Drohiczyński Przegląd Naukowy Wielokulturowe Studia Drohiczyńskiego Towarzystwa Naukowego Nr 6/2014
|
|
- Patrycja Mucha
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Drohiczyński Przegląd Naukowy Wielokulturowe Studia Drohiczyńskiego Towarzystwa Naukowego Nr 6/2014 Instytut Ekumeniczny KUL Lublin Współpraca duszpasterska parafii obrządku łacińskiego i wschodniego jako znak skuteczności Unii Brzeskiej. Przykład Bielska Podlaskiego Pastoral cooperation of the Latin and Eastern Catholic parishes as a sign of the effectiveness of the Union of Brest. An example of Bielsk Podlaski Słowa kluczowe: Unia Brzeska, unici, Bielsk Podlaski, parafia Keywords: Union of Brześć, uniates, Bielsk Podlaski, parish 1. Wprowadzenie Poza badaniami historycznymi, zwłaszcza dotyczącymi historii Kościoła w Polsce czy też historii problematyki narodowościowej na ziemiach Pierwszej Rzeczypospolitej, zagadnienie Unii Brzeskiej znajduje dzisiaj oddźwięk głównie w publikacjach ekumenicznych. Niestety, zdarza się często, że różne sposoby podejścia do tematyki unijnej cechuje redukcjonizm. Badania historyczne czy społeczne, ukazując tło i przyczyny zawarcia Unii, niekiedy nie wykazują się próbą zrozumienia jej teologicznych motywacji. Z kolei badania ekumeniczne są obciążone pewnymi negatywnymi zjawiskami, wpływającymi na wysuwane w pracy gremiów ekumenicznych wnioski. Jednym ze zjawisk najsilniej oddziałujących na katolickie ekumeniczne spojrzenie na zagadnienie unii zawieranych przez Stolicę Apostolską z Kościołami Wschodnimi (w tym szczególnie na Unię Brzeską), jest dąże-
2 426 nie do porozumienia z przedstawicielami prawosławia, do czego środkiem bywa niekiedy mało krytyczne przyjęcie właściwego współczesnemu prawosławiu sposobu oceny przyczyn, przebiegu i znaczenia działań unijnych 1. Każde badanie naukowe czy to historyczne, czy socjologiczne, czy wreszcie teologiczne winno dążyć do prawdy, nie podporządkowując swoich działań i wniosków jakimkolwiek intelektualnym modom. To przesłanie jest także istotne dla oceny teologicznego znaczenia i skuteczności Unii Brzeskiej. Kierując się tym właśnie założeniem, przedstawiany tekst dąży do ukazania rzeczywistych pozytywnych i długotrwałych rezultatów Unii Brzeskiej koncentrując się nie tyle na głębi teologii unijnej, co raczej na praktycznych przejawach Unii, czyli na życiu wspólnot parafialnych obrządku łacińskiego i wschodniego. Uczciwe przyjrzenie się tym rezultatom Unii, które aż do czasów jej przymusowej i niekiedy krwawej likwidacji (najpierw przez Rosję w zaborze rosyjskim bezpośrednio po rozbiorach Rzeczypospolitej w roku 1795 na Podolu, Wołyniu i Kijowszczyźnie, w latach 1838/1839 na Litwie i Białorusi, w Królestwie Polskim w roku , potem przez Związek Radziecki na zajętych po II wojnie światowej terenach II Rzeczypospolitej w 1946 r. i w komunistycznej Polsce) świadczyły o skuteczności i teologicznej głębi działań unijnych, konieczne jest, aby w dyskusji teologicznej, a zwłaszcza w dialogu ekumenicznym nie powielać stereotypów i nieuczciwych stwierdzeń, krzywdzących wielu chrześcijan 3. 1 S. Nabywaniec, Kościelny ruch unijny w Europie Środkowej i Wschodniej jako dziedzictwo unii brzeskiej, w: Dziedzictwo unii brzeskiej (Acta Collegii Suprasliensis, t. XIV), red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Lublin-Supraśl 2012, s Bardzo krytycznie odnosi się do Unii Brzeskiej polski ekumenista katolicki Zygfryd Glaeser, który sądzi, iż Unia prowadziła do dalszego rozbicia Kościoła, jako próba przywrócenia jedności chrześcijan okazała się porażką z winy Rzymu, była także wyrazem braku szacunku Kościoła katolickiego wobec Wschodu chrześcijańskiego. Jako taka miałaby służyć podporządkowania wiernych prawosławnych Rzymowi i ich latynizacji. Z dzisiejszej perspektywy to działania unijne miałyby być przyczyną wielu wciąż żywych ran w relacjach międzychrześcijańskich (por. Z. Glaeser, Ku eklezjologii Kościołów siostrzanych. Studium ekumeniczne, Opole 2000, s ). 2 W. Kołbuk, Trzy kasaty unii kościelnej: 1795, 1839, 1875 różnice i podobieństwa, Zeszyty Naukowe KUL 34 (1991), nr 1-2, s S. Nabywaniec, Kościelny ruch unijny, s Wymownym przykładem krzywdzącego i wykrzywionego obrazu Unii Brzeskiej jest znana wypowiedź prawosławnego patriarchy Konstantynopola Bartłomieja I, który mówił o Kościołach unickich jako sztucznych tworach powstałych dla celów katolickiego prozelityzmu. Wprawdzie Wacław Hryniewicz broni patriarchy, uważając, że nie chodziło mu o obrażanie unitów, lecz o ocenę historyczną unii, to jednak sami unici słowa te odbierają jako poniżające (por. W. Hrynie-
3 Współpraca duszpasterska parafii obrządku łacińskiego i wschodniego 427 Refleksja nad praktycznymi przejawami skuteczności Unii Brzeskiej będzie się opierać na przykładzie życia chrześcijan obu obrządków w Bielsku Podlaskim. Z wielu przyczyn kulturowych, historycznych, społecznych historia Unii i jej likwidacja w tym mieście może być dobrą ilustracją dla dawnych problemów wyznaniowych na Podlasiu i na wschodzie Rzeczypospolitej, jak też wyjaśnia silne obecnie trudności wyznaniowe i narodowościowe występujące na tych ziemiach. Chociaż dzisiaj, po carskiej likwidacji Unii, w Bielsku i na ziemi bielskiej nie ma już unitów, to jednak problemy związane z Unią i jej zniszczeniem wciąż trwają. Bielsk Podlaski jest obecnie średnim miastem powiatowym w województwie podlaskim, zamieszkiwanym przez ok. 26 tysięcy osób. Początki miasta są niejasne, wiadomo jednak, że w XIII w. było już znaczącym ośrodkiem na pograniczu Mazowsza i Rusi. To pograniczne położenie wpływało w różny, niekiedy burzliwy sposób na jego dzieje oraz na skład mieszkańców. Dzisiejszy skład ludności miasta uwarunkowany jest przez likwidację Unii oraz ostatnie zjawiska demograficzne. Przemiany po II wojnie światowej, migracje ludności i wyludnianie się okolicznych wsi sprawiły, że w mieście tym przeważają obecnie mieszkańcy prawosławni. W mieście jest obecnie pięć parafii prawosławnych, cztery parafie katolickie. Istnieją także mniejsze wspólnoty chrześcijańskie. Podział zauważalny wśród społeczności Bielska nie zatrzymuje się jednak tylko na przynależności wyznaniowej. Nie zawsze, choć bardzo często, obejmuje on także przynależność narodową, przejawiając się w identyfikacji znaczącej części mieszkańców miasta z narodowością białoruską lub rzadziej ukraińską. Te podziały mają także swoją bolesną kartę historyczną nasiliły się i niekiedy doprowadziły do przelewu krwi podczas II wojny światowej, zwłaszcza w okresie okupacji radzieckiej i włączenia miasta do tzw. Zachodniej Białorusi. 2. Unia Brzeska na ziemi bielskiej Wprawdzie Bielsk Podlaski jako położony na ziemiach pogranicza polsko-ruskiego zawsze charakteryzował się mieszaną pod względem etnicznym i religijnym populacją, to jednak zgodnie z aktem fundacyjnym wójtostwa bielskiego wystawionym przez wielkiego księcia Witolda 2 stycznia 1430 r. pierwszeństwo w osiedlaniu się w mieście przysługiwawicz, Trudności i nadzieje. Przyszłość dialogu katolicko-prawosławnego, s. 28; tenże, Kościół jest jeden. Ekumeniczne nadzieje nowego stulecia, Kraków 2004, s ).
