Metro w Londynie (1) Marek Graff 6/

Transkrypt

1 Marek Graff Metro w Londynie (1) Londyńskie metro, czyli Underground lub Tube, od 00 r. wchodzi w skład przedsiębiorstwa Transport of London, czyli firmy zarządzającej komunikacją miejską w Londynie. Sieć metra obecnie składa się z 75 1 stacji (łącznie z DLR 10), w tym 75 przesiadkowych, liczy 57 km długości i przewozi mln pasażerów dziennie. Linie metra można sklasyfikować według sposobu poprowadzenia torów w tunelach: jako podpowierzchniowe i głębinowe. Pierwsze z nich budowano metodą odkrywkową i tory położone są około 5 m poniżej powierzchni gruntu. Linie głębinowe budowano drążąc tunele 0 m poniżej powierzchni ziemi, natomiast tory układano w oddzielnej rurze o średnicy,56 m (11 stóp 8,5 cala). Wszystkie linie metra w centrum Londynu przebiegają pod ziemią, natomiast na przedmieściach metro wyjeżdża na powierzchnię. Wyjątkiem są dwie linie Victoria i Waterloo & City, które w całości przebiegają pod ziemią. Na wszystkich liniach metra przyjęto standardowy rozstaw szyn 15 mm oraz ruch lewostronny. System metra jest połączony z siecią British Rail (np. wspólne tory na odcinku Earl s Court Wimbledon, linia District) oraz z siecią Docklands Light Railway. Warto przytoczyć nieco informacji o geologii terenu, na którym położony jest Londyn. Otóż na południe od Tamizy grunt jest bardziej bagnisty w porównaniu z północnym odpowiednikiem, przez co nie można było tam budować tuneli metodą odkrywkową. Zatem zdecydowano się zrezygnować z metra na południu miasta, zwłaszcza, że funkcjonowała tam nieźle rozwinięta sieć połączeń kolejowych obsługiwana przez pociągi podmiejskie należące do spółek: London and South Western Railway i London, Brighton and South Coast Railway. W pewien sposób wpłynęło to na rozwój Londynu miasto począwszy od końca XIX w. rozwija się głównie na lewym (północnym) brzegu Tamizy, czyli tam, gdzie funkcjonuje metro. Obecnie minusem całej sieci metra jest fakt, że w czasie ostatnich 0 lat systemy sygnalizacji nie były modernizowane w wymaganym zakresie (na niektórych liniach), wobec czego nieco ustępuje swym odpowiednikom w Paryżu, Madrycie czy Berlinie. Szczegółowe dane linii londyńskiego metra znajdują się w tabeli 1. Historia metra i budowa pierwszych linii Pierwsza regularna linia kolejowa w Wlk. Brytanii powstała na początku XIX w. Było to początkiem rozwoju kolei i impulsem do budowy kolejnych linii kolejowych. W latach 50. XIX w. w Londynie znajdowało się 7 dworców kolejowych: London Bridge, Euston, Paddington, King s Cross, Bishopsgate, Waterloo i Fenchurch. Dworce kolejowe wznoszono z daleka od City w celu minimalizowania przebudowy historycznego centrum. Dojazd między dworcami a City miały zapewniać dorożki, których zwiększająca się z roku na rok liczba stawała się coraz bardziej problematyczna. Zatem coraz częściej zdawano sobie sprawę Charakterystyka linii londyńskiego metra Tabela 1 Nazwa linii Rok otwarcia Rodzaj Długość [km/mil] Liczba stacji Tabor Zajezdnie Bakerloo 1906 Głębinowa /1 5 seria 197 Stonebridge, London Central 1900 Głębinowa 7/6 9 seria 199 Ruislip, Hainault, White City Circle Podpowierzchniowa /1 7 seria C69/C77 Hammersmith, Neasden District 1868 Podpowierzchniowa 6/0 60 serie: C69/C77, D78 Upminster, Hammersmith, Ealing Common East London 1869 Podpowierzchniowa 8/5 5 seria A60/A6 New Cross, Neasden Hammersmith & City 186 Podpowierzchniowa 1/9 8 seria C69/C77 Hammersmith, Neasden Jubilee 1979 Głębinowa 6/ 7 seria 1996 Stratford Market Metropolitan 186 Podpowierzchniowa 67/ seria A60/A6 Neasden Northern Głębinowa 58/6 50 seria 1995 Golders Greek, Morden, East Finchley, Edgware, High Barnet Piccadilly 1906 Głębinowa 71/ 5 seria 197 Cockfosters, Northfields Victoria 1969 Głębinowa 1/1 16 seria 1967 Northumberland Waterloo & City Głębinowa /1,5 seria 199 Waterloo 1 Linia Circle jest znana pod tą nazwą od 199 r., choć jej fragmenty od samego początku były podstawą całego systemu metra. Linia ta nie została zbudowana jako oddzielna, lecz utworzono ją z fragmentów linii District i Metropolitan. Początkowo znana jako Metropolitan District Railway. Pierwotnie oddzielna linia zarządzana przez konsorcjum operujące również na linii Metropolitan. Linia ta została przejęta przez London Underground w 198 r., lecz do 1966 r. British Railways korzystały z jej infrastruktury prowadząc przewozy towarowe. Ostatecznie linia ta została wyodrębniona jako samodzielna pod koniec lat 80. XX w. Początkowo część linii Metropolitan, jako samodzielna linia od 1990 r. 5 Najbardziej obciążona linia, dochodząc do City rozgałęzia się na dwie odnogi, po czym poza City ponownie łączy się w jedną linię. 6 Przejęta przez London Transport w 199 r. 1 Dodatkowo stacje metra zostały zamknięte, a 0 innych przekazano innym przewoźnikom kolejowym, natomiast 5 zaplanowanych nigdy nie zostało zbudowanych/otwartych. Liczba ta obejmuje także linie metra, korzystające z tych samych torów na danym odcinku. Obecnie działa tutaj trzech operatorów kolejowych: South West Trains, Southern i South East Trains, którzy wykonują usługi przewozowe na podstawie koncesji British Rail na początku lat 90.XX w. została sprywatyzowana. Obecnie tory i infrastruktura należą do państwa, natomiast przewozy wykonują poszczególni przewoźnicy prywatni. 6/009 7

2 Logo metra londyńskiego, r. z konieczności budowy kolei podziemnej. Wprawdzie pierwsze pomysły na budowę metra w Londynie pojawiły się w latach 0. XIX w., nie znalazły jednak one akceptacji aż do lat 50. XIX w. Wtedy Charles Pearson, reprezentujący spółkę City of London, zaproponował budowę systemu kolei podziemnej, która miała powstać we współpracy z City Terminus Company. Plany te zostały jednak odrzucone w 185 r. przez władze miejskie i centralne. Rok później John Fowler przedstawił kolejny projekt kolei podziemnej, który został zaakceptowany przez komisję parlamentarną jako North Metropolitan Railway. Spółka ta niebawem przejęła mniejszą City Terminus Company oraz porozumiała się z inną Great Western Railway odnośnie budowy podziemnej linii kolejowej pomiędzy Paddington i Farringdon przez King s Cross. Nowa linia miała w zamyśle okrążać City od strony północnej i łączyć najważniejsze dworce kolejowe Londynu: King s Cross, St. Pancras, Euston i Paddington. Projekt ten został nazwany Metropolitan Railway, natomiast jego realizacja rozpoczęła się w lutym 1860 r. Celem budowy tej linii było wydłużenie linii kolejowej należącej do GWR (Great Western Railway) do centrum miasta. Do budowy linii zastosowano metodę odkrywkową (cutand-cover) ze względu na słabo rozwinięte metody drążenia tuneli w poł. XIX w. W trakcie prac napotkano na spore trudności