisje Synodalne i zatwierdzone podczas Sesji Plenarnej.

17 Przypatrzmy się powołaniu naszemu 17 TRZECIE SPOTKANIE Część doktrynalno-katechetyczna SUMIENIE MORALNE I. CZYTAJĄC KATECHIZM KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO Sumienie jest najskrytszym ośrodkiem i sanktuarium człowieka, w nim pozostaje on sam z Bogiem, którego głos rozbrzmiewa w jego wnętrzu (KKK 1776). Sumienie moralne jest sądem rozumu, przez który osoba ludzka rozpoznaje jakość moralną konkretnego czynu, który zamierza wykonać, którego właśnie dokonuje lub którego dokonała. Człowiek we wszystkim tym, co mówi albo czyni, powinien wiernie iść za tym, o czym wie, że jest słuszne i prawe. Właśnie przez sąd swego sumienia człowiek postrzega i rozpoznaje nakazy prawa Bożego (KKK 1778). Godność osoby ludzkiej zakłada w sobie prawość sumienia i jej się domaga (KKK 1780). Sumienie pozwala wziąć odpowiedzialność za dokonane czyny (KKK 1781). Człowiek ma prawo działać zgodnie z sumieniem i wolnością, by osobiście podejmować decyzje moralne. Nie powinien być więc przymuszany do działania wbrew sumieniu, ale nie powinien też spotkać się z przeszkodami, gdy działa zgodnie ze swoim sumieniem, zwłaszcza w sprawach religijnych (Dignitatis humanae 3) (KKK 1782). Sumienie powinno być uformowane, a sąd moralny wyjaśniony. Sumienie dobrze uformowane jest prawe i prawdziwe. Formułuje ono swoje sądy, kierując się rozumem, zgodnie z prawdziwym dobrem chcianym przez mądrość Stwórcy (KKK 1783).

18 18 I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ Wychowanie sumienia jest zadaniem całego życia. ( ) Roztropne wychowanie kształtuje cnoty, chroni lub uwalnia od strachu, egoizmu i pychy, fałszywego poczucia winy i dążeń do upodobania w sobie, zrodzonego z ludzkich słabości i win. Wychowanie sumienia zapewnia wolność i rodzi pokój serca (KKK 1784). W formowaniu sumienia słowo Boże jest światłem na naszej drodze ( ). Powinniśmy także badać nasze sumienie, wpatrując się w krzyż Pana (KKK 1785). Sumienie, stając wobec wyboru moralnego, może wydać zarówno prawy sąd zgodny z rozumem i prawem Bożym, jak i przeciwnie sąd błędny, który od tego odbiega (KKK 1786). Niekiedy człowiek spotyka się z sytuacjami, które czynią sąd moralny mniej pewnym i utrudniają decyzję. Powinien jednak zawsze szukać tego, co jest słuszne i dobre oraz rozeznawać wolę Bożą wyrażoną w prawie Bożym (KKK 1787). Oto niektóre zasady, które stosują się do wszystkich przypadków: nigdy nie jest dopuszczalne czynienie zła, by wynikło z niego dobro, złota zasada : Wszystko (...) co byście chcieli, żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie! (Mt 7, 12), miłość zawsze zawiera w sobie szacunek dla bliźniego i jego sumienia (KKK 1789). Człowiek powinien być zawsze posłuszny pewnemu sądowi swojego sumienia. ( ) Zdarza się jednak, że sumienie znajduje się w niewiedzy i wydaje błędne sądy o czynach, które mają być dokonane lub już zostały dokonane (KKK 1790). Ignorancja często może być przypisana odpowiedzialności osobistej. Dzieje się tak, gdy człowiek niewiele troszczy się o dochodzenie do prawdy i dobra, a sumienie na skutek przyzwyczajenia do grzechu stopniowo ulega niemal zupełnemu zaślepieniu (Gaudium et spes 16). W tych przypadkach osoba jest odpowiedzialna za zło, które popełnia (KKK 1791).

