Kampanie informacyjne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Transkrypt

1 PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY GŁÓWNY INSPEKTORAT PRACY Kampanie informacyjne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy Rada Ochrony Pracy Warszawa, październik 2012 r.

2 Kampanie informacyjne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy Wprowadzenie Celem kampanii informacyjnych o charakterze społecznym jest inicjowanie zmian kulturowych wśród ich adresatów, a w szczególności wywołanie ogólnie pożądanych postaw lub zachowań. Kampanie informacyjne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy Państwowej Inspekcji Pracy wspierają działalność kontrolną lub są samoistnymi przedsięwzięciami służącymi budowaniu świadomości zagrożeń zawodowych, poprawie wiedzy o sposobach ich ograniczania i eliminowania, a także inspirowaniu pracodawców oraz podmiotów wykonujących bezpośrednio pracę do podejmowania działań na rzecz poprawy warunków pracy. Na konieczność kształtowania kultury prewencji w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, poprzez informowanie, konsultacje i szkolenia, z uwzględnieniem warunków i praktyki krajowej oraz w porozumieniu z organizacjami pracodawców i pracowników, wskazuje konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 187 dotycząca struktur promujących bezpieczeństwo i higienę pracy. Również Komisja Europejska, działając poprzez Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA) oraz Komitet Wyższych Inspektorów Pracy (SLIC), zaleca - jako jeden z priorytetów wspólnotowej strategii BHP - przeprowadzanie kampanii informacyjnych mających na celu podnoszenie poziomu wiedzy z zakresu przeciwdziałania wypadkom i chorobom związanym z pracą. Realizując stanowisko Rady Ochrony Pracy z 27 maja 2008 roku, dotyczące zwiększenia zasięgu działań informacyjnych inspekcji pracy poprzez wykorzystanie nowoczesnych form komunikacji społecznej, Państwowa Inspekcja Pracy intensyfikuje działania informacyjne, wykorzystując w tym celu środki masowego przekazu, które obejmują swoim zasięgiem szerokie grupy odbiorców. Od kilku lat Państwowa Inspekcja Pracy aktywnie uczestniczy w kampaniach informacyjnych, współpracując ściśle z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy Państwowym Instytutem Badawczym (krajowym punktem centralnym Europejskiej Agencji OSHA). Najważniejszym wspólnym przedsięwzięciem tegorocznej kampanii europejskiej Partnerstwo dla prewencji w Polsce były konferencja i piknik edukacyjny Prewencja wypadkowa kultura bezpieczeństwa zorganizowane na terenie Uniwersytetu Warmińsko- Mazurskiego w Olsztynie w dniu 7 września br. 1

3 Poniżej zaprezentowane zostaną przykłady kampanii informacyjnych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, adresowanych do branż i zakładów, w których od lat stwierdza się szczególne nasilenie zagrożeń zawodowych i ich skutków w postaci wypadków przy pracy oraz chorób związanych z pracą. Państwowa Inspekcja Pracy - koordynatorem europejskiej kampanii informacyjnej W latach roku Urząd pełnił szczególną rolę w Europejskiej kampanii informacyjno-inspekcyjnej SLIC, służącej prewencji zagrożeń skutkujących dolegliwościami mięśniowo-szkieletowymi, pod hasłem Mniej dźwigaj. Kampania, w którą włączyło się 26 inspekcji pracy krajów Unii Europejskiej oraz Europejskiego Obszaru Współpracy Gospodarczej (EFTA) adresowana była do sektorów handlu i budownictwa. Duża liczba pracowników zatrudnionych w tych sektorach, w połączeniu z dużym ryzykiem urazów powoduje, że problemy zdrowotne układu mięśniowo-szkieletowego niosą ze sobą poważne konsekwencje społeczne dla samych pracowników, ich rodzin, pracodawców, administracji rządowych oraz całej Unii Europejskiej. Polska inspekcja pracy we współpracy z grupą roboczą przy SLIC zaplanowała, zrealizowała i udostępniła inspekcjom europejskim szereg narzędzi do prowadzenia działań na szczeblu krajowym, w tym: wspólne wytyczne w sprawie strategii zapobiegania ryzyku urazów podczas przemieszczania ciężarów, wykorzystane podczas realizacji kampanii, publikacje informacyjno-szkoleniowe dla sektorów budownictwa i handlu detalicznego, 2

