Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce i polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w 2015 roku

Transkrypt

1 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce i polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w 2015 roku

2 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce i polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w 2015 roku Warszawa, 2017

3 Opracował: Departament Statystyki NBP Wydał: Narodowy Bank Polski ul. Świętokrzyska 11/ Warszawa Copyright Narodowy Bank Polski, 2017

4 Spis treści Wstęp 5 Synteza 7 1. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce Transakcje zagranicznych inwestorów bezpośrednich Stan zobowiązań polskich podmiotów bezpośredniego inwestowania Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce analiza regionalna Dochody z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą Transakcje polskich inwestorów bezpośrednich Stan należności polskich inwestorów bezpośrednich Dochody z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich Dochodowość podmiotów z udziałem zagranicznych inwestorów bezpośrednich Dochodowość zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce Zatrzymanie zysków w podmiotach bezpośredniego inwestowania Podsumowanie 51 Nota metodyczna 53 Standard statystyki inwestycji bezpośrednich 54 Źródła danych o inwestycjach bezpośrednich 55 Metoda kompilacji i prezentacji danych o zagranicznych inwestycjach bezpośrednich 55 Słownik pojęć 57 Aneks statystyczny 61 Spis ramek 85 Spis wykresów 85 Spis tabel 87

5

6 Wprowadzenie Wstęp

7 Wstęp Wstęp Roczny raport o zagranicznych inwestycjach bezpośrednich w Polsce i polskich inwestycjach bezpośrednich za granicą został przygotowany na podstawie danych sprawozdawczych zbieranych przez NBP na potrzeby analizy wieloaspektowych powiązań gospodarczych Polski z zagranicą, w tym zwłaszcza na potrzeby bilansu płatniczego i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie są istotną częścią transgranicznych przepływów kapitałowych i stanowią ważną część rachunku finansowego w bilansie płatniczym kraju. Są jednocześnie ważnym elementem procesu globalizacji gospodarki światowej. Raport wychodzi naprzeciw stosunkowo dużemu zainteresowaniu problematyką inwestycji bezpośrednich i pokazuje informacje o tych inwestycjach w różnych przekrojach. Zawarte w nim dane statystyczne są prezentowane według obowiązującego standardu międzynarodowego. Zgodnie z tym standardem podstawowym kryterium podziału inwestycji bezpośrednich jest umiejscowienie centrum kontroli tych inwestycji w kraju lub za granicą. W konsekwencji inwestycje bezpośrednie dzielą się na inwestycje kontrolowane przez nierezydentów oraz inwestycje kontrolowane przez rezydentów. W przypadku Polski mówimy o zagranicznych inwestycjach bezpośrednich w Polsce i polskich inwestycjach bezpośrednich za granicą. Powyższy sposób prezentacji danych o inwestycjach bezpośrednich różni się od tego, który został przyjęty w bilansie płatniczym i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, gdzie inwestycje bezpośrednie prezentowane są w podziale na aktywa i pasywa. W tegorocznym raporcie dane o inwestycjach bezpośrednich zostały oczyszczone z transakcji podmiotów specjalnego przeznaczenia. Zmiana ta jest podyktowana faktem, że transakcje te pomimo formalnej zgodności z obowiązującą definicją inwestycji bezpośrednich nie odpowiadają tradycyjnemu rozumieniu tych inwestycji. Nowy sposób prezentacji jest zgodny z zaleceniami instytucji międzynarodowych zajmujących się gromadzeniem i analizą danych na temat inwestycji bezpośrednich. Szczegóły metody prezentacji danych o inwestycjach bezpośrednich są zawarte w Nocie metodycznej. Pojęcia używane w raporcie zostały wyjaśnione w słowniku znajdującym się w końcowej części raportu. 6 Narodowy Bank Polski

8 Synteza

9 Synteza Synteza W 2015 roku nierezydenci nadal postrzegali Polskę jako korzystne miejsce lokowania środków w formie inwestycji bezpośrednich. Świadczy o tym napływ kapitału netto z tytułu tych inwestycji w wysokości 50,8 mld zł. Był on tylko o około 4,0 mld zł niższy niż w rekordowym 2007 roku, a jednocześnie najwyższy od czasu światowego kryzysu gospodarczego z lat Podobnie jak wówczas wynikał przede wszystkim z wysokich zysków osiągniętych przez podmioty bezpośredniego inwestowania i reinwestycji tych zysków. Polscy inwestorzy bezpośredni zawarli w 2015 roku transakcje na kwotę 12,1 mld zł, co stanowiło wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim o około 3,0 mld zł, tj. o 33%. W tym samym czasie odnotowano znaczny wzrost wartości transakcji w obszarze inwestycji bezpośrednich w skali światowej. Osiągnęły one najwyższą wartość (1,8 bln USD) od czasów kryzysu ekonomicznego z lat i były o 38% większe niż w 2014 roku 1. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce W 2015 r. napływ netto inwestycji bezpośrednich do Polski wyniósł 50,8 mld zł. Dominującą pozycją były, po raz kolejny, reinwestycje zysków w kwocie 30,4 mld zł. Napływ kapitału w formie akcji i innych form udziałów kapitałowych wyniósł 15,5 mld zł, a napływ kapitału netto w postaci instrumentów dłużnych zamknął się kwotą 4,9 mld zł. Największy napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich odnotowano z Niderlandów (12,0 mld zł), Wielkiej Brytanii (10,6 mld zł) i Niemiec (9,8 mld zł). Dezinwestycje (wycofanie się inwestorów) miały miejsce m.in. w przypadku Stanów Zjednoczonych (-1,3 mld zł). W 2015 roku zagraniczne inwestycje bezpośrednie trafiały przede wszystkim do podmiotów zajmujących się przetwórstwem przemysłowym (11,8 mld zł), a także doradztwem w zakresie zarządzania (10,3 mld zł). W przypadku podmiotów zaangażowanych w górnictwo i wydobywanie odnotowano odpływ kapitału, związany z poniesionymi przez te podmioty stratami (ujemne reinwestycje zysków) oraz spłatą zadłużenia względem inwestorów bezpośrednich (łącznie -0,3 mld zł). Bliższa analiza struktury napływu inwestycji bezpośrednich do Polski w ostatnich latach wskazuje na pewną zmianę obszarów i form inwestowania, co można interpretować jako zmianę preferencji inwestorów bezpośrednich. W obszarze usług zwiększa się rola inwestycji w postaci akcji i innych form udziałów kapitałowych kosztem pozostałych form inwestowania. W polskim przemyśle przetwórczym przeważającą formą inwestowania są natomiast reinwestycje zysków, przy jednoczesnym odpływie kapitału w formie akcji i innych form udziałów kapitałowych. 1 UNCTAD, World Investment Report Investor nationality: Policy challenges, United Nations Publication, s Narodowy Bank Polski

