Transkrypt

1 SPIS TRESCI WSTĘP CZĘŚĆ PIERWSZA. DROGA DO TRONU Rodowód 33 Kochana babunia i jej wnuk 53 III "Silne pragnienie" carewicza 69 IV Ślub Aleksandra i Luizy- Elżbiety Aleksiejewny 78 V Salonowi buntownicy 88 VI Ojciec i syn 107 VII Spiski i spiskowcy 122 VTII Morderstwo w zamku Michajłowskim 136 CZĘŚĆ DRUGA. DEKADA REFORM l WOJEN IX Początek panowania Aleksandra 155 X Koronacja 172 XI Buldogi Temidy. Pierwszy etap reform 181 XII Romans cesarza 198 XIII Lata nadziei 210 XIV Ekspansja na Południu 217 XV Ekspansja na Północy 227 XVI Sojusznicy i wrogowie 236 XVII Alkowa i polityka 252 XVIII Nowe projekty zmian ustrojowych. Drugi etap reform 270 XIX Wojna na tajnym froncie 282 XX.,Burza gromowa roku dwunastego" 299 XXI Smutek rosyjskiego lata 311 XXII Upadek Trzeciego Rzymu 323 XXIII AJeksander zwycięzca 332

2 CZĘSĆ TRZECIA. OD PARYŻA DO TAGANROGU XXIV Ostatni pojedynek gigantów 357 XXV Vivele grand Alexandre! 369 XXVI Targowisko mitości 391 XXVII Bal u Mellernicha 403 XXVIII Biały Aniol 416 XXIX Zwycięstwo rozsądku 431 XXX Neoliberalizm. Trzeci etap reform 442 XXXI Masoneria. Konspiracja. Intrygi 460 XXXII Kryzys dynastyczny 478 XXXIll Ostatnia podróż 490 ADDENDA. CESARSKA TAJEMNICA 505 Tablica genealogiczna. Rodzina Aleksandra I Pawłowicza s 16 Przypisy 517 Bibliografia 588 Źródła ilustracji 614 Indeks nazwisk 615

3 akg- images/ BE& W: s. 80 HERITAGEIMAGES/BE&W: s. 41, 207, 278 GRANCER COLLECTION/BEW: s. 147, 411 EAST NEWS: s. 45, 396 RJA NOVOSTI!EAST NEWS: s. 487 Biblioteka Narodowa: s. 98, 113, 247,301,351,433,451,471 Library of Congress: s. 376 Muzeum Ermitaż, Petersburg: s. 70, 95, 297, 446 Muzeum w Irkucku: s. 192 Rijksmuseum: s. 36 Windsar Castle. Royal Collection: s. 387 Univesitat Thbingen: s. 421 Wikirnedia Commons: s. 66 Zbiory autora: s. 43, 51, 57, 61, 62, 91, 150, 156, 164, 179, , 264, 286, 317, ,340, 372, 499, 511 Ilustracje zaczerpnięte z publikacji: S. Akenazy, Szkice i po11rety, Warszawa 1937: s. 454 A.G. BMickner, Jstorija JłJwla /, Moskwa 2004: s. 117, 495 N.K. Szylder, lmpieratoraleksandr f. Jego żizn' i carstwowanije, Moskwa 2008: s. 62, 380, Wydawnictwo dolożylo wszelkich starań w celu odnalezienia właścicieli praw autorskich do wszystkich ilustracji umieszczonych w książce, nie zawsze było to możliwe. 'JYm osobom i instytucjom chcielibyśmy jednak podziękować za zamieszczenie t,vch ulworów w naszej publikacji.