4 krótkie filmy instruktażowe, reklamy internetowe oraz inne materiały dla mediów umożliwiające promocję celów kampanii, narzędzia ewaluacyjne pozwalające na dokonanie jednolitej oceny kampanii na szczeblu krajowym. Wspólny europejski projekt został zakończony seminarium z udziałem przedstawicieli 20 inspekcji państw Unii Europejskiej, które zorganizowane zostało w Ośrodku Szkolenia PIP we Wrocławiu w dniach kwietnia 2009 r. Za najważniejszy efekt kampanii uznano ujednolicenie wymagań stawianych pracodawcom w zakresie ograniczania zagrożeń przy dźwiganiu ciężarów w poszczególnych krajach UE. Inspektorzy wszystkich krajów uczestniczących w kampanii mogli przekazywać podmiotom objętym nadzorem jednolite, profesjonalnie przygotowane materiały informacyjne. Wśród wniosków z kampanii wskazano przede wszystkim na problem marginalizowania czynników ergonomicznych środowiska pracy, który dotyczy nie tylko pracodawców, ale również ogółu społeczeństwa. Mało uwagi poświęca się temu problemowi w rodzinach, szkołach, zakładach pracy oraz przy wykonywaniu codziennych czynności. Dlatego najlepsze rezultaty mógłby przynieść wieloletni program wprowadzenia do szkół obowiązkowych zajęć kształtujących bezpieczne i ergonomiczne metody wykonywania pracy. Przygotowane przez polską inspekcję pracy materiały i publikacje zostały bardzo dobrze ocenione przez uczestników badań ewaluacyjnych pracodawców i pracowników w poszczególnych krajach UE. Dobre i bardzo dobre oceny wystawiło przeszło 90% respondentów. Szczegółowe informacje zawarte w raporcie końcowym kampanii umieszczone są na stronie internetowej 3

5 Kampania informacyjna o charakterze masowym Bezpieczeństwo pracy w budownictwie. Upadki, poślizgnięcia. Jednym z podstawowych działań długofalowych realizowanych przez Państwową Inspekcję Pracy w latach była kampania informacyjno-prewencyjna Bezpieczeństwo pracy w budownictwie upadki, poślizgnięcia. Jej celem było kształtowanie społecznej w najogólniejszym ujęciu - świadomości bezpieczeństwa pracy na budowach oraz zmiana podejścia w tym zakresie przez wszystkie podmioty uczestniczące w procesie budowlanym. Istotną nowością, wzmacniającą dotychczas prowadzone działania prewencyjne i promocyjne PIP w budownictwie było wykorzystanie mediów w propagowaniu wyżej wymienionych aspektów tematyki bezpieczeństwa pracy w budownictwie. W trakcie 3 lat kampanii, ze środków PIP emitowane były spoty telewizyjne i radiowe, przedstawiające kolejne przesłania do adresatów kampanii. Kampania w roku 2009 rozpoczęła się apelem Nie lekceważ zagrożeń w pracy na wysokości skierowanym głównie do młodych pracowników budowlanych, podejmujących pierwszą pracę na budowie. Adresatami działań w latach 2010 i 2011 byli przede wszystkim pracodawcy, przedsiębiorcy oraz osoby odpowiedzialne za organizację i nadzór nad przygotowaniem pracowników do pracy. W 2010 roku wskazano na korzyści z inwestowania w bezpieczne miejsca pracy, a także zachęcano do pogłębienia wiedzy dotyczącej stosowania nowoczesnych środków ochrony zbiorowej. Motywem przewodnim kampanii była kwestia kosztów wypadków przy pracy zarówno w wymiarze ekonomicznym, jak i moralnym. 4

6 W 2011 r. zwrócono uwagę pracodawców i przedsiębiorców budowlanych na konieczność właściwego przygotowania pracowników do pracy, poprzez rzetelne prowadzenie szkoleń wstępnych i okresowych z zakresu bhp, prowadzenie instruktażu stanowiskowego opartego na właściwie przeprowadzonej ocenie ryzyka zawodowego, a także sprawowanie kompetentnego i bezpośredniego nadzoru nad pracownikami. 5

7 Efekty kampanii zostały ocenione na podstawie: pomiarów przeprowadzonych przez niezależny ośrodek badawczy TNS OBOP na reprezentatywnych próbach grup docelowych kampanii, ankiet wypełnianych przez uczestników działań prewencyjnych i szkoleniowych oraz wyników kontroli i opinii inspektorów pracy. W każdym roku kampanii zrealizowano dwa pomiary: przed i po zakończeniu emisji spotów w mediach. Dodatkowo w każdym roku kampanii, na zlecenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, dokonywano trzeciego pomiaru po zakończeniu emisji spotów finansowanych ze środków Funduszu Prewencji Wypadkowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W roku 2011, zgodnie z wynikami ostatniego pomiaru, z kampanią Szanuj życie. Bezpieczna praca na wysokości spotkało się w sumie 80% badanych. Najczęściej, bo aż w 71% przypadków, respondenci spotykali się z kampanią oglądając spot w telewizji. Ponad połowa badanych widziała bannery z hasłem Szanuj życie umieszczone na placach budów. Banner internetowy widziało 34% badanych, zaś 30% słyszało spot w radio. Co dziesiąty badany odwiedził stronę internetową W założeniu kampania powinna zostać nie tylko zauważona, ale również odnieść wymierny skutek w postaci zmiany podejścia pracodawców i przedsiębiorców budowlanych do problematyki bezpieczeństwa pracy w budownictwie. W efekcie kampanii znacząca część respondentów zamierza zwrócić większą uwagę na przygotowanie pracowników do bezpiecznego wykonywania pracy, w tym stosowanie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz na bezpośredni nadzór w tym zakresie. Prowadzona przez Państwową Inspekcję Pracy na przestrzeni ostatnich 3 lat kampania na rzecz poprawy bezpieczeństwa pracy w budownictwie stała się istotnym czynnikiem kształtowania świadomości zagrożeń i ich skutków wśród głównych grup zawodowych zaangażowanych w proces budowlany, stosowania skutecznych środków ochrony oraz przestrzegania obowiązków w zakresie przepisów bhp. Wpłynęła również na zwiększenie pożądanych zachowań społecznych, takich jak brak tolerancji dla wykonywania robót budowlanych w sposób niebezpieczny dla życia i zdrowia pracowników. Wskazuje na to m.in. wzrost liczby telefonów interwencyjnych do Państwowej Inspekcji Pracy dotyczących wykonywania pracy w sposób zagrażający urazami pracowników i osób postronnych. 6

