Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Goleniów na lata

Transkrypt

1 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Goleniów na lata

2 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 3 I. DIAGNOZA... 5 I.1 Metodyka... 5 I.2 Ogólna charakterystyka gminy I.3 Analiza sytuacji środowisk popegeerowskich I.4 Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych w przestrzeni gminy I.4.1. Sfera społeczna I.4.2. Sfera gospodarcza I.4.3. Sfera środowiskowa Sfera przestrzenno-funkcjonalna I.4.5. Sfera techniczna I.4.6 Skala problemów i potrzeb rewitalizacyjnych - podsumowanie I.5 Wyznaczanie obszaru zdegradowanego I.6 Wyznaczenie i pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji II PROCES REWITALIZACJI II.1 Wizja obszaru po przeprowadzeniu procesu rewitalizacji II.2 Cele rewitalizacji II.3 Główne projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne II.4 Lista i charakterystyka przedsięwzięć uzupełniających II.5 Mechanizmy integrowania działań oraz przedsięwzięć rewitalizacyjnych III ZARZĄDZANIE WDRAŻANIEM PROGRAMU REWITALIZACJI III.1 Indykatywne ramy finansowe przedsięwzięć rewitalizacyjnych III.2 Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców oraz innych podmiotów i grup aktywnych w proces rewitalizacji partycypacja społeczna III.3 System realizacji (wdrażania) Programu Rewitalizacji III.4 System monitoringu, oceny skuteczności i wprowadzania modyfikacji do Programu Rewitalizacji IV. OPIS POWIĄZAŃ PROGRAMU REWITALIZACJI Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI I PLANISTYCZNYMI SPIS TABEL SPIS RYSUNKÓW Załącznik nr Załącznik nr

3 WPROWADZENIE Procesy rewitalizacji obszarów zdegradowanych zostały w Polsce uregulowane przez kilka dokumentów. Zasadnicze znaczenie ma tu Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. z 2015 r., poz z późn. zm.). W oparciu o nią przygotowano także Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata (Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju), stanowiące podstawę dla niniejszego dokumentu. Ponieważ w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Zachodniopomorskiego na lata przewidziano wsparcie dla procesów rewitalizacji, Lokalny Program Rewitalizacji jest jednocześnie dostosowany do zapisów Zasad realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego Gmina Goleniów otrzymała na opracowanie niniejszego Programu wsparcie ze środków PO PT (projekt pn. Opracowanie Lokalnego Programu rewitalizacji Miasta Goleniów w ujęciu partycypacyjnym ). Prace nad dokumentem rozpoczęły się Uchwałą nr XXVI/310/16 Rady Miejskiej w Goleniowie z dnia 30 listopada 2016 roku. W poprzednim okresie programowania rewitalizacja w dużej mierze ograniczona została do przedsięwzięć infrastrukturalnych, przede wszystkim w sferze budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej. Obecnie jednak większy nacisk położony został na rozwiązywanie problemów społecznych. Niniejszy dokument uwzględnia w związku z tym oba te aspekty (społeczny i infrastrukturalny). Znalazło to odzwierciedlenie w zaprojektowanych celach rewitalizacji, kierunkach działań i przedsięwzięciach rewitalizacyjnych. Jednak zakłada się, że cele infrastrukturalne podporządkowane są rozwiązywaniu problemów w sferze społecznej i mają sprzyjać (nierzadko tworzyć przestrzeń) realizacji celów społecznych. Gmina Goleniów, przygotowując niniejszy dokument, podjęła działania zmierzające do jak najszerszego informowania mieszkańców o toczącym się procesie rewitalizacji, a także włączenia ich w jego prowadzenie. Z tego względu mieszkańcy oraz inni interesariusze rewitalizacji byli na bieżąco informowani na specjalnie w tym celu przygotowanej stronie internetowej oraz profilu w mediach społecznościowych. Mieszkańcy mogli również składać propozycje przedsięwzięć rewitalizacyjnych, które później zostały wykorzystane do konkretnych projektów. Przeprowadzonych zostało kilka warsztatów służących wypracowywaniu poszczególnych elementów Programu. 3

4 W wyniku wyodrębnienia w drodze pogłębionej diagnozy najistotniejszych problemów dostosowano do nich cele rewitalizacji. Wyznaczenie celu społecznego opiera się przede wszystkim na analizie danych dostarczonych przez różne instytucje gminne i ponadgminne. Natomiast wyznaczenie celu odnoszącego się do sfery przestrzenno-funkcjonalnej uwzględnia poza analizą danych zastanych również wskazania mieszkańców wypracowane w czasie konsultacji społecznych. Planuje się także włączenie mieszkańców na etapie wdrażania dokumentu, bowiem zaprojektowane w nim działania mają przede wszystkim poprawić jakość życia na obszarze rewitalizacji, a tym samym - w gminie. 4

5 I. DIAGNOZA I.1 Metodyka Głównym celem poniższej diagnozy gminy Goleniów było wyznaczenie obszarów zdegradowanych w gminie, co stanowi jeden z etapów realizacji projektu opracowania Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Goleniów na lata W diagnozie posłużono się następującymi pojęciami: rewitalizacja proces wyprowadzenia ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, obszar zdegradowany przestrzeń, w której koncentrują się zjawiska negatywne (społeczne, gospodarcze, przestrzenne) oraz problemy, które wpływają na pogorszenie jakości życia mieszkańców, obszar rewitalizacji obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się przeprowadzić rewitalizację. Nie może on obejmować terenów większych niż 20% gminy oraz nie może być zamieszkiwany przez więcej niż 30% mieszkańców gminy. Prezentowana w niniejszym dokumencie diagnoza stanowi wypadkową zaleceń wskazanych w Ustawie o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 (Dz. U poz z późn. zm.), "Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata " Ministerstwa Rozwoju z dnia 2 sierpnia 2016 r. oraz opracowaniu Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego pt. Zasady realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego Zgodnie z tymi dokumentami diagnoza powinna opierać się na mierzalnych wskaźnikach opisujących głównie zjawiska i problemy społeczne na danym terenie. Uwzględniając zalecenia, że obszar wymagający wsparcia stanowi jednostkę charakteryzującą się kumulacją negatywnych zjawisk i procesów oraz stanowi szczególne znaczenie dla rozwoju lokalnego, dokonano analizy podstawowych sfer funkcjonowania gminy. Dla potrzeb przeprowadzenia analiz stanowiących podstawę wyznaczenia obszarów zdegradowanych i obszarów rewitalizacji w gminie Goleniów, posłużono się zestawem wskaźników, które w miarę dostępności danych statystycznych odniesiono 5

6 zarówno do średnich wartości w regionie (roz. I.2.), jak również do średnich wartości dla całej gminy (roz. I.4.). Starano się, aby przyjęte wskaźniki były zgodne z zapisami wyżej wymienionych dokumentów, a także miały charakter ilościowy i w możliwie najpełniejszy sposób pozwalały na identyfikację negatywnych zjawisk zachodzących w przestrzeni gminy zróżnicowań wewnątrzgminnych w ramach badanych sfer: społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz technicznej. Tab. 1 Wskaźniki wykorzystane do wyznaczenia obszarów zdegradowanych w gminie Goleniów. Sfera Zjawisko Wskaźnik Sfera społeczna Poziom bezrobocia Udział bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym [%] Udział bezrobotnych długotrwale w liczbie ludności w wieku produkcyjnym [%] Osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej ze względu na bezrobocie na 100 mieszkańców [osoby] Poziom ubóstwa Osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej na 1000 mieszkańców [osoby] Wielkość zaległości czynszowych na 1 mieszkańca [zł] Eksmisje orzeczone lub wykonane z lokali mieszkalnych na mieszkańców [eksmisje] Poziom przestępczości Poziom patologii społecznej Poziom edukacji Poziom kapitału społecznego Poziom kapitału ludzkiego Czyny karalne stwierdzone ogółem na 1000 mieszkańców [zdarzenia] Czyny karalne stwierdzone popełnione przez nieletnich na mieszkańców [zdarzenia] Miejsca publiczne, w których nielegalnie spożywany jest alkohol na mieszkańców [miejsca] Liczba "niebieskich kart" na 1000 mieszkańców [niebieskie karty] Osoby uzależnione od alkoholu lub narkotyków będące pod opieką instytucji publicznych na 1000 mieszkańców [osoby] Średni wynik sprawdzianu w klasie VI (język polski, matematyka, język obcy) [%] Średni wynik egzaminu gimnazjalnego (język polski, matematyka, język obcy) [%] Frekwencja w wyborach parlamentarnych [%] Czytelnicy bibliotek publicznych na 100 mieszkańców [osoby] Członkowie kół, klubów i grup artystycznych organizowanych w ramach działalności instytucji kultury na 1000 mieszkańców [osoby] Udział osób w wieku poprodukcyjnym w liczbie ludności ogółem [%] 6

7 Sfera Zjawisko Wskaźnik Indeks starości (liczba osób w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym) [osoby] Sfera gospodarcza Sfera środowiskowa Sfera przestrzennofunkcjonalna Sfera techniczna Poziom przedsiębiorczości Poziom kondycji przedsiębiorstw Poziom jakości środowiska Poziom zagrożenia odpadami szkodliwymi Poziom infrastruktury technicznej Poziom stanu technicznego obiektów budowlanych Poziom dziedzictwa kulturowego * Cechy o charakterze jakościowym Podmioty gospodarcze zarejestrowane na 1000 mieszkańców [podmioty gosp.] Podmioty gospodarcze, które zgłosiły zakończenie działalności gospodarczej na 1000 mieszkańców [podmioty gosp.] Podmioty gospodarcze, które zgłosiły zakończenie działalności gospodarczej na 1000 mieszkańców [podmioty gosp.] Występowanie terenów zielonych w obrębie terenów zabudowanych* Występowanie kompleksów leśnych i terenów otwartych w sąsiedztwie terenów zabudowanych* Udział powierzchni dachów pokrytych azbestem i wyrobami zawierającymi azbest w budynkach mieszkalnych i innych w powierzchni tej kategorii ogółem w mieście lub w obszarze wiejskim [%] Natężenie ruchu kołowego na ulicach miasta [kategoria dróg]* Udział ludności niekorzystającej z sieci wodociągowej w liczbie ludności ogółem [%] Udział ludności niekorzystającej z sieci kanalizacyjnej w liczbie ludności ogółem [%] Udział ludności niekorzystającej z sieci ciepłowniczej w liczbie ludności ogółem [%] Udział ludności niekorzystającej z sieci gazowej w liczbie ludności ogółem [%] Udział budynków mieszkalnych wybudowanych przed 1970 rokiem w liczbie budynków tej kategorii ogółem w mieście lub w obszarze wiejskim [%] Udział budynków mieszkalnych wymagających remontu w liczbie budynków tej kategorii ogółem w mieście lub w obszarze wiejskim [%] Udział mieszkań popegerowskich w liczbie mieszkań tej kategorii ogółem w obszarze wiejskim [%] Udział budynków mieszkalnych i innych wpisanych do ewidencji lub rejestru zabytków w liczbie budynków tej kategorii ogółem w mieście lub w obszarze wiejskim [%] Źródło: opracowanie własne. 7

