Spis treści. Wykaz skrótów... 15

Transkrypt

1

2

3

4 Spis treści Wykaz skrótów CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA Rozdział XVI Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne Literatura Uwagi wprowadzające Art Art Art. 118a Art Art Art Art Art Art Art Art Art. 126a Art Rozdział XVII Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej Literatura Uwagi wprowadzające Art Art

5 Spis treści Art Art Art Art Art. 132a Art Art Art Art Art Art Art Rozdział XVIII Przestępstwa przeciwko obronności Literatura Uwagi wprowadzające Art Art Art Art Art Art Art Art Rozdział XIX Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu Literatura Uwagi wprowadzające Art Art Art Art Art Art

6 Spis treści Art Art Art Art Art. 157a Art Art Art Art Art Rozdział XX Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu Literatura Uwagi wprowadzające Art Art Art Art. 165a Art Art Art Art Art Art Art Rozdział XXI Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji Literatura Uwagi wprowadzające Art Art Art Art Art

7 Spis treści Art Art. 178a Art Art Rozdział XXII Przestępstwa przeciwko środowisku Literatura Uwagi wprowadzające Art Art Art Art Art Art Art Art Rozdział XXIII Przestępstwa przeciwko wolności Literatura Uwagi wprowadzające Art Art. 189a Art Art. 190a Art Art. 191a Art Art Rozdział XXIV Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania Literatura Uwagi wprowadzające

8 Spis treści Art Art Art Rozdział XXV Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności Literatura Uwagi wprowadzające Art Art Art Art Art. 200a Art. 200b Art Art Art Art Art Rozdział XXVI Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece Literatura Uwagi wprowadzające Art Art Art Art Art Art Art. 211a Rozdział XXVII Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej Literatura

9 Spis treści Uwagi wprowadzające Art Art Art Art Art Art Art. 217a Rozdział XXVIII Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową Literatura Uwagi wprowadzające Art Art Art Art Rozdział XXIX Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych i samorządu terytorialnego Literatura Uwagi wprowadzające Art Art Art Art. 224a Art Art Art Art Art Art Art. 230a Art Art. 231a

10 Spis treści Rozdział XXX Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości Literatura Uwagi wprowadzające Art Art Art Art Art Art Art Art Art Art Art Art Art Art. 244a Art Art Art Art. 247a Rozdział XXXI Przestępstwa przeciwko wyborom i referendum Literatura Uwagi wprowadzające Art Art Art Art. 250a Art Rozdział XXXII Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu Literatura Uwagi wprowadzające Art

11 Spis treści Art Art Art. 254a Art Art. 255a Art Art Art Art Art Art Art Art Art Art. 264a Rozdział XXXIII Przestępstwa przeciwko ochronie informacji Literatura Uwagi wprowadzające Art Art Art Art Art. 268a Art Art. 269a Art. 269b Rozdział XXXIV Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów Literatura Uwagi wprowadzające Art Art Art

12 Spis treści Art Art Art Art Art Skorowidz

13

14 Wykaz skrótów Akty prawne EKPCzPW Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) k.k. z 1969 r. ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 13, poz. 94 z późn. zm.) k.k. z 1932 r. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 lipca 1932 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 60, poz. 571 z późn. zm.) k.k.s. ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.) k.k.w. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wy konawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.) Konstytucja RP ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) k.p. ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) k.p.a. ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępo wania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępo wania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowa nia karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) k.p.w. ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępo wania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 z późn. zm.) k.r.o. ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 788 z późn. zm.) 15

15 Wykaz skrótów k.s.h. k.w. MPPOiP p.p.m. u.b.a. u.p.w.k.k. ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 z późn. zm.) Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycz nych (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167, załącznik) ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432) ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amuni cji (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 576 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Przepisy wpro wadzające Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 554 z późn. zm.) Czasopisma, publikatory i inne Annales UMCS Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska AUNC Acta Universitatis Nicolai Copernici Biul. PK Biuletyn Prawa Karnego CzPKiNP Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dz. U. Dziennik Ustaw Dz. Urz. MZiOS Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej EKomPCz Europejska Komisja Praw Człowieka ETPCz Europejski Trybunał Praw Człowieka Gd. St. Praw. Gdańskie Studia Prawnicze GP Gazeta Prawna GS Gazeta Sądowa Kr. St. Praw. Krakowskie Studia Prawnicze KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe M. Praw. Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Karna i Woj skowa OSNwSK Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Kar nych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażo wych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego PiM Prawo i Medycyna PiP Państwo i Prawo PiZS Praca i Zabezpieczenie Społeczne PPE Przegląd Prawa Europejskiego PPiA Przegląd Prawa i Administracji PPK Problemy Prawa Karnego 16

16 Wykaz skrótów PPW Pr. Bank. Pr. Gosp. Pr. Spółek Prob. Praw. Prok. i Pr. PS PUG RPEiS RPiE SKKiP SA SN St. Cyw. St. Pr.-Ek. St. Praw. WPP ZN ASW ZNUJ Prawo Papierów Wartościowych Prawo Bankowe Prawo Gospodarcze Prawo Spółek Problemy Praworządności Prokuratura i Prawo Przegląd Sądowy Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Ruch Prawniczy i Ekonomiczny Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Peniten cjarne sąd apelacyjny Sąd Najwyższy Studia Cywilistyczne Studia Prawno-Ekonomiczne Studia Prawnicze Wojskowy Przegląd Prawniczy Zeszyty Naukowe Akademii Spraw Wewnętrznych Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego

17

18 Literatura CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA Rozdział XVI Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne Literatura: Andrejew I., Świda W., Wolter W., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1973; Barczak-Oplustil A., Bielski M., Bogdan G., Ćwiąkalski Z., Dąbrowska-Kardas M., Kardas P., Majewski P., Raglewski J., Szewczyk M., Wróbel W., Zoll A., Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. II i III, red. A. Zoll, Warszawa 2008; Bierzanek R., Symonides J., Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1995; Budyn-Kulik M., Kozłowska-Kalisz P., Kulik M., Mozgawa M., Kodeks karny. Komentarz praktyczny, red. M. Mozgawa, Warszawa 2010; Flemming M., Definicja agresji, WPP 1975, nr 2; Flemming M., Wojciechowska J., Zbrodnie wojenne. Przestępstwa przeciwko pokojowi, państwu i obronności. Komentarz, Warszawa 1999; Hofmański P., Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i jej znaczenie dla prawa polskiego, Warszawa 1993; Gardocki L., Zarys prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 1986; Królikowski M., Wiliński P., Izydorczyk J., Podstawy prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 2008; Marek A., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2010; Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, red. A. Wąsek, Warszawa 2004; Płachta M., Międzynarodowy Trybunał Karny, t. I i II, Kraków 2004; Socha E., Wpływ procesu norymberskiego n prawo międzynarodowe w zakresie ścigania i karania zbrodni ludobójstwa, WPP 2007, nr 2; Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, Warszawa 1979, t. I i II, 1980, t. III; Trzciński M., Prawnokarne i kryminalistyczne aspekty przestępstw popełnionych na stanowiskach archeologicznych (w:) Prawnokarna ochrona dziedzictwa kultury, red. J. Kaczmarek, Warszawa 2006; Waszczyński J., Przestępstwa międzynarodowe w polskim prawie karnym (w:) O prawo karne oparte na zasadach sprawiedliwości, prawach człowieka i miłosierdziu, Lublin 1988; Wąsek A., Zabłocki R., Kodeks karny. Część szczegółowa, t. II, red. A. Wąsek, Warszawa 2010; Wojciechowska J., Zdrada Ojczyzny w polskim ustawodawstwie karnym na tle porównawczym, Wrocław 1975; Wierniszewski R., Międzynarodowy Trybunał Karny Maria Szewczyk 19

19 Uwagi wprowadzające Część szczególna dla osądzenia sprawców naruszeń prawa humanitarnego w byłej Jugosławii, PiP 1993, z. 8; Zielińska E., Definicja zbrodni agresji w Statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego (w:) J. Jakubowska-Hara, C. Nowak, J. Skupiński, Reforma prawa karnego. Propozycje i komentarze, red. J. Skupiński, Warszawa Uwagi wprowadzające 1. Artykuł 91 Konstytucji RP w rozdziale zatytułowanym Źródła prawa stwierdza: Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy (ust. 1) i Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową (ust. 2). Wobec treści cytowanego przepisu Konstytucji, nie ma już żadnych wątpliwości, że wszystkie ratyfikowane przez państwo polskie, za zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie, umowy międzynarodowe, w tym oczywiście i konwencje, nie tylko stają się częścią wewnętrznego porządku prawnego, ale w razie jakiejkolwiek z nim kolizji mają pierwszeństwo przed tym prawem. To postanowienie Konstytucji ma fundamentalne znaczenie dla prawidłowej wykładni całego polskiego porządku prawnego, a dla interpretacji przepisów rozdziału XVI szczególnie. Wszelkie wątpliwości, jakie mogą się nasuwać w praktycznym stosowaniu przepisów tego rozdziału, muszą być w myśl zasady z art. 91 Konstytucji RP rozstrzygane w oparciu o odpowiadające im ratyfikowane przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe. 2. W polskim prawie karnym nigdy nie było całościowego ujęcia w jednym akcie prawnym przestępstw opartych na prawie międzynarodowym. W kodeksie karnym z 1932 r. niektóre stany faktyczne odpowiadające tym typom przestępstw ujęte były w różnych rozdziałach części szczególnej kodeksu, ale według kryterium przedmiotu ochrony (art. 211, 214, 249, 260 k.k. z 1932 r.). Z chwilą wejścia w życie kodeksu karnego z 1969 r. niektóre tzw. przestępstwa międzynarodowe (przestępstwa konwencyjne) zgrupowano w art. VIII XI przepisów wprowadzających. Przepisy te stanowiły prawie w całości powtórzenie przepisów kodeksu karnego z 1932 r. Ten niekompletny stan ustawodawstwa wywoływał próby wprowadzenia nowych regulacji w kolejnych projektach kodeksu. 20 Maria Szewczyk