19 Przypatrzmy się powołaniu naszemu 19 Nieznajomość Chrystusa i Jego Ewangelii, złe przykłady dawane przez innych ludzi, zniewolenie przez uczucia, domaganie się źle pojętej autonomii sumienia, odrzucenie autorytetu Kościoła i Jego nauczania, brak nawrócenia i miłości mogą stać się początkiem wypaczeń sądu w moralnym działaniu (KKK 1792). Jeśli ( ) ignorancja jest niepokonalna lub sąd błędny bez odpowiedzialności podmiotu moralnego, to zło popełnione przez osobę nie może być jej przypisane. Mimo to pozostaje ono złem, brakiem, nieporządkiem. Konieczna jest więc praca nad skorygowaniem błędów sumienia (KKK 1793). II. Z NAUCZANIA PAPIESKIEGO Sumienie jest świadectwem o prawości lub niegodziwości człowieka składanym samemu człowiekowi, ale zarazem a nawet przede wszystkim jest świadectwem samego Boga, którego głos i sąd przenikają wnętrze człowieka aż do tajników jego duszy, przywołując go do posłuszeństwa (Jan Paweł II. Veritatis splendor 58). Sumienie nie zamyka człowieka w niedostępnej i nieprzeniknionej samotności, ale otwiera go na wołanie, na głos Boga. W tym właśnie i w niczym innym kryje się tajemnica i godność sumienia, że jest ono miejscem, świętą przestrzenią, w której Bóg przemawia do człowieka (Jan Paweł II. Audiencja generalna, ). Sumienie moralne, aby właściwie kierować ludzkim postępowaniem, musi przede wszystkim opierać się na mocnym fundamencie prawdy, potrzebuje zatem światła, aby rozpoznawać rzeczywiste znaczenie czynów i oceniać wartość stosowanych kryteriów, a dzięki temu odróżniać dobro od zła, także tam, gdzie środowisko społeczne, pluralizm kulturowy i złożone interesy w tym nie pomagają ( ). Trzeba na nowo budzić pragnienie poznania autentycznej prawdy, uczyć obrony własnej wolności wyboru i nieulegania masowym wzorcom postępowania i zakusom propagandy, podsycać umiłowanie moralnego piękna i jasności sumienia. To delikatne zadanie spoczywa na rodzicach i na wychowawcach, którzy ich wspomagają; jest to też zadanie chrześcijańskiej wspólnoty w stosunku do swoich wiernych. Aby chrześcijańskie sumienie mogło dojrzewać i się umacniać, nie wystarczy przelotny kontakt z podstawowymi prawdami wiary w dzieciństwie; potrzebny jest

20 20 I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ proces rozwoju na kolejnych etapach życia, otwierający umysł i serce, tak aby umiały zaakceptować podstawowe powinności, które są podstawą życia jednostki i wspólnoty. Tylko w ten sposób będzie można pomóc młodym zrozumieć wartości życia, miłości, małżeństwa, rodziny. Tylko w ten sposób można sprawić, że będą umieli docenić piękno i świętość miłości, radość i odpowiedzialność, jaka jest udziałem rodziców, współpracowników Boga w przekazywaniu życia (Benedykt XVI. Przemówienie do uczestników zgromadzenia plenarnego Papieskiej Akademii «Pro Vita», ). Osąd sumienia jest osądem praktycznym, to znaczy sądem, który wskazuje człowiekowi, co powinien czynić lub czego unikać, albo że ocenia czyn już przezeń dokonany. Jest osądem konkretnej sytuacji opartym na racjonalnym przeświadczeniu, że należy miłować i czynić dobro, a unikać zła (Jan Paweł II. Veritatis splendor 59). Sąd sumienia ma charakter imperatywny: człowiek powinien działać zgodnie z nim. Jeżeli działa wbrew temu sądowi albo jeśli popełnia określony czyn nie będąc pewnym, czy jest on słuszny i dobry, zostaje potępiony przez własne sumienie, stanowiące bezpośrednią normę osobistej moralności (Jan Paweł II. Veritatis splendor 60). Nie ulega wątpliwości, że aby mieć dobre sumienie (1Tm 1, 