10 Synteza Należy dodać, że podobnie jak w poprzednich latach na ogólną wielkość transakcji z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce znaczny wpływ miały pojedyncze, duże transakcje. Na koniec 2015 roku zobowiązania Polski z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich wyniosły 712,1 mld zł. Po raz pierwszy zanotowano więc spadek stanu tych zobowiązań. Ich struktura geograficzna była niemal identyczna jak przed rokiem. Najwyższe zobowiązania odnotowano wobec inwestorów z Niderlandów (129,3 mld zł), Niemiec (116,6 mld zł), Luksemburga (82,2 mld zł) i Francji (76,3 mld zł). Przy uwzględnieniu perspektywy kraju siedziby podmiotu dominującego w grupie kapitałowej największym inwestorem bezpośrednim w Polsce są Niemcy (135,9 mld zł). Kolejne miejsca zajmują: Stany Zjednoczone (77,3 mld zł) i Francja (76,9 mld zł). W strukturze branżowej zobowiązań nie nastąpiły istotne zmiany. Największe kwoty zobowiązań przypadały na przetwórstwo przemysłowe (229,6 mld zł), działalność finansową i ubezpieczeniową (134,0 mld zł), handel hurtowy i detaliczny łącznie z naprawą pojazdów (108,6 mld zł) oraz na działalność związaną z obsługą rynku nieruchomości (56,0 mld zł). Dochody inwestorów z tytułu inwestycji bezpośrednich w Polsce w 2015 r. wyniosły 67,5 mld zł. Składały się na nie dywidendy w wysokości niemal 29,0 mld zł, reinwestowane zyski na poziomie 30,4 mld zł oraz dochody z tytułu odsetek o wartości 8,1 mld zł. Najwyższe dochody odnotowali inwestorzy bezpośredni z Niderlandów (14,5 mld zł), Niemiec (13,7 mld zł), Luksemburga (6,9 mld zł) i Francji (6,5 mld zł). Największe dochody osiągnęli inwestorzy z sekcji: przetwórstwo przemysłowe (27,8 mld zł), handel hurtowy, detaliczny i naprawa pojazdów (10,5 mld zł) oraz działalność finansowa i ubezpieczeniowa (9,7 mld zł). Podobnie jak w latach ubiegłych w części raportu dotyczącej zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce zaprezentowano krótką analizę tych inwestycji w układzie regionalnym. Najwyższy stan zobowiązań netto z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w 2015 roku odnotowano w województwie mazowieckim (389,4 mld zł). Inne województwa o istotnym stopniu zaangażowania inwestorów to: śląskie (67,7 mld zł), wielkopolskie (63,1 mld zł), dolnośląskie (40,5 mld zł), małopolskie (35,2 mld zł) i pomorskie (25,2 mld zł). Interpretacja powyższych danych wymaga jednak dużej ostrożności, ponieważ stany zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich pokazują miejsce rejestrowania inwestycji, natomiast rzeczywiste miejsce ponoszenia nakładów inwestycyjnych jest często inne niż siedziba podmiotu, z którym związana jest inwestycja bezpośrednia. Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w 2015 roku W 2015 r. polscy inwestorzy bezpośredni zainwestowali za granicą 12,1 mld zł, przy czym inwestycje w akcje i inne formy udziałów kapitałowych wyniosły 10,9 mld zł, ujemne reinwestycje zysków osiągnęły poziom -0,6 mld zł, a inwestycje z tytułu instrumentów dłużnych wyniosły 1,9 mld zł. Największe transakcje polskich rezydentów z tytułu inwestycji bezpośrednich za granicą miały miejsce na Cyprze (11,2 mld zł) i w Szwajcarii (4,0 mld zł). Polscy inwestorzy bezpo- Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce i polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w 2015 roku 9

11 średni wycofywali kapitał (dezinwestycje) m.in. z Luksemburga (-4,4 mld zł) i ze Szwecji (-2,2 mld zł). W przypadku Szwecji ujemna kwota inwestycji wynikała z nowych zobowiązań zaciąganych przez polskich rezydentów u swoich podmiotów zależnych. W 2015 r. polskie inwestycje bezpośrednie za granicą trafiły przede wszystkim do podmiotów bezpośredniego inwestowania zajmujących się działalnością finansową i ubezpieczeniową, w szczególności do holdingów finansowych (13,1 mld zł), oraz do podmiotów zajmujących się górnictwem i wydobywaniem (4,3 mld zł). Kapitał wycofywano natomiast z podmiotów związanych z działalnością profesjonalną, naukową i techniczną (-4,0 mld zł). Należności z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą wyniosły na koniec 2015 roku 93,6 mld zł. Składały się na nie należności z tytułu akcji i innych form udziałów kapitałowych w wysokości 97,7 mld zł oraz ujemne należności z tytułu dłużnych instrumentów finansowych w wysokości -4,1 mld zł. Ujemna pozycja z tytułu dłużnych instrumentów finansowych wynikała ze zobowiązań polskich inwestorów bezpośrednich (46,4 mld zł), przewyższających ich należności (42,3 mld zł) od powiązanych podmiotów z zagranicy. Najwyższe stany należności z tytułu polskich inwestycji bezpośrednich za granicą na koniec 2015 roku odnotowano wobec podmiotów z Cypru (35,1 mld zł), Luksemburga (19,3 mld zł), Republiki Czeskiej (7,3 mld zł) i Niderlandów (7,1 mld zł). Występujące w przypadku kilku krajów ujemne kwoty należności wynikały ze szczególnego sposobu inwestowania polskich spółek w tych krajach 2. Najwyższą ujemną wartość miały należności względem Szwecji (-22,8 mld zł). Największe kwoty należności przypadały na działalność finansową i ubezpieczeniową (48,0 mld zł), przetwórstwo przemysłowe (15,3 mld zł), działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierającą (14,8 mld zł) oraz na działalność profesjonalną, naukową i techniczną (11,3 mld zł). Największe ujemne należności odnotowano w obszarze informacji i komunikacji (-7,6 mld zł). Dochody polskich inwestorów bezpośrednich z tytułu inwestycji bezpośrednich za granicą w 2015 r. osiągnęły wartość 2,3 mld zł. Zadeklarowane dywidendy wyniosły 2,6 mld zł, reinwestowane zyski miały ujemną wartość: -0,6 mld zł. Dochody z tytułu odsetek wyniosły 0,3 mld zł. Najwyższe dochody osiągnięto z inwestycji na Litwie (1,3 mld zł) i na Cyprze (0,9 mld zł). Największe ujemne saldo dochodów (straty) odnotowano w przypadku Luksemburga (-0,8 mld zł) i Stanów Zjednoczonych (-0,6 mld zł). W przypadku Szwecji (-0,4 mld zł) ujemne dochody wynikały z wysokich płatności odsetkowych na rzecz podmiotów bezpośredniego inwestowania. W 2015 roku dochody polskich inwestorów pochodziły przede wszystkim z inwestycji w zagraniczne podmioty bezpośredniego inwestowania związane z produkcją przemysłową (1,0 mld zł) oraz handlem hurtowym i detalicznym razem z naprawą pojazdów (0,5 mld zł). 2 Ujemne należności wynikają z faktu, że polskie firmy mają zobowiązania względem swoich spółek córek mających siedziby za granicą, za których pośrednictwem pozyskują kapitał z emisji obligacji na rynku europejskim, przewyższających kwotę zainwestowanego w te podmioty kapitału. 10 Narodowy Bank Polski

