MIĘDZYNARODOWY RYNEK BIOPALIW. stan i perspektywy

Transkrypt

1 FUNDACJA PROGRAMÓW POMOCY DLA ROLNICTWA (FAPA) ZESPÓŁ MONITORINGU ZAGRANICZNYCH RYNKÓW ROLNYCH (FAMMU) ul. Wspólna 30, pokój Warszawa tel , faks , MIĘDZYNARODOWY RYNEK BIOPALIW stan i perspektywy

2 Wstęp Jeszcze w połowie 2008 roku, kiedy ceny ropy naftowej poszybowały do rekordowego poziomu 147 USD za baryłkę, przyszłość biopaliw wydawała się wyraźna i różowa. Pół roku później ropa była jednak handlowana już po 30 USD/bbl, a spowolnienie gospodarcze rozlało się z USA na większą część globu. Sytuacja ta najprawdopodobniej spowoduje spowolnienie ostatnio obserwowanego dynamicznego rozwoju sektora odnawialnych paliw. Droższe i mniej wydajne energetycznie biopaliwo może nie mieć ekonomicznej racji bytu bez rządowego wsparcia. Staną z pewnością także prace nad biopaliwami drugiej generacji (z niespożywczych surowców jak trawy, czy odpady komunalne). W UE szansą dla biopaliw mogą okazać się buraki cukrowe (najwydajniejsze ale i najdroższe), na których zapotrzebowanie dla sektora cukru zostało zdecydowanie zmniejszone reformą. Już w połowie 2008 r. w Niemczech jedna z firm zaprzestała produkcji bioetanolu ze zbóż i przestawiła się na cukier. Obecnie zaś największy producent cukru w UE niemiecki koncern Zuedzucker poinformował, że przekroczy kwotę produkcyjną o 1 mln ton cukru i cały ten wolumen przetworzy na bioetanol. Najbliższy rok właśnie ze względu na wspomniane spowolnienie gospodarcze i niskie ceny ropy, może okazać się ciężki dla sektora biopaliw. Amerykańscy producenci odnotowują już straty i na razie nie wydać sygnałów wskazujących na poprawę. Przy tak niskich cenach ropy może spaść także popyt na bioetanol w Brazylii (gdzie cieszy się on ogromną popularnością) ze względu na fakt, że nie będzie opłacalnym kupowanie mniej wydajnego paliwa w zbliżonej cenie. Globalna produkcja biopaliw jest ciągle bardzo silnie uzależniona od decyzji politycznych. W wielu regionach brak różnego typu ulg fiskalnych i dopłat produkcyjnych może spowodować nieopłacalność wytwarzania paliw pochodzenia roślinnego. Wg szacunków OECD, zniesienie wsparcia doprowadziłoby do redukcji konsumpcji biopaliw na świecie o 13,1 mln ton, z czego 10,7 mln ton przypadłoby na UE a 1,7 mln ton na USA. Pod koniec grudnia 2008 r. Komisja i Parlament Europejskie uzgodniły kształt ustawy o odnawialnej energii, której jednym z elementów jest wprowadzenie obowiązkowego progu mieszania biopaliw w paliwami kopalnymi w transporcie w wysokości 10% od 2020 r. Jednocześnie jednak w ramach Health Check od 2010 r. zostaną zniesione dopłaty do upraw energetycznych, gdyż unijni decydenci uznali, że wspomniany projekt ustawy o odnawialnej energii będzie wystarczającą zachętą. W najbliższych latach oczekuje się stałego i dość wysokiego tempa wzrostu produkcji biopaliw na świecie. Rosnąć będzie także jego konsumpcja ze względu na planowane (lub już przyjęte) zmiany w ustawodawstwie. Wiele regionów, takich jak UE, będzie importerem netto biopaliw. Przedmiotem zakupów nie będą tylko biopaliwa, ale także surowce produkcyjne. Wzmożony popyt na zboża, kukurydzę, oleiste i trzcinę cukrową (które prowadzą także do zastępowania innych upraw tymi na cele energetyczne) może doprowadzić do presji na ceny żywności, zmniejszając jej podaż. Kontrowersje budzą ciągle także wątpliwe korzyści środowiskowe biopaliw (wycinanie lasów deszczowych i osuszanie bagien pod uprawy energetyczne oraz stopień redukcji emisji gazów cieplarnianych) i problem własności ziemi (komasacja gruntów siłą pod olbrzymie plantacja w krajach Trzeciego Świata). Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 2

3 RYNEK BIOETANOLU Polityka UNIA EUROPEJSKA Komisji Europejskiej udało się w końcu uzgodnić ostateczny kształt ustawy o odnawialnej energii. Szczegółowe rozwiązanie nie są jeszcze jednak znane. Kością niezgody był przede wszystkim próg obowiązkowego blendingu biopaliw, który Komisja Europejska zaproponowała na 10% od 2020 r. Parlament Europejski zasugerował jego zmniejszenie do 6%. Część krajów członkowskich uważała nawet taki pułap za zbyt wysoki. Kontrowersje budziły także limity oszczędności emisji gazów cieplarnianych. Początkowo miało to być 35%, w późniejszych wersjach zaś już 50%. Tak wysoki próg eliminowałby większość biopaliw produkowanych w UE z surowców spożywczych. Uzgodniona przez KE i zatwierdzona 17 grudnia 2008 r. przez Parlament Europejski wersja jest określana mianem 3x20, gdyż zakłada, że: 1) od 2020 r. 20% energii w UE ma pochodzić z odnawialnych źródeł; 2) emisja gazów cieplarnianych ma zostać zredukowana o 20% (w stosunku do poziomów z 1990 roku); 3) zużycie energii z odnawialnych źródeł ma wzrosnąć do 20% w 2020 r. W uzgodnionej propozycji pozostawiono 10% próg blendingu dla biopaliw od 2020 r. Nie znalazły się nim jednak zapisy określające udział paliw drugiej generacji oraz energii elektrycznej. We wcześniejszym projekcie zużycie odnawialnej energii, generowanej przez elektryczne pociągi i samochody oraz pochodzącej z biopaliw z niespożywczych surowców, miało stanowić 4/10 zakładanego celu. W przypadku redukcji emisji gazów cieplarnianych pozostawiono 35% limit od 2010 r. W 2017 r. zmniejszenie emisji z istniejących instalacji miałoby wynosić 60% dla wszystkich nowych zakładów i 50% dla starych zakładów. W najnowszej propozycji znalazł się również zapis, mający nie dopuścić do przestawiania upraw ze spożywczych na przemysłowe (żeby zapobiec wzrostowi cen żywności i głodowi w najuboższych krajach). W tym celu wprowadzono programu Podwójny Bonus, który promowałby biopaliwa z niespożywczych surowców. Ten program ma zastąpić również wyznaczenie sub-celu dla zużycie energii elektrycznej i biopaliw drugiej generacji. Zużycie biopaliw z niespożywczych surowców (odpady, celuloza itd.) ma liczyć się podwójnie do celu, a w przypadku energii elektrycznej z odnawialnych źródeł dwuipółkrotnie wyższy będzie przelicznik. Ze względu na fakt, że tak duży udział biopaliw będzie musiał być zaspokojony nie tylko przez import samego paliwa, ale także i surowców do jego produkcji, UE zamierza wprowadzić standardy środowiskowe dla sprowadzanych biopaliw. Jednym z rozwiązań ma być wykluczenie z importu biopaliw powstałych przy użycia węgla (największa emisja gazów cieplarnianych). Inne mają eliminować te paliwa, które powstały w wyniku osuszania bagien lub wycinania lasów deszczowych (zaburzające naturalny ekosystem). W nowej propozycji większy nacisk ma być położony także na produkcję energii z wiatru i słońca. Na 2014 roku zaplanowano przegląd polityki w sektorze biopaliw nie będzie on jednak dotyczył zmiany celów. Propozycja wymaga jeszcze akceptacji krajów członkowskich. Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 3