4 428 ło katolikom narodowości polskiej i niemieckiej 4. Mimo to do czasów Unii Brzeskiej Bielsk i okolice miasta były zamieszkiwane również przez prawosławną ludność ruską. Taka sytuacja wyznaniowa uległa znaczącej zmianie wraz z ogłoszeniem postanowień unijnych w 1596 r. Niemal cała ludność prawosławna Bielszczyzny przyjęła Unię na przełomie XVI i XVII w. kolejne cerkwie prawosławne w mieście przystępowały do jedności z Rzymem. Doprowadziło to w XVII w. do stanu, w którym w mieście funkcjonowały cztery cerkwie unickie: Bogojawleńska, Troicka, Przeczyska i Woskriesieńska i jedna prawosławna św. Mikołaja (Mikoleńska) 5. Za panowania Władysława IV, kiedy Rzeczpospolita uznała Cerkiew prawosławną (dyzunicką), wybuchł w mieście między unitami i dyzunitami konflikt o cerkwie, zwłaszcza o sobór Bogojawleński i o cerkiew św. Mikołaja. Obie zostały w uniwersale Władysława IV przekazane dyzunitom (prawosławnym). Ostatecznie przy prawosławiu pozostała cerkiew św. Mikołaja, jedyna prawosławna cerkiew w mieście aż do likwidacji Unii w 1839 r. 6. W tym okresie istniały w Bielsku trzy kościoły obrządku łacińskiego kościół parafialny Narodzenia Matki Bożej i św. Mikołaja, kościół szpitalny św. Marcina i kościół karmelitów trzewiczkowych (wraz z klasztorem ufundowanym przez marszałka wielkiego koronnego Adama Kazanowskiego) 7. Od czasów Władysława IV i odnowienia struktur prawosławnych (dyzunickich) w Rzeczypospolitej państwo nie ingerowało w relacje międzywyznaniowe. Trudności, a wskutek tego także zaostrzenie istniejących konfliktów, nasiliły się wraz z interwencjami obcych państw, a zwłaszcza od ostatecznego upadku Rzeczypospolitej. Wskutek postanowień rozbiorowych Bielsk Podlaski znalazł się w zaborze pruskim. Wprawdzie Prusacy pozbawili parafie majątków, to jednak nie ingerowali w życie kościelne ani w relacje międzywyznaniowe. Sytuacja zmieniła się całkowicie po wojnach napoleońskich i włączeniu Bielszczyzny do Cesarstwa Rosyjskiego. Włączenie do Cesarstwa (a nie do mającego pozory niepodległości Królestwa Polskiego) rozpoczęło okres intensywnej rusyfikacji, której istotnym elementem była także walka z Kościołem unickim. Jednym z elementów poli- 4 E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii katolickiej Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Bielsku Podlaskim, red. M. Składanowski, Drohiczyn 2012, s Tamże, s ADzBU VII / CE / 1, Akta Dziekana Unickiego w Bielsku Podlaskim z lat ; ADzBU VII / CEU / 2, Akta Dziekana Unickiego w Bielsku Podlaskim z lat ; J. Maroszek, Katolicy Unici w Bielsku Podlaskim w latach , w: Bielsk Podlaski. Studia i materiały do dziejów miasta, Bielsk Podlaski 1999, s ; E. Beszta- Borowski, Dzieje parafii, s E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii, s. 164.
5 Współpraca duszpasterska parafii obrządku łacińskiego i wschodniego 429 tyki państwowej przygotowującej likwidację Unii były wprowadzane stopniowo zakazy współpracy duchownych łacińskich i unickich. Do czasu carskiej likwidacji Unii nie zauważono jednakże nawet w rzeczywistości zaborów i presji rusyfikacyjnej osłabienia parafii unickich. Z zachowanych dokumentów bielskiego dziekana unickiego wynika, że w przeddzień likwidacji Unii cztery parafie obrządku wschodniego nie doświadczyły ubytku wiernych 8. Nie wystąpiło także w Bielsku przechodzenie wiernych na prawosławie. Z dokumentów archiwalnych wynika natomiast, że cerkiew prawosławna św. Mikołaja służyła poza małą grupą prawosławnych mieszkańców miasta i okolic głównie rodzinom oficerów i żołnierzy rosyjskich Formy współpracy duszpasterskiej parafii łacińskich i unickich do likwidacji Unii Chociaż parafie obrządku łacińskiego i wschodniego bardzo różniły się pod względem narodowościowym, to jednak jak wynika z zachowanych dokumentów przez cały okres trwania Unii w dziedzinie duszpasterskiej trwała między nimi żywa współpraca. Została ona jedynie osłabiona w ostatnim okresie przed likwidacją Unii wskutek polityki carskiej zmierzającej do uniemożliwienia kontaktów między łacinnikami i unitami 10. Zachowane dokumenty archiwalne wskazują na dwa główne obszary duszpasterskiej współpracy parafii łacińskich i unickich: sprawowanie sakramentów świętych (głównie chrztu) oraz organizację i udział w misjach ludowych. A. Sakramenty święte Mieszkańcy Bielska i okolicznych wsi korzystali z sakramentów zasadniczo w swoich parafiach. Dokumenty wskazują jednakże, że wierni obu obrządków mogli także udawać się do klasztoru karmelitów trzewiczkowych w Bielsku. Dokumenty przekazują także świadectwa o licznych przypadkach chrztów wiernych obrządku łacińskiego przez kapłanów unickich 8 ADzBU VII / CE / 1, Akta dziekańskie dekanatu unickiego w Bielsku Podlaskim z lat : ADzBU VII / CE / 2, Akta dziekańskie dekanatu unickiego w Bielsku Podlaskim z lat APB I / B, Księga chrztów prawosławnej parafii przy cerkwi św. Mikołaja w Bielsku; por. E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii, s W. Kołbuk, Trzy kasaty unii kościelnej, s. 9.
6 430 (na ogół powodem tego była nieobecność kapłanów łacińskich lub konieczność jak najszybszego udzielenia chrztu w sytuacji zagrożenia życia dziecka). Podobnie też odnaleźć można przypadki chrztów wiernych unickich w parafii łacińskiej pod nieobecność proboszcza unickiego 11. Co ciekawe, świadomość wśród wiernych pełnej jedności kościelnej i ważności sakramentów była tak mocna, iż zdarzały się przypadki wykorzystywania jej do złych celów. Dokumenty archiwalne odnotowują np. w 1726 r. fakt, iż szlachcic Jan Niwiński ze wsi Niewino Bańki i Anna z domu Hryniewicka, żona szlachcica Grabowskiego, żyjący w cudzołożnym związku, ku zgorszeniu ogółu, usiłowali zawrzeć oszukańczo małżeństwo przed unickim duchownym, za co zresztą poza karami kościelnymi zostali ukarani grzywną w wysokości pięćdziesięciu złotych talarów 12. B. Misje ludowe Dokumenty archiwalne poświęcone dziejom bielskiej parafii łacińskiej odnotowują kilkakrotnie wielkie misje ludowe przeprowadzane w szczególnie trudnych dla mieszkańców Bielszczyzny czasach. Za każdym razem misje te obejmowały całą katolicką ludność miasta zarówno obrządku łacińskiego, jak i wschodniego. Pierwsze opisy tego typu misji, służących nie tylko odnowie religijnej i moralnej, ale także podniesieniu na duchu ludności po bolesnych wydarzeniach w życiu kraju, spotyka się w latach 1720 i Proboszcz i prepozyt bielski ks. Kazimierz Ossoliński zorganizował misje krótko po wojnie północnej, w czasie której Bielszczyzna tak jak znaczna część Rzeczypospolitej została zniszczona, mimo iż kraj zachowywał w wojnie neutralność. Misje z roku 1720, prowadzone przez księży misjonarzy z domu siemiatyckiego, trwały trzy tygodnie. Dokumenty poświadczają, iż zaangażowały one bardzo wielu katolików obu obrządków, stając się zarazem okazją do podniesienia poziomu wiedzy religijnej i walki z rozpowszechnionymi zabobonami (w zachowanych aktach misji zauważono, iż problem ten bardziej dotykał unitów). Zakończeniem misji była wielka procesja eucharystyczna ulicami miasta z udziałem kapłanów i wiernych obu obrządków 13. Kolejne misje prowadzone przez siemiatyckich misjonarzy, trwające dwa i pół tygodnia, miały miejsce w roku W codziennych nabożeństwach uczestniczyli zarówno łacinnicy, jak i unici. Do komunii generalnej 11 APB I / B / 3, s. 125b; por. E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii, s ADS D 54, s. 77; por. E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii, s AMK LMS, s. 1; por. E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii, s. 178.
7 Współpraca duszpasterska parafii obrządku łacińskiego i wschodniego 431 jak zanotowano przystąpiło ponad dwa tysiące osób obu obrządków. W czasie misji w łacińskim kościele prepozyturalnym Narodzenia Matki Bożej i św. Mikołaja kapłan unicki odprawił także liturgię w obrządku wschodnim 14. Kolejne misje prowadzone przez siemiatyckich misjonarzy zostały zorganizowane przez prepozyta łacińskiego ks. Michała Małachowskiego, kanonika krakowskiego, kamienieckiego i łuckiego, na przełomie 1739 i 1740 roku. Także tym razem do komunii generalnej przystąpiło około dwóch tysięcy wiernych obu obrządków. Zachowane dokumenty misyjne mówią o wielu liturgiach wschodnich odprawianych przez kapłanów unickich w bielskim kościele prepozyturalnym. W kończącej misje procesji wzięło udział ponad pięć tysięcy wiernych obu obrządków 15. Kolejne misje święte łączące kapłanów i wiernych łacińskich i unickich miały miejsce w roku 1759, z inicjatywy prepozyta bielskiego ks. Jana Szyjkowskiego, prałata scholastyka łuckiego i późniejszego biskupa tytularnego synopeńskiego Duszpasterstwo unitów po kasacie Unii Wprawdzie pod zaborem rosyjskim duszpasterska współpraca parafii łacińskich i unickich była utrudniana wskutek polityki rosyjskiej, to jednak trwała ona aż do ukazu likwidującego Unię 17. W ukazie z 25 marca 1839 r. car Mikołaj I zniósł Unię na terenie diecezji litewskiej i białoruskiej, a wszystkich unitów włączył do Cerkwi prawosławnej. Mimo akcji zastraszania oraz pierwotnego nakazu, aby o likwidacji Unii nie informować wiernych, w powiecie bielskim piętnastu kapłanów unickich odmówiło podpisania deklaracji o jedności z prawosławiem. Kapłani uniccy, którzy odmówili przejścia na prawosławie i skierowali do Mikołaja I prośbę, aby pozwolił im pozostać unitami, zgodnie z ukazem carskim z 1 listopada 1839 r. zostali pozbawieni parafii, uwięzieni, pozbawieni praw kapłańskich i skazani na zesłanie w głąb Rosji. Tylko pięciu z nich wycofało swoje podpisy z petycji do cara, obawiając się o los własnych rodzin. Pozostali ponieśli kary: zostali odłączeni od rodzin, po- 14 AMK LMS, s ; por. E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii, s AMK LMS, s ; por. E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii, s AMK LMS, s ; por. E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii, s E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii, s. 206.