12 Synteza Dochodowość zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce Wysokość dochodu osiąganego przez zagranicznych inwestorów, będąca jednym z podstawowych kryteriów wyboru miejsca i branży inwestycji bezpośrednich, zależy od wielu czynników. Na wysokość dochodu inwestorów wpływają przede wszystkim poszczególne fazy cyklu życia inwestycji, obciążenie podatkowe i rodzaj działalności gospodarczej podmiotu bezpośredniego inwestowania. Wartości wskaźnika dochodowości akcji i innych form udziałów kapitałowych w latach w Polsce były niższe od wartości wskaźnika dochodowości instrumentów dłużnych. Począwszy od 2004 roku obserwuje się sytuację odwrotną. W 2015 roku dochodowość akcji i innych form udziałów kapitałowych w Polsce wyniosła 10,4%, a dochodowość instrumentów dłużnych 4,7%. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce i polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w 2015 roku 11

13

14 Rozdział 1 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce

15 Rozdział 1 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce 1.1. Transakcje zagranicznych inwestorów bezpośrednich W 2015 roku saldo transakcji z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce wyniosło 50,8 mld zł i było wyższe o 5,8 mld zł, tj. o 12,8 %, niż w 2014 roku (45,0 mld zł). Na wartość tych transakcji złożyły się: dodatnie saldo napływu kapitału z tytułu akcji i innych form udziałów kapitałowych wynoszące 15,5 mld zł, reinwestycje zysków w wysokości 30,4 mld zł oraz saldo transakcji, których przedmiotem były instrumenty dłużne równe 4,9 mld zł. W rezultacie napływ kapitału netto z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich do Polski w 2015 roku był tylko o około 4,0 mld zł niższy niż w rekordowym 2007 roku. Jednocześnie był najwyższy od czasu światowego kryzysu finansowego z lat i aż o 39,3 mld zł wyższy niż napływ inwestycji bezpośrednich w 2013 roku, kiedy w niektórych państwach strefy euro kryzys zadłużeniowy osiągnął znaczne rozmiary. Wykres 1. Transakcje z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce w latach mln zł Akcje i inne formy udziałów kapitałowych Instrumenty dłużne Reinwestycje zysków Ogółem Na poziom i strukturę transakcji z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce w 2015 roku wpływały, podobnie jak w poprzednich latach, uwarunkowania gospodarcze, w jakich funkcjonowała polska gospodarka. Należy wymienić w szczególności: stosunkowo dobrą pozycję Polski jako potencjalnego miejsca inwestycji bezpośrednich, m.in. ze względu na wciąż niższy niż w krajach rozwiniętych gospodarczo koszt siły roboczej i dostęp do wykształconych kadr 3 ; 3 EY s Attractiveness Survey. Europe 2016 wskazuje Polskę obok Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji i Niderlandów jako kraj o największej atrakcyjności inwestycyjnej w Europie. 14 Narodowy Bank Polski

16 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce dobre wyniki i perspektywy na przyszłość przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym w Polsce, co skłaniało inwestorów bezpośrednich do reinwestowania zysków; rosnącą siłę nabywczą inwestorów z zagranicy z powodu osłabienia złotego względem innych walut; stosunkowo mocny na tle niektórych innych krajów regionu wzrost PKB Polski w 2015 roku (3,6%), wpływający na pozytywną ocenę perspektyw inwestycyjnych; zapowiadane i realizowane zmiany w międzynarodowych regulacjach podatkowych 4, mające wpływ na opodatkowanie międzynarodowych grup kapitałowych, co pośrednio wpływało na zmiany organizacyjne w tych grupach, powodujące częściowy odpływ kapitału z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce. W 2015 roku zdecydowana większość inwestycji bezpośrednich napływała do Polski z krajów Europy (51,0 mld zł), w tym zwłaszcza z państw Unii Europejskiej (49,5 mld zł) i państw strefy euro (33,6 mld zł). Wykres 2. Transakcje z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce w 2015 roku w podziale geograficznym mln zł Niderlandy Wielka Brytania Niemcy Hiszpania Austria Luksemburg Portugalia Malta Słowacja USA Pozostałe kraje Akcje i inne formy udziałów kapitałowych Instrumenty dłużne Reinwestycje zysków Ogółem Największymi inwestorami bezpośrednimi w Polsce w 2015 roku były Niderlandy (12,0 mld zł), Wielka Brytania (10,6 mld zł) i Niemcy (9,8 mld zł). Niemal siedmiokrotny (w porównaniu z 2014 rokiem) spadek napływu inwestycji bezpośrednich z Luksemburga (do 2,8 mld zł) był spowodowany szczególnie wysokim, wynikającym z pojedynczych transakcji, poziomem napływu tych inwestycji w 2014 roku (wielkość napływu inwestycji w formie akcji i innych form udziałów kapitałowych w 2014 roku wyniosła 9,3 mld zł). Podobnie należy uzasadnić prawie osiemnastokrotny wzrost napływu inwestycji bezpośrednich z Wielkiej Brytanii. Był on efektem stosunkowo niskiego poziomu tych transakcji w poprzednich 4 W tym m.in. prace w ramach projektu BEPS (ang. base erosion and profit shifting); więcej informacji na ten temat na stronie internetowej OECD Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce i polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w 2015 roku 15