4 INDEKS NAZWISK.'\be\1.98 Archangielski Aleksander 24 Achszarunow Dvmilr l. 26 d'armand de Vitrolles Eugene PranlfOis Adadurow Ale~iei P. 82 Augusle362,363 1\ranasij, arcybiskup 508 Armfeldt Guslaw Moritz 280 Agramakow Aleksandr W. 142, 143, 145, Arynghazy Askenozy Szymon 15 Alber\A.327 Atatilrk Kerna\ Mustafa 222 Aleksander 11 Nikolajewicz Romanow, AuersperyGabriella400 carrosji 510 Aleksander Macedoński (Wielki), król Awgustin (Augustyn, Aleksiej WasiljewiczWinogradski)Jll,J85 Ma~.:edonii Aleksandra Fiodorowna (Charlotta Kato- Baden-Durlach, dynastia 73 lina, Chariotła Pruska) 269, 456 Bacleni Marcin 438 AleLsandra Pawłowna Romanow, siostra Bagralian jekatierina Pawłowna (z domu Aleksandra l Romanowa 106, 393 Litta)201, Aleksiej Fiedotow. kapłan 498 Bagralion Piolr L , 224, 288, Aldanow Mark, własc. Marek Aleksan- 310,314, drowiczla.ndau Amwros1j (Ambroży Podobiedow). metropolita 174 Andrzeykowiczowa-Butowt Katarzyna 27-ł Anna Fiodorowna, żona Konstanego Pawłowicza Romanowa 199, 483 Anna Iwanowna Romanow, córka lwana V Aleksiejewicza Romanowa 37 Anna Leopoldowna (Elżbieta Katarzyna Krystyna von Meck.lenburg-Scbwerin) 37,42 Anna Pawłowna Romanow, siostra Aleksandra l Romanowa 268, 376, 493 Bagralionowie. ród 17 Bagratydzi.dynastia2t Balaszow Aleksandr D. 280, 300, 305, Anna Pielrowna Romanow, matka Pio- Bencendorff Chtistofor Ch. 90 tra lll Romanowa 36 Benkendorff (Rigeman von Lowenstern) Apraksin Sliepan F. 483 Zofia jelizawieta (Zofia Iwanowna) 56 Arakczejew Aleksiej A. 15, 102, 111, BenkendorffAleksander469, , 119, , 197, 263,286,300, Benkendorff jobano Mikaelliwan lwa- 304, 306, , 340, 352, 386, nowicz) ,464,467,468,488,493,497, Bennigsen Leontij L. (Lewio August 501,503,507 Teofil) 141, , 149, , Arakzejewowie, ród , 257,274,287, 303,316,350, BałazinWaldemar24 Barcłay de Tolly Michaił B. 235, 287, 269, 291, 292, 294, 296, 300, ,316,352,366 Sarialinski Władimir W. 23, 512 BartoszewiczJulian5 BatienkowGawriil S.276, 261 Batiuszkow Konstanty N. 331, 381, 389 BazylowLudwik24 Beethoven Ludwik van 398

5 Bergo.sse Nicolas 419 Berry Charles Perdinand Bieckilwanl. 36 Bieslużew Riumin Aleksiej P. 37 Biezborodko Aleksandr A. 28, 86, 102, , Bieżvn Leonid 24 Biom OUo 231 Bludowow Dmilrij N. 16 Bobrinska, hrabina 204 Bobrioski Aleksiej G. 60 Bock Timotheus Eberhard von 355 Bogdanowicz Modesl I Charbot G. 286 Bogusławski Wojciech 28, 490 Bolesław Chrobry, król Polski 432 Bonaparte (Buonaparte) Napoleon, zob. Napoleon l Bonaparle Bonaparte (de Beauharnais) Hortensja 383 Bonaparte józefina 266, 268, 383 Bonneuil Michelle de Borghese Paulina 273 Borowikawski W. 164 Borozdin Michaił M. 149 Butowicz Aleklliej P. 479 Buturlin Dymitr 23 Buxhoeveden (Buksgewden, Buksgiewdienj Fryderyk Wilhelm (Fiodor Piodorowicz) von ,232 Byron George Gordon 15 Carracci Annibale 440 Casllereagh Robert Henry Stewart Caulaincourt Armand Augustin Louis de , Chaleaubriand Fran~ois Rene de 416 Chevalier Henriette 129, 135, 146, 163 Chodkiewiczowie, ród 479 Choiseul Gouffier Zofia WiktoMa z Tvzenhauzów (Sophie de) Choloniewscy, ród 479 Chopin Fryderyk 451 Chowaoski Andriej 82 ChromowSiemion F. 508, 510, 512 Chromowa 509 Clarence William. zob. Jerzy IV Hano- Bourbon Conde. Louis Anloine Henri werski de, duc d'enghien 245 Corberon de Bourree Marie Daniel -14 Bourdon HummeJ de 202 Cycjanow Paweł D Braniccy. ród 479 Czaadajew Piotr J. 390 Branicka Aleksandra Wasiljewna (z do- Czajkowski Piotr l. 27 mu Engelhard) 74, 63, 180 Czartoryscy. ród Branicki Franciszek Ksawery 75 Czartoryska Izabela ,432 Branicki Ksawery Korczak 449, 450 Czartoryska Zofia, z domu Uszakowa Branicki Władysław Grzegorz 275, Braunschweig-WolfenbUttel Antoni Czarloryska-Wirtemberska Maria 250 Ulryk von 37 Czartoryski Adam Jerzy 16, Briknier (BrUckner) Aleksander G. 22, 100, , 183, , Bronikawski Mikołaj , Brummer Ollo von Budberg (Eberhard) Andriej J. 89, , 303, Budberg Andriej (Gothard) J Burbonowie. dynastia 138, 362, Czarloryski Konstanty 97, 114 Burowski Andriej M. 26 Czeczot jan 470 Buszkaw Aleksandr A. 26 Czarnyszew Aleksander l. 273, Butieniew Apolinarij P. 160 Czetwerlyńscy. ród 203 INDEKS NAZWISK -616.

