11.2 STATYSTYKA DLA PRZYRODNIKÓW D/01 07, 15 C

Transkrypt

1 11.2 STATYSTYKA DLA PRZYRODNIKÓW D/01 07, 15 C 1 Zaliczenie ABSTRAKT Elementy analizy matematycznej wykorzystywane w naukach biologicznych. Statystyka opisowa. Podstawy rachunku prawdopodobieństwa. Zmienne losowe oraz podstawowe rozkłady spotykane w przyrodzie. Estymacja przedziałowa. Weryfikacja hipotez. Analiza wariancji. Elementy analizy korelacji i regresji. 1. Gondko R., Zgirski A., Adamska M. Biostatystyka w zadaniach. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Stanisz,A. Przystępny kurs statystyki w oparciu o program STATISTICA PL na przykładach z medycyny. StatSoft, Kala R. Statystyka dla przyrodników. Wydawnictwo AR w Poznaniu BOTANIKA A ŚRODOWISKO D/02 07, 15 W, 15 L 2 Zaliczenie ABSTRAKT Ogólna charakterystyka bakterii (Monera) i ich rola w biocenozach. Archebakterie, mykoplazmy i cyjanobakterie. Cząstki żywe: wirusy, wiroidy i priony ich struktura i znaczenie. Cykl lizogeniczny i lityczny. Biologia RNA wirusów. Grzyby jako organizmy wodne i lądowe. Charakterystyka sprzężniaków (Zygomycota), workowców (Ascomycota) i podstawczaków (Basidiomycota). Mikoryza i jej ekologiczne znaczenie. Koewolucja grzybów i roślin nasiennych. Grzyby jako saprobionty i pasożyty. Porosty jako nadorganizmy pionierskie i bioindykatory stanu środowiska. Ogólna charakterystyka Protista. Przegląd głównych grup jednokomórkowych glonów i śluzowców i ich znaczenie w ekosystemach wodnych (morskich). Wyższe glony (plechowe) krasnorosty (Rhodophyta), brunatnice (Phaeophyta) i zielenice (Chlorophyta) i ich rola w tworzeniu biocenoz wodnych. Mszaki (Bryophyta) jako formy przejściowe do organowców (Cormophyta) i ich przystosowanie do życia w środowiskach lądowych. Rośliny zarodnikowe (Pteridiophyta) budowa, systematyka, cykle życiowe, znaczenie w ewolucji wczesnych ekosystemów lądowych. Rośliny nasienne. Porównanie budowy i cyklu rozwojowego nagonasiennych i okrytonasiennych. Rozmnażanie i rozwój roślin nasiennych. Przystosowania roślin do życia w środowiskach lądowych. Podstawy fitogeografii i etapy kształtowania się flory Polski w czwartorzędzie. Gatunki reliktowe i endemiczne. Przyczyny zagrożeń i wymierania gatunków roślin. Gatunki wskaźnikowe. Synantropizacja i flora synantropijna. Elementy paleobotaniki i ewolucji roślin. 1. A. Szwejkowska, J. Szwejkowski, Botanika, PWN, Warszawa E. Malinowski, Anatomia roślin, PWN, Warszawa W. Lewiński, Cytologia i histologia, W. Szafer, S. Kulczyński, B. Pawłowski, Rośliny polskie, 1986

2 13.1 ZOOLOGIA A ŚRODOWISKO D/03 07, 15 W, 15 L 2 Zaliczenie ABSTRAKT Zróżnicowanie przystosowań morfologiczno anatomicznych w obrębie świata zwierzęcego do różnorodnych środowisk przyrodniczych. Pierwotniaki komórka jako samodzielny organizm ze szczególnym uwzględnieniem różnorodności form pasożytniczych. Cykle życiowe. Gąbki, jamochłony przykłady zwierzęcych organizmów osiadłych. Rafy koralowe jako samodzielny ekosystem o znaczeniu globalnym. Płazińce i obleńce organizmy wolno żyjące oraz przystosowane do pasożytniczego trybu życia, cykle rozwojowe, znaczenie gospodarcze i medyczne. Bogactwo form ekologicznych pierścienic. Stawonogi jako bezkręgowce na różnych etapach rozwoju ewolucyjnego i rozmaitych trybach życia. Przystosowania owadów do różnych sposobów poruszania się, szczególnie lotu oraz pobierania pokarmu. Rozwój owadów. Rola owadów w biocenozach lądowych. Systematyka strunowców. Związek budowy ryb z życiem w środowisku wodnym. Przystosowania płazów do ziemno-wodnego trybu życia. Osiągnięcia ewolucyjne gadów przystosowujące do środowiska lądowego. Anatomiczno-fizjologiczne adaptacje ptaków do lotu. Ssaki morfologia, systematyka. Filogeneza oraz ewolucja świata zwierząt. Pojęcie analogii i homologii w budowie. Elementy paleozoologii. 1. R. D. Jurd, Biologia zwierząt, PWN, Warszawa J. Dzik, Dzieje życia na Ziemi, PWN, Warszawa W. Dogiel, Zoologia bezkręgowców, PWRiL, Warszawa Cz. Jura, Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy, PWN, Warszawa A. Rajski, Zoologia. T. I i II, PWN, Warszawa Z. Grodziński, Zoologia przedstrunowce i strunowce, PWN, Warszawa H. Szarski, Historia zwierząt kręgowych, PWN, Warszawa 1998

3 07.2 PODSTAWY EKOLOGII D/04 08, 30 W, 30 L 5 Egzamin ABSTRAKT Pojęcie ekologii i zakres jej problematyki. Zarys historii badań ekologicznych. Działy ekologii. Autekologia i synekologia. Podstawowe pojęcia ekologiczne: środowisko, siedlisko, biotop, biocenoza, ekosystem, populacja, nisza ekologiczna, sukcesja ekologiczna. Organizmy a czynniki środowiskowe. Czynniki klimatyczne. Reguły: Allena, Glogera, Bergmana. Typy ekologiczne i formy życiowe roślin. Adaptacje organizmów do środowiska. Tolerancja ekologiczna. Prawo minimum Liebiga i tolerancji Shelforda. Eurybionty i stenobionty. Ekofizjologiczne przystosowania organizmów do warunków środowiskowych. Organizmy jako bioindykatory stanu środowiska. Liczebność, struktura demograficzna, przestrzenna i dynamika populacji. Strategie życiowe organizmów. Interakcje międzygatunkowe: nieantagonistyczne (mutualizm, protokooperacja, komensalizm), antagonistyczne (konkurencja, drapieżnictwo, pasożytnictwo), neutralne, oddziaływania chemiczne. Struktura warstwowa i przestrzenna biocenoz, zjawiska ekotonowe. Pojęcie klimaksu i dysklimaksu. Sieci i poziomy troficzne (producenci, konsumenci, destruenci). Struktura biotyczna ekosystemów. Przepływ energii i obieg materii w ekosystemie. Produkcja pierwotna i wtórna ekosystemów. Charakterystyka ekosystemów wodnych i lądowych. Homeostaza ekosystemów. Fitocenozy i zoocenozy w ekosystemie, klasyfikacja fitosocjologiczna. Obieg materii w biosferze cykle biogeochemiczne. Biogeografia ważniejszych biomów lądowych i wodnych. Ekologia a ochrona środowiska. Pojęcie antropopresji. Ekologia krajobrazu. Ekofilozofia. 1. S. Wiąckowski, Ekologia ogólna, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz E. Odum, Podstawy ekologii, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa K. Falińska, Ekologia roślin, PWN, Warszawa PODSTAWY GEOLOGII I GEOCHEMII D/05 08, 15 W, 15 K 2 Zaliczenie ABSTRAKT Geologia jako nauka przyrodnicza i jej dziedziny. Pozycja Ziemi we Wszechświecie i Układzie Słonecznym. Materia Ziemi a materia planet, Słońca i gwiazd. Meteoryty, ich skład chemiczny i mineralny oraz wiek. Budowa i skład chemiczny Ziemi. Procesy dynamiczne kształtujące powierzchnię Ziemi i ich efekty: procesy magmowe, skały magmowe głębinowe, wylewne i żyłowe; procesy pomagmowe; procesy hipergeniczne (wytwarzanie, transport, sedymentacja, diageneza); procesy metamorficzne i ultrametamorficzne; Zjawiska tektoniczne; cykl rozwojowy skorupy ziemskiej. Wiek Ziemi, podstawy stratygrafii i geologii historycznej. Podstawy mineralogii. Petrografia. Geochemia i jej zadania. Geochemiczne klasyfikacje pierwiastków. Skład chemiczny i mineralny skał ziemskich. Geochemia wybranych pierwiastków chemicznych 1. M. Książkiewicz, Geologia dynamiczna, Wyd. Geol., wszystkie wydania 2. A. Polański, K. Smulikowski, Geochemia, Wyd. Geol., Warszawa A. Polański, Geochemia i surowce mineralne, Wyd. Geol., Warszawa A. Kabata - Pendias, H. Pendias, Pierwiastki śladowe w środowisku biologicznym, Wyd. Geol., Warszawa P. O`Neill, Chemia środowiska, PWN, Warszawa 1998

