Referat przeznaczony do wykorzystania na Radach Pedagogicznych. Agresja wewnątrzszkolna-geneza zjwiska i sposoby zapobiegania.

Transkrypt

1 1 Referat przeznaczony do wykorzystania na Radach Pedagogicznych Autor - Beata Wojtasik Agresja wewnątrzszkolna-geneza zjwiska i sposoby zapobiegania. Wprowadzenie. Problem przemocy dotyka uczniów wielu klas. Nauczyciele i rodzice nie zawsze się o tym dowiadują. Referat ten zawiera wiedzę niezbędną do tego, aby się stać wrażliwszym na przejawy przemocy w swojej klasie. Pozwala lepiej zrozumieć zjawisko przemocy wśród młodzieży, zmusza do refleksji i analizy własnej klasy. Wielu nauczycieli mówi, że zjawisko przemocy wśród dzieci przybiera coraz groźniejsze formy. Nikt już nie ma wątpliwości, że przeciwdziałanie temu problemowi stało się dla nas wychowawców wyzwaniem. Naukowcy alarmują nas liczbami wskazującymi, że % uczniów styka się z tym zjawiskiem osobiście. Przemoc, jeśli ma miejsce w klasie, stanowi problem, którym musimy się zająć. Brak reakcji oznacza ciche przyzwolenie. Przyzwolenie na to, aby inni uczniowie żyli w poczuciu krzywdy i osamotnienia, a inni w poczuciu bezkarności. Dodatkowo niepokoi fakt, że dzieci będące ofiarami przemocy, nie mówią nikomu o swojej sytuacji. Pełniąc rolę wychowawcy, nie możemy o tym zapominać. Często, spotykając się z przemocą w swojej klasie, możemy odczuwać bezradność, czasem nawet gniew czy złość. To naturalne reakcje na ten trudny problem. Wymaga on od wychowawcy podejmowania dodatkowych wysiłków, ale nawet wtedy nie mamy gwarancji, że problem w klasie zniknie. W takich sytuacjach pomocna stanie się wiedza o tym zjawisku zrozumiemy, czym jest agresja i przemoc, poznamy przyczyny takich zachowań wśród uczniów, łatwiej nam będzie poszukać sposobów zapobiegania i przeciwdziałania. Kiedy potrafimy odpowiednio wcześnie rozpoznać w swojej klasie różne formy przemocy, ochronimy naszych uczniów przed jej długotrwałymi skutkami. Jeśli wiemy, dlaczego niektórzy uczniowie stają się ofiarami czy sprawcami, umiemy wybrać dla nich odpowiedni program pomocy. Czym jest agresja i przemoc. Często pojawia się trudność związana z tym, jak określić zachowania naszych uczniów. Kiedy mamy do czynienia z zachowaniem agresywnym, a kiedy z aktem przemocy? Agresją jest każde zamierzone działanie, które ma na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty, bólu. Jest to każde zachowanie, które wyrządza krzywdę drugiej osobie. Uczniowie zachowują się agresywnie róównież wtedy, gdy niszczą swoje lub cudze rzeczy, sprzęt szkolny.część autorów uważa, że o agresji można mówić, gdy obie strony mają podobną siłę fizyczną i psychiczną. Zaatakowany uczeń potrafi bronić swoich praw. Przemoc ma miejsce wtedy, gdy uczeń atakujący jest silniejszy fizycznie lub psychicznie, albo starszy. Cechą charakterystyczną jest zatem nierównowaga sił. W przypadku przemocy tworzą się dwie role: ofiary i sprawcy, które mają wpływ na dalsze funkcjonowanie młodzieży.