8 Mierniki dobrano tak, by każda ze sfer była opisana przez kilka wskaźników cząstkowych, obrazujących zróżnicowane zjawiska społeczno-gospodarcze, co pozwoliło dokładniej zidentyfikować obszary zdegradowane na terenie gminy. Dotyczyło to przede wszystkim zjawisk w zakresie sfery społecznej, która stanowi istotę działań rewitalizacyjnych (pozostałe sfery w myśl Ustawy o rewitalizacji traktowane są jako uzupełniające). Część z przyjętych wskaźników ma charakter stymulant, a pozostałe są destymulantami. Stymulanty to cechy, których wysoka wartość wskaźnika wyraża wysoki stopień rozwoju, a niska degradację. W przypadku destymulant sytuacja jest odwrotna: wysokie wartości wskaźnika obrazują degradację, a niskie wartości wysoki stopień rozwoju w tym zakresie. Szczególne znaczenie dla identyfikacji obszarów zdegradowanych ma koncentracja zjawisk niekorzystnych, stąd też skupiono się na wyznaczeniu obszarów, w których wskaźniki dla poszczególnych cech mają wartości niekorzystne lub bardzo niekorzystne, co oznacza degradację w zakresie danego zjawiska. W przypadku stymulant są to wartości znacząco odbiegająco od wartości referencyjnej (średniej dla miasta) in minus, z kolei w przypadku destymulant wartości znacząco odbiegająco od wartości referencyjnej in plus. Identyfikacji obszarów zdegradowanych na terenie miasta dokonano na podstawie nagromadzenia wartości niekorzystnych lub bardzo niekorzystnych dla poszczególnych sfer, w szczególności uwzględniając obszary, w których ma miejsce koncentracja negatywnych zjawisk w zakresie sfery społecznej. W celu zdiagnozowania sytuacji społeczno-gospodarczej gminy oraz identyfikacji zjawisk kryzysowych i obszarów nimi objętych, terytorium gminy podzielono na 58 obrębów (jednostek odniesienia). Na terenie miasta Goleniów wydzielonych zostało 11 obrębów, które pokrywają się z istniejącymi obrębami geodezyjnymi, a zarazem stanowią spójne przestrzennie jednostki urbanistyczne (obszary o określonych funkcjach, dość jednorodnym użytkowaniu terenu i zabudowie), natomiast w wiejskiej części gminy Goleniów przyjęte jednostki odniesienia nawiązują do podziału tego obszaru na sołectwa i pozostałe miejscowości wiejskie, funkcjonujące w ramach niektórych sołectw. 8

9 Rys. 1 Obręby geodezyjne na obszarze miasta Goleniów. Źródło: opracowanie własne. 9

10 Rys. 2 Obręby geodezyjne na terenie wiejskiej części gminy Goleniów. Źródło: opracowanie własne. 10

11 W analizie wykorzystano głównie dane pochodzące z zasobów licznych instytucji, w tym m.in. Urzędu Gminy i Miasta w Goleniowie, Powiatowego Urzędu Pracy w Goleniowie, Ośrodka Pomocy Społecznej w Goleniowie, Komendy Powiatowej Policji w Goleniowie, Straży Miejskiej w Goleniowie, szkół podstawowych i gimnazjów z gminy Goleniów, Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej w Goleniowie, Goleniowskiego Domu Kultury oraz Państwowej Komisji Wyborczej w Warszawie. Analizowano także aktualne dokumenty planistyczne i strategiczne oraz materiały kartograficzne. Większość wskaźników opracowano dla danych z 2015 i 2016 roku. I.2 Ogólna charakterystyka gminy Goleniów to gmina położona w województwie zachodniopomorskim, w południowo-zachodniej części powiatu goleniowskiego. Gmina Goleniów od zachodu sąsiaduje z miastem Szczecin i gminą Police (powiat policki), od północny z gminami Stepnica i Przybiernów (powiat goleniowski), od wschodu z gminami Osina i Maszewo (powiat goleniowski), a od południa z gminami Stargard i Kobylanka (powiat stargardzki). Gmina zajmuje powierzchnię 442,8 km 2 i jest zamieszkana przez mieszkańców ( r.), dzięki czemu jest największą gminą w powiecie goleniowskim i jedną z największych w województwie zachodniopomorskim (5. miejsce pod względem powierzchni i 11. miejsce pod względem liczby ludności). Gęstość zaludnienia gminy wynosi 81 osób na km 2. Gmina Goleniów jest gminą miejsko-wiejską. Jej siedzibą jest miasto Goleniów, liczące mieszkańców, co stanowi 63,1% ogółu mieszkańców gminy. Ponadto w skład gminy wchodzą 33 sołectwa, na które składają się 32 wsie oraz 15 osad i przysiółków. Największymi wsiami w gminie są: Kliniska Wielkie (1366 mieszkańców), Mosty (1235) i Załom (1121). Tab. 2 Miejscowości wiejskie w gminie Goleniów. Miejscowość Liczba Liczba Miejscowość ludności ludności Bącznik 42 Łozienica 68 Białuń 455 Marszewo 386 Bolechowo 217 Miękowo 239 Bolesławice 7 Modrzewie 313 Borzysławiec 120 Mosty 1235 Budno 222 Mosty-Osiedle 148 Burowo 108 Niedamierz 4 11

12 Czarna Łąka 337 Niewiadowo 60 Danowo 237 Podańsko 424 Domastryjewo 12 Pucice 639 Glewice 108 Pucie 29 Gniazdowo 16 Rurka 13 Imno 79 Rurzyca 834 Ininka 26 Stawno 152 Kamieniska 7 Święta 258 Kąty 221 Tarnowiec 56 Kępy Lubczyńskie 37 Tarnówko 148 Kliniska Wielkie 1366 Wierzchosław 233 Komarowo 593 Zabród 102 Krępsko 473 Załom 1121 Krzewno 220 Żdżary 232 Lubczyna 563 Żółwia 37 Łaniewo 177 Żółwia Błoć 280 Łęsko 6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UMiG w Goleniowie. Miejscowości wiejskie w gminie Goleniów są mocno zróżnicowane nie tylko pod względem wielkości (wyrażonej liczbą mieszkańców), ale również w zakresie ich rangi w systemie osadniczym. Analiza rozmieszczenia instytucji centralnych na obszarze gminy (w której uwzględniono występowanie następujących typów instytucji: sołectwo, parafia, kościół filialny, filia lub agencja pocztowa, ochotnicza straż pożarna, żłobek, przedszkole, szkoła podstawowa, gimnazjum, ośrodek zdrowia, apteka) wykazała występowanie 4 kategorii ośrodków centralnych na terenie wiejskiej części gminy: A. Ośrodki usług podstawowych, dysponujące najszerszym wachlarzem usług centralnych (Mosty i Kliniska Wielkie); B. Ośrodki elementarne o poszerzonym programie usług (Krępsko, Białuń, Lubczyna, Rurzyca, Glewice, Komarowo, Załom); C. Ośrodki elementarne pozostałe wsie sołeckie (Bolechowo, Borzysławiec, Budno, Burowo, Czarna Łąka, Danowo, Imno, Kąty, Łaniewo, Łozienica, Marszewo, Miękowo, Modrzewie, Mosty-Osiedle, Niewiadowo, Podańsko, Pucice, Stawno, Święta, Tarnowiec, Tarnówko, Wierzchosław, Żdżary, Żółwia Błoć); D. Przysiółki i osady (Krzewno, Bącznik, Bolesławice, Domastryjewo, Gniazdowo, Ininka, Kamieniska, Kępy Lubczyńskie, Łęsko, Niedamierz, Pucie, Rurka, Zabród, Żółwia). 12

13 Gmina Goleniów charakteryzuje się dość korzystną sytuacją społecznogospodarczą. Świadczy o tym m.in. niski poziom bezrobocia, znacznie niższym niż średnio w powiecie goleniowskim (średnio o ok. 1,7 p.p.) i województwie zachodniopomorskim (średnio o ok. 3,1 p.p.). Warto również zauważyć, że w latach liczba bezrobotnych przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym w gminie Goleniów zmniejszyła się z 8,1% w 2010 r. do 3,5% w 2016 r., co świadczy o znaczącej poprawie na lokalnym rynku pracy. Podobnie korzystna sytuacja występuje również w zakresie poziomu ubóstwa. Gmina Goleniów charakteryzuje się stosunkowo niską liczbą rodzin otrzymujących zasiłki rodzinne na dzieci na 1000 mieszkańców i niskim udziałem dzieci, na które rodzice otrzymują zasiłki rodzinne. Średnie wartości obu wskaźników są znacząco wyższe zarówno dla województwa zachodniopomorskiego, a zwłaszcza dla powiatu goleniowskiego, co świadczy o bardzo korzystnej sytuacji gminy Goleniów. Także i w tym przypadku sytuacja ta znacząco się poprawiła w analizowanym okresie (lata ), z poziomu 33,9 do 21,2 w przypadku zasiłków rodzinnych na dzieci oraz z poziomu 31,4 do 21,1 w przypadku udziału dzieci, na które rodzice otrzymują zasiłki rodzinne. Rys. 3 Poziom bezrobocia (liczba bezrobotnych na 100 osób w wieku produkcyjnym) w gminie Goleniów na tle województwa i powiatu. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS. 13