4 Komisja Europejska zamierza także poświęcić więcej uwagi bioodpadom, jako źródle odnawialnej energii. Planowana jest także dyskusja nad rozwojem strategii recyclingu na unijnym, narodowym i regionalnym poziomie. Wg szacunków KE, biodegradowalne odpady z kuchni, ogrodu i żywnościowe stanowią ok. 1/3 miejskich śmieci i są odpowiedzialne za emisję metanu do atmosfery. Rozmowy nad potencjalnym wpływem rozwiązań legislacyjnych w tym segmencie mają ruszyć w połowie marca 2009 r. Pierwsze projekty ustaw są oczekiwane w 2010 r. Ministrowie rolnictwa unijnych krajów osiągnęli polityczne porozumienie w sprawie oceny funkcjonowania reformy WPR (tzw. Health Check). Jednym z postanowień jest zapowiadane zniesienie od 2010 r. dopłat energetycznych w wysokości 45 EUR/t. Likwidacja dopłat jest tłumaczona właśnie przygotowywaną ustawą o energii odnawialnej. Zdaniem decydentów, jest to wystarczający mechanizm stymulujący dla rozwoju sektora biopaliw w UE. Natomiast unijny Komitat Zarządzający ds. Płatności Bezpośrednich poinformował, że areał upraw energetycznych zgłoszony do dopłat z tego tytułu w 2008 r. wyniósł ok. 1,6 mln ha i tym samym nie przekroczył limitu 2 mln ha. W ubiegłym roku wnioskowano o dopłaty energetyczne dla 2,843 mln ha upraw. Z tego też powodu zredukowano wsparcie w wysokości 45 EUR/ha do 31,65 EUR/ha. Zmniejszenia wnioskowanej powierzchni o 44% to wynik obniżonych w ubiegłym roku dopłat i wysokich cen zbóż, które sprawiły, że bardziej opłacalne było inne wykorzystanie. Sytuacja podażowo-popytowa Zdaniem analityków przygotowujących raport dla amerykańskiego Departamentu ds. Rolnictwa USDA, dobre wyniki w 2005 i 2006 roku spowodowały nagły wzrost możliwości produkcyjnych biopaliw w UE-27. W 2007 r. ich produkcja wzrosła do 6,8 mln ton, z czego produkcja biodiesla stanowiła 5,4 mln ton, a bioetanolu 1,4 mln ton. W 2008 r. oczekuje się wzrostu odpowiednio do 5,7 mln t i 1,7 mln ton. Wysokie ceny surowców i konkurencja ze strony taniego importu wymuszą zaś konsolidację. Autorzy raportu (FAS) podkreślają, że choć UE jest i będzie wiodącym producentem biopaliw na świecie, to koszty produkcji w UE są na tyle wysokie, że wytworzone tam biopaliwa są ciągle nieatrakcyjne cenowo. Działo się tak nawet w obliczu rekordowo wysokich cen ropy naftowej w połowie 2008 r. Dlatego też unijny rynek jest silnie uzależniony od decyzji politycznych w tym sektorze. W 2003 r. unijni decydenci opracowali niewiążące cele zużycia biopaliw, które mimo zachęt (preferencje fiskalne) nie zostały osiągnięte. Osiągnięte w połowie grudnia 2008 r. porozumienie w sprawie nowej ustawy energetycznej, które zakłada 10% i obowiązkowy próg blendingu dla biopaliw od 2020 r. z pewnością wpłynie prowzrostowo na rozwój tego sektora. Z drugiej jednak strony UE zdecydowała się w ramach oceny stanu funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej (tzw. Health Check) znieść dopłaty do rośliny energetycznych (45 /ha) od 2010 r., uznając właśnie nowy projekt regulacji w sektorze energetycznym za wystarczającą zachętę. Wg raportu FAS, produkcja biopaliw w UE-27 wzrośnie w 2008 r. o 9% do 7,4 mln t ekwiwalentu energetycznego ropy naftowej, a w 2010 r. osiągnie poziom 11,7 mln t ekwiwalentu (wzrost o 58% wobec 2007 r. natomiast w ciągu ostatnich 4 lat pierwszej dekady XXI wieku zużycie biopaliw w UE podwoi się.). Zużycie bietanolu będzie rosnąć znacznie dynamicznej. Jego produkcję w 2008 r. szacuje się na 1,7 mln ton ekwiwalentu w porównaniu do 1,35 rok wcześniej. Daje to bardzo wysoką dynamikę rzędu 26%. W kolejnych dwóch latach takie tempo wzrostu powinno się utrzymać i na koniec pierwszej dekady XXI wieku konsumpcja bioetanolu w UE-27 ma zwiększyć się do prawie 2,6 mln t ekwiwalentu energetycznego ropy naftowej. Udział bioetanolu będzie w zużyciu biopaliw w UE będzie sukcesywnie rosnąć. W 2006 r. wyniósł 16%, rok później zwiększył się do 18% - w 2008 i 2009 r. został oszacowany na 21%, a w 2010 r. powinien wzrosnąć do 22%. Tempo wzrostu spożycia biopaliw ogółem będzie jednak zbyt małe, by osiągnąć założone Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 4

5 przez Komisję Europejską cele mieszania paliw tradycyjnych z pochodzącymi z odnawialnych źródeł. Szczegóły w poniższym zestawieniu. Zużycie biopaliw i paliw kopalnych w UE-27 Opis * 2008* 2009** 2010** Bioetanol Biopaliwa^ Paliwa łącznie^^ Udział biopaliw 2,06% 2,49% 2,68% 3,21% 3,75% nieobligatoryjny próg blendingu 2,75% 3,50% 4,25% 5,00% 5,75% dane w tys. t ekwiwalentu energetycznego ropy naftowej * szacunek, ** prognoza, ^ biodiesel, bioetanol, Btl i olej roślinny ^^ paliwa tradycyjne i z odnawialnych źródeł opracowanie własne na podst. FAS W 2008 r. ok. 3/4 spożycia biopaliw w UE stanowił biodiesel. Jak wspomniano wyżej, udział bioetanolu nie przekroczy 1/5. Pozostałą część stanowić będzie konsumpcja czystego oleju roślinnego i Btl (wykorzystanie biomasy, biopaliwa drugiej generacji). Znaczenie tego ostatniego będzie marginalne ze względu na brak tanich technologii produkcyjnych. Biopaliwa wytworzone z niespożywczych surowców (trawy, odpady komunalne, wióry itd.) są jednak przyszłościowym segmentem, który powinien się rozwijać. Natomiast udział surowego oleju roślinnego jako paliwa będzie sukcesywnie marginalizowany. Autorzy raportu oczekują, że liczba zakładów produkujących bioetanol w UE-27 w 2008 r. wzrosła o 18% do 58. W 2010 r. ma wynieść zaś 70. Możliwości produkcyjne zostały zaś oszacowane na 4,4 tys. tys. ton (lub 5,6 mln l) w 2008 r. Na koniec pierwszej dekady XXI wieku mają wzrosnąć do 7,1 tys. t (lub niespełna 9 mln l). Wg FAS, dynamika wzrostu możliwości produkcyjnych będzie znacznie przewyższać stopień wzrostu produkcji. Od 2006 do 2010 r. proporcję niemalże odwrócą się. W 2006 r. stopień wykorzystania możliwości produkcyjnych wynosił prawie 70%, w 2010 roku spadnie zaś do niespełna 40%. Rosnąć będzie także różnica pomiędzy wewnętrzną podażą a wewnętrznym popytem. W 2008 r. przy produkcji 1,7 mln ton zapotrzebowanie wyniesie 2,6 mln ton. Z roku na rok ta różnica będzie się powiększać i UE będzie zmuszona importować coraz więcej bioetanolu. Wwóz tego biopaliw do Unii został oszacowany na 1 mln ton w 2008 r. i 1,4 mln ton w 2010 r. co oznacza wzrost o 40%. W 2008 r. import zwiększył się zaś o 27%. Szczegóły w poniższym zestawieniu. Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 5