przy budowie tuneli, całość pogarszał fakt, że do już zbudowanych tuneli wdzierała się woda, powodując ich zalewanie. Uroczyste otwarcie pierwszej na świecie linii metra miało miejsce 10 stycznia 186 r., po trzyletniej budowie, natomiast systematycznie zwiększająca się liczba przewożonych pasażerów dobrze rokowała o przyszłym sukcesie całego projektu. Pierwszymi przedsiębiorstwami, które zbudowały linie kolei podziemnej (metra) w Londynie, były Metropolitan Railway (MetR) i Metropolitan District Railway (District). Był to zarazem pierwszy na świecie system metra.choć oba towarzystwa budowały swe systemy niezależnie, i często ich wzajemne kontakty nie były przyjazne, to z linii kolei podziemnej wybudowanych przez nie, powstał fundament przyszłej sieci metra w Londynie. Wagonów do obsługi pociągów kursujących po linii metra użyczyło przedsiębiorstwo GWR, natomiast do prowadzenia pociągów używano trakcji parowej, co z kolei wymagało wydajnego systemu wentylacyjnego. Problemem stał się wybór szerokości toru: spółka budująca metro Metropolitan Railway (MetR) zamierzała wprowadzić normalny rozstaw szyn (15 mm), podczas gdy kompania GWR forsowała rozstaw szerszy (7 stóp, 1 mm). Ostatecznie zbudowano tory o obu szerokościach, a MetR zawarła porozumienie z innym przewoźnikiem kolejowym GNR (Great Northern Rail-way) i ostatecznie szerszy rozstaw szyn został wyeliminowany w 1869 r. Nowa kolej podziemna okazała się sukcesem i została dobrze przyjęta przez londyńczyków, co objawiało się w jej szybkiej rozbudowie w kierunku przedmieść miasta (północno zachodnie dzielnice Londynu), przez co określano te tereny jako Metroland. W 1880 r. kolej ta, nazwana Met, przewiozła prawie 0 mln pasażerów. Sieć MetR, we współpracy ze spółką GWR, była także rozszerzana i wkrótce otwarto odcinek między Westbourne i Edgware. Linie kolejowe sąsiadujące z MetR były sukcesywnie rozbudowywane wkrótce spółka Hammersmith and City Railway dobudowała połączenia do sieci MetR: 186 r. otwarto stacje Notting Hill (obecnie Ladbroke Grove), Shepherd s Bush, Hammersmith, 1866 r. Westbourne, 1868 r. Latimer, 1868 r. Praed Junction (Paddington) Gloucester, South Kensington, 1877 r. w kierunku Richmond do stacji Ravenscourt przez Hammersmith (Grove ), z wykorzystaniem infrastruktury London and South Western Railway (L&SWR). Inna spółka, także rozbudowująca swój system kolei podziemnej Metropolitan and St John s Wood Railway, także rozbudowała swe odcinki metra: 1868 r. do stacji Swiss Cottage; 1879 r. do stacji Finchley i West Hampstead; 1879 r. do stacji Kilburn i Willesden Greek; 1880 r. do stacji Kingsbury, Neasden i Harrow (obecnie Harrow-on-the-Hill); 1885 r. do stacji Pinner; 1887 r. do stacji Northwood, Moor i Rickmansworth; 1889 r. do stacji Chorley Wood (obecnie Chorleywood), Chalfont (obecnie Chalfont & Latimer) i Chesham; 189 r. do stacji Amersham, Aylesbury. Rozbudowane były także odcinki istniejące w kierunkach: 190 r. zachodnim Harrow Uxbridge; 195 r. północnym Moor Croxley i Watford; 19 r. północnym Wembley Kingsbury, Canons i Stanmore. Ponadto, na odcinku Finchley Preston zbudowano tory, natomiast na odcinku Finchley Harrow także dobudowano dodatkowe tory. Dodatkowo, powstały kolejne stacje: 1908 r. Preston Halt, między Wembley i Harrow; 1909 r. Dollis Hill, między Willesden Green i Neasden; 1915 r. North Harrow, między Harrow i Pinner; 19 r. Northwick & Kenton (obecnie Northwick ), między Preston i Harrow; 19 r. Northwood Hills, między Pinner i Northwood; 19: Queensbury, między Kingsbury i Canons. W 1891 r. spółka MetR wchłonęła innego mniejszego przewoźnika Aylesbury and Buckingham Railway (A&BR). Spółka ta powstała w podobnym czasie, co MetR 1860 r., a swój pierwszy odcinek kolei wybudowała w północnym Londynie w 1868 r. 8 6/009

3 Innym mniejszym przedsiębiorstwem kolejowym, operującym w tej części miasta, była spółka Oxford and Aylesbury Tramroad, eksploatująca linię długości 6,5 mili (10 km), zbudowaną w latach Używano na niej początkowo parowozów o układzie osi B, później zastąpionych przez odpowiedniki o układzie osi C. Spółka to funkcjonowała do 195 r. Inna duża spółka Metropolitan District Railway w 1868 r. wybudowała i oddała do użytku biegnący wzdłuż północnego brzegu Tamizy odcinek własnej kolei podziemnej, łączący Westminster 5 z South Kensington. W obrębie tej linii znalazły się dworce kolejowe Victoria i Charing Cross, a niedługo później linię tę przedłużono w kierunku wschodnim do Tower Hill 6, a później dalej do stacji Upminster, a także w kierunku zachodnim (do stacji Ealing i Richmond) i na południe (do stacji Wimbledon). Wtedy jeszcze nie istniała formalnie okrężna linia metra 7, choć jej namiastki w postaci dwóch linii Metropolitan i District funkcjonowały już w 188 r. Ostatecznie rozbudowę linii Metropolitan District Railway zakończono w 1905 r. Wtedy to ukształtował się przebieg obecnej linii District. Jedna ze stacji końcowych Richmond miała połączenie z dworcem kolejowym kompanii London and South Western Railway (LSWR). Spółka Metropolitan District Railway (District) powstała 10 lat później niż MetR, w lipcu 186 r. Sieć zarządzana przez spółkę District łączyła się z siecią MetR na stacji South Kensington i została etapami wydłużona do stacji Mansion House. Pociągi spółki District docierały także do stacji Gloucester i High Kensington, korzystając z infrastruktury MetR. Rozbudowa linii kolei podziemnej przebiegała następująco (przeważnie w kierunku zachodnim): 1868 r. South Kensingdon Westminster; 1870 r. Westminster Blackfriars; 1869 r. Gloucester West Brompdon (stacja Earl s Court otwarta w 1871 r.); 1871 r. Blackfriars Mansion Mouse; 187 r. Earl s Court Addison (Kensington (Olympia)), z połączeniem z West London Joint Railway; 187 r. Earl s Court Hammersmith; 1877 r. Hammersmith Ravenscourt, z połączeniem z London and South Western Railway (L&SWR); 1879 r. Turnham Green Ealing (obecnie Ealing Broadway); 1880 r. West Brompton Putney Bridge & Fulham (obecnie Putney Bridge); 188 r. Ealing Broadway Windsor z połączeniem na stacji Ealing Broadway do stacji Great Western Railway (połączenie zamknięte w już w 1885 r.); 188 r. Mill Hill (obecnie Town) do Hounslow Town (połączenie szybko zamknięte); 188 r. Osterley & Spring Grove (obecnie Osterley) do Hounslow Barracks (obecnie Hounslow West); 188 r. Mansion House Tower Hill; 1889 r. Putney Bridge Wimbledon, odcinek wspólny L&SWR i District; 190 r. Whitechapel Bromley-by-Bow, z połączeniem London, Tilbury and Southend Railway oraz do Upminster; 190 r. Ealing Common Royal & Twyford Abbey; 190 r. Royal & Twyford Abbey South Harrow; 1905 r. Town South ; 1910 r. South Harrow Rayners Lane i