14 Rys. 4 Poziom ubóstwa (Liczba rodzin otrzymujących zasiłki rodzinne na dzieci na 1000 mieszkańców) w gminie Goleniów na tle województwa i powiatu. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS. Rys. 5 Poziom ubóstwa (Udział dzieci, na które rodzice otrzymują zasiłki rodzinne) w gminie Goleniów na tle województwa i powiatu. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS. O korzystnej sytuacji ludnościowej gminy Goleniów świadczy m.in. wysoki poziom kapitału ludzkiego, wyrażający się niskim udziałem ludności w wieku poprodukcyjnym i niską wartością indeksu starości. Wartość obu wskaźników jest bardzo zbliżona dla gminy Goleniów i powiatu goleniowskiego, natomiast jest znacząco niższa niż średnia dla województwa zachodniopomorskiego (o ok. 1,9 p.p. w przypadku udziału ludności w wieku poprodukcyjnym i 18,2 p.p. w przypadku indeksu starości). 14

15 W przeciwieństwie do innych wskaźników społecznych, sytuacja gminy Goleniów w zakresie poziomu kapitału ludzkiego w ostatnich latach uległa pogorszeniu. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w gminie wzrósł z poziomu 14,1% w 2010 r. do 18,4% w 2016 r., natomiast wartość indeksu starości z poziomu 70,8 w 2010 r. do 97,1 w 2016 r. (kiedy to udział ludności w wieku poprodukcyjnym praktycznie zrównał się z udziałem ludności w wieku przedprodukcyjnym). Sytuację gospodarczą gminy Goleniów także należy ocenić jako korzystną. Wpływa na to bardzo wysoki poziom aktywności zawodowej mieszkańców (zdecydowanie wyższy niż średnie wartości dla województwa i powiatu) oraz dość wysoki poziom przedsiębiorczości (kształtujący się w analizowanym okresie na poziomie średniej dla województwa, jednak zdecydowanie wyższy niż średnia dla powiatu). W analizowanym okresie poziom aktywności zawodowej wyrażony liczbą pracujących na 100 osób w wieku produkcyjnym w przypadku gminy Goleniów znacząco wzrósł z poziomu 38,3 w 2010 r. do 50,9 w 2016 r. (ryc. 8), co dobrze się koreluje ze spadkiem poziomu bezrobocia w gminie. Poziom przedsiębiorczości w gminie Goleniów utrzymuje się z kolei na poziomie ok. 125,0 podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców. Rys. 6 Poziom kapitału ludzkiego (udział ludności w wieku poprodukcyjnym) w gminie Goleniów na tle województwa i powiatu. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS. 15

16 Rys. 7 Poziom kapitału ludzkiego (indeks starości) w gminie Goleniów na tle województwa i powiatu. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS. Rys. 8 Poziom aktywności zawodowej (liczba pracujących na 100 osób w wieku produkcyjnym) w gminie Goleniów na tle województwa i powiatu. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS. 16

17 Rys. 9 Poziom przedsiębiorczości (liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców) w gminie Goleniów na tle województwa i powiatu. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS. I.3 Analiza sytuacji środowisk popegeerowskich W okresie powojennym na terenie gminy Goleniów funkcjonowało 7 Państwowych Gospodarstw Rolnych (PGR). Były one zlokalizowane we wsiach: Danowo, Pucice, Załom, Komarowo, Mosty, Święta i Budno. Likwidacja PGR-ów zainicjowała szereg niekorzystnych zjawisk społeczno-gospodarczych na terenie popegeerowskich wsi. Problem ten dotyczył w szczególności Pomorza, gdzie poziom kolektywizacji rolnictwa był największy. W przypadku gminy Goleniów zjawisko dziedziczenia biedy na obszarach popegeerowskich dotyczy w szczególności wsi: Mosty, Komarowo i Święta. Potwierdzają to badania realizowane przez Ośrodek Pomocy Społecznej w Goleniowie na terenie gminy. Po przeprowadzanej analizie stwierdzono, iż te 3 wsie charakteryzują się najwyższym stopniem zdegradowania społecznogospodarczego, a także najwyższą koncentracją ubóstwa. Miejscowości te zamieszkuje ponadto najwyższa liczba osób młodych, znajdujących się w dwóch pierwszych etapach życia, w których objęcie kompleksową pomocą ma największe znaczenie dla poprawy jakości ich funkcjonowania w życiu dorosłym. 17

18 Tab. 3 Charakterystyka społeczna wsi popegeerowskich w gminie Goleniów o najtrudniejszej sytuacji społecznej. Miejscowość Liczba rodzin skrajnie dysfunkcyjnych Liczba dzieci, na które pobierane są świadczenia Udział rodzin pobierających zasiłki [%] ogółem udział [%] Święta 4 6, ,0 Komarowo 14 11,7 bd. 16,7 Mosty 32 8,0 89 6,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań Ośrodka Pomocy Społecznej w Goleniowie. Specyficzne cechy wsi, które mają wpływ na występowanie zjawiska dziedziczenia ubóstwa to: izolacja mentalna i przestrzenna, apatia, poczucie pozostawienia samym sobie, bezradność wychowawcza i uzależnienia, brak umiejętności wykreowania potrzeb brak wiary w wizję zmiany, brak liderów z wystarczającymi kompetencjami, brak identyfikacji z miejscem zamieszkania, ograniczony dostęp do dóbr i usług, brak wsparcia zewnętrznego, np. Agencji Nieruchomości Rolnych uzależniający system wsparcia z pomocy społecznej, niska świadomość ekonomiczna, niski kapitał społeczny, stygmatyzacja przez mieszkańców sąsiednich miejscowości, nieuświadomione zasoby endogenne. Dowodami potwierdzającymi, że na terytorium popegeerowskich wsi w gminie Goleniów występuje zjawisko międzypokoleniowej transmisji biedy jest : ubogość przestrzeni, brak zaufania, niska tożsamość lokalna, brak struktur społecznych, brak miejsc pracy, niski poziom przedsiębiorczości, 18

19 wielopokoleniowe korzystanie ze wsparcia OPS przez członków jednej rodziny, degradacja fizyczna obszaru wynikająca z negatywnych zjawisk na przestrzeni ostatnich 30 lat (centralnie położone obszary niezagospodarowane, zrujnowane budynki po PGR, niska jakość substancji mieszkaniowej, zniszczone i nieremontowane drogi). Międzypokoleniowa transmisja biedy we wsiach popegeerowskich wynika z kontekstu historycznego. Wychowanie w ustroju socjalistycznym, praca w nierentownych PGR-ach, a jednocześnie niewystarczający poziom szkolnictwa przyczyniły się do rozwoju społeczeństwa niezaradnego. Zmiana ustroju po 1989 r., powodująca likwidację PGR-ów, stanowiących dla mieszkańców wsi zarówno źródło dochodów, jak i zabezpieczenia socjalnego, spowodowała degradację życia społecznogospodarczego oraz uzależnienie rodzin od pomocy społecznej. Nieumiejętność radzenia sobie w nowej rzeczywistości przełożyła się jednocześnie na degradację społeczną mieszkańców. Sieć osadnicza gminy jest rozproszona, nie ma wielu dużych ośrodków miejskich, rolnictwo nie oferuje nowych miejsc pracy. Potencjalnych inwestorów i przedsiębiorców zniechęca stopień zaniedbania terenów. Stan dróg jest zły, nie istnieje odpowiednia infrastruktura, nie rozwija się zatem nowa działalność gospodarcza. Sytuacja ta była przyczynkiem do występujących i narastających patologii, której efektem były liczne kradzieże, w tym majątku popegeerowskiego, wzrost uzależnień i zaniedbania rodzin, zwiększenia zachowań agresywnych. Pokolenia wychowane w środowisko, w którym zabrakło właściwych wzorców postaw i autorytetów do naśladowania w postaci rodziców i najbliższego otoczenia, do dziś powielają i dziedziczą bezradność skutkującą postępującą biedą i wycofaniem społecznym. Wsie popegeerowskie cechują się dużym marazmem społecznym i bezradnością, która pozostała po czasach PGR. Ludność zamieszkująca te tereny jest historycznie ludnością napływową, biedną, która przybyła na te tereny po II wojnie światowej w poszukiwaniu pracy w charakterze pomocy przy gospodarstwach rolnych. W większości nie byli to rolnicy tylko osoby bez wiedzy, doświadczenia i życiowej zaradności. Powstałe na tych terenach PGR tylko wzmocniły w ludności zależność od innych, brak samodzielności i marazm. Po upadku PGR bieda zaczęła narastać z większą siłą. Wiele osób zakorzeniło się w miejscach, w których za grosze wykupili mieszkania/domy i zostali na wsiach, gdzie nie było dla nich perspektyw. Społeczności te nauczone są bezradności i korzystania z różnych form pomocy. Obecnie widoczna jest 19