6 Bilans podażowo-popytowy na rynku bioetanolu Opis * 2008* 2009** 2010** Możliwości produkcyjne tys. t mln l Liczba zakładów produkcyjnych Produkcja tys. t mln l % stopień wykorzystania" Import tys. t mln l Eksport tys. t mln l Zużycie tys. t mln l różnica"" tys. t mln l % " możliwości produkcyjnych, "" między produkcją a zużyciem * szacunek, ** prognoza, opracowanie własne na podst. FAS Głównym producentem bioetanolu w UE są Francja, Niemcy i Polska oraz Wielka Brytania. Wolumen wytworzonego bioetanolu w 2008 r. został oszacowany na 500 tys. ton we Francji, po 250 tys. w Niemczech i Polsce oraz na 150 tys. ton w Wielkiej Brytanii. W tych trzech krajach produkuje się aktualnie blisko 60% bioetanolu w UE (z czego prawie 30% we Francji). Wg prognoz FAS, Francja umocni swoją pozycję lidera za dwa lata. Zdecydowanie wzrośnie rola Wielkiej Brytanii i Belgii, które jeszcze dwa lata temu nie były producentem bioetanolu. Rosnaca produkcja w Polsce pozwoli jej utrzymać ok. 15% udział w rynku. Spadnie zaś znaczenie Niemiec. W 2008 r. oczekiwana jest wysoka dynamika wzrostu produkcji, która w skali UE przekroczy 25%. Najsilniej będzie rosnąć produkcja w Wielkiej Brytanii (siedmioipółkrotnie) oraz w Polsce (dwuipółkrotnie). Praktycznie ustanie za to produkcja w Hiszpanii, która jeszcze dwa lata temu była znacznym wytwórcą biopaliw w UE. W ciągu dwóch najbliższych lat unijna produkcja prognozowana jest na poziomie o blisko 60% wyższym niż w 2008 r. Szczegóły w poniższym zestawieniu. Produkcja bioetanolu w UE-27 Opis * 2008* % zmiana^ Udział" 2009** 2010** % zmiana ^ Udział "" Niemcy % % Hiszpania % % Francja % % Polska % % Szwecja % % Wielka Brytania % % Benelux % % Pozostałe % % UE % % dane w tys. t, * szacunek, ** prognoza, ^ 2008=100%," 2008=100%,"" 2010=100% opracowanie własne na podst. FAS Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 6

7 Geografia produkcji bioetanolu w UE-27 w 2008 r. (szacunek FAS) Benelux 6% Pozostałe 21% Niemcy 15% Hiszpania 1% Wielka Brytania 9% Szwecja 4% Polska 15% Francja 29% Geografia produkcji bioetanolu w UE-27 w 2010 r. (prognoza FAS) Pozostałe 11% Niemcy 8% Benelux 23% Francja 26% Wileka Brytania 15% Szwecja 3% Polska 14% Wg FAS, produkcja bioetanolu w Polsce i Wielkiej Brytanii będzie oparta na krajowym sektorze cukru (przystosowanie cukrowni). W Belgii i pobliskiej Holandii (która już jest przez port w Rotterdamie największym importerem bioetanolu z Brazylii) należy oczekiwać wzmożonego importu surowców produkcyjnych. Głównym surowcem do produkcji bioetanolu w UE-27 w 2008 r. były pszenica i buraki cukrowe, które stanowiły 70% w strukturze zaplecza surowcowego. Wolumen surowców użytych do produkcji bioetanolu podwoił się w 2008 r. do 6 mln ton. W kolejnych latach dynamika wzrostu będzie znacznie słabsza. Buraki cukrowe i pszenica pozostaną głównym surowcem. Spadnie zaś rola jęczmienia i żyta. Szczegóły w poniższym zestawieniu. Użycie surowców do produkcji bioetanolu w UE-27 Opis * 2008* % zmiana^ Udział" 2009** 2010** % zmiana ^ Udział "" pszenica % % jęczmień i żyto % % kukurydza % % buraki cukrowe % % kartofle % % Razem % % dane w tys. t, * szacunek, ** prognoza, ^ 2008=100%," 2008=100%,"" 2010=100% opracowanie własne na podst. FAS Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 7

8 Struktura surowcowa produkcji bioetanolu w UE-27 w 2008 r. (szacunek FAS) buraki cukrowe 35% kartofle 5% pszenica 34% kukurydza 16% jęczmień i żyto 10% Struktura surowcowa produkcji bioetanolu w UE-27 w 2010 r. (prognoza FAS) buraki cukrowe 36% kartofle 4% pszenica 32% kukurydza 21% jęczmień i żyto 7% FAS oszacowało spożycie bioetanolu w UE-27 na ponad 2,6 mln ton, co oznacza wzrost o 1/4 wobec poziomu konsumpcji w 2007 r. W ciągu dwóch najbliższych lat zużycie tego paliwa w krajach unijnych powinno wzrosnąć o połowę do 4 mln ton. W 2008 r. głównym konsumentem bioetanolu w UE były Francja i Niemcy, czyli kraje, które również najwięcej go wytwarzają. Ich udział w unijnym spożyciu wynosi blisko 50%. Do 2010 r. przewidywana jest zmiana w strukturze spożycia: wzrośnie znaczenie Belgii, spadnie zaś wspomnianych Niemiec. W 2008 r. oczekiwany jest blisko trzykrotny wzrost konsumpcji bioetanolu w Polsce do 230 tys. ton. W kolejnych latach dynamika zdecydowanie osłabnie, ale i tak utrzyma się na wysokim poziomie. Udział Polski w unijnej konsumpcji bioetanolu nie powinien ulec zmianie. Szczegóły w poniższym zestawieniu. Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 8

9 Konsumpcja bioetanolu w UE-27 Opis * 2008* % zmiana^ Udział" 2009** 2010** % zmiana ^ Udział "" Niemcy % % Szwecja % % Francja % % Hiszpania % % Polska % % Benelux % % Pozostałe % % UE % % dane w tys. t, * szacunek, ** prognoza, ^ 2008=100%," 2008=100%,"" 2010=100% opracowanie własne na podst. FAS Struktura konsumpcji bioetanolu w UE-27 w 2008 r. (szacunek FAS) Benelux 9% Pozostałe 15% Niemcy 22% Polska 9% Hiszpania 4% Francja 26% Szwecja 15% Struktura konsumpcji bioetanolu w UE-27 w 2010 r. (prognoza FAS) Pozostałe 26% Niemcy 13% Szwecja 10% Benelux 19% Polska 9% Hiszpania 3% Francja 20% Zużycie bioetanolu w 2008 r. jest szacowane na niespełna 1,2% konsumpcji benzyny w UE. W kolejnych latach ten wskaźnik będzie rosnąć, by w 2010 r. osiągnąć 2,2%. Należy pamiętać, że w transporcie zdecydowanie większe znaczenie ma diesel. Szczegóły w poniższym zestawieniu. Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 9