5), człowiek musi szukać prawdy i według niej sądzić. Jak powiada apostoł Paweł, sumienie powinno być oświecone przez Ducha Świętego (por. Rz 9, 1) i czyste (por. 2Tm 1, 3), nie powinno podstępnie fałszować słowa Bożego, lecz ukazywać prawdę (por. 2Kor 4, 2). Z drugiej strony tenże Apostoł upomina chrześcijan słowami: Nie bierzcie więc wzoru z tego świata, lecz przemieniajcie się przez odnawianie umysłu, abyście umieli rozpoznać, jaka jest wola Boża: co jest dobre, co Bogu przyjemne i co doskonałe (Rz 12, 2). Tym napomnieniem Paweł pobudza nas do czujności i przestrzega, że w osądach naszego sumienia kryje się zawsze niebezpieczeństwo błędu. Sumienie nie jest sędzią nieomylnym: może zbłądzić (Jan Paweł II. Veritatis splendor 62). Władza Kościoła, gdy wypowiada się w kwestiach moralnych, nie narusza w żaden sposób wolności sumienia chrześcijan: nie tylko dlatego, że wolność sumienia nie jest nigdy wolnością od prawdy, ale zawsze i wyłącznie w prawdzie, lecz także dlatego, iż Magisterium nie wprowadza do chrześci-

21 Przypatrzmy się powołaniu naszemu 21 jańskiego sumienia prawd mu obcych, a tylko objawia prawdy, które sumienie powinno już znać i rozwijać je, wychodząc od pierwotnego aktu wiary (Jan Paweł II. Veritatis splendor 64). III. KOMENTARZ Jak żyć? Co jest dobre, a co złe? Jaki czyn jest grzechem? Każdy z nas stawia sobie te i podobne pytania każdego dnia. Obok tych pytań są i następne, a pośród nich może i to szczególne: czym jest to moje, ludzkie sumienie? Na pewno sumienie można porównać do oka, które odbiera rzeczywistość taką, jaka ona jest. Sumienie moralne odbiera obraz życia w konkretnych barwach, można powiedzieć barwach moralnych. Ludzkie życie, które w rzeczywistości sprowadza się do niezliczonej liczby dokonywanych wyborów spośród tego, co jest dane, domaga się nie tylko rozeznania, ale i osądu. Ten właśnie osąd jest dokonywany przez sumienie. Dla chrześcijan sumienie jest wprost obecnością Boga, jest sanktuarium, w którym rozbrzmiewa głos samego Stwórcy. Wielu uważa, że sumienie jest iskrą Bożą, czy też pamięcią duszy, która pamięta skąd wyszła. Na pewno sumienie jest tajemnicą dla człowieka, jednocześnie jest czymś tak bardzo osobistym, że człowiek zasadniczo utożsamia się ze swoim sumieniem. Mówimy: moje sumienie mi podpowiada, czyli tym samym zauważamy, że sumienie to jakby moje głębiej ulokowane i mądrzejsze ja. Jak funkcjonuje i co przede wszystkim obwieszcza sumienie? Mówimy obwieszcza, a nie wzywa czy tylko głosi, ponieważ czyni to w sposób mocny i zdecydowany. Sumienie jawi się jako autorytet, który nie domaga się jedynie jakiegoś mniej lub bardziej określonego posłuchu, przeciwnie domaga się dosłownie posłuszeństwa. Dlaczego? ponieważ strzeże godności człowieka, jego niezbywalnej wartości. Kto nie słucha swego sumienia, ten w pierwszym rzędzie depcze swoją godność, zabija w sobie człowieczeństwo. Sumienie jest strażnikiem ludzkiej godności naturalnej (stwórczej) i nadnaturalnej (odkupionej i uświęconej). Narzędziami pozwalającymi bezpośrednio dbać o ludzką godność są otrzymane i jakoś rozwijane, czyli osobiście wypracowywane cnoty, zwłaszcza kardynalne i teologalne. Człowiek kierując się sumieniem, słyszy głos: dobro należy czynić, a zła unikać. Głos ten w rzeczywistości już jest dialogiem Boga z człowiekiem;