20 tendencja rezygnowania z jakichkolwiek form zarobkowania w momencie otrzymania zasiłku np Wzrasta też spożycie alkoholu, co pomimo zasiłku pogłębia tylko biedę i bezradność. Wsie popegeerowskie w gminie Goleniów cechują się ponadto niskim poziomem rozwoju infrastruktury technicznej. Odnosi się to zwłaszcza do dostępu do sieci gazowej i ciepłowniczej. We wsiach Budno, Danowo, Komarowo i Święta nie ma dostępu ani do sieci ciepłowniczej, ani gazowej, a wsie Mosty, Pucice i Załom nie mają dostępu do sieci ciepłowniczej. Innymi problemami wsi popegeerowskich w gminie w zakresie sfery technicznej są: znaczny udział budynków mieszkalnych wybudowanych przed 1970 r. (Danowo, Komarowo, Mosty, Pucice, Załom) oraz znaczny udział budynków mieszkalnych wymagających remontu (Komarowo, Mosty, Pucice, Święta, Załom). I.4 Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych w przestrzeni gminy I.4.1. Sfera społeczna Poziom bezrobocia Na tle średniej dla województwa zachodniopomorskiego gmina Goleniów wyróżnia się relatywnie niskim poziomem bezrobocia. W 2016 r. na badanym obszarze zarejestrowanych było 779 osób, z czego większość (447 osób) to mieszkańcy miasta. W gminie Goleniów udział bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wynosi zaledwie 3,7%, udział bezrobotnych długotrwale w liczbie ludności w wieku produkcyjnym 1,5%, natomiast liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej ze względu na bezrobocie na 100 mieszkańców wynosi 1,6. Mimo to wartości analizowanych wskaźników są dość mocno zróżnicowane w odniesieniu do poszczególnych obrębów geodezyjnych w gminie (współczynniki zmienności wynoszą odpowiednio: 0,96, 1,26 i 1,61), co świadczy o koncentracji zjawisk negatywnych w zakresie poziomu bezrobocia w określonych strefach. W przypadku miasta są to obręby 9 i 10, które cechują się wysokim poziomem bezrobocia, natomiast w pozostałych obrębach geodezyjnych na terenie miasta sytuacja w zakresie poziomu bezrobocia jest średnia lub dobra (obręby 1 i 7). Problem bezrobocia w większym stopniu dotyczy jednak miejscowości wiejskich na terenie gminy. Wysoki poziom bezrobocia w przypadku gminy Goleniów dotyczy w szczególności przysiółków (Gniazdowo, Kamieniska) lub też wsi o niewielkiej liczbie ludności (Tarnówko, Zabród). 20

21 Problem bezrobocia nie ogranicza się jednak do tych kilku miejscowości. Wysokim lub bardzo wysokim poziomem bezrobocia na terenie gminy cechuje się w sumie 22 spośród 47 wsi. Szczególnie dotkliwy, z uwagi na dużą liczbę bezrobotnych, może być w dużych wsiach, takich jak: Białuń, Komarowo, Lubczyna czy Pucice. Rys. 10 Poziom bezrobocia w obrębach geodezyjnych na terenie miasta Goleniów. Obręb 3 Obręb 1 Obręb 2 Obręb 6 Obręb 5 Obręb 7 Obręb 8 Obręb 4 Obręb 9 POZIOM BEZROBOCIA bardzo wysoki wysoki średni niski bardzo niski Bezrobotni ogółem Obręb Obręb km Źródło: opracowanie własne. 21

22 Rys. 11 Poziom bezrobocia na obszarach wiejskich w gminie Goleniów. Niewiadowo Wierzchosław Miękowo Kąty Niedamierz POZIOM BEZROBOCIA Białuń Krępsko Jedliny Łaniewo Bolesławice Święta Żdżary Modrzewie Łozienica Podańsko Lubczyna Czarna Łąka Załom Dobroszyn Rurzyca Nadleśn. Kliniska bardzo wysoki Glewice - 2 Ciechno Budno Krzewno Borzysławiec Pucice Glewice - 1 Goleniów Marszewo Inina Komarowo Żółwia Błoć wysoki Burowo Imno średni niski bardzo niski Mosty Danowo Bolechowo Bezrobotni ogółem Tarnówko Stawno Tarnowiec Bącznik 1 Kliniska Wielkie Rzęśnica km Źródło: opracowanie własne. Poziom ubóstwa Gmina Goleniów na tle województwa zachodniopomorskiego wyróżnia się również niskim poziomem ubóstwa, o czym świadczy nieznaczna liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na 1000 mieszkańców (49,0) i liczba eksmisji orzeczonych lub wykonanych z lokali mieszkalnych na mieszkańców (65,8). W 2015 r. ze świadczeń pomocy społecznej na terenie gminy skorzystało 1165 osób, natomiast w 2016 r osób, przy czym największa grupa osób korzystała ze świadczeń pomocy społecznej z uwagi na bezrobocie oraz niepełnosprawność (a tylko 64 osoby z uwagi na ubóstwo). Poważniejszym problemem na terenie gminy jest z kolei znaczna liczba rodzin korzystających ze świadczeń pomocy rodzinie, z których w 2015 r. skorzystało 868 rodzin, a w 2016 r. 746 rodzin. O istotności tego problemu świadczy również wysokość zasiłków rodzinnych (2620 zł na rodzinę w 2015 r. i 3398 w 2016 r.). Ponadto ważnym problemem w przypadku gminy Goleniów jest wielkość zaległości czynszowych, która wyniosła średnio 65,8 zł na mieszkańca (88,3 zł dla miasta i 27,9 zł 22

23 dla miejscowości wiejskich). Można zatem stwierdzić, że sytuacja gminy w zakresie poziomu ubóstwa jest dość złożona. Wysokie wartości współczynników zmienności (1,30 dla liczby osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej na 1000 mieszkańców, 3,36 dla zaległości czynszowych na 1 mieszkańca oraz 6,07 dla eksmisje orzeczonych lub wykonanych z lokali mieszkalnych na mieszkańców) świadczą ponadto o koncentracji negatywnych zjawisk w określonych strefach gminy. W przypadku miasta są to obręby 6 i 10, które cechują się bardzo wysokim poziomem ubóstwa, a w mniejszym stopniu również obręby: 2, 5, 7 i 9. Problem ubóstwa w większym stopniu dotyczy jednak miejscowości wiejskich na terenie gminy. W aż 28 (z 47) obrębów w wiejskiej części gminy występuje niekorzystna lub bardzo niekorzystna sytuacja w zakresie poziomu ubóstwa. Szczególnie niekorzystną sytuacją w tym zakresie wyróżniają się przysiółki (Bolesławice, Gniazdowo, Ininka i Kamieniska), a także wsie, tzn. Łozienica, Wierzchosław, Zabród, Bącznik, Białuń, Burowo i Glewice, posiadające w większości niewielką liczbę mieszkańców. Z większych wsi wysokim poziomem ubóstwa cechują się miejscowości: Komarowo, Pucice i Lubczyna. Rys. 12 Poziom ubóstwa w obrębach geodezyjnych na terenie miasta Goleniów. Obręb 3 Obręb 1 Obręb 2 Obręb 6 Obręb 5 Obręb 7 Obręb 8 Obręb 4 Obręb 9 POZIOM UBÓSTWA bardzo wysoki wysoki średni niski bardzo niski km Obręb 10 Obręb 11 Osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej ogółem Źródło: opracowanie własne. 23

24 Rys. 13 Poziom ubóstwa na obszarach wiejskich w gminie Goleniów. Niewiadowo Wierzchosław Miękowo Kąty Niedamierz POZIOM UBÓSTWA bardzo wysoki Białuń Krępsko Jedliny Łaniewo Bolesławice Święta Żdżary Modrzewie Żółwia Błoć Glewice - 1 Glewice - 2 Goleniów Marszewo Inina Ciechno Łozienica Budno Krzewno Komarowo Podańsko Borzysławiec Lubczyna Pucice Czarna Łąka Załom Dobroszyn Rurzyca Nadleśn. Kliniska wysoki średni Burowo Imno niski bardzo niski Mosty Danowo Osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej ogółem Bolechowo Tarnówko Stawno Tarnowiec Bącznik 1 Kliniska Wielkie Rzęśnica km Źródło: opracowanie własne. Poziom przestępczości Kolejna z analizowanych sfer przestępczość w przypadku gminy Goleniów także wykazuje wysoki wskaźnik koncentracji. Świadczą o tym wysokie wartości współczynników zmienności przyjętych na potrzeby diagnozy wskaźników: czyny karalne stwierdzone ogółem na 1000 mieszkańców (1,74), czyny karalne stwierdzone popełnione przez nieletnich na mieszkańców (3,24) oraz miejsca publiczne, w których nielegalnie spożywany jest alkohol na mieszkańców (3,01). Zjawiska przestępczości w gminie koncentrują się na terenie miasta Goleniów. Wartości wspomnianych wskaźników kształtują się odpowiednio: 21,8 dla miasta i 13,6 dla obszarów wiejskich w gminie w przypadku czynów karalnych stwierdzonych ogółem (przy średniej dla gminy wynoszącej 18,7), 6,1 dla miasta i 0,8 dla obszarów wiejskich w przypadku czynów karalnych stwierdzonych popełnione przez nieletnich (przy średniej dla gminy wynoszącej 4,1), 24

25 4,7 dla miasta i 2,4 dla obszarów wiejskich w przypadku miejsc publicznych, w których nielegalnie spożywany jest alkohol (przy średniej dla gminy wynoszącej 3,8), W przypadku miasta bardzo wysokim poziomem przestępczości cechują się obręby 9 i 10, natomiast wysokim obręby: 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8 i 11. Na terenach wiejskich gminy zjawisko przestępczości ma natomiast marginalny charakter, a niekorzystną sytuacją w tym zakresie cechuje się tylko 11 obrębów (spośród 47). Warto też zauważyć, że w przypadku obszarów wiejskich gminy zjawiska przestępczości w szczególności koncentrują się nie tylko w małych wsiach i przysiółkach, ale też w dużych wsiach miejscowościach, jak np. Kliniska Wielkie, Lubczyna i Mosty. Rys. 14 Poziom przestępczości w obrębach geodezyjnych na terenie miasta Goleniów. Obręb 3 Obręb 1 Obręb 2 Obręb 6 Obręb 5 Obręb 7 Obręb 8 Obręb 4 Obręb 9 POZIOM PRZESTĘPCZOŚCI bardzo wysoki wysoki średni niski bardzo niski km Obręb 10 Obręb 11 Czyny karalne stwierdzone ogółem Źródło: opracowanie własne. 25

