Myśl prawicowa KONSERWATYZM

Transkrypt

1 Myśl prawicowa KONSERWATYZM Ideologia konserwatywna rozwinęła się w XVIII i XIX w. Pierwszym krajem, gdzie została w pełni sprecyzowana była Wielka Brytania Konserwatyzm klasyczny określił w pełni Edmund Burke, który przebywając we Francji w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej wystąpił przeciwko jej zasadom, stąd podstawowa zasada konserwatyzmu jako opozycja do gwałtownych zmian Konserwatyzm można określić jako ideologię zachowawczą Konserwatyzm klasyczny - podstawowe zasady: Ład społeczny Niezmienność ładu moralnego pochodzącego od Boga, stąd podstawowa kwestia to utrzymanie ładu na zasadach religijnych, to znaczy fundamentem naturalnego porządku rzeczy są zasady chrześcijańskie (ale nie chodzi tu o fundamentalizm) Religia ma więc szczególne miejsce w życiu społecznym Minione pokolenia są swoistą skarbnicą wiedzy i doświadczenia, toteż przestrzeganie tradycyjnych zasad gwarantuje stabilizację Społeczeństwo Jest spójną całością, organizmem składającym się z wielu współpracujących i nawzajem sobie potrzebnych części Interes społeczeństwa jest ważniejszy od interesu jednostki Społeczeństwo nie jest jednak sumą jednostek, jest natomiast ładem W społeczeństwie naturalną jest hierarchia Hierarchia i jej szczyt są zupełnie naturalnymi elementami Władza praktycznie należy do kręgu elity Różne są kryteria dotarcia na szczyty społeczeństwa, jednak hierarchiczność i elitaryzm są niepodważalne Każdy na określonym szczeblu drabiny społecznej ma określone zadania Każdy też ma określone przysługujące mu prawa Niepodważalnym jest uniwersalne prawo własności prywatnej 1

2 Każdy kto ma własność prywatną może nią swobodnie dysponować przy zachowaniu reguł prawa i moralności Państwo Konserwatyzm lansuje koncepcje silnego państwa i silnej władzy Pierwszym, który wyraził tę myśl był niemiecki filozof Georg Hegel Władza państwowa musi być silna, co znaczy że ma szereg uprawnień Jest ona jednocześnie ograniczona, co znaczy że nie może nakazywać wszystkiego Jest to władza w majestacie prawa Stąd też wynika idea praworządności i teza o gwarancjach dla praw obywateli Prawa dla obywateli musi gwarantować państwo Współczesny konserwatyzm Ideologii nie łączy się współcześnie z jakąś konkretną religią, ale raczej ujmuje się w sposób czysto filozoficzny Należało również połączyć zasadę hierarchiczności i elitaryzmu władzy ze współczesnymi zasadami systemów parlamentarno-demokratycznych, oznacza to, że konserwatyzm musiał zaakceptować umasowienie polityki (równe prawa dla wszystkich) Zasadniczo więc konserwatyści z samej teorii występują przeciwko niektórym instytucjom współczesnej demokracji Działalność wielkich masowych organizacji jest sprzeczna z konserwatyzmem pojmowanym gry politycznej jako przywileju elit rekrutujących się z najlepszych elit społeczeństwa Stąd też wynika dwoistość postawy konserwatystów w polityce: 1.lojalne przestrzeganie demokratycznych zasad oraz 2.głoszenie poglądów na temat negatywnych konsekwencji rozwoju idei demokracji XX wieku. 2