22 22 I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ jest spotkaniem tego, co nieskończone z tym, co jest jedynie doczesne; jest to spotkanie dwóch osobowych głosów: boskiego głosu miłości z ludzkim głosem wolności. Czyniąc zło, człowiek zostaje potępiony przez własne sumienie, co jednoznacznie wskazuje, że miarą już po części doświadczanego nieba (uczestniczenia w życiu Bożym), czy przeżywanego piekła (wykluczenia z Bożego życia) jest to, co dzieje się w sumieniu tu i teraz. Potępienia przez sumienie doświadcza człowiek również i wtedy, kiedy zamiast wyboru lepszego dobra, notorycznie zgadza się na jego osiągnięcie tylko w minimalnym stopniu. Kto nie staje się lepszy, musi stawać się coraz gorszy. Nie ma bowiem ludzkich czynów, które w ostateczności uchodziłyby za moralnie obojętne. Mniejsze zło jest także złem, czyli zawsze brakiem pewnego dobra. Światłem dla sumienia jest prawda, do szukania której każdy człowiek jest zobowiązany, również przez samo sumienie. Można powiedzieć, że sumienie to taki genialny uczeń, który pobiera naukę w szkole życia. Nawet jeśli środowisko nauczające (rodzice, sąsiedztwo, szkoła, Kościół, media) nie spełnia swoich wychowawczych funkcji jak należy, to ten genialny uczeń i tak z tej nauki wyciągnie to, co najwłaściwsze. Dlaczego? ponieważ jest to uczeń genialny, a nie przeciętniak. Nauczony genialny uczeń jawi się równocześnie jako wspaniały mistrz, który od razu podpowiada, a niekiedy nawet i krzyczy, że winno się postąpić w konkretnej sytuacji właśnie tak, a nie inaczej. Ten wspaniały mistrz oceniając ludzki czyn, określa: źle zrobiłeś! w stosunku do popełnionego już złego czynu; przestań czynić zło! wobec aktualnie dziejącego się mojego złego czynu; nie czyń zła! w przypadku zaplanowanego czynu, który będzie czynem złym, bądź też gorszym wobec lepszego dobra. Tak zobrazowane funkcjonowanie sumienia nie jest jeszcze pełne. Genialny uczeń i wspaniały mistrz są jednocześnie oskarżającym prokuratorem w świetle stale obwieszczanego prawa. Jeśli do tego dodamy, że sumienie to również świadek naszych czynów, to trzeba powiedzieć, że odpowiednim modelem sumienia jest po prostu budynek sądu, święty trybunał. Tej świątyni Bożego prawa żaden człowiek nie może opuścić, to przestrzeń jego moralnie dobrego bądź złego życia. Żyjąc, nosimy w sobie zatem trybunał sądu sądu jasno obwieszczającego i interpretującego prawo (naturalne prawo moralne i prawo ewangeliczne), i oceniającego w świetle tego prawa nasz konkretny czyn ludzki.

23 Przypatrzmy się powołaniu naszemu 23 Zaznaczmy jeszcze wyraźniej, że jak każde pomieszczenie winno być wietrzone, tak i budynek, sanktuarium ludzkiego sumienia stale ma być wietrzone prawdą, stąd konieczność stałej formacji sumienia w ramach wychowania, które ma trwać do końca doczesnego życia każdego człowieka. Sumienia nie wolno oddzielać od światła prawdy przez osobiste złe czyny. Nie jest ono wolne od prawdy o Bogu Stwórcy, Zbawicielu i Odnowicielu, o człowieku i całym świecie. Tylko dzięki prawdzie sumienie nie ulega zaślepieniu, które jest skutkiem przyzwyczajenia do złych czynów, do grzechu. To grzech czyni z ludzkiego sumienia rumowisko, siedlisko demonicznych pożądliwości. Z takiego sumienia, tj. z serca ludzkiego pochodzą złe myśli, nierząd, kradzieże, zabójstwa, cudzołóstwa, chciwość, przewrotność, podstęp, wyuzdanie, zazdrość, obelgi, pycha, głupota. Całe to zło z wnętrza pochodzi i czyni człowieka nie czystym (Mk 7, 21-23). Część praktyczno-pastoralna Wnikliwe zapoznanie się z Materiałami roboczymi, w oparciu o które należy sformułować wnioski (wg przekazanego wzoru formularza). Materiały te zostały wypracowane przez poszczególne Komisje Synodalne i zatwierdzone podczas Sesji Plenarnej.

