Badania genetyczne obawy i nadzieje
|
|
- Bronisław Owczarek
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Badania genetyczne obawy i nadzieje Wraz z niezwykle szybkim rozwojem nauk biomedycznych pojawiaj ą się nadzieje na nowe metody profilaktyki i leczenia, ale towarzyszy im tak że coraz więcej wątpliwości etycznych. Wiele spośród tych problemów może w przyszło ści dotyczyć ka żdego z nas, warto wi ęc ju ż teraz si ę z nimi zapozna ć. Scenariusz lekcji przeznaczony jest dla szkół ponadgimnazjalnych (podstawowego i rozszerzonego zakresu kształcenia). Proponujemy wykorzystać go w końcowych etapach edukacji. Czas trwania: jedna jednostka lekcyjna Niniejszy scenariusz ma na celu przybliżenie uczniom szeregu problemów bioetycznych, związanych głównie z przyjściem na świat dziecka. Wybraliśmy taką tematykę, ponieważ wydaje nam się, że jest ona najbliższa młodzieży szkolnej, która już za kilka lat może stanąć przed problemami, które poruszamy. Scenariusz pomyślany jest jako historia młodego małżeństwa, które chce mieć dziecko, okazuje się jednak, że już od samego początku staje przed wieloma trudnymi decyzjami. Przewidzieliśmy z góry przebieg ich zmagań, ale na każdym kolejnym etapie podsuwamy pytania i zagadnienia, które powinni przedyskutować uczniowie. Pomogą im w tym materiały źródłowe, które z jednej strony zawierają podstawowe informacje biomedyczne, a z drugiej różnorodne opinie etyków i autorytetów moralnych. Scenariusz ten poza możliwością dyskusji na temat problemów bioetycznych, umożliwia przypomnienie lub wprowadzenie informacji na temat metod diagnozowania i leczenia mukowiscydozy i innych chorób genetycznych, badań prenatalnych, zapłodnienia in vitro i wielu innych. Być może zrealizowanie tego scenariusza nie będzie łatwe, bo uczniowie często nie chcą włączać się w dyskusję, uważamy jednak, że rozmowa na trudne tematy bioetyczne jest potrzebna, aby stać się bardziej świadomym, dorosłym i odpowiedzialnym człowiekiem. 1
2 Cele lekcji: Wiadomości - uczeń: wyjaśnia pojęcie bioetyki, podaje przykłady problemów bioetycznych. Umiejętności - uczeń: formułuje własne sądy i opinie, skutecznie porozumiewa się w różnych sytuacjach i prezentuje własny punkt widzenia, wartościuje działania dotyczące ważnych społecznie spraw zdrowia i wykorzystania badań naukowych, potrafi krytycznie oceniać informacje docierające z różnych źródeł, poprawnie stosuje terminologię biologiczną. Postawy uczeń: uwzględnia i szanuje poglądy innych, uzmysławia sobie własne stanowisko wobec stosowania badań prenatalnych, diagnostyki genetycznej, zapłodnienia in vitro. Formy pracy: indywidualna Metody nauczania: słowne: pogadanka, dyskusja, praca z tekstem Środki dydaktyczne: materiały źródłowe przygotowane przez nauczyciela Przeprowadzenie zajęć: Scenariusz podzielony jest na cztery części, aby można było kontrolować przebieg lekcji. Z pewnych części można zrezygnować, można podzielić scenariusz na kilka zajęć, można wybraną część przekazać uczniom do przemyślenia w domu. Do tekstu, który jest historią młodego małżeństwa, dołączyliśmy teksty źródłowe i dane, dzięki którym uczniowie będą mogli prowadzić świadomą dyskusję. Teksty źródłowe sugerujemy dać uczniom wcześniej, aby mogli zapoznać się z nimi w domu. 2
3 Dobrym pomysłem, który pomaga w przeprowadzeniu lekcji, jest przygotowanie dla każdego ucznia dwóch kartoników do głosowania na tak i na nie. Podnosząc je, uczniowie będą określać swoje stanowisko wobec zadanego pytania. Dzięki temu nauczyciel może udzielać głosu na przemian zwolennikom i przeciwnikom omawianego rozwiązania, a dodatkowo wszyscy uczniowie są zmuszeni do choćby symbolicznego udziału w dyskusji. Należy podkreślić, że poruszane kwestie to problemy złożone i każdy uczeń może mieć na nie swoją własną odpowiedź, nie ma jednej prawidłowej. Niezbędne jest ustalenie na początku lekcji, co rozumiemy pod pojęciem bioetyki. Można poprosić uczniów, aby wcześniej sprawdzili definicje w różnych źródłach. Oczywiście definicji jest bardzo dużo, oto jedna z propozycji, najbardziej biologiczna. BIOETYKA - (gr.bios życie i ēthikē moralność ) jest nauką zajmującą się badaniem problemów etycznych związanych z szeroko pojętymi naukami biomedycznymi, powstających w związku z szybkim postępem w tych dziedzinach. CZĘŚĆ I Co powinienem powiedzieć mojej żonie? Donata i Dobrogost Kowalscy są młodym małżeństwem i planują mieć dzieci. Dobrogosta dręczą jednak pewne obawy, o których nie wie Donata. Jego starszy brat urodził się z poważną chorobą genetyczną mukowiscydozą i wkrótce potem zmarł. Dobrogost jest zdrowy, jednak niedawno w związku z planowanym małżeństwem zrobił badania, które wykazały, że jest nosicielem jednej wadliwej kopii genu powodującego mukowiscydozę. Oznacza to, że jeśli jego żona również jest nosicielką, ich dzieci mogą urodzić się chore. W Polsce co dwudziesta osoba jest nosicielem mukowiscydozy, Donata również może się do nich zaliczać. Dobrogost boi się, że Donata nie będzie chciała mieć z nim dzieci, jeśli okaże się nosicielką wadliwego genu. Zastanawia się, czy w ogóle mówić jej o swoim problemie, w końcu o wiele bardziej prawdopodobne jest to, że Donata nie jest nosicielką. W Polsce zgodnie z obowiązującym prawem ludzie, którzy mają podobne problemy, mogą poradzić się lekarza i wykwalifikowanych pracowników poradni psychologicznych. 3