8 432 zbawieni godności kapłańskiej i środków do życia i wywiezieni w głąb Rosji, gdzie zmarli w nędzy 18. Ukaz carski włączał unitów do Cerkwi prawosławnej. Aby skutecznie zlikwidować Unię, ukaz z 20 sierpnia 1839 r. zakazywał kapłanom łacińskim udzielania posług religijnych byłym unitom, grożąc za to surowymi karami 19. Dla większej skuteczności tego zakazu, zwłaszcza jeśli chodzi o zakaz spowiadania, wprowadzono w 1840 r. przepis, zgodnie z którym kapłan katolicki nie mógł spowiadać obcych parafian z wyjątkiem tych, którzy przywieźli pisemne zezwolenie swojego proboszcza 20. Władze carskie ukazem z 1840 r. zabroniły ponadto samego używania nazwy Kościół greko-unicki i unici 21. Z tego okresu pochodzą świadectwa o konspiracyjnym udzielaniu byłym unitom sakramentów świętych przez kapłanów katolickich 22. Kolejnym elementem rosyjskich represji był zakaz procesji Bożego Ciała w 1843 r., ponieważ tego dnia Święty Synod ogłosił święto zjednoczenia unitów z prawosławnymi 23. Dalsze ukazy carskie zmierzały do jeszcze skuteczniejszego odizolowania duszpasterzy katolickich od byłych unitów oraz zidentyfikowaniu byłych unitów, którzy uchylają się od uczęszczania do cerkwi prawosławnej. Temu służył nakaz dokonywania tzw. rozbioru dusz, wprowadzona kontrola przez duchownych prawosławnych spisów parafian sporządzanych corocznie przez księży katolickich. Zgodnie z ukazem z 1842 roku należało wychwycić wszystkich byłych unitów, którzy mogliby znaleźć się w spisach wiernych parafii katolickich, nawet tych, których jedno z rodziców, dziadków lub pradziadków było unitą 24. Złamanie zawartego w ukazie kasacyjnym zakazu udzielania posług religijnych przez kapłanów łacińskich byłym unitom, nazywanych też opornymi prawosławnymi, groziło surowymi konsekwencjami zarówno wobec samych kapłanów, jak też wobec całych parafii łacińskich. Z konsekwencjami tymi spotkali się katolicy na ziemi bielskiej. 18 E. Likowski, Dzieje Kościoła Unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX wieku. Warszawa 1906, s. 101; J. Choiński, Bielski Dekanat Unicki w latach , Białystok 1987 [mps], s ; E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii, s S. Szantyr, Wiadomości do dziejów Kościoła i religii katolickiej w krajach panowaniu rossyjskiemu podległych, Poznań 1843, s. 48; J. Choiński, Bielski Dekanat Unicki, s ADzB XII / V, Varia ADzB XII / V, Varia W. Chotkowski, Dzieje zniweczenia św. Unii na Litwie i Białorusi, Kraków 1898, s ADzB XII / V, Varia ADzB XII / V, Varia
9 Współpraca duszpasterska parafii obrządku łacińskiego i wschodniego 433 Represje carskie za posługę wobec byłych unitów objęły najpierw struktury kościelne. W 1845 roku zniesiono karnie dekanaty: brański i drohiczyński, włączając je do dekanatu bielskiego 25. Za pomoc unitom i sprzyjanie przez wiernych powstańcom styczniowym w 1866 r. Rosjanie zlikwidowali pięć parafii katolickich w dekanacie bielskim: Dziadkowice, Kleszczele, Mielnik, Niemirów i Sady 26. Kolejnym aktem represji, którego motywem tym razem była wyłącznie pomoc duszpasterska świadczona przez kapłanów katolickich wobec byłych unitów, którzy nie chcieli stać się prawosławnymi, było zlikwidowanie parafii w Śledzianowie i Grannem. W akcie zemsty kościół w Grannem został przez żołnierzy rosyjskich spalony, a murowany kościół w Śledzianowie został wysadzony przez saperów 27. Represje obejmowały też pojedynczych kapłanów. Bardzo interesujący jest fakt, że represje te utrzymywały się bardzo długo, co świadczy o tym, iż wciąż mimo intensywnej rusyfikacji i propagandy antypolskiej i antykatolickiej wielu unitów i ich potomków pamiętało o swoich korzeniach. Jeszcze w 1899 r. za zatem sześćdziesiąt lat po oficjalnej likwidacji Unii na ziemi bielskiej i zjednoczeniu byłych unitów z prawosławiem łaciński dziekan i proboszcz bielski ks. Józef Warpechowski za spowiadanie opornych prawosławnych został usunięty i przeniesiony na wikariat do Wornian, a i tam toczyły się wobec niego procesy sądowe za bezprawną pomoc unitom 28. Sytuacja zmieniła się dopiero wraz z ukazem tolerancyjnym z 1905 r. Wielu potomków unitów skorzystało z niego, aby wrócić do Kościoła katolickiego. Jednakże ukaz nie zezwalał na odnowienie obrządku wschodniego. Długotrwała polityka represji, rusyfikacji i izolacji katolików obrządku łacińskiego od byłych unitów, połączona także ze wzmacnianiem konfliktów etnicznych, doprowadziła do tego, że tylko część potomków unitów wróciła do Kościoła katolickiego 29 (w przeciwieństwie do Królestwa Polskiego, gdzie niemal wszyscy byli unici stali się katolikami). Niemniej jed- 25 ADzB I / B / 12, Metryki chrztu parafii dekanatu bielskiego z r P. Kubicki, Bojownicy Kapłani za sprawę Kościoła i Ojczyzny w latach , cz. 2, Dawna Litwa i Białoruś, t. 1, s. XXV: Dieło o zakrytji mielnikskago i niemirowskago r. k. kostiełow po bielskomu uiezdu ; s. XXVI: Dieło o zakrytji nieprawno suszczestwujuszczago kleszczelskago r. k. kostieła ; s. LXXIX: 1864, Nr 2837/643 Dieło o zakritji siadowskago kostieła. 27 Tamże, s. XXXIV: 1887, I, 145. Dieło o zakrytji sledzianowskago i granenskago prichodow bielskago uiezda ; por. E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii, s E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii, s W. Kołbuk, Trzy kasaty unii kościelnej, s
10 434 nak w świetle zachowanych dokumentów archiwalnych parafii bielskiej wiadomo, że przejścia do Kościoła katolickiego miały miejsce jeszcze długi czas po ukazie tolerancyjnym, na ogół z okazji zawierania małżeństw przez potomków unitów Unia po Unii współpraca z parafiami neounickimi w dekanacie bielskim W okresie międzywojennym w dekanacie bielskim funkcjonowały dwie parafie neounickie w Kuraszewie i w Kośnej. Ich utworzenie było próbą przyciągnięcia do Kościoła katolickiego potomków byłych unitów 31. Jakkolwiek neounia jako taka okazała się raczej nieskuteczna co miało przyczyny zarówno eklezjologiczne, jak i polityczne to jednak parafie te w okresie międzywojennym istniały w łacińskich strukturach dekanalnych i współpracowały duszpastersko z parafiami łacińskimi 32. Likwidacja tych parafii dokonała się w trudnych do wyjaśnienia okolicznościach w czasie okupacji niemieckiej. Zachowane dokumenty i prace historyków sugerują, iż w przejęciu tych parafii przez Cerkiew prawosławną decydującą rolę odegrała kolaboracja metropolity Dionizego Waledyńskiego z Niemcami, za co zresztą był on po wojnie represjonowany przez władze komunistyczne 33. Z pewnością reaktywacja parafii neounickich została także uniemożliwiona przez tragiczne wydarzenia w Bielsku Podlaskim, gdzie 15 lipca 1943 r. Niemcy zamordowali proboszcza i dziekana bielskiego, a jednocześnie wikariusza generalnego diecezji pińskiej, ks. kan. Antoniego Besztę-Borowskiego (obecnie błogosławionego), który w okresie międzywojennym bardzo popierał rozwój parafii unickich i współpracę duszpasterzy Wnioski Dzieje współistnienia i współpracy parafii obrządku łacińskiego i wschodniego w Bielsku Podlaskim są bardzo pouczające dla historyków 30 APB II / F / 1; APB II / F / 2; por. E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii, s. 138, W. Śleszyński, Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-słowiańskiego (neounia) na ziemiach północnowschodnich II Rzeczypospolitej, w: Małe miasta, Religie (Acta Collegii Suprasliensis, t. VIII), red. M. Zemło, Lublin-Supraśl 2006, s E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii, s B. Kumor, Historia Kościoła, t. 8: Czasy współczesne , Lublin 1995, s E. Beszta-Borowski, Dzieje parafii, s