10 Zużycie bioetanolu i paliw kopalnych w UE-27 Opis * 2008* 2009** 2010** Bioetanol Benzyna Udział bioetanolu 0,84% 1,18% 1,49% 1,77% 2,20% nieobligatoryjny próg blendingu " 2,75% 3,50% 4,25% 5,00% 5,75% dane w tys. t ekwiwalentu energetycznego ropy naftowej * szacunek, ** prognoza, " dla biopaliw ogółem opracowanie własne na podst. FAS Natomiast DG AGRI szacuje, że produkcja bioetanolu w UE zwiększy się z 4,6 mld l do 8 mld l w 2017 r. Spożycie będzie rosnąć szybciej i przewyższy podaż wewnętrzną. Konsumpcja została oszacowana na 4,7 mld l w 2007 r. i 9,2 mld l w 2017 r. Natomiast wg szacunków FAO i OECD unijne zapotrzebowanie na bioetanol w 2017 r. wyniesie aż 14,7 mld l. Obie organizacje podkreślają także, że w okresie produkcja bioetanolu na świecie potroiła się do 52 mld l, a między 2008 a 2017 r. podwoi się 127 mld l. Z kolei europejska organizacja producentów ebio szacuje, że produkcja bioetanolu w UE wyniosła 1,8 mld l w 2007 r. wobec 1,6 mld l rok wcześniej. Dynamika wzrostu unijnej produkcji w 2006 r. wyniosła 70%, a w 2007 r. 11%. Spadek tempa jest częściowo efektem wzrostu importu bioetanolu z Brazylii, który zwiększył o 45% do 800 mln l w 2007 r. Wg źródeł brazylijskich, był znacznie wyższy, osiągając 1,37 mld l. ebio zauważa, że choć we wszystkich 27 krajach UE funkcjonują różne formy wspierania biopaliw (np. ulgi podatkowe), to rynek jest bardzo zróżnicowany. Najbardziej liberalny jest w Wielkiej Brytanii i Holandii (największy port przeładunkowy dla bioetanolu), najbardziej zamknięty zaś we Francji, Włoszech i Hiszpanii. Tylko sześć państw stosuje kary za niewypełnienie progów zużycia (obok Polski są nimi Wlk. Brytania, Francja, Niemcy, Włochy i Słowenia). W Niemczech obowiązują wysokie kary rzędu eurocentów za litr niewypełnionego limitu zużycia, we Francji 450 EUR za każdy 1% niespełnionego rogu zużycia. Informacje z wybranych państw członkowskich Niemcy Niemiecki rząd obniżył o 1% do 5,25% próg blendingu dla biopaliw w 2009 r. Biopaliwa z importowanych olejów sojowych i palmowych zostały dopuszczone do użytku tylko w przypadku posiadania certyfikatu stwierdzającego, że zostały wytworzone zgodnie z zasadą zrównoważonego rolnictwa (bez szkód dla środowiska i ludności lokalnej). Próg mieszania biopaliw został zmniejszony, żeby uniknąć konkurencji surowcowej z sektorami żywnościowym i paszowym. Ma to pomóc także rozwijać pozyskiwanie energii z biomasy. W 2010 r. próg blendingu wzrośnie do 6,25% i pozostanie niezmieniony do 2014 r. Ustawa zakłada także weryfikację polityki w sektorze biopaliw w 2011 r. Podniesione zostały także podatki w sektorze odnawialnych paliw. Od 2009 r. za każdy litr biodiesla trzeba będzie zapłacić 18 eurocentów. Projekt ustawy zakładał wyższy podatek w wysokości 21 eurocentów/l. Francja Francuskie władze poinformowały, że zamierzają znieść ulgi podatkowe dla biopaliw do 2012 r. Proces ma zacząć się już od przyszłego roku. Powodem zniesienia ulg podatkowych dla bioetanolu i biodiesla są wysokie ceny ropy naftowej, które powodują, zdaniem francuskich decydentów, że ceny biopaliw i paliw tradycyjnych nie są już ze sobą powiązanie strukturalnie i nie zależą od siebie. Dodatkowo, w obliczu rosnących cen żywności nie można Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 10

11 dłużej pozwalać, żeby prawo wywierało presję na bazę surowcową i zachęcało do użycia artykułów rolnych do produkcji przemysłowej. Zachętą do produkcji biopaliw mają pozostać kary za niewypełnienie krajowego celu zużycia odnawialnych paliw. Przedstawiciele francuskiego sektora biopaliw ostro skrytykowali rządowy pomysł. Zdaniem związku producentów biopaliw SNPAA, zniesienie wsparcia doprowadzi do upadku tego sektora i zaowocuje utratą miejsc pracy przez tysiące Francuzów. Zamiast rodzimego bioetanolu pojawi się importowany z Brazylii, z którym nie wytrzyma konkurencji francuskie biopaliwo. Związkowcy podkreślają, że w budowę nowych zakładów produkcyjnych zainwestowano 1 mld EUR, a rządowy projekt sprawi, że te pieniądze okażą się wyrzuconymi w błoto. Wielka Brytania Z raportu brytyjskiej agencji ds. odnawialnych paliw wynika, że zużycie biopaliw w Wielkiej Brytanii w drugim kwartale 2008 r. przekroczyło nieznacznie obligatoryjny próg 2,5% blendingu, ale większość koncernów paliwowych nie spełnia norm środowiskowych. Badanie było przeprowadzane od 15 kwietnia, czyli od daty wejścia w życie obligatoryjnego progu mieszania dla biopaliw z paliwami tradycyjnymi, do 14 lipca 2008 r. i wykazało, że 2,61% sprzedawanego na brytyjskich stacjach paliwa pochodzi z odnawialnych źródeł. To paliwo nie spełnia jednak standardów zrównoważonego ekorozwoju, którym w tym przypadku są: 1) 40% redukcja emisji gazów cieplarnianych; 2) obowiązek wykazania dla przynajmniej 50% biopaliw rodzaju surowca, kraju pochodzenia i wpływu na strukturę własności ziemi rejonu, w jakim wytworzono dane paliwo. Raport wykazał, że cel mieszania przekroczyły takie firmy jak Shell i Greenergy (należący do Tesco), nie osiągnęli go zaś tacy giganci, jak: BP i ExxonMobil s Esso. Biodiesel stanowił 84 procent zużycia biopaliw na Wyspach. Głównym surowcem do produkcji bioetanolu była zaś trzcina cukrowa (74%, co sugeruje, że pochodził on z Brazylii). Zgodnie z obowiązującym w Wlk. Brytanii prawem, każdy importer, producent lub inny podmiot, który dostarcza ponad 450 tys. litrów benzyny rocznie, jest zobligowany do blendingu swojego paliwa z biopaliwami. Koncern British Sugar zwrócił się do brytyjskich plantatorów buraków cukrowych o zapewnienie dodatkowej ilości buraków potrzebnych do produkcji bioetanolu. Umowy kontraktacyjne na buraki do produkcji cukru zostały podpisane planowo 15 sierpnia 2008 r. Koncern nie ma jednak ciągle zapewnionego zaplecza surowcowego dla zakładu bioetanolu w Wissington. Jego potrzeby wynoszą ok. 500 tys. ton buraków cukrowych, co odpowiada ok. 8 tys. ha upraw. Cena energetycznych buraków ustalona została na 26 GBP/t. Aktualnie w Wielkiej Brytanii buraki cukrowe uprawia nieco ponad 5 tys. rolników. W 2002 r. ich liczba była większa o 3 tys. Spadek cen zbóż i urodzaj buraków w 2008 r. mogą jednak zachęcić brytyjskich farmerów do powrotu do upraw buraków cukrowych. Przeprowadzony w październiku 2008 r. test jakości wykazał średnią zawartością cukru w korzeniach na poziomie 18,15% i plony rzędu 70 t/ha. ŚWIAT Produkcja EIA, rządowe centrum informacji energetycznej w USA szacuje, że biopaliwa będą bardzo ważnym źródłem energii w globalnym ujęciu w ciągu dwóch najbliższych dekad. Światowa produkcja biopaliw wzrośnie z 1,3 mln baryłek dziennie w 2010 r. do 2,7 mln baryłek w 2030 r. Połowa z prognozowanego wzrostu przypadnie w udziale USA. Wg EIA, zużycie biopaliw będzie stanowić w 2030 r. 8,5% światowej konsumpcji energii wobec 7,7% w 2005 r. Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 11