17 Rozdział 1 okresach; w 2014 roku Wielka Brytania odnotowała ujemne inwestycje (dezinwestycje) w Polsce, w postaci akcji i innych form udziałów kapitałowych, w wysokości -0,3 mld zł. Obydwa przypadki potwierdzają tezę, że o zmienności geograficznej struktury napływu kapitału z tytułu inwestycji bezpośrednich do Polski decydują w dużej mierze pojedyncze transakcje, a nie trwałe tendencje. Reinwestycje zysków, które dominowały w strukturze napływu inwestycji bezpośrednich do Polski w 2015 roku były dokonywane głównie przez inwestorów z Niemiec (7,5 mld zł), Niderlandów (6,4 mld zł), Luksemburga (3,9 mld zł), Szwecji (2,4 mld zł) i Francji (2,2 mld zł). Najwięcej kapitału w formie akcji i innych form udziałów kapitałowych napływało z Wielkiej Brytanii (7,3 mld zł), Niderlandów (5,3 mld zł), Niemiec (3,4 mld zł), Cypru (2,7 mld zł) i Austrii (1,9 mld zł). W 2015 roku największe dezinwestycje (wycofanie kapitału netto) odnotowano w przypadku Stanów Zjednoczonych (-1,3 mld zł), Słowacji (-0,9 mld zł), Malty (-0,9 mld zł) i Francji (-0,7 mld zł). W przypadku Stanów Zjednoczonych były to przede wszystkim spłaty zobowiązań polskich podmiotów bezpośredniego inwestowania z tytułu instrumentów dłużnych (-1,5 mld zł). W przypadku Słowacji dezinwestycje były rezultatem spłaty zobowiązań z tytułu instrumentów dłużnych (-0,6 mld zł) oraz wycofywania środków w postaci akcji i innych form udziałów kapitałowych (-0,4 mld zł). Również inwestorzy bezpośredni z Malty wycofywali środki w postaci akcji i innych form udziałów kapitałowych (-0,5 mld zł) oraz spłacali należności z tytułu instrumentów dłużnych (-0,4 mld zł). Wycofanie kapitału przez inwestorów z Francji polegało przede wszystkim na spadku (spłacie) zobowiązań polskich podmiotów bezpośredniego inwestowania z tytułu instrumentów dłużnych (-2,3 mld zł) i w mniejszym stopniu łączyło się z wycofywaniem przez nich środków w postaci akcji i innych form udziałów kapitałowych (-0,6 mld zł). W 2015 roku największy napływ netto kapitału z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich dotyczył podmiotów z sekcji 5 przetwórstwa przemysłowego (11,8 mld zł; sekcja C). Warto zwrócić uwagę na dużą wartość napływu kapitału w formie reinwestowanych zysków (15,1 mld zł) przy jednoczesnym odpływie kapitału w postaci akcji i innych form udziałów kapitałowych (-1,9 mld zł) oraz w formie instrumentów dłużnych (-1,5 mld zł). Odpływ kapitału w postaci akcji i innych form udziałów kapitałowych dotyczył zwłaszcza produkcji chemikaliów i wyrobów chemicznych (-2,0 mld zł) oraz, w mniejszym stopniu, produkcji pojazdów samochodowych, przyczep i naczep (-0,3 mld zł) i produkcji metali oraz metalowych wyrobów gotowych z wyłączeniem maszyn i urządzeń (-0,3 mld zł). Odpływ kapitału w sekcji przetwórstwa przemysłowego wynika przede wszystkim ze sprzedaży krajowych firm lub ich części przez inwestorów zagranicznych inwestorom krajowym. O tym, na ile trwałe jest to zjawisko, będzie można wnioskować dopiero na podstawie danych z kolejnych lat. Napływ inwestycji bezpośrednich w sektorze 6 usług wyniósł 37,0 mld zł. Dominowały tu inwestycje w działalność profesjonalną, naukową i techniczną (10,3 mld zł; sekcja M). Na kolejnych miejscach plasowały się inwestycje w sekcji handel hurtowy i detaliczny 5 Sekcja jest częścią hierarchicznie usystematyzowanego zbioru rodzajów działalności gospodarczej realizowanej przez podmioty gospodarcze. W raporcie korzystamy z Polskiej Klasyfikacji Działalności Gospodarczej (PKD) z 2007 roku (PKD 2007). 6 Sektorem usług nazwano tu agregat obejmujący sekcje od G do U. 16 Narodowy Bank Polski

18 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce wraz z naprawą pojazdów samochodowych i motocykli (10,0 mld zł; sekcja G), inwestycje w obszarze informacji i komunikacji (6,5 mld zł; sekcja J), działalność związaną z obsługą rynku nieruchomości (4,9 mld zł; sekcja L). Dezinwestycje w wysokości -1,4 mld zł odnotowano w podmiotach reprezentujących pozostałą działalność finansową w sekcji K (sekcja działalność finansowa). Był to przede wszystkim odpływ środków z tytułu akcji i innych form udziałów kapitałowych. Wykres 3. Transakcje z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce w 2015 roku w podziale na rodzaje działalności gospodarczej mln zł C M G J L K D35 B Pozostałe sekcje Akcje i inne formy udziałów kapitałowych Reinwestycje zysków Instrumenty dłużne Ogółem B Górnictwo i wydobywanie; C Przetwórstwo przemysłowe; D35 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i powietrze do układów klimatyzacyjnych; G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych i motocykli; J Informacja i komunikacja; K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa, L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna. Ramka 1. Inwestycje bezpośrednie w polskim sektorze bankowym Do inwestycji bezpośrednich w sektorze bankowym, zgodnie ze standardami międzynarodowymi, zalicza się inwestycje w formie udziałów kapitałowych. W polskich warunkach oznacza to przede wszystkim posiadanie akcji banków oraz zakładanie ich oddziałów. Pozostałe formy finansowania zagranicznego banków stanowią inwestycje portfelowe (zakup papierów wartościowych) lub pozostałe inwestycje (zakup innych instrumentów finansowych). Jedną z charakterystyk polskiego systemu bankowego jest stosunkowo duży udział zagranicznych inwestorów bezpośrednich. Na koniec 2015 roku wynosił on około 41% kapitałów całego sektora bankowego. Dodatkowo niemal 14% akcji banków znajdowało się w posiadaniu zagranicznych inwestorów portfelowych. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce i polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w 2015 roku 17

19 Rozdział 1 Udział kapitału zagranicznego w polskich bankach ma swoje źródła i uzasadnienie w zmianach, które dokonały się w Polsce po 1989 roku w wyniku transformacji gospodarczej. Wtedy polski system bankowy był tworzony właściwie od podstaw. Dopuszczalny udział nierezydentów w kapitałach banków stopniowo zwiększano. Wynikało to z liberalizacji przepływów kapitałowych związanej z procesami przystępowania Polski najpierw do OECD, a potem do Unii Europejskiej. Inwestorzy zagraniczni dostarczali nie tylko kapitał, ale też nowoczesne technologie i rozwiązania organizacyjne w dziedzinie finansów. Wykres R1. Napływ inwestycji bezpośrednich do sektora monetarnych instytucji finansowych w latach mln zł Akcje i inne formy udziałów kapitałowych Reinwestowane zyski Analiza napływu inwestycji bezpośrednich do sektora monetarnych instytucji finansowych w latach pozwala wyróżnić trzy etapy. Etap pierwszy trwał do roku 2005; w tym czasie dominował napływ kapitału, wynikający z nabywania przez zagranicznych inwestorów akcji banków, przy jednocześnie niedużych zyskach banków i ograniczonych z tego powodu reinwestycjach zysków. Lata to kolejne transakcje na rynku bankowym i częściowa konsolidacja sektora związana ze zmianami właścicielskimi. Łączyło się to ze zwiększeniem udziałów inwestorów bezpośrednich w akcjonariatach polskich banków. W tym okresie ze względu na poprawę zyskowności reinwestycje zysków przewyższały zazwyczaj napływ kapitału w formie nabywania akcji. Od 2012 roku rozpoczął się okres, w którym napływ kapitału do sektora bankowego wynikał w zasadzie z reinwestycji zysków. Odpływ kapitału był zaś konsekwencją wyprzedawania pakietów akcji inwestorom portfelowym lub całkowitego wycofywania się inwestorów zagranicznych i sprzedaży większościowych pakietów akcji krajowym inwestorom. W 2015 roku w strukturze sektora odnotowano wzrost udziału aktywów banków kontrolowanych przez inwestorów krajowych w aktywach sektora bankowego w Polsce (z 38,5% do 41,0%), co wynikało z przejęcia kontroli nad Alior Bankiem SA przez PZU SA. 18 Narodowy Bank Polski