20 Rozdział XVI. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości Uwagi wprowadzające W projekcie z 1956 r. zamieszczono rozdział XV zatytułowany Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości i pokojowej współpracy między narodami, w projekcie z 1963 r. rozdział Przestępstwa przeciwko pokojowi i ludzkości, natomiast w projekcie kodeksu karnego z 1969 r. przestępstwa międzynarodowe zawierał rozdział XX zatytułowany Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości i stosunkom międzynarodowym. Rozdział ten został początkowo usunięty w toku prac sejmowych, co tłumaczono koniecznością uregulowania materii w nim zawartej w drodze specjalnej, odrębnej ustawy. Ponieważ ustawa taka nigdy nie została wydana, ostatecznie wrócono do koncepcji zamieszczenia przestępstw, o których mowa w kodeksie karnym (uwagi szczegółowe por. J. Waszczyński, Przestępstwa międzynarodowe w polskim prawie karnym (w:) O prawo karne oparte na zasadach sprawiedliwości, prawach człowieka i miłosierdziu, Lublin 1988, s. 96 i n.). 3. Przepisy rozdziału XVI k.k. określają to, co często rozumie się pod pojęciem prawa karnego międzynarodowego, a więc tej dziedziny prawa karnego, która zawiera normy prawa międzynarodowego publicznego, kształtujące bezpośrednio lub pośrednio zakres penalizacji, zasady odpowiedzialności karnej i postępowania karnego, a także normy prawa międzynarodowego i wewnętrznego, odnoszące się do przestępstw z elementem obcym lub do instytucji współpracy międzynarodowej w sprawach karnych (definicja za: L. Gardocki, Zarys prawa karnego międzynarodowego, Warszawa 1985, s. 19). 4. Typy przestępstw zamieszczonych w omawianym rozdziale zgodnie z jego tytułem można podzielić na przestępstwa przeciwko pokojowi (art k.k.), przestępstwa przeciwko ludzkości (art i art i 2 k.k.) oraz przestępstwa wojenne (art k.k.). Przedmiotami ochrony przestępstw, o których mowa, są takie wartości, jak pokój, ludzkość (a więc prawo do życia tak jednostek, jak i całych grup społecznych) oraz reguły walki zbrojnej. Są to więc dobra uniwersalne o najwyższej wartości, dobra, których naruszenie godzi nie tylko w narodową, ale i ogólnoludzką wspólnotę interesów. 5. Zgodnie z art. VI Karty Międzynarodowego Trybunału Wojskowego (tzw. trybunału norymberskiego) zbrodnie przeciwko pokojowi to: planowanie, przygotowanie, rozpoczęcie lub prowadzenie wojny napastniczej albo wojny będącej pogwałceniem traktatów, porozumień lub przyrzeczeń międzynarodowych, albo współudział w planie lub w zmowie, w celu dokonania jednego z wyżej wymienionych czynów. Maria Szewczyk 21

21 Uwagi wprowadzające Część szczególna Zbrodnie wojenne to pogwałcenie praw i zwyczajów wojennych. Takie pogwałcenie obejmuje między innymi: morderstwa, złe obchodzenie się lub deportację na roboty przymusowe albo w innym celu ludności cywilnej na okupowanym obszarze lub z tego obszaru, mordowanie lub złe obchodzenie się z jeńcami wojennymi lub osobami na morzu, zabijanie zakładników, rabunek własności publicznej lub prywatnej, bezmyślne niszczenie osiedli, miast lub wsi albo spustoszenia nieusprawiedliwione koniecznością wojny. Zbrodnie przeciwko ludzkości to: morderstwa, wytępianie, obracanie ludzi w niewolników, deportacja i inne nieludzkie czyny, których dopuszczono się przeciwko jakiejkolwiek ludności cywilnej przed wojną lub podczas wojny, prześladowanie ze względów politycznych, rasowych lub religijnych przy popełnianiu jakiejkolwiek zbrodni wchodzącej w zakres kompetencji Trybunału lub w związku z nią, niezależnie od tego, czy gwałciła ona, czy nie prawo wewnętrzne państwa, gdzie ją popełniono (Dz. U. z 1947 r. Nr 63, poz. 367). W grudniu 1946 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło rezolucję nr 95/1 potwierdzającą zasady prawa norymberskiego oraz rezolucję nr 96/1, która stwierdza: Ludobójstwo stanowi zaprzeczenie prawa do istnienia całych grup ludzkich. W 1948 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło konwencję w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, która weszła w życie w 1951 r. Zgodnie z art. II konwencji ludobójstwem są: [...] jakiekolwiek z następujących czynów dokonanych w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych jako takich: a) zabójstwo grupy, b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy, c) rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego, d) stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy, e) przymusowe przekazywanie dzieci członków jednej grupy do innej. Zgodnie z powyższą konwencją karze podlega zarówno ludobójstwo, jak i zmowa w celu jego popełnienia, bezpośrednie i publiczne do niego podżeganie oraz współudział w nim (art. III). Zgodnie z art. IV konwencji: winni ludobójstwa lub któregokolwiek z czynów wymie- 22 Maria Szewczyk

22