11 Współpraca duszpasterska parafii obrządku łacińskiego i wschodniego 435 Kościoła i teologów ekumenistów. Odrywając się od wielu uczonych rozpraw i dokumentów dialogowych, a zamiast tego przyglądając się życiu kościelnemu, można śmiało odrzucić wiele stereotypów: Unia Brzeska nie doprowadziła do dalszego podziału czy rozbicia Kościoła, nie była przejawem rzymskiej (łacińskiej) agresji czy ekspansji, nie była narzędziem polityki polonizacyjnej i latynizacyjnej. Wręcz przeciwnie: świadectwa współistnienia i współpracy parafii łacińskich i unickich świadczą o tym, iż założeniem Unii, poza nielicznymi wyjątkami zrealizowanym, było pragnienie jedności chrześcijan bez zniszczenia ich liturgicznych, modlitewnych, duchowych odrębności. Także zaangażowanie duszpasterzy katolickich w okresie rosyjskich prześladowań byłych unitów nie wskazuje na chęć przeciągnięcia kogokolwiek do Kościoła łacińskiego, lecz mówi o głębokiej świadomości jedności obrządków w jednym Kościele. Unia Brzeska (a przez to Kościół unicki) nie była tworem sztucznym, pomysłem niektórych biskupów prawosławnych w Rzeczypospolitej, zupełnie oderwanym od chrześcijańskiej i kościelnej świadomości wiernych. Nawet jeśli poziom świadomości kościelnej wiernych (zarówno łacińskich, unickich, jak i prawosławnych) był bardzo zróżnicowany, to jednak wspólne doświadczenia łacinników i unitów potwierdzają, iż Unia znalazła żywą odpowiedź w wierze zwyczajnych, prostych chrześcijan, przekonanych o tym, iż wyznają tę samą wiarę w Trójcę Świętą, Jezusa Chrystusa Boga-Człowieka i w ten sam Kościół założony przez Chrystusa. Unia Brzeska nie była wydarzeniem powierzchownym, którego trwałość zależałaby jedynie od warunków politycznych. Obrona przez unitów własnego obrządku, trwanie przy nim nawet w okresie rosyjskich prześladowań pokazują, jak bardzo Unia zakorzeniła się w świadomości wiernych. Co więcej, wierność unitów pokazuje, iż przywiązanie do Kościoła unickiego było dla wielu z nich ważniejsze od podziałów i konfliktów narodowych, które powinny były oddzielać ich od łacinników Polaków i skłaniać ku jedności z Rosjanami, posługującymi się w XIX w. często propagandą panslawistyczną i wykorzystującymi do tego zniewoloną faktycznie przez carat od czasów Piotra I Cerkiew rosyjską. W świetle tego, co powiedziano, można stwierdzić, iż Unia Brzeska chociaż wskutek polityki caratu na Podlasiu została zniszczona była autentyczną drogą do jedności chrześcijan i rzeczywiście jednoczyła w jednym Kościele wiernych dwóch obrządków, mówiących różnymi językami, różniących się przynależnością narodową, lecz świadomych wspólnej wiary.
12 436 Summary The article is a reflection on the question of pastoral cooperation of the Latin and Eastern Catholic (Uniate) parishes in Bielsk Podlaski. The text discusses the history of the church union in the Podlasie region, especially in region of Bielsk. The Union of Brest enjoyed great success in the Podlasie region, as evidenced by good cooperation of the parishes of the two rites. The diversity of rites was accompanied by awareness of belonging to one Catholic Church. During the Russian persecutions at the time of partition of Poland, when the Union of Brest was abolished, the stability of the Union was expressed in the secret pastoral service of Catholic priests in favour of the former Uniates. Bibliografia Beszta-Borowski E., Dzieje parafii katolickiej Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Bielsku Podlaskim, red. M. Składanowski, Drohiczyn Choiński J., Bielski Dekanat Unicki w latach , Białystok 1987 [mps w Archiwum Diecezjalnym w Drohiczynie]. Chotkowski W., Dzieje zniweczenia św. Unii na Litwie i Białorusi, Kraków Kołbuk W., Trzy kasaty unii kościelnej: 1795, 1839, 1875 różnice i podobieństwa, Zeszyty Naukowe KUL 34 (1991), nr 1-2, s Kubicki P., Bojownicy Kapłani za sprawę Kościoła i Ojczyzny w latach , cz. 2: Dawna Litwa i Białoruś, t. 1-3, Sandomierz Kumor B., Historia Kościoła, t. 8: Czasy współczesne , Lublin Likowski E., Dzieje Kościoła Unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX wieku. Warszawa Maroszek J., Katolicy Unici w Bielsku Podlaskim w latach , w: Bielsk Podlaski. Studia i materiały do dziejów miasta, Bielsk Podlaski Nabywaniec S., Kościelny ruch unijny w Europie Środkowej i Wschodniej jako dziedzictwo unii brzeskiej, w: Dziedzictwo unii brzeskiej (Acta Collegii Suprasliensis, t. XIV), red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Lublin-Supraśl 2012, s Szantyr S., Wiadomości do dziejów Kościoła i religii katolickiej w krajach panowaniu rossyjskiemu podległych, Poznań 1843.
13 Współpraca duszpasterska parafii obrządku łacińskiego i wschodniego 437 Śleszyński W., Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-słowiańskiego (neounia) na ziemiach północnowschodnich II Rzeczypospolitej, w: Małe miasta, Religie (Acta Collegii Suprasliensis, t. VIII), red. M. Zemło, Lublin- Supraśl 2006, s Skróty do wykorzystanych zasobów archiwalnych ADS D Akta diecezji łucko-brzeskiej w Archiwum Diecezjalnym w Siedlcach ADzBU Akta bielskiego dziekana unickiego w Archiwum Diecezjalnym w Drohiczynie AMK LMS Archiwum Księży Misjonarzy w Krakowie. Liber Missionum in Domo Siemiaticensi ab Anno Domini APB Akta parafii Narodzenia NMP i św. Mikołaja w Bielsku Podlaskim w Archiwum Diecezjalnym w Drohiczynie Ks. dr hab. Marcin Składanowski teolog dogmatyk i ekumenista, adiunkt w Instytucie Ekumenicznym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II i wykładowca w Wyższym Seminarium Duchownym w Drohiczynie. Zajmuje się teologią porównawczą, zagadnieniami antropologicznymi i etycznymi w dialogach ekumenicznych oraz problematyką tożsamości wyznaniowej.
Parafia neounicka w Grabowcu 1935-1937 (praca w trakcie opracowywania)
Historia Grabowca: parafia neounicka w Grabowcu 1 Historia Grabowca Parafia neounicka w Grabowcu 1935-1937 (praca w trakcie opracowywania) Renata Kulik, Henryk Kulik 2 Historia Grabowca: parafia neounicka
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Dekret zatwierdzający i ogłaszający uchwały I Synodu Diecezji Legnickiej... 5
SPIS TREŚCI Dekret zatwierdzający i ogłaszający uchwały I Synodu Diecezji Legnickiej... 5 Modlitwa do Maryi w intencji nowej ewangelizacji diecezji legnickiej... 6 Wykaz skrótów... 8 Wstęp... 9 I. HISTORIA
Bardziej szczegółowoPodlasie to płótno, wypełnione jaskrawymi barwami. Jest to region wieloetniczny i wielokulturowy. Na tym terenie od stuleci współistnieje wiele
Rozmaitość Podlasia Podlasie to płótno, wypełnione jaskrawymi barwami. Jest to region wieloetniczny i wielokulturowy. Na tym terenie od stuleci współistnieje wiele religii: katolicyzm, prawosławie, judaizm,
Bardziej szczegółowoDiecezja Drohiczyńska
BIBLIOTEKA GŁÓWNA Uniwersytetu w Białymstoku FUW0080407 Diecezja Drohiczyńska 'W rysunkach Diecezja Drohiczyńska proklamowana została przez Ojca Świętego Jana Pawła II 5 czerwca 1991 r. Podczas liturgii
Bardziej szczegółowoKs. Józef Krętosz. Wschodnie katolickie obrządki w Polsce
Ks. Józef Krętosz Wschodnie katolickie obrządki w Polsce Księgarnia św. Jacka Katowice 2008 SPIS TREŚCI Contents... 7 Wstęp... 9 Rozdział i. Cerkiew prawosławna na ziemiach Ruskich rzeczypospolitej do
Bardziej szczegółowoChrzest Święty to pierwszy i najpotrzebniejszy sakrament, który gładzi grzechy, daje nam godność dziecka Bożego oraz czyni członkiem Kościoła.
