7 Aktywność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw w Czechach

Transkrypt

1 7 Aktywność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw w Czechach Małgorzata Jaworek Włodzimierz Karaszewski Marcin Kuzel 7.1. Inwestycje bezpośrednie w Czechach Republika Czeska stała się niezależnym państwem po rozpadzie Czechosłowacji (od stycznia 2003 roku). Przed II wojną światową Czechosłowacja zaliczana była do najbardziej uprzemysłowionych krajów na świecie. Do 1938 roku była państwem demokratycznym. Po II wojnie światowej przez 45 lat pozostawała pod wpływami Związku Radzieckiego jako kraj socjalistyczny. W 1990 roku Czechosłowacja rozpoczęła proces transformacji ustroju gospodarczego w kierunku gospodarki rynkowej ze stosunkowo korzystnymi parametrami makroekonomicznymi, tj. zrównoważonym budżetem, relatywnie niewielkim długiem zagranicznym, niską inflacją, równowagą na rynku pieniężnym. Jednak socjalizm odcisnął swoje piętno. Gospodarka Czechosłowacji w końcu lat 80. XX wieku była jedną z najbardziej znacjonalizowanych gospodarek Europy Środkowo-wschodniej. W ciągu dwóch dekad poprzedzających historyczny proces transformacji nie podjęto nawet próby poważniejszych reform. Ówczesna władza nie była stymulowana niepokojami społecznymi. Państwo, realizując w miarę skutecznie funkcje społeczne, zapewniało spokój wewnętrzny. Autorzy czechosłowackiej transformacji zdawali sobie sprawę, że przyszłość gospodarki zależy od jej efektywności. W prywatyzacji postrzegali podstawowy czynnik osiągnięcia tego celu. Proces prywatyzacji własności państwowej stał się jednym z najważniejszych działań w kierunku otwarcia na prywatny kapitał. Przebiegał w czterech podstawowych formach: powszechnego uwłaszczenia, tzw. prywatyzacja kuponowa (każdy obywatel kraju, który ukończył 18 lat miał prawo zakupić za niewielką opłatą książeczkę z dziesięcioma kuponami ze stu punktami każdy, a następnie wymienić punkty na akcje prywatyzowanych przedsiębiorstw lub oddać książeczkę funduszowi powierniczemu); małej prywatyzacji, którą objęte zostały małe i średnie podmioty handlowe i usługowe wystawiane na licytacjach;

2 Strona 148 niedostępna w tym podglądzie

3 Inwestycje bezpośrednie w Czechach 149 Bank podaje kwotę 122,6 mld USD 4, z której na kapitał podstawowy przypadało 51,6%, reinwestowane zyski 38,3%, pozostały kapitał 10,1%. UNCTAD i Czeski Narodowy Bank podają tę samą wartość zobowiązań Czech na koniec 2010 roku 128,5 mld USD. Zmniejszenie stanu na koniec 2011 roku nie odzwierciedlało rzeczywistej zmiany, a było skutkiem korekty metodologicznej. RYSUNEK 7.1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Czechach w latach , stan zobowiązań na 31 grudnia Ź r ó d ł o: UNCTAD, World Investment Report 2012, Towards a New Generation of Investment Policies, New York and Geneva 2012, Web Table 3. Niezależnie od czynników, które były przyczyną niezadowalających postępów w zaawansowaniu procesów transformacji w początkowym jej okresie, a także podziału Czechosłowacji, do 1994 roku Czechy plasowały się na drugim miejscu po Węgrzech w wartości napływu kapitału z zagranicy w postaci BIZ do krajów Grupy Wyszehradzkiej (Polska zajmowała trzecie miejsce). W tym czasie szczególnie ważna była inwestycja koncernu Volkswagena w Skodę, nie tylko z uwagi na wartość projektu, ale także znaczenie dla promocji kraju jako atrakcyjnego miejsca lokalizacji działalności gospodarczej podmiotów z zagranicy. Pomimo rekordowej wartości BIZ, które napłynęły do Czech w 1995 roku (ponad 2,5 mld. USD) to aż do 2001 roku kraj ten zajmował trzecie miejsce w Grupie Wyszehradzkiej. Po znaczącym wzroście strumienia omawianych inwestycji w 2002 roku Czechy wróciły na drugie miejsce, ale tylko na rok. Wzrost BIZ w tym czasie był m.in. rezultatem podjętej w 2001 roku decyzji o prywatyzacji przedsiębiorstw sektora energetycznego i sprzedaży przedsiębiorstwa TRANSGAS niemieckiemu koncer- 4 Można przyjąć,że UNCTAD dokona korekty wskazanej wartości.