20 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce Wykres R2. Stan zobowiązań monetarnych instytucji finansowych z tytułu inwestycji bezpośrednich w latach (dane na koniec roku) mln zł Do roku 2014 wzrost stanu zobowiązań Polski z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w sektorze bankowym wynikał zarówno z transakcji dokonywanych przez inwestorów bezpośrednich, jak i z poprawy wycen banków w związku ze wzrostem ich dochodowości. W 2015 roku nastąpił spadek wartości inwestycji bezpośrednich w sektorze bankowym związany z silną przeceną polskich banków. Wynikało to głównie z obaw inwestorów dotyczących wprowadzenia podatku bankowego oraz obaw co do formy ustawowego rozwiązania kwestii kredytów walutowych dla gospodarstw domowych. Na koniec 2015 r. stan inwestycji bezpośrednich w sektorze bankowym był jeszcze stosunkowo wysoki i wyniósł 93,0 mld zł. W porównaniu z 2014 r. zmniejszył się o 32,0 mld zł, tj. o 25,7%. Inwestorzy krajowi kontrolowali 12 banków komercyjnych oraz wszystkie banki spółdzielcze (Skarb Państwa kontrolował 5 banków komercyjnych), a inwestorzy zagraniczni 26 banków komercyjnych oraz wszystkie oddziały instytucji kredytowych; kontrolne pakiety akcji posiadali inwestorzy z 18 krajów, przy czym dominującą rolę odgrywali inwestorzy z Włoch, Niemiec i Hiszpanii ( pl/images/banki_zalezne_220211_tcm pdf). Wykres R3. Dochody z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w sektorze bankowym mln zł Dywidendy Reinwestowane zyski Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce i polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w 2015 roku 19

21 Rozdział 1 Inwestycje bezpośrednie w polskim sektorze bankowym przynosiły dochody inwestorom bezpośrednim w całym okresie od 1996 do 2015 roku. Podobnie jak w przypadku napływu inwestycji bezpośrednich do Polski w sposobie dysponowania tym dochodem przez inwestorów bezpośrednich można wyróżnić trzy okresy. Do 2001 roku większość dochodów była reinwestowana, a w latach wypłacana w formie dywidendy. Od 2009 do 2015 roku inwestorzy bezpośredni reinwestowali większą część zysków banków. Wynikało to po części z zaleceń nadzorczych KNF Stan zobowiązań polskich podmiotów bezpośredniego inwestowania Na koniec 2015 roku stan zobowiązań Polski z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich wyniósł 712,1 mld zł i był niższy o 29,7 mld zł, tj. o 4,2%, od stanu zobowiązań w poprzednim roku (741,7 mld zł). Jest to odnotowany po raz pierwszy w historii statystyki inwestycji bezpośrednich spadek stanu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce. Sytuację tę spowodowało przede wszystkim obniżenie się stanów inwestycji z tytułu akcji i innych form udziałów kapitałowych. W porównaniu z 2014 rokiem inwestycje z tego tytułu zmniejszyły się o 34,9 mld zł. Przyczyn tego należy upatrywać w spadku wyceny akcji banków i innych podmiotów notowanych na GPW, będących własnością zagranicznych inwestorów bezpośrednich. Źródłem tych spadków notowań były głównie obawy inwestorów związane z pracami nad regulacjami dotyczącymi walutowych kredytów hipotecznych, obawy przed przejęciem środków z otwartych funduszy emerytalnych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a także obawy przed wprowadzeniem podatku od niektórych instytucji finansowych. Większość zobowiązań polskich podmiotów bezpośredniego inwestowania stanowiły zobowiązania z tytułu akcji i innych form udziałów kapitałowych (534,2 mld zł, 75%). Zobowiązania z tytułu instrumentów dłużnych wyniosły na koniec 2015 roku 177,9 mld zł. Podobna struktura zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce utrzymuje się od wielu lat. Wykres 4. Stan zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce w latach mln zł Akcje i inne formy udziałów kapitałowych Instrumenty dłużne Ogółem 20 Narodowy Bank Polski

22 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce Należy podkreślić, że spadek stanu zobowiązań netto Polski z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich jest widoczny zarówno wtedy, gdy dane są wyrażone w złotych, jak i wówczas, gdy są prezentowane w euro i dolarach amerykańskich. Po raz pierwszy odnotowano spadek wartości inwestycji wyrażonych w polskich złotych, co jest konsekwencją spadku wyceny tych inwestycji. Wykres 5. Stan zobowiązań Polski z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w latach wyrażony w różnych walutach rok 2000 = PLN USD EUR Na koniec 2015 roku największym wierzycielem Polski z tytułu inwestycji bezpośrednich, podobnie jak w poprzednim roku, były Niderlandy. Zobowiązania wobec inwestorów bezpośrednich z tego kraju wyniosły 129,3 mld zł i były nieco wyższe niż w 2014 roku (127,4 mld zł). Stanowiły one 18,2% ogółu zobowiązań. Kolejne pozycje wśród inwestorów bezpośrednich zajmowały: Niemcy (116,6 mld zł, tj. 16,4%), Luksemburg (82,2 mld zł, tj. 11,5%) i Francja (76,3 mld zł, tj. 10,7%). Na koniec 2014 roku struktura geograficzna zobowiązań Polski z tytułu inwestycji bezpośrednich przedstawiała się podobnie. Wykres 6. Stan zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce na koniec 2015 roku według kraju pochodzenia inwestora zagranicznego mln zł Niderlandy Niemcy Luksemburg Francja Hiszpania Wielka Brytania Włochy Austria Cypr Belgia USA Szwajcaria Szwecja Pozostałe kraje Akcje i inne formy udziałów kapitałowych Ogółem Instrumenty dłużne Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce i polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w 2015 roku 21