3 Podział konserwatystów na dwa odłamy Podział ten nastąpił w wyniku podejścia do reform społeczno-gospodarczych Nurt pierwszy: nie chce zaakceptować jakichkolwiek reform społecznogospodarczych ograniczając ich liczbę do niezbędnego minimum Nurt drugi: uważa, że konserwatyzm powinien prowadzić aktywną politykę reform gospodarczych i społecznych Łączy je: uznanie zasady nienaruszalności własności prywatnej w wymiarze ustrojowym i społecznym Konserwatyzm europejski i konserwatyzm amerykański Oba konserwatyzmy są diametralnie różne, a wiąże się to z faktem, że konserwatyzm amerykański wyrósł z zupełnie odmiennych przesłanek W systemie amerykańskim konserwatyzm jest związany z klasami posiadającymi (klasą średnią) i jest silnie powiązany z religią chrześcijańską, jednocześnie uznaje w pełni liberalny rynek, w którym rola rządu sprowadza się jedynie do nadzorowania go, i wolność jednostki, a zatem społeczeństwo nie podlega hierarchiczności, ale jest wolne i podlega wolnej grze na rynku. Wolność ta ma wymiar swobodnego postępowania (pod warunkiem, że jest zgodne z prawem) Inny podział to wyodrębnienie się konserwatyzmu, który uważa, że naród to coś więcej niż tylko jedna z więzi tworzących organizm społeczny. Oznacza to, że naród przestaje być dlań wartością samą w sobie. W drugim nurcie staje się on najważniejszą częścią ideologii. Inny podział: 1.konserwatyzm oświecony uwzględniający szeroki program reform społecznych dokonywanych w majestacie prawa oraz 2. tradycyjny, który neguje tego rodzaju przedsięwzięcia Przedstawicielem oświeconego konserwatyzmu jest Lorenz von Stein oraz Otto von Bismarck (realizator szeroko zakrojonych reform w Niemczech). W W.Brytanii reprezentował go Benjamin Disraeli Zasadnicze elementy konserwatyzmu mające uniwersalny charakter: Antylewicowość: bez względu na jej zabarwienie (socjalizm, komunizm) 3

4 Stosunek do ideologii liberalnej: pełne odrzucenie a priori liberalizmu obecnie zastępuje selektywna akceptacja pewnych zasad liberalnych, np. własność prywatna, konserwatyści muszą zaakceptować współczesne zasady demokracji Relacje z katolicką nauką społeczną: współcześnie konserwatyzm nie jest mocno związany z religią w sensie uznania jej jako fundamentu społecznej struktury NACJONALIZM Powstał dopiero w drugiej połowie XIX w. i związany jest z powstaniem nowoczesnego państwa narodowego, opartego na kulturze mieszczańskiej Korzenie nacjonalizmu tkwią w Wielkiej Rewolucji Francuskiej kiedy zatriumfowały idee prymatu narodu i jego suwerenności, które przeciwstawiano autorytetowi tronu królewskiego i suwerenności dynastii Cechą charakterystyczną tej ideologii jest stawianie narodu jako najwyższej wartości Hasła nacjonalistyczne nie wynikały jedynie z przesłanek czysto ideologicznych ale również z konieczności (np. społeczeństwo polskie pod zaborami i koncepcje Romana Dmowskiego) Nacjonalizm nie ma wiele wspólnego ani z szowinizmem ani a rasizmem. Szowinizm to niechęć wobec wszystkiego co obce i polega na chorobliwej wręcz stawianiu wyższości własnego narodu nad innymi, rasizm to koncepcje związane z rasą i podporządkowanie wszystkich działań politycznych poczuciu wyższości rasowej (naziści) PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA Uznanie własnego narodu za najwyższą wartość i uznanie jego prymatu nad innymi, czyli w konsekwencji akceptacja nierówności między narodami Dominuje tu zasada egoizmu narodowego należy dbać przede wszystkim o interesy własnego narodu NARÓD Jest najwyższym dobrem Egzystuje jako solidarna całość, poszukująca rozwiązywania sporów w oparciu o zasadę wspólnoty narodowej 4

5 Prymat interesu narodowego nad jednostką Jednostka ma prawa, ale nie mogą one zagrozić wspólnocie jaką jest naród Własność prywatna jest usankcjonowana prawnie, ale winna ulec rozproszeniu, jak największa liczba członków narodu winna gospodarować na swoim. Wszyscy członkowie wspólnoty narodowej winni być aktywni politycznie WŁADZA Spoczywa w ręku elity najlepszych Naród jest ważniejszy od państwa, to państwo jest dla narodu a nie odwrotnie Państwo winno być zatem silne o rozległych kompetencjach, nie cofając się przed użyciem siły, gdy wymaga tego interes narodowy Mniejszości stanowią problem dla władzy, która będzie starać się uszczuplić ich prerogatywy RELIGIA Jest istotnym elementem w życiu narodu, ale jako czynnik sankcjonujący poczucie jego wyższości Często tworzono mity o tzw. narodzie wybranym; naród jest wywyższony z woli bóstwa, które wybrało go, by miał największy wkład kulturowy i historyczny, jest zatem predestynowany do swojej wyższości RACJONALIZM Częśto bywało tak, że ideologia ta tworzyła się jako konsekwencja na sytuację polityczną, Polska jest klasycznym przykładem Roman Dmowski: Polacy winni stanowić jedność w obliczu rozdarcia między państwa zaborcze, jedność narodowa w oparciu o Rosję jako państwo dające więcej swobód przetrwania niż Niemcy, brakowało tu wówczas miejsca na mistyczne podstawy Przykład ten powoduje, iż należy rozróżnić nacjonalizmy narodów panujących i nacjonalizmów narodów uciskanych, co w tym ostatnim przypadku powoduje, że mamy do czynienia z ideologia samoobrony 5