4 Pytania: * Czy Dobrogost powinien powiedzieć żonie o chorobie brata i o tym, że sam jest nosicielem? * Czy lekarz, który przeprowadził badania u Dobrogosta, powinien poinformować Donatę o ich wyniku, nawet jeśli Dobrogost postanowił zachować tajemnicę? * Czy diagnostyka chorób genetycznych powinna być prowadzona rutynowo? Czy wyniki tych badań powinny być jawne, tak jak to jest w tej chwili np. z oznaczaniem grup krwi? Zgodnie z Kodeksem Etyki Lekarskiej lekarz ma obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej. Tajemnicą są objęte wszystkie informacje o pacjencie i jego rodzinie uzyskane przez lekarza w wyniku przeprowadzonych badań, także informacje zawarte w ich materiale genetycznym. Nawet śmierć chorego nie zwalnia z tego obowiązku. Zwolnienie z tajemnicy lekarskiej może nastąpić, jeśli pacjent wyrazi na to zgodę, a także, jeśli zachowanie tajemnicy lekarskiej w sposób istotny zagraża zdrowiu lub życiu pacjenta lub innych osób oraz jeśli do tego zobowiązują przepisy prawa. CZĘŚĆ II Czy mamy prawo mieć dzieci? Dobrogost postanowił jednak opowiedzieć o wszystkim żonie. Wspólnie udali się do lekarza, aby dowiedzieć się więcej na temat tej choroby. Co to są choroby genetyczne? Choroby genetyczne są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Powstają na skutek zmian w materiale genetycznym i zaburzeń w mechanizmach jego przekazywania. Nowopowstałe nieprawidłowości może odziedziczyć potomstwo jako chorobę dziedziczną. Troje dzieci na 100 rodzi się z wadami wrodzonymi, z tego 85% defektów jest uwarunkowanych genetycznie. 4
5 Co to jest mukowiscydoza? Mukowiscydoza jest najczęstszą jednogenową chorobą genetyczną naszej populacji (jeden przypadek na urodzeń). Przyczyną mukowiscydozy jest mutacja genu CFTR umiejscowionego na chromosomie VII. Istnieje ponad 1000 różnych mutacji tego genu, ale za około 70% zachorowań odpowiedzialna jest tylko jedna z nich. Jakie są objawy? Mukowiscydoza jest chorobą ogólnoustrojową. Objawy dotyczą głównie dolegliwości ze strony układu oddechowego - u ponad 90% chorych gęsty i lepki śluz zalega w oskrzelach, co utrudnia oddychanie i sprzyja nawrotom infekcji bakteryjnych. Częste są również objawy ze strony układu pokarmowego u ok. 75% chorych śluz blokuje przewody trzustkowe, dlatego pokarm nie jest odpowiednio trawiony i wchłaniany. Czy można jakoś wyleczyć tę chorobę? Niestety, mukowiscydoza na razie jest chorobą nieuleczalną, ale jest wiele metod doraźnego leczenia. W leczeniu zmian płucnych do opanowania infekcji wykorzystuje się antybiotyki. Niewydolność trzustki leczy się podając enzymy trzustkowe w tabletkach. Czy są szanse na leczenie tej choroby w przyszłości? W ciągu ostatnich kilkunastu lat zmieniło się podejście do choroby i sposoby jej leczenia. Specjalne aparaty do oddychania pomagają usuwać śluz z dróg oddechowych. Nowością jest również wprowadzenie antybiotyków w aerozolu, które mają znaczną przewagę nad tabletkami. Lek szybciej i efektywniej dociera do dróg oddechowych, jest podawany w mniejszej dawce i powoduje mniej działań niepożądanych. Trwają prace nad zastosowaniem terapii genowej, która polega na inhalacji aerozolem zawierającym cząstki wirusa z prawidłową sekwencją genu CFTR. Wirus, wprowadzając swój materiał genetyczny do komórek nabłonka płuc, dostarcza prawidłową kopię genu CFTR, likwidując przyczynę choroby. 5
6 Co powinniśmy teraz zrobić? Lekarz przede wszystkim poradził jak najszybsze przeprowadzenie badań sprawdzających czy Donata jest nosicielką mukowiscydozy. Kowalscy uznali, że rzeczywiście tak powinni postąpić. Na czym jednak polega diagnostyka genetyczna? O tym dowiedzieli się z broszury, którą otrzymali od lekarza. Diagnostyka genetyczna W poradni genetycznej na podstawie wywiadu ustala się najpierw relacje między członkami rodziny oraz zbiera się informacje o objawach chorobowych, które pojawiły się u niektórych z nich. Na tej podstawie przygotowuje się rodowód rodziny, by prześledzić dziedziczenie mukowiscydozy w kolejnych pokoleniach. W Polsce wykonuje się badanie siedmiu najpowszechniejszych mutacji (koszt tych badań to ok. 250 zł); w niektórych przypadkach badanie rozszerza się o kolejne mutacje (identyfikacja 27 mutacji to koszt ok. 500 zł). Ujemny wynik w tych badaniach nie wyklucza jednak mukowiscydozy, ponieważ nie jest możliwe poszukiwanie wszystkich mutacji u każdego pacjenta. Okazało się, że u Donaty wykryto wadliwą kopię genu odpowiedzialnego za mukowiscydozę. Oznacza to, że każde ich dziecko z prawdopodobieństwem równym 25% urodzi się chore. Lekarz poinformował również młodych ludzi o metodach regulacji poczęć, uwzględniając ich skuteczność, mechanizm działania i ryzyko. Według obowiązujących w Polsce przepisów, każdy człowiek ma prawo do odpowiedzialnego decydowania o posiadaniu dzieci. Pytania: * Czy w tej sytuacji państwo Kowalscy w ogóle powinni myśleć o dzieciach? * Czy tak naprawdę są oni w stanie w pełni zadecydować o tym, czy chcą mieć dzieci czy nie? Czy istnieją stuprocentowo skuteczne środki antykoncepcyjne? * Czy państwo ma prawo zakazać posiadania potomstwa osobom, o których wiadomo na pewno, że ich dzieci będą ciężko chore? 6
7 CZĘŚĆ III Czy możemy mieć zdrowe dziecko? Donata i Dobrogost mimo wszystko zdecydowali się na dzieci. Zastanawiają się jednak, czy można zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia choroby. Od prowadzącego lekarza dowiedzieli się, że pewne możliwości stwarza zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro) połączone z selekcją embrionów. W chwili obecnej zabiegów tego typu nie przeprowadza się w Polsce, oferują je natomiast kliniki m.in. w Czechach, Francji czy Belgii. Co to jest zapłodnienie in vitro? Zapłodnienie in vitro (rozród wspomagany) jest jedną z metod leczenia niepłodności. Polega na uzyskaniu gamet (komórek jajowych i plemników), które posłużą do zapłodnienia poza organizmem kobiety. Jeśli zarodki osiągną odpowiednie stadium rozwoju, przenosi się je do macicy, aby mogły się tam zagnieździć. Jednorazowo przenosi się dwa, trzy zarodki, a pozostałe zamraża się. Dzięki temu w przypadku niepowodzenia można wykorzystać zamrożone zarodki do kolejnych zabiegów, bez konieczności powtarzania kosztownych procedur. Na czym polega selekcja embrionów? W metodzie tej dokonuje się zapłodnienia kilku komórek jajowych, a następnie wybiera zarodki wolne od wadliwych kopii genów. Kobiecie implantuje się wybrane zarodki, pozostałe ulegają zniszczeniu. Oczywiście w myśl Kodeksu Etyki Lekarskiej, każde postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze wymaga świadomej zgody pacjenta oraz poczucia szczególnej odpowiedzialności ze strony lekarza. Kodeks Etyki Lekarskiej zezwala lekarzowi na przeprowadzanie eksperymentów leczniczych z udziałem ludzkich embrionów tylko wtedy, gdy spodziewane korzyści zdrowotne przekraczają ryzyko. Lekarz może dokonać interwencji w obrębie ludzkiego genomu wyłącznie w celach profilaktycznych lub terapeutycznych. 7