26 Rys. 15 Poziom przestępczości na obszarach wiejskich w gminie Goleniów. Niewiadowo Wierzchosław Niedamierz Miękowo Kąty POZIOM PRZESTĘPCZOŚCI Białuń Krępsko Jedliny Łaniewo Bolesławice Święta Żdżary Modrzewie Łozienica Pucice Czarna Łąka Załom Ciechno Budno Podańsko Lubczyna Dobroszyn Rurzyca Nadleśn. Kliniska wysoki Glewice - 2 Krzewno Borzysławiec bardzo wysoki Glewice - 1 Goleniów Marszewo Inina Komarowo Żółwia Błoć Burowo średni niski Imno bardzo niski Mosty Danowo Czyny karalne stwierdzone ogółem Bolechowo Tarnówko Stawno Tarnowiec Bącznik 1 Kliniska Wielkie Rzęśnica km Źródło: opracowanie własne. Poziom patologii społecznej Na terenie gminy Goleniów także i zjawiska patologii społecznej wykazują tendencję do koncentracji w określonych strefach, o czym świadczą wysokie wartości współczynników zmienności, które wyniosły: 1,67 w przypadku liczby niebieskich kart na 1000 mieszkańców oraz 3,63 w przypadku osób uzależnionych od alkoholu lub narkotyków będących pod opieką instytucji publicznych na 1000 mieszkańców. Rodziny, dla których założono niebieskie karty znacznie częściej występują na terenie miasta niż miejscowości wiejskich w gminie (wartość wskaźnika wynosi odpowiednio: 3,0 dla miasta, 1,9 dla obszarów wiejskich, przy średniej dla gminy: 2,6), natomiast problem uzależnień szczególnie widoczny jest w przypadku małych wsi i przysiółków (gdzie pojedyncze zdarzenia znacząco zawyżają wartość wskaźnika). Na terenie miasta Goleniów wysoki poziom patologii społecznej występuje na terenie obrębów nr 2, 6 i 10, natomiast w przypadku obszarów wiejskich we wsiach: Wierzchosław, Żdżary, Dobroszyn, Pucice i Rurzyca. 26

27 Rys. 16 Poziom patologii społecznej w obrębach geodezyjnych na terenie miasta Goleniów. Obręb 3 Obręb 1 Obręb 2 POZIOM PATOLOGII SPOŁECZNEJ Obręb 6 Obręb 4 bardzo wysoki wysoki Obręb 5 średni Obręb 7 Obręb 8 Obręb 9 niski bardzo niski km Obręb 10 Obręb 11 Osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej ze względu na alkoholizm lub narkomanię Źródło: opracowanie własne. Rys. 17 Poziom patologii społecznej na obszarach wiejskich w gminie Goleniów. Jedliny Święta Borzysławiec Wierzchosław Niewiadowo Niedamierz Miękowo Kąty Białuń Krępsko Glewice - 1 Żółwia Łaniewo Żdżary Błoć Glewice - 2 Bolesławice Modrzewie Burowo Goleniów Marszewo Inina Imno Ciechno Łozienica Komarowo Krzewno Budno Mosty Lubczyna Dobroszyn Pucice Czarna Łąka Rurzyca Kliniska Wielkie Nadleśn. Kliniska Podańsko Bącznik Danowo Bolechowo Tarnówko Stawno Tarnowiec POZIOM PATOLOGII SPOŁECZNEJ bardzo wysoki wysoki średni niski bardzo niski Osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej ze względu na alkoholizm lub narkomanię Załom Rzęśnica km Źródło: opracowanie własne. 27

28 Poziom edukacji Gmina Goleniów na tle województwa zachodniopomorskiego cechuje się wysokim poziomem edukacji, o czym świadczą m.in. dobre wyniki sprawdzianu po VI klasie szkoły podstawowej i egzaminu gimnazjalnego. W przypadku gminy Goleniów wyniosły one: 63,5% w przypadku sprawdzianu po VI klasie szkoły podstawowej i 58,8% w przypadku egzaminu gimnazjalnego (przy średnich dla województwa: 59,6% i 53,1%). Co więcej, w przypadku gminy Goleniów nie występuje wyraźna dysproporcja w poziomie edukacji między miastem a obszarami wiejskimi w gminie (wskaźniki dla obu obszarów wynoszą odpowiednio 64,0% i 57,8% dla miasta oraz 63,5% i 56,2% dla miejscowości wiejskich). Znacznych różnic nie zauważa się również w odniesieniu do jednostek podstawowych, tzn. obrębów. Na terenie miasta Goleniów niskim poziomem edukacji cechują się obręby nr 5 i 9, natomiast w przypadku obszarów wiejskich we wsiach położonych w północnej części gminy, jak np. Święta, Komarowo, Modrzewie, Krępsko, Miękowo czy Marszewo. Rys. 18 Poziom edukacji w obrębach geodezyjnych na terenie miasta Goleniów. Obręb 3 Obręb 1 Obręb 2 Obręb 6 Obręb 5 Obręb 7 Obręb 8 Obręb 4 Obręb 9 POZIOM EDUKACJI bardzo wysoki wysoki średni niski bardzo niski Obręb 10 Obręb km Źródło: opracowanie własne. 28

29 Rys. 19 Poziom edukacji na obszarach wiejskich w gminie Goleniów. Niewiadowo Wierzchosław Miękowo Kąty Niedamierz Białuń Krępsko Jedliny Łaniewo Bolesławice Święta Żdżary Modrzewie Żółwia Błoć Glewice - 1 Glewice - 2 Goleniów Marszewo Inina Ciechno Łozienica Budno Krzewno Komarowo Podańsko Borzysławiec Lubczyna Pucice Czarna Łąka Załom Burowo Imno Mosty POZIOM EDUKACJI Danowo bardzo wysoki Bolechowo Dobroszyn Rurzyca Nadleśn. Kliniska wysoki Tarnówko Stawno Tarnowiec średni niski Bącznik bardzo niski Kliniska Wielkie Rzęśnica km Źródło: opracowanie własne. Poziom kapitału społecznego Jednym z problemów społecznych wymagających interwencji w przypadku gminy Goleniów jest dość niski poziom kapitału społecznego na obszarach wiejskich, jednak średnie wartości przyjętych wskaźników nie świadczą o występowaniu negatywnych zjawisk na terenie gminy w tym zakresie (jak np. frekwencja w wyborach parlamentarnych w 2015 r., która w przypadku gminy Goleniów 46,65% była zbliżona do średniej dla województwa 45,88%). Rozpatrywanie przyjętych dla tej sfery wskaźników (frekwencja w wyborach parlamentarnych, czytelnicy bibliotek publicznych na 100 mieszkańców i członkowie kół, klubów i grup artystycznych organizowanych w ramach działalności instytucji kultury na 1000 mieszkańców) odrębnie dla miasta i obszarów wiejskich w gminie wskazuje na wyraźne dysproporcje między tymi obszarami (wartości wskaźników wynoszą odpowiednio: 48,92%, 11,9 i 6,7 dla miasta oraz 43,33%, 10,0 i 2,5 dla obszarów wiejskich). W przypadku miasta Goleniów niski poziom kapitału społecznego występuje na terenie obrębów nr 3, 9 i 10, 29

30 natomiast w przypadku wiejskiej części gminy problem ten dotyczy większości obrębów (44 z 47). Szczególnie niekorzystna sytuacja w tym zakresie (bardzo niski poziom kapitału społecznego) występuje w północnej i wschodniej części gminy, tzn. wsi: Święta, Inina, Kąty, Bolesławice, Wierzchosław, Niewiadowo, Niedamierz, Imno i Burowo. Rys. 20 Poziom kapitału społecznego w obrębach geodezyjnych na terenie miasta Goleniów. Obręb 3 Obręb 1 Obręb 2 POZIOM KAPITAŁU SPOŁECZNEGO Obręb 6 Obręb 4 bardzo wysoki wysoki Obręb 5 średni Obręb 7 Obręb 8 Obręb 9 niski bardzo niski km Obręb 10 Obręb 11 Czytelnicy bibliotek publicznych ogółem Źródło: opracowanie własne. 30

31 Rys. 21 Poziom kapitału społecznego na obszarach wiejskich w gminie Goleniów. Niewiadowo Wierzchosław Miękowo Kąty Niedamierz POZIOM KAPITAŁU SPOŁECZNEGO Białuń Krępsko Jedliny Łaniewo Bolesławice Święta Żdżary Modrzewie Żółwia Błoć Goleniów Marszewo Ciechno Łozienica Budno Krzewno Podańsko Borzysławiec Lubczyna Pucice Czarna Łąka Załom Dobroszyn Rurzyca Nadleśn. Kliniska wysoki Glewice - 2 Inina Komarowo bardzo wysoki Glewice - 1 Burowo średni niski Imno bardzo niski Mosty Danowo Czytelnicy bibliotek publicznych ogółem Bolechowo Tarnówko Stawno Tarnowiec Bącznik 3 Kliniska Wielkie Rzęśnica km Źródło: opracowanie własne. Poziom kapitału ludzkiego Na tle województwa zachodniopomorskiego gmina Goleniów cechuje się korzystną sytuacją w zakresie poziomu kapitału ludzkiego, o czym świadczy dość niski udział osób w wieku poprodukcyjnym (18,5%) oraz indeksu starości (94,9). Sytuacja w obrębie gminy jest jednak dość mocno zróżnicowana w układzie miasto obszary wiejskie. Miasto Goleniów cechuje się znacznie niższym poziomem kapitału ludzkiego niż obszary wiejskie, co świadczy o niekorzystnej sytuacji demograficznej miasta oraz zaawansowaniu procesów starzenia się na jego terenie. Przyjęte dla tej sfery wskaźniki mają dużo wyższe wartości dla miasta niż średnia dla obszarów wiejskich (wynoszą one odpowiednio: 21,6% i 119,9 dla miasta oraz 13,3% i 60,5 dla obszarów wiejskich). Problem niskiego poziomu kapitału ludzkiego dotyczy praktycznie całego miasta (z wyjątkiem obrębu nr 1). Na obszarach wiejskich gminy sytuacja w tym zakresie jest jednak dużo bardziej złożona. Niskim lub bardzo niskim poziomem kapitału ludzkiego wyróżniają się wsie położone w zachodniej (Lubczyna, Inina, Komarowo, Bolesławice, 31

32 Łozienica, Modrzewie), wschodniej (Bącznik, Mosty, Bolechowo, Imno, Danowo) i północno-wschodniej części gminy (Niedamierz, Miękowo, Wierzchosław i Niewiadowo). Rys. 22 Poziom kapitału ludzkiego w obrębach geodezyjnych na terenie miasta Goleniów. Obręb 3 Obręb 1 Obręb 2 POZIOM KAPITAŁU LUDZKIEGO Obręb 6 Obręb 4 bardzo wysoki wysoki Obręb 5 średni Obręb 7 Obręb 8 Obręb 9 niski bardzo niski km Obręb 10 Obręb 11 Ludność w wieku poprodukcyjnym ogółem Źródło: opracowanie własne. 32