12 Poprzedni szacunek EIA był znacznie niższy i zakładał, że za 20 lat światowe zużycie biopaliw wyniesie 1,7 mld baryłek. EIA szacuje także, że produkcja biopaliw w USA, największym producencie bioetanolu na świecie, wzrośnie z 500 tys. b/d w 2010 r. do 1,2 mln b/d w 2030 r. Natomiast europejska organizacja producentów biopaliw ebio szacuje, że produkcja bioetanolu na świecie w 2008 r. wyniesie 85 mln ton wobec 30 mln ton. Z tej wielkości 70 mln ton stanowić będzie bioetanol na cele paliwowe. Jego produkcja w 2000 r. wynosiła 17 mln ton. Wpływ polityki OECD w raporcie o ekonomicznych skutkach polityki wspierającej rozwój biopaliw (Economic Assessment of Biofuel Support Policies) stwierdziła, że produkcja bioetanolu i biodiesla jest ciągle zbyt droga mimo wysokich cen ropy naftowej a pozytywny wpływ na środowisko relatywnie niski. Ze względu na wysokie nakłady i koszty produkcji produkcja biopaliw jest opłacalna tylko przy zdecydowanym wsparciu władz i ochronie rynku. W przypadku zniesienia wsparcia i ochrony produkcja spadnie praktycznie do zera jedynie bioetanol z trzciny cukrowej nie potrzebuje pieniędzy z kieszeni podatników. OECD ocenia, że: * wsparcie dla produkcji biopaliw i handlu nimi z budżetu spowodowałoby wzrost emisji gazów cieplarnianych zaledwie o 0,5-0,8% w transporcie do 2015 r. w krajach, które stosują taką politykę; * w przypadku zniesienia wsparcia dla biopaliw z budżetu zużycie benzyny wzrosłoby w sektorze transportowym mniej niż o 1%, a diesla o 2-3%, szacunek ten nie obejmuje jednak dodatkowej emisji gazów, powstałych przy produkcji biopaliw; * ww. wymienione czynniki są kosztowne ich zniesienie mogłyby skutkować zaoszczędzeniem przez podatników i konsumentów ok. 25 mld USD w okresie ; * obligatoryjne progi blengingu dla biopaliw skutkują wzrostem cen benzyny, bo koszty produkcji biopaliw są wyższe niż paliw kopalnianych; * ochrona rodzimej produkcji biopaliw skutkuje ograniczeniem źródeł zaopatrzenia i brakiem konkurencji; Zniesie wsparcia miałoby różne skutki w różnych krajach ze względu na zróżnicowane polityki w sektorze biopaliw. Wg OECD, zużycie odnawialnych paliw spadłoby znacznie w krajach, które aktualnie są jego największymi konsumentami. Spadek konsumpcji bioetanolu na świecie wyniósłby 14%, biodiesla zaś aż50% (koszt produkcji bioetanolu jest niższy). Skutki zniesienia różnych form wsparcia produkcji biopaliw na ich konsumpcję (mln t) UE Brazylia USA Malezja Indonezja Kanada Pozostałe Świat Najbardziej ucierpiałby sektor biopaliw w UE, najmniej w Malezji i Brazylii. Zużycie na świecie spadłoby o 13,1 mln ton, z czego 10,7 mln ton stanowiłaby konsumpcja w UE (80% udział). Wg OECD, podaż na surowce ze strony sektora biopaliwa w UE (jeśliby wszedł w życie projekt o 10% progu blengingu) nie wzrosłaby znacząco i w efekcie ceny zbóż wzrosłyby o 5-7%, a rzepaku o 3%. OECD podkreśliła także, że większa uwaga powinna być skierowana na biomasę i przetwarzanie odpadów organicznych oraz na paliwa drugiej generacji. Surowce produkcyjne Zdaniem analityków z LMC International, trzcina cukrowa jest idealnym surowcem do produkcji bioetanolu, ale aktualnie tylko kilka państw używa jej do tego celu. Największy Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 12

13 potencjał do produkcji bioetanolu z trzciny cukrowej mają najwięksi producenci trzcinowego cukru: Brazylia, Australia, Tajlandia, a także Kolumbia i Gwatemala ze względu na poczynione inwestycje i wsparcie rządu. Atrakcyjność trzciny cukrowej jako surowca produkcyjnego dla sektora paliwowego będzie zależeć od kilku czynników, z których najważniejszymi są: sytuacja na rynku cukru, bariery w handlu bioetanolem, konkurencja innych surowców produkcyjnych i polityka rządowa. Należy także rozwiązać kwestię konkurencji surowcowej między sektorami paliwowym a spożywczym. W przypadku UE w połowie ubiegłego roku atrakcyjnym cenowo surowcem okazał się cukier. Niemiecka firma wznowiła wtedy produkcję bioetanolu w swoim największym zakładzie w Schwedt we wschodnich Niemczech. Ponowne uruchomienie było możliwe dzięki zmianie surowca ze zbyt drogich zbóż na tańszy cukier. Jako surowiec produkcyjny cukier jest aktualnie tańszy o ok. 30% od zbóż. Drugi zakład Verbio już od 2007 r. produkuje bioetanol z cukru. Oba zakłady będą zużywać rocznie ok. 100 tys. ton cukru i syropów cukrowych. Wcześniej oba zakłady potrzebowały ok. 900 tys. ton pszenicy rocznie. Informacje z wybranych krajów Brazylia Mimo że brazylijska agencja rządowa Conab zmniejszyła swoją prognozą, to i tak zbiory trzciny cukrowej w sezonie 2008/09 (kwiecień/marzec) będą po raz kolejny rekordowo wysokie i wyniosą 558,7 mln ton wobec 501,5 mln ton zebranych w sezonie 2007/08. Tegoroczny wzrost wyniesie 11,4% lub 57,2 mln ton. Wcześniejsze prognozy Conab zakładały jednak, że zbiory mogą osiągnąć nawet poziom 579,8 mln ton. Ze względu jednak na deszcze, które opóźniły zbiór trzciny cukrowej oraz opóźnienia produkcyjne w nowych cukrowniach, zbiory i produkcja cukru nie są aż tak wysokie. Choć obniżona została także prognoza produkcji cukru i bioetanolu, to podobnie jak w przypadku trzciny cukrowej produkcja i tak będzie ponownie rekordowa. Wg Conab, w sezonie 2008/09 w Brazylii zostanie wytworzone 32,8 mln ton cukru (wcześniejsze prognozy zakładały wolumen rzędu 33,9-35,2 mln ton) wobec 31,3 mln ton sezon wcześniej, co oznacza wzrost o 4,8%. W przypadku bioetanolu dynamika wzrostu będzie znacznie większa i wyniesie 17,7%, a produkcja tego odnawialnego paliwa wzrośnie z 23,0 do 27,1 mld l (wcześniejsze szacunki to 26,4-27,5 mld l). mld l Prognoza produkcji bioetanolu w Brazylii wg Conab / /09 rejon NE rejon CS razem Cztery brazylijskie firmy: Cosan, Guarani, NovAmerica i Alkoeste podpisały umowę ze Szwecją na eksport bioetanolu, który będzie posiadał certyfikat, stwierdzający, że to paliwo spełnia określone standardy społeczne i środowiskowe. Brazylijczycy dostaną za taki bioetanol 5-10% więcej niż za paliwo bez certyfikatu. Szczegóły finansowe umowy nie są jednak znane. Wiadomo zaś, że punktami certyfikatu są m. in.: zero tolerancji dla pracy niewolniczej i dzieci, przynajmniej 30% zbiorów musi być zmechanizowana, a do 2014 r. Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 13

14 100%, spełnianie wymogów będzie dwa razy w roku kontrolowane przez niezależną agencję międzynarodową. USA Władze USA poinformowały, że zamierzają uruchomić 10 grantów o łącznej wartości 10 mln USD, których celem będzie rozwój badań nad biopaliwami drugiej generacji (celulozowymi). Zdaniem amerykańskich władz, biopaliwa celulozowe są najlepszym alternatywnym źródłem energii w średnim okresie, a same badania pozwolą opracować metody produkcji odnawialnych paliw w różnych surowców roślinnych. Podpisane zostało także porozumie z Brazylią, którego celem są wspólne badania nad rozwojem biopaliw drugiej generacji powstałych z celulozy, a nie z surowców spożywczych. Ze strony brazylijskiej w projekcie weźmie udział Centrum Badań i Rozwoju CENPES (należące do koncernu paliwowego Petrobas), z USA zaś Krajowe Laboratorium Energii Odnawialnej. Oprócz badań celem projektu będzie także wsparcie rozwoju produkcji biopaliw w Gwatemali, Hondurasie, na Jamajce, w Senegalu i Gwinei Bissau. Przeznaczono na to 4,3 mln USD. Brazylia i USA są największym na świecie producentami bioetanolu. W USA to paliwo powstaje z kukurydzy, w Brazylii zaś z trzciny cukrowej. W USA gorącym tematem jest także proponowane przez administrację Georga W. Busha zniesienie wsparcia produkcji biopaliw oraz ambitne cele zużycia tych paliw zapisane w ustawie energetycznej. Zdaniem Jaffa Broina, szefa POET największego producenta bioetanolu w USA, amerykańskie władze powinny podnieść próg blendigu do 15-20% z aktualnych 10% dla zaspokojenia założonych w ustawie energetycznej celów konsumpcji paliw odnawialnych. Zgodnie z ustawą, w 2008 r. zużycie biopaliw powinno wynieść 9 mld galonów, a w 2009 r. 10,5 mld galonów. Roczne zapotrzebowanie na benzynę w USA wynosi ok. 140 mld galonów. USA założyło ambitny plan zwiększenia udziału biopaliw do 36 mld galonów do 2022 r. EIA szacuje, że założone cele nie zostaną zrealizowane. Wg organizacji, za 3 lata w USA zużycie biopaliw wzrośnie do 30 mld galonów i będzie o 17% mniejsze od zakładanego. EIA podkreśla także, że badania nad rozwojem biopaliw drugiej generacji są zdecydowanie za mało zaawansowane. Niektórzy analitycy zaznaczają również, że cele zużycia będą trudne do osiągnięcia ze względu na dość drogą obecnie kukurydzę, która jest głównym surowcem produkcyjnym. Oprócz polityków potencjał biopaliw drugiej generacji dostrzegają także producenci. Trzy z największych koncernów z sektora agrobiznesu w USA postawiły zjednoczyć siły w badaniach nad bioetanolem z odpadów kukurydzianych i pochodzących z innych roślin. W projekt zaangażowane są: dom handlowy Arche Daniels Midland (ADM), producent sprzętu rolniczego Deere & Co i Monsanto, firma zajmująca się biotechnologią. Firmy zamierzają wykorzystać słomę kukurydzianą, która normalnie jest zostawiana na polach po zbiorach jako naturalny nawóz. Badania mają wykazać, ile można jej zabrać, żeby nie zaszkodzić glebie. Opracowano także już eksperymentalny pojazd do zbierania słomy razem z kukurydzą w trakcie żniw. Zainteresowane celulozowymi paliwami są także firmy DuPont i Greencor, które poinformowały o inwestycji w zakład produkujący bioetanol drugiej generacji w stanie Tennessee w USA. Pilotażowa produkcja ma ruszyć w grudniu 2009 r., komercyjna do 2012 r. Docelowo możliwości produkcyjne zakładu mają wynieść 250 tys. galonów. Przedstawiciele firm szacują, że w Tennessee jest ok. 1,5 mln akrów ziemi, która nie nadają się na uprawy spożywcze, ale jest wystarczająca dla traw (panicum virgatum), które są optymalnym surowcem. Wg założeń firm, docelowo można z jednego akra upraw takiej trawy wytworzyć 1 tys. galonów bioetanolu drugiej generacji. Projekt będzie realizowany w kooperacji z Uniwersytetem w Tennessee. Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 14

