SZKOLENIE STUDENTÓW UAKO UŻYTKOWNIKÓW INFORMACJI NAUKOWEJ W BIBLIOTECE GŁÓWNEJ AKADEMII GÓRNICZO-HUTNICZEJ W KRAKOWIE

Transkrypt

1 MARIA CZUOOWA Biblioteka Główna AGH Oddział Inform acji Naukowej WANDA P1NDLCVVA Uniwersytet ^agxellortski Zakład Bibliotekoznawstwa IFP SZKOLENIE STUDENTÓW UAKO UŻYTKOWNIKÓW INFORMACJI NAUKOWEJ W BIBLIOTECE GŁÓWNEJ AKADEMII GÓRNICZO-HUTNICZEJ W KRAKOWIE Na XV Krajowej Naradzie Info rm a cji, która odbyła się w lu tym 1977 r. w Katowicach ponownie zwrócono uwagę na problem szkolenia*użytkowników info rm a cji. W dobie rozwoju techniki komputerowej, kiedy użytkownicy będę musieli korzystać z nowoczesnych systemów informacyjno-wyszukiwawczych wzrasta jeszcze potrzeba ich szkolenia. W czasie Narady zajęto się przede wszystkim sprawę szkolenia uczniów szkół średnich i re a liz a c ji zarzędzeń isrniejęcych w tym zakresie^. Równocześnie jednak poruszono problemy szkolenia studentów, które już niejednokrotnie były przedmiotem narad i dyskusji w latach poprzednich, np.w czasie Seminarium zorganizowanego w Warszawie przez Centrum INTE oraz Centralny Instytu t Inform acji i Dokumentacji NRD w roku 1Э74. Zarzędzenie M inistra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego z dnia 17 IX 1971 r. /nr PRL / w sprawie wytycznych programowych w zakresie przygotowanie uczniów azkól średnich /ogólnokształcących i zawodowych/ do korzystania z inform acji naukowej, technicznej i ekonomicznej oraz załęcznik do tego Zarzędzenie zamieszczony w Dzienniku Urzędowym MOlSzW nr B-13 z dnia 2C X 1Э71 r. 135

2 od przeszło 20 la t b ib lio te k i główne ezkół wyższych prowadzą obowlęzkowa przyapoaobienie biblioteczne pierwszych 1st studiów zapoznające studentów z uelejętnoóclę korzystania z u- sług b ib lio te k i. Oednsk±e dwu- lub trzygodzinna zajęcia nie obejauję zwykle probleeatykl in fo re a cji naukowej. Brak tej probleeatyki w progranach studiów,zwłaszcza u czsln i technicznych, ekonoelcznych 1 rolniczych,nurtow ał zarówno bibliotekarzy, jak i władze e ln ia te rla ln e, a tak±e pracowników naukowych, którzy doceniali znaczenia 1 rolę jakę oogłoby.odgrywać szkolenie w zakresie In fo re a c ji w procesie kształcenia studentów. Tota l ju± w latach szeóćdzieaiętych aolna było zaobserwować szereg Inicja tyw zeierzajęcych do wprowadzenia do progresów studiów pewnej ilo ś c i godzin przeznaczonych dla zagadnień info rnac j l naukowej. Około roku 1963 Ministerstwo Szkolnictwa Wylszego przeprowadziło ankietę w sprawls progresów szkolenia z zakresu inforoiecji. którę rozesłano do b ib lio te k szkół wylszych. Na ankietę tę odpowiedziało szereg b ib lio te k. W niektórych z nich szkolenie j u l było prowadzone - w Innych zaś,nie prowadzęcych szkolenia z powodu braku kadry lub trudności lokalowych, w pełn i uznawano potrzebę takiego szkolenia. B ib lio te k i wrysunęły szereg propozycji dotyczęcych zarówno tre ści progresów,jak 1 forsy przeprowadzania za ję ć, a takie lic z b y godzin przeznaczonych na ich re a liza c ję. Podzielone były również zdania co do tego, kto aa prowadzić zajęcia z zakresu in fo ra a c ji - pracownicy bibliotek czy pracownicy instytutów naukowych u cze ln i, czy jedni 1 drudzy przy ś c is łe j wepółpracy. W roku 1965 w Krakowie w czasie aleslęcznego kursu zorganizowanego z inicjatyw y Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego dla kierowników oddziałów in fo ra a c ji naukowej b ib lio te k szkół wyższych - poświęcono zagadnieniu szkolenia studentów w zakresie in fo ra a cji naukowej dwa re fe ra ty, w których o.in. przedstawiono wyniki wspoanianaj ankiety Ministerstwa oraz oaówlono probleaatykę szkolenia,ze szczególnya uwzględnienlea doświadczeń w tya zakresie b ib lio te k AGH oraz Akadeall Ekonoaicznej w Krakowie. Wysunięto tezy do dyskusji dotyczęce zagadnień: 1/ ilo ś c i godzin przeznaczonych na szkolenie, 2/ ustalania kadry prowadzęcej szkolenie, 137