4 Strony niedostępne w tym podglądzie

5 Polskie inwestycje bezpośrednie w Czechach 157 RYSUNEK 7.8. Udział poszczególnych krajów UE w bezpośrednich inwestycjach zagranicznych w Czechach z całej UE, stan na 31 grudnia 2011 roku Ź r ó d ł o: Česká Národní Banka, Stav přímých zahraničních investic k v ČR v teritoriální structure, statistika ( ) Polskie inwestycje bezpośrednie w Czechach Udział Polski w napływach BIZ do Czech jest niewielki, chociaż zobowiązania Czech z tytułu tych inwestycji w stosunku do Polski są wyższe niż znacznie większych eksporterów kapitału, jak Szwecja czy Włochy (rysunek 7.8). Według Narodowego Banku Polskiego wartość polskich należności z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Czechach na dzień 31 grudnia 2011 roku wyniosła 2452,2 mln USD. W tej kwocie kapitały własne stanowiły 66,2%, a pozostałe kapitały 33,8% (tablica 7.2). Znaczące lokaty kapitałowe polskich podmiotów rozpoczęły się w 2005 roku. Odpływ BIZ z Polski do Czech o wartości 544,3 mln USD zaowocował wzrostem polskich należności z tytułu omawianych inwestycji w tym kraju z kwoty niespełna 90 mln USD w 2004 roku do 713 mln USD na koniec 2005 roku. W tym roku został zrealizowany największy polski projekt w Czechach, jakim był zakup przez PKN ORLEN pakietu akcji spółki Unipetrol a.s., tworzącej grupę Unipetrol, w skład której wchodzi m.in.: Paramo (rafineria w Pardubicach; w której 75% udziałów ma Unipetrol), Česká rafinérská (rafinerie w Kralupach i Litwinowie; około 51% udziałów), 337 stacji Benzina i Benzina PLUS (13% rynku czeskiego), 3 stacje na Słowacji.