15 Białoruś Na Białorusi są aktualnie dwa, wymagające modernizacji, zakłady produkujące bioetanol. Surowcem mogą być buraki cukrowe lub zboża. Wartość inwestycji szacowana jest na 720 mln EUR. Pojawił się także projekt, aby ziemię wokół Czarnobyla wykorzystać do upraw surowców do produkcji bioetanolu, biodiesla, biogazu i zielonej elektryczności. Chiny Chińskie ministerstwo rolnictwa poinformowało, że kraj ten wydał blisko 12,2 mld juanów między 2000 a r. na promocję biopaliw i odnawialnej energii. Pod koniec 2007 r. dostęp do sieci zasilanej biogazem miało 26,6 mln gospodarstw domowych (wobec 8,5 mln w 2000 r.) w Chinach. Kenia Kenijskie władze szacują, że w ciągu dwóch najbliższych lat w tym kraju zagraniczny kapitał zainwestuje 500 mln USD w produkcję bioapliw. Wg rządu, pięć transgranicznych firm z USA, Japonii i Wielkiej Brytanii wyraziło już chęć wydzierżawienia rządowej ziemi pod uprawy energetyczne. Wstępnie mówi się o wydzierżawieniu 500 tys. akrów ziemi. Miały powstać na niej plantacje jatrofy, crotonu, słodkiego sorgum i trzciny cukrowej. Kenijskiej władze oczekują, że w ciągu 3 najbliższych lat biopaliwa staną się tak ważnym elementem tamtejszej gospodarki jak herbata i kawa, których Kenia jest jednym z największych eksporterów. W rezultacie inwestycji biopaliwowych może powstać nawet do 100 tys. nowych miejsc pracy. Wietnam Wietnamski rząd poinformował, że do 2010 r. ma zostać ukończona budowa pięciu zakładów produkujących biopaliwa. Ich łączne moce produkcyjne maja wynieść 100 tys. ton bioetanolu i 50 tys. ton biodiesla. Biopaliwo będzie sprzedawane jako 5% domieszka. Taki wolumen pozwoli na zaspokojenie 0,4% popytu na paliwo w Wietnamie. Surowcem produkcyjnym mają być rośliny cassava i trzcina cukrowa. Celem rządowego programu promocji biopaliw u jest produkcja 250 tys. ton biopaliw do 2015 r., co odpowiada 1% zużycia paliw w Wietnamie. RYNEK BIODIESLA Produkcja biodiesla w UE Unia Europejska jest największym producentem biodiesla na świecie, natomiast to biopaliwo jest najważniejsze w Europie ponieważ jego udział w rynku biopaliw to 75%. Na niewielką skalę był stosowany w transporcie jeszcze w latach 90 ubiegłego stulecia. W Unii Europejskiej biodiesel jest produkowany na skalę przemysłową od 2002 roku. Zachętę do inwestowania w branżę stanowiło ustalenie celów zużycia biopaliw w transporcie. W 2007 roku około 120 zakładów w Europie produkowało to biopaliwo, w większości zostały usytuowane w: Niemczech, Włoszech, Austrii, Francji oraz Szwecji. Wg EBB w 2008 roku ilość zakładów produkcji biodiesla wzrosła do 214. Unia jest światowym liderem produkcji i zużyciu biodiesla, jakkolwiek w poprzednim 2007 r. w innych rejonach świata jak Ameryce czy Azji również szybko rosła jego produkcja. Podobna sytuacja utrzymywała się w 2008 roku. W ostatnich latach kraje Unii dynamicznie zwiększyły jego wytwarzanie, chociaż potencjał produkcyjny pozostaje znacznie powyżej rzeczywistego poziomu możliwości wytwórczych. W 2007 roku produkcja biodiesla w Unii wzrosła tylko o 16,8% wobec 2006 roku. Tymczasem rok wcześniej odnotowano 54% wzrost, a 2 lata wcześniej 65% wzrost. Ten mały przyrost produkcji stał w absolutnej sprzeczności z 55% wzrostem potencjału Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 15

16 przemysłu biodiesla w UE. W 2007 roku produkcja biodiesla wzrosła z 4,9 mln ton do 5,7 mln ton (+0,8 mln ton), jakkolwiek w niektórych państwach Unii zmalała (Czechy, Irlandia, Włochy, Malta, Polska, Słowacja, Estonia) lub była w stagnacji (Słowenia i Cypr). Główną przyczyną był dumpingowy import paliwa B99 z USA, więc EBB z entuzjazmem przyjęła decyzję Komisji o wszczęciu śledztwa w tej kwestii. W 2008 roku potencjał produkcyjny biodiesla w Unii osiągnął rekordowe 16 mln ton (wobec 10 mln ton rok wcześniej) dzięki wcześniejszym inwestycjom, które brały pod uwagę 10% cel zużycia biopaliw do 2020 roku. W 2007 roku biodiesel miał 76% udział w ogólnym użyciu biopaliw. Europejski przemysł biodiesla skupiony w European Biodiesel Board obstawał w instytucjach Unii za wprowadzeniem celów pośrednich dla stosowania biopliw tj. 7% do 2012 roku i 8,5% do 2015 roku. Przyrost produkcji biodiesla w 2007 był najniższy od 10 lat za przyczyną rosnącej konkurencji ze strony importu dotowanego tego produktu z USA. W całym 2008 roku przyrost ten będzie prawdopodobnie jeszcze mniejszy. W UE w 2006 roku produkcja biodiesla osiągnęła 4,89 mln ton, a w 2007 roku 5,71 mln ton. Produkcja biodiesla w UE-27 w mln ton * Niemcy 1,04 1,67 2,66 2,89 5,30 Francja 0,35 0,49 0,74 0,87 1,98 Włochy 0,32 0,40 0,45 0,36 1,57 Wlk. Brytania 0,01 0,051 0,19 0,15 0,73 Austria 0,06 0,09 0,12 0,27 0,49 Hiszpania 0,01 0,07 0,10 0,17 1,57 pozostałe 0,22 0,58 0,85 1,44 6,43 UE 1,93 3,18 4,89 5,71 16,00 Źródło:EBB, P-prognoza *potencjał produkcyjny w lipcu 2008 W 2007 roku największymi producentami biodiesla w UE były Niemcy, Francja i Włochy z produkcją ponad 70% tego biopaliwa w UE27. Przewiduje się, że w 2010 roku na trzecim miejscu znajdą się kraje Beneluksu, bowiem rośnie tam potencjał, a bliskość portów powoduje przewagę konkurencyjną ze względu na niższe koszty transportu. Wzrost produkcji we Francji jest pobudzany kwotami produkcyjnymi, które zakładają 7% udziału biopaliw do 2010 roku. Raport DG Agri dotyczący perspektyw dla rynków rolnych do 2017 roku przewiduje, że Unia pozostanie za 10 lat największym producentem i konsumentem biodiesla, bowiem produkcja jego ma wzrosnąć z 6,7 mld litra w 2007 roku do 9,5 mld litra w 2017 roku. Równolegle spożycie biodiesla ma wzrosnąć z 7,4 mld litra do 11,3 mld litra. Zużycie oleju rzepakowego ma w tym celu wzrosnąć z 5,2 mln ton do 7,5 mln ton, a oleju sojowego zmniejszy się z 772 tys. ton do 619 tys. ton. Zużycie oleju słonecznikowego do biodiesla ma wzrosnąć z 59 do 81 tys. ton, jakkolwiek pozostanie na bardzo niskim poziomie. DG Agri przewiduje się, że import biodielsa do Unii wzrośnie z 451 mln litra w 2007 roku do 1,6 mld litra w 2017 roku. Bilans biodiesla w UE W latach 2005 i 2006 nastąpił duży przyrost produkcji biodiesla w Unii, ale zdolności produkcyjne rosły znacznie szybciej niż sama produkcja, w wyniku tego wykorzystanie ich w 2007 roku było tylko na poziomie 60%. W 2008 roku EBB prognozuje zdolności produkcyjne dla UE27 na poziomie około 16 mln ton (wg FAS 15,3 mln ton). Faktyczna produkcja będzie znacznie mniejsza, tzn. około 6,7. mln ton. Przyczyniły się do tego drogie oleje roślinne w 2008 roku konkurencyjny import zwłaszcza z USA. Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 16