23 Rozdział 1 Większość zobowiązań netto z tytułu inwestycji bezpośrednich w Polsce to, podobnie jak w poprzednich latach, zobowiązania wobec krajów Unii Europejskiej. Na koniec 2015 roku wyniosły one 654,1 mld zł i stanowiły, podobnie jak rok wcześniej, około 92% wszystkich zobowiązań. Było to w dużej mierze efektem swobody przepływu kapitału w ramach Unii Europejskiej. Na pozycję Niderlandów, Luksemburga i Cypru na tej liście niewątpliwie wpłynął też fakt, że z powodu umów o unikaniu podwójnego opodatkowania inwestorzy spoza Unii Europejskiej często wykorzystywali podmioty z siedzibą w tych krajach do transakcji w ramach inwestycji bezpośrednich. Struktura zobowiązań z tytułu inwestycji bezpośrednich w stosunku do krajów graniczących z Polską (Niemcy, Czechy, Słowacja, Ukraina, Białoruś, Litwa, Federacja Rosyjska) nie uległa istotnym zmianom. Wydaje się, że ze względu na geograficzną bliskość kraje te powinny wykazywać szczególne zainteresowanie lokowaniem w Polsce swoich inwestycji bezpośrednich. Wartość zobowiązań z tytułu inwestycji bezpośrednich tych krajów w Polsce wyniosła na koniec 2015 roku 120,5 mld zł. Głównym i w zasadzie jedynym istotnym inwestorem w tej grupie były Niemcy (116,6 mld zł). Wartość inwestycji bezpośrednich pozostałych krajów z tej grupy była niewielka i wyniosła łącznie około 4 mld zł. Największa część zobowiązań wobec krajów graniczących z Polską (poza Niemcami) przypadała na Federację Rosyjską (1,4 mld zł), Słowację (0,6 mld zł) i Republikę Czeską (2,7 mld zł). Zobowiązania wobec Ukrainy i Białorusi miały, podobnie jak na koniec 2014 roku, wartości ujemne (odpowiednio: -0,6 mld zł i -0,2 mld zł). Oznacza to, że podmioty bezpośredniego inwestowania w Polsce z udziałem kapitału ukraińskiego i białoruskiego były wierzycielami netto inwestorów z Ukrainy i Białorusi. Taka sytuacja jest zwykle rezultatem zakumulowanych strat ponoszonych w Polsce przez inwestorów bezpośrednich z ww. krajów lub wynika ze specyficznych form przepływu kapitału pomiędzy inwestorami bezpośrednimi z tych krajów a podmiotami bezpośredniego inwestowania w Polsce. Niewielkie zaangażowanie krajów ościennych w inwestycje bezpośrednie w Polsce może być skutkiem między innymi niewielkiego potencjału kapitałowego inwestorów mających siedziby w tych krajach. W niektórych przypadkach znaczną rolę odgrywają bariery w przepływie kapitału pomiędzy Unią Europejską a krajami spoza Unii. Statystyka inwestycji bezpośrednich w Polsce według kraju dominującego w grupie kapitałowej, do której należy inwestor bezpośredni, daje nieco zmieniony obraz struktury geograficznej zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce (UIC ang. ultimate investing country). Przy takim podejściu istotnie zmienia się wartość zobowiązań w przypadku Luksemburga, Niderlandów, Stanów Zjednoczonych, Japonii, Kanady, Belgii, Niemiec, Hiszpanii i Cypru. Nieco mniejsze są różnice w odniesieniu do pozostałych krajów. Jeśli rozpatrujemy je jako kraje, w których siedzibę ma bezpośredni inwestor, to stany zobowiązań okażą się znacznie większe niż wówczas, gdy traktujemy je jako kraje, gdzie znajduje się siedziba podmiotu dominującego. Świadczy to, że spółki zakładane w tych państwach często są wykorzystywane jako pośrednie ogniwo w łańcuchu własności w ramach grup kapitałowych w celu swobodniejszego dysponowania docelową inwestycją i korzystniejszego opodatkowania dochodów pasywnych. Wynika to z dogodnych warunków zakładania i funkcjonowania podmiotów gospodarczych, zwłaszcza jeśli chodzi o rozwiązania podatkowe. Odwrotna sytuacja występuje w przypadku Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Japonii i Kanady. Jeśli będziemy traktować te kraje jako siedziby podmiotów dominujących, to zobowiązania z tytułu inwestycji bezpośrednich w Polsce okażą się większe niż wówczas, 22 Narodowy Bank Polski

24 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce Wykres 7. Stan zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce według kraju siedziby podmiotu dominującego (UIC) na koniec 2015 roku mln zł Niemcy Stany Zjednoczone Francja Wielka Brytania Włochy Polska Hiszpania Niderlandy Austria Szwajcaria Japonia Szwecja Dania Portugalia Belgia Kanada Luksemburg Finlandia Cypr Kraj nieznany Pozostałe kraje Kraj siedziby bezpośredniego inwestora Kraj siedziby podmiotu dominującego gdy uznamy je za siedziby inwestorów bezpośrednich. Oznacza to, że spółki zarządzane przez podmioty dominujące z tych krajów inwestowały w Polsce za pośrednictwem podmiotów ulokowanych gdzie indziej, głównie w Niderlandach i Luksemburgu. Ranking największych inwestorów bezpośrednich lokujących swoje środki w Polsce, uwzględniający poszczególne kraje jako siedziby podmiotu dominującego, jest inny, niż gdy bierze się pod uwagę to, w jakim kraju ma siedzibę inwestor bezpośredni. W pierwszym przypadku największym inwestorem bezpośrednim w Polsce pozostają Niemcy (135,9 mld zł). Kolejne miejsca zajmują Stany Zjednoczone (77,3 mld zł) i Francja (76,9 mld zł). Dopiero na czwartym miejscu jest Wielka Brytania (44,3 mld zł). Niderlandy, rozpatrywane jako kraj, gdzie siedzibę ma inwestor bezpośredni, były na pierwszym miejscu, z inwestycjami bezpośrednimi w wysokości 129,3 mld zł, z kolei traktowane jako siedziba podmiotu dominującego zajmują dopiero ósme miejsce, z inwestycjami bezpośrednimi w Polsce w wysokości 22,6 mld zł. Luksemburg w standardowym ujęciu był na trzecim miejscu, natomiast przy prezentacji inwestycji bezpośrednich według siedziby podmiotu dominującego w grupie kapitałowej jest dopiero siedemnasty. Potwierdza to opinię, że kraj ten wciąż jest chętnie wykorzystywany jako pośrednie ogniwo inwestycji bezpośrednich w ramach grup kapitałowych. Podobnie jak w poprzednich latach część zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce (33,3 mld zł) stanowią zobowiązania wobec podmiotów zagranicznych należących do grup kapitałowych, gdzie podmiot dominujący jest polskim rezydentem. Takie zjawisko określa się jako roundtripping, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza podróż tam i z powrotem. W obszarze inwestycji bezpośrednich zdefiniowano je jako przesyłanie przez inwestora bezpośredniego jego środków za granicę, a następnie powrót tych środków do kraju w formie zagranicznych inwestycji bezpośrednich 7. Przyczyną dokonywania takich operacji jest dążenie do optymalizacji zysków z zainwestowanych środków. 7 OECD Benchmark Definition of Foreign Direct Investment, OECD, 2008, s Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce i polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w 2015 roku 23