I. Sakramenty 1. Chrzest Co to jest Chrzest Święty? Chrzest Święty to pierwszy i najpotrzebniejszy sakrament, który gładzi grzechy, daje nam godność dziecka Bożego oraz czyni członkiem Kościoła. Udzielamy
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ LEKCJI. Klasa: V a Przedmiot: historia i społeczeństwo Nauczyciel: mgr Małgorzata Borowska. Temat lekcji: Wielkie religie średniowiecza.
SCENARIUSZ LEKCJI Klasa: V a Przedmiot: historia i społeczeństwo Nauczyciel: mgr Małgorzata Borowska Temat lekcji: Wielkie religie średniowiecza. Cele lekcji: Na lekcji uczniowie: poznają przyczyny i skutki
Bardziej szczegółowoPrawosławne szkolnictwo teologiczne w II Rzeczpospolitej
Prawosławne szkolnictwo teologiczne w II Rzeczpospolitej Ks. dr Artur Aleksiejuk Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie Wydział Pedagogiczny Demografia 30 września 1921 pierwszy spis powszechny
Bardziej szczegółowo15. ANEKS. Ludwikowo - rodzinny dom Mączyńskich tu urodził się ks. Kazimierz Mączyński. Rodzinny dom
82 15. ANEKS Ludwikowo - rodzinny dom Mączyńskich tu urodził się ks. Kazimierz Mączyński Rodzinny dom 82 Ludwikowo - fundamenty starego kościoła 83 Ludwikowo - dzisiejsza kaplica parafialna kiedyś była
Bardziej szczegółowoPięćdziesiątnica i Paruzja. 2. Jak być lojalnym wobec Pana i swego dziedzictwa kościelnego: proroctwo i instytucja
Pięćdziesiątnica i Paruzja 2. Jak być lojalnym wobec Pana i swego dziedzictwa kościelnego: proroctwo i instytucja Kontekst Odnowy DŚ został wylany w Odnowie na świat pełen poważnych podziałów, włącznie
Bardziej szczegółowoHorodec Księgi chrztów z lat 1939, 1941-1942. Księgi małŝeństw 1938-1941
1 AKTA PARAFII RZYMSKOKATOLICKICH DIECEZJI PIŃSKIEJ, KTÓRE W WYNIKU ZMIANY GRANIC ZNALAZŁY SIĘ NA TERENIE BIAŁORUSI. W wyniku polityki antykościelnej akta parafialne zostały przejęte przez władze sowieckie.
Bardziej szczegółowoPASTORALNA Tezy do licencjatu
PASTORALNA Tezy do licencjatu 1. Relacja teologii pastoralnej do nauk teologicznych i pozateologicznych. 2. Główne koncepcje teologii pastoralnej. 3. Funkcje autorealizacji Kościoła w parafii. 4. Dobro
Bardziej szczegółowoHubert Mącik Cmentarz przy ul. Walecznych w Lublinie dokument różnorodności kulturowej Lublina
Hubert Mącik Cmentarz przy ul. Walecznych w Lublinie dokument różnorodności kulturowej Lublina Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego 4, 273-276 2012 Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego
Bardziej szczegółowoVII PIELGRZYMA ŻYWEGO RÓŻAŃCA
ZELATOR październik2016 www.zr.diecezja.pl 8 VII PIELGRZYMA ŻYWEGO RÓŻAŃCA W Roku Nadzwyczajnego Jubileuszu Miłosierdzia zelatorzy i członkowie Żywego Różańca Archidiecezji Krakowskiej przeżywali swoją
Bardziej szczegółowoDuszpasterze. Proboszcz: Ksiądz prałat Jerzy Kalinka r. z dniem 1 sierpnia objął urząd Proboszcza parafii św. Jana Chrzciciela w Górznie.
Duszpasterze Proboszcz: Ksiądz prałat Jerzy Kalinka - 01.08.2014r. z dniem 1 sierpnia objął urząd Proboszcza parafii św. Jana Chrzciciela w Górznie. Wikariusz: Ksiądz Paweł Wysokiński - wikariusz - 01.07.2014
Bardziej szczegółowoProgram Misji Świętej w Gromadnie września 2015 r.
Program Misji Świętej w Gromadnie 06-13 września 2015 r. Niedziela Dzień Święty Porządek Mszy świętych, tak jak w niedziele z uroczystym wprowadzeniem misjonarzy Godz. 10.00 Godz. 18.00 Godz. 20.30 Poniedziałek
Bardziej szczegółowoPIERWSZEGO, TRZECIEGO I CZWARTEGO PRZYKAZANIA KOŚCIELNEGO
PIĘĆ PRZYKAZAŃ KOŚCIELNYCH 1. 1. W niedziele i święta nakazane uczestniczyć we Mszy świętej i powstrzymać się od prac niekoniecznych. 2. 2. Przynajmniej raz w roku przystąpić do Sakramentu Pokuty. 3. 3.
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA Z RELIGII. 1. Świadkowie Chrystusa
WYMAGANIA Z RELIGII 1. Świadkowie Chrystusa często nie przynosi go na lekcje. definiuje, czym jest lęk; określa sposoby odnoszenia się do Boga na wzór Jezusa. potrafi podać z nauczyciela zasady życia wspólnoty
Bardziej szczegółowoPytania konkursowe. 3. Kim z zawodu był ojciec Karola Wojtyły i gdzie pracował? 4. Przy jakiej ulicy w Wadowicach mieszkali Państwo Wojtyłowie?
Pytania konkursowe 1. Podaj imię i nazwisko Jana Pawła II. 2. Podaj imię brata Karola Wojtyły. 3. Kim z zawodu był ojciec Karola Wojtyły i gdzie pracował? 4. Przy jakiej ulicy w Wadowicach mieszkali Państwo
Bardziej szczegółowoCele nauczania w ramach przedmiotu - religia.
Cele nauczania w ramach przedmiotu - religia. Katecheza jest wychowaniem w wierze dzieci i młodzieży. Obejmuje przede wszystkim wyjaśnianie nauki chrześcijańskiej, podawanej w sposób systematyczny i całościowy
Bardziej szczegółowoProgram peregrynacji
Program peregrynacji Dekanat Ciechanowiecki 25 26 lipiec 2015r. 25 lipiec 21.00 Ciechanowiec par. Trójcy Przenajświętszej Apel Jasnogórski i czuwanie z Matką Boską Ciechanowiecką w oczekiwaniu na przybycie
Bardziej szczegółowoChrześcijaństwo skupia w sobie wiele odłamów, które powstały przez lata, opierający się jednak na jednej nauce Jezusa Chrystusa.
Chrześcijaństwo Chrześcijaństwo jest jedną z głównych religii monoteistycznych wyznawanych na całym świecie. Jest to największa religia pod względem wyznawców, którzy stanowią 1/3 całej populacji. Najliczniej
Bardziej szczegółowoStruktura wyznaniowa województwa podlaskiego Krzysztof Goss
Struktura wyznaniowa województwa podlaskiego Krzysztof Goss Struktura wyznaniowa ziem obecnego woj. podlaskiego mierzona była kilkakrotnie przez aparat administracyjny organizmów państwowych - m.in. w
Bardziej szczegółowoOpublikowane scenariusze zajęć:
mgr Magdalena Tomczyk nauczyciel dyplomowany historii, wiedzy o społeczeństwie oraz wychowania do życia w rodzinie w Gimnazjum Nr 2 im. Mikołaja Kopernika w Tarnowie. Naukowo zajmuje się historią XIX i
Bardziej szczegółowoŻycie Konstantego Bajko
Życie Konstantego Bajko Dnia 6 marca 1909 roku w Białowieży na świat przychodzi Konstanty Bajko. Pochodził z chłopskiej, białoruskiej rodziny, syn Potapa i Marii, posiadał polskie obywatelstwo. 1915-1921-Bieżeństwo,
Bardziej szczegółowoKalendarium WSD Diecezji Świdnickiej Rok akademicki 2018/2019. Czerwiec 2019 r.