6 Czetwertyflaka-Świalopelk Janina 208 Cziczagow Paweł W. 193,230,287,288, 336 oahling H.A. 241 Dalberg Eromerich Joseph von 374 Daszkow Dmilrij W. 18 Daszkowa )ekalierina Romanow 39, ,60,160 DaweG.95, Dawydow Denis W. 341 Dąbrowski Jan Henryk 167,338 Dierżawin Gawriił R. 55, 81, 134, ,163, ,206,402 Dmilrijewlwanl.456 Dmowski Roman 355 Dolgoruki PioltP. 250,252 Dołgorukowa Warwara (Barbara) 202 Drucki-LubeckiFranciszekKsawery244, 274 DubrowinNikolajF.23 Duhamel Georges S Durne Geraud Christophe Michelt75 Dybiczlwanl ,500 DzierZanowska Helena Weronika 246, 452 DzieriyńskiFeliksE. 513 Dziewanawski Marian Kamil 24 Edling (Sturdza) Aleksandra Skarłatowoa285 Edmund Józef Tadeusz Aleksander, syn Aleksandra l Romanowa z Sulistrowską 304 Ejdelman Natan 24 Bmanuel. ayn Alabandra l Romanawa i Naryazkiny209 Engelhardl {Branicka) Aleklandra 180 ErlksenV. 36 Ernest Ludwik, księżę He88en-Dann stadl46 EsterbazyMaria Filaret, arcybiskup 484 Fiodorow Jurodiwy Nikita (Nikituszka) 443 Fonwizin Denis L 55 FarszOlga D. 28 Folij (Focjusz, Piolr Nikiticz Spasski), mnich ,473,497,501 Franciszek I. cesarz Austrii 294, ,396,460 Franciszek II (l) Habsburg, cesarz Auslrii348,357,425 Franciszekll,cesarzAustrii Fryderyk August I. król Saksonii 350 Fryderyk Eugeniusz Wirtemberski, książęwirtemberski53 Fryderyk Henryk Ludwik Hohenzollern (Henryk Pruski)46 Fryderyk I Wilhelm, król Wirtembergii 366 Fryderyk II Wielki Hohenzollern, król Prus 33, 36, 38, 40, 46-48, 50, 54, 179,251 Fryderyk VI. króldanii 232 Fryderyk Wilhelm III Pruski, król Prus 139,238,240, ,256,261, 269, 345, , 377, 396, 425, 427,428,503 Elżbieta Uelizawieta) Aleksiejewna Ro- Fryderyka Charlotta Wilhelmina, zob. manow (Ludwika Badeńska), cesa- Aleksandra Fiodorowna Romanow rzowarosji 19, 73-87, 9CI-93, 97, 105, Fryderyka Dorota Badeńska, królowa 108,126,127,129,130, ,148, Szwecji 73, 75,84 161, ,177,180, , ,242,246, 247,263,264, GagarinPaweiG , 285, 330, 388, 389, 398, 400, Gawriił, metropolita t 10, , , ,450, 455, Geiger A , 479, , 494, , 500 Gerard F. 254 Elżbieta l Pietrowna Romanow, caryca Gessner Salomon 64 Rosji 33-36, 38-40,42, 55, 56, 79, 124 Giżycki Bartłomiej 480 INDEKS NAZWISK

7 LilinkaFiodorN.476 Iwan IV Groźny, car Rosji 118 Glinka Piotr N. 308 Iwan V Aleksiajewicz Romanow, car Goleniszczew-Kutuzow Michaił l. 25, Rosji 37 26,225,253, ,300,308, Iwan VI Antonowiu Romanow, car Rosji37,42, ,335, ,507 Golicyn Aleksandr N. 15, 82,315,389. Iwanow Andriej l , ,485,494 Golicyn Aleksandr N Jablonowscy. ród479 Golicyn Dmilrij W. 371 JakuszkinlwanD.453 Golicyn Michaił M. 94 JaszwiiWładimirM.160 Golicyn Siergiej F Jefrem,palriarchagruziński32ti Golicynowie. ród 17 Jekalierina Pawłowna Romanow 140 Gołowin Nikołaj