8 Działalność informacyjna i doradcza dla pracodawców, kadry technicznej, pracowników służby bhp, a także spotkania inspektorów pracy z wykonawcami na placach budów na etapie ich organizacji sprawiają, że Państwowa Inspekcja Pracy zaczyna być postrzegana jako instytucja wspomagająca pracodawców, a nie tylko jako organ kontroli i przymusu. Pozytywnie odbieraną formą działań PIP jest docieranie do adresatów programów prewencyjnych poprzez inwestora lub kierownika budowy i organizowanie spotkań szkoleniowych dla podwykonawców bezpośrednio na placu budowy, w momencie uruchamiania wstępnego etapu robót. Stwarza to możliwość opracowania wspólnych zasad postępowania przy realizacji inwestycji oraz poprawy koordynacji działań wielu podmiotów wykonujących pracę na placu budowy. Państwowej Inspekcji Pracy udało się przekonać do zaangażowania w promocję idei bezpiecznej pracy w branży budowlanej wielu partnerów. Należą do nich: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, największe polskie firmy budowlane, które wraz z Polskim Stowarzyszeniem Inżynierów i Techników Budownictwa oraz Związkiem Zawodowym Budowlani stanowią grupę sygnatariuszy Deklaracji w sprawie porozumienia dla bezpieczeństwa pracy w budownictwie, producentów sprzętu budowlanego, media ogólnopolskie i regionalne. W trakcie realizacji projektu opracowano bogatą ofertę materiałów mających na celu popularyzację obowiązujących przepisów, najlepszych praktyk w zakresie bezpiecznej organizacji prac i nowoczesnych rozwiązań technicznych służących ochronie pracy. Wieloletnia kampania w sektorze rolnictwa indywidualnego Państwowa Inspekcja Pracy realizuje zadania informacyjno-edukacyjne związane z ochroną pracy w rolnictwie indywidualnym. Do najważniejszych partnerów wspierających działania PIP należą: inspektorzy KRUS, sołtysi, nauczyciele, opiekunowie sprawujący nadzór nad uczniami odbywającymi praktyki w gospodarstwach rolnych. Podstawowym celem programu jest dążenie do zmniejszenia liczby wypadków oraz chorób zawodowych w rolnictwie indywidualnym poprzez: podnoszenie ogólnego poziomu wiedzy rolników i ich rodzin na temat zagrożeń przy pracy rolniczej oraz ich skutków, inicjowanie działań zmierzających do zmniejszania ryzyka wypadkowego związanego z wykonywaniem pracy w gospodarstwach rolnych oraz ogólnej poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w środowisku wiejskim, promowanie bezpiecznych zachowań w rolnictwie. W tym celu pracownicy Państwowej Inspekcji Pracy, specjalizujący się w problematyce bezpieczeństwa pracy w rolnictwie przeprowadzają wizytacje gospodarstw rolnych, w tym prac polowych. W trakcie spotkań z rolnikami poruszane są sprawy praktycznego 7

9 zapewnienia właściwego poziomu bezpieczeństwa przy wszystkich podstawowych pracach rolniczych. W związku z wciąż odnotowywanymi przypadkami tragicznych zdarzeń wypadkowych z udziałem dzieci wiejskich pracownicy PIP podejmują liczne działania, mające przede wszystkim charakter edukacyjny. Prowadzone są wykłady w szkołach o profilu rolniczym, prelekcje wśród dzieci wiejskich ze szkół podstawowych i gimnazjów, na których, w zależności od wieku słuchaczy, pracownicy PIP starają się w odpowiedni sposób przedstawić uczniom podstawowe zagrożenia i sposoby ich uniknięcia. W czasie pogadanek prezentowane są przykłady prac szczególnie niebezpiecznych i zabronionych dzieciom poniżej 16 roku życia. W ramach działań promujących bezpieczeństwo dzieci, łączących kształcenie z zabawą organizowane są liczne olimpiady i konkursy na temat wiedzy o bhp wśród młodzieży i dzieci wiejskich, a także konkursy plastyczne dla najmłodszych. W ramach Programu informacyjno-promocyjnego Ochrona pracy w rolnictwie indywidualnym pracownicy inspekcji prowadzą działania edukacyjne w okresach wolnych od szkoły, w miejscach wypoczynku dzieci. Są to różnego rodzaju kolonie letnie, zimowiska, wypoczynek organizowany w ramach Nieobozowej Akcji Letniej przez Związek Harcerstwa Polskiego i Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. Niejednokrotnie w działania edukacyjne PIP włącza się policja, straż miejska, straż pożarna, służby medyczne oraz wiele innych instytucji. Popularyzacja problematyki bezpieczeństwa pracy na wsi realizowana jest w różnorodnych formach. Popularne są konkursy i olimpiady o tematyce bhp, organizowane dla rolników, uczniów szkół rolniczych oraz sołtysów. Konkursem 8