17 Bilans biodiesla w UE27 (w mln ton) S 2008 S 2009 P 2010 P Produkcja 4,52 5,35 5,70 7,30 8,60 Import 0,14 0,75 1,00 1,20 1,40 Eksport Spożycie 4,66 6,1 6,70 8,50 10,00 Źródło: FAS, P-prognoza, S-szacunki Import biodiesla do Unii rósł systematycznie od 2006 roku, kiedy wyniósł około 136 tys. ton, w 2007 roku znalazł się już na poziomie około 750 tys. ton, a w 2008 prawdopodobnie osiągnie około 1 mln ton. Równolegle eksport tego biopaliwa był zerowy. Spożycie biodiesla rosło systematycznie aby w 2006 roku osiągnąć około 4,7 mln ton, w 2007 roku 6,1 mln ton, a w 2008 osiągnie około 6,7 mln ton. W najbliższych latach do 2010 roku spożycie będzie dalej rosło. W obecnej sytuacji rynkowej jest mało prawdopodobne wykorzystanie całego potencjału produkcyjnego w UE27. Prognozuje się, że ilość fabryk wzrośnie do 2010 roku do około 170. Struktura przemysłu produkcji jest bardzo zróżnicowana, bowiem istnieją zakłady o wydajności od 2 tys. ton rocznie do 500 tys. ton rocznie, których właścicielami są międzynarodowe firmy. Największe szanse na przetrwanie mają zakłady które: - mają własną olejarnię - usytuowane są w pobliżu portów - należą do dużych firm, które nie mają problemów finansowych - wystarczająco duże by współpracować z firmami petrochemicznymi Ilość fabryk biodiesla i ich potencjał produkcji w UE27 (w mln ton) S 2008 S 2009 P 2010 P Ilość fabryk Potencjał produkcyjny 6,25 11,58 15,30 17,90 19,50 Źródło: FAS, P-prognoza, S-szacunki Liderem w unijnej produkcji ekodiesla były tradycyjnie Niemcy. W 2007 roku zachodni sąsiedzi byli też największym konsumentem biodiesla na świecie zużywając 35% tego produktu. W ostatnich latach moce wytwórcze biodiesla w tym kraju wzrosły z 0,84 mln ton w 2002 r. do około 4,4 mln ton w 2007 roku. Za wzrostem mocy nie podążał wzrost produkcji m. in. na skutek dumpingowego importu (większość z tej ilości stanowił biodiesel z USA, korzystający podwójnie z ulg podatkowych (w USA i w UE). Pierwotnie wzrost był możliwy dzięki polityce polegającej na zniesieniu podatków w produkcji biodiesla, który jednak wprowadzono od sierpnia 2006 r. zmiany (odejście od ulg podatkowych w kierunku wprowadzenia obowiązku zapewnienia określonego procentu biopaliw w paliwach w transporcie). Od początku 2007 r. wprowadzono obowiązek dodawania biodiesla do oleju napędowego na poziomie 4,8% ogólnej zawartości w mieszance. Skutki tych działań dały o sobie znać, bowiem w sezonie 2007/08 przemysł biodiesla pracował z około 50% wydajnością. Rozwiązania były niewystarczające, bowiem dały możliwość zużycia tylko 1,5 mln ton biodiesla rocznie. W 2008 roku sytuacja nieco poprawiła się dopiero od maja za sprawą podrożenia ropy naftowej, co spowodowało wzrost konkurencyjności cenowej biodiesla. Przyczyną kolejnych problemów były podatki podwyższone od 1 stycznia 2008 r., co znacznie ograniczyło sprzedaż biodiesla na stacjach benzynowych. W lipcu 2008 r. wydajność przemysłu szacowano na 10%, natomiast rok temu na około 50%. Od lata spadki Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 17

18 cen ropy nieznacznie zwiększyły popyt na biodiesel, ale przemysł pozostawał w kryzysie. Wg prezesa BBK sprzedaż paliwa B100 spadła drastycznie. Producenci są zdania, że biodiesel musi być co najmniej 5 Eurocentów tańszy niż paliwa kopalne bowiem zużycie na 100 km biodiesla w silnikach jest większe niż ropy. Wzrost podatków spowodował, że ich cena detaliczna była prawie identyczna. Niemieckie Stowarzyszenie Producentów Biodiesla jest zdania, że kwota zużycia biodiesla na 2009 rok tzn. 5,25% jest zbyt mała, więc doprowadzi sektor na skraj bankructwa. Niewykluczone, że po jesiennych decyzjach rządu niemieckiego co do wykluczenia oleju palmowego i sojowego z produkcji biodiesla (oraz wprowadzenie zasady, że produkty wytworzone w kraju albo za granicą, które już raz otrzymały wsparcie rządowe np. ulgę w akcyzie, zostaną wyłączone z możliwości otrzymania ulgi oraz zakwalifikowania ich jako zaliczające się do wypełnienia celów dot. udziału biopaliw w paliwach transportowych.) sytuacja w branży się poprawi. Decyzje te mają położyć kres taniemu importowi. Zużycie diesla i biodiesla w Niemczech rok Diesel (z B5) 29,13 29,06 Biopaliwa: * 3,18 4,16 B5 0,93 1,42 B100 * 1,55 1,90 Oleje roślinne * 0,70 0,84 Źródło: Oil World, *szacunki wg.foeec W 2008 roku europejski przemysł biodiesla dalej borykał się z konkurencją taniego importu B99 z USA. Jeszcze w kwietniu 2008 r. stowarzyszenie producentów biodiesla- EEB wezwało 2008 KE, aby podjęła akcję anty dumpingową i przeciwko subsydiowanemu importowi z USA biodiesla B99, a Komisja wszczęła oficjalne śledztwo w czerwcu 2008 r. Wg EEB USA łamią prawo międzynarodowe dot. handlu stosując subsydia dla jego amerykańskich producentów. Import B99 wzrósł z 90 tys. ton w 2006 roku do 1 mln ton w 2007 roku. Dopóki ta praktyka jest legalna spodziewany jest jeszcze większy import, jakkolwiek może to nie dotyczyć Niemiec, które zdecydowały się na prawne uregulowania w tej kwestii. Surowce rolnicze stosowane w UE do produkcji biopaliw Podstawowym surowcem służącym do produkcji tego biodiesla w Unii Europejskiej jest olej rzepakowy. Stosowanie oleju sojowego i palmowego jest ograniczone normą dla biodiesla DIN EN 14214, jakkolwiek jest możliwe ich stosowanie przy zachowaniu standardów w mieszankach oleju rzepakowego, sojowego i palmowego. Do produkcji biodiesla w UE stosuje się również mniej popularne tłuszcze zwierzęce czy zużyty olej smażalniczy. Jeśli utrzymają się relatywnie wysokie ceny olejów, to rola tych ostatnich będzie rosła. Surowce stosowane do produkcji biodiesla w UE27 (w mln ton) S 2008 S 2009 P 2010 P Olej rzepakowy 3,15 3,55 3,70 4,90 5,65 Olej sojowy 0,80 0,90 0,90 1,00 1,20 Olej palmowy 0,15 0,40 0,40 0,42 0,45 Olej słonecznikowy 0,18 0,22 0,30 0,42 0,45 Inne oleje 0,11 0,11 0,10 0,10 0,16 Oleje roślinne razem: 4,39 5,18 5,40 6,84 7,91 Oleje z recyklingu 0,12 0,14 0,23 0,30 0,49 Tłuszcze zwierzęce 0,010 0,035 0,130 0,160 0,200 Razem: 4,52 5,35 5,76 7,30 8,60 Źródło: FAS, P-prognoza, S-szacunki Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 18