Uxbridge, przy czym tory na odcinku Rayners Lane Uxbridge należały do MetR. Linia Metropolitan, z uwagi na fakt, że budowano ją jako pierwszą, w stosunku do pierwotnego przebiegu, obecnie ma mocno zmieniony kształt: odcinek Whitechapel Barking (wschodni Londyn) przekazano w 196 r. do linii District; w 1988 r. wydzielono z linii Metropolitan: obecną Hammersmith & City, natomiast wschodni fragment linii Metropolitan pozostawał w jej ramach jako Metropolitan Line East London Section do 1988 r., gdy ostateczne wydzielono linię East London; niewielkie odcinki linii Metropolitan przesunięto do linii Bakerloo i Jubilee. Naziemne odcinki linii Metropolitan, czyli znajdujące się poza centrum Londynu, zostały ostatecznie zelektryfikowane w 1960 r. (wcześniej używano parowozów). Linia ta ma obecnie na odcinku Baker Moor aż tory, w celu sprawnego transportu pasażerów z przedmieść Londynu. Tunele biegnące pod Tamizą we wschodnim Londynie, którymi obecnie przebiega metro, wybudował w latach Marc I. Brunel. Budowa ich od samego początku sprawiała kłopoty zalewała je woda, a ze ścian tuneli wydobywały się trujące gazy (siarkowodór). Inwestycja opóźniała się i zwiększały się jej koszty, a do czasu oddania tuneli do eksploatacji stały się siedliskiem marginesu i wszelkiego rodzaju degrengolady 8. W roku 1865 te tunele zakupiła East London Railway Company w celu adaptacji na potrzeby kolei. Spółka ta sama nie korzystała z tuneli, lecz je wydzierżawiła innym operatorom kolejowym: Metropolitan Railway i Metropolitan District Railway 9 oraz trzem mniejszym 10. Pierwsze pociągi przejechały w tunelach w 1869 r., a w 188 r. metro wprowadziło się tam za pośrednictwem spółki East London Railway, która to uruchomiła odcinek od New Cross Gate/New Cross do South Kensington via Edgware (okrążenie londyńskiego City od północy). Na uwagę zasługuje linia metra oddana do użytku w sierpniu 1870 r. we wschodnim Londynie, zwana Tower Subway 11. Przebiegała ona pod korytem Tamizy, a pasażerowie pokonywali całą trasę w 1. miejscowym wagoniku poruszanym stalową liną połączoną z silnikiem parowym, zamontowanym na jednym z końców tunelu. Dzień r. można wobec tego przyjąć za datę uruchomienia pierwszego metra głębinowego (tube railway) na świecie. Kolejka funkcjonowała do 189 r., do czasu otwarcia w pobliżu mostu Tower Bridge. Budowniczymi Tower Subway by- Spółka ta jest znana również pod nazwą Wooton Tramway lub Brill Tramway. 5 Stacja ta znajduje się tuż przy gmachu brytyjskiego Parlamentu. 6 Tower to słynna dawna twierdza, a później więzienie położone we wschodnim Londynie. 7 Termin metro pochodzi z języka francuskiego: Chemin de fer métropolitain, a to z kolei od angielskiego pierwowzoru Metropolian Line. 8 Wschodnia dzielnica Londynu East End była skupiskiem wówczas i obecnie londyńskiego półświatka. 9 Obie linie to obecne linie Metropolitan i District. 10 South Eastern Railway, Great Eastern Railway i London, Brighton and South Coast Railway. 11 Subway to jedno z określeń metra, obecnie używane nie w Wielkiej Brytanii, lecz w Ameryce Płn. 6/009 9

4 li: P. Barlow (koneksje i pieniądze) i J. Greathead (inżynier). Obecnie ów tunel jest wykorzystywany przez przedsiębiorstwo londyńskich wodociągów. Pierwszymi lokomotywami, używanymi w metrze londyńskim były odpowiednio zaprojektowane parowozy. Próbowano zastosować lokomotywę nazwaną Fowler s Ghost 1, ale konstrukcja nie spełniła pokładanych weń nadziei. Zatem wypożyczono parowozy od spółki GWR tendrzaki (1 B 0) projektu Daniela Gocha, wyposażone w mechanizm kondensacji (zamknięty obieg wody). Jednak trakcja parowa była bardzo kłopotliwa podczas eksploatacji na liniach metra. Jednocześnie każdy z operatorów starał się pozyskać sponsorów, który zgodziłby się współfinansować dalszą rozbudowę metra w kierunku przedmieść Londynu. Jedną z takich osób został amerykański finansista i filantrop Ch. Yerkes 1. Jego przedsiębiorstwo (początkowo Metropolitan District Traction Company, później Underground Electric Railways of London), sukcesywnie przejmowało kontrolę nad liniami District, Piccadilly i Bakerloo. Inne przedsiębiorstwo Underground Group 1 przejęło kontrolę nad pozostałymi liniami metra (Central, Northern), z wyjątkiem Waterloo & City i Metropolitan. W 19 r. utworzono przedsiębiorstwo London Passenger Transport Board, które zarządzało 170 spółkami kolejowymi, autobusowymi, tramwajowymi i trolejbusowymi działającymi w obrębie Londynu. Natomiast z Underground Group, linii Metropolitan oraz z większości linii autobusowych i tramwajowych utworzono spółkę Transport of London. Zasłużonym architektem, który projektował wiele stacji w tym czasie na tych liniach był Ch. Holden, a oryginalny styl (Art-Deco), zastosowany przez niego, nie stracił wiele ze swej wymowy do dzisiaj. W czasie drugiej wojny światowej wiele stacji metra pełniło rolę schronów przeciwlotniczych, natomiast kilka stacji pełniło rolę szczególną: nowo wybudowany odcinek metra między stacjami Redbridge i Gants Hill (linia Central, płn. wsch. Londyn) udzielił miejsca podziemnej fabryce samolotów; stacja Brompton (obecnie zamknięta) pełniła rolę dowództwa obrony przeciwlotniczej; stacji Down (obecnie zamknięta) używał sam Winston Churchil, jako siedziby Gabinetu Premiera; tuneli w pobliżu stacji Aldwych używano do przechowywania zbiorów British Museum. Po 195 r. ruch w obrębie sieci metra zaczął systematycznie wzrastać, a trzy lata później metro zostało upaństwowione. Zmianom podlegał także tabor, np. w 199 r. ostatecznie wyeliminowano wagony z ręcznie otwieranymi drzwiami, a w 195 r. pojawiły się pierwsze wagony z pudłami wykonanymi z aluminium. Jednym z problemów właściwie każdego systemu metra jest kwestia odprowadzenia wód gruntowych z tuneli kolei podziemnej. Poziom wód gruntowych w Londynie począwszy od lat 60. XX w. znacznie się podniósł, gdy miało miejsce zamykanie licznych browarów i wytwórni papieru, czyli przedsiębiorstw zużywających pokaźne ilości wody. W pierwszej połowie 001 r. londyńskie metro wypompowywało dzienne 0 tys. m wody ze wszystkich swych tuneli. Innym problemem są tzw. pływy 15 (przypływy i odpływy), w przypadku Londynu wahania poziomu wód Tamizy w ciągu dnia czy też roku. Aby zaradzić ewentualnemu zalewaniu tuneli metra, w 1986 r. wybudowano system śluz, który poddaje się kontroli razy do roku. Już pod koniec XIX w. zdano sobie sprawę, że metro oprócz oczywistych plusów ma pewne niedociągnięcia. Zarządzanie koleją podziemną przez 6 niezależnych spółek powodowało, że przejście w obrębie stacji, z której korzystały np. dwie linie i dwie spółki, powodowało, że pasażerowie odbywali długie spacery w celu zmiany linii metra. Sieć metra w centrum Londynu Rys. Dick van der Spek dla czasopisma Op de Rails Elektryfikacja linii metra W latach 80. XIX w. z powodu uciążliwości trakcji parowej stosowanej w tunelach, zaczęto zastanawiać się nad elektryfikacją linii metra. Miało na to wpływ zbudowanie pierwszych udanych silników elektrycznych i ich zastosowanie do napędu pojazdów 16. Trakcja elektryczna została po raz pierwszy zastosowana na obecnej linii Northern, czyli pierwszej linii głębinowej londyńskiego 1 Duch Fowlera, jednego z niedoszłych projektantów metra. 1 Charles Tyson Yerkes ( ) jako pierwszy stworzył system transportu publicznego w Chicago, a po przybyciu do Anglii współfinansował budowę metra w Londynie. 1 Ta spółka, oprócz metra, miała również udziały w przedsiębiorstwach tramwajowych Londynu oraz zamierzała przejąć London General Omnibus Company. 15 różnice te wynikają z przyciągania wód morskich czy oceanicznych przez Księżyc. 16 Werner E. Siemens w 1879 r. w Niemczech. 0 6/009