6 TRZY PODSTAWOWE CECHY Pozytywny stosunek do własności prywatnej, co wiązało się z akceptacją ze strony klas posiadających, głównie klasy średniej i małych posiadaczy Demokracja: negacja oświeceniowego modelu demokracji i zasady równości politycznej, przy jednoczesnym wezwaniu każdego członka wspólnoty narodowej do aktywności politycznej Pojęcie wroga: zagrożeniem są wszystkie siły rozsadzające jedność narodową, przy czym istnieje zarówno wróg wewnętrzny jak i zewnętrzny MYŚL NACJONALISTYCZNA WOBEC KWESTII USTROJOWYCH Starsza generacja: ustrój państwowy oparty na cenzusie majątkowym (prawa wyborcze dla bogatszych warstw) i prawie umożliwiającym polityczne upośledzenie mniejszości narodowych Młodsza generacja: poszukiwanie nowych koncepcji, by odrzucić system parlamentarny i zbudować nowe podstawy ustrojowe, w ramach których władza należałaby tylko do elit Często wskazywano na korporacje i ustrój korporacyjny (system faszystowskich Włoch) NACJONALIZM NA SCENIE POLITYCZNEJ W Europie przeżywał swój rozkwit w okresie międzywojennym, kiedy ostatecznie został pokonany przez faszyzm i nazizm najbardziej zwyrodniałe formy polityczne Po wojnie rozpowszechnił się w pewnej formie w krajach afrykańskich i latynoamerykańskich, bardziej jako reakcja na słabość struktur państwowych i zwłaszcza w przypadku Afryki potrzeby budowy narodu Szczególnym przypadkiem pozostaje Rosja XIX wieku oraz sam ZSRR, który w znacznej mierze bazował na nacjonalizmie jako na ideologii uzasadniającej prymat ideologii komunistycznej, choć komunizm to eklektyzm nie mający spójnej ideologii, stąd tez należy traktować nacjonalizm w tym wypadku jako typowy element propagandowy FASZYZM i NAZIZM 6

7 FASZYZM Składa się z dwóch grup ideologii: 1.negacja zwalczanych przezeń idei, 2.afirmacja własnych idei Negacja: idei pokoju w stosunkach międzynarodowych, negacja idei liberalnych i dmeokratycznych Afirmacja: 1.nacjonalizm i rasizm (różnice między narodami są trwałe i niewzruszone), 2.kult i apoteoza gwałtu wyrażana w aprobacie agresji i terroru zarówno w stosunkach międzynarodowych i jak i wewnętrznych, 3.ekspansjonizm dążenie do podboju innych społeczności, 4.militaryzm całość życia społecznego i politycznego jest oparta na zasadach militarnych, 5.tworzenie całkowicie nowego ustroju państwa, skrajnie scentralizowany ład społeczny, w którym brak miejsca na spontaniczne działania społeczne, 6.system monopartyjny oparty na legalizacji jedynie jednej partii masowej, 7.odrzucenie religii w ujęciu chrześcijańskim (w faszyzmie włoskim w praktyce niemożliwe ze względu na katolicyzm społeczeństwa i obecność papieża), 8.uznanie własności prywatnej, 9.zapowiedź wielkich reform społeczno-gospodarczych KONCEPCJA WODZOWSKA Na czele państwa stoi wódz jednostka bezgranicznie oddana państwu i narodowi Idea ta nakazuje podporządkowanie mu całego społeczeństwa i państwa Wódz wydaje decyzje ostateczne i nieomylne Stapianie się tego co jest prywatnej, społeczne i państwowe System taki ma nazwę totalitarnego (termin stworzony przez Benito Mussoliniego), co oznacza wszechobecnośc państwa Społeczeństwo faszystowskie musi być aktywne i wciąż popierać władzę Aktywność jednostki jest dopuszczalna, ale tylko w ramach dopuszczonych przez władzę, która legalizuje ten proces. NEOFASZYZM Współczesna odmiana faszyzmu nie jest repliką pierwowzoru, a to głównie ze względu na Wydobywa na plan pierwszy wątki antylewicowe, a przede wszystkim antykomunistyczne 7