24 24 I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ CZWARTE SPOTKANIE Część doktrynalno-katechetyczna CNOTY I. CZYTAJĄC KATECHIZM KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO Cnota jest habitualną i trwałą dyspozycją do czynienia dobra. Pozwala ona osobie nie tylko spełniać dobre czyny, ale także dawać z siebie to, co najlepsze. Osoba cnotliwa wszystkimi swoimi siłami zmysłowymi i duchowymi dąży do dobra, zabiega o nie i wybiera je w swoich konkretnych działaniach (KKK 1803). Cnoty ludzkie są trwałymi postawami, stałymi dyspozycjami, habitualnymi zaletami umysłu i woli, które regulują nasze czyny, porządkują nasze uczucia i kierują naszym postępowaniem zgodnie z rozumem i wiarą. Zapewniają one łatwość, pewność i radość w prowadzeniu życia moralnie dobrego. Człowiek cnotliwy to ten, który dobrowolnie czyni dobro. Cnoty moralne zdobywa się wysiłkami człowieka. Są one owocami i zalążkami czynów moralnie dobrych; uzdalniają one wszystkie władze człowieka, by doszedł do zjednoczenia z miłością Bożą (KKK 1804). Cztery cnoty odgrywają podstawową rolę i dlatego nazywa się je cnotami kardynalnymi ; wszystkie inne grupują się wokół nich. Są nimi: roztropność, sprawiedliwość, męstwo i umiarkowanie. I jeśli kto miłuje sprawiedliwość jej to dziełem są cnoty: uczy bowiem umiarkowania i roztropności, sprawiedliwości i męstwa (Mdr 8, 7) (KKK 1805). Roztropność jest cnotą, która uzdalnia rozum praktyczny do rozeznawania w każdej okoliczności naszego prawdziwego dobra i do wyboru właściwych środków do jego pełnienia. (...) Jest nazywana auriga virtutum ( ) kieruje ona bowiem innymi cnotami, wskazując im zasadę i miarę. Roztropność kieruje bezpośrednio sądem sumienia. Człowiek roztropny decyduje o swoim postępowaniu i porządkuje je, kierując się tym sądem. Dzięki tej

25 Przypatrzmy się powołaniu naszemu 25 cnocie bezbłędnie stosujemy zasady moralne do poszczególnych przypadków i przezwyciężamy wątpliwości odnośnie do dobra, które należy czynić, i zła, którego należy unikać (KKK 1806). Sprawiedliwość jest cnotą moralną, która polega na stałej i trwałej woli oddawania Bogu i bliźniemu tego, co im się należy. Sprawiedliwość w stosunku do Boga nazywana jest cnotą religijności. W stosunku do ludzi uzdalnia ona do poszanowania praw każdego i do wprowadzania w stosunkach ludzkich harmonii, która sprzyja bezstronności względem osób i dobra wspólnego (KKK 1807). Męstwo jest cnotą moralną, która daje wytrwałość w trudnościach i stałość w kontynuacji dobra. Umacnia postanowienie opierania się pokusom i przezwyciężania przeszkód w życiu moralnym. Cnota męstwa uzdalnia do przezwyciężania strachu, nawet strachu przed śmiercią, do stawienia czoła próbom i prześladowaniom. Uzdalnia nawet do wyrzeczenia i do ofiary z życia w obronie słusznej sprawy (KKK 1808). Umiarkowanie jest cnotą moralną, która pozwala opanować dążenie do przyjemności i zapewnia równowagę w używaniu dóbr stworzonych. Umacnia panowanie woli nad popędami i utrzymuje pragnienia w granicach godziwości. Osoba umiarkowana kieruje do dobra swoje pożądania zmysłowe, zachowuje zdrową skromność i nie daje się uwieść (...) by iść za zachciankami swego serca (Syr 5, 2; 37, 27-31) (KKK 1809). Cnoty ludzkie są zakorzenione w cnotach teologalnych, które przysposabiają władze człowieka do uczestnictwa w naturze Bożej. Cnoty teologalne bowiem odnoszą się bezpośrednio do Boga. Uzdalniają one chrześcijan do życia w obcowaniu z Trójcą Świętą. Ich początkiem, motywem i przedmiotem jest Bóg Trójjedyny (KKK 1812). Cnoty teologalne wzmacniają, pobudzają i wyróżniają swoiste działanie moralne chrześcijanina. Kształtują one i ożywiają wszystkie cnoty moralne. Są wszczepione przez Boga w dusze wiernych, by uzdolnić ich do działania jako dzieci Boże i do zasługiwania na życie wieczne. Stanowią one rękojmię obecności i działania Ducha Świętego we władzach człowieka. Są trzy cnoty teologalne: wiara, nadzieja i miłość (KKK 1813).