8 Kowalscy zastanawiają się nad tym, czy Donata powinna w ogóle rozważać zapłodnienie in vitro. Ich emocje wzbudza fakt mrożenia zarodków i ich dalszych losów jeśli nie zostaną wykorzystane. Pytania: * Czy Donata i Dobrogost powinni zdecydować się na tę metodę? * Czy wybieranie spośród kilku zarodków tego, który rozwinie się w dziecko o pożądanych cechach (w tym wypadku: dziecko zdrowe) w ogóle jest etyczne? Teoretycznie można w ten sposób nie tylko wyeliminować określone choroby genetyczne, ale tez sprawić, np. by dziecko miało w późniejszym życiu mniejszą szansę zachorowania na raka. * Co zrobić z nadprogramowym zarodkami, które powstają przy zapłodnieniu tą metodą? Czy można oddać zarodki komuś innemu i czyje wtedy będzie dziecko? Czy można wykorzystywać nadprogramowe zarodki do badań naukowych? Czy można takie zarodki zamrażać? Na jak długo? Co się z nimi stanie po latach? CZĘŚĆ IV Czy nasze dziecko będzie chore? Państwo Kowalscy zdecydowali się na poczęcie dziecka w tradycyjny sposób. Mają nadzieję, że urodzi się zdrowe. Donata zachodzi w ciążę. Dobrogost nalega na przeprowadzenie badań prenatalnych, które pozwoliłyby ustalić, czy dziecko jest zdrowe. Donata waha się - podejrzewa, że w przypadku wykrycia u płodu wady genetycznej, Dobrogost nalegałby na usunięcie ciąży. Ponadto nie wiedzą, czy badania prenatalne nie zaszkodzą dziecku. Z tymi wątpliwościami ponownie udają się do lekarza. Po co robi się badania prenatalne? Istotą badań prenatalnych jest wykrycie jeszcze w trakcie ciąży nieprawidłowości rozwojowych płodu i leczenie dzieci przed urodzeniem. W wielu przypadkach już dziś wczesne leczenie może usunąć skutki choroby genetycznie uwarunkowanej (jako przykład 8
9 można podać galaktozemię, czy zespół nadnerczowo-płciowy). Poza tym niektóre choroby uwarunkowane genetycznie ujawniają się dopiero w okresie dojrzałości, dając możność przeżycia wielu lat w stosunkowo dobrym zdrowiu. Nie wszystkie jednak wady wrodzone można leczyć. Wtedy kobieta może podjąć decyzję o zakończeniu ciąży. Czy te badania są niebezpieczne dla płodu? Ryzyko, jakie niesie ze sobą badanie prenatalne, określa się na 0,3-0,6 % (to mniej więcej jeden na dwieście zabiegów, który może się zakończyć poronieniem lub obumarciem płodu). Czy każdy może zrobić badania prenatalne? Badania prenatalne są na liście usług refundowanych przez kasy chorych. Jeżeli kobieta ma ku temu wyraźne wskazania medyczne, koszt badania pokrywa kasa chorych. W innych przypadkach może je wykonać na własny koszt, oczywiście, gdy istnieje ku temu określone uzasadnienie (np. paniczny strach przed urodzenia dziecka z wadą rozwojową). Czy lekarz ma obowiązek skierowania na badania prenatalne? Jeżeli kobieta jest w ciąży i ma np. 37 lat albo poprzednie dziecko urodziła z wadą genetyczną, w rodzinie jej lub męża występowały schorzenia genetyczne, wtedy każdy lekarz ma obowiązek poinformować przyszłą matkę o możliwości wykonania tego rodzaju badań. Pytania: * Czy Donata powinna poddać się badaniom prenatalnym? * Czy jeśli dziecko okaże się chore, rodzice powinni zdecydować się na aborcję? Jaka byłaby w takim wypadku różnica pomiędzy aborcją a selekcją embrionów? * Czy lekarz wiedząc, że para rozważa usunięcie ciąży w przypadku wykrycia wady genetycznej, ma prawo odmówić wykonania badań? Z punktu widzenia prawa (Ustawa z dnia 7 stycznia 1993r.) dopuszczalne jest za pisemną zgodą kobiety przerywanie ciąży, gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu. Taki zabieg wykonywany może być tylko w szpitalu i jest on dopuszczalny do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego 9
10 życia poza organizmem kobiety ciężarnej. Natomiast pojęcie embrionu nie jest ustawowo zdefiniowane i sprecyzowane w sensie prawnym. W myśl zasad Kodeksu Etyki Lekarskiej lekarz w uzasadnionych przypadkach może odstąpić od leczenia chorego wskazując choremu inną możliwość uzyskania pomocy lekarskiej. SZCZĘŚLIWE ZAKOŃCZENIE Państwo Kowalscy zdecydowali się na przeprowadzenie badań prenatalnych. Wykazały one, że niedługo urodzi im się zupełnie zdrowy chłopiec. Są bardzo szczęśliwi. Za kilka lat planują kolejne dziecko. Wtedy będą musieli jeszcze raz odpowiedzieć sobie na wiele trudnych pytań, które stawia przed nami nieustający postęp w naukach biomedycznych. Niemal każdy może znaleźć się kiedyś w podobnej sytuacji. Nowe możliwości w diagnostyce medycznej i terapii stawiają przed nowymi dylematami moralnymi również lekarzy. 10
Przyjmuję z szacunkiem i wdzięcznością dla moich Mistrzów nadany mi tytuł lekarza i w pełni świadomy związanych z nim obowiązków przyrzekam:
Część I Co powinienem powiedzieć mojej żonie? 1. PRZYRZECZENIE LEKARSKIE Przyjmuję z szacunkiem i wdzięcznością dla moich Mistrzów nadany mi tytuł lekarza i w pełni świadomy związanych z nim obowiązków
Bardziej szczegółowoSpis treści Wykaz skrótów Wstęp Rozdział I. Status prawny podmiotu chronionego Rozdział II. Rodzice a dziecko poczęte
Wykaz skrótów... 11 Wstęp... 15 Rozdział I. Status prawny podmiotu chronionego... 23 1. Uwagi wstępne... 23 2. Sytuacja dziecka poczętego w polskim prawie... 32 3. Status prawny dziecka poczętego de lege
Bardziej szczegółowoDz.U Nr 139 poz. 646, z 1997 Nr 157 poz U S T A W A z dnia 30 sierpnia 1996 r.