25 Rozdział 1 Jest to możliwe dzięki korzystaniu z warunków prawnych i ekonomicznych prowadzenia działalności gospodarczej w różnych krajach. Dodatkowo inwestorzy korzystają z zachęt inwestycyjnych kierowanych do nierezydentów. W 2015 roku wartość inwestycji bezpośrednich dokonanych w Polsce przez polskich inwestorów za pośrednictwem zagranicznych spółek córek stanowiła 4,7% ogółu zobowiązań Polski z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Było to nieco więcej niż na koniec 2014 roku. Warto zwrócić uwagę na wciąż stosunkowo duży udział inwestorów bezpośrednich, dla których kraj, gdzie siedzibę ma podmiot dominujący, określono jako niesklasyfikowany. Udział takich krajów w zobowiązaniach z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce na koniec 2015 roku, podobnie jak w roku poprzednim, wynosił 11,5%. Trudności ze zidentyfikowaniem kraju siedziby podmiotu dominującego w grupie kapitałowej, do której należy inwestor bezpośredni, dotyczą głównie funduszy private equity oraz osób fizycznych. W przypadku osób fizycznych będących inwestorami bezpośrednimi ustalenie ich rezydencji niejednokrotnie jest trudne lub w ogóle niemożliwe. Ślad urywa się zwykle w krajach określanych jako raje podatkowe, gdzie banki i pośrednicy finansowi strzegą tożsamości swoich klientów. Wynika to w dużej mierze z obowiązujących tam regulacji prawnych. Zagadnienie ujmowania tego typu inwestycji nie jest obecnie doprecyzowane w standardach międzynarodowych, a prace nad uzgodnieniem zaleceń w tym obszarze ciągle trwają. Jak widać z powyższej analizy, spojrzenie na inwestycje bezpośrednie przez pryzmat kraju podmiotu dominującego w grupie kapitałowej, do której należy inwestor bezpośredni, jest użyteczne z wielu powodów. Po pierwsze, pozwala określić siłę rzeczywistych powiązań ekonomicznych pomiędzy krajami. Po drugie, pomaga identyfikować otoczenie polityczno- -prawne, z którego taka relacja może wynikać. Przykładowo, pozwala to ustalić, czy podstawą decyzji inwestycyjnych są względy wynikające z umów dotyczących wzajemnych inwestycji, umów handlowych czy uregulowania podatkowe. Z analizy tej wynika także, że podstawą wielu decyzji inwestycyjnych nie są uwarunkowania (dla danej inwestycji) istniejące w kraju podmiotu bezpośredniego inwestowania, lecz wynikające z regulacji obowiązujących w kraju podmiotu dominującego w grupie. Zastosowanie takiego podejścia pozwala na identyfikację tego typu uwarunkowań w przepływie kapitału w ramach inwestycji bezpośrednich. Z tego względu organizacje międzynarodowe zalecają sporządzanie dodatkowych analiz zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich według kraju, w którym siedzibę ma podmiot dominujący w grupie kapitałowej, również na potrzeby własnych opracowań. W przypadku Polski obserwujemy to zjawisko z uwagi na optymalizację podatkową, w szczególności polegającą na inwestowaniu przez koncerny międzynarodowe (spoza UE) za pośrednictwem spółek w Niderlandach i w Luksemburgu. Analiza zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce wskazuje na ich stosunkowo stabilną strukturę branżową. Na koniec 2015 roku ponad połowa (58,7%) zobowiązań z tego tytułu pochodziła z obszaru usług (417,9 mld zł; sekcje od G do U). W tych sekcjach niemal jedna trzecia zobowiązań (łącznie) dotyczyła działalności finansowej i ubezpieczeniowej (134,0 mld zł; sekcja K). Istotną pozycję stanowiły ponadto zobowiązania pochodzące z sekcji handlu hurtowego i detalicznego wraz z naprawą pojazdów samochodowych i motocykli (108,6 mld zł; sekcja G), z sekcji związanej z obsługą rynku nieruchomości (56,0 mld zł; sekcja L) oraz sekcji działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (48,8 mld zł; sekcja M). 24 Narodowy Bank Polski

26 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce Wykres 8. Struktura zobowiązań z tytułu inwestycji bezpośrednich w wybranych branżach na koniec 2015 roku mln zł C K G L M J F D35 H N I A Q B Pozostałe sekcje Akcje i inne formy udziałów kapitałowych Instrumenty dłużne Ogółem A Rolnictwo, leśnictwo i rybactwo; B Górnictwo i wydobywanie; C Przetwórstwo przemysłowe; D35 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i powietrze do układów klimatyzacyjnych; F Budownictwo; G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych i motocykli; H Transport i gospodarka magazynowa; I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi; J Informacja i komunikacja; K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości; M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna; N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca; Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna. W 2015 roku, podobnie jak w poprzednim roku, około 33% zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce stanowiły zobowiązania związane z przemysłem przetwórczym (229,6 mld zł; sekcja C). W sekcji tej dominowały: produkcja pojazdów samochodowych, przyczep, naczep i pozostałego sprzętu transportowego, ze zobowiązaniami w wysokości 43,8 mld zł, produkcja artykułów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych (43,7 mld zł) oraz produkcja maszyn i wyrobów z metali z wyłączeniem urządzeń elektrycznych (41,4 mld zł). W 2015 roku szeroko pojęty sektor usług (sekcje od G do U) odnotował zmniejszenie zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich o 17,6 mld zł. Znaczne spadki nastąpiły tu w działalności finansowej i ubezpieczeniowej (33,4 mld zł; sekcja K) oraz w sekcji informacja i komunikacja (4,0 mld zł; sekcja J). Jak wspomniano, wynikały one w dużej mierze z obniżenia wyceny podmiotów notowanych na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych, będących własnością inwestorów bezpośrednich Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce analiza regionalna Podobnie jak w poprzednich latach w tej części raportu prezentowana jest krótka analiza inwestycji bezpośrednich w Polsce w układzie regionalnym. Pokazuje to, jakie regiony Polski cieszyły się największym zainteresowaniem zagranicznych inwestorów. Wyniki tej analizy mogą być interesujące, ale ich interpretacja wymaga dużej ostrożności. Prezentowane wielkości zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce w podziale na województwa nie zawsze odzwierciedlają rzeczywisty regionalny rozkład inwestycji, czyli miejsca, gdzie środki faktycznie zostały zainwestowane. Stany zobowiązań z tytułu zagranicznych inwe- Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce i polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w 2015 roku 25