5 Mapa metra B C D E F A 9 Amersham 65 8 Ealing Common 7 8 Holland South Kensington 1 River Thames 5 Transport for London Perivale Ealing Broadway Hanger Lane Royal Town West Gunnersbury Kew Gardens Richmond North East Hammersmith Stamford Brook Maida Vale Kilburn Warwick Avenue Royal Oak Westbourne Paddington Latimer White City Wood Lane Goldhawk Ravenscourt Ladbroke Grove Barons Court West Kensington West Brompton Parsons Green Putney Bridge East Putney South elds Wimbledon Wimbledon Paddington Edgware Bayswater Notting Hill Gate High Kensington Gloucester Edgware Lancaster Gate Queensway Marylebone Knightsbridge Bond Marble Arch Hyde Corner Sloane Square Victoria Colliers Wood Morden Pimlico Vauxhall Tooting Bec Baker Oxford Circus Green St. James s Clapham South Great Portland Piccadilly Circus Westminster Balham South Wimbledon Regent s Tottenham Court Waterloo Tooting Broadway Euston Warren Goodge Kennington Oval Stockwell Clapham Common Euston Square Leicester Square Charing Cross Embankment Charing Cross 100m Brixton Euston 00m Mansion House Southwark Waterloo East Lambeth North do St. Pancras International Russell Square Chancery Lane Blackfriars Stacja metra nieczynna od marca 009 r. do ko ca 011 r. Temple Elephant & Castle 100m 100m Angel Moorgate ( poci gi nie kursuj w weekendy) St. Paul s Cannon Borough Bank Old ( poci gi nie kursuj w weekendy) Liverpool Monument London Bridge Fenchurch 1 Aldgate Tower Hill 150m River Thames Bermondsey 81/N81 Aldgate East Linia East London jest zamkni ta ze wzgl du na rozbudow w celu w czenia do sieci kolei naziemnej London Overground. ELC Bethnal Green Canada Water ELC ELW ELW Hackney Wick Mile End Bow Church Stepney Green Shadwell Wapping New Cross Limehouse Westferry Canary Wharf Canary Wharf Heron Quays Greenwich Elverson Lewisham South Quay Mudchute Island Gardens Stratford Bow Deptford Bridge Pudding Mill Lane Devons All Saints Poplar Blackwall West India Quay Chesham Chalfont & Watford Junction nie wchodzi Watford Junction Cockfosters Latimer w obr b stref Transport for High Barnet Epping Watford London. Obowi zuj specjalne op aty. Watford High Oakwood Theydon Bois Totteridge & Whetstone Croxley Bushey Loughton Southgate Debden Chorleywood Woodside Rickmansworth Carpenders Moor Edgware West Finchley Arnos Grove Buckhurst Hill Mill Hill East Hatch End Roding West Ruislip Northwood Burnt Finchley Central Valley Chigwell 5 Northwood Hills Headstone Lane Stanmore Oak Bounds Green Hillingdon Ruislip Harrow & Colindale Wood Green Wealdstone Canons East Finchley Harringay Ruislip Manor Pinner Green Lanes South Grange Hill Turnpike Lane Uxbridge Ickenham North Harrow Kenton Queensbury Hendon Central Tottenham Woodford Eastcote Highgate Crouch Hainault Harrowon-the-Hill Fairlop Preston Kingsbury Hill Blackhorse Brent Cross Seven Sisters Archway Manor House South Ruislip Rayners Lane Golders Green Gospel Woodford Barkingside Gardens West Harrow Northwick Neasden Hampstead Oak Tufnell Tottenham Walthamstow Hampstead Heath Upper Hale Central Newbury Wembley South Dollis Hill Holloway Finsbury South Kenton Walthamstow Snaresbrook Redbridge Ruislip North Wembley Willesden Green Arsenal Queen s Northolt Finchley Kentish South Harrow Kentish Wembley Central Holloway Kilburn & Frognal Town Wanstead Gants Belsize Town West Stonebridge Leytonstone Hill Sudbury Hill Harlesden Brondesbury Chalk Farm Caledonian Highbury & Sudbury Hill Harrow Leyton Willesden Junction Leytonstone (poci gi nie kursuj West Hampstead Camden Islington w weekendy) 150m Thameslink 00m od Dalston Midland High Dagenham Greenford Kingsland East ( poci gi nie Sudbury Town Kensal Rise Brondesbury Finchley Camden Town Caledonian Canonbury kursuj w niedziele) Wanstead Kensal Green Swiss Cottage & Hackney Leyton Kilburn South Barnsbury Central Alperton Queen s St. John s Wood Mornington High Hampstead Crescent Homerton Woodgrange Bromleyby-Bow East India Cutty Sark do Maritime Greenwich Upton Plaistow West Ham Barking East Ham Becontree Upney King George V 6 Upminster Upminster Bridge Dagenham Heathway Hornchurch Elm Mapa jest aktualizacj oryginalnego planu wykonanego w 191 roku przez Harry ego Becka Informacje poprawne w momencie oddania tekstu do druku. Marzec 009 A B C D E F Linie Nale y sprawdzi przed podró Bakerloo Central Brak og osze. Poci gi mi dzy stacjami Woodford i Hainault kursuj do ok. :00. Na stacjach Bank i Monument prowadzony jest remont schodów ruchomych. Nale y si zapozna z informacjami podanymi poni ej. Circle Stacja Cannon czynna do godz. 1:00 od poniedzia ku do pi tku. W soboty czynna od 7:0 do 19:0. W niedziele nieczynna. Stacja metra Blackfriars jest nieczynna do ko ca 011 r. District Stacja Cannon czynna do godz. 1:00 od poniedzia ku do East London Hammersmith & City Jubilee Overground pi tku. W soboty czynna od 07:0 do 19:0. W niedziele nieczynna. Earl's Court -Kensington (Olympia) od poniedzia ku do soboty w godz. 7:00 - :5, w niedziele 08:00 - :5. Turnham Green jest obs ugiwana przez poci gi kursuj ce na linii Piccadilly wcze nie rano i pó no wieczorem. Stacja metra Blackfriars jest nieczynna do ko ca 011 r. 100m Linia East London jest nieczynna. Nale y skorzysta z autobusów zast pczych lub alternatywnych po cze metrem, autobusem lub kolejk DLR przez stref. Brak poci gów na trasie Whitechapel Barking wcze nie rano i pó no wieczorem od poniedzia ku do soboty i przez ca y dzie w niedziele. W przej ciu mi dzy stacj metra i stacj kolejki DLR Canary Wharf a stacj kolejki DLR Heron Quays nie ma schodów na poziomie ulicy. Metropolitan Przesiadka w kierunku Chesham na stacji Chalfont & Latimer w wi kszo ci poci gów. 00m North Ealing South Ealing North elds