Kalendarium WSD Diecezji Świdnickiej Rok akademicki 2018/2019 Czerwiec 2019 r. 02.06.2019 niedziela VII Niedziela Wielkanocna - Uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego 02-08.06.18 nie. - sob. XV Tydzień
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA o przygotowaniu młodzieży szkolnej do sakramentu bierzmowania w Diecezji Warszawsko Praskiej
INSTRUKCJA o przygotowaniu młodzieży szkolnej do sakramentu bierzmowania w Diecezji Warszawsko Praskiej Wprowadzenie U początku zmian w dotychczasowej formie przygotowania kandydatów do sakramentu bierzmowania
Bardziej szczegółowoPROGRAM DLA STUDIÓW I STOPNIA NA KIERUNKU HISTORIA DLA STUDENTÓW MISHUS Rok akademicki 2012/2013 I ROK
Lp. PROGRAM DLA STUDIÓW I STOPNIA NA KIERUNKU HISTORIA DLA STUDENTÓW MISHUS Rok akademicki 2012/2013 I ROK Nazwa przedmiotu: I Semestr II Wykłady obowiązkowe Historia starożytna Zbo/1 - -. Główne nurty
Bardziej szczegółowoPODSTAWA PROGRAMOWA NAUCZANIA RELIGII PRAWOSŁANEJ POLSKIEGO AUTOKEFALICZNEGO KOŚCIOŁA PRAWOSŁAWNEGO SZKOŁA PODSTAWOWA
PODSTAWA PROGRAMOWA NAUCZANIA RELIGII PRAWOSŁANEJ POLSKIEGO AUTOKEFALICZNEGO KOŚCIOŁA PRAWOSŁAWNEGO SZKOŁA PODSTAWOWA Szkoła podstawowa Etap I Klasy I- III Cele katechetyczne: 1. Zachęcanie do aktywnego
Bardziej szczegółowoWYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI ODNIESIENIE ZADAŃ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ
WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI ODNIESIENIE ZADAŃ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ Poniżej zapisano ogólne i szczegółowe wymagania podstawy programowej kształcenia ogólnego z historii na III etapie kształcenia,
Bardziej szczegółowoTrasa wycieczki: Drewniane cerkwie i kościoły Bielska Podlaskiego
Trasa wycieczki: Drewniane cerkwie i kościoły Bielska Podlaskiego czas trwania: 1 dzień, typ: piesza, liczba miejsc: 8, stopień trudności: bardzo łatwa Opis wycieczki to małe miasteczko, którego korzenie
Bardziej szczegółowoRadom, 18 października 2012 roku. L. dz. 1040/12 DEKRET. o możliwości uzyskania łaski odpustu zupełnego w Roku Wiary. w Diecezji Radomskiej
Bp Henryk Tomasik: Dekret o możliwości uzyskania łaski odpustu zupełnego w Roku Wiary w Diecezji Ra Radom, 18 października 2012 roku L. dz. 1040/12 DEKRET o możliwości uzyskania łaski odpustu zupełnego
Bardziej szczegółowoStrategiczny Plan Pastoralny dla Archidiecezji Chicago Styczeń 2011
Strategiczny Plan Pastoralny dla Archidiecezji Chicago 2011-16 Styczeń 2011 (Archdiocese of Chicago/Brian Brach) Wprowadzenie Dana Mi jest wszelka władza w niebie i na ziemi. Idźcie więc i nauczajcie wszystkie
Bardziej szczegółowoGenealogia żydowskich nazwisk rodowych. (Uwagi ogólne)
Genealogia żydowskich nazwisk rodowych. (Uwagi ogólne) Genealogia żydowskich nazwisk rodowych w myśl przepisów o księgach stanu cywilnego (w tym metrykalnych) nie jest tak odległa jak by się początkowo
Bardziej szczegółowo5. Struktura narodowościowa i wyznaniowa w Polsce. Grupy etniczne
5. Struktura narodowościowa i wyznaniowa w Polsce. Grupy etniczne Polska jest zaliczana do państw jednolitych pod względem narodowościowym, etnicznym i religijnym. Wzrastające otwarcie na świat powoduje
Bardziej szczegółowo{tab=gdzie i kiedy spotkania?} Spotykamy się w parafii św. Piotra i Pawła na Lotnisku. we wtorki po Mszy świętej ok. godz. 19 w Domu Parafialnym
EFFATHA {tab=gdzie i kiedy spotkania?} Spotykamy się w parafii św. Piotra i Pawła na Lotnisku we wtorki po Mszy świętej ok. godz. 19 w Domu Parafialnym {tab=co robimy?} - EWANGELIZACJA (głoszenie Ewangelii,
Bardziej szczegółowoKALENDARIUM ZAMIERZEŃ DUSZPASTERSKICH wrzesień sierpień 2017
KALENDARIUM ZAMIERZEŃ DUSZPASTERSKICH wrzesień 2016 - sierpień 2017 Data Temat Przedsięwzięcie wrzesień 1. Czwartek Wspomnienie św. Bronisławy 77.rocznica wybuchu II wojny św.; Nowy Rok Szkolny 2016/17
Bardziej szczegółowoStudium Katechetyczne Wychowując w Wierze tłumaczenie po Polsku. OBJAWIENIE W PIŚMIE ŚWIĘTYM I TRADYCJI
Polish FF Curriculum Translation in Polish Studium Katechetyczne Wychowując w Wierze tłumaczenie po Polsku. OBJAWIENIE W PIŚMIE ŚWIĘTYM I TRADYCJI 1. Objawienie: Pismo Św. i Tradycja a. Pismo Święte: Części,
Bardziej szczegółowoPARAFIA PW. NARODZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY W PEŁCZYCACH
PARAFIA PW. NARODZENIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY W PEŁCZYCACH ul. Kościelna 4 PEŁCZYCE 73-260 tel. 95 7685315 wik. 957685015 Kościół parafialny: Pw. Narodzenia NMP w Pełczycach - poświęcony: 8 IX 1946 r.
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA O PRZYGOTOWANIU DOROSŁYCH DO PRZYJĘCIA SAKRAMENTÓW WTAJEMNICZENIA CHRZEŚCIJAŃSKIEGO
INSTRUKCJA O PRZYGOTOWANIU DOROSŁYCH DO PRZYJĘCIA SAKRAMENTÓW WTAJEMNICZENIA CHRZEŚCIJAŃSKIEGO 1. Wtajemniczenie chrześcijańskie oznacza proces chrystianizacji, czyli stawania się chrześcijaninem. Złożony
Bardziej szczegółowoTemat: Sakrament chrztu świętego
Temat: Sakrament chrztu świętego UWAGA! Do spotkania należy przygotować obrzędy chrztu świętego (powinny być dostępne w zakrystii) oraz w miarę możliwości drugą część spotkania przeprowadzić w kościele
Bardziej szczegółowoZofia Antkiewicz. Olesko
Zofia Antkiewicz Olesko Miasta wielu religii. Topografia sakralna ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, pod redakcją Melchiora Jakubowskiego, Maksymiliana Sasa i Filipa Walczyny, Muzeum Historii Polski,
Bardziej szczegółowoKryteria ocen z religii klasa IV
Kryteria ocen z religii klasa IV dopuszczający znajomość podstawowych modlitw chrześcijańskich: Ojcze nasz, Pozdrowienie Anielskie..., formuła spowiedzi świętej, warunki sakramentu pokuty, wyjaśnienie
Bardziej szczegółowoZaproszenie do objęcia Patronatem Medialnym
Zaproszenie do objęcia Patronatem Medialnym Katedra Aksjologicznych Podstaw Edukacji UWM Międzynarodowe Centrum Dialogu Międzykulturowego i Międzyreligijnego UKSW Fundacja Kultury Duchowej Pogranicza mają
Bardziej szczegółowoSpis treści. Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski. Do Czytelnika Przedmowa... 13
Spis treści Do Czytelnika.............................................. 11 Przedmowa................................................ 13 Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski Część
Bardziej szczegółowoDo młodzieży O polskim katolicyzmie O przyszłym pokoleniu kapłanów O kulcie Najświętszego Serca Pana Jezusa...
Spis treści 238 Myśli zawsze ważne... 5 Życiorys kard. A. Hlonda... 7 Myśli noworoczne...18 Wielkopostne myśli... 20 O zadaniach kobiety... 22 O idei świętowojciechowej...24 O świadomym macierzyństwie...
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA PROGRAMOWE NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z RELIGII DLA KLASY VI.
WYMAGANIA PROGRAMOWE NA POSZCZEGÓLNE OCENY Z RELIGII DLA KLASY VI. Przedmiot oceny 1. Cytaty z Pisma św., modlitwy, pieśni 2. Zeszyt przedmioto wy 3. Prace domowe 4. Testy i sprawdziany OCENA celująca
Bardziej szczegółowoDWUMIESIĘCZNIK DLA CHORYCH. cena: 3,50 PLN (w tym 5% VAT) luty-marzec 1(151)2014. BÓG chlebem NADZIEI
DWUMIESIĘCZNIK DLA CHORYCH cena: 3,50 PLN (w tym 5% VAT) luty-marzec 1(151)2014 BÓG chlebem NADZIEI Duchowy na dobry Patronat początek Misyjny Misjonarze do adopcji ks. Piotr Chmielecki SCJ Lublin 24 Kiedy
Bardziej szczegółowoHISTORIA USTROJU POLSKI. Autor: Marian Kallas
HISTORIA USTROJU POLSKI Autor: Marian Kallas Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski Część I Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Powstanie Polski i zmiany terytorialno-administracyjne
Bardziej szczegółowoSkoczów miasto urodzenia Jana Sarkandra
Skoczów miasto urodzenia Jana Sarkandra Opis miasta: Jacek i Maria Łempiccy, Święci w Polsce i ich kult w świetle historii, Kraków 2008, s. 197-198 (wydanie papierowe) lub: Jan Sarkander, Skoczów - http://sancti_in_polonia.wietrzykowski.net/2j.html
Bardziej szczegółowoChrześcijaństwo: Prawosławie. Weronika Druchniak
Chrześcijaństwo: Prawosławie Weronika Druchniak Prawosławie doktryna ortodoksyjnego kościoła chrześcijańskiego jednej z dwóch grup Kościołów, obok Kościoła katolickiego, które powstały w wyniku rozłamu
Bardziej szczegółowoPolityka rządów zaborczych i postawy społeczeństwa polskiego po klęsce powstania styczniowego
Literka.pl Polityka rządów zaborczych i postawy społeczeństwa polskiego po klęsce powstania styczniowego Data dodania: 20110520 21:15:53 Autor: Monika Sugier Konspekt lekcji historii w drugiej klasie szkoły
Bardziej szczegółowoKs. dr Marian Pokrywka
Ks. dr Marian Pokrywka Biogram naukowy Urodzony 10 II 1965 Tomaszowie Lubelskim; 1984 rozpoczął studia w Wyższym Seminarium Duchownym w Lublinie; 1990 uzyskał tytuł zawodowy magistra teologii na podstawie
Bardziej szczegółowoKIERUNEK HISTORIA PROGRAM STUDIÓW (TABELE)
KIERUNEK HISTORIA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA, STACJONARNE PROGRAM STUDIÓW (TABELE) 2018-2019 Studia pierwszego stopnia na kierunku historia składają się z trzech modułów (części): (1.) ogólnohistorycznego,
Bardziej szczegółowoKODEKS PRAWA KANONICZNEGO. Tytuł III INSTYTUTY ŚWIECKIE
KODEKS PRAWA KANONICZNEGO Tytuł III INSTYTUTY ŚWIECKIE Kan. 710 -Instytut świecki jest instytutem życia konsekrowanego, w którym wierni żyjący w świecie dążą do doskonałej miłości i starają się przyczynić
Bardziej szczegółowoPoznań, dnia 29 lutego 2016 roku N. 689/2016 BISKUP GRZEGORZ BALCEREK D E K R E T
BISKUP GRZEGORZ BALCEREK Poznań, dnia 29 lutego 2016 roku N. 689/2016 D E K R E T Zgodnie z kanonem 396 par. 1 Kodeksu Prawa Kanonicznego, z mandatu Jego Ekscelencji Księdza Arcybiskupa Stanisława Gądeckiego,
Bardziej szczegółowoANNUARIUM STATISTICUM ECCLESIAE IN POLONIA AD 2015
ANNUARIUM STATISTICUM ECCLESIAE IN POLONIA AD 2015 Warszawa 2015 Opracowanie zawiera wyniki prowadzonych przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC w roku 2015 badań statystycznych. Opracowanie:
Bardziej szczegółowoPrzyszłość zaczyna się dzisiaj, nie jutro.