3 3/ uzgodnienia roku studlóa na którya ea ono być prowadzona, 4/ prawnego uregulowania peneua dydaktycznego dla b ib lio tekarzy, 5/ Jednolitego prograau w zakresie wykładów oraz ćwiczeń dostosowanych do potrzeb 1 kierunku studiów danej grupy studentów. Po dyskusji wyłoniono zespół, złołony z przedstawiciel i czterech typów bibliotek - uniwersyteckiej, technicznej, ro ln ic ze j 1 ekononicznej. który a la ł opracować projekt ujednoliconego programu wykładów 1 ćwiczeń. Przygotowany projekt przedłożono Państwowej Radzie B ib lio te czn e j. Ponownie eprawę szkolenie zajęto się w roku 197Q, kiedy to Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego przesłało bibliotekom głównym szkól wyższych do zaopiniowania projekt jednolitego programu. Ouż w następnym roku 1971 program został rozesłany rektorom poszczególnych uczelni z zaleceniem wprowadzenia go w ży c ie. Należy wspomnieć, że podstawy prawne szkolenia studentów zawarte eę w Uchwale Rady Ministrów 160/63 z dnia 25 IV 1963 r. w sprawie planu d zia ła ln o ści w zakresie Inform acji naukowej w la tach oraz w przepisie paragrafu 15 Uchwały nr 35/71 Rady Ministrów z dnia 12 I I 1971 r., gdzie wyraźnie nadmienia s ię, że szkolenie studentów Jest konieczne 1 powinno być wprowadzone do programów. Niezależnie od postanowień regulujęcych szkolenie w zakro" S ie Inform acji naukowej, szereg bibliotek szkół wyższych, jak Już wspomniano, prowadziło zajęcia dla studentów z własnej 1 -- nicjatyw y. Bogate doświadczenia uzyskała w tym zakresie również Biblioteka Główne Akademii Górniczo-Hutniczej prowadzęc wykłady i ćwiczenia dla studentów z zakreeu In fo rn s c ji od prawie piętnastu la t /od roku akad. 1961/196^. Poczętkowo, z 1- nicjatywy pracowników naukowych, zajęcia prowadzono na Jednym tylko Wydziale Ceramicznym. Z czaeem objęto nimi niektóre specja ln o ści Wydziału Geologiczno-Poszukiwawczego, a także Wydziału Elektrotechniki Górniczej 1 H utniczej. Realizujęc Zarzędzenle M inistra Nauki,Szkolnictwa Wyższego 1 Techniki z roku 1971 rozszerzono szkolenie studentów IV i V la t studiów na 138