Kancelaria Sejmu s. 1/1 Opracowano na podstawie: Dz.U. 1996 Nr 139 poz. 646, z 1997 Nr 157 poz. 1040 U S T A W A z dnia 30 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego
Bardziej szczegółowoSpis treści VII. Rozdział 1. Wprowadzenie do etyki. Rozdział 2. Zarys dziejów etyki lekarskiej. Rozdział 3. Prawa pacjenta
Spis treści Rozdział 1. Wprowadzenie do etyki 1.1. Podstawowe pojęcia etyki ogólnej, niezbędne do zrozumienia zasad etyki lekarskiej i bioetyki..................................... 1 1.2. Pojęcia dobra
Bardziej szczegółowoZGODA NA WYKONANIE ZABIEGU WSPOMAGANEGO ROZRODU Z OOCYTÓW DAWCY (KOMÓREK JAJOWYCH) Nr..
Centrum Leczenia Niepłodności Grupa Medyczna PARENS Klinika Zdrówko s.c. Iwona Adamczak, Rafał Adamczak Al. Adama Mickiewicza 23, 86-032 Niemcz tel.52 375-25-07 www. klinika-zdrowko.pl ZGODA NA WYKONA
Bardziej szczegółowoKlinika Zdrówko s.c. Iwona Adamczak, Rafał Adamczak Al. Adama Mickiewicza 23, 86-032 Niemcz tel.52 375-25-07 www. klinika-zdrowko.
Klinika Zdrówko s.c. Iwona Adamczak, Rafał Adamczak Al. Adama Mickiewicza 23, 86-032 Niemcz tel.52 375-25-07 www. klinika-zdrowko.pl ZGODA NA WYKONA ZABIEGU WSPOMAGANEGO ROZRODU ( dołączyć do ZGODA NA
Bardziej szczegółowoMASZ DAR UZDRAWIANIA DRUGIE ŻYCIE
MASZ DAR UZDRAWIANIA DRUGIE ŻYCIE Organizm człowieka jest zbudowany z narządów i tkanek. Czasem mogą być uszkodzone od urodzenia (np. w skutek wad genetycznych), częściej w ciągu życia może dojść do poważnego
Bardziej szczegółowoBadania predyspozycji dziedzicznych do nowotworów złośliwych
Badania predyspozycji dziedzicznych do nowotworów złośliwych Onkologiczne Poradnictwo Genetyczne Profilaktyka, diagnostyka i leczenie Postęp, jaki dokonuje się w genetyce, ujawnia coraz większy udział
Bardziej szczegółowoEtyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych
Etyka finansowania leczenia chorób rzadkich onkologicznych Piotr Fiedor VI Letnia Akademia Onkologiczna dla Dziennikarzy Opracowano na podstawie źródeł udostępnionych w systemie informacji publicznej 11.08.2016
Bardziej szczegółowoInformacje dla pacjenta i fachowych pracowników ochrony zdrowia zaangażowanych w opiekę medyczną lub leczenie
brygatynib Informacje dla pacjenta i fachowych pracowników ochrony zdrowia zaangażowanych w opiekę medyczną lub leczenie Imię i nazwisko pacjenta: Dane lekarza (który przepisał lek Alunbrig ): Numer telefonu
Bardziej szczegółowoU S T AW A z z poprawkami z 2016
U S T AW A z 1993 z poprawkami z 2016 o o powszechnej ochronie życia ludzkiego i wychowaniu do życia w rodzinie Uznając, że wyrażona w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasada prawnej ochrony życia
Bardziej szczegółowoKonferencja prasowa 29 października 2012
Konferencja prasowa 29 października 2012 Konferencja prasowa 29 października 2012 NAGRODA NOBLA ROBERT GEOFFREY EDWARDS 2010 Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii Twórca metody invitro, Laureat
Bardziej szczegółowoMUTACJE GENETYCZNE. Wykonane przez Malwinę Krasnodębską kl III A
MUTACJE GENETYCZNE Wykonane przez Malwinę Krasnodębską kl III A Mutacje - rodzaje - opis Mutacje genowe powstają na skutek wymiany wypadnięcia lub dodatnia jednego albo kilku nukleotydów. Zmiany w liczbie
Bardziej szczegółowoAgresja wobec personelu medycznego
Agresja wobec personelu medycznego Od połowy XX wieku do chwili obecnej obserwuje się gwałtowny postęp w diagnostyce i leczeniu pacjentów. Postęp ten przyczynił się do wczesnego rozpoznawania chorób oraz
Bardziej szczegółowoMoralne aspekty procedury zapłodnienia pozaustrojowego (in vitro) str
Moralne aspekty procedury zapłodnienia pozaustrojowego (in vitro) str. 50-76 Przedstawiona w tej części pozycji Wobec in vitro krytyka metody zapłodnienia pozaustrojowego z perspektywy moralności kościoła
Bardziej szczegółowoSENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VIII KADENCJA SPRAWOZDANIE KOMISJI ZDROWIA. (wraz z zestawieniem wniosków)
SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VIII KADENCJA Warszawa, dnia 9 lipca 2015 r. Druk nr 949 Z SPRAWOZDANIE KOMISJI ZDROWIA (wraz z zestawieniem wniosków) Komisja, na posiedzeniu w dniu 9 lipca 2015 r. rozpatrzyła
Bardziej szczegółowoUSTAWA. z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży
Kancelaria Sejmu s. 1/7 USTAWA z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży Uznając, że życie jest fundamentalnym dobrem człowieka,
Bardziej szczegółowoINFORMACJA DLA PACJENTA ORAZ FORMULARZ ŚWIADOMEJ ZGODY NA KRIOKONSERWACJĘ (ZAMROŻENIE) OOCYTÓW DO PROCEDUR MEDYCZNIE WSPOMAGANEJ PROKREACJI
Pola do uzupełnienia INFORMACJA DLA PACJENTA ORAZ FORMULARZ ŚWIADOMEJ ZGODY NA KRIOKONSERWACJĘ (ZAMROŻENIE) OOCYTÓW DO PROCEDUR MEDYCZNIE WSPOMAGANEJ PROKREACJI Imię PACJENTKA(DAWCZYNI) Nazwisko Data urodzenia
Bardziej szczegółowoZgoda pacjenta na świadczenie zdrowotne
Zgoda pacjenta na świadczenie zdrowotne dr nauk prawn. Małgorzata Serwach, Uniwersytet Medyczny, Uniwersytet Łódzki Zgoda pacjenta jako zasada generalna Zgodnie z postanowieniami ustawy z 5 grudnia 1996
Bardziej szczegółowoRodzina katolicka - In vitro w ustawodawstwie krajów Europy i pozaeuropejskich wtorek, 30 października :06
Metoda zapłodnienia in vitro ma swoje regulacje w prawodawstwie większości państw europejskich. Rozwiązania są różne i nie można wskazać jednego wzorcowego rozwiązania prawnego dla tego zagadnienia. Według
Bardziej szczegółowoINTERPRETACJA WYNIKÓW BADAŃ MOLEKULARNYCH W CHOROBIE HUNTINGTONA
XX Międzynarodowa konferencja Polskie Stowarzyszenie Choroby Huntingtona Warszawa, 17-18- 19 kwietnia 2015 r. Metody badań i leczenie choroby Huntingtona - aktualności INTERPRETACJA WYNIKÓW BADAŃ MOLEKULARNYCH
Bardziej szczegółowoJAK POSTĘPOWAĆ W PRZYPADKU ODMOWY WYKONANIA ABORCJI?