N. 82, 130 JermołowAleksiejP.373 Gołowina (Gołicyna) Warwara Nikolajawna 19, ,84,92,215,366 JerzyiVHanowerski.kró1Anglii385 Jermołowowie, ród 17 Gorczakow Aleksiej I. 442 Joann.mnich508 GrassiJ.207 Józef II Habsburg, cesarzaustrii 54 GrieczNikołajl.21 )uliuszcezar(gaiusluliuscaesart 389 Grimm Friedrich Melchior , 75,80 Kamieński NikołaJ M. 224 GruberGabriel Erhard Nepomucen 136, Kankrin Igor F Kankrin Jegor F. 450 Grudzińska Joanna 463 Kapodistrias Joanis 457,458 Grunwald Gonstanlin de 24 Karamzin Jekatierina 202 Grzegorz V, właśc. Bruno z Karynlii, pa- Karamzin Nikołaj M , pież ,444, Gurjew Dmitrij A. 358 Karol (Karl) Urlyk Piotr Fiodorowicz. Guslaw III. król Szwecji 50 zob. Piotr III Fiodorowicz Romanow Guslaw IV Adolf. król Szwecji 85, 106, Karoli Wielki, cesarz rzymski 3ii. 3i8 228, Karol LudwikBadeński 73 Karol XIII. król Szwecji 235 Habsburgowie. dynastia 353 Karolica Fryderyka Badeńska. siostra Elżbiety Aleksiejewny Romanow. kró Hardenberg Karl August 240 HasselD.340 lowa Bawarii401 Haydn Joseph 71 Katarzyna 11 Wielka. caryca Rosji 7. 23, HercenAleksanderl.l4 28, 33-36, Hessen-Darmstadt Amalia Fryderyka ,114,115,118.t23.1 U, Hessen-Darmstadt, dynastia ,148, , Holstein-Gottrop Karol Fryderyk von ,204, Hohenzollernowie. dynastia ,347,369,371, Holstein-Gollorp. dynastia 16, 33, 39. Katar.~:yna Pawłowna Romanow. siostra 106,230 Aleksandra l Romanowa Howard John ,272,280,296, , ,385,386,393, ,428 lpsilanli Aleksandr (lpsilantis Alek- Kiwszenko A.D. 372 sandros) 208, 457 IGzewetter Aleksandar 23 INDEKSNA2WISK -618-

8 Kluczewski Wasilij O. 14 Le Harpe łi\'śdarlc C~aar de (La Arp, [.a. Koczubej Pawel 300 garp)63-68, 70, 72, 77, 81, 89, 103- Koczubej Wiktor P , 167, 165, 105,113,120, ,166,167,185, , , 189, 190, ,407,428,458 Koczubejowie, ród 17 Lampi L.B. 156 Kołaczkawski Kłemans 10 LanzdodMalwiajl.384 Konstant)' Pawłowicz Romanow 59, 61, Lawrence L , , 139, 140, 149, 155. l.ejeunel. F , ,289, l.eppich Franz , 328, , 399, 409, 433. l.evyartur , ,492,493. Lewicka Soria ,501 Lewicki Michaił l. 481 Kornilaw Piotr J. 352 Liechtenstein Jobann von 374 Kostomarow Nikołaj l. 23 Liechtenstein Leopoldyna 400 Koszelaw Rodion 419 Lieven Charlotta Karłowna 127 Kościuszko Tadeusz , Ligne Charles Joseph de ,490 LincolnAbraham 153 Kotzebue Fryderyk Ferdynand von 426 Linde Samuel Boguslaw 491 Kozłowski Józer A. 180 Liniew Iwan Kozodawlew Osip P. 461 Lipiński Tymateusz 503 Krasiński Wincenty 382 LiUa Giulio Renato (Julij Pompiajewicz) Krasiński Zygmunt Krasno\\' Piotr N. 27 LubomirskaHelena201 Krieczetowfiodor\\' 168 Lubomirska Izabela z Czartoryskich 397 Kropiński Konstanty 250 Lubomirski Henryk 397 Kropiński Ludwik 246 Lubomirski Konstanty 309 Krudener