Holborn Canning Town West Silvertown Royal Victoria Northern Wszystkie poci gi ze/do stacji Morden kursuj przez Bank poza godzinami szczytu w dni powszednie. Aby dojecha do w z a Charing Cross, nale y przesi si na stacji Kennington. Poza godzinami szczytu, aby dojecha do stacji Mill Hill East i z powrotem, nale y przesi si na stacji Finchley Central. Stacja Camden Town w niedziele w godz. 1:00 17:00 jest otwarta tylko dla pasa erów przesiadaj cych si i wysiadaj cych. Na stacjach Bank i Monument prowadzony jest remont schodów ruchomych. Nale y si zapozna z informacjami podanymi poni ej. Piccadilly Na trasie Uxbridge - Rayners Lane poci gi nie kursuj we wczesnych godzinach rannych. Stacja Heathrow Terminal jest czynna od poniedzia ku do soboty tylko do :5. W niedziel do :15. Poci gi mog mie maksymalnie 8-minutowy postój w Terminalu zanim wyrusz do Terminali 1, i. Turnham Green jest obs ugiwana przez poci gi kursuj ce na linii Piccadilly wcze nie rano i pó no wieczorem. Aby unikn t oku na stacji Covent Garden, mo na wysi na pobliskiej stacji i dotrze do niej piechot (9 min ze stacji Holborn, 6 min ze stacji Leicester Square lub 11 min ze stacji Charing Cross). Wej cie lub wyj cie ze stacji Hounslow West bez pomocy schodów jest dost pne tylko dla pasa erów na wózkach inwalidzkich. 00m Terminale 1,, Hounslow West Boston Manor Hounslow East Hatton Cross Chiswick Osterley Hounslow Central Turnham Green Shepherd s Bush Market Earl s Court Fulham Broadway Clapham North Clapham High 100m King s Cross St. Pancras Farringdon Covent Garden Leicester Square 0m Barbican Shoreditch Whitechapel Crossharbour Langdon 50m 100m Central South Kensington (Olympia) Prace remontowe mog wp ywa na czas podró y, zw aszcza w weekendy. Nale y sprawdzi przed podró informacje dost pne na stacjach, na t.gov.uk/check lub pod numerem telefonu Clapham Junction New Cross Gate Tower Gateway Rotherhithe Surrey Quays Pontoon Dock Custom House do ExCeL Prince Regent Port lotniczy London City Royal Albert Beckton Cyprus Gallions Reach 150m Terminal 5 Terminal Port lotniczy Heathrow Shepherd s Bush Imperial Wharf Otwarcie stacji pod koniec 009 r. Cz ciowo wy czona z ruchu. Nale y sprawdzi og oszenia North Greenwich do O Woolwich Arsenal Beckton Victoria Brak og osze. Waterloo & City Poniedzia ek pi tek 6:15-1:8. Soboty 8:00-18:0. Nieczynna w niedziele i dni ustawowo wolne od pracy. DLR Brak og osze. Brak og osze. Na stacjach Bank i Monument prowadzony jest remont schodów ruchomych. W miar mo liwo ci nale y unika przesiadek pomi dzy liniami lub korzysta z pobliskich stacji. Nale y sprawdzi przed podró. MAYOR OF LONDON Witryna internetowa Ca odobowa informacja dla pasa erów Transport for London Sieć metra londyńskiego 6/009 1

6 metra 17. Pierwszy odcinek metra głębinowego oddano do użytku w 1890 r. pod nazwą City & South London Railway (CSLR). Linia prowadziła od stacji Stockwell do stacji King William (dzisiejsza wschodnia odnoga linii Northern). W 1900 r. na innej linii Circle wyznaczono odcinek próbny Earls Court High Kensington i rok później komisja powołana przez spółkę MetR/ /District zaproponowała zasilanie z górnego przewodu jezdnego prądem przemiennym (trójfazowy system Ganz). Jednak grupa amerykańska kierowana przez Ch. Yerkesa, posiadając doświadczenie zza Oceanu w wykorzystaniu zasilania pociągów metra prądem stałym z trzeciej szyny, ostatecznie wprowadziła to rozwiązanie również w Londynie. Elektryfikacja linii metra (obecne linie District, Circle i Metropolitan) rozpoczęła się w 190 r., a całkowicie ten proces zakończył się na obecnej linii Circle we wrześniu 1905 r. W tym samym roku oddano do użytku zelektryfikowane odcinki obecnej linii District: system zasilania (podstacje) zbudowały obie spółki District w 190 r. i MetR w 1905 r.: 1905 r. odcinek Baker Uxbridge, przez pół roku linia była obsługiwana parowozami; 1905 r. odcinek Aldgate Whitechapel; 1905 r. zakończenie całkowitej elektryfikacji linii Circle; 1905 r. zakończenie całkowitej elektryfikacji linii District wraz z odcinkiem Edgware Hammersmith i Addison (obecnie Olympia); 1910 r. odcinek Rayners Lane South Harrow, połączenie linii District do Uxbridge; 191 r. elektryfikacja linii należących do spółki East London Railway. Kolejne odcinki linii Metropolitan i District plus następne linie metra zostały zelektryfikowane we współpracy: 195 r. odcinek Moor Watford, wspólnie z London and North Eastern Railway; 19 r. Wembley Stanmore (MetR), natomiast w 199 r. przejęta przez linię Bakerloo, a w 1979 r. linię Jubilee. Na niektórych odcinkach obsługa trakcyjna była wspólna odcinek zelektryfikowany obsługiwały elektrowozy, natomiast nie- Dwuszynowe zasilanie, stacja Rayners Lane, linia Piccadilly i Metropolitan, r. zelektryfikowane parowozy. Takim odcinkiem była linia biegnąca z północno-zachodniego Londynu do Chesham, Aylesbury i Verney Junction. Elektryfikacja linii przebiegała sukcesywnie: 1906 r. elektrowozy prowadziły pociągi do Chesham, Aylesbury i Verney Junction, ze zmianą lokomotywy na parową na stacji Wembley, 1908 r. zmiana trakcji na stacji Harrow, 195 r. wydłużenie linii do Rickmansworth, 1960 r. elektryfikacja linii do Amersham i Chesham, 1961 r. całkowite wycofanie parowozów. Obie spółki (MetR i District) zostały przejęte w 19 r. przez London Passenger Transport Bard, i utworzono z nich linie Metropolitan i District. Odcinek do Aylesbury zamknięto w 196 r. W tym samym roku linię Metropolitan wydłużono z Whitechapel do Barking, wzdłuż torów linii District. W 199 r. linia Bakerloo (głębinowa) została wydłużona wzdłuż linii Metropolitan biegnącej na powierzchni ziemi na odcinku Baker Finchley (ostatnia stacja znajduje się na powierzchni). Linia na północ od Harrow do stacji Northwood Hills od 1961 r. i Croxleyhall Junction od 196 r. ma tory. W 1988 r. wydzielono z linii Metropolitan dwie linie: Hammersmith & City i East London, będące do tej pory jej odnogami. Od 1998 r. linia ta została częściowo sprywatyzowana wraz z liniami metra Circle, Hammersmith & City i District, tworząc konsorcjum Metronem. Linia Piccadilly Pomysł na zbudowanie linii Piccadilly (głębinowej) narodził się 190 r. w firmie Underground Electric Railways Co of London Ltd., kontrolowanej przez wspomnianego już Amerykanina Ch. T. Yerkesa. Linia ta jako Great Northern, Piccadilly & Brompton Railway (GNPBR) została otwarta pod koniec 1906 r. na odcinku Hammersmith Finsbury (odcinek przebiegający przez centrum Londynu). Montując wyposażenie elektryczne wzorowano się na District Railway, natomiast prace nadzorował inżynier amerykański J. R. Chapman. Na linii Piccadilly zamontowano po raz pierwszy automatyczne schody w 1911 r. na