JAK POSTĘPOWAĆ W PRZYPADKU ODMOWY WYKONANIA ABORCJI? Aborcja to świadczenie gwarantowane finansowane ze środków publicznych i kontraktowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. W załączniku do rozporządzenia
Bardziej szczegółowoProgram wsparcia prokreacji dla mieszkańców Chojnic na lata
Program wsparcia prokreacji dla mieszkańców Chojnic na lata 2017-2020 Program wsparcia prokreacji dla mieszkańców Chojnic na lata 2017-2020 CZĘŚCI SKŁADOWE PROGRAMU I. MEDYCZNA A. LECZENIE NIEPŁODNOŚCI
Bardziej szczegółowoCo robię, aby nie zachorować na AIDS? Mateusz Hurko kl. III AG
Co robię, aby nie zachorować na AIDS? Mateusz Hurko kl. III AG -Czym jest HIV? -HIV jest wirusem. Jego nazwa pochodzi od: H human I immunodeficiency ludzki upośledzenia odporności V virus wirus -To czym
Bardziej szczegółowo1 Proces zapłodnienia 15 Kobiecy cykl miesiączkowy 15 Spermatogeneza 20 Zapłodnienie 22. Kiedy należy zwrócić się o pomoc do lekarza?
SPIS TREŚCI Wstęp 10 1 Proces zapłodnienia 15 Kobiecy cykl miesiączkowy 15 Spermatogeneza 20 Zapłodnienie 22 Zagnieżdżenie 23 Prawdopodobieństwo zajścia w ciążę 23 Kiedy należy zwrócić się o pomoc do lekarza?
Bardziej szczegółowoWirus HPV przyczyny, objawy i leczenie
Wirus HPV przyczyny, objawy i leczenie Spis treści: 1. 2. 3. 4. 5. Informacje ogólne Przyczyny Objawy Leczenie Rodzaje HPV Informacje ogólne Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV Human Papilloma Virus) stanowi
Bardziej szczegółowoMęska profilaktyka: o czym należy pamiętać
Męska profilaktyka: o czym należy pamiętać Statystycznie, na dobrowolne badania kontrolne mężczyźni zgłaszają się zdecydowanie rzadziej, niż kobiety. Niestety profilaktyka w tej części naszego społeczeństwa
Bardziej szczegółowoPAMIĘTAJ O ZDROWIU! ZBADAJ SIĘ
PAMIĘTAJ O ZDROWIU! ZBADAJ SIĘ Przewodnik po programach profilaktycznych finansowanych przez NFZ Lepiej zapobiegać niż leczyć Program profilaktyki chorób układu krążenia Choroby układu krążenia są główną
Bardziej szczegółowoSpis treści VII. Przedmowa... Wykaz skrótów...
Przedmowa Wykaz skrótów V XIII Rozdział 1 Pojęcie i podstawy prawne szczególnych świadczeń zdrowotnych 1 11 Uwagi wstępne 2 12 Pojęcie świadczenia zdrowotnego w rozumieniu art 2 ust 1 pkt 10 DziałLeczU
Bardziej szczegółowo1) opiekę prenatalną nad płodem oraz opiekę medyczną nad kobietą w ciąży,
brzmienie od 2002-01-01 Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży z dnia 7 stycznia 1993 r. (Dz.U. Nr 17, poz. 78) zmiany: Dz.U. 2001 Nr 154, poz.
Bardziej szczegółowoRAPORT Z PRZEBIEGU BADAŃ PRZESIEWOWYCH MOJE DZIECKO NIE CHRAPIE WYKONYWANEGO PRZEZ FUNDACJĘ ZDROWY SEN. PROGRAM POD PATRONATEM
RAPORT Z PRZEBIEGU BADAŃ PRZESIEWOWYCH MOJE DZIECKO NIE CHRAPIE WYKONYWANEGO PRZEZ FUNDACJĘ ZDROWY SEN. PROGRAM POD PATRONATEM WIELKIEJ ORKIESTRY ŚWIĄTECZNEJ POMOCY Warszawa dnia 2014-05-08 Opracowanie:
Bardziej szczegółowoZGODA NA ZASTOSOWANIE TECHNIK WSPOMAGANEGO ROZRODU - INSEMINACJA DOMACICZNA
ZGODA NA ZASTOSOWANIE TECHNIK WSPOMAGANEGO ROZRODU - INSEMINACJA DOMACICZNA My imię i nazwisko imię i nazwisko PESEL: PESEL:... kod pocztowy i pełny adres zamieszkania pozostający w związku małżeńskim
Bardziej szczegółowoEfekty kształcenia. FIZJOTERAPIA absolwent:
Efekty kształcenia Tabela odniesień efektów kształcenia dla kierunku studiów FIZJOTERAPIA studia pierwszego stopnia, profil praktyczny do obszarowych efektów kształcenia Objaśnienie oznaczeń w symbolach:
Bardziej szczegółowoPodstawowe unormowania prawne wynikające z ustawy zasadniczej - Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz U. Nr 78, poz 483), określone w ustawach:
Podstawowe unormowania prawne wynikające z ustawy zasadniczej - Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz U. Nr 78, poz 483), określone w ustawach: - z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej
Bardziej szczegółowoOcenianie kształtujące
1 Ocenianie kształtujące 2 Ocenianie kształtujące w nowej podstawie programowej 3 Rozporządzenie o ocenianiu Ocenianie wewnątrzszkolne ma na celu: 1) Informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Genetyka Kliniczna. Wydział Lekarsko-Stomatologiczny(WLS)
S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Nazwa modułu Genetyka Kliniczna Obowiązkowy
Bardziej szczegółowoDziedziczenie recesywne
12 Zakład Genetyki Medycznej Instytut "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka" telefon 022 815 74 50 (sekretariat) 022 815 74 51 (poradnia) Dziedziczenie recesywne, Szpital Dziecięcy, Dziekanów Leśny k/o Warszawy
Bardziej szczegółowoProblem diagnostyki preimplantacyjnej
Problem diagnostyki preimplantacyjnej Alicja Przyłuska-Fiszer Wprowadzenie Zaproponowana przez posła Gowina regulacja prawna prokreacji wspomaganej w Polsce wzbudza dużo kontrowersji i stanie się przypuszczalnie
Bardziej szczegółowoInformacje dla pacjentów i rodzin
12 Zakład etyki Medycznej Instytut "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka" telefon 022 815 74 50 (sekretariat) 022 815 74 51 (poradnia) Dziedziczenie sprzężone z chromosomem X, Szpital Dziecięcy, Dziekanów Leśny
Bardziej szczegółowoMarek Michalak. RZECZPOSPOLITA POLSKA Warszawa, :C maja 2014 ro Rzecznik Praw Dziecka. Pani Joanna Kluzik-Rostkowska Minister Edukacji Narodowej
nie (1 - RZECZPOSPOLITA POLSKA Warszawa, :C maja 2014 ro Rzecznik Praw Dziecka Marek Michalak ZEW/500/23-1/201 4/MP Pani Joanna Kluzik-Rostkowska Minister Edukacji Narodowej zwracam się do Pani Minister
Bardziej szczegółowoRosnąca wiedza Polaków na temat mukowiscydozy
Rosnąca wiedza Polaków na temat mukowiscydozy Blisko dwie trzecie Polaków deklaruje, że słyszało o mukowiscydozie najczęściej występującej chorobie genetycznej. W porównaniu z wiedzą deklarowaną w analogicznym
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne
Rok szkolny 2018/2019 Wymagania edukacyjne Przedmiot Klasa Nauczyciel uczący Poziom biologia 1t Edyta Nowak podstawowy Ocena dopuszczająca Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: przyswoił treści konieczne,
Bardziej szczegółowoArt Prawo do życia podlega ochronie, w tym również w fazie prenatalnej w granicach określonych w ustawie.