4 daleze wydziały U cze ln i. Majęc podatawy prawne, niektóre z wydziałów wprowadziły zajęcia z inform acji Jako obowięzkowe z wpiaea do Indekeu, niektóre zaś wydziały tłumeczęc się przecię±enies programów studiów wprowadziły Je Jako zajęcia nadobowięzkowe. Ilo ść godzin w stosunku do zalecanych przez M inisterstwo została w uzgodnieniu z prorektorem do spraw nauczania zredukowana z 12 do 6. ze względu na brak kadry 1 trudności lo kalowe b ib lio te k i. Warunkiem prawidłowego prowadzenia zajęć je st bowiem bliskość warsztatu informacyjnego, a zatem najkorzystniejszym mlsjscea ich przeprowadzania Jest czyte ln ia Oddziału Inform acji Naukowej. Oednakle zajmowanie c zy te ln i powoduje utrudnianie dostępu do materiałów informacyjnych tym ulytkownikom. którzy ch cie lib y z nich korzystać na blelęco. W Bibliotece Głównej AGH, majęcej w porównaniu z innymi bibliotekami uczelnianymi mniejsze trudności lokalowe, problem ten rozwlęzano dopiero w ostatnich latach d zię k i otwarciu drug ie j c zyte ln i obok Oddziału Inform acji Naukowej. Zajęcia z zakresu inform acji były prowadzone od poczętku przez pracowników Oddziału Inform acji Naukowej, a sporadycznie równie! przez pracowników naukowych Instytutów, jednakie w oparciu o warsztat informacyjny Oddziału. Z długoletnich dośwladczeó wynika, że z punktu widzenia dydaktycznego najkorzystniejsze Jest prowadzenie omawianych zajęć przy współpracy pracowników b ib lio te k i z pracownikami instytutów uczelnianych. B ib lio te k arz wprowadza wówczas młodzie! w zagadnienia inform acji naukowej oraz metodykę poszukiwań b ib lio g raficzn ych llu s tru ję c zajęcia materiałami informacyjnymi dobranymi pod kętem specjalności studentów; pracownik naukowy zaś - najczęściej opiekun danej grupy studentów - czuwa nad merytorycznę stronę poszukiwań lite r a tu r y. Nowę formę szkolenia wprowadzono w roku akademickim 1973/ 1974 na specjalnościach elektronika i informatyka Wydziału E - lektrotechnlki Górniczej 1 Hutniczej w AGH. Sę to mienowicie zajęcia z zakresu inform acji naukowej, obejmujęce 30 godzin wykładów i 15 godzin ćwiczeń w drugim semestrze I roku studiów. Zostały one wprowadzono z inicja tyw y dziekana wydziału dla tych specjalności, dis których opracowano program zwlększajęcy samodzielność studiowania. Program zaproponowany przez Ozleka- 139

5 net B le ł charakter reoovfy i dawał pałnę swobodę Jego wykonania. Program szczegółow y n a to a la s t z o s t a ł opracowany p rz e z trzyosobo* wy zespół Oddziału In fo ra a c jl Naukowej. Zajęcie od poczętku aa- Ję charakter obowlęzkowy i sę zaliczane w indeksie z ocenę. Progrew szczegółowy opracowany 1.reallzoweny przed cztero* na la ty obejmował następujęce zagadnienia i I. Rola 1 znaczenie in fo ra a c jl naukowej. Miejsce info ra a cjl wśród Innych nauk. Terninologia in fo ra a c jl naukowej Z. Organizacja in fo ra a c jl naukowej w Polsce 1 za granicę 3. Teoretyczne probleny k la s y fik a c ji. Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna Jeko Język wyszukiwania In fo ra a c jl 4. Budowa Języka deekryptorowego. Tezaurus - no2llwoścl atoso* wanle tego Języka w aystemach opartych o EMC 5. Wydawnictwa Inforaacyjne c z. I /inform atory rózne. encyklopedie ogólne 1 specjalne, słowniki rzeczowe i Językowe, kartoteka dokumentacyjna CINTE/ 6. Wydawnictwa in fo ra a c y jn e c z. I I / b ib lio g r a f ia blezęce a n a lity c z n e, czasopisma/ 7. Normy, patenty 1 lite ra tu ra firnowa - znaczenie tych źródeł inform acji dla rozwoju nauki 1 techniki 8. Sposób re je s tra c ji lite ra tu ry - opis dokumentacyjny 1 b ib lio g raficzny. Podstawowe normy polskie dotyczęce tych opisów 9. Dokumenty wtórne - ich powstawanie. M lk ro flln, kserokopia, mikrokarta i nlkrofisza 1 ich znaczenie w rozpowszechnianiu inform acji naukowej 10. Mała mechanizacja - karty obrzeźnle perforowane - tworzenie kartotek podręcznych do pracy naukowej I I, EMC - zastosowanie w inform acji naukowej. Budowa systemu in fo rmacyjno-wyszukiwawczego w oparciu o EMC 12. Wybrane zagadnienia technologii pracy umysłowej 13. Wybrane zagadnienia edytorstwa 1 4. Biblioteka w aystemle in fo rm a cji,ze szczególnym uwzględnieniem dzla ła ln o ó cl 1 możliwości korzystania z usług B ib lio teki Głównej AGH /4 godz./ Ćwiczenia obejmowały następujące teaaty; 1. Poszukiwania w encyklopediach, słownikach rzeczowych i Językowych 140