wspólnych stacjach z linią District. W 19 r. ukończono budowę następujących odcinków: na północ (Cockfosters), północny zachód (Uxbridge) i południowy zachód (Hounslow West). W latach miała miejsce kolejna rozbudowa połączenie z lotniskiem Heathrow (o wielkości tego lotniska świadczy fakt, że znajdują się tam stacje metra), natomiast w marcu 008 r. oddano do użytku kolejną stację Terminal 5, będącą już trzecią położoną w pobliżu lotniska (nr 1 Terminal 1,, ; nr Terminal ). Linia Victoria Po 195 r. kontynuowano rozbudowę metra: linia Victoria została zbudowana w latach jako linia głębinowa. Podczas jej projektowania starano się maksymalnie wykorzystać już istniejący układ stacji (linia ta ma stosunkowo dużo stacji przesiadkowych w porównaniu z innymi liniami, w szczególności z linią Piccadilly) oraz zapewnić stosunkowo duże odległości między sąsiednimi stacjami w celu szybkich przejazdów pociągów między nimi. Perony na linii Victoria także budowano z wykorzystaniem peronów już istniejących, które w kilku przypadkach są wspólne na stacjach przesiadkowych Stockwell (skrzyżowanie 17 Nie udało się ustalić, w jaki sposób rozwiązano problem odbioru prądu przez pociąg, prawdopodobnie było to zasilanie z trzeciej szyny. 6/009

7 z linią Northern), Oxford Circus (linia Bakerloo), Highbury & Finsbury (linia Piccadilly). Pierwszy odcinek linii Walthamstow Central Highbury & Islington otwarto w 1968 r., a rok później zamontowano system bezpieczeństwa ATO (automatic train operation). W 1987 r. miało miejsce zalanie jednego z tuneli powstało jezioro na 1 m głębokie i 5 km długie. Ucierpiała także linia Northern. Linia Waterloo & City 18 Kolej London and South Western Railway dotarła do dworca Waterloo w 188 r. O doprowadzeniu linii metra doń myślano od dawna, jednak przeszkodą były wysokie ceny gruntów. Wprawdzie towarzystwo kolejowe South Eastern Railway wybudowało linię Charing Cross, która docierała do Cannon, ale inwestycja nie spełniła pokładanych w niej nadziei. Zatem pomysł budowy linii metra głębinowego mógł się wydawać właściwym rozwiązaniem, tańszym niż kolej napowierzchniowa. Linię metra otwarto w 1898 r. i była zarządzana przez L&SWR, natomiast w 19 r. przeszła pod administrację Southern Railway, a w 198 r. po upaństwowieniu kolei Southern Region of British Rail. Po prywatyzacji kolei brytyjskich BR na początku lat 90. XX w. i późniejszym bankructwie Railtrack w 00 r. jest zarządzana przez National Rail. Linia ta jest najkrótszą linią metra londyńskiego ma km i stacje. Kłopotem spotykanym na linii Waterloo & City jest bliski przebieg w pobliżu Tamizy i konieczność odprowadzania dużych ilości wody. Innym problemem tej linii jest brak połączenia z siecią kolejową, zatem tabor musi być dostarczany za pomocą platform samochodowych, natomiast pasażerowie są przewożeni na perony specjalnymi windami, tzw. windami Armstronga. Linia ma nie tylko własną podstację zasilającą, ale także elektrownię (węglową, surowiec jest dowożony z dworca Waterloo windą, tzw. Abbottsa). Pewne ożywienie linii nastąpiło wraz z uruchomieniem dworca Waterloo Int. i kursów pociągów TGV Eurostar w listopadzie 199 r., jednak w listopadzie 007 r. wraz z przeniesieniem obsługi pociągów Eurostar na dworzec St. Pancras znaczenie linii Waterloo & City ponownie się zmniejszyło. Linia East London Linia East London została zbudowana przez spółkę East London Railway Company utworzoną przez 6 mniejszych: the Great Eastern Railway (GER); London, Brighton and South Coast Railway (LB&SCR); London, Chatham and Dover Railway (LCDR); South Eastern Railway (SER), Metropolitan Railway (MetR) i Metropolitan District Railway (District). Dwie ostatnie spółki zarządzały także trzema innymi liniami metra, Metropolitan, District i Hammersmith & City. Przy budowie wykorzystano tunele zbudowane jeszcze przez Isambarda K. Brunela między 185 i 18 r. Linię East London budowano etapami: 1869 r. odcinek New Cross Gate (d. New Cross) Wapping, zbudowany i zarządzany przez London, Brighton & South Coast Railway (LB&SCR); 1871 r. na południe od Surrey Quays do dworca stacji South London Line s Old Kent ; odcinek funkcjonował do 1911 r., po czym został rozebrany; kwiecień 1876 r. odcinek Wapping Shoreditch, z użyciem metody odkrywkowej; na ostatniej stacji znajdowało się połączenie obsługiwane przez Great Eastern Railway do dworca Liverpool ; 188 r. otwarto połączenie na stacji Whitechapel, między Metropolitan Railway i East London Railway, początkowo nie w celu obsługi pasażerów, lecz przejazdów pociągów metra linii East London; otwarto także stacje Shadwell, Wapping, Rotherhithe, Deptford (obecnie Surrey Quays), New Cross Gate (d. New Cross) i New Cross; 191 r. otwarto stację Whitechapel i Shoreditch dla ruchu pasażerskiego. Początkowo linię obsługiwały parowozy leasingowane przez East London Railway Company od GER, LB&SCR i SER. Wraz z elektryfikacją linii Metropolitan w latach r., proces ten objął także linię East London, jednak dopiero w 191 r. cała linia została zelektryfikowana. Wymieniono także tabor (dostarczony przez linię Metropolitan). W latach 80. i 90. XX w. linia zyskała połączenia: 1987 r. z Docklands Light Railway (stacja Shadwell), 1999 z linią Jubilee (stacja Canada Water). Jako ciekawostkę można przytoczyć fakt, że na stacji Shoreditch znajdował się tylko jeden tor (fizycznie niemożliwa okazała się budowa drugiego toru). Linia została zamknięta w 007 r. ze względu na modernizację i wydłużenie na obu końcach. Jednocześnie zostanie ona podłączona do sieci kolei krajowej National Rail, jako część sieci London Overground. Planowane otwarcie nastąpi w 010 r. Docklands Light Railway, stacja Mudchute, r. Linia Hammersmith & City Nazwa linii pochodzi od linii kolejowej, długości 5 km, zarządzanej przez Hammersmith and City Railway (H&CR), i biegnącej z Hammersmith (Grove ) do Westbourne, i zbudowanej w latach r. Linia ta była częścią linii Metropolitan do 1988 r., natomiast obecnie funkcjonuje jako samodzielna linia. 18 linia ta nosi niezbyt ładne przezwisko rów melioracyjny, także z powodu niemiłego zapachu w tunelach. 6/009