Planowanie rodziny, ochrona płodu ludzkiego i warunki dopuszczalności przerywania ciąży. Dz.U.1993.17.78 z dnia 1993.03.01 Status: Akt obowiązujący Wersja od: 1 stycznia 2002 r. Wejście w życie: 16 marca
Bardziej szczegółowoWymagania z biologii dla klasy VII. Kryteria sukcesu w języku uczniów (na podstawie szczegółowych treści nauczania z podstawy programowej):
Wymagania z biologii dla klasy VII Kryteria sukcesu w języku uczniów (na podstawie szczegółowych treści nauczania z podstawy programowej): Podstawowe (na ocenę dopuszczającą i dostateczną): I. Biologia
Bardziej szczegółowoEfekty kształcenia. Kierunek Ratownictwo Medyczne
Efekty kształcenia Kierunek Ratownictwo Medyczne Tabela odniesień efektów kształcenia dla kierunku studiów ratownictwo medyczne, studia pierwszego stopnia, profil praktyczny do obszarowych efektów kształcenia
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2014/2015 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Podstawy komunikacji z pacjentem 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek
Bardziej szczegółowoNoworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego
Noworodek z wrodzoną wadą metabolizmu - analiza przypadku klinicznego Marcin Kalisiak Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka Kierownik Kliniki: prof. Ewa Helwich 1 Plan prezentacji co to
Bardziej szczegółowoWarszawa, 30 listopada 2015 r. BIURO RZECZNIKA PRAW PACJENTA Wydział ds. Zdrowia Psychicznego RzPP-ZZP KAS
Warszawa, 30 listopada 2015 r. BIURO RZECZNIKA PRAW PACJENTA Wydział ds. Zdrowia Psychicznego RzPP-ZZP.431.352.2015.KAS Pani Agata Walczak agata.512@interia.pl Szanowna Pani Odpowiadając na Pani wiadomość
Bardziej szczegółowoJeśli myślisz. o posiadaniu dziecka po przebytej chorobie nowotworowej, chcemy przekazać Ci potrzebne informacje, które pomogą spełnić to marzenie.
Wstęp Dzięki postępowi medycyny coraz większej liczbie pacjentów udaje się pokonać choroby onkologiczne. W grupie tych pacjentów są również osoby młode, w wieku rozrodczym, które pragną mieć dzieci po
Bardziej szczegółowoScenariusz zajęć edukacyjnych dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej Budżet partycypacyjny czego potrzebuje nasza okolica?
Scenariusz zajęć edukacyjnych dla uczniów szkoły ponadgimnazjalnej Budżet partycypacyjny czego potrzebuje nasza okolica? Autor: Krzysztof Romaniuk 1. Temat: Budżet partycypacyjny czego potrzebuje nasza
Bardziej szczegółowoSPZOZ w Brzesku. Kierownik Zespołu Poradni Specjalistycznych lek. med. Barbara Wawryka specjalista neurolog
1 SPZOZ w Brzesku Zespół Poradni Specjalistycznych Kierownik Zespołu Poradni Specjalistycznych lek. med. Barbara Wawryka specjalista neurolog Do zadań Zespołu Poradni Specjalistycznych należy udzielanie
Bardziej szczegółowoZgoda pacjenta na udzielenie świadczenia zdrowotnego
Zgoda pacjenta na udzielenie świadczenia zdrowotnego (stan prawny: 3 października 2016) Zbigniew Gąszczyk-Ożarowski Zakład Prawa Medycznego Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu PEŁNOLETNOŚĆ Art. 10 k.c. 1.
Bardziej szczegółowoMariola Winiarczyk Zespół Szkolno-Gimnazjalny Rakoniewice
Mariola Winiarczyk Zespół Szkolno-Gimnazjalny Rakoniewice Szkolny Konkurs Wiedzy o AIDS i HIV obejmuje dwa etapy. Etap pierwszy przeprowadzany jest ok. 25 października. Biorą w nim udział trój osobowe
Bardziej szczegółowoZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )
ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (2015-08-03) PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ADRESACI - Osoby zadeklarowane do lekarza POZ, w wieku 35, 40, 45,
Bardziej szczegółowoNIEDOBÓR ALFA-1 ANTYTRYPSYNY
NIEDOBÓR ALFA-1 ANTYTRYPSYNY Diagnoza. I co dalej? POMOC CHORYM LECZENIE PROFILAKTYKA CO TO JEST NIEDOBÓR A1AT OBJAWY NIEDOBORU A1AT DZIEDZICZENIE CHOROBY NIEDOBÓR A1AT Niedobór alfa-1 antytrypsyny (A1AT)
Bardziej szczegółowoPrzedmowa do wydania polskiego 11 Wstęp 13 Podziękowania 14
Spis treści Przedmowa do wydania polskiego 11 Wstęp 13 Podziękowania 14 1. Wstęp i ustalanie rozpoznania 15 Co to jest mukowiscydoza? 15 Skąd nazwa mukowiscydoza? 16 Kiedy można podejrzewać występowanie
Bardziej szczegółowoII. EFEKTY KSZTAŁCENIA dla kierunku studiów optometria Studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki
Załącznik do uchwały nr 80/2014 r. z dnia 28.05.2014r. II. EFEKTY KSZTAŁCENIA dla kierunku studiów optometria Studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki II.1. Tabela odniesień efektów kierunkowych
Bardziej szczegółowoRodzinna gorączka śródziemnomorska
www.printo.it/pediatric-rheumatology/pl/intro Rodzinna gorączka śródziemnomorska Wersja 2016 2. DIAGNOZA I LECZENIE 2.1 Jak diagnozuje się tę chorobę? Zasadniczo stosuje się następujące podejście: Podejrzenie
Bardziej szczegółowoLista rzeczy, które należy sprawdzić przepisując Isoderm ( ) (Kursywą przedstawione są informacje dotyczące wyłącznie kobiet)
Broszura dokumentacyjna z wykazem czynności kontrolnych opracowana na podstawie zaleceń Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych dla produktu leczniczego Isoderm
Bardziej szczegółowoPrawa i obowiązki pacjenta
Prawa i obowiązki pacjenta Podstawowe unormowania prawne Wynikają one z ustawy zasadniczej - Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483) oraz następujących ustaw: z dnia 27 sierpnia
Bardziej szczegółowoCzym jest mukowiscydoza?