26 26 I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ Wiara jest cnotą teologalną, dzięki której wierzymy w Boga i w to wszystko, co On nam powiedział i objawił, a co Kościół podaje nam do wierzenia, ponieważ Bóg jest samą prawdą. Przez wiarę człowiek w sposób wolny całkowicie powierza się Bogu (Dei verbum 5) (KKK 1814). Nadzieja jest cnotą teologalną, dzięki której pragniemy jako naszego szczęścia Królestwa niebieskiego i życia wiecznego, pokładając ufność w obietnicach Chrystusa i opierając się nie na naszych siłach, ale na pomocy łaski Ducha Świętego (KKK 1817). Miłość jest cnotą teologalną, dzięki której miłujemy Boga nade wszystko dla Niego samego, a naszych bliźnich jak siebie samych ze względu na miłość Boga (KKK 1822). Jest ona [miłość] więzią doskonałości (Kol 3, 14) i formą wszystkich cnót (KKK 1844). II. Z NAUCZANIA PAPIESKIEGO Cnotą bowiem (czyli sprawnością moralną) nazywamy to, przez co człowiek staje się dobry jako człowiek (Jan Paweł II. Laborem exercens 9). W każdym człowieku nie ma niczego bardziej osobistego i nieprzekazywalnego, jak zasługa cnoty czy odpowiedzialność za winę (Jan Paweł II. Reconciliatio et paenitentia 16). [Bóg] stworzył przecież człowieka jako istotę rozumną, zdolną Go naśladować, wzorującą się na Jego cnotach, spragnioną niebiańskich łask. W tych cechach człowieka zamieszkuje Bóg (Jan Paweł II. Evangelium vitae 35). Cała osoba, włącznie z ciałem, zostaje powierzona samej sobie i właśnie w jedności duszy i ciała jest podmiotem własnych aktów moralnych. Prowadzona przez światło rozumu i wspomagana przez cnotę odkrywa we własnym ciele znaki, które są zapowiedzią, wyrazem i obietnicą daru z siebie, zgodnie z mądrym zamysłem Stwórcy (Jan Paweł II. Veritatis splendor 48).

27 Przypatrzmy się powołaniu naszemu 27 Aby umieć rozpoznać, jaka jest wola Boża: co jest dobre, co Bogu przyjemne i co doskonałe (Rz 12, 2), ogólna znajomość prawa Bożego jest konieczna, ale nie wystarczająca: niezbędna jest swego rodzaju współmierność (connaturalitas) człowieka z prawdziwym dobrem. Ta connaturalitas jest zakorzeniona w cnotach samego człowieka i dzięki nim się rozwija: w roztropności i innych cnotach kardynalnych, a przede wszystkim w teologalnych cnotach wiary, nadziei i miłości. Taki jest sens słów Jezusa: Kto spełnia wymagania prawdy, zbliża się do światła (J 3, 21) (Jan Paweł II. Veritatis splendor 64). Sobór łączy sakramenty i cnoty. To wymowne połączenie z jednej strony oznacza, że życia sakramentalnego nie można sprowadzić jedynie do zbioru słów i rytualnych gestów: sakramenty są wyrazem wiary, nadziei i miłości. Z drugiej strony, podkreśla ono, że rozwój tych i wszystkich innych cnót w życiu chrześcijańskim pobudzany jest przez sakramenty. Możemy więc stwierdzić, że w ujęciu katolickim kult sakramentów znajduje swe naturalne przedłużenie w rozkwicie życia chrześcijańskiego (Jan Paweł II. Audiencja generalna, ). Wobec rozlicznych bowiem trudności czy też w najzwyklejszych okolicznościach wymagających wierności ładowi moralnemu, chrześcijanin jest wezwany, z pomocą łaski Bożej wypraszanej na modlitwie, do heroicznego nieraz