10 o zasięgu krajowym jest Konkurs Bezpieczne Gospodarstwo Rolne organizowany przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego we współpracy z Państwową Inspekcją Pracy, Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Agencją Nieruchomości Rolnych. Inne działania prewencyjne, to m. in. organizowanie stoisk, wystaw i punktów informacyjnych PIP na różnego rodzaju targach i festynach rolnych. Podczas imprez masowych, osobom odwiedzającym udzielane są porady z zakresu ochrony pracy oraz przekazywane są materiały wydawnicze PIP. Państwowa Inspekcja Pracy współpracuje z rozgłośniami radiowymi, gazetami i stacjami telewizyjnymi regionalnymi i ogólnokrajowymi. Corocznie przed okresem żniwnym Główny Inspektor Pracy wystosowuje Apel do rolników, w którym m. in. zwraca się z prośbą do rodziców o szczególną troskę w tym okresie w stosunku do najmłodszych dzieci. Materiały informacyjne, dotyczące zapobiegania wypadkom wśród dzieci przesyłane są do wszystkich mediów zainteresowanych problematyką bezpiecznego rolnictwa. Strona internetowa Państwowej Inspekcji Pracy o tematyce rolnej zawiera liczne informacje i materiały audio-wizualne, poruszające kwestię bhp w rolnictwie, wśród nich m. in. cykl reportaży dźwiękowych opowiadających o różnych, często bardzo tragicznych wypadkach, do których doszło przy pracy rolniczej. Działania informacyjno-edukacyjne adresowane do młodzieży i młodych pracowników w wieku lat Osoby z krótkim stażem pracy ulegają wypadkom znacznie częściej niż bardziej doświadczeni pracownicy (ponad 30% osób ulegających wypadkom ma staż pracy krótszy niż rok). Dane PIP z 2011 roku wskazują, że aż 26% pracowników, którzy ulegają wypadkom jest w wieku poniżej 29 lat. Aktualne programy przedmiotów nauczanych w szkołach zawierają elementy wiedzy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Praktyka szkolna wskazuje jednak, że w wielu szkołach problematyka ta traktowana jest marginalnie lub wręcz pomijana w związku z: nadmiernie rozbudowanymi programami szkolnymi poszczególnych przedmiotów, brakiem podręczników i materiałów pomocniczych do prowadzenia lekcji, a także brakiem specjalistycznego przygotowania wśród nauczycieli do prowadzenia lekcji z zakresu bhp. W trosce o właściwe przygotowanie do pracy przyszłych pracowników od 2006 roku Państwowa Inspekcja Pracy we współpracy z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy - Państwowym Instytutem Badawczym, realizuje program edukacyjny pn. Kultura bezpieczeństwa, adresowany przede wszystkim do uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Podstawowym celem programu jest promowanie idei bezpiecznej pracy, jako standardu w przyszłym życiu zawodowym, kształtowanie świadomości zagrożeń występujących 9

11 w środowisku pracy i podnoszenie poziomu wiedzy w zakresie rozwiązań prawnych, dotyczących zapewnienia ochrony prawnej i bezpiecznych warunków pracy. W ramach programu edukacyjnego nauczyciele wykorzystują do prowadzenia zajęć przygotowany przez CIOP-PIB podręcznik oraz multimedialny materiał edukacyjny. W roku szkolnym 2010/2011 do programu przystąpiły 292 szkoły ponadgimnazjalne z całej Polski, a w jego realizację zaangażowało się 764 nauczycieli, którzy przeprowadzili z młodzieżą lekcje poświęcone zagadnieniom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz prawa pracy. Na uczelniach wyższych program realizowano w formie wykładów i seminariów. Tematyka wykładów ustalana była w zależności od charakteru uczelni. Ogółem, w latach , w lekcjach i spotkaniach uczestniczyło ponad 180 tysięcy uczniów szkół ponadgimnazjalnych i studentów. Zgodnie z badaniem ankietowym przeprowadzanym corocznie po realizacji zadań w szkołach, 93% nauczycieli ocenia program jako bardzo dobry lub dobry. Nauczyciele deklarowali, że mając za sobą uczestnictwo w programie i wiedzę na jego temat, przystąpiliby do programu ponownie lub poleciliby uczestnictwo w nim innym nauczycielom. Pomimo dużego zaangażowania w promocję programu edukacyjnego ze strony Państwowej Inspekcji Pracy obejmuje on swoim zasięgiem nie więcej niż 9% populacji uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Wskazane jest zatem podejmowanie działań o charakterze popularyzatorskim mających większy zasięg w grupie młodzieży i młodych pracowników. Kampania informacyjna Czas pracy kierowców a wypadki drogowe W latach Państwowa Inspekcja Pracy prowadziła kampanię informacyjną Czas pracy kierowców pod hasłem Nie prowadź bez przerwy. Pełniła ona wspomagającą rolę w stosunku do kontroli przepisów dotyczących czasu pracy kierowców zawodowych. Podejmowane w jej trakcie działania na rzecz uświadamiania pracodawcom konsekwencji prawnych i ekonomicznych wypadków, będących skutkiem naruszania przepisów, a także popularyzacja analiz okoliczności i przyczyn takich wypadków mają inspirować do bardziej starannej i zgodnej z przepisami prawa organizacji pracy kierowców zatrudnionych w przedsiębiorstwach transportowych, spedycyjnych, zakładach komunikacji miejskiej itd. Kampania informacyjna w mediach realizowana przez regionalne rozgłośnie radiowe, m.in. w Krakowie, Lublinie, Gdańsku, uzupełniona została o działania informacyjne skierowane bezpośrednio do kierowców. Na stu stacjach paliw Shell (wyselekcjonowanych na podstawie statystyki obrotu flotowego) oraz w dwunastu bazach paliw dystrybuowano w okresie kampanii informacyjnej ulotki zawierające podstawowe informacje o organizacji czasu pracy, 10