Barbara, zob. Vietinghoff von Ludwik XVI, król Francji 77, 96, 378 KriidenerBarbara Julia Ludwik XVIll, król Francji , KriigerP Kucharzewski Jan 14 Luiza Ludwika Maria Augusta, zob. Elżbieta (Jelizawieta) Aleksiejewna Ro- Kukie1Marian26 Kulniew Jakow P 236 Kulakaw l. 499 Luiza (Ludwika) Pruska, królowa Prus Kurakin Aleksiej B. 127,140, 188,272 ka 24Q ,261,265,266,269 Kurakin Stiepan B. 103 Kurakinowie, ród 127 Lobanow-Rostowski Dmitrij l. 260 Kurpiński Karol 28, 491 Lepuchin Iwan W. 115 Kurzewski Józef Henryk 21 Lepuchin Piotr W. 126 Kuszelew Jegor A. 473 topuchina Anna Pietrowna 120, 126, Kutajsow Iwan P. 125, 127,129, ,140, 144 Kulajsow PawelL 125, 141, 163, 217 topuchina Jekatierina 120 Kutuzow, zob. Goleniszczew-Kutuzow Lopuchinowie, ród Michaił l. Lubieński Tomasz Andrzej Adam 355 Kuźmicz (Koz'micz) Fiodor (domniema Łukasiński Walerian , 493 ny car Aleksander I Pawłowicz Roma- Łunaczarski Anatolij W. 513 now) 508, INDEKS NAZWISK -61Q

9 Magnicki Michaił L. 279, 469 MaistreJoaephde281, 460 Makary (Michail Nikolajewicz Iwanow) 480 Mikołaj Romanow, bląźę 23 Milton John 116 Miloradowicz Michaił A , 320, 346,347,500 Maksimowl.tSO Mochnacki Maurycy 438 Maksymilian Józef l, król Bawarii 351 Mołczanow Piotr S. 442 Malinowski Wa.silij F. 429 Mordwinow Nikołaj S , 193, Mamonow Matwiej A. 308, ,279 Maria Fiodorowna Romanow, żona Paw- Mosnierj.L.91 la l Romanowa 46-53, 55, 58, , Mozart Wolfgang Amadeusz 71 85,86,90,92,110,118,126, , Mural Joachim, król Neapolu , 141, , 161, 162. Murawjow Aleksandr N , 166, 174, 183, 198,208, 210,249, Murawjow Michaił N. 68, , , 384, 388, 451, Musin-Puszkin Walentin P ,456,488, D-502 Mustafa Pasza. zob. AtatO:rk KernaJ Mustafa Maria Pawłowna Romanow, siostra Aleksandra l Romanowa 198, 393 MarkowArkadijl.215,216,347 Napoleon l Bonaparte, cesarz Francuzów5,8.11,t2,16,25,27,129,130, Marks Karol15, 153 Marmont Augusle FredEiric Louis Viesse 136,138,150, ,175,211. de , 218, 219, MassieRobert Kinloch , Masson Charles Karlt , McConnell Allen , 270, , Medoks Roman M., pseud. Sokownin , 292, 295, , , , D- Metternich-Winneburg Klemens Wenzel , ,358,360. Nepomuk Lothar von 16, 250, 358, , , , 365, 370, 388, 395, 398, 399, , 41D , , , 427, 415, , ,-o167, ,466,480 Narbonne-Lata Louis de 292 MeyerAntoni436 Naryszkin Dmilrij L Michajłowicz Mikołaj 512 Narvszkina Maria Antonina (z domu Michajłowski-Daniłewski Aleksander 23 Czetwertytiska-Świalopełk) , Michał (Michaił) Pawłowicz Romanow 242,263, , ,384,456,485,486,488,497 Naryszkinowie205 Michelsonlwan1.216,222,223 Natalia Ałeksiejewna Romanow MickiewiczAdam28 73 Mielgunow Siergiej 23 Necker de StatH-Holstein Anne Louise. MierieżkowskiDmitrij27 zob. Staei-Holstein Anne Louise Ger- Mikołaj l Pawłowicz Romanow, car Ro- maine Necker de sji , 18, , 103, 114, 269, Nelson Horatio , 455, , 487, 500, 501, Neron (Lucius Domitius Ahenobarbus Nero) cesarz rzymski 436 Mikołaj 11 Aleksandrowicz Romanow, Nesselrode Karl W. 358, 360, r.arrosji ,391,393