6 2. Wyszukiwani* toaetów w tablicach UKD 1 nadania la odpowiednich syaboli tej k la s y fik a c ji 3. Analizowania tekstu artykułu z czaeopiema naukowego, kondensacja tre ś c i, nadanie syabolu UKO oraz charakterystyki wyszukiwawczej w oparciu o słowa kluczowe 4. Poszukiwania w kartotece dokuoentacyjnej CINTE 5. Poszukiwania w RsferatlvnyiD Żurnale". Szczególnie w seriach "Elektronika 1 JeJ zastosowanie" oraz "Autonatyka, Teleeechanlka 1 Technika obliczeniowa" 6. Poszukiwania lite ra tu ry w "E le c tric a l and Electronics Abstracts", "Coaputer and Control Abstracts" oraz "Computer Abstracts". W oparciu o wymieniona w pkt. 4,5,6 wydawnictwa informacyjne studenci sporządzali zestawienia biblio graficzne lite ra tu ry na podane, indywidualne tematy. 3u2 po pierwszym roku przeprowadzania zajęć okazało się konieczne wprowadzenia do programu pewnych zmian. Trzeba było przede wszystkim przenieść na teren B ib lio te k i te wykłady, w czasie których omawiano wydawnictwa informacyjne, nawet kosztem ograniczenia ilo ś c i wykładów, gdyz prowadzenie ich bez możliw o ści Ilustrowania wypowiedzi odpowiednimi materiałami mijało się z celem. W następnych latach pominięto takze szereg wykładów lub ograniczono Je do niezbędnych inform a cji. Jak np. organizację inform acji w Polsce i za granicę podano JuZ t^lko w ogólnych zarysach,ze szczególnym uwzględnieniem tych ośrodków. które zajmuję się problematykę e le k tro n ik i i inform atyki. Po wprowadzeniu zmian program przedstawia się następujęco: 1. Rozw ój in f o rm a c ji naukowej w ś w ie c le w spółczesnym. M ie js ce in fo rm a c ji naukowej wśród innych nauk. T e rm in o lo g ia in f o r m a c ji naukowej 2. Problematyka teoretyczna k la s y fik a c ji dokumentów. Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna Jako Język wyszukiwania informac j i. Zastosowanie UKD w B ibliotece Głównej AGH 3. 3ęzyk deekryptorowy - budowa tezaurusa - możliwości stosowania w zautomatyzowanych systemach wyszukiwania inform acji 4. Organizacja inform acji w Polsce i na świacie. Systemy in formacyjne UNISIST. MSINT, SINTO 141