Czym jest mukowiscydoza? Mukowiscydoza (z ang. cystic fibrosis, CF) jest najczęściej występującą chorobą genetyczną w ludzkiej populacji. Według najnowszych badań, co 25 osoba jest nosicielem nieprawidłowego
Bardziej szczegółowoCzym jest etyka zawodowa?
Pod pojęciem etyki definiuje się ogół norm i zasad postępowania, które obowiązują w danym środowisku. Jeśli mówimy o etyce zawodowej, rozumiemy ją jako ogół norm pożądanych podczas wykonywania zawodu wzorzec
Bardziej szczegółowoChoroby wewnętrzne - pulmonologia Kod przedmiotu
Choroby wewnętrzne - pulmonologia - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Choroby wewnętrzne - pulmonologia Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-ChW-P Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek
Bardziej szczegółowoRAPORT Z EWALUACJI w roku szkolnym 2013/2014
RAPORT Z EWALUACJI w roku szkolnym 2013/2014 PRZEDMIOT EWALUACJI: UCZNIOWIE NABYWAJĄ WIADOMOŚCI I UMIEJĘTNOŚCI OKREŚLONE W PODSTAWIE PROGRAMOWEJ. CEL EWALUACJI: Ocena stopnia realizacji wdrażania podstawy
Bardziej szczegółowoCzęstotliwość występowania tej choroby to 1: żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie.
GALAKTOZEMIA Częstotliwość występowania tej choroby to 1:60 000 żywych urodzeń w Polsce ok. 5-6 przypadków rocznie. galaktoza - cukier prosty (razem z glukozą i fruktozą wchłaniany w przewodzie pokarmowym),
Bardziej szczegółowoPrzedmiot: GENETYKA. I. Informacje ogólne Jednostka organizacyjna
Przedmiot: GENETYKA I. Informacje ogólne Jednostka organizacyjna Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Język wykładowy Rodzaj przedmiotu kształcenia (obowiązkowy/fakultatywny) Poziom (np. pierwszego lub drugiego
Bardziej szczegółowoZadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji. Ocena informacji o metodzie leczenia
Praktykowanie EBM Krok 1 Krok 2 Krok 3 Krok 4 Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji Ocena informacji o metodzie leczenia Podjęcie decyzji klinicznej na podstawie
Bardziej szczegółowoInformator dot. ustawy Za życiem opracowanie z dn r.
Informator dot. ustawy Za życiem opracowanie z dn. 28.03.2017 r. Przedstawiamy Państwu informator obejmujący ustawę Za życiem z dn. 04/11/2016 r. Ustawa niniejsza skierowana jest szczegółowo do każdej
Bardziej szczegółowo12 SQ-HDM Grupa farmakoterapeutyczna: Wyciągi alergenowe, kurz domowy; Kod ATC: V01AA03
SUBSTANCJA CZYNNA (INN) GRUPA FARMAKOTERAPEUTYCZNA (KOD ATC) PODMIOT ODPOWIEDZIALNY NAZWA HANDLOWA PRODUKTU LECZNICZEGO, KTÓREGO DOTYCZY PLAN ZARZĄDZANIA RYZYKIEM 12 SQ-HDM Grupa farmakoterapeutyczna:
Bardziej szczegółowoOdpowiedzialność karna lekarza
Sławomir Turkowski Odpowiedzialność karna lekarza Zakres i skuteczne ograniczenie odpowiedzialności karnej Warszawa 2012 2 Odpowiedzialność karna lekarza Zakres i skuteczne ograniczenie odpowiedzialności
Bardziej szczegółowoDziedziczenie dominujące
12 Zakład Genetyki Medycznej Instytut "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka" telefon 022 815 74 50 (sekretariat) 022 815 74 51 (poradnia) Dziedziczenie dominujące, Szpital Dziecięcy, Dziekanów Leśny k/o Warszawy
Bardziej szczegółowoCBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ DZIECKO Z PROBÓWKI - POSTAWY WOBEC ZAPŁODNIENIA POZAUSTROJOWEGO BS/78/2003 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MAJ 2003
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoWychowanie do życia w rodzinie 2014/2015. Liceum Ogólnokształcące im. B. Prusa w Skierniewicach
Wychowanie do życia w rodzinie 2014/2015 Liceum Ogólnokształcące im. B. Prusa w Skierniewicach ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ1) z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania
Bardziej szczegółowoSprawdź jakie uprawnienia przysługują Ci w ramach ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin Za życiem
Sprawdź jakie uprawnienia przysługują Ci w ramach ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin Za życiem Kto może skorzystać z uprawnień: Każda kobieta, w ciąży i jej rodzina (w zakresie informacji i poradnictwa
Bardziej szczegółowoINFORMACJA DLA PACJENTA ORAZ FORMULARZ ŚWIADOMEJ ZGODY NA KRIOKONSERWACJĘ (ZAMROŻENIE) DEPOZYTU NASIENIA DO PROCEDUR MEDYCZNIE WSPOMAGANEJ PROKREACJI
Pola do uzupełnienia INFORMACJA DLA PACJENTA ORAZ FORMULARZ ŚWIADOMEJ ZGODY NA KRIOKONSERWACJĘ (ZAMROŻENIE) DEPOZYTU NASIENIA DO PROCEDUR MEDYCZNIE WSPOMAGANEJ PROKREACJI PACJENT (DAWCA P E S E L Seria
Bardziej szczegółowoSpołeczne aspekty chorób rzadkich. Maria Libura Instytut Studiów Interdyscyplinarnych
Społeczne aspekty chorób rzadkich Maria Libura Instytut Studiów Interdyscyplinarnych Narodowe Plany w EU - zabezpieczenie społeczne Koordynacja pomiędzy sektorem ochrony zdrowia i zabezpieczenia społecznego.