27 Rozdział 1 stycji bezpośrednich pokazują bowiem miejsce rejestrowania inwestycji, natomiast w rzeczywistości nakłady inwestycyjne często są ponoszone w innych lokalizacjach. Dobrą ilustracją tego stanu rzeczy jest województwo mazowieckie, w którym znajduje się zdecydowanie najwięcej podmiotów bezpośredniego inwestowania (3528 na koniec 2015 roku) mających zobowiązania z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Jednocześnie wiadomo, że inwestycje rejestrowane w systemach księgowych firm mających najczęściej siedzibę w Warszawie w rzeczywistości często są umiejscowione w różnych, czasem odległych, rejonach Polski. Prezentowany poniżej rozkład regionalny zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce powinien być zatem traktowany ostrożnie, z uwzględnieniem powyższych uwag. Wykres 9. Zobowiązania z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce w podziale na województwa stan na koniec 2015 roku mln zł Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Aktywa Pasywa Zobowiązania netto Podobnie jak w poprzednich latach najwyższy stan zobowiązań netto z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich odnotowano w województwie mazowieckim (389,5 mld zł). Zobowiązania podmiotów bezpośredniego inwestowania z tego województwa stanowiły 54,7% ogółu zobowiązań Polski z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich na koniec 2015 roku. Znaczne zaangażowanie zagranicznych inwestorów bezpośrednich odnotowano także w województwach: śląskim (67,6 mld zł), wielkopolskim (63,2 mld zł), dolnośląskim (40,5 mld zł), małopolskim (35,2 mld zł) i pomorskim (25,2 mld zł). Rozbudowane powiązania z grupami międzynarodowymi, o czym świadczą znaczne należności od powiązanych podmiotów, są przede wszystkim w województwie mazowieckim i śląskim. Spojrzenie na średnią wartość 8 inwestycji bezpośrednich w poszczególnych województwach daje nieco inny obraz. W tym ujęciu najwyższe pozycje zajmują województwa: podkarpackie (151 mln zł), mazowieckie (110 mln zł), śląskie (108 mln zł) i świętokrzyskie (102 mln zł). Najmniejszą średnią wartość mają inwestycje bezpośrednie w województwie opolskim (39 mln zł). 8 Przez średnią wartość rozumiemy tu iloraz stanu zobowiązań z tytułu inwestycji bezpośrednich w danym województwie i liczby podmiotów z udziałem inwestora bezpośredniego, mających siedzibę w tym województwie. 26 Narodowy Bank Polski

28 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce Wykres 10. Struktura geograficzna zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w poszczególnych województwach na koniec 2015 roku % Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Niemcy Luksemburg Niderlandy Pozostałe kraje Struktura geograficzna zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w poszczególnych województwach była w 2015 roku, podobnie jak w latach poprzednich, dość zróżnicowana. W województwie mazowieckim obecni byli inwestorzy z Niderlandów (65,3 mld zł, tj. 16,8% ogółu zobowiązań tego województwa z tytułu inwestycji bezpośrednich), Niemiec (51,7 mld zł, tj. 13,3%) i Luksemburga (34,9 mld zł, tj. 9,0%). Łącznie zobowiązania podmiotów bezpośredniego inwestowania z województwa mazowieckiego wobec trzech ww. krajów stanowiły 39,0% zobowiązań z tytułu inwestycji bezpośrednich tego województwa. Podobnie przedstawiała się sytuacja w większości pozostałych województw, Wykres 11. Struktura branżowa zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w poszczególnych województwach na koniec 2015 roku (według wybranych branż sekcji PKD) % Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Przetwórstwo przemysłowe Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych i motocykli Pozostałe sekcje Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce i polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w 2015 roku 27

29 Rozdział 1 gdzie zagraniczne inwestycje bezpośrednie pochodziły głównie z czterech wymienionych krajów. W województwie dolnośląskim dominowały zobowiązania wobec inwestorów z Niemiec, w kujawsko-pomorskim i śląskim z Niderlandów, a w województwie małopolskim z Luksemburga. W strukturze branżowej zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich niemal we wszystkich województwach dominowały podmioty bezpośredniego inwestowania związane z sekcją przetwórstwa przemysłowego (sekcja C). Wyjątkiem było województwo mazowieckie, gdzie przeważały podmioty reprezentujące działalność finansową i ubezpieczeniową (sekcja K). W województwie małopolskim, wielkopolskim i mazowieckim warto także zwrócić uwagę na znaczny udział firm związanych z handlem hurtowym i detalicznym (sekcja G). Na koniec 2015 roku, podobnie jak w roku poprzednim, wysoką koncentracją branżową inwestycji bezpośrednich charakteryzowały się województwa: podlaskie, lubuskie i warmińsko-mazurskie (głównie przetwórstwo przemysłowe, sekcja C). Należy zwrócić uwagę, że z punktu widzenia polityki gospodarczej danego regionu wysoka koncentracja zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich (branżowa czy geograficzna) nie jest korzystna. Ryzyko wycofania się największego inwestora zwykle wywołuje bowiem zagrożenia i odbija się na kondycji gospodarczej danego regionu Dochody z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce W 2015 roku dochody z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce wyniosły 67,5 mld zł i były wyższe o 3,3 mld zł, tj. o 5,2%, niż w 2014 roku 9. Złożyły się na nie dywidendy w wysokości 29,0 mld zł, reinwestowane zyski w wysokości 30,4 mld zł oraz odsetki w wysokości 8,1 mld zł. Wzrost dochodów z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce w 2015 roku, w porównaniu z rokiem poprzednim, nastąpił pomimo zmniejszenia zobowiązań Polski ogółem z tytułu tych inwestycji. Główną przyczyną tego był fakt, że spadek zobowiązań wynikał w dużej mierze ze spadku wyceny inwestycji bezpośrednich w Polsce, co nie miało negatywnego wpływu na dochody z tych inwestycji. Struktura geograficzna dochodów w 2015 roku była w dużej mierze odzwierciedleniem struktury geograficznej zobowiązań z tytułu zagranicznych inwestycji bezpośrednich, co wiąże się z faktem, że większość dochodów stanowiły reinwestowane zyski. Największe dochody osiągnęli inwestorzy z Niderlandów (14,5 mld zł) i Niemiec (13,7 mld zł). W obu przypadkach były one wyższe niż w 2014 roku. Na kolejnych pozycjach plasowali się inwestorzy z Luksemburga (6,9 mld zł) i z Francji (6,5 mld zł). Dochody inwestorów 9 Od 2010 roku dochody z tytułu akcji i innych form udziałów kapitałowych są liczone zgodnie z koncepcją Current Operating Performance Concept (COPC), która z wyniku osiąganego przez firmy wyłącza zmiany wyceny instrumentów finansowych oraz zdarzenia nadzwyczajne, co stabilizuje dochody prezentowane przez podmioty gospodarcze. Więcej o metodzie liczenia dochodów napisano w Nocie metodycznej. 28 Narodowy Bank Polski