8 Stacja Ladbroke Grove, linia Hammersmith & City, r. Linia Northern Wspomniana wcześniej linia Northern rozwijała się następująco: w 1907 r. spółka Hampstead Tube 19 wybudowała odcinek metra głębinowego z Charing Cross do Golders Green (obecna zachodnia odnoga linii Northern). W 191 r. obie spółki City & South London Railway i Hampstead Tube połączyły się oraz dobudowały odcinki biegnące na północ (do Edgware, 19/ /19 r.) i na południe (Morden, 196 r.). Spośród nazw nowej linii proponowano Edgmorden lub Medgware, lecz ostatecznie w 197 r. przyjęto nazwę Northern (w 19 r. linia została przejęta przez przedsiębiorstwo Metro londyńskie 0 ). Linia ta, z powodu swej kondycji technicznej wręcz zabytkowych wagonów 1 i opłakanego stanu stacji, na przełomie lat 80. i 90. zyskała sobie przydomek Zapomniana Linia (Misery Line), a także z powodu zużytych torów i torowisk na tej linii miały miejsce również wykolejenia pociągów. Fragmenty linii Northern na przedmieściach miasta są obecnie eksploatowane wspólnie z operatorami kolejowymi. Linia Northern powstała z dwóch linii, które w pewnym momencie zostały połączone i rozbudowane. Były to: City & South London Railway (C&SLR) i linia na odcinku Clapham Common Euston, zbudowana w latach ; Charing Cross, Euston & Hampstead Railway (CCE&HR), linia Charing Cross Golders Green/Highgate (ob. Archway), linii powstałej w latach Linia metra zbudowana przez spółkę C&SLR była pierwszą linią głębinową metra, oraz pierwszą, na której zastosowano trakcję elektryczną. Linia ta została otwarta na odcinku Stockwell King William w 1890 r., jednak niewielka liczba podróżnych korzystających z linii (niefortunna lokalizacja stacji) spowodowała, że linia została w 1900 r. wydłużona do Moorgate przez Bank, natomiast w 1907 r. o odcinek Clapham Common Euston. Spółka CCE&HR otworzyła połączenie w 1907 r. Charing Cross (dawniej Strand) przez Euston i Camden Town do Golders Green i Highgate. W 191 r. linię wydłużono na południe o jedną stację Bank (ob. Embankment) dla uzyskania połączenia z liniami Bakerloo i District. W 191 r. doszło do częściowego połączenia obu towarzystw i utworzenia London Electric Railway Company (LER), choć faktycznie oba podmioty były niezależne. Jednak ich integracja postępowała i przez lata 0. XX. w. zbudowano tunele łączące tory należące do obu towarzystw: w pobliżu stacji Euston i Embankment (C&SLR), Camden Town i Kennington (CCE&HR). Plany wydłużenia linii w kierunku północnym (stacja Edgware) istniały już w 1901 r. (planowała je spółka Edgware and Hampstead Railway (E&HR)), lecz ich realizacja nastąpiła dopiero w latach 0. XX. w. Budowa przebiegała w dwóch etapach do Hendon Central (19) i Edgware (19). Linia biegnie po płaskim terenie, rzadko zaludnionym. W 196 r. otwarto połączenie do stacji Morden, choć planowano dłuższe do Sutton. Budowę tego odcinka zrealizowało towarzystwo C&SLR jako część planowanego połączenia, które zamierzała wybudować pierwotnie spółka Wimbledon and Sutton Railway. W czerwcu 195 r. przyjęto realizację planu rozbudowy linii metra, nazwanego Northern Heights, który zakładał integrację linii kolejowych z systemem metra, znajdujących się na północ od stacji Highgate (od południa dochodziła linia Northern City). Te linie kolejowe zostały zbudowane w latach 60. i 70. XIX. w. przez spółkę Edgware, Highgate and London Railway (EH&LR) i następców. Biegły ze stacji Finsbury do Highgate, z odgałęzieniem do: Alexandra Palace, High Barnet, przez East Finchley. Plan integracji sieci metra i kolejowej zakładał budowę linii przez Mill Hill East i Edgware do Bushey Heath oraz nowej zajezdni w Aldenham. Zakładano także elektryfikację linii, wówczas obsługiwanych przez tramwaje parowe. Tych planów nie zrealizowano, natomiast linia biegnąca na powierzchni gruntu Finsbury Highgate Alexandra Palace funkcjonowała do 195 r. i do końca była obsługiwana przez parowozy. Zaś zajezdnię Aldenham przebudowano do przyjmowania autobusów. W 1975 r. odcinki leżące na północ od stacji High Barnet przekazano British Rail. Jednym z pytań, które może się pojawić podczas analizy przebiegu linii Northern, to potencjalne połączenie między stacjami Golders Green i Mill Hill East (tzw. Barnet extension). Jest to część niezrealizowanego planu, nazwanego Northern Heights. Plan ten zakładał elektryfikację linii należących do spółki LNER biegnących na północny zachód od Finsbury. Zamierzano stację Highgate (ob. Archway) przebudować na stację przesiadkową (linia metra z linią naziemną LNER). Rozpoczęto drążenie tunelu ze stacji Highgate do East Finchley, natomiast dalej linia miała biec jako naziemna, oraz dobudować drugi tor i zelektryfikować linię na odcinku East Finchley Edgware. Prace rozpoczęły się w lipcu 199 r. i trwały do kwietnia 190 r. Nie zbudowano stacji Highgate jako przesiadkowej, jedynie zelektryfikowano jednotorowy odcinek East Finchley High Barnet oraz powstało zelektryfikowane połączenie tylko do Mill Hill East. Otwarcie obu odcinków dla ruchu pasażerskiego nastąpiło w pierwszej połowie 191 r. Ze względu na działania wojenne rozbudowa linii nie była kontynuowana, a plan wkrótce został zapominany. 19 Charing Cross, Euston and Hampstead Railway. 0 London Passenger Transport Board (LPTB). 1 W latach na linii Northern wymieniono najstarszy tabor na wagony nowej generacji, przez co ten niemiła nazwa powoli zanika. 6/009

9 Linia Central Zalążek obecnej linii Central powstał w kilku etapach, zaś linia została otwarta w 1900 r. między stacjami Shepherd s Bush i Bank (centrum Londynu). W 1908 r., w związku z wystawą brytyjsko-francuską, istniejący odcinek wydłużono w kierunku zachodnim do stacji Wood Lane Exhibition, a w 191 r. w kierunku wschodnim do stacji Liverpool. Rozbudowa linii w kierunku zachodnim miała miejsce w 190 r., gdy linię wydłużono do Ealing Broadway, zapewniając połączenie z dworcami spółek Great Western Railway (GWR) i Shepherd s Bush Railway. Najbardziej wysunięty na wschód fragment linii Central będący tuż na ukończeniu przed wybuchem wojny (199 r.) nie został otwarty dla pasażerów, lecz w tunelach urządzono fabrykę amunicji (stan taki trwał do 197 r.). Dalsza rozbudowa linii w kierunku zachodnim była kontynuowana w drugiej połowie lat 0. XX w. w dwóch etapach w lipcu 197 r. wybudowano odcinek do Greenford, natomiast w listopadzie 198 r. do West Ruislip. Połączenie do Stratford otwarto w 197 r. Ostatni wschodni odcinek linii Central metro przejęło w 199 r., a dopiero w 1957 r. zelektryfikowano leżący tam odcinek Loughton Epping. Trakcja parowa została ostatecznie wyeliminowana w 1971 r. w ostatnim okresie parowozy prowadziły tylko pociągi techniczne na odcinkach naziemnych. Na stacjach linii Central, po raz pierwszy w obrębie sieci metra londyńskiego, pasażerów informowano przez głośnik o następnej stacji, a także o potencjalnych skomunikowaniach. Jest to linia głębinowa, najdłuższa linia londyńskiego metra, o przebiegu wschód zachód. Początkowo pociągi były obsługiwane przez lokomotywy prowadzące składy wagonowe. Była to początkowo duża trudność dla projektantów, ponieważ lokomotywy o masie 8 9 t z dużą masą nieusprężynowaną miały niespokojny bieg, co w stosunkowo wąskich tunelach (średnica,56 m) sprawiało duży kłopot. Inżynierowie