19 Zwiększanie popytu na biodiesel powoduje systematyczny wzrost produkcji rzepaku będące odpowiedzą na wzrost zapotrzebowanie na olej rzepakowy. W okresie ostatnich sześciu lat unijna produkcja nasion rzepaku zwiększyła się z 11,13 mln ton w 2003 r. do około 18,3 mln ton w 2007 r. W 2008 r. zbiory tego najważniejszego w Unii gatunku oleistych szacowane są na około 19 mln ton. Zużycie oleju rzepakowego w UE-27 w mln t 2002/ / / / / / /09P Całkowite 4,15 4,39 5,38 6,65 7,25 7,88 8,28 do Biodiesela w tym: 1,45 1,77 2,71 4,03 4,62 4,90 5,40 RME* 1,45 1,72 2,51 3,53 3,92 3,90 4,40 użycie bezpośrednie - 0,05 0,20 0,5 0,70 1,00 1,00 Pozostałe użycie (spożywcze) 2,70 2,62 2,67 2,62 2,63 2,98 2,88 % zużycia do biodiesla Źródło:Oil World, P-prognoza; sezon od X do IX RME*-metyloester rzepakowy Według Oil World, w sezonie 2007/08 (wrzesień/październik) Unia Europejska wytworzyła około 8,3 mln ton oleju rzepakowego z blisko 19,4 mln ton surowca (prognozowany przerób). Z tej ilości około 2,9 mln ton stanowił olej przeznaczony na cele spożywcze, a około 5,4 mln ton na cele nie żywnościowe głównie do produkcji biodiesla. Coraz większe ilości oleju rafinowanego są zużywane bezpośrednio jako paliwo, w sezonie 2008/09 prawdopodobnie 1 mln ton. mln ton 9,00 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 Zużycie oleju rzepakowego w UE-27 (mln ton) 2001/ / / / / / / /09 P CAŁKOWITE Spożywcze Biopaliwa W Unii Europejskiej w ostatnich latach systematycznie rośnie zużycie oleju rzepakowego do produkcji biodiesla jak również samego biodiesla przy dość stabilnym jego zużyciu do celów spożywczych. W sezonie 2007/08 zużycie spożywcze wzrosło do blisko 3 mln ton, jednak w bieżącym sezonie 2008/09 nieznacznie spadnie do około 2,9 mln ton ze względu na kryzys. W sezonie 2002/03 do celów spożywczych użyto w Unii 2,7 mln ton oleju rzepakowego, natomiast w sezonie 2007/08 zużycie jego wzrosło o blisko 7% wobec tegoż sezonu (jeszcze w sezonie 2000/01 do celów spożywczych użyto w Unii 3,3 mln ton oleju rzepakowego). Olej rzepakowy jest w UE podstawowym komponentem do produkcji biodiesla. Prognozuje się, że w sezonie 2008/09 około 65% tego oleju powinno zostać zużyte jako biopaliwo. Dwa sezony wcześniej było to 64% wobec tylko 15% w sezonie 1999/00. W poprzednim sezonie 2007/08 należałoby odnotować spadek udziału oleju rzepakowego do biodiesla z 64% do 62%, pośrednio na skutek kryzysu w niemieckim przemyśle biopaliwowym. Godnym uwagi faktem jest rosnące zużycie czystego oleju rzepakowego (nie w mieszance z ropą) jako paliwa do silników wysokoprężnych. W sezonie 2003/04 (październik/wrzesień) zużyto jego 0,05 mln ton, w sezonie 2004/05 0,2 mln ton, natomiast w sezonie 2007/08 już Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 19

20 około 1 mln ton. (Przed sezonem 2003/04 nie odnotowano używania czystego oleju jako paliwa lub udział jego był bliski 0 ). W sezonie 2001/02 do biopaliw zużyto tylko 1,12 mln ton oleju rzepakowego, a już w sezonie 2004/05 zużycie silnie wzrosło do około 2,7 mln ton. W sezonie 2007/08 zwiększyło się do około 4,9 mln ton, natomiast w bieżącym sezonie 2008/09 przewiduje się rekordowe zużycie około 5,4 mln ton tego oleju do biodiesla. Przyczyni się do tego potanienie oleju rzepakowego oraz prawdopodobnie wzrost jego zużycia w Niemczech (dzięki zmianom prawnym eliminującym olej palmowy i sojowy do stosowania w przemyśle biodiesla). Handel Od stycznia 2008 roku obowiązuje dla biodiesla nowy kod taryfowy CN ( ), wcześniej był to kod ( inne chemikalia). W UE biodiesel objęty jest 6,5% cłem (od wartości). Od czasu jak Unia jest jego największym producentem na świecie handel nim był nieznaczący, jednak od 2006 r. pojawił się dumpingowy import zwłaszcza z USA, który wg FAS w 2008 r. może osiągnąć około 1 mln ton, a o ile nie zostanie przyhamowany barierami handlowymi wzrośnie w następnych latach powodując problemy dla unijnego przemysłu biopaliw. Wzrost importu biodiesla daje się zauważyć w ważnym porcie Unii - Rotterdamie. W 2008 r. wzrósł tu import biopaliw w tym biodiesla z 1,2 mln ton do 1,6-1,8 mln ton na skutek wzrostu subsydiowanego importu B99 z USA. Jest on legalnie mieszany już na miejscu z ropą. mln ton 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Handel olejem rzepakowym w UE-27 Import Eksport 2003/ / / /7 2007/8 2008/9P *poza handlem wewnątrz UE Równolegle istnieje import surowców oleistych lub olejów do jego produkcji jak np. oleju rzepakowego, sojowego lub palmowego. Unia od sezonu 2005/06 stała się importerem oleju rzepakowego i żeby zaspokoić potrzeby w sezonie 2006/07 zaimportowała jego około 653 tys. ton, natomiast w bieżącym sezonie 2008/09 import ten będzie o połowę mniejszy tzn. około 378 tys. ton. Import spadnie ze względu na wyższą o około 0,35 mln ton produkcję oleju rzepakowego w UE w sezonie 2008/09. W ostatnich latach równolegle ze wzrostem importu następuje erozja eksportu oleju rzepakowego z tys. ton w latach 90 ubiegłego wieku do około 131 tys. ton w sezonie 2008/09. Z eksportera netto UE stała się importerem netto oleju rzepakowego. Produkcja biodiesla poza UE Wiele państw świata opracowało programy dla rozwoju produkcji biodiesla przewidując różne źródła surowca od kassawy do zużytego oleju smażalniczego. Ameryka Północna oraz Południowa są głównymi regionami uprawy soi będącej surowcem do produkcji oleju sojowego. Olej ten jest tam głównym surowcem do produkcji biodiesla w odróżnieniu do oleju rzepakowego, który stanowi główny surowiec w Europie. W sezonie 2008/09 produkcja biodiesla w USA, Argentynie, Brazylii i Unii łącznie może zużywać aż 25% ich spożycia oleju sojowego. Sytuacja ta spowoduje ograniczenie podaży oleju sojowego na rynkach międzynarodowych oraz będzie czynnikiem wsparcia cen dla Fundacja Programów dla Rolnictwa FAPA Warszawa, grudzień 2008 r. Strona 20