8 Wyrasta z negacji współczesnego państwa (w fazie transformacji ze względu na globalizację) jak i zasad demokracji Wzywa do ładu i porządku, tonując jednocześnie wątki totalitarne Najważniejszą sprawą pozostaje zakwestionowanie faszyzmu we współczesnym świecie i jego potencjalna izolacja w przypadku przejęcia władzy, choć współczesne konstytucje bronią się przed tym poprzez odpowiednie zapisy NAZIZM Ideologia, która swe powstanie zawdzięcza Alfredowi Rosenbergowi i Adolfowi Hitlerowi W przeciwieństwie do faszyzmu, opartego na silnych pierwiastkach nacjonalistycznych nazizm kreuje koncepcje wyższości rasowej, to znaczy wewnątrz narodu wyróżnia rasę dominującą, bądź też podporządkowuje cały naród idei rasowej Tworzy hierarchię rasową, w myśl której pewne rasy jako niebezpieczne podlegają eksterminacji, inne zaś zniewoleniu PAŃSTWO NAZISTOWSKIE Jest typowym państwem totalitarnym, czyli istnieje zasada wszechobecności państwa i jego uniformizacji Państwo jest ściśle zespolone z narodem, ale jest ideą dominującą Kult siły, militaryzmu i idei podboju, w tym koncepcje ekspansji terytorialnej i rasowej PARTIA System monopartyjny Jest to partia robotnicza stąd często konfuzja, albowiem dla wielu naukowców nazizm i faszyzm ze względu na fundamenty społeczne i ideologię jest ruchem skrajnej lewicy, stąd też bierze się antagonizm z komunizmem Partia dominującą jest partią masową kierowaną przez wodza Struktury partyjne są równoznaczne ze strukturami państwowymi ZASADA WODZOWSKA Podobnie jak w faszyzmie wódz jest nieomylny i utożsamia się z państwem 8

9 Jego istnienie jest poświęceniem się dla narodu Jego tytuł jest ukonstytuowany prawnie, to znaczy zasada ta zostaje potwierdzona przez parlament (zdominowany przez jego partię) RELIGIA W przeciwieństwie do faszyzmu nazizm tworzy własną religię opartą na wierzeniach praprzodków, jest to zatem apoteoza kultów germańskich (w Niemczech) Odrzucenie chrześcijaństwa jest naturalne, gdyż religia ta całkowicie stoi w sprzeczności z założeniami ideologicznymi nazizmu RASA W przeciwieństwie do faszyzmu nazizm tworzy własną rasę panów (Herrenvolk), która jest uprawniona do dokonywania podbojów Ma ona określone cechy fizyczne i to odróżnia ją od niższych ras Charakteryzują ją wyidealizowane cechy fizyczne Jest wyznacznikiem pozycji społecznej i daje możliwość awansu społecznego AUTORYTARYZM Prekursorem autorytaryzmu jest Napoleon Bonaparte Ideologia ta opiera się na uznaniu autorytetu czyli powagi i mocy silnej władzy państwowej zogniskowanej w ręku jednostki W przeciwieństwie do ideologii totalitarnych autorytaryzm uznaje prawa jednostki, ale w każdej chwili może je zawiesić ŁAD SPOŁECZNY i SPOŁECZEŃSTWO Istnieje z góry określony ład społeczny, którego trzeba bronić Ład ten tworzą takie elementy jak: religia oraz aktualna rzeczywistość społeczna Organizacja państwowa jest stworzona do nadzorowania tegoż ładu Państwo jest ponad społeczeństwem Społeczeństwo, choć mniej istotne od instytucji państwa stanowi byt odrębny Państwo pozostawia jednak pewne sfery życia jednostki poza swą kontrolą Państwo stoi na gruncie poszanowania własności prywatnej i nie dąży do jej zastąpienia innymi stosunkami własności 9

10 CECHY AUTORYTARYZMU Antydemokratyzm, antyliberalizm, antylewicowość i antyfaszyzm W systemie liberalno-demokratycznym najważniejszą instytucją państwową jest parlament i głos większości, w systemie autorytarnym głowa państwa obdarzona nadzwyczajnymi kompetencjami (ale nie jest to zasada wodzowska) Podstawą funkcjonowania silnej władzy jest uznanie racji stanu, którą władza interpretuje według własnego rozumienia Przed wojną klasycznym przykładem systemu autorytarnego jest II Rzeczpospolita po 1926 r. lub Austria przed 1938 r. 10

11 11