4 07.4 GLEBOZNAWSTWO D/06 08, 15 W, 30 L 4 Egzamin ABSTRAKT Podstawowe wiadomości o glebach (czynniki glebotwórcze, procesy glebotwórcze, minerały skałotwórcze, charakterystyka skał macierzystych gleb, proces powstawania gleby). Budowa gleb (budowa profilu glebowego, struktura gleby, konkrecje glebowe). Gleba jako środowisko fizyczne (układy dyspersyjne i koloidy glebowe, skład mechaniczny gleby, właściwości fizyczne gleb). Charakterystyka wody glebowej i jej dostępność dla organizmów. Gleba jako środowisko chemiczne i fizykochemiczne (charakterystyka najważniejszych makro- i mikropierwiastków, właściwości oksydacyjnoredukcyjne gleby, kwasowości gleby, sorpcja gleby). Gleba jako środowisko biologiczne. Próchnica glebowa. Przegląd podstawowych typów gleb. Zasoby gleb i ich użytkowanie. Naturalne i antropogeniczne zagrożenia gleb. Ochrona gleb. 1. S. Zawadzki, Gleboznawstwo, PWRiL, Warszawa A. Mocek, S. Drzymała, P. Maszner, Geneza, analiza i klasyfikacja gleb, Wyd. AR, Poznań B. Dobrzański, S. Zawadzki, Gleboznawstwo, PWRiL, Warszawa H. Uggla, Gleboznawstwo rolnicze, PWN, Warszawa 1976

5 07.4 HYDROBIOLOGIA Z HYDROLOGIĄ D/07 07, 30 W, 15 L 4 Egzamin ABSTRAKT Hydrobiologia i hydrologia jako nauki przyrodnicze. Wody atmosferyczne, powierzchniowe i podziemne. Zasoby wodne Polski na tle zasobów wodnych Europy, ze szczególnym uwzględnieniem wód powierzchniowych. Obieg wody w obrębie zlewni. Bilans wodny Ziemi, bilans wodno gospodarczy w zlewni. Wszechocean i morza elementy dna i dziedziny środowiskowe. Zasolenie, temperatura i ruch wody morskiej. Strefy głębinowe oceanów. Morze Bałtyckie - pochodzenie, chemizm i dynamika wody. Antropogenne zmiany mórz i oceanów. Typy jezior naturalnych ich geneza i bilans wodny. Stratyfikacja termiczna jezior umiarkowanej strefy klimatycznej i jej cykliczna zmienność. Elementy morfologiczne jeziora. Typy troficzne jezior. Zbiorniki astatyczne i ich typy. Zbiorniki antropogenne i ich znaczenie. Typy źródeł. Systemy rzeczne elementy morfologii cieków. Warunki istnienia rzek. Poziomy wód: niżówki, wody średnie i wysokie. Przybór, wezbranie i powódź - monitoring zjawiska i przeciwdziałanie. Sztuczne cieki wodne. Fizyczne i chemiczne właściwości wód naturalnych i ich wpływ na organizmy. Energia promienista w środowiskach wodnych. Kompleksowe oddziaływanie czynników środowiskowych na organizmy wodne. Sedymentacja i tworzenie osadów dennych. Klasyfikacja ekologiczna organizmów wodnych oraz przegląd ich zasadniczych form życiowych. Charakterystyka głównych formacji ekologicznych: planktonu, nektonu, pleustonu ( neustonu ) i bentosu. Przeglad wybranych śródlądowych ekosystemów wodnych: jezior, zbiorników niejeziornych, rzek i innych cieków wodnych oraz ekosystemów morskich: sublitoralu i eulitoralu. Krążenie materii i przepływ energii w ekosystemach wodnych. Produktywność ekosystemów. Klasyfikacja wód. Wody podziemne - geneza, wykorzystanie, retencja. Proces eutrofizacji i destrukcji oraz metody rekultywacji jezior. Biologia ścieków wodnych (saprobiologia ) i osadów czynnych oraz procesy ich samooczyszczania. Zużycie wody przez gospodarkę komunalną, przemysł i rolnictwo. Przeciwdziałanie degradacji wód i ochrona ich zasobów. Metody badawcze w hydrobiologii i hydrologii. 1. Z. Mikulski, Biologia wód śródlądowych, PWN, Warszawa W. Lampert, U. Sommer, Ekologia wód śródlądowych, PWN, Warszawa Z. Kajak, Hydrobiologia - limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych, PWN, Warszawa Z. Pazdro, B. Kozerski, Hydrogeologia ogólna, WG, Warszawa 1990

6 07.4 OCHRONA WÓD I GOSPODARKA WODNA D/08 08, 30 W 3 Egzamin ABSTRAKT Woda i jej rola w przyrodzie; obieg wody w biosferze, zasoby światowe wody i ich bilans. Woda jako cenny surowiec. Charakterystyka fizyczna, chemiczna i higieniczna wód. Struktura zużycia wody przez przemysł, rolnictwo i gospodarkę komunalną,. Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych, rodzaje zanieczyszczeń. Konsekwencje ekologiczne, zdrowotne i ekonomiczne zanieczyszczenia wód. Procesy samooczyszczania. Normatywy i ocena jakości wód. Metody ochrony wód przed zanieczyszczeniem; ochrona sanitarna wód, warunki odprowadzania ścieków do odbiorników. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi: bezwodne technologie, zamknięte obiegi wody, optymalizacja procesów zaopatrzenia w wodę i oczyszczania ścieków. Podstawy technologiczne sposobów ochrony wód przed zanieczyszczeniem. Celem przedmiotu jest przekazanie wiedzy z zakresu obiegu wody w biosferze, źródeł jej zanieczyszczenia i wynikających stąd konsekwencji ekologicznych i zdrowotnych. Wypracowanie systemowego podejścia do problematyki racjonalnego wykorzystania wód i sposobów ich ochrony przed zanieczyszczeniem i degradacją. 1. J. R. Dojlido, Chemia wód powierzchniowych, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok A. Macioszczyk, Hydrogeochemia, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa W. Chełmicki, Woda. Zasoby, degradacja, ochrona, PWN, Warszawa 2001

7 07.7 METEOROLOGIA Z KLIMATOLOGIĄ D/09 07, 30 W, 15 K 3 Zaliczenie ABSTRAKT Pogoda i jej elementy (organizacja sieci meteorologicznej, stacje meteorologiczne, techniki satelitarne, charakterystyka elementów pogody). Atmosfera Ziemi (parametry fizyczne, skład i budowa atmosfery, zjawiska optyczne i akustyczne). Wymiana energii w atmosferze ziemskiej (promieniowanie, procesy wymiany ciepła). Woda w atmosferze ziemskiej (zasoby, obieg wody, parowanie, wilgotność, mgły, chmury, opady i osady atmosferyczne). Cyrkulacja atmosfery (ogólny model cyrkulacji, rozkład ciśnienia, główne systemy wiatrów, wiatry lokalne). Masy powietrza (klasyfikacja, fronty atmosferyczne). Regiony klimatyczne świata (czynniki kształtujące klimat, strefy klimatyczne i typy klimatów, klimat a roślinność, typy klimatów poszczególnych kontynentów i oceanów). Klimat Polski (czynniki kształtujące klimat, zmienność klimatu Polski, wpływ klimatu na rzeźbę terenu, typy i regiony klimatyczne Polski, klimat Polski a zdrowie). Przewidywanie, prognozowanie pogody (mapa pogody, analiza synoptyczna mapy). Klimat w przeszłości i w przyszłości (główne kierunki badawcze zmian klimatycznych, zmiany klimatu w czwartorzędzie, zakres i tendencje zmian klimatycznych). 1. Woś A., Meteorologia dla geografów, PWN, Woś A., ABC meteorologii, UAM, Bac S., Rojek M., Meteorologia i klimatologia, PWN, Zwoźniak J., Zwoźniak A., Szczurek A., Meteorologia w ochronie środowiska, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Kossowska-Cezak U., Martyn D., Olszewski K., Kopacz-Lembowicz M., Meteorologia i klimatologia. Pomiary, obserwcje, opracowania, PWN, Woś A., Klimat Polski, PWN, Roth G.D., Pogoda i klimat, Świat Książki, Matuszko D., Chmury. Klasyfikacja, rozpoznawanie, pogoda, UJ, Schonwiese Ch-D., Klimat i człowiek, Prószyński i S-ka, Kożuchowski K., Przybylak R., Efekt cieplarniany. Wiedza Powszechna, Fleming G., Klimat-środowisko-człowiek, PWRiL, TOKSYKOLOGIA D/10 07, 30 W, 30 K 5 Egzamin ABSTRAKT Rys historyczny toksykologii i kierunki jej rozwoju. Czynniki warunkujące toksyczność. Losy trucizn w organizmie. Mechanizmy działania toksycznego. Toksykometria. Leczenie zatruć. Toksykologia leków. Toksykologia środków uzależniających. Toksykologia metali ciężkich. Toksykologia rozpuszczalników. Toksykologia tworzyw sztucznych. Toksykologia kosmetyków oraz artykułów gospodarstwa domowego. 1. W. Seńczuk, Toksykologia, PZWL, Warszawa S. J. Lippard, Podstawy chemii bionieorganicznej, PWN, Warszawa 1998 G. Patrick, Krótkie wykłady. Chemia organiczna, PWN, Warszawa

8 07.2 OCHRONA PRZYRODY D/11 07, 15 W, 30 K 3 Zaliczenie ABSTRAKT Pojęcie ochrony przyrody. Przyroda jako zbiór wartości estetycznych, naukowych, edukacyjnych i ekonomicznych. Historia ochrony przyrody w Polsce i na świecie. Motywy ochrony przyrody. Ochrona przyrody jako nauka i kierunki jej rozwoju. Ochrona ścisła, częściowa i czynna. Restytucja, introdukcja i reintrodukcja gatunków. Ustawa o ochronie przyrody. Formy ochrony przyrody: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Zasady sporządzania planów ochrony. Czerwone księgi i czerwone listy gatunków zagrożonych wymarciem. Kategorie zagrożenia gatunków wg klasyfikacji IUCN (WCU). Pojęcie różnorodności biologicznej i sposoby jej ochrony. Strategia ochrony przyrody Unii Europejskiej. Międzynarodowa klasyfikacja i funkcje obszarów chronionych wg IUCN (WCU). Ekologiczny system obszarów chronionych - sieć ECONET oraz program CORINE. Ochrona przyrody a użytkowanie zasobów. Główne zagrożenia dla fauny i flory Polski. Różnorodność krajobrazowa, zasady i metody jej ochrony. Międzynarodowa współpraca w dziedzinie ochrony przyrody. 1. A. S. Pullin Biologiczne podstawy ochrony przyrody. PWN, Warszawa 2. Boć J. (red) Ochrona środowiska. Kolonia Limited. Wrocław. 3. Dobrzański G. (red.) Ochrona środowiska przyrodniczego. Wydawnictwo 4. Ekonomia i Środowisko. Białystok. 5. Olaczek R. (red.) Ochrona przyrody w Polsce. Wydawnictwo LOP, Warszawa. 6. Drewniak S., Wolska K. (red.) Ochrona przyrody i środowiska w Polsce. Wydawnictwo LOP, Warszawa. 7. Richling A., Solon J Ekologia krajobrazu. PWN, Warszawa. 8. A. M. Mannion Zmiany środowiska Ziemi. Historia świata przyrodniczego i kulturowego. PWN, Warszawa 9. Prandecka P. (red.) Interdyscyplinarne podstawy ochrony środowiska przyrodniczego. Ossolineum.

9 PRAWNE I EKONOMICZNE ASPEKTY W OCHRONIE D/12 ŚRODOWISKA 07, 30 W 3 Egzamin ABSTRAKT Wiadomości wstępne. Zakres zagrożenia środowiska. Źródła zanieczyszczeń i powody ich występowania. Rejestr działań w celu ochrony środowiska. Wychowanie społeczeństwa dla działań proekologicznych. Istota i znaczenie ekologii społecznej. Wartości kulturowe a ochrona środowiska. Edukacja ekologiczna społeczeństw i społeczne ruchy ekologiczne. Polityka państwa a ochrona środowiska. Teoretyczne podstawy polityki ekologicznej. Założenia polityki ekologicznej jako droga do ekorozwoju. Ekonomiczne aspekty ochrony środowiska. Gospodarka surowcami i zasobami naturalnymi. Gospodarka przestrzenna. Oddziaływanie na gospodarkę instrumentami ekonomicznymi. Źródła finansowania ochrony środowiska. Prawo w ochronie środowiska. Przegląd zagadnień prawnych w Polsce. Porównanie prawa polskiego z prawami innych krajów europejskich. 1. K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, Ochrona środowiska. Problemy społeczne, ekonomiczne i prawne, PWE, Warszawa R. Paczulski, Prawo ochrony środowiska, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2000 J. Jerzmański, M. Górski, M. Bar, Nowe przepisy o ochronie przyrody, Centrum Prawa Ekologicznego, Wrocław NORMOWANIE I ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM D/13 08, 15 W, 30 K 3 Zaliczenie ABSTRAKT Międzynarodowe, narodowe, regionalne i lokalne instytucje odpowiedzialne za ochronę środowiska. Odpowiedzialność administracyjna, cywilna, karno-administracyjna i karna za przekroczenia przepisów o ochronie środowiska. Instrumenty ekonomiczne w ochronie środowiska. Normatywy jako podstawa ochrony środowiska Europejski system ekozarządzania Emas.. Normowanie sanitarno-higieniczne: system standardów, przepisów i ustaw dla oceny jakości i stanu środowiska. ISO Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna, Polskie Normy. Schemat Zarządzania Środowiskowego i Auditu, System Zarządzania Środowiskiem w przedsiębiorstwach (SZŚ). System Zarządzania Jakością (SZJ). Zarządzanie przez jakość -TQM. Koncepcje: (Best Avaiable Technology ( BAT) i PPP (Polluter Pays Principle) w jakości środowiska. Cykl Deminga w doskonaleniu zarządzania środowiskiem. Certyfikacja systemu zarządzania środowiskowego. Akredytacja w przedsiębiorstwie i jej znaczenie dla środowiska. Metody stosowane w analizie i doskonaleniu procesów systemu zarządzania środowiskiem: schematy blokowe, arkusze danych, analiza Pareto Lorenza, wykresy przyczynowo skutkowe (Ishikawy). System HACCP (Hazard Analisis Critical Control Point) czyli kontrola punktów krytycznych w produkcji bezpiecznej żywności i jego znaczenie Ocena ryzyka środowiskowego. 1. J. Ciechanowicz, Międzynarodowe prawo ochrony środowiska. Wyd. prawnicze PWN, Warszawa I. Holtz, Technika doskonalenia jakości ISO 9000, WSiP, Warszawa A. Kuratowska, Ekologia, Jej związki z różnymi dziedzinami wiedzy, PWN, Warszawa R. Pochyluk, P. Grudowski, J. Szymoński, Zasady wdrażania systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z wymaganiami normy ISO , Wyd. EKO- KONSULT, Gdańsk 1999

10 TECHNOLOGIA CHEMICZNA W OCHRONIE D/14 ŚRODOWISKA 08, 15 W, 15 L 3 Egzamin ABSTRAKT Produkcja chemiczna a ochrona środowiska. Technologie bezodpadowe. Zakres nauki stosowane. Technologia chemiczna. Podstawy tworzenia procesu technologicznego. Reaktory chemiczne i nitki technologiczne. Wybór surowców i technologii; odpady produkcyjne. Omówienie procesów wytwarzania niektórych produktów. Laboratorium składa się z szeregu ćwiczeń ilustrujących treść wykładu. 1. J. Molenda, Technologia Chemiczna, WSiP, Warszawa J. Molenda, Chemia Techniczna, WNT, Warszawa P. O Neill, Chemia Środowiska, PWN, Warszawa GOSPODARKA ODPADAMI STAŁYMI D/15 09, 15 W 1 Zaliczenie ABSTRAKT Charakterystyka przedmiotu. Problemy ograniczania odpadów i ich przeróbki na produkty handlowe. Zagadnienia składowania i ewidencji odpadów. Omówienie gospodarki odpadami na przykładach szczegółowych. Aspekty prawne. 1. W. Urbaniak, Odpady i opakowania nowe regulacje i obowiązki. Praktyczny poradnik dla wytwórców i odbiorców opakowań, Wydawnictwo Forum, Poznań J. Myszkowski, M. Antoszczyszyn, J. Zieńko, Ekologiczne uwarunkowania procesów technologicznych i wyrobów bezpiecznych dla środowiska, Wyd. Politechnika Szczecińska, Katedra Technologii Organicznej, Szczecin O. Bilitewski, Podręcznik Gospodarki Odpadami, Wyd. Seidel i Przywecki, C. Rosik-Dulewska, Podstawy Gospodarki Odpadami, PWN, Warszawa 2003 SYSTEMY ZAOPATRZENIA W WODĘ I USUWANIA D/16 ŚCIEKÓW 09, 30 C 2 Zaliczenie ABSTRAKT Klasyfikacja wód i możliwości ich ujmowania do celów pitnych i przemysłowych. Rodzaje ścieków i sposoby ich odprowadzania. Klasyfikacja i charakterystyka systemów zaopatrzenia w wodę i usuwania ścieków z terenów zurbanizowanych. Zalety i wady stosowanych systemów. Normy zapotrzebowania na wodę i przepisy określające zasady odprowadzania ścieków w Polsce i za granicą. Zasady wyboru systemu. Podstawowe elementy i zasady funkcjonowania stosowanych systemów zaopatrzenia w wodę i usuwania ścieków. Problemy retencji wód, wzbogacanie zasobów, ograniczanie niedoborów, zapobieganie powodziom. Celem przedmiotu jest uzyskanie podstawowej wiedzy z zakresu funkcjonowania systemów zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków jako podstawowego elementu infrastruktury terenów zurbanizowanych 1. T. Gabryszewski, Wodociągi, Arkady, Warszawa A. Nowakowska-Błaszczyk, P. Błaszczyk, Wodociągi i kanalizacja w planowaniu przestrzennym, Arkady, Warszawa M. Roman i inni, Wodociągi i kanalizacja. Poradnik, Arkady, Warszawa 1991

11 INŻYNIERIA CHEMICZNA W OCHRONIE D/17 ŚRODOWISKA 08, 15 W, 30 L 3 Egzamin ABSTRAKT Analiza wymiarowa i zasady teorii podobieństwa technicznego. Problematyka powiększania skali. Sens fizyczny liczb kryterialnych standardowe liczby kryterialne. Podstawowe pojęcia inżynierii chemicznej. Procesy ciągłe i okresowe. Operacja jednostkowa, aparat, proces i instalacja. Stan ustalony (stacjonarny) i nieustalony procesu (niestacjonarny). Stan równowagi procesu. Bilanse i ich znaczenie w inżynierii chemicznej. Bilanse materiałowe i energetyczne. Podstawy hydrauliki. Rodzaje przepływu - przepływ laminarny i turbulentny. Obliczanie oporów przepływu. Wstęp do zagadnień ruchu ciepła. Rodzaje ruchu ciepła. Przenikanie ciepła. Wymienniki ciepła podstawy teoretyczne. Bilans cieplny wymiennika przeponowego. Płaszczowo rurowe i inne wybrane konstrukcje wymienników ciepła. Podstawy zagadnień dyfuzyjnego ruchu masy. Absorpcja podstawy teoretyczne. Zastosowanie absorpcji w instalacjach ochrony środowiska Różne typy absorberów: natryskowe (skrubery), Venturiego, półkowe, z wypełnieniem ruchomym, pianowe, barbotażowe. Fluidyzacja i aparaty fluidalne. Przepływ w układzie gaz faza stała podstawy teoretyczne. Różne rodzaje warstw fluidalnych. Obliczanie początkowej prędkości fluidyzacji i miara jednorodności warstwy. Zastosowania fluidyzacji w procesach ochrony środowiska. Odpylanie gazów. Odpylacze - podstawy teoretyczne. Przegląd wybranych typów urządzeń odpylających: odpylacze filtracyjne, odpylacze grawitacyjne komory osadcze, odpylacze uderzeniowo inercyjne, odpylacze odśrodkowe cyklony, odpylanie w warstwie fluidalnej, elektrofiltry, odpylacze mokre. Adsorpcja. Cechy stosowanych adsorbentów. Równowaga adsorpcyjna - izotermy adsorpcji. Przebieg procesu w złożu adsorbentu. Wyznaczanie pojemności adsorpcyjnej. Reakcje chemiczne i inżynieria reaktorów. Klasyfikacja reakcji chemicznych. Klasyfikacja reaktorów. Statyka chemiczna - równowaga reakcji chemicznej. Kinetyka reakcji: równania kinetyczne, kinetyka reakcji heterogenicznych na stałym katalizatorze. Analiza kinetyczna procesów kontaktowych. Własności fizyczne katalizatorów stałych Szybkość ogólna reakcji kontaktowej. Równania bilansowe reaktora kontaktowego: bilans molowy, bilans cieplny. Gospodarka ciepłem i autotermia w układach reakcyjnych. Reaktory katalityczne w ochronie środowiska. Inżynieria procesów oczyszczania cieczy. Procesy ruchu ciał stałych w płynach sedymentacja grawitacyjna i hydrocyklony. Koagulacja i flokulacja. Filtracja. Aeracja. Metody biologiczne. Metody pomiarowe do kontroli zanieczyszczeń powietrza. 1. J. Ciborowski, Inżynieria Chemiczna i Procesowa, WNT, Warszawa J. M. Coulson, J. F. Richardson, Chemical Engineering, Pergamon Press T. Hobler, Ruch ciepła i wymienniki, WNT, Warszawa T. Hobler, Dyfuzyjny ruch masy i absorbery, WNT, Warszawa A. Burghardt, Inżynieria Reaktorów Chemicznych, PWN, Warszawa 2001

12 07.2 OCHRONA ATMOSFERY D/18 09, 30 W 4 Egzamin ABSTRAKT Wprowadzenie w zagadnienia ochrony atmosfery. Pojęcia podstawowe, entropia i procesy nieodwracalne. Podział i klasyfikacja odpadów zanieczyszczających naturalne środowisko człowieka. Emisja i imisja, główne rodzaje i kontrola skażeń. Typowe zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego. Recycling. Homeostaza środowiska naturalnego. Wpływ energetyki i przemysłu na emisję substancji szkodliwych do atmosfery. Naturalne procesy usuwania zanieczyszczeń z powietrza atmosferycznego. Sytuacja energetyczna świata i jej związek z zagadnieniami ochrony środowiska. Główne składniki gazowe zanieczyszczające atmosferę: dwutlenek węgla, dwutlenek i inne związki siarki, węglowodory, tlenki azotu, tlenek węgla, pyły. Przemysłowe i nieprzemysłowe zanieczyszczenia atmosfery. Globalny wpływ działalności człowieka na stan atmosfery i zmiany klimatyczne. Problem efektu cieplarnianego i gazów cieplarnianych. Mechanizm powstawania efektu cieplarnianego i jego ewentualne skutki. Światowa produkcja energii i alternatywne oraz odnawialne źródła energii i ich związek z ochroną atmosfery. Odpylanie gazów odlotowych. Instalacje odpylania gazów. Odpylanie spalin po kotłach energetycznych. Związek odpylania z całością instalacji oczyszczania gazów. Odsiarczanie gazów Metody odsiarczania bazujące na procesach absorpcji. Mokre wapniowe (wapnowe/wapniakowe) metody odsiarczania gazów. Półsuche wapniowe metody odsiarczania gazów. Suche wapniowe metody odsiarczania spalin. Odsiarczanie w złożu fluidalnym. Katalityczne usuwanie SO 2 z gazów odlotowych. Regeneratory ciepła i reaktory katalityczne z regeneracją ciepła i katalizatory monolityczne. Usuwanie tlenków azotu z gazów odlotowych. Metody absorpcyjne usuwania NO x. Amoniakalna niekatalityczna i katalityczna (SCR) redukcja NO x do azotu. Usuwanie składników palnych i węglowodorów z gazów odlotowych. Metody usuwania lotnych związków organicznych (LZO). Oczyszczanie spalin samochodowych w silnikach nisko i wysoko- prężnych. Katalizatory monolityczne stosowane w reaktorach samochodowych. Zagadnienia ochrony atmosfery związane z termicznym unieszkodliwianiem odpadów stałych. Bezpośrednie spalanie i metody pirolitycznego zgazowania kwestie odpadów i oczyszczania spalin po termicznym unieszkodliwianiu odpadów stałych. Usuwanie chloru, fluoru i rtęci z gazów odlotowych. 1. J. Warych, Oczyszczanie gazów procesy i aparatura. Wyd. trzecie zmienione, WNT, Warszawa J. Konieczyński, Oczyszczanie gazów odlotowych, Wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice K. Gosiewski, Ochrona Atmosfery konspekt wykładów, wyd. prywatne

13 REKULTYWACJA ŚRODOWISKA D/19 PRZYRODNICZEGO 08, 15 K 1 Zaliczenie ABSTRAKT Powietrze. Skutki zanieczyszczenia powietrza dla środowiska. Czynniki ograniczające zanieczyszczenie powietrza. Woda. Degradacja wód. Ocena oddziaływania na środowisko(ooś). Metody rekultywacji jezior: usuwanie wód hypolimnionu, napowietrzanie ze stratyfikacją lub destratyfikacją termiczną, wytrącanie fosforanów, usuwanie osadów dennych. Metody biologiczne. Usuwanie zanieczyszczeń ropopochodnych. Oczyszczalnie ścieków: mechaniczne, biologiczne (osad czynny i złóża biologiczne), chemiczne. Metoda hydrobotaniczna: pola irygowane, nasadzenia wierzbą, trzciną. Kaskada stawów. Zagospodarowanie osadów ściekowych. Gleba. Główne formy degradacji gleby. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji nieużytków i gleb zdegradowanych. Rekultywacja techniczna, rekultywacja biologiczna techniczna, naturalna sukcesja i zagospodarowanie. Degradacja wywołana przez erozję, zmęczenie gleb, związki chemiczne; środki zapobiegawcze i metody rekultywacji. Gleba jako źródło surowców, obciążane elementy środowiska. Szkody i nieużytki górnictwa odkrywkowego, górnictwa podziemnego, górnictwa surowców skalnych. Rekultywacja i zagospodarowanie nieużytków i gruntów zdegradowanych. Składowiska odpadów paleniskowych, zabiegi rekultywacyjne. Glebotwórcze właściwości odpadów paleniskowych, wykorzystanie w przemyśle i znaczenie ekologiczne.remediacja gruntów skażonych substancjami toksycznymi. Technologie in-situ i ex-situ oczyszczania zanieczyszczonych środowisk: bioremediacja, fitoremediacja, ekstrakcja próżniowa i rozpuszczalnikowa, desorpcja i rozkład termiczny, chemiczne oczyszczanie, przemywanie/przepłukiwanie gruntu, unieruchamianie/zestalanie. Zastosowanie technologii plazmowej w rekultywacji środowiska, witryfikacja. 1. W. Chełmicki, Woda. Zasoby, degradacja, ochrona, PWN, Warszawa F. Maciak, Ochrona i rekultywacja środowiska. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1999 J. Siuta, Rekultywacja gruntów. Instytut Ochrony Środowiska, IOŚ, Warszawa J. P. Kluczek, Wybrane zagadnienia z ochrony środowiska, Wyd. ART, Bydgoszcz S. Łabużek, D. Necklen, J. Radziejewska-Lebrecht, Biotechnologia mikroorganizmów., Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice J. Cebula, P. Górka, K. Barbusiński, H. Kościelak, A. Księżyk-Sikora, Wybrane zagadnienia ochrony środowiska, Wyd. Pol. Śl., Gliwice 2000

14 07.2 MONITORNIG ŚRODOWISKA D/20 09, 15 W, 30 K 3 Zaliczenie ABSTRAKT Monitoring definicja, cele i znaczenie. Ogólne zasady funkcjonowania Państwowego Monitoringu Środowiska w Polsce. Monitoring powietrza atmosferycznego. Monitoring hałasu. Monitoring promieniowania niejonizującego. Monitoring wód powierzchniowych, w tym Bałtyku. Monitoring wód podziemnych. Monitoring powierzchni ziemi, w tym gleb i odpadów. Monitoring przyrody ożywionej. Program Państwowego Monitoringu Środowiska dla woj. śląskiego na lata Organizacja i cele Zintegrowanego Monitoringu Środowiska (ZMŚP). Założenia programowe Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego. ZMŚP a monitoringi specjalistyczne. Zakres pomiarowy ZMŚP i kryteria wyboru obiektów badawczych. Zasady rozmieszczenia i funkcjonowania Stacji Bazowych ZMŚP. Programy pomiarowe ZMŚP - wytyczne organizacji sieci pomiarowej. 1. Program monitoringu środowiska na lata , PIOŚ, Warszawa Raport Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, Stan środowiska w Polsce, Warszawa Informacje o stanie czystości środowiska w województwie śląskim w 1999 roku, WIOŚ w Katowicach, Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska w Katowicach Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego w Polsce, PIOŚ, Warszawa Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Zasady organizacji, system pomiarowy, wybrane metody badań, PIOŚ, Warszawa Informacja o stanie środowiska przyrodniczego Częstochowy, IOŚ, Częstochowa Biblioteka Monitoringu Środowiska, PIOŚ, Warszawa 07.2 ZAGROŻENIA CYWILIZACYJNE DLA ŚRODOWISKA D/21 07, 15 W 1 Zaliczenie ABSTRAKT Globalne zagrożenia ekologiczne, ich przyczyny i konsekwencje oraz analiza aktualnego stanu środowiska, w tym: degradacja gleby, pustynnienie i zmniejszanie się urodzajności; ubytek lasów tropikalnych, degradacja zbiorników wodnych; zmiany klimatu, zjawisko el nino, zamieranie raf koralowych, kwaśne deszcze, degradacja warstwy ozonowej; zmniejszenie różnorodności biologicznej. Katastrofy ekologiczne i technogenne; konsekwencje konfliktów zbrojnych; terroryzm ekologiczny. Współpraca międzynarodowa w zakresie rozwiązania globalnych problemów ekologicznych. Celem przedmiotu jest zapoznanie się z sytuacją ekologiczną w świecie i uświadomienie globalnych zagrożeń ekologicznych. 1. I. Wiąckowska, S. Wiąckowski. Globalne zagrożenia środowiska, Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska, Kielce S. Wiackowski, Przyrodnicze podstawy inżynierii i środowiska, Wiąckowski Press, Kielce S. Wiackowski, Ekologia ogólna, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz S. Kozłowski, Ekorozwój. Wyzwanie XXI wieku, PWN, Warszawa G. Dobrzański, B. Dobrzańska, D. Kiełczewski. Ochrona środowiska przyrodniczego, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 1997

15 EKOLOGICZNE ASPEKTY ROZWOJU D/22 ZRÓWNOWAŻONEGO 10, 30 W, 15 K 4 Egzamin ABSTRAKT Rozwój cywilizacji a środowisko; problemy demograficzne; globalne zagrożenia środowiskowe. Geneza koncepcji rozwoju zrównoważonego; definicje koncepcji; mierniki i wskaźniki rozwoju zrównoważonego. Klasyfikacja zasobów przyrodniczych; racjonalne gospodarowanie zasobami nieodnawialnymi i odnawialnymi. Model rozwoju społeczeństwa konsumpcyjnego. Model rozwoju społeczeństwa wyznającego zasady rozwoju zrównoważonego. Energetyka w rozwoju zrównoważonym. Rozwój zrównoważony w rolnictwie i leśnictwie. Rozwój zrównoważony w przemyśle: minimalizacja odpadów, czyste technologie, ekologia przemysłowa. Transport ekologiczny. Rozwój zrównoważony w gospodarce wodno-ściekowej. LSA i EIA. Rozwój zrównoważony miast: planowanie przestrzenne, infrastruktura techniczna, bezpieczeństwo i komfort życia. Etyka, prawo, ekonomika, kultura i edukacja w rozwoju zrównoważonym. Ekologiczny tryb życia. Polityka ekologiczna Polski i Krajów UE. Przykłady wdrażania założeń rozwoju zrównoważonego w kraju i za granicą. Celem przedmiotu jest zapoznanie się z genezą i podstawowymi zasadami koncepcji rozwoju zrównoważonego, jego aspektami interdyscyplinarnymi oraz miernikami i instrumentami realizacji. Wypracowanie poglądu na nowoczesne podejście do rozwoju społecznogospodarczego, kształtowanie świadomości ekologicznej i ekologicznego trybu życia. Zapoznanie się z zasadami LCA i EIA. 1. S. Kozłowski, Ekorozwój. Wyzwanie XXI wieku, PWN, Warszawa D. H. Meadows, D. L. Meadows, Granice wzrostu, PWN, Warszawa M. Nowicki, Strategia ekorozwoju Polski, Agencja reklamowo-wydawnicza A. Grzegorczyk, Warszawa 1993

16 07.2 OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO D/23 10, 45 K 3 Zaliczenie ABSTRAKT Historia rozwoju OOŚ w świecie, w krajach centralnej i wschodniej Europy. Zasady i przepisy międzynarodowe i polskie, dotyczące ocen oddziaływania na środowisko. Metody i techniki ocen oddziaływania na środowisko: ad hoc, metody macierzowe, metody sieciowe. Procedura wykonywania oceny i jej etapy. Kategoria uciążliwości inwestycji i obiektów istniejących. Ustalenia zakresu badań, analiza wariantowa, prognozowanie oddziaływań, przeciwdziałanie negatywnym skutkom, wybór preferowanego wariantu. Rola inwestora i służb ochrony środowiska w procedurze OOŚ. Udział społeczeństwa w procedurze OOŚ. Operaty OOŚ dla wybranych gałęzi przemysłu, przedsięwzięć komunikacyjnych, budowlanych i in. Zasady wydawania decyzji zobowiązujących do przestrzegania OOŚ. 1. Tyszecki A. (red.) Wytyczne do procedury i wykonywania ocen oddziaływania na srodowisko. Fundacja IUCN Poland Warszawa. 2. Lenart W., Tyszecki A. (red) poradnik przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko. EkoKonsult Biuro Projektowo Doradcze Gdańsk. 3. Boć J. (red) Ochrona środowiska. Kolonia Limited. Wrocław. 4. Dobrzański G. (red.) Ochrona środowiska przyrodniczego. Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko. Białystok. 5. Drewniak S., Wolska K. (red.) Ochrona przyrody i środowiska w Polsce. Wydawnictwo LOP, Warszawa. 6. Maciak F Ochrona i rekultywacja środowiska. Wydawnictwo SGGW. 7. Cebula J. i in Wybrane zagadnienia ochrony środowiska. Wyd. Politechniki Śląskiej. 8. Richling A., Solon J Ekologia krajobrazu. PWN, Warszawa. 9. A. M. Mannion Zmiany środowiska Ziemi. Historia świata przyrodniczego i kulturowego. PWN, Warszawa 10. Prandecka P. (red.) Interdyscyplinarne podstawy ochrony środowiska przyrodniczego. Ossolineum. 11. Dwucet K., Krajewski W., Wach J Rekultywacja i rewaloryzacja środowiska przyrodniczego. Skrypt Uniwersytetu Śląskiego nr 478.

17 13.5 PLANOWANIE PRZESTRZENNE D/24 10, 45 C 3 Zaliczenie ABSTRAKT Uwarunkowania prawne, społeczne i gospodarcze planowania przestrzennego. Współczesne procesy rozwoju regionalnego i lokalnego. Zróżnicowania regionalne Polski na tle międzynarodowym. Teoria rozwoju regionalnego i lokalnego. Realizacja idei zrównoważonego rozwoju w gospodarce przestrzennej. opis założeń i doświadczeń polityki regionalnej i oprzestrzennej Polski (na poziomie gminy, województwa, regionów i kraju), państw europejskich i Unii Europejskiej. Metody planowania przestrzennego. Rola partycypacji społecznej w procedurze planowania przestrzennego. Zadania i metodyka studiów przyrodniczych w planowaniu przestrzennym. Projekt: opracowanie koncepcji urbanistycznej wybranego fragmentu miasta lub gmniy ZAJĘCIA TERENOWE D/25 08, 30 K 2 Zaliczenie ABSTRAKT Zapoznanie studentów ze składem gatunkowym i strukturą przestrzenną wybranych ekosystemów leśnych i borowych, łąkowych i murawowych oraz nadwodnych.. Gatunki wyróżniające i charakterystyczne oraz ich morfoekologiczne przystosowania do srodowiska życia. Pomiary czynników abiotycznych biotopu, głównie ph, temperatury, wilgotności, stopnia insolacji, zasolenia gleby /w mirę skromnych możliwości technicznych/. Zapoznanie studentów z ilościowymi i jakościowymi metodami zbierania materiałów biologicznych, w tym z zastosowaniem biocenometru, czerpaka entomologicznego, dragi wodnej, armatki glebowej, pułapek Barbera żółtych szalek, żywołówek i innych urządzeń pułapkowych. Określanie cenności wybranych siedlisk oraz charakterystyka ekologiczna lokalnych populacji chronionych gatunków roślin. Zasady prowadzenia waloryzacji przyrodniczej w terenie. Analiza synekologiczna zespołów, zgrupowań i konsorcjów w wybranych ekosystemach naturalnych i antropogenicznych. Zasady bioindykacji stanu środowiska przyrodniczego oraz rozpoznawanie wybranych bioindykatorów, Analiza struktury poziomej wybranych ekosystemów, biosceny, biohory, synuzja. Elementy krajobrazu naturalnego i kulturowego. Zapoznanie studentów z wybranymi metodami aktywnej i kompleksowej formy ochrony środowiska np. rekultywacją, restytucją, stosowaniem proekologicznych technologii. Struktura i funkcjonowanie wybranego parku narodowego oraz stosowane w nim formy i sposoby ochrony przyrody. 1. Szafer W, Kulczyński S., Pawłowski B., Rośliny Polskie. PWN, Warszawa. 2. Świat roślin, skał i minerałów praca zbiorowa, tłum. A. Kaszak, E. Siatkowska. Wyd. Multico, Warszawa. 3. Świat zwierząt praca zbiorowa. Tłum. Małgorzata Garbarczyk. Wyd. Multico, Warszawa. 4. Gębicki C., Szwedo J Owady Polski. Wydawnictwo Kubajak.

18 12.9 EKOFIZJOLOGIA D/26 07, 15 W, 15 K 2 Zaliczenie ABSTRAKT Zadania poznawcze i metodyka badawcza w ekofizjologii. Związki fizjologii klasycznej z naukami o środowisku. Fizjologia odżywiania i potrzeby żywieniowe zwierząt. Rola symbiotycznych mikroorganizmów w trawieniu u kręgowców i owadów. Glukostat. Metabolizm energetyczny i jego zależność od stężenia O 2, wielkości ciała, sposobów lokomocji i środowiska występowania organizmów. Wpływ środowiska życia na procesy oddychania zwierząt. Rola skrzela i płuca fizycznego. Znaczenie wody w wymianie gazowej. Fizjologia nurkowania. Oddychanie na dużych wysokościach. Fizjologia układu krążenia oraz jego udział w zachowaniu wewnętrznej homeostazy organizmu. Wpływ czynników środowiskowych na pracę serca i ich rola w ewolucji układu krwionośnego. Adaptacja termiczna i jej mechanizmy granice przeżywalności. Rola wody w regulacji osmotycznej. Wpływ środowiska życia na sposoby wydalania azotu. Mechanizmy regulacji fizjologicznych (nerwowej, hormonalnej, immunologicznej) i ich wpływ na homeostazę wewnętrzną organizmu. Wybrane elementy fizjologii rozrodu. Fizjologiczne podstawy lokomocji lądowej, pływania i latania. Fizjologiczne adaptacje roślin do lądowych środowisk życia. Fizjologiczne podstawy interakcji zwierzę (roślina) środowisko. 1. Schmidt Nielsen K Fizjologia zwierząt. Adaptacja do środowiska. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. 2. Jurd R. D Biologia zwierząt. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. 3. Lack A. J., Evans D. E Biologia roślin. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. 4. Wigglesworth V. B Fizjologia owadów. PWN, Warszawa. 5. Sadowski B Mózg i przystosowanie do środowiska. Wiedza Powszechna, Warszawa MIKROBIOLOGIA ŚRODOWISKA D/27 07, 30 L 2 Zaliczenie ABSTRAKT Woda jako środowisko życia drobnoustrojów. Mikroflora autochtoniczna i allochtoniczna wód powierzchniowych. Mikroflora ścieków. Analiza sanitarna wody. Występowanie mikroorganizmów chorobotwórczych w wodzie. Czynniki chorobotwórczości bakterii. Przeżywalność mikroorganizmów chorobotwórczych w środowisku. Biologiczne oczyszczanie ścieków. Mikroflora autochtoniczna i zymogenna gleby. Procesy rozkładu substancji organicznej w glebie. Mikrobiologiczne zanieczyszczenie gleby, ocena sanitarna gleby. Mikroorganizmy gleb zanieczyszczonych. 1. Kunicki-Goldfinger W. J. H. Życie bakterii. Wyd. Naukowe PWN Warszawa Mrozowska J. (red.) Laboratorium z mikrobiologii ogólnej środowiskowej. Wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice, Paluch J. Mikrobiologia wód. PWN Warszawa Smyłla A. Analiza sanitarna wody. Wyd. WSP Częstochowa, Zmysłowska I. (red.) Mikrobiologia ogólna i środowiskowa. Wyd. UWM Olsztyn, 2002

19 07.2 EKOTOKSYKOLOGIA D/28 08, 15 W, 15 K 2 Zaliczenie ABSTRAKT Zdrowie w świetle współczesnych pojęć i definicji. Substancje i czynniki zagrażające zdrowiu. Zagrożenia zdrowia powodowane przez zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, wody i gleby. Skutki zdrowotne ekspozycji ludzi na zanieczyszczenia środowiskowe. Zagrożenia zdrowia powodowane przez biologiczne i chemiczne zanieczyszczenia żywości. Szkodliwe działanie promieniowania jonizującego na organizmy żywe. Toksykologia pestycydów, metali ciężkich, węglowodorów, gazów. Układ immunologiczny człowieka. Zagrożenia środowiskowe a układ immunologiczny człowieka. Nowotwory. Środowiskowe zagrożenia a możliwości rozrodcze i rozwojowe ludzi. Zagrożenia zdrowia powodowane przez fermy hodowlane i spalarnie odpadów. 1. M. Siemieński Środowiskowe zagrożenia zdrowia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2. W. Seńczuk (Red.) Toksykologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 3. P. M. Lydyard, A. Whelan, M. W. Fanger Krótkie wykłady. Immunologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 4. G. Virella Mikrobiologia i choroby zakaźne, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 01.0 ROŚLINY UŻYTECZNE GOSPODARCZO D/29 08, 15 K 1 Zaliczenie ABSTRAKT Rośliny użytkowe a uprawne. Udomowienie roślin użytkowych, centra pochodzenia roślin uprawnych. Rośliny jako źródło pokarmu: rośliny skrobiowe, oleiste, cukro- i białkodajne; warzywa i owoce; rośliny przyprawowe i aromatyczne, napoje pochodzenia roślinnego. Rośliny lecznicze, z substancjami narkotycznymi, używki. Rośliny wykorzystywane w przemyśle kosmetycznym. Rośliny przemysłowe: pastewne, miododajne, olejo- i włóknodajne, kauczukodajne. Gumy, barwniki, garbniki, żywice i woski jako produkty roślinne i ich zastosowanie. Rośliny jako źródło insektycydów. Gatunki dające drewno i korek. Zasoby roślinne świata i Polski. Przyszłość produkcji roślinnej. 1. Podbielkowski Z., Rośliny użytkowe. WSiP, Warszawa 2. Podbielkowski Z., Słownik roślin użytkowych. PWRiL, Warszawa 3. Lack A. J., Evans D. E., Biologia roślin. PWN, Warszawa 4. Malepszy S., Biotechnologia roślin. PWN, Warszawa 5. Podbielkowski Z., Fitogeografia części świata. Tom 1 i 2. PWN, Warszawa 6. Kornaś J., Medwecka-Kornaś A., Geografia roślin. PWN, Warszawa 7. Byszewski W. (red.), Surowce roślinne. PWN, Warszawa 8. Chmielińska M Rośliny przyprawowe. PWRiL, Warszawa 9. Hlava B., Starý F., Pospišil F., Rośliny kosmetyczne. PWRiL, Warszawa 10. Kaniewski K., Załęska Z., Surowce roślinne. PWN, Warszawa 11. Nowiński M., Dzieje upraw i roślin uprawnych. PWRiL, Warszawa 12. Nowiński M., Dzieje roślin i upraw ogrodniczych. PWRiL, Warszawa 13. Nowiński M., Dzieje upraw i roślin leczniczych. PWRiL, Warszawa 14. Rumińska A., Ożarowski A. (red.), Leksykon roślin leczniczych. PWRiL, Warszawa

20 07.4 REMEDIACJA GLEB D/30 08, 15 K 1 Zaliczenie ABSTRAKT Mikrobiologiczne oczyszczanie gruntów z produktów naftowych. Biodegradacja węglowodorów. Metody oczyszczania gruntów skażonych. Biologiczne metody oczyszczania gruntów z produktów ropopochodnych. Fitoremediacja. Procesy biohydrometalurgiczne w ochronie środowiska, mikrobiologiczne ługowanie metali z gleb i osadów ściekowych. Testy biodegradacji. 1. Długoński J. Biotechnologia mikrobiologiczna. Ćwiczenia i pracownie specjalistyczne. Wyd. U. Łódzkiego, Łódź Klimiuk E., M. Łebkowska. Biotechnologia w ochronie środowiska. Wyd. Naukowe PWN Warszawa Libudzisz Z., K.Kowal. (red.) Mikrobiologia techniczna. Politechnika Łódzka, Łódź Rosik Dulewska Cz. Podstawy gospodarki odpadami. Wyd. Naukowe PWN Siuta Jan. Rekultywacja gruntów. Poradnik. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa Zadroga B., K. Olańczuk-Neyman. Ochrona i rekultywacja podłoża gruntowego. Wyd. Politechnika Gdańska ORGANIZMY GENETYCZNIE MODYFIKOWANE D/31 08, 15 K 1 Zaliczenie ABSTRAKT Co to jest GMO. Uzyskiwanie roślin i zwierząt transgenicznych. Przykłady modyfikacji roślin i zwierząt. Metody tworzenia genetycznie zmodyfikowanych organizmów. Hodowla odmian transgenicznych. Odmiany roślin transgenicznych w ogrodnictwie i rolnictwie. Transgeniczne zwierzęta gospodarcze. Roślinne organy transgeniczne jako potencjalne źródło substancji farmakologicznie czynnych. Podstawowe zasady bezpiecznej pracy z GMO. Oznaczanie żywności wyprodukowanej z wykorzystaniem biotechnologii. Potencjalne zagrożenia dla środowiska i konsumentów związane z produkcją żywności GMO. Regulacje prawne dotyczące GMO: Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dn w sprawie organizmów genetycznie zmodyfikowanych; Ustawa z dn o organizmach genetycznie zmodyfikowanych. 1. John Bishop Ssaki transgeniczne - PWN Stefan Malepszy Biotechnologia roślin PWN Krzysztof Wypijewski Wybrane zagadnienia z biotechnologii roślin UAM Ustawa z dn o organizmach genetycznie zmodyfikowanych 5. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dn w sprawie organizmów genetycznie zmodyfikowanych;

21 13.3 POLIMERY BIODEGRADOWALNE D/32 09, 30 W, 15 K 4 Egzamin ABSTRAKT Degradacja polimerów w różnych warunkach środowiska unieszkodliwianie odpadów polimerowych, mechanizmy degradacji. Tlenowe i beztlenowe procesy biodegradacji polimerów. Charakterystyka polimerów biodegradowalnych (polisacharydy naturalne i inne biopolimery, poliestry produkowane przez mikroorganizmy, polimery syntetyczne, w szczególności alifatyczne poliestry). Zastosowanie polimerów biodegradowalnych w medycynie, rolnictwie i przemyśle opakowaniowym. Metody badań procesów biodegradacji. 1. Chemia polimerów i polimery biodegradowalne, D.Sęk, A.Włochowicz, Wyd.Politechniki Łódzkiej, Filii w Bielsku-Białej, Chemistry and Technology of Biodegradable Polymers, ed. GJL. Griffin, Blackie Academic & Professional, London, Biodegradable polymers and packaging, ed. C.Ching, D.L. Kaplan, E.L. Thomas, Technomic, Lancaster, Bieżące artykuły przeglądowe i naukowe 13.4 BIOTECHNOLOGIA OSADU CZYNNEGO D/33 09, 15 W, 15 K 3 Egzamin ABSTRAKT Oczyszczanie ścieków metodą osadu czynnego. Ocena pracy osadu czynnego. Mikroorganizmy osadu czynnego. Układy technologiczne z usuwaniem związków organicznych i nitryfikacją. Układy technologiczne z usuwanie mzwiązków organicznych i azotu. Układy z usuwaniem związków organicznych, azotu i fosforu. Projektowanie oczyszczalni za pomocą modeli symulacyjnych. Usuwanie metali ze ścieków i osadów ściekowych. 1. Klimiuk E., M. Łebkowska. Biotechnologia w ochronie środowiska. Wyd. Naukowe PWN Warszawa Krzywy M. Przyrodnicze zagospodarowanie ścieków i osadów. A. Rolnicza w Szczecinie, Szczecin Łomotowski J., A. Szpindor. Nowoczesne systemy oczyszczania ścieków. Arkady Poznań Miksch K. (red) Biotechnologia ścieków. Wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice Singleton P. Bakterie w biologii, biotechnologii i medycynie. Wyd. Naukowe PWN Warszawa Smyłla A. Analiza sanitarna wody. Wyd. WSP Częstochowa, 2002

22 13.4 BIOTECHNOLOGIA ODPADÓW D/34 10, 15 W, 30 C 4 Egzamin ABSTRAKT Charakterystyka problemu. Problemy ograniczania powstawania odpadów. Zagadnienia składowania. Charakterystyka odpadów stałych. Utylizacja odpadów stałych. Biotechnologiczne metody zagospodarowania odpadów stałych. Charakterystyka ścieków. Oczyszczanie ścieków. Tlenowe metody utylizacji ścieków. Biologiczne metody usuwania związków azotu i fosforu. Metody beztlenowe biogaz. Aspekty prawne. 1. Odpady i opakowania nowe regulacje i obowiązki, Praktyczny poradnik dla wytwórców i odbiorców opakowań, red. W. Urbaniak, Wydawnictwo Forum, Poznań 2001, 2. J. Myszkowski, M. Antoszczyszyn, J. Zieńko, Ekologiczne uwarunkowania procesów technologicznych i wyrobów bezpiecznych dla środowiska, Wyd. Politechnika Szczecińska, Katedra Technologii Organicznej, Szczecin 1995, K.W.Szewczyk "Technologia biochemiczna" OWPW P. O Neill, Chemia Środowiska, PWN, 1997, 4. J. Zieńko, M. Antoszczyszyn, Ekologiczne Podstawy Projektowania Inwestycji, Wyd. Politechnika Szczecińska, Katedra Technologii Organicznej, Szczecin SEMINARIUM MAGISTERSKIE D/35 09, 10, 60 S 8 Zaliczenie ABSTRAKT W ramach seminarium odbywa się samodzielne referowanie kolejnych rozdziałów pracy magisterskiej oraz dyskusja problematyki pokrewnej dla realizowanych tematów prac magisterskich PRACOWNIA MAGISTERSKA D/36 09, 10, 225 L 22 Zaliczenie ABSTRAKT W ramach pracowni pod kierunkiem opiekuna jest zbierana i krytycznie opracowywana bibliografia zagadnienia będącego przedmiotem pracy magisterskiej. Wykonywane są prace laboratoryjne i terenowe.