2 2 Szczególnie bolesne jest dla uczniów zjawisko znęcania. Znęcanie ma miejsce wtedy, gdy jeden uczeń jest przez dłuższy czas narażony na (ataki bezpośrednie lub pośrednie) ze strony innego silniejszego kolegi czy grupy. Nie potrafi się im przeciwstawić. Jeśli obserwujemy ucznia, które przez dłuższy czas jest nękane przez kogoś, kogo oceniamy jako ucznia silniejszego fizycznie czy psychicznie, a ono broni się w sposób zdecydowany lub w ogóle nie reaguje na zaczepki, mamy do czynienia ze znęcaniem się. Warto pamiętać, że poza uczniami, którzy stają się sprawcami i ofiarami przemocy, w naszej klasie są również uczniowie neutralni, świadkowie zdarzeń. Mogą być naszymi sprzymierzeńcami w przeciwdziałaniu zjawisku przemocy w klasie. Dlaczego uczniowie zachowują się agresywnie, stosują przemoc? Zwykle pierwszy i zarazem najsilniejszy wybuch agresji skierowany jest przeciwko jej źródłu. Chłopak uderzony w czasie zabawy przez kolegę usiłuje go pobić; dziecko któremu nie wychodzi wykonanie jakiegoś przedmiotu, usiłuje go zniszczyć. Te otwarte formy agresji mogą zostać jednak zahamowane w obawie przed karą lub negatywną oceną otoczenia, co nie oznacza, że gniew i pragnienie zemsty ulegną także przyhamowaniu. Gdy zagraża surowa kara, jednostka powstrzymuje się od przejawów otwartej agresji, lecz tendencja dalej istnieje i przenosi ją na obiekt zastępczy, lub też manifestuje w postaci wrogich myśli, pragnień, wyobrażeń. Przemieszczona agresja oznacza często znalezienie sobie zastępczej ofiary. U ludzi dorosłych takim kozłem ofiarnym stają się zazwyczaj obcokrajowcy, mniejszości narodowe, seksualne, czy ludzie innego wyznania. U dzieci obiektem przemieszczonej agresji stają się jednostki w jakikolwiek sposób odmienne tzn. otyłe, kalekie, mniej zdolne, ubrane inaczej czy słabsze fizycznie. Zadajemy sobie często pytanie, co powduje że nasi uczniowie mają skłonność do znęcania się nad kolegami. Czemu wychowanek, który wydaje się nam dobry i uczynny, przyłącza się do krzywdzenia swoich klasowych kolegów? Można spotkać wśród nauczycieli opinię, że sprawcami przemocy zostają dzieci, które ze swej natury są złe. Tego rodzaju myślenie nie sprzyja pracy wychowawczej. Na to, aby dziecko stało się sprawcą przemocy mają wpływ określone warunki rozwoju i sposoby wychowania go. Nie istnieje jedna konkretna przyczyna. To zwykle zespół różnych czynników decyduje o tym, że niektórzy nasi uczniowie stosują wobec innych przemoc. Zastanawiając się nad przyczynami agresji i przemocy ucznióów warto wziąć pod uwagę: dom rodzinny dziecka, szkołę, wpływ grupy rówieśniczej i mediów. Przyczyny tkwiące w rodzinie: - brak ciepła, zaangażowania, zainteresowania sprawami swego dziecka, - pobłażliwość i przyzwolenie dla dziecka na stosowanie agresji wobec innych, - brak jasnego przekazu, co jest dobre, a co złe, - brak jasno wyznaczonych granic jak dziecku wolno się zachować, a jak nie, - stosowanie agresji i przemocy przez rodziców w kontaktach między dorosłymi i w stosunku do samego dziecka, - wychowanie w duchu dziecko nie ma głosu, - rozwiązywanie konfliktów i napięć domowych metodami siłowymi, - kryzysy domowe ( kłótnie, rozwód rodziców), - podwójne wzorce zachowań ( co innego się mówi, co innego robi), - gorący temperament samego dziecka. Przyczyny tkwiące w szkole. Czynniki związane z samą instytucją i organizacją szkoły, typu:

3 3 - hałas, mała przestrzeń i ograniczona ruchliwość, - czas spędzony głównie w sposób ukierunkowany, - stała sytuacja oceny i narzucony z góry porządek, - anonimowość uczniów i nauczycieli. Czynniki związane z relacjami nauczyciele uczniowie, typu: - chłód emocjonalny nauczycieli w stosunku do uczniów, - niewłaściwe sposoby komunikowania się nauczycieli z uczniami ( poniżanie, ośmieszanie przed klasą, straszenie, podkreślanie władzy nauczyciel itp.), - agresja i przemoc dorosłych na terenie szkoły, - rozwiązywanie konfliktów dorośli dzieci metodami siłowymi, - relacje oparte tylko na wymaganiach bez nagradzania i wzmacniania pozytywnych zachowań dzieci. Czynniki związane z procesem nauczania, typu: - zbyt dużo wymagań bez uwzględniania potencjału i możliwości uczniów, - brak doceniania i podkreślania wysiłku i postępów dzieci, skupienie na negatywach, - niesprawiedliwość w traktowaniu i ocenianiu uczniów, - małouwagi poświęconej rozładowaniu napięć podczas lekcji, - nuda i schematyczność podczas lekcji. Poza tym: - brak spójnej reakcji nauczycieli na agresywne zachowania i akty przemocy w szkole, - brak jasnych reguł życia szkolnego, - brak konsekwencji i zgodności nauczycieli w egzekwowaniu przyjętych norm, - brak poczucia współodpowiedzialności u uczniów za życie szkoły. Wpływ grupy rówieśniczej. Uczniowie mogą przyłączyć się do prześladowania kolegów, ponieważ, - naśladują osobę z grupy, ocenianą przez nich pozytywnie( odważna, silna), która zachowuje się agresywnie, - widzą,zeużywający przemocy uczeń odnosi korzyści, nie traci swej popularności, - naśladowaniu uczeń stosujący przemoc nie spotyka się z negatywnymi konsekwencjami ze strony dorosłych, - w grupie rozmywa się odpowiedzialność (jeżeli jest się jednym z wielu odpowiedzialność słabnie i zmniejsza się poczucie winy), - długotrwałe dokuczanie ofierze powoduje, że uczniowie zmieniają do niej swój stosunek; prześladowanie ofiary czyni ją mniej wartościową, zasługującą na taki los; poczucie winy zatem maleje, wyrzuty sumienia słabną. Wpływ mediów. Oglądanie aktów przemocy wpływa na uczenie się przez dzieci agresywnych zachowań. Młodzież uczy się zachowań agresywnych, gdy pokazywana forma przemocy: - przynosi sprawcy satysfakcję, nagrodę lub nie jest ukarana, - jest usprawiedliwiona wyższymi racjami społecznymi, - jest przedstawiona jako aprobowana społecznie, - jest demonstrowana przez atrakcyjną osobę, z którą dziecko możesię łatwo utożsamić. Media obniżają poziom empatii, współczucia u dzieci dla ofiar oraz podwyższają próg tolerancji wobec przemocy, szczególnie gdy: - nie pokazują cierpienia, krzywdy ofiary przemocy - nie ukazują negatywnych skutków przemocy, a napięcie u napastnika po zastosowaniu przemocy znika, napastnik rozluźnia się. Jakie formy przemocy możemy spotkać w szkole? Wyróżniamy następujące sytuacje wychowawcze podzielone według rodzajów jednostek organizacyjnych życia szkolnego:

4 4 - sytuacje występujące w czasie lekcji przedmiotowych, - przerwmiędzylekcyjnych, Na podstawie badań w grupie uczniów stwierdzono, że zdecydowana większość badanej populacji dostrzega zachowania agresywne swoich koleżanek i kolegów w szkole (87 %), ale tylko 23.5 % ocenia, że zdarzają się one często. Zdecydowana większa część badanych przyznaje się do podejmowania działań o charakterze agresywnym (79,4 %). Zachowania agresywne uczniów w sytuacjach lekcji przedmiotowych. Najwyższy wskaźnik zachowań agresywnych uczniów obserwuje się podczas lekcji przedmiotowych. Właśnie w czasie lekcji przedmiotowych szczególnie często występują sytuacje trudne powodujące frustrację i gniew. Należą do nich sytuacje kontroli i oceny, oraz konfliktu z kolegami lub nauczycielem. Najrzadziej występują sytuacje konfliktów z kolegami, natomiast aż 31 % ogółu badanych akcentuje sytuacje konfliktu z nauczycielami. Przyczyny trudnych sytuacji na płaszczyźnie nauczyciel uczeń tkwią już w funkcjonowaniu obu podmiotów Z jednej strony wynikają one z lenistwa uczniów, z drugiej z nerwowości i wybuchowości nauczyciela, jego wysokich i nierównych wymagań wobec wychowanków oraz nietaktownym zachowaniu. Zachowania agresywne uczniów w sytuacjach przerw międzylekcyjnych. Ponad połowa badanych przyznała, że podejmuje zachowania agresywne właśnie podczas przerw. Najczęściej dominują przejawy agresji fizycznej, takie jak: poszturchiwania, popychanie, zabawy o charakterze agresywnym, kopanie. Spośród form agresji słownej występują przezwiska, wyśmiewanie osoby lub jej rzeczy. Miejscami nasilonej agresji najczęściej są pomieszczenia odosobnione, małe, w których uczniowie przebywają bez obecności nauczyciela ubikacja, szatnia, wejście do szkoły. W nich to dominują formy agresji fizycznej skierowanej na osoby i przedmioty: poszturchiwania, bójki, oblewanie wodą, zamykanie w ubikacji, wkładanie głowy do muszli klozetowej czy niszczenie ubrań. W szkole ujawniają się następujące formy przemocy: Przemoc fizyczna - Bicie - Popchnięcia, - Wymuszanie pieniędzy - Zamykanie - niszczenie własności - kopanie - zamykanie - plucie Przemoc słowna - przezywanie - wyśmiewanie - grożenie - ośmieszanie - plotkowanie - namawianie - szantaż - obrażanie Przemoc bez używania słów i kontaktu fizycznego. - wrogie gesty - miny - izolowanie - manipulowanie związkami Z tego wynika,że przemoc ma różne formy i w naszych oddziaływaniach wychowawczych musimy je wszystkie wziąć pod uwagę, a przede wszystkim uświadamiać je wychowankom. Dziewczęta częściej używają pośrednich form przemocy, typu: obrażanie, rozpowszechnianie plotek itp. Te formy często dla nauczyciela są mało widoczne. Chłopcy stosują przemoc jawną, bezpośrednią, wykorzystując siłę fizyczną. Wielu wychowawców stwierdza, że znacznie częściej reaguje na przemoc chłopców niż dziewcząt. Dzięki temu zyskują złudzenie, że przemoc dotyczy głównie chłopców.