poszukiwali rozwiązań w zmniejszeniu wysokości sprężyn w zawieszeniach pojazdów, a także w odpowiedniej konstrukcji szyn o zmniejszonym profilu. Pociągi kursujące na linii Central, z uwagi na odmienny system ATO, nie mogą kursować po innych liniach, ze względu na wywoływane zakłócenia z urządzeniami sygnalizacyjnymi. Linia Bakerloo i Jubilee Linia ta była pierwotnie nazwana nazwą Baker and Waterloo Railway. Została zbudowana przez Underground Electric Railways Company of London i otwarta w marcu 1906 r. jako linia głębinowa o przebiegu północ południe. Pierwszy fragment linii biegł ze stacji Kennington do Baker. Do 191 r. linia została wydłużona w kierunku zachodnim powstały połączenia do Marylebone i Paddington z dworcami kolei odpowiednio Great Central Railway i Great Western Railway. W 1915 r. linia Bakerloo doczekała się kolejnej rozbudowy powstały połączenia: ze stacją Queen s i jednocześnie dworcem kolei London and North Western Railway (LNWR) oraz równolegle do obecnej linii magistralnej WCML biegnące do Watford. W latach 60. XX w. połączenie to zredukowano, natomiast w 198 r. zlikwidowano. W 198 r. przywrócono połączenie do Harrow & Wealdstone, natomiast do Stanmore przekazano do linii Jubilee (fragment ten był przejęty w 199 r. od linii Metropolitan). Odcinek Queen s Stacja Parsons Green, linia Distict, r. Stacja Southfields, linia District, r. Stacja East, linia Central, r. Harrow & Wealdstone jest eksploatowany wspólnie ze spółką London Overground. W ramach rozbudowy New Works Programme ( ) wybudowano nowe tunele między Baker i Finchley, zlikwidowano stacje na linii Metro- Stało się to na kilka lat przed tym, jak ostatnie parowozy zniknęły z sieci British Rail. 6/009 5

10 politan (Lord s, Marlborough i Swiss Cottage) oraz zbudowano nowe na linii Bakerloo (St. John s Wood i Swiss Cottage). W tym czasie planowana rozbudowa linii Bakerloo ostatecznie została zrealizowana jako linia Jubilee. Planowano wydłużenie linii Bakerloo na południe od stacji Elephant & Castle do Denmark Hill i Camberwell przyjęto program rozbudowy linii w 191 r., jednak nie podjęto żadnych prac. Do pomysłu wprawdzie powrócono w 197 r., ale realizacja nie nastąpiła. Zanim wybudowano linię Jubilee, połączenie północno-zachodnich przedmieść Londynu z centrum miasta (West End, City) spełniała linia Metropolitan. W 19 r. dobudowano połączenie Wembley Stanmore, które już w połowie lat 0. XX. w. wyczerpało swe możliwości. Zaproponowano wydłużenie linii Bakerloo ze stacji Baker przez stacje St. John s Wood i Swiss Cottage, przy czym zamierzano zbudować linię równoległą do istniejącej oraz wykorzystać istniejące stacje. Elongacja linii zaczynałaby się na stacji Finchley, biegłaby w kierunku Wembley, gdzie następowałoby rozdzielenia obu linii (Bakerloo do Stanmore). To połączenie wybudowano i otwarto w 199 r., natomiast w latach zbudowano południowy odcinek linii Bakerloo, biegnący do stacji Charing Cross, przy czym podpowierzchniowa stacja dla linii District i Circle została przemia nowana na Embankment. Pierwsze wzmianki o konieczności budowy linii Jubilee pojawiły się jeszcze w latach 60. XX. w., gdy proponowano wydłużenie linii Victoria według schematu Baker Bond Trafalgar Square Stand Fleet Ludgate Cirrus Cannon. Linia Jubilee została otwarta w kwietniu 1979 r., przy czym linię utworzono z części linii Bakerloo (odcinek Wembley Stanmore). Linię zamierzano nazwać Fleet line lub River line, lecz ostatecznie została nazwana na cześć obchodzonego w 1977 r. srebrnego jubileuszu wstąpienia na tron Królowej Elżbiety II (szary kolor w oznaczeniu linii na mapie oznacza srebrny kolor). W latach 90. miała miejsce rozbudowa linii Jubilee, a otwarcie poszczególnych odcinków w trzech etapach ostatecznie zakończyło się w 1999 r. Wydłużenie linii polegało na dobudowaniu odcinka biegnącego przez dzielnicę Docklands i dalej do wschodniego Londynu. W związku z rozbudową zamknięto krótki odcinek, jako zbędny, biegnący dawniej do stacji Charing Cross. Na linii Jubilee po raz pierwszy zastosowano w celu minimalizowania oporów wiatru i skutków podmuchu powietrza wywołanego przez przejeżdżający pociąg, automatycznie otwierane drzwi, otwierające się zaraz po tym, gdy na peron wjedzie pociąg i otworzą się jego drzwi. Podobna ochrona utrudniała także spełnienie swych zamiarów potencjalnym samobójcom. Takie zabezpieczenia zamontowano między stacjami Westminster i North Greenwich. Pomyślano także o potrzebach osób niepełnosprawnych na stacjach zainstalowano windy i podjazdy dla Linia Jubilee + Metropolitan, stacja Neasden, r. DLR, stacja Devons, r. 6 Królowa wstąpiła na tron w czerwcu 195 r. 6/009 Stacja Westminster, r.

11 wózków inwalidzkich. Linia ta ma jako jedyna połączenie ze wszystkimi pozostałymi liniami metra londyńskiego. Tragiczne daty (lista może być niekompletna) r. wypadek na stacji Moorgate (linia Northern), zginęły osoby; w metrze rozpoczyna się instalowanie nowego systemu bezpieczeństwa r. pożar na stacji King s Cross St. Pancras, 1 ofiar śmiertelnych r. zamach terrorystyczny w pobliżu trzech stacji metra równocześnie: King s Cross St. Pancras, Liverpool i Edgware. Ginie 9 osób, w tym trzy Polki, kilkaset jest rannych DLR, stacja Devons, r. Metro londyńskie nierzadko staje się celem ataków bombowych: tablica pamiątkowa ku czci ofiar ataku terrorystycznego z r. widnieją na niej również polskie nazwiska q Foto: M. Graff DLR, stacja Bow Church, r. Literatura [1] Benest K.R.: Metropolitan Electric Locomotives [] Bruce J.G.: The London Underground Tube Stock [] Connor J. E.: London s Disused Underground Stations. Capital Transport 001 (nd edition). [] Day J.R., Reed J.: The story of London s Underground. Capital Transport 005. [5] International Railway Journal, roczniki [6] Glover J.& Marsden C.J.: London Transport Railways and PTE Systems [7] Holman Printz P.: The Amazing Electric Tube [8] Hopkinson E.: Institution of Civil Engineers Published Proceedings. Electrical Railways: The City & South London Railway [9] London Pocket Atlas. John Bartholomew & Son Ltd, Edinburgh 198. [10] London Underground Rolling Stock Dimensions. London Underground 008. [11] Materiały London Underground Transport. [1] McMahon P. V. Institution of Electrical Engineers Published Proceedings, Electrical Locomotives in Practice The City & South London Railway [1] Pearce A., Hardy B., Stannard C.: Docklands Light Railway official Handbook. Capital Transport 006. [1] Railway Magazine, informacje z roczników pochodzcych z lat 0. XX w. [15] Railway Gazette Int., roczniki [16] Rolling stock info. Transport for London 007. [17] Rose D.: Diagramatic History. The London Underground. London 00. 6/009 7