A.D. 2014 JUBILEUSZ 25-LECIA PARAFII NMP KRÓLOWEJ POLSKI W NASUTOWIE W ROKU KANONIZACJI BŁ. JANA PAWŁA II Rok 2014 dla Wspólnoty Parafialnej w Nasutowie jest okazją do dziękczynienia i radosnego śpiewania
Bardziej szczegółowoDuchowny nauczyciel, lekarz. Życie ojca Konstantego Bajko
Duchowny nauczyciel, lekarz Życie ojca Konstantego Bajko Dnia 6 marca 1909 roku w Białowieży na świat przyszedł Konstanty Bajko. Pochodził z chłopskiej, białoruskiej rodziny Potapiusza i Marii, posiadał
Bardziej szczegółowoOlga Strembska, Duchowość w Polsce 16 (2014), ISSN 2081-4674, s. 244-245.
Duchowość w Polsce 16 (2014) ISSN 2081-4674 s. 244-245 Olga STREMBSKA JAK ŻYĆ PO CHRZEŚCIJAŃSKU? JAN PAWEŁ II ODPOWIADA NA NAJWAŻNIEJSZE PYTANIA opr. ks. Marek Chmielewski, Wydawnictwo AA, Kraków 2014,
Bardziej szczegółowoData Temat Przedsięwzięcie wrzesień 1. sobota Nabożeństwo Pierwszych Sobót Godz. 09:00 Msza święta; Nabożeństwo Różańcowe
KALENDARIUM ZAMIERZEŃ DUSZPASTERSKICH wrzesień 2018 - sierpień 2019 Data Temat Przedsięwzięcie wrzesień 1. sobota Nabożeństwo Pierwszych Sobót Godz. 09:00 Msza święta; Nabożeństwo Różańcowe 2. niedziela
Bardziej szczegółowoZofia Antkiewicz. Dokszyce
Zofia Antkiewicz Dokszyce Miasta wielu religii. Topografia sakralna ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, pod redakcją Melchiora Jakubowskiego, Maksymiliana Sasa i Filipa Walczyny, Muzeum Historii Polski,
Bardziej szczegółoworocznicy święceń kapłańskich.
Pozdrowienia z okazji rocznicy święceń kapłańskich. W dniu 24 grudnia 2017r. Rada Parafialna na czele z jej Starostą Cerkiewnym panem Bazylim Dziadykiem złożyła proboszczowi Parafii Prawosławnej Świętej
Bardziej szczegółowoAdwent i Narodzenie Pańskie
Kościół dom czekający na każdego Adwent i Narodzenie Pańskie CZŁOWIEK ISBN 9788387487645 Wydawca: Archidiecezja Poznańska Redakcja: ks. Szymon Stułkowski Ilustracja (str. tytułowa): Stanisław Barbacki
Bardziej szczegółowoUroczystości nadania tytułu bazyliki mniejszej Sanktuarium Królowej Męczenników
Uroczystości nadania tytułu bazyliki mniejszej Sanktuarium Królowej Męczenników W Bydgoszczy 15 września odbyły się uroczystości, podczas których odczytano bullę papieską, podnoszącą do godności bazyliki
Bardziej szczegółowoNASZ SYNOD DIECEZJALNY
NASZ SYNOD DIECEZJALNY Słowo Biskupa Kaliskiego podczas Mszy świętej w Katedrze na rozpoczęcie drugiej sesji plenarnej Synodu, 18 października 2008 roku I Co to jest synod diecezjalny? Jakie jest jego
Bardziej szczegółowoKRYTERIA OCENIANIA RELIGIA KLASA VI
KRYTERIA OCENIANIA RELIGIA KLASA VI DZIAŁ I TAJEMNICA KOŚCIOŁA CHRYSTUSOWEGO bardzo celująca - wie, komu objawił się Duch Święty; - podaje przykłady, dotyczące budowania wspólnoty - wyjaśnia, dlaczego
Bardziej szczegółowoSpis treści. Słowo Biskupa Płockiego... 5 Ks. H. Seweryniak, Od Redaktora... 9
Spis treści Słowo Biskupa Płockiego... 5 Ks. H. Seweryniak, Od Redaktora... 9 1909 Orędzie jego Ekscelencji Biskupa Płockiego do Diecezjan Płockich... 17 List pasterski na Post Wielki r. 1909... 21 List
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYDARZEŃ OTWARTYCH DLA WSZYSTKICH ORGANIZOWANYCH PRZEZ RUCHY, STOWARZYSZENIA I WSPÓLNOTY DIECEZJI BIELSKO-ŻYWIECKIEJ
RADA RUCHÓW I STOWARZYSZEŃ KATOLICKICH DIECEZJI BIELSKO-ŻYWIECKIEJ PROGRAM WYDARZEŃ OTWARTYCH DLA WSZYSTKICH ORGANIZOWANYCH PRZEZ RUCHY, STOWARZYSZENIA I WSPÓLNOTY DIECEZJI BIELSKO-ŻYWIECKIEJ WWW.DIECEZJA.BIELSKO.PL/RADA-RUCHOW-I-STOWARZYSZEN-KALENDARIUM/
Bardziej szczegółowoDział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski
Spis treści Do Czytelnika Przedmowa Dział I Kształt terytorialno-administracyjny i ludność Polski Część I Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Powstanie Polski i zmiany terytorialno-administracyjne
Bardziej szczegółowoPomoc Kościołowi w Potrzebie
Pomoc Kościołowi w Potrzebie Niedziela, 26 stycznia O realiach budowy kościoła p.w. św. Józefa w Brześciu opowie gość - ks.prał. Antoni Hej Dzieło wsparcia biedniejszych wspólnot w Kościele Odpowiadając
Bardziej szczegółowoKochani! Już za nami Święto Jedności Dziękuję wszystkim! W dalszej części znajdziecie zdjęcia z tego wydarzenia.