Bardziej szczegółowoSylabus na rok 2014-2015
(1) Nazwa przedmiotu Przygotowanie do rodzicielstwa (2) Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Instytut Położnictwa i Ratownictwa Medycznego Katedra: Położnictwa (3) Kod przedmiotu - (4) Studia Kierunek
Bardziej szczegółowoPsychiczne skutki aborcji. Diana Fydryk WUM, II rok, Zdrowie Publiczne SKN Sekcja Promocji Zdrowia
Psychiczne skutki aborcji Diana Fydryk WUM, II rok, Zdrowie Publiczne SKN Sekcja Promocji Zdrowia Badania nad wpływem aborcji na psychikę kobiet, które poddały się zabiegowi przerwania ciąży prowadzone
Bardziej szczegółowoINFORMATOR Uprawnienia przysługujące w ramach ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin Za życiem
INFORMATOR Uprawnienia przysługujące w ramach ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin Za życiem Informacje o przysługujących uprawnieniach można otrzymać: 1. w przychodni, 2. w szpitalu, 3. w ośrodkach
Bardziej szczegółowoBadanie nauczania filozofii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych
Badanie nauczania filozofii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych Scenariusz wywiadu pogłębionego z Nauczycielem Filozofii Scenariusz wywiadu pogłębionego z nauczycielem filozofii Dzień Dobry, Nazywam
Bardziej szczegółowoSYLABUS. Nazwa przedmiotu/modułu. Farmakologia Kliniczna. Wydział Lekarski I. Nazwa kierunku studiów. Lekarski. Język przedmiotu
Nazwa przedmiotu/modułu Wydział Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Forma studiów Język przedmiotu Wydział Lekarski I Lekarski Jednolite magisterskie stacjonarne polski SYLABUS Farmakologia Kliniczna
Bardziej szczegółowoWychowanie i profilaktyka w szkole i placówce
Wychowanie i profilaktyka w szkole i placówce Reforma edukacji od nowego roku szkolnego 2017/2018 Zmiany w przepisach Nowa ustawa z dn. 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz.U. z 11 stycznia 2017 r.,
Bardziej szczegółowoTyreologia opis przypadku 14
Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Tyreologia opis przypadku 14 partner kursu: (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) Opis przypadku 32 letnia pacjentka zgłosiła się do Poradni Endokrynologicznej.
Bardziej szczegółowoSTAN ZDROWIA POLSKICH DZIECI. Prof. nadzw. Teresa Jackowska Konsultant Krajowy w dziedzinie pediatrii
STAN ZDROWIA POLSKICH DZIECI Prof. nadzw. Teresa Jackowska Konsultant Krajowy w dziedzinie pediatrii W trosce o młode pokolenie. Jak wychować zdrowe dziecko? Konferencja prasowa 09.09.2015 Sytuacja demograficzna
Bardziej szczegółowoPRZEWODNIK DYDAKTYCZNY I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA KIERUNKU LEKARSKIM ROK AKADEMICKI 2016/2017
PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA KIERUNKU LEKARSKIM ROK AKADEMICKI 2016/2017 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Psychologiczne aspekty opieki nad dzieckiem z chorobą nowotworową
Bardziej szczegółowoVI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego Omnisolvan przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dotyczącego produktu leczniczego Omnisolvan przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Nadmierne wydzielanie śluzu w drogach
Bardziej szczegółowoZAJĘCIA TEORETYCZNE DLA PRACOWNIKÓW MEDYCZNYCH I ADMINISTRACYJNYCH (SZKOLENIA USTAWICZNE)
ZAJĘCIA TEORETYCZNE DLA PRACOWNIKÓW MEDYCZNYCH I ADMINISTRACYJNYCH (SZKOLENIA USTAWICZNE) Lp. TEMAT. Hodowla zarodków in vitro. Ocena potencjału rozwojowego zarodków. Parametry predykcji pełnego rozwoju
Bardziej szczegółowoBadanie przesiewowe szyjki macicy: Objaśnienie wyników. Poradnik zaktualizowany
Badanie przesiewowe szyjki macicy: Objaśnienie wyników Poradnik zaktualizowany Page 2 Niniejsza ulotka zawiera objaśnienie wyników badania przesiewowego szyjki macicy, które ma na celu wykrywanie zmian
Bardziej szczegółowoPotrzeby informacyjne regulatora. na rzecz decyzji refundacyjno-cenowych. dotyczących nowych leków. w terapii HCV
Lek. med. Krzysztof Łanda Potrzeby informacyjne regulatora na rzecz decyzji refundacyjno-cenowych dotyczących nowych leków w terapii HCV Dylematy regulatora nowa sytuacja Skoro pojawiły się nowe niemal
Bardziej szczegółowoScenariusz zajęć dla klasy 6 Wychowanie do życia w rodzinie
mgr Jolanta Ignaczak nauczycielka przyrody S.P. nr 8 w Zgierzu Scenariusz zajęć dla klasy 6 Wychowanie do życia w rodzinie TEMAT : Dlaczego rodzi się dziewczynka albo chłopiec? CELE: UCZEŃ: - utrwala sobie
Bardziej szczegółowoMinister van Sociale Zaken en Volksgezondheid
http://www.maggiedeblock.be/2005/11/18/resolutie-inzake-de-klinischebiologie/ Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid Obecna Minister Zdrowia Maggy de Block wraz z Yolande Avontroodt, i Hilde Dierickx
Bardziej szczegółowoPrawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych
Prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych Pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej. Pacjent ma prawo, w sytuacji ograniczonych możliwości udzielenia
Bardziej szczegółowoPamiętając o komplementarności zasad azotowych, dopisz sekwencję nukleotydów brakującej nici DNA. A C C G T G C C A A T C G A...
1. Zadanie (0 2 p. ) Porównaj mitozę i mejozę, wpisując do tabeli podane określenia oraz cyfry. ta sama co w komórce macierzystej, o połowę mniejsza niż w komórce macierzystej, gamety, komórki budujące
Bardziej szczegółowoPraktyka zawodowa z Anestezjologii i pielęgniarstwa w zagrożeniu życia Studia stacjonarne
Praktyka zawodowa z Anestezjologii i pielęgniarstwa w zagrożeniu życia Studia stacjonarne Autor programu: mgr Maria Półtorak Liczba godzin : 40godz, 1tydzień ; Czas realizacji III. rok ; semestr VI, praktyka
Bardziej szczegółowoPROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY
PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I ROK AKADEMICKI 2015/2016 PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY 1. NAZWA PRZEDMIOTU : Psychologiczne aspekty opieki nad dzieckiem z chorobą nowotworową
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR IV/21/14 RADY GMINY WIDAWA z dnia 30 grudnia 2014 r.
UCHWAŁA NR IV/21/14 RADY GMINY WIDAWA z dnia 30 grudnia 2014 r. w sprawie uchwalenia Programu Zdrowotnego ZDROWA GMINA na lata 2015-2016 oraz udzielenia dotacji dla Samodzielnego Publicznego Zakładu Podstawowej
Bardziej szczegółowoWażne informacje nie wyrzucać! Agolek. w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych. Broszura dla Pacjenta
Ważne informacje nie wyrzucać! Agolek w leczeniu dużych epizodów depresyjnych u dorosłych Broszura dla Pacjenta 1 Agolek jest lekiem przeciwdepresyjnym, który pomaga leczyć depresję. Aby zoptymalizować
Bardziej szczegółowo