7 System informacyjny z zakresu elektrotechniki. Informatyki, automatyki i fiz y k i ZNSPEC oraz przykład budowy systemu In - formacyjno-wyszuklwawczego na przykładzie systenu IBM 6. Normy, patenty 1 lite ra tu ra firmowa Jako źródła inform acji 7. Biblioteka Jako system inform acji - ze azczególnym uwzględnieniem działa ln o ści 1 usług B ib lio te k i Głównej AGH 8. Problemy automatyzacji b ib lio te k - na przykładzie B ib lio te ki AGH, b ib lio te k i Technlsche U nlversitat w Dreźnie oraz bib lio te k angielskich /ze szczególnym uwypukleniem systemów udostępniania/. Pozostałe godziny poświęcono na wykłady w mniejszych grupach z pokazem wydewnlctw informacyjnych oraz ich omówieniem. W ramach ćwiczeń wprowadzono poszukiwania w katalogu alfabetycznym i rzeczowym według UKO,ze zwróceniem uwagi na powiężenie obydwu katalogów orez poszukiwania w katalogu czasopism B ib lio te k i Głównej oraz w katalogach centralnych czasopism. Po czterech latach r e a liz a c ji programu, przeprowadzono badania ankietowe studentów w celu zorientowania się w recepcji przekazywanej problematyki. Krótkę ankietę rozprowadzono wśród studentów IV roku. którzy m ieli pisać pracę magisterskę oraz wśród studentów I roku tuź po ukończeniu zajęć z zakresu in fo r macji. A n k i e t a zawierała następujęce pytanie; 1. Czy Pan/i/ uweza. źe wykłady z inform acji 1 dokumentacji nau* kowej a/ rozsze rzyły ogólnie horyzonty wiedzy b/ u ła tw iły samodzielne studiowanie dzięki znajomości encyklopedii, słowników, czasopism, b ib lio g ra f ii biaźęcych /abstraktów/ С / w dotychczasowym toku studiów nie zauwaźyłem/am/ ich przydatności 2, Czy przed rozpoczęciem studiów na AGH ałyszał/a/ Pan/i/ o metodach poszukiwania inform acji naukowej i technicznej tak nie / je ś li tak proszę podać g d z ie? /

8 3. Czy ocenia Рвл/ i/, ±e tematyka wykładów 1 ćwiczeń była właściwie dobrana tak nie 4, Czy Pan/l/ ma Jakieś własne uwagi lub propozycje dotyczące tematyki lub toku prowadzonych za ję ć? Wśród studentów IV roku, z których przeszkolono 60 osób. na rozdanych 30 ankiet uzyskano 20 odpowiedzi. Na pytanie plerwęze w punkcie a/ odpowiedzi twierdzących było 6 w punkcie b/ odpowiedzi twlerdzęcych było 15 w punkcie с/ odpowiedzi twlerdzęcych było 4 /przy czym naleły zaznaczyć, le niektóry studenci podkreślali więcej n iż Jednę odpowiedź/. Na pytanie drugie dotyczące wcześniejszego zetknięcia się z problematykę Inform acji naukowej - większość odpowiedzi było negatywna. Natomiast 5 osób s tw ie rd ziło, że słyszało o "in te podajęc Jako źró d ło; 2 osoby - liceum 1 to lekcje Języka polskiego, 2 osoby - b ib lio te k i, a 1 nie podała źródła. Na pytanie trze cie dotyczęca oceny tematyki prowadzonych zajęć - 17 osób dało odpowiedzi pozytywne. Kilku studentów w odpowiedzi na pytanie 4 ankiety uznało za celowe ograniczenie wykładów na rzecz ćwiczeń, uzasadniajęc to korzyściami, Jakie uzyskiwali w trakcie zajęć praktycznych; podkreślali także dobre 1 metodyczne prowadzenie szkolenia. Studenci I roku, których przeszkolono /w roku akad.1975/ 1976/ z otrzymanych 90 ankiet w yp e łn ili Na pytanie pierwsze w punkcie a/ wypowiedzi pozytywnych było 20 w punkcie b/ wypowiedzi pozytywnych było 40 w punkcie С / wypowiedzi pozytywnych było 17 /przy czym podobnie Jak studenci IV roku, niektórzy podkreślali więcej n iż Jednę odpowiedź/. Na pytanie drugie dotyczęce wcześniejszego zetknięcia się z problematykę Inform acji - 53 studentów odpowiedziało negatywnie. 3 studentów podało Jako źródło - liceum, 3 - czasopisma np."prob-' lemy*, 2 - b ib lio te k i, 3 - nie podało źró d ła. Na pytanie trzecie dotyczęce dobrania odpowiedniej tematyki zajęć 53 studentów odpowiedziało pozytywnie, natomiast 1 odpowiedź brzmiała - raczej tak, 3 wypowiedzi - tak 1 n ie, 1 - ćw icze- 143