Kochani! Już za nami Święto Jedności 2013. Dziękuję wszystkim! W dalszej części znajdziecie zdjęcia z tego wydarzenia. 1 / 15 2 / 15 3 / 15 4 / 15 5 / 15 6 / 15 7 / 15 8 / 15 9 / 15 10 / 15 11 / 15 12
Bardziej szczegółowoUnitis Viribus. Diecezja Podlaska w II Rzeczypospolitej. Rafał Dmowski
Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach Rafał Dmowski Unitis Viribus Diecezja Podlaska
Bardziej szczegółowoKsiądz Kanonik Edward Kłopotek
Historia życia kapłana. Ksiądz Kanonik Edward Kłopotek 1 Historia życia kapłana Ksiądz Kanonik Edward Kłopotek 26.10.1934 19.11.2008 (praca w trakcie opracowywania) Część I Renata Kulik, Henryk Kulik 2
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z religii kl. VI w oparciu o realizowany program Poznaję Boga i w Niego wierzę nr: AZ-2-01/10
Wymagania edukacyjne z religii kl. VI w oparciu o realizowany program Poznaję Boga i w Niego wierzę nr: AZ-2-01/10 Ocena niedostateczny Uczeń nie opanował umiejętności i wiadomości określonych w podstawie
Bardziej szczegółowoZagadnienia do egzaminu magisterskiego (Wydział Teologiczny ChAT) 1. Kierunkowe
Zagadnienia do egzaminu magisterskiego (Wydział Teologiczny ChAT) 1. Kierunkowe 1) Powstanie Pięcioksięgu teorie i ich krytyka. 2) Przymierze w Stary Testamencie. 3) Kształtowanie się kanonu (kanonów)
Bardziej szczegółowoStruktura narodowościowa ludności Polski, Wolnego Miasta Gdańska oraz wschodnich obszarów Niemiec w latach 1931-1939
Spis treści str. 10 str. 12.12 str. 20 sir. 21 Wprowadzenie Wstęp Struktura narodowościowa ludności Polski, Wolnego Miasta Gdańska oraz wschodnich obszarów Niemiec w latach 1931-1939 Struktura narodowościowa
Bardziej szczegółowoPAPIESKI LIST W SPRAWIE ODPUSTÓW NA ROK MIŁOSIERDZIA
PAPIESKI LIST W SPRAWIE ODPUSTÓW NA ROK MIŁOSIERDZIA Papież Franciszek wydał rozporządzenia dotyczące odpustów i sakramentu spowiedzi w Roku Miłosierdzia. Uczynił to w liście do przewodniczącego Papieskiej
Bardziej szczegółowoABC V Synodu Diecezji Tarnowskiej Struktura i funkcjonowanie
ABC V Synodu Diecezji Tarnowskiej Struktura i funkcjonowanie Metodologia prac V Synodu 1. Jak jest? (Kryterium socjologiczne) 2. Jak powinno być? (Kryterium teologiczne) 3. Co robić, aby było jak powinno
Bardziej szczegółowo18.00 Msza św. z kazaniem dla wszystkich po Mszy Świętej NAUKA STANOWA DLA KOBIET
` PROGRAM MISJI ŚWIĘTYCH Prowadzonych przez Misjonarzy Świętej Rodziny w parafii Trójcy Świętej w Pruszczu w dniach 3-11 października 2009 r Sobota 3 październik Uroczysta Msza Święta z obrzędem wprowadzenia
Bardziej szczegółowoMsze roratnie najczęściej są odprawiane we wczesnych godzinach porannych, lampionami.
Kiedy nadchodzi adwent, a więc czas oczekiwania na święta Bożego Narodzenia, Kościół celebruje wyjątkowe msze święte, odprawiane o wschodzie Słońca, które poświęcone są Matce Boskiej, a ich nazwa to właśnie
Bardziej szczegółowoGeorge Augustin. Powołany do radości. Z przedmową. kardynała Waltera Kaspera. Przekład. Grzegorz Rawski
George Augustin Powołany do radości t wo j e ż y c i e w k ap ł a ń s t w i e Z przedmową kardynała Waltera Kaspera Przekład Grzegorz Rawski Wydawnictwo WAM Księża Jezuici Kraków 2015 SPIS TREŚCI PRZEDMOWA
Bardziej szczegółowoBIULETYN ŚDM. WIADOMOŚCI z DIECEZJI. nr 2 / grudzień 2015. GRUPA MŁODZIEŻOWA WTAJEMNICZENI Dekanalne spotkanie młodzieży bielskiej
BIULETYN ŚDM nr 2 / grudzień 2015 WIADOMOŚCI z DIECEZJI czekała moc atrakcji, które będą miały na celu pokazanie podlaskiej gościnności. Mateusz Stefaniuk zastępca prezesa KSM Diecezji Drohiczyńskiej zachęcił
Bardziej szczegółowoSpis treści. Część I. Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Państwo patrymonialne (połowa X w. 1320)
Spis treści Do Czytelnika 5 Część I Dawne państwo polskie (do 1795) Rozdział 1. Państwo patrymonialne (połowa X w. 1320) 1.1. Początki i rozwój państwa polskiego (do 1138). Rozbicie dzielnicowe i dążenia
Bardziej szczegółowoBIBLIOGRAFIA. stan z 03.2015
Ks. dr Krzysztof Sosna BIBLIOGRAFIA stan z 03.2015 Druki zwarte: Chrześcijański model wychowania młodzieży w polskich publikacjach Akcji Katolickiej w latach 1930-1939, Katowice 2002, Księgarnia św. Jacka,
Bardziej szczegółowoKIERUNEK HISTORIA PROGRAM STUDIÓW (TABELE)
KIERUNEK HISTORIA STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA, STACJONARNE PROGRAM STUDIÓW (TABELE) 2017-2018 Studia pierwszego stopnia na kierunku historia składają się z trzech modułów (części): (1.) ogólnohistorycznego,
Bardziej szczegółowo1. Poznawcze: uczeń poznaje przyczyny i konsekwencje rozłamu w Kościele oraz terminologię z tym związaną,
Maria Krawiec Temat: Rozłam w Kościele. Klasa 5 szkoły podstawowej Program: Surdyk-Fertsch W., Szeweluk-Wyrwa B., Wojciechowski G., Człowiek i jego cywilizacja. Program autorski z historii i społeczeństwa,
Bardziej szczegółowoSpis Treści. Rozdział I. POWSTANIE ORDYNARIATÓW PERSONALNYCH DLA ANGLIKANÓW. Rozdział II. POZYCJA PRAWNA ORDYNARIUSZA ORDYNARIATU PERSONALNEGO
Spis Treści WSTĘP... 5 Rozdział I. POWSTANIE ORDYNARIATÓW PERSONALNYCH DLA ANGLIKANÓW POWRACAJĄCYCH DO PEŁNEJ WSPÓLNOTY Z KOŚCIOŁEM KATOLICKIM... 11 1. Pastoral provision zapowiedzią ordynariatów dla anglikanów...
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania z religii dla klasy pierwszej liceum
Kryteria oceniania z religii dla klasy pierwszej liceum ROZDZIAŁ CELUJĄCY BARDZO DOBRY DOBRY DOSTATECZNY DOPUSZCZAJĄCY NIEDOSTATECZNY I. Kim jestem? 2. Uzupełnia zdobytą na 3. Aktywnie uczestniczy w lekcji
Bardziej szczegółowoZELATOR. wrzesień2016
ZELATOR wrzesień2016 www.zr.diecezja.pl 7 W ROKU NADZWYCZAJNEGO JUBILEUSZU MIŁOSIERDZIA Serdecznie zapraszamy wszystkich zelatorów i członków Żywego Różańca do udziału w pielgrzymce do Łagiewnik. Odbędzie
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA O KANCELARII PARAFIALNEJ
INSTRUKCJA O KANCELARII PARAFIALNEJ Jedną z form troski proboszcza i jego współpracowników o wspólnotę parafialną, tym samym jedną z form pracy duszpasterskiej jest posługa w kancelarii parafialnej. I.
Bardziej szczegółowoLiturgia Trydencka dzisiaj
CONVERSI AD D OMINUM! Zwróćmy się ku Panu! Liturgia Trydencka dzisiaj Ks. Mateusz Szewczyk Co to jest liturgia? SACROSANCTUM CONCILIUM "Słusznie zatem uważa się liturgię za wypełnianie kapłańskiej funkcji
Bardziej szczegółowoA.D Rok Jubileuszu 30-lecia powstania naszej parafii
A.D. 2017 Rok Jubileuszu 30-lecia powstania naszej parafii 2 luty - czwartek - Święto Ofiarowania Pańskiego - MB Gromnicznej 3 luty - I piątek miesiąca 11 luty - sobota - NMP z Lourdes - Dzień Chorych
Bardziej szczegółowoKsiądz Kanonik Edward Kłopotek
Historia życia kapłana. Ksiądz Kanonik Edward Kłopotek 1 Historia życia kapłana Ksiądz Kanonik Edward Kłopotek 26.10.1934 19.11.2008 (praca w trakcie opracowywania) Część III Renata Kulik, Henryk Kulik
Bardziej szczegółowoProtokół ze Spotkania Parafialnego Zespołu Synodalnego
Protokół ze Spotkania Parafialnego Zespołu Synodalnego Data Spotkania 30.05.2018 Temat Spotkania/Zgodnie z konspektem/ Modlitwa w rodzinie chrześcijańskiej Parafia Dekanat : Lista Obecności 1. Przewodniczący
Bardziej szczegółowoKRYTERIA OCEN Z RELIGII
KRYTERIA OCEN Z RELIGII Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: posiada religijne wykraczające poza program nauczania i potrafi je zaprezentować, jest bardzo aktywny na lekcji, chętnie włącza się w dyskusje
Bardziej szczegółowoGrzegorz Motyka Rafał Wnuk Tomasz Stryjek Adam F. Baran. Wojna. po wojnie. Antysowieckie podziemie w Europie Ârodkowo-Wschodniej w latach
Wojna po wojnie Grzegorz Motyka Rafał Wnuk Tomasz Stryjek Adam F. Baran Wojna po wojnie Antysowieckie podziemie w Europie Ârodkowo-Wschodniej w latach 1944 1953 Gdaƒsk Warszawa 2012 Wydawnictwo Naukowe
Bardziej szczegółowoKalendarium Roku Wiary podany przez Stolicę Apostolską
Kalendarium Roku Wiary podany przez Stolicę Apostolską 2012 rok 6 października, Asyż Dziedziniec Pogan w mieście św. Franciszka: dialog między wierzącymi i niewierzącymi na temat wiary. 7 28 października,
Bardziej szczegółowo