10 Nifllidowa Jabtiarlna 126,127,162 Niemojawski Bonawonlura ,86,88-90,92.95, , 157, , , Z. Niemojawski Wincenty , 180, 183, 188, 210,214,215,246, Nikołajewicz Aleksander ,363,447,502,514 Nowosilcew Nikołaj N. 101, 102, 105, Peslel PawelL 475, , , 185, 186, 189, PeszkaJózef , 262, 263, 279, , Phull Karl Ludwig August , 492 Pieczerin Władimir S. 15 Nowosilcew Nikołaj U. lot Pielrow Wasylij P. 54 Nowosilcowowie. ród 17 Piolr l Aleksiejewicz Wielki Romanow, car Rosji 33, , 82, , d'oberkirch Henrielte Louise , ,263,315,368 Oholenska Natalia Piotrowna 481 Piotr 11 Aleksiejewicz Romanow, car Ro Oboljaninow Piotr Ch. 132, 135, 146 sji 38 Ochotnikaw Aleksiej j. 200, 201 Piotr III Fiodorowicz Romanow, car Ro Ogiński Michał Kleofas sji 33, 35, 36, 38, , 44, 48, \denburgowie, dynaslia 106 Pisarienko Konstanty 24 Oleszk ewicz j. 317 Pius VII, właśc. właśc. Gregorio Luigi Olivier Daria 24 Barnaha Chiaramonli. papież 461 Olizar Gustaw 418 Plater Kazimierz 274 Orlow Grigorij G. 38, Plater Ludwik 274 Orlow Michaił F. 369, 440, 474, 475 Pleszczejew Piotr A. 190 Orłowa Anna Aleksiejewna 463 Pleszczejew Siergiej l. 126 Orłow Dieoisow Wasilij W 352 Płaton, archimandryta 50, ,177, Osteo-Sacken Dmitrij j , Ostołopow Nikołaj F. 473 Płatow Matwiej \. 386 Otic G.j. 380 Pobiedonoscew Konslalny P. 510 Ożarowski Adam 205, 309, 400 Poniatowski Józef 274, 289, 320, 346, ,452 Paczkowski Franciszek 291 Potiomkin Grigorij 79, 83, 100, 201,275 Pablen (Pa.len) Piotr A. 28, 127, , Potoccy, ród 99, , , ,423 Pahlen Fiodor P. 423 Potocka-Wąsowicz Pa.leologue Maurice Georges 24 Potocki jan Nepomucen 99 Pałma Anna de 204 Potocki Mieczysław Franciszek Józef Panfiłow Joann (Iwan) Panin Nikita l. 42, 44, 89 Potocki Seweryn 99 Panin Nikita P , 139, 141, 145, Potocki Stanisław Potocki Stanisław Feliks 82 PaoinPiotrl.44 Parfienij508 Paskiewicz Iwan F.183 Potocki Stanisław Szczęsny 99 Potocki Szczęsny Jerzy 99, 100 PozorowskiAleksandrA. 223 Pawell PielrOwicz Romanow, car Rosji Pozzodi Borgo Karl Osipowicz 372, , , 18, 22, 23, 28, 34-38, 40, Prądzyński Ignacy , 55, 58, 59, 61, 68, 71, 73, 75, Protasow Aleksandr J. 60, 76, 78, 81 INOEKS NAZWISK Anna z Tyszkiewiczów20,