6 Strony niedostępne w tym podglądzie

7 160 Aktywność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw w Czechach dojrzałych rynków już wstępne sygnały płyna ce z reakcji potencjalnych odbiorców podczas prezentacji produktów na targach branżowych wskazywały, że polski wyrób się po prostu nie przyjmie. Aby się przebić na tych rynkach, potrzeba dużych pieniędzy i czasu. Dlatego Selena stosuje politykę uwzględniaja ca fakt, że na rynki rozwinięte trudno jest w krótkim czasie wprowadzić własna markę i wykorzystuje podejście stopniowego przyzwyczajania klientów do produktu. Na przykład, we Włoszech dopiero po jakimś czasie sprzedaż była prowadzona pod rodzima marka, w Niemczech dokonano przejęcia przedsiębiorstwa dla pozyskania ekonomicznej marki dr Hauser, a jednym z głównych celów akwizycji w Hiszpanii było wykorzystanie bardzo znanej i cenionej nazwy Quilosa. Na szczelnych rynkach zachodnich Selena szeroko wykorzystuje też politykę private label, wytwarzaja c produkty dla sieci handlowych, które później sprzedaja je pod własnymi markami. Nieco inaczej wygla da to w krajach rozwijaja cych się. Na przykład, polska marka w Rosji ma dobre konotacje, a w Chinach polski produkt odbierany jest jak produkt z Europy Zachodniej, co znacznie ułatwia Selenie operowanie na tamtejszych rynkach. Jednocześnie przedsiębiorstwo wskazuje, że kraj pochodzenia nie odgrywa najważniejszej roli. Zdecydowanie ważniejsze sa rozpoznawalna marka i jakość produktów. Ź r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie: informacji uzyskanych podczas wywiadu bezpośredniego, przeprowadzonego w październiku 2012 roku w siedzibie Selena FM we Wrocławiu; publikowanych raportów okresowych; stron internetowych przedsiębiorstwa: Studium przypadku Novaservis Novaservis 20 spol. s r.o. jest jedną z dwóch zagranicznych spółek córek polskiego przedsiębiorstwa Ferro SA. Cała Grupa Ferro jest jednym z największych w Europie Środkowo-Wschodniej producentów armatury sanitarnej i instalacyjnej. Ferro działa przede wszystkim na rynkach: polskim, czeskim, słowackim, ukraińskim, rumuńskim oraz kazachskim, na których zajmuje wiodącą pozycję w branży. Produkcja wyrobów oferowanych przez Ferro prowadzona jest w Chinach przez spółkę Yuhuan AMG oraz w Czechach przez spółkę Novaservis (zakład produkcyjny w Znojmo), a także dodatkowo przez współpracujących producentów z Chin, Turcji i Polski. Główna siedziba przedsiębiorstwa oraz centrum magazynowe i logistyczne znajdują się w Skawinie. 20 Wszystkie zamieszczone w tym podrozdziale informacje zostały uzyskane podczas wywiadu bezpośredniego, przeprowadzonego we wrześniu 2012 roku w Novaservis w Brnie w Czechach, a także zebrane z publikowanych raportów okresowych oraz ze stron internetowych przedsiębiorstwa macierzystego:

8 Strony niedostępne w tym podglądzie

9 166 Aktywność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw w Czechach i leżą w gestii przedsiębiorstwa macierzystego. To właśnie transfery w postaci dywidend, obok płatności za towary dostarczone przez spółkę matkę i spłat zaciągniętego kredytu wewnątrzkorporacyjnego, stanowią główne sposoby zwrotu zaangażowanych przez Ferro środków. Literatura Badania wizerunkowe Polski i polskiej gospodarki w krajach głównych partnerów gospodarczych. Raport końcowy z badań wizerunkowych, AGERON POLSKA, AGERON INTERNATIONAL, Warszawa Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w budowaniu potencjału konkurencyjności przedsiębiorstw i regionów, red. W. Karaszewski, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń CzechInvest, Česká Národní Banka, Příme zahraniční investice za rok 2011, Praha Česká Národní Banka, Stav přímých zahraničních investic k v ČR v odvětvové structure, Eurostat, Ferro, Karaszewski W., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Polska na tle świata, Wydawnictwo,,Dom Organizatora, Toruń NBP, Polskie inwestycje bezpośrednie za granica, PUBLICPROC EU, Inwestuje w Republice Czeskiej, KNIHOVNIČKA PODNIKATELE, Sprawozdanie Zarza du z działalności Grupy FERRO za 2012 rok, Skawina, 12 marca Stiglitz J.E., Globalizacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa U.S. Department of State, 2011 Investment Climate Statement Czech Republic, Report, March 2011, UNCTAD, World Investment Report 2012, Towards a New Generation of Investment Policies, New York and Geneva 2012.

10 a k t y w n o s c - s t r 1 9 s i e r p n i a : 5 9 : 0 2

11 Recenzent prof. dr hab. Jerzy Różański Projekt okładki Roman Kirilenko Redaktor Marta Konarska Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach jako projekt badawczy nr N N Copyright by Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A. Warszawa 2013 ISBN Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A. ul. Canaletta 4, Warszawa Tel. (centrala) , faks pwe 0 pwe.com.pl Skład i łamanie: EGRAF, Warszawa