33 Rys. 23 Poziom kapitału ludzkiego na obszarach wiejskich w gminie Goleniów. Jedliny Święta Borzysławiec Wierzchosław Niewiadowo Niedamierz Miękowo Kąty Białuń Krępsko Glewice - 1 Żółwia Łaniewo Żdżary Błoć Glewice - 2 Bolesławice Modrzewie Burowo Goleniów Marszewo Inina Imno Ciechno Łozienica Komarowo Krzewno Budno Mosty Lubczyna Dobroszyn Pucice Czarna Łąka Rurzyca Kliniska Wielkie Nadleśn. Kliniska Podańsko Bącznik Danowo Bolechowo Tarnówko Stawno Tarnowiec POZIOM KAPITAŁU LUDZKIEGO bardzo wysoki wysoki średni niski bardzo niski Ludność w wieku poprodukcyjnym ogółem Załom Rzęśnica km Źródło: opracowanie własne. I.4.2. Sfera gospodarcza Gmina Goleniów na tle województwa zachodniopomorskiego cechuje się korzystną sytuacją w zakresie rozwoju sfery gospodarczej, o czym świadczy m.in. dość wysoki poziom przedsiębiorczości, zbliżony do średniej dla województwa. Według danych Urzędu Gminy i Miasta w Goleniowie na terenie gminy funkcjonuje 76,8 podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców. Co więcej, na terenie gminy Goleniów nie występuje typowa dla większości gmin miejsko-wiejskich dysproporcja między poziomem przedsiębiorczości na terenie miasta i w wiejskiej części gminy (liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców w obu częściach gminy wynosi odpowiednio 77,5 dla miasta i 75,5 dla obszarów wiejskich). Nieco niepokojącym zjawiskiem jest jednak relatywnie niski poziom kondycji przedsiębiorstw, co przejawia się znaczną liczbą podmiotów gospodarczych, które zgłosiły zakończenie działalności gospodarczej na 1000 mieszkańców (53,1). Problem ten w większym stopniu dotyczy obszaru miasta niż obszarów wiejskich (wskaźnik ten wynosi odpowiednio 56,6 dla miasta i 47,3 dla wiejskiej części gminy). Dość istotnym problemem w przypadku gminy Goleniów są również znaczne dysproporcje między poszczególnymi obszarami. 33

34 W przypadku miasta Goleniów niskim poziomem rozwoju sfery gospodarczej cechują się obręby nr 6, 7 i 8, natomiast wysokim lub bardzo wysokim obręby nr 1, 3, 4, 9 i 10. Podobne dysproporcje występują także w wiejskiej części gminy. Niskim lub bardzo niskim poziomem rozwoju sfery gospodarczej cechują się wsie położone na północnych, północno-zachodnich oraz wschodnich obrzeżach gminy. Szczególnie niekorzystna sytuacja w tym zakresie występuje we wsiach Święta, Bolesławice, Inina, Niedamierz i Danowo. Wysokim poziomem rozwoju gospodarczego cechują się wsie położone w sąsiedztwie miasta Goleniów (np. Modrzewie, Łozienica 1, Żdżary) oraz w strefie bezpośredniego oddziaływania Szczecina (np. Kliniska Wielkie, Załom). Rys. 24 Poziom rozwoju sfery gospodarczej w obrębach geodezyjnych na terenie miasta Goleniów. Obręb 3 Obręb 1 Obręb 2 POZIOM ROZWOJU SFERY GOSPODARCZEJ Obręb 6 Obręb 4 bardzo wysoki wysoki Obręb 5 średni Obręb 7 Obręb 8 Obręb 9 niski bardzo niski Obręb 10 Obręb km Źródło: opracowanie własne. 1 W Łozienicy znajduje się Goleniowski Park Przemysłowy, w którym działa około 50 inwestorów z kraju i zagranicy, zatrudniających łącznie ok. 4,5 tys. osób. 34

35 Rys. 25 Poziom rozwoju sfery gospodarczej na obszarach wiejskich w gminie Goleniów. Niewiadowo Jedliny Święta Borzysławiec Pucice Wierzchosław Niedamierz Miękowo Kąty Białuń Krępsko Glewice - 1 Żółwia Łaniewo Żdżary Błoć Glewice - 2 Bolesławice Modrzewie Burowo Goleniów Marszewo Inina Imno Ciechno Łozienica Komarowo Krzewno Budno Mosty Lubczyna Dobroszyn Czarna Łąka Rurzyca Kliniska Wielkie Nadleśn. Kliniska Podańsko Bącznik Danowo Bolechowo Tarnówko Stawno Tarnowiec POZIOM ROZWOJU SFERY GOSPODARCZEJ bardzo wysoki wysoki średni niski bardzo niski Załom Rzęśnica km Źródło: opracowanie własne. I.4.3. Sfera środowiskowa Sferą, która jest silnie zróżnicowana przestrzennie w przypadku gminy Goleniów, jest sfera środowiskowa. Obszar miasta Goleniów cechuje się znacznie mniej korzystną sytuacją w tym zakresie niż obszary wiejskie w gminie. Na taki stan rzeczy wpływa zróżnicowanie warunków środowiskowych i zagrożeń środowiskowych występujących w obu częściach gminy. Jeśli chodzi o poziom zagrożenia odpadami szkodliwymi, to wysokim udziałem powierzchni dachów pokrytych azbestem i wyrobami zawierającymi azbest w budynkach mieszkalnych i innych w powierzchni tej kategorii ogółem cechują się obręby nr 1, 2, 4, 9 i 10, natomiast w przypadku wiejskiej części gminy wsie Komarowo, Krępsko, Modrzewie, Podańsko i Żdżary. Na wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza wpływa m.in. natężenie ruchu kołowego. Głównymi drogami biegnącymi przez obszar gminy Goleniów są: droga szybkiego ruchu S3 w sąsiedztwie miejscowości: Kliniska Wielkie, Pucie, Rurka, Łozienica, Domastryjewo, Żdżary i Miękowo, a także przez zachodnią część miasta Goleniów; 35

36 droga krajowa nr 6 w miejscowości Glewice, a także w sąsiedztwie wsi Żółwia Błoć. Zwiększone natężenie ruchu kołowego występuje również wzdłuż dróg wojewódzkich przechodzących przez obszary gminy, jak np. DW 111 (Modrzewie, Krępsko, Kąty), DW 113 (Żółwia, Budno, Imno, Mosty), a także wzdłuż głównych ulic biegnących przez obszar miasta Goleniów (zwłaszcza ul. Przestrzenna, Wojska Polskiego, Sikorskiego, Szczecińska, Andersa, Puszkina, Barnima, Armii Krajowej, Nowogardzka, Konstytucji 3 Maja, Szkolna, Maszewska, I Brygady Legionów). Na poziom jakości środowiska w gminie Goleniów wpływ ma występowanie terenów zielonych w obrębie terenów zabudowanych oraz kompleksów leśnych i terenów otwartych w sąsiedztwie terenów zabudowanych. Większość miejscowości wiejskich położonych jest wśród zwartych kompleksów leśnych, co w znaczący sposób wpływa na wysoki poziom jakości środowiska. Znacznie gorsza sytuacja w tym zakresie występuje z kolei w centralnej części miasta. Analizując poziom rozwoju sfery środowiskowej można stwierdzić, że w przypadku obszaru miasta niski lub bardzo niski poziom rozwoju sfery środowiskowej występuje na obszarze obrębów nr 1, 2, 4, 5, 9 i 10, natomiast w wiejskiej części gminy najmniej korzystna sytuacja w tym zakresie występuje na terenie wsi: Żdżary, Modrzewie i Krępsko. Rys. 26 Poziom rozwoju sfery środowiskowej w obrębach geodezyjnych na terenie miasta Goleniów. Obręb 3 Obręb 1 Obręb 2 POZIOM ROZWOJU SFERY ŚRODOWISKOWEJ Obręb 6 Obręb 4 bardzo wysoki wysoki Obręb 5 średni Obręb 7 Obręb 8 Obręb 9 niski bardzo niski Obręb 10 Obręb km Źródło: opracowanie własne. 36

37 Rys. 27 Poziom rozwoju sfery środowiskowej na obszarach wiejskich w gminie Goleniów. Niewiadowo Jedliny Święta Borzysławiec Pucice Wierzchosław Niedamierz Miękowo Kąty Białuń Krępsko Glewice - 1 Żółwia Łaniewo Żdżary Błoć Glewice - 2 Bolesławice Modrzewie Burowo Goleniów Marszewo Inina Imno Ciechno Łozienica Komarowo Krzewno Budno Mosty Lubczyna Dobroszyn Czarna Łąka Rurzyca Kliniska Wielkie Nadleśn. Kliniska Podańsko Bącznik Danowo Bolechowo Tarnówko Stawno Tarnowiec POZIOM ROZWOJU SFERY ŚRODOWISKOWEJ bardzo wysoki wysoki średni niski bardzo niski Załom Rzęśnica km Źródło: opracowanie własne Sfera przestrzenno-funkcjonalna W zakresie sfery przestrzenno-funkcjonalnej w przypadku gminy Goleniów również występuje znaczna dysproporcja między miastem a obszarami wiejskimi w gminie. W tym przypadku jednak to obszar miasta cechuje się wysokim poziomem rozwoju, a sytuacja na terenie miejscowości wiejskich w gminie jest znacznie mniej korzystna. Wpływ na taki stan rzeczy ma zróżnicowany poziom rozwoju infrastruktury technicznej. Obszar miasta Goleniów cechuje się: niskim udziałem ludności niekorzystającej z sieci wodociągowej w liczbie ludności ogółem (1,4%), niskim udziałem ludności niekorzystającej z sieci kanalizacyjnej w liczbie ludności ogółem (5,2%), przeciętnym udziałem ludności niekorzystającej z sieci ciepłowniczej w liczbie ludności ogółem (32,4%) i niskim udziałem ludności niekorzystającej z sieci gazowej w liczbie ludności ogółem (0,2%). W przypadku obszarów wiejskich sytuacja w zakresie poziomu infrastruktury technicznej jest bardziej zróżnicowana. W wiejskiej części gminy sieć ciepłownicza w ogóle nie występuje, natomiast inne wskaźniki kształtują się na 37