9 nie - tak, wykłady - n ie, oraz 1 - negatywna bez bllłszych wyjeónleń. Uwagi studentów, nieraz dość nawet obszerne, dotyczyły ograniczenia wykładów 1 powiązania cwlczeó z problenatyks In nych zajęć prowadzonych równolegle na u cze ln i, aołllwość ustalenia haseł 1 teaatów do wyszukiwania w czasie ćwiczeń przez sanych studentów, zwiększenia Ilo ś c i ćwlcze^j przy równoczeenya zwnlsjszaniu liczebności grup studenckich,ze względu na ła t wiejszy dostęp do aateriałów inforaacyjnyeh. Studenci podkreśl a l i również dobre prowadzenia zajęć. Podsuaowujęc aożna stw ie rdzić, żs prowadzone szkolenie o- slęgnęło zaalerzony c e l, a lanowlcle poaoc studsntoa w asaodzielnye studiowaniu. O eżsli poczętkowo wydawało się, że wprowadzenie szkolenia w zakrsals info rw a cjl naukowej na I roku studiów Jest zbyt wczesne, przekonano s ię. że zajęcia 'z b llż a - Ję studentów do B ib lio te k i, a przede wszystkla do Oddziału I n - fo ra a cjl Naukowej, w którya czuję się swobodnie i wiedzę czego mogę tam poszukiwać. Uwagi studentów co do ograniczenia godzin wykładów na rzecz ćwiczeń odzwlercledlaję chyba pewnę ogólnę tendencję przeżycia się formy w kładu Jako takiego, a zwiększenia zainteresowania zajęciam i typu konwersatoria, semlnarxa i Ćwiczenia, wymagejęcych co prawda od słuchaczy większej aktywności, ale tym samym mniej "nudnych. Wychowawcy studentów ze strony Instytutu uważaję, że zajęcia pozytywnie wpływaję na rozwój intelektualny studentów, a więc tym samym spełnla- Ję swój c e l. L i t r a t u г 1. KŁOSSOWSKl A. Działalność bib liote k szkół wyższych resortu oświaty i szkolnictwa wyższego w XXV-leclu Polski Ludowej. Warszawa: PWN a. Ser. Sprawy Biblioteczne z KŁOSSOWSKI A., ROSE E. Informacja naukowe w uczelniach podległych Ministerstwu Oświaty i Szkolnictwa Wyższego. "B iule tyn OOIIN.PAN" 1967 nr 1/10/. 144

10 3. KRYGIER В. Działalność dokunantacyjno-lnfornacyjna w b ib lio tekach głównych politechnik 1 Akadeeil Górniczo-H utniczej. "Zagadnienia Inform acji Naukowej" 1972 nr 2/21/ 4. MARCHLEWSKA. KLOSSOWSKl A.«PIETRZAK A. Szkolenie kadr dla krajowego systemu Inte oraz użytkowników Inform acji. Cz. 2. WarszawaI CIINTE PINDLOWA W. Z doświadczeń szkolenia użytkowników Inform acji naukowej, "B ib lio teka rz" 1967 nr ŻMIGRODZKI Z. Uwagi na temat Inform acji naukowej w wyzszych szkołach technicznych, "Biuletyn ODllN PAN" 1969 nr 1/12/, 145