12 Spis treści Wstęp (Włodzimierz Karaszewski)... 9 Wprowadzenie (Włodzimierz Karaszewski) Bezpośrednie inwestycje zagraniczne polskich przedsiębiorstw skala, struktura (Włodzimierz Karaszewski) Podstawowe pojęcia Bezpośrednie inwestycje zagraniczne na świecie Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne Polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne na tle świata Polskie bezpośrednie inwestycje za granicą według danych Narodowego Banku Polskiego Podmioty z siedzibą w Polsce posiadające udziały w jednostkach zagranicznych ewidencja GUS Struktura polskich inwestycji bezpośrednich za granicą Struktura polskich inwestycji bezpośrednich za granicą i jednostek zagranicznych według rodzajów działalności gospodarczej Struktura polskich inwestycji bezpośrednich za granicą i jednostek zagranicznych według kraju lokaty Podsumowanie Stymulanty i destymulanty aktywności inwestycyjnej polskich przedsiębiorstw za granicą (Małgorzata Jaworek) Czynniki stymulujące podejmowanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych Destymulanty rozwoju bezpośrednich inwestycji zagranicznych Podsumowanie 74

13 6 Spis treści 3. Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na ryzyko działalności podmiotów inwestujących (Aneta Szóstek) Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a ryzyko działalności krajowej Ryzyko specjalne bezpośrednich inwestycji zagranicznych (ryzyko kraju) szansa czy zagrożenie dla podmiotu inwestującego? Podsumowanie Metody oceny efektywności bezpośrednich inwestycji zagranicznych w praktyce polskich przedsiębiorstw (Małgorzata Jaworek) Metody oceny efektywności inwestycji zagadnienia teoretyczne Metody oceny efektywności polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych wyniki badania Podsumowanie Zagraniczna aktywność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw a ich konkurencyjność (Małgorzata Szałucka) Konkurencyjność przedsiębiorstwa wymiar międzynarodowy Wpływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych na konkurencyjność polskich przedsiębiorstw wyniki badania Zmiany potencjału konkurencyjności polskich przedsiębiorstw w efekcie podjęcia bezpośrednich inwestycji zagranicznych Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na składniki potencjału konkurencyjności polskich przedsiębiorstw Ważność bezpośrednich inwestycji zagranicznych w budowaniu potencjału konkurencyjności polskich przedsiębiorstw Podsumowanie Kapitał intelektualny organizacji i wewnątrzkorporacyjny transfer zasobów a konkurencyjności polskich przedsiębiorstw inwestorów zagranicznych (Marcin Kuzel) Kapitał intelektualny organizacji i jego składowe Wykorzystanie zasobów niematerialnych do tworzenia przewagi konkurencyjnej w krajach lokaty bezpośrednich inwestycji zagranicznych Transfer zasobów wewnątrz korporacji i jego znaczenie dla konkurencyjności polskich przedsiębiorstw Podsumowanie Aktywność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw w Czechach (Małgorzata Jaworek, Włodzimierz Karaszewski, Marcin Kuzel) Inwestycje bezpośrednie w Czechach

14 Spis treści Polskie inwestycje bezpośrednie w Czechach Studium przypadku Novaservis Powstanie spółki matki Ferro i ścieżka jej internacjonalizacji Spółka córka Novaservis Konfiguracja i koordynacja działań w ramach Grupy i rola Novaservis w tym obszarze Zarządzanie międzykulturowe i transfer zasobów w ramach Grupy z udziałem Novaservis Autonomia podejmowania decyzji w Novaservis Aktywność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw na Ukrainie (Magdalena Kuczmarska, Małgorzata Szałucka, Aneta Szóstek) Inwestycje bezpośrednie na Ukrainie Klimat inwestycyjny Studium przypadku Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych Grupa Kapitałowa Toruńskich Zakładów Materiałów Opatrunkowych Działalność Toruńskich Zakładów Materiałów Opatrunkowych na Ukrainie Podsumowanie Zakończenie (Małgorzata Jaworek, Włodzimierz Karaszewski, Marcin Kuzel, Małgorzata Szałucka, Aneta Szóstek)