38 poziomie średnim (brak dostępu do sieci kanalizacyjnej 33,6% oraz brak dostępu do sieci gazowej 44,8%) lub niskim (brak dostępu do sieci wodociągowej 3,0%). Dlatego też wszystkie obręby w granicach miasta cechują się wysokim lub bardzo wysokim poziomem rozwoju sfery przestrzenno-funkcjonalnej. W miejscowościach wiejskich w gminie niekorzystna sytuacja w zakresie rozwoju analizowanej sfery występuje w przypadku wsi położonych w północnej (np. Niewiadowo, Niedamierz, Bolesławice, Miękowo, Krępsko) lub wschodniej części gminy (np. Bącznik, Bolechowo, Tarnówko, Budno). Rys. 28 Poziom rozwoju sfery przestrzenno-funkcjonalnej w obrębach geodezyjnych na terenie miasta Goleniów. Obręb 3 Obręb 1 Obręb 2 POZIOM ROZWOJU SFERY PRZESTRZENNO- FUNKCJONALNEJ Obręb 6 Obręb 4 bardzo wysoki Obręb 5 wysoki Obręb 7 Obręb 8 Obręb 9 średni niski bardzo niski Obręb 10 Obręb km Źródło: opracowanie własne. 38

39 Rys. 29 Poziom rozwoju sfery przestrzenno-funkcjonalnej na obszarach wiejskich w gminie Goleniów. Niewiadowo Jedliny Święta Borzysławiec Wierzchosław Niedamierz Miękowo Kąty Białuń Krępsko Glewice - 1 Żółwia Łaniewo Żdżary Błoć Glewice - 2 Bolesławice Modrzewie Burowo Goleniów Marszewo Inina Imno Ciechno Łozienica Komarowo Krzewno Budno Mosty Lubczyna Dobroszyn Pucice Czarna Łąka Rurzyca Kliniska Wielkie Nadleśn. Kliniska Podańsko Bącznik Danowo Bolechowo Tarnówko Stawno Tarnowiec POZIOM ROZWOJU SFERY PRZESTRZENNO- FUNKCJONALNEJ bardzo wysoki wysoki średni niski bardzo niski Załom Rzęśnica km Źródło: opracowanie własne. I.4.5. Sfera techniczna W przypadku sfery technicznej na terenie gminy Goleniów można z kolei zauważyć nieco inną zależność. Na terenie miasta niekorzystne zjawiska wykazują tendencję do koncentracji w określonych obrębach, zaś w wiejskiej części gminy występuje znacznie mniejsze zróżnicowanie przestrzenne. W przypadku Goleniowa niskim poziomem rozwoju w zakresie sfery technicznej cechują się obręby 2 i 5 (wykazujące niski poziom rozwoju w zakresie wszystkich analizowanych wskaźników, tzn. udział budynków mieszkalnych wybudowanych przed 1970 rokiem w liczbie budynków tej kategorii ogółem, udział budynków mieszkalnych wymagających remontu w liczbie budynków tej kategorii ogółem oraz udział budynków mieszkalnych i innych wpisanych do ewidencji lub rejestru zabytków w liczbie budynków tej kategorii ogółem) oraz 8 i 11 (wykazujące niski poziom rozwoju w zakresie dwóch pierwszych spośród wymienionych powyżej wskaźników). Z kolei we wsiach wchodzących w skład gminy te 39

40 trzy wskaźniki wykazują niewielkie zróżnicowanie wartości między poszczególnymi obrębami, natomiast jedynym różnicującym wskaźnikiem jest udział mieszkań popegeerowskich w liczbie mieszkań tej kategorii ogółem w obszarze wiejskim. Wskaźnik ten najwyższe wartości osiąga w przypadku wsi: Mosty, Komarowo i Pucice. Rys. 30 Poziom rozwoju sfery technicznej w obrębach geodezyjnych na terenie miasta Goleniów. Obręb 3 Obręb 1 Obręb 2 POZIOM ROZWOJU SFERY TECHNICZNEJ Obręb 6 Obręb 4 bardzo wysoki wysoki Obręb 5 średni Obręb 7 Obręb 8 Obręb 9 niski bardzo niski Obręb 10 Obręb km Źródło: opracowanie własne. 40

41 Rys. 31 Poziom rozwoju sfery technicznej na obszarach wiejskich w gminie Goleniów. Niewiadowo Jedliny Święta Borzysławiec Pucice Wierzchosław Niedamierz Miękowo Kąty Białuń Krępsko Glewice - 1 Żółwia Łaniewo Żdżary Błoć Glewice - 2 Bolesławice Modrzewie Burowo Goleniów Marszewo Inina Imno Ciechno Łozienica Komarowo Krzewno Budno Mosty Lubczyna Dobroszyn Czarna Łąka Rurzyca Kliniska Wielkie Nadleśn. Kliniska Podańsko Bącznik Danowo Bolechowo Tarnówko Stawno Tarnowiec POZIOM ROZWOJU SFERY TECHNICZNEJ bardzo wysoki wysoki średni niski bardzo niski Załom Rzęśnica km Źródło: opracowanie własne. I.4.6 Skala problemów i potrzeb rewitalizacyjnych - podsumowanie Do identyfikacji głównych problemów społeczno-gospodarczych oraz skali potrzeb rewitalizacyjnych na terenie gminy Goleniów wykorzystane zostały wskaźniki syntetyczne skonstruowane dla poszczególnych sfer funkcjonowania gminy (społeczna, gospodarcza, środowiskowa, techniczna i przestrzenno-funkcjonalna). Wskaźniki te mają charakter wskaźników agregatowych. Przeprowadzone analizy sytuacji społecznoekonomicznej gminy Goleniów w ramach niniejszej diagnozy wykazały nie tylko koncentrację zjawisk niekorzystnych w określonych strefach gminy, ale także znaczne zróżnicowanie przestrzenne poszczególnych problemów. W przypadku miasta Goleniów największy problem w zakresie sfery społecznej stanowią przede wszystkim wysoki poziom przestępczości, niski poziom kapitału ludzkiego oraz dość wysoki poziom ubóstwa, a w mniejszym stopniu również przeciętny poziom kapitału społecznego. W przypadku wiejskiej części gminy na szczególną uwagę zasługują w szczególności: 41

42 niski poziom kapitału społecznego, dość wysoki poziom ubóstwa oraz dość niski poziom kapitału ludzkiego, a w mniejszym stopniu także: przeciętny poziom bezrobocia i przeciętny poziom edukacji. W innych analizowanych sferach istotnymi problemami są ponadto niski poziom rozwoju sfery środowiskowej i dość niski poziom rozwoju sfery technicznej w przypadku miasta Goleniów, a także dość niski poziom rozwoju sfery przestrzenno-funkcjonalnej oraz dość niski poziom rozwoju sfery gospodarczej w przypadku miejscowości wiejskich w gminie. I.5 Wyznaczanie obszaru zdegradowanego W myśl Wytycznych w zakresie rewitalizacji istotę podjęcia działań rewitalizacyjnych na jakimś obszarze stanowi kumulacja negatywnych zjawisk w sferze społecznej. Jednocześnie sfera społeczna w istotny sposób wpływa na funkcjonowanie innych sfer, dlatego obszar można uznać za zdegradowany, jeśli koncentracji problemów społecznych towarzyszy przynajmniej jeden problem ze sfery gospodarczej lub technicznej lub środowiskowej lub przestrzenno-funkcjonalnej. Analiza negatywnych zjawisk społecznych na terenie gminy Goleniów wykazała ich koncentrację w określonych obrębach miasta oraz miejscowościach wiejskich gminy. W przypadku miasta Goleniów niskim poziomem rozwoju sfery społecznej cechują się obręby: 2, 5, 6, 8, 9 i 10. Większość ze wspomnianych obrębów (z wyjątkiem obrębu 8) wykazała występowanie negatywnych zjawisk społecznych w co najmniej 4 z 7 analizowanych zjawisk. Szczególnie niekorzystna sytuacja na ich terenie występuje w zakresie poziomu: ubóstwa, przestępczości, patologii społecznej oraz kapitału ludzkiego. W przypadku wiejskiej części gminy Goleniów jako obszary o niskim lub bardzo niskim poziomie rozwoju społecznej zostały wytypowane wsie: Danowo, Glewice, Gniazdowo, Kamieniska, Kąty, Komarowo, Lubczyna, Łozienica, Pucice, Święta, Zabród i Wierzchosław. Szczególnie niekorzystna sytuacja na terenie tych wsi występuje w zakresie poziomu: bezrobocia, ubóstwa, przestępczości i kapitału społecznego. Jako obszary zdegradowane na terenie gminy Goleniów zostały przyjęte: - w mieście Goleniów obręby nr: 2, 5, 6, 8, 9; - miejscowości wiejskie: Danowo, Glewice, Kąty, Komarowo, Lubczyna, Łozienica, Pucice, Święta, Wierzchosławice, Zabród. 42

43 Rys. 32 Obszary zdegradowane wyznaczone w granicach gminy Goleniów. Źródło: opracowanie własne. 43

44 Obszary te cechują się niskim poziomem rozwoju sfery społecznej. Ponadto obręby miasta wyznaczone jako obszary zdegradowane charakteryzują się niekorzystną sytuacją w zakresie rozwoju sfery środowiskowej oraz sfery technicznej, natomiast miejscowości wiejskie w zakresie rozwoju sfery gospodarczej oraz sfery przestrzennofunkcjonalnej. Na wyznaczonych w trakcie analizy obszarach zdegradowanych leżących w granicach gminy Goleniów mieszka w sumie osób (w tym mieszkańców miasta i 3022 mieszkańców obszarów wiejskich), co stanowi 51,6% całkowitej liczby ludności w gminie. Rys. 33 Poziom rozwoju sfery społecznej w obrębach geodezyjnych na terenie miasta Goleniów. Obręb 3 Obręb 1 Obręb 2 POZIOM ROZWOJU SFERY SPOŁECZNEJ Obręb 6 Obręb 4 bardzo wysoki wysoki Obręb 5 średni Obręb 7 Obręb 8 Obręb 9 niski bardzo niski Obręb 10 Obręb km Źródło: opracowanie własne. 44