zaangażowania, wspierany przez cnotę męstwa, dzięki której ( ) może nawet kochać trudności tego świata w nadziei wiecznej nagrody (Jan Pawel II. Veritatis splendor 93). Nakaz poszanowania ludzkiej godności oznacza, że należy praktykować cnotę umiarkowania, aby ograniczać przywiązanie do dóbr tego świata; cnotę sprawiedliwości, aby respektować prawa bliźniego i oddać mu to, co mu się należy; cnotę solidarności w myśl złotej zasady i na wzór wielkoduszności Chrystusa, który będąc bogaty, dla nas stał się ubogi, aby nas ubóstwem swym ubogacić (Jan Paweł II. Veritatis splendor 100). Sprawiedliwość jest cnotą dynamiczną i żywą: ochrania i umacnia bezcenną wartość, jaką jest godność człowieka, i troszczy się o dobro wspólne, jest bowiem strażniczką więzi między ludźmi i narodami. Człowiek nie żyje sam, ale od pierwszej chwili istnienia nawiązuje relacje z innymi, tak że jego własne dobro jako jednostki idzie w parze z dobrem społecznym: istnieje między nimi delikatna równowaga (Jan Paweł II. Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1998 roku 1).

28 28 I SYNOD DIECEZJI LEGNICKIEJ Wiara, nadzieja i miłość są nierozdzielne. Nadzieja w praktyce wyraża sie w cnocie cierpliwości, która nie słabnie w czynieniu dobra nawet w obliczu pozornej porażki, i w pokorze, która akceptuje misterium Boga i ufa Mu nawet w ciemności. Wiara ukazuje nam Boga, który dał swojego Syna za nas i budzi w nas zwycięską pewność, że to prawda: Bóg jest miłością! (Benedykt XVI. Deus caritas est 39). Wartość człowieka należy mierzyć miarą dobra moralnego, które on urzeczywistnia w swoim życiu. To właśnie zapewnia na pierwszym miejscu cnota roztropności. Człowiek roztropny, który zabiega o to wszystko, co jest naprawdę dobre, stara się mierzyć każdą rzecz, każdą sytuację i każde swoje działanie według miary dobra moralnego. Roztropny nie jest zatem ten, kto jak często się uważa potrafi radzić sobie w życiu i czerpać z niego jak najwięcej korzyści, lecz ten, kto całe swoje życie potrafi układać zgodnie z głosem prawego sumienia i zgodnie z wymaganiami właściwej moralności (Jan Paweł II. Audiencja generalna, ). Kiedy mówimy o cnotach nie tylko tych kardynalnych, ale o wszystkich, o każdej cnocie musimy mieć zawsze przed oczyma realnego człowieka, konkretnego człowieka. Cnota nie jest czymś abstrakcyjnym, oderwanym od życia, lecz przeciwnie, posiada głębokie korzenie w samym życiu, wypływa z niego i je kształtuje. Cnota wpływa na życie człowieka, na jego czyny i na jego postępowanie. Stąd ( ) nie tyle mówimy o cnocie ile o człowieku, który żyje i działa cnotliwie (Jan Paweł II. Audiencja generalna, ). Drodzy rodzice ( ) jesteście dla swoich dzieci pierwszymi nauczycielami modlitwy i cnót chrześcijańskich i nikt was w tym nie może zastąpić (Jan Paweł II. Homilia, Łowicz ). Rodzina stanowi kolebkę i najskuteczniejsze narzędzie humanizacji i personalizacji społeczeństwa: współpracuje w pełni i w sposób sobie tylko właściwy w budowaniu świata, czyniąc życie naprawdę ludzkim, zwłaszcza przez to, że strzeże, zachowuje i przekazuje cnoty oraz wartości (Jan Paweł II. Familiaris consortio 43).