5 5 Wskazówki pomocne w rozpoznaniu sprawcy i ofiary przemocy. Dzieci będące ofiarami zwykle: - są przezywane, wyśmiewane, zmuszane do posłuszeństwa, - podczas kłótni, zaczepek czy bójek reagują często płaczem lub uciekają, - często szukają swoich rzeczy, które są chowane lub niszczone, - mają sińce, zniszczone lub brudne ubrania (często nie potrafią wyjaśnić co się stało), - przerwyspędzają same lub w pobliżu dorosłego, - mają trudności w mówieniu na forum całej klasy, pogarszają się w nauce, czują wstyd, że nie potrafią się obronić, załamują się, - są izolowane, tracą zaufanie do otoczenia, - mogą nie mieć żadnego bliskiego przyjaciela, - unikają szkoły, rano skarżą się na bóle głowy, brzucha, tracą apetyt, - spóźniają się do szkoły, trzymają się blisko nauczyciela, - wracają ze szkoły powoli, często dłuższą drogą. Jeśli zauważymy u ucznia tego rodzaju postawy nie możemy ich bagatelizować. Wartood początku uczyć, że każdy ma prawo być słabszy, może nie umieć się przeciwstawić, czy obronić. Ale nikt nie ma prawa użyć w stosunku do niego przemocy. Doświadczenie bycia ofiarą może mieć istotny wpływ na przyszłe życie. Dlatego tak ważne jest, aby wychowawcy pomagali im pozbyć się tej obciążającejiroli. Dzieci będące sprawcami przemocy zwykle: - dokuczają, ale głownie kierują to do słabszych, bezbronnych kolegów, - lubią dominować i podporządkowywać sobie innych, - są sprawne i zręczne, - łatwosię denerwują i wybuchają, - często są nastawione na nie, - mają trudności z przestrzeganiem przyjętych ogólnie zasad, - wobec ofiary brak im zrozumienia, współczucia czy sympatii, - łatwosię kontaktują z otoczeniem, - umieją sprytnie wybrnąć z sytuacji, np. stosującoskarżenia, - potrafią udawać, - czepią korzyści materialne i psychiczne ze swojej przemocy ( ofiary dostarczają im np. pieniędzy), - wobec dorosłych mogą być agresywne lub ugrzecznione. Doświadczenie bycia sprawcą przemocy wpływa na przyszłe życie człowieka. Ma on kłopoty z przestrzeganiem norm i wartości społecznych, wchodzi w konflikt z prawem o wiele częściej niż pozostali. Konieczna więc jest szybka reakcja wychowawcy. Wnioski końcowe. Często nauczyciele wykazują wiele współczucia dla ofiar przemocy i mało zrozumienia dla sprawców przemocy. Pracując z uczniami bądźmy uważni na emocje, które się w nas pojawiają. Zbyt dużo współczucia czy litości dla ofiar nie zawsze sprzyja pracy z dzieckiem w tej roli. Gniew i złość na sprawcę może utrudnić z nim kontakt. Czasem powodowani złością podejmujemy się działań wobec sprawców, które nie przynoszą nam oczekiwanego efektu. Każdy uczeń ma swoje mocne i słabe strony. Starajmy się szukać przyczyn agresywnych zachowań wychowanków. A przede wszystkim uważnie obserwujmy życie naszej klasy. Im szybciej rozpoznamy przemoc, tym łatwiej będzie ją powstrzymać. Wykaz literatury, która przedstawia problem przemocy w szkole i działania profilaktyczne: - Frączek I., Struzik P., Agresja wśród dzieci i młodzieży, Kielce 1996.

6 6 - Ranschurg J. Lęk, gniew, agresja, Warszawa Ostrowska K., Tatarowicz J., Zanim w szkole będzie źle, Warszawa Kirwill L., Negatywne skutki oddziaływania telewizyjnych scen przemocy na dzieci, Warszawa Olweus D., Mobbning fala przemocy w szkole, Warszawa 1998.