45 Rys. 34 Poziom rozwoju sfery społecznej na obszarach wiejskich w gminie Goleniów. Niewiadowo Jedliny Święta Borzysławiec Pucice Wierzchosław Niedamierz Miękowo Kąty Białuń Krępsko Glewice - 1 Żółwia Łaniewo Żdżary Błoć Glewice - 2 Bolesławice Modrzewie Burowo Goleniów Marszewo Inina Imno Ciechno Łozienica Komarowo Krzewno Budno Mosty Lubczyna Dobroszyn Czarna Łąka Rurzyca Kliniska Wielkie Nadleśn. Kliniska Podańsko Bącznik Danowo Bolechowo Tarnówko Stawno Tarnowiec POZIOM ROZWOJU SFERY SPOŁECZNEJ bardzo wysoki wysoki średni niski bardzo niski Załom Rzęśnica km Źródło: opracowanie własne. I.6 Wyznaczenie i pogłębiona diagnoza obszaru rewitalizacji Na szczególną uwagę z punktu widzenia działań rewitalizacyjnych zasługują obszary rewitalizacji, w których zdiagnozowany został stan kryzysowy, spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych i negatywną sytuacją w co najmniej jednej ze sfer (tzn. gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej). Obszar rewitalizacji powinien być także obszarem istotnym z punktu widzenia rozwoju lokalnego, a w przypadku obszarów miejskich powinien być zwarty przestrzennie. Wychodząc z powyższych założeń uznano, że w przypadku gminy Goleniów rewitalizacji poddane powinny zostać obszary zdegradowane położone w granicach miasta, stanowiące spójną przestrzennie część obrębów określonych jako obszary zdegradowane. Na ich obszarze ma miejsce szczególna koncentracja 45

46 negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych. Z kolei pozostałe obszary cechujące się niekorzystną sytuacją społeczno-gospodarczą z uwagi na mniejsze znaczenie dla rozwoju lokalnego powinny być zaklasyfikowane jako obszary zdegradowane. Dotyczy to zwłaszcza wsi, w których koncentrują się niekorzystne zjawiska społecznogospodarcze. Większość z tych miejscowości to wsie małe lub bardzo małe, liczące do 250 mieszkańców, a zatem ich znaczenie dla rozwoju lokalnego jest niewielkie. Jedynymi większymi wsiami w tym gronie są: Komarowo (593 mieszkańców), Lubczyna (563) i Pucice (639), które pełnią funkcje co najwyżej ośrodków elementarnych o poszerzonym programie usług (Lubczyna, Komarowo) lub podstawowych ośrodków elementarnych (Pucice). 46

47 Rys. 35 Obszar rewitalizacji wyznaczony w granicach miasta Goleniów. Źródło: opracowanie własne. 47

48 Przyjęty obszar rewitalizacji, który zajmuje 0,4% powierzchni gminy ogółem i 12,3% powierzchni miasta ogółem, jest zamieszkiwany przez 9264 osób, co stanowi 27,2% ogółu mieszkańców gminy. Na wskazanym w analizie obszarze rewitalizacji zdiagnozowano stan kryzysowy spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społeczno-gospodarczych, w szczególności w zakresie: dość wysokiego poziomu bezrobocia, wysokiego poziomu ubóstwa, bardzo wysokiego poziomu przestępczości, dość wysokiego poziomu patologii społecznej, dość niskiego poziomu edukacji, niskiego poziomu kapitału ludzkiego, dość niskiego poziomu rozwoju sfery przedsiębiorczości i niskiego poziomu rozwoju sfery technicznej. Tab. 4 Charakterystyka obszaru zdegradowanego (OZ) i obszaru rewitalizacji (OR) w gminie Goleniów. Zjawisko Wskaźnik Gmina OZ OR SFERA SPOŁECZNA Poziom bezrobocia Udział bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym [%] Udział bezrobotnych długotrwale w liczbie ludności w wieku produkcyjnym [%] Osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej ze względu na bezrobocie na 100 mieszkańców [osoby] 3,7 1,5 1,6 4,1 1,7 1,9 3,9 1,6 1,5 Poziom ubóstwa Poziom przestępczości Poziom patologii społecznej Poziom edukacji Osoby korzystające ze świadczeń pomocy społecznej na 1000 mieszkańców [osoby] Wielkość zaległości czynszowych na 1 mieszkańca [zł] Eksmisje orzeczone lub wykonane z lokali mieszkalnych na mieszkańców [eksmisje] Czyny karalne stwierdzone ogółem na 1000 mieszkańców [zdarzenia] Czyny karalne stwierdzone popełnione przez nieletnich na mieszkańców [zdarzenia] Miejsca publiczne, w których nielegalnie spożywany jest alkohol na mieszkańców [miejsca] Liczba "niebieskich kart" na 1000 mieszkańców [niebieskie karty] Osoby uzależnione od alkoholu lub narkotyków będące pod opieką instytucji publicznych na 1000 mieszkańców [osoby] Średni wynik sprawdzianu w klasie VI (język polski, matematyka, język obcy) [%] Średni wynik egzaminu gimnazjalnego (język polski, matematyka, język obcy) [%] 49,0 65,8 2,4 18,7 4,1 3,8 56,5 104, 8 4,6 24,9 7,1 4,6 56,5 162,0 Poziom Frekwencja w wyborach parlamentarnych [%] 46,65 47,3 47,05 2,6 4,0 63,5 58,8 3,3 5,0 61,8 55,2 4,3 28,1 8,1 7,6 3,0 5,2 61,8 56,7 48

49 Zjawisko Wskaźnik Gmina OZ OR SFERA SPOŁECZNA kapitału społecznego Czytelnicy bibliotek publicznych na 100 mieszkańców [osoby] Członkowie kół, klubów i grup artystycznych organizowanych w ramach działalności instytucji kultury na 1000 mieszkańców [osoby] 11,2 5,1 2 11,0 5,0 11,7 5,6 Poziom kapitału ludzkiego Poziom przedsiębiorczo ści Poziom kondycji przedsiębiorstw Udział osób w wieku poprodukcyjnym w liczbie ludności ogółem [%] Indeks starości (liczba osób w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym) [osoby] SFERA GOSPODARCZA Podmioty gospodarcze zarejestrowane na 1000 mieszkańców [podmioty gosp.] Podmioty gospodarcze, które zgłosiły zakończenie działalności gospodarczej na 1000 mieszkańców [podmioty gosp.] SFERA ŚRODOWISKOWA Udział powierzchni dachów pokrytych azbestem i wyrobami zawierającycmi azbest w budynkach mieszkalnych i innych w powierzchni tej kategorii ogółem w mieście lub w obszarze wiejskim [%] SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA Udział ludności niekorzystającej z sieci wodociągowej w liczbie ludności ogółem [%] Udział ludności niekorzystającej z sieci kanalizacyjnej w liczbie ludności ogółem [%] Udział ludności niekorzystającej z sieci ciepłowniczej w liczbie ludności ogółem [%] Udział ludności niekorzystającej z sieci gazowej w liczbie ludności ogółem [%] SFERA TECHNICZNA Udział budynków mieszkalnych wybudowanych przed 1970 rokiem w liczbie budynków tej kategorii ogółem w mieście lub w obszarze wiejskim [%] Udział budynków mieszkalnych wymagających remontu w liczbie budynków tej kategorii ogółem w mieście lub w obszarze wiejskim [%] Udział budynków mieszkalnych i innych wpisanych do ewidencji lub rejestru zabytków w liczbie budynków tej kategorii ogółem w mieście lub w obszarze wiejskim [%] Źródło: opracowanie własne. 18,5 94,9 20,5 111, 2 21,5 123,0 76,8 72,1 73,1 53,1 54,1 56,6 10,0 b.d. 2,5 2,0 15,8 57,6 16,8 10,0 10,0 10,0 18,0 21,7 35,3 17,3 b.d. b.d. b.d. 0,2 7,2 10,6 0,1 25,9 29,4 55,7 49

50 Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych na terenie gminy Goleniów wykazały, że mieszkańcy gminy za najistotniejsze problemy w sferze społecznogospodarczej (mierzone średnimi ocenami przyznanymi przez respondentów) uznali starzenie się społeczeństwa (3,8) oraz brak perspektyw dla młodych ludzi, niski poziom integracji społecznej oraz niski poziom uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym i sportowym (po 3,7). Rys. 36 Średnie oceny problemów obszaru rewitalizacji ze sfery społeczno-gospodarczej wg mieszkańców gminy Goleniów. Źródło: opracowanie własne. Wśród najistotniejszych problemów obszaru rewitalizacji sferze przestrzennofunkcjonalnej znalazło się: niewystarczające zagospodarowanie przestrzeni (15,1% ocen jako istotny bądź bardzo istotny problem, średnia ocena 3,9) oraz zły stan techniczny/niedobór chodników i ścieżek rowerowych (14,9%; 3,9). Najczęściej jako najmniej istotne problemy wskazywano dostęp do usług publicznych. Co dziesiąty respondent ocenił problemy barier architektonicznych dla osób starszych czy niepełnosprawnych oraz zanieczyszczenie przestrzeni śmieciami jako najistotniejsze (odpowiednio po 10,2% i10,1%). Jednocześnie najczęściej jako nieistotne czy mniej istotne problemy w sferze techniczno-środowiskowej wymieniali stan zabytków oraz budynków użyteczności publicznej. 50

51 Rys. 37 Średnie oceny problemów obszaru rewitalizacji ze sfery funkcjonalno-przestrzennej wg mieszkańców gminy Goleniów. Źródło: opracowanie własne. Rys. 38 Średnie oceny problemów obszaru rewitalizacji ze sfery techniczno-środowiskowej wg mieszkańców gminy Goleniów. Źródło: opracowanie własne. 51