12 obowiązkowych przerwach i odpoczynku w pracy, wpływie czynników psychospołecznych na bezpieczeństwo pracy. Do rąk kierowców zawodowych przekazano prawie 40 tysięcy ulotek. Na podstawie opinii wyrażonej przez organizatorów akcji po stronie dystrybutora paliw stwierdzić można, że materiały spotkały się z zainteresowaniem kierowców i zostały ocenione jako przydatne i przejrzyste. Działania informacyjne prowadzone były na zasadach dobrowolnego zaangażowania i nie wiązały się z ciężarami dla budżetu państwa. Dla pracodawców i ich przedstawicieli zorganizowano 39 szkoleń. Wzięło w nich udział ponad 1,6 tys. osób. Podczas zajęć analizowano przyczyny wypadków przy pracy, ich skutki dla pracodawcy, omawiano sposób prawidłowego przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego kierowców w zakresie czynników psychospołecznych, w szczególności zmęczenia i przeciążenia psychicznego. Podstawą dla prowadzenia działań edukacyjnych stał się materiał szkoleniowy przygotowany przez ekspertów PIP, w tym psychologa pracy. W realizację szkoleń zaangażowane były instytucje partnerskie, m.in. komendy wojewódzkie policji, Inspekcja Transportu Drogowego, stowarzyszenia przewoźników oraz organizacje pracodawców działające w sektorze transportu. W toku kampanii zwrócono również uwagę na problem osób niebędących kierowcami zawodowymi, których obowiązki służbowe związane są z prowadzeniem pojazdów: przedstawicieli handlowych, doradców klienta, osób audytujących placówki regionalne. Wydawnictwa kampanii, spot radiowy, prezentacje 11

13 multimedialne oraz listy kontrolne opracowane na podstawie materiałów przekazanych przez Urząd ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa w Irlandii (HSA) znaleźć można na stronie Udostępniamy publikacje i prezentacje szkoleniowe. Mogą być one nieodpłatnie pobrane i wykorzystywane do celów własnych (poza zastosowaniem komercyjnym). Kształtowanie kultury bezpieczeństwa pracy realizowane w formie programów prewencyjnych i konkursów Wśród nowych form interaktywnej prewencji wskazać należy również na programy prewencyjne. Ich celem jest osiągnięcie u pracodawcy uczestnika programu trwałej poprawy warunków pracy, mierzonej podczas końcowego audytu ewaluacji. Każdy program zakłada cztery etapy: rekrutację szkolenie dostosowanie/reorganizację w zakładzie pracy (na tym etapie inspektor pracy pełni rolę doradcy) kontrolę ewaluacyjną wieńczącą udział w programie. Po zakończeniu programu przedsiębiorstwo trafia do bazy firm współpracujących w zakresie prewencji otrzymuje informacje o innych ofertach, również tych dotyczących wymiany dobrych praktyk. Ciekawym przykładem specjalnego programu prewencyjnego, który wykracza poza wąsko rozumiane zainteresowanie warunkami pracy w stronę szerokiego podejścia obejmującego troskę o dobrostan w pracy, jest program dotyczący przeciążenia psychicznego i stresu w miejscu pracy realizowany przez inspekcję. Pamiętajmy, że z punktu widzenia pracodawcy czynniki psychospołeczne mają wpływ nie tylko na efektywność i jakość wykonywanej pracy, ale także na bezpieczeństwo pracownika. Celem głównym programu jest umożliwienie pracodawcom i pracownikom identyfikacji źródeł nadmiernego stresu zawodowego w zakładach pracy oraz zastosowania właściwych dla tych grup odbiorców metod przeciwdziałania. Interaktywne formy prewencji opierają się często, jak widać z omówionych przykładów, na wypracowywaniu wspólnie z pracodawcami i przy współudziale partnerów społecznych dobrych praktyk najlepszych rozwiązań w dziedzinie bezpieczeństwa i ergonomii pracy a następnie ich promocji. Jest to jeden z aspektów praktycznej wiedzy o bezpieczeństwie i higienie pracy, którą należy upowszechniać w szczególności wśród małych i średnich zakładów. Pozytywne przykłady mają siłę motywującą i praktyczny wpływ; przykład jest podstawowym narzędziem kształtowania postaw. To założenie wpływa na kształt materiałów informacyjnych wydawanych przez inspekcję, szkoleń i innych form przekazu celów poszczególnych programów. 12