11 Protopopow Łukjan 86 Przeździeccy,ród479 Puga,czow Jernielian I. 48 Puszkin Aleksender S , 333, 389, Pypin Aleksander N. 15, 16 Radiszczew Aleksander N. 159 Radziwi11Antoni346,396 Radziwiłł Dominik 341 Radziwiłłowie. dynastia 338, 339 Sachsen-Kobwg-Saalfeld Juliana Hen rietta Ulryka, zob. Anna Fiodorawna Romanow Safono 82 Saltykow Aleksandr N Saltykow lwanp ,174 Saltykow Nikołaj I. 60, 62, 89, 104, 108 SałtykowPiotrW. 35 SałlykowSiergiejW.35,39 SamborskiAndriejA.62,63 SamojłowA/eksandrN.109 RaeffMarc24 SamojłowPiotr1.115 Rapp Jean 254 Sanglenjakowl.260,292 Rautenst.rauchjózefHenryk452 Sanguszkowie,ród479 Razurnawski Andriej K. 44, 45,361,414 SapieżyDa Teofila z jabłonowskich 396 Razurnawski Kiriłł G. 45 Savary Rene 262,264,447 ReyMarie-Pierre24 Sawan Dymili L 292 Ribasjoseph de 134 Schiemann Theodor 16 Riepnin NataliaAieksandrowna54 SchillerFryderyk355 Riepnin Nikołaj W. 44, 54 Schilling-Kanstadt Anna Juliana 90 Rimski-Korsakow Aleksander M. 120 Schwarzenberg Karol Filip 203, 350. Robespierre Maximilien Marie lsidore 366, ,426 de63 ScottWalter503 Rochechouart Louis Victor Leon de 381 Sedouy jacques-aiain De 24 Rochefoucauld Franc;ois de 31 Segur Philłippe Paul de 320 Romanowowie, dynastia 18, 26, 33, 34, Selim III, sułtan z dynastii Osmanów 36-38,47.73, ,158,178,209, ,243,266, ,375,376, ShakespeareWilliam14 384, 413, 452, 502, 507, 511, 513 Shenvood john (Iwan) W. 493 Romme Gilbert 96, 97 Sieiiwanow Kondratij RoslinA.45, 51 Sierafirn (Prochor Mosznin) 480 Rostopczin Fiodor W , 109, 110. Sierafim (Stiefan Wasiljewicz Glagolewsk.i),metropolita ,132,160, , , ,332,444 Slowackijuliusz28 Rousseaujean-jacques 56 SokolnickiMichal ł,381 Rumiancew Nikołaj P. 17, 72-74, 76, Sokownin. zob. Medoks Roman M. 230, ,353,391 Solms Fryderyka Karolina Zofia Aleksandravon242 Rumiancew Siergiej P. 185 Rylejew Kondralij F. 489 SolowjowSiergiejM Rzewuscy,ród479 Sore1Aibert23 Rzewuska Rozalia z Lubomirskich 400 SorolokinaNina2-ł Rzewuski Wacław 397 Spieranski Michaił M. 19-ł ,305,306,446,469 Sablukowowie, ród 17 Staei Holsteio Anne Louise Germaine SacharowAndriej24 Necker de 16, 151, 362

12 3tanisław August Ponlatowski, król Pol- 'Ill.łylln Plotr A. 145, 178 ski 35,118 'Ill.ras Anatolij}. 28 Thrasow Dmilrij 488, 495, 496, 498, 510 Steding Curt Ludwig 131 Stein Heinricb (Henryk) Friedrich Karl Thtarinowa Katarzyna Filipowna 443 \' ,352 Steinheil (Sztejngel) Władimir l. 13, 489 Tieriebieniewlwanl.330 StewartCharles414 TokarzWaclaw26 Stoffregen Konrad K. 495, 498 Stracew Iwan W. 444 Striekalow Silepan F. 73,74 Stroganow Aleksander S. 94 TonciS. 192 Stroganow Maria Siergiejewna 101 Tormasow Aleksander P. 64 Stroganow Paweł A. 18,94-97, 101, 102, Troszczinski Dmitrij P. 148 StaszicStanisław 439 Thrle jewgienlj W. 26 Thśroigne de M! ricourt Ann&-Joaepb 96 Tołstoj Lew N. 27 Tołstoj Nikołaj A. 82 Tołstoj PiotrA , ,263 Troyat Henri (Lew Tarasow)25 Stroganowowie, ród 18, 101 Trubiecka Zofia 202 Sturdza Roksana ,419 Trubiecki Siergiej P. 453 Sulislrowska (Przeuska) Karolina 299, Thrgieniew Aleksander l Thrgieniew Andriej L 16 Sułkowski Antoni Paweł 350 Thrgieniew Nikołaj L 341 Suworow Aleksandr W. 28, 201, 507 Thrgieniew Siergiej L 455 Szapowalenko Nikołaj N. 28 Tytus (Titus F\avius Veespasianus), ce- SzczerbatowAnna 120 sarz rzymski 436 SzczerbalewMaria 120 Szczukin S.S. 264 Uchtomski A. 62 Szekspir Wiliam. zob. Shakespeare Wi- Ulryk Karol Piotr 33 liam Uwarow Fiodor P. 488 Szeriemietiewowie. ród 17, 180 Uwarow Siergiej S Szumigorski Jewgieoij 23 Szuwałow Andriej P. 209 Vandal Albert 23 Szuwałow Iwan I. 36, 39 Vernet Horacy 351 Szuwałow Paweł A. 283 Vietinghoff von Krudener Barbara Julia Szuwalowa ( Saltykowaj Jekatierina 10,417, ,423,424,426,443 Pietrowna , , 100 Vig~e-Lebrun Louise-Eiisabetb 108 Szuwalowa Aleksandra Andriejewna 78 Voille j.l Szuwalowa Jelizawieta 118 Szyłder (Szuldner) Nikołaj K. 22 Waliszewski Kazimierz 24 Szyliing Paweł L. 292 Wasilczikow IIIarion W. 467 Szymanowska Maria 396 Wawrzecki Tomasz 274 Szyszkow Aleksander S. 153, 157, 306 Way Lewis 386, 387 Wergiliusz (Publius Vergilius Maro) 54 Taine Hipoli123 Whitworth Charles 134, 139 TaJieyrand Charles-Mauricede 251,262, Wiaziemski Piotr A , 273, 369, , 386, Wieniecjanow Aleksiej G ,394,395,398,406,407,410,418 Wige\Filippf.443 Talma łtant;ois Joseph 11

13 Wilhelm l Wirtemberski, król Wirtembergii 268, Zamoyska Zofia 439 Zajączek Józef , Wilhelm II Holenderakl. król Zjedno Zamoyski Sianisław Kostka 397, 439 czonych Niderlandów 493, 503 Zawadowski Piotr W. 159, 189, 194 Wiłhelmina Luiza Hessen-Darmstadt. ZembrzuskiStefan24 zob. Natalia Aleksiejewna Romanow ZichyJulia400 WiłsonRobert344 ZiemcowA.337 WirtemberskiEugeniusz140 Ziemłanuchin Aleksandr Wit! Oan-jean de WiUe, Jean de Paris) Zinaida, córka Aleksandra I Romanowa Iwan Osipowicz de 295, 296, 394, i Naryszkiny ,497 Zofia Augusta Fryderyka Elżbieta An Wittgenstein PiotrCh. 315 halt-zerbst-oonburg. zob. Katarzy WojejkowAieksiejW.272 na II Wielka, carycarosji Wałkońska (Bielosielska-Biełozierska) Zofia Dorota Augusta Luiza Wirtember Zinaida Aleksandrowna 332, 501 ska, zob. Maria Fiodorowna Roma- WoJkoński Piotr M. 272, 300, 494, 497, 500 Zofia, córka Aleksandra l Romanowa WoJkoński Siergiej G. 337 i Naryszkiny 209, 488 Woroncow Aleksandr R. 102, Zubow Nikołaj A. 109, , , Zubow Płaton A. 74, 83, 109, 111, 133, Woroncow Michaił S. 379, , , Woroncow Siemion R. 132, 212, Woroncowowie, ród Zubow Walerian , Woronicz Jan Paweł 503 Zubowowie, ród Wortman Richard S. 25 Wylie James (Jakow) 200, 253, 482, 486, Żagańska Wiłhelmina 398, , 496, 496 Żeriebcowa Olga Aleksandrowca 134 Żeromski Stefan 29 ZagoskinMichaiiN.331 ŻukowskiWasilijA.172, ,389 Zagriażski Nikołaj A. 44 Żychariew Stiepan P. 181