14 Promocja najlepszych praktyk w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przyświeca również idei konkursu Pracodawca organizator pracy bezpiecznej, organizowanego od połowy lat 90-tych. Do udziału w nim zapraszane są najlepsze przedsiębiorstwa dobrze zarządzane, dbające o pracowników, tworzące dla nich bezpieczne i ergonomiczne warunki pracy, realizujące standardy wyższe niż te określone normami prawa i mogące być stawiane za wzór. Zwycięskie przedsiębiorstwa nagradzane są prestiżową statuetką Mecum Tutissimus Ibis i dołączają do Złotej Listy Pracodawców. Jest to grono pracodawców, którzy dobrze rozumieją, że w centrum nowoczesnego przedsiębiorstwa musi być pracownik jest on wartością dla firmy. Kampanie informacyjne, które Państwowa Inspekcja Pracy realizuje obecnie Kampania informacyjna Bezpieczeństwo pracy w budownictwie. Profesjonaliści pracują bezpiecznie W dniu 3 września br. rozpoczęła się czwarta edycja kampanii społecznej na rzecz przeciwdziałania wypadkom w budownictwie. Informacje adresowane do pracodawców i pracowników budowlanych pokazywane są w telewizji, radiu i Internecie. Inspekcja pracy przygotowała ponadto publikacje, listy kontrolne, materiały wspomagające szkolenia bhp, program prewencyjny dla pracodawców. Celem tegorocznej kampanii społecznej PIP jest upowszechnianie wzorca robotnika - profesjonalisty, który pracuje fachowo i rzetelnie, ale również bezpiecznie i zgodnie z obowiązującymi przepisami. Hasłem przewodnim kampanii będzie: Szanuj życie! Profesjonaliści pracują bezpiecznie. Kampania PIP służyć ma też wyrabianiu u pracowników budów trwałych nawyków bezpieczeństwa - stosowania się do procedur bezpieczeństwa, korzystania ze środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, trzeźwości w pracy, reagowania na odstępstwa od obowiązujących wymagań. Ma zachęcać do udziału w szkoleniach poświęconych przestrzeganiu przepisów bhp, niezależnie od czasu trwania określonego zakresu robót budowlanych. 13

15 Emisja spotów telewizyjnych przewidziana została na okres od 3 do 23 września br. w kanałach: TVP1, TVP Info, Polsat i TV4, a także w stacjach tematycznych grupy Polsat (Polsat Sport, Polsat Play, Polsat 2, Polsat Sport Extra, Polsat News, Polsat Film, Superstacja, Crime&History) oraz stacjach tematycznych TVP (TVP Kultura, TVP Seriale, TVP Sport, TVP Historia). Spoty radiowe są emitowane od 3 do 16 września br. w Radiu Zet i RMF FM oraz w 18 stacjach regionalnych RMF MAXXX. Przez cały wrzesień bannery kampanii emitowane są w Internecie na portalu Wirtualna Polska oraz w serwisach specjalizujących się w tematyce budownictwa i nieruchomości. Bannery kierują internautów na stronę kampanii Kampanię wspierają dotychczasowi partnerzy: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Polski Związek Inżynierów i Techników Budownictwa, Związek Zawodowy Budowlani, największe przedsiębiorstwa budowlane sygnatariusze Porozumienia dla Bezpieczeństwa w Budownictwie, patroni medialni. Działania służące edukacji w zakresie ochrony pracy i prewencji wypadków przy pracy w grupie osób młodych, w tym uczniów szkół ponadgimnazjalnych, młodzieży akademickiej i pracowników młodocianych W 2012 r. Państwowa Inspekcja Pracy podjęła realizację kampanii społecznej Bezpiecznie od startu prowadzonej za pośrednictwem mediów (radia i Internetu), partnerów instytucjonalnych i społecznych. Uzupełnia ona dotychczasowe działania związane 14

16 z realizacją programu edukacyjnego Kultura bezpieczeństwa, opartego na materiałach przygotowanych przez CIOP-PIB. Kampania ma na celu zainteresowanie uczniów szkół ponadgimnazjalnych i studentów zdobywaniem podstawowej wiedzy na temat prawa pracy oraz zasad bezpiecznej pracy. W ramach kampanii przygotowane zostały na potrzeby programu m.in.: projekty graficzne obejmujące layout kampanii, logotyp, hasła kampanii, plakaty i reklamy prasowe. Kampania społeczna zrealizowana zostanie w radiu i prasie. Dodatkowo nagrane zostaną krótkie audycje radiowe dotyczące podstawowych, najważniejszych z punktu widzenia młodych ludzi, zagadnień ochrony pracy (np. praca młodocianych, różnice między umową o pracę a umowami cywilnoprawnymi, zasady zawierania umów o pracę, podstawowe informacje dotyczące czasu pracy i urlopów wypoczynkowych). Audycje wyemitowane będą podczas roku szkolnego 2012/2013. Umieszczone zostaną również na stronach internetowych Państwowej Inspekcji Pracy. Elementem wspierającym kampanię radiową będą działania podejmowane na profilach społecznościowych, takich jak Facebook. Finansowanie kampanii informacyjnych PIP O powodzeniu kampanii informacyjnych Państwowej Inspekcji Pracy decyduje przede wszystkim wkład pracy i zaangażowanie potencjału organizacyjnego Urzędu oraz partnerów wspierających poszczególne przedsięwzięcia. Przy projektach realizowanych bez udziału płatnych reklam w mediach elektronicznych zasadnicze koszty dotyczą: druku materiałów o charakterze doradczym, organizacji spotkań szkoleniowych oraz, jeśli jest to uzasadnione, 15

17 opracowania przez wyspecjalizowane firmy projektów graficznych obrazujących przesłanie kampanii. Przykładowo, koszt działań informacyjnych w rolnictwie indywidualnym wyniósł zł, w tym druk publikacji: zł. Natomiast koszty kampanii informacyjnej Czas pracy kierowców wyniosły ok zł, w tym zł to koszt wydrukowania poradnika i ulotki, przeznaczonych do realizacji celów kampanii. Prowadzenie kampanii informacyjnych w mediach takich jak telewizja, radio i Internet związane jest z wyższymi kosztami. Składają się na nie przede wszystkim produkcja spotów telewizyjnych oraz ich emisja w środkach masowego przekazu (telewizja, radio, Internet, w tym popularne portale internetowe). Jedyną dotychczas zrealizowaną kampanią informacyjną z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, która wykorzystywała płatny przekaz w mediach elektronicznych była kampania Bezpieczeństwo pracy w budownictwie upadki, poślizgnięcia. Z budżetu Państwowej Inspekcji Pracy na 2009 r. wydatkowano na realizację pierwszego etapu kampanii zł. W kolejnych latach wydatki wyniosły odpowiednio: w roku zł oraz w roku zł. W ciągu trzech lat realizacji kampanii ze środków PIP wydano zł. Należy podkreślić, że dzięki wsparciu kampanii przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, ze środków Funduszu Prewencji Wypadkowej sfinansowana została dodatkowa emisja spotów telewizyjnych, produkcja bannerów Szanuj życie umieszczanych na placach budów oraz publikacja wydawnictw PIP dla sektora budowlanego. Wydatki ZUS na ten cel wyniosły odpowiednio: w roku zł, w zł oraz w roku zł. Łącznie zł. Zaangażowanie licznych partnerów wspierających kampanię informacyjną Państwowej Inspekcji Pracy, w tym 7 największych firm budowlanych w kraju sygnatariuszy Deklaracji w sprawie porozumienia dla bezpieczeństwa pracy w budownictwie umożliwiło nieodpłatną ekspozycję ponad tysiąca wielkoformatowych bannerów z hasłem Szanuj życie! Bezpieczna praca na wysokości na największych budowach. Inne przykłady racjonalnego gospodarowania środkami budżetowymi to nieodpłatne użyczanie sal wykładowych, dystrybucja wydawnictw, a także publikowanie ogłoszeń, artykułów i spotów kampanii przez ogólnopolskie i regionalne media patronów kampanii. Wymiana doświadczeń z inspekcjami zagranicznymi w zakresie prowadzenia działań prewencyjnych i promocyjnych, w tym kampanii informacyjnych Szczególnym przykładem międzynarodowej wymiany doświadczeń był projekt pn. Europejski kodeks dobrych praktyk w zakresie działań kontrolnych i poza-kontrolnych inspekcji pracy. W związku z organizacją 61 spotkania Komitetu Wyższych Inspektorów Pracy, które miało miejsce w Warszawie w dniach 6-7 grudnia 2011 roku, Państwowa Inspekcja Pracy we współpracy z inspekcjami krajów członkowskich UE opracowała 16

18 dokument, który opisuje najlepsze i najskuteczniejsze przedsięwzięcia podejmowane przez inspekcje pracy państw członkowskich Unii Europejskiej w ramach działalności kontrolnej i pozakontrolnej. Europejski kodeks dobrych praktyk opisuje m.in. najlepsze krajowe kampanie informacyjnopromocyjne przeprowadzone przez inspekcje pracy zrzeszone w Komitecie Wyższych Inspektorów Pracy. W dokumencie tym zawarto zbiór szczegółowych informacji o najskuteczniejszych metodach i środkach, służących zapewnieniu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w przedsiębiorstwach działających na terenie Unii Europejskiej. Przedstawione w Kodeksie kampanie pozakontrolne realizowane przez inspekcje pracy państw członkowskich Unii Europejskiej zostały opisane na podstawie kwestionariusza opracowanego przez powołany w Państwowej Inspekcji Pracy zespół ds. kodeksu dobrych praktyk we współpracy z partnerami z innych państw członkowskich Unii Europejskiej członkami grupy roboczej Komitetu Wyższych Inspektorów Pracy ds. dnia tematycznego w Polsce. Łącznie zebrano materiały, które pozwoliły na przedstawienie 55 inicjatyw podjętych w ostatnich latach przez inspekcje pracy państw członkowskich Unii Europejskiej, w tym 24 kampanii informacyjno-promocyjnych. Wnioski Celem wszystkich kampanii informacyjnych Państwowej Inspekcji Pracy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest efektywne i ukierunkowane oddziaływanie na poszczególne grupy adresatów, zmierzające do ograniczania zagrożeń zawodowych oraz przestrzegania przepisów bhp. Mając na uwadze doświadczenia i osiągnięcia krajów wysoko rozwiniętych, dostrzegamy wielkie znaczenie kształtowania wśród społeczeństwa nawyków bezpiecznego stylu życia i konsekwentnego reagowania na każdy przejaw naruszania norm praworządności. W ramach naszych uprawnień i kompetencji prowadzimy różnorodne formy oddziaływania na podmioty zainteresowane systematycznym podnoszeniem poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy. Dalszej poprawie skuteczności tego oddziaływania oraz zwiększania jego zasięgu powinny służyć następujące działania Państwowej Inspekcji Pracy: 17

19 koncentracja długofalowych kampanii informacyjno-promocyjnych na tych sektorach gospodarki i zakładach, w których występujące zagrożenia zawodowe najczęściej skutkują wypadkami przy pracy, dostęp adresatów kampanii informacyjno-promocyjnych do materiałów i narzędzi ułatwiających zrozumienie i zastosowanie w praktyce skutecznych sposobów identyfikacji i zapobiegania najpowszechniejszym zagrożeniom zawodowym, opracowywanie i rozprowadzanie przez PIP materiałów instruktażowoszkoleniowych, które powinny posiadać walor praktycznej przydatności, w szczególności dla małych i średnich zakładów. współpraca z mediami, które z jednej strony dostarczają niezwykle istotnych informacji wspomagających naszą instytucję w szybkim i celnym reagowaniu na występujące nieprawidłowości, z drugiej zaś (jak pokazują badania ankietowe przeprowadzone przez PIP) stanowią istotne źródło informacji z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracodawców i pracowników, współpraca z urzędami i organizacjami działającymi w sferze ochrony pracy, bez których działalność Państwowej Inspekcji Pracy nie może być wystarczająco efektywna. dalsze dostosowanie metod i form działalności polskiej inspekcji pracy do standardów obowiązujących w inspekcjach krajów unijnych, które znacznie odeszły od metod represyjnych na rzecz szeroko rozumianej prewencji. Budowanie kultury prewencji w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy jest procesem długofalowym, uwarunkowanym wieloma czynnikami, często niezależnymi od Państwowej Inspekcji Pracy. Niemniej, dotychczasowe doświadczenia w zakresie zrealizowanych lub aktualnie prowadzonych kampanii informacyjnych, wskazują na wielką rolę działań informacyjnych i edukacyjnych, w pierwszej kolejności skierowanych do wszystkich podmiotów zainteresowanych i zaangażowanych w uzyskanie trwałego stanu bezpieczeństwa w miejscu pracy. W szczególności dotyczy to młodego pokolenia. Młodzież otwarta na podejmowanie wyzwań stanowi pokolenie przyszłych pracowników i pracodawców, które może wdrażać i utrzymywać wysokie standardy kultury bezpieczeństwa i higieny pracy. 18

20 KAMPANIE INFORMACYJNE W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY organizowane w ramach zadań programu wieloletniego pn. Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy Kampania Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy EU OSHA ( ) Partnerstwo dla prewencji podsumowanie I roku kampanii Kampania informacyjna Prewencja wypadkowa (2012) dr hab. inż. Wiktor Marek Zawieska, prof. CIOP-PIB Dyrektor Krajowego Punktu Centralnego Agencji EU OSHA Informacja przygotowana na posiedzenie Rady Ochrony Pracy Warszawa, październik 2012 r. Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy

21 Wprowadzenie Kampanie informacyjne dotyczące bezpieczeństwa pracy mają na celu podnoszenie świadomości i dostarczanie wiedzy o zagrożeniach w miejscu pracy, a w efekcie zmianę postaw pracowników i pracodawców na probezpieczne. Świadomość w zakresie bezpieczeństwa pracy 1 (czyli świadomość występowania czynników zagrożeń oraz związanego z nimi ryzyka, które wiąże się z wykonywaną pracą) można zdefiniować jako stan, w którym człowiek (pracownik lub pracodawca) analizuje i rozumie ryzyko związane z pracą i modyfikuje czynności zawodowe tak, aby były one wykonywane bezpiecznie, z uwzględnieniem zmieniających się warunków pracy. Jak wskazują wyniki badań Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - Państwowego Instytutu Badawczego (CIOP-PIB), stan świadomości w zakresie bezpieczeństwa pracy - zarówno pracowników, jak i pracodawców - jest niski. Wyniki badania postaw wobec bezpieczeństwa pracy oraz opinii na temat ryzyka zawodowego (zrealizowanego w 2008 roku 2 i powtórzonego w 2010 roku 3 ) wykazały, że pracownikom wciąż zdarza się świadome podejmowanie ryzyka w pracy. Połowa badanych jako powód takiego postępowania podała m.in. oczekiwania pracodawcy. Tylko ok. 30% pracowników nie podejmuje pracy będąc w złej kondycji psychofizycznej (zmęczenie, brak snu, zły stan zdrowia). Powyższe wyniki badania są dowodem bardzo niskiego poziomu świadomości w zakresie bezpieczeństwa pracy. Ponadto, prawie 50% badanych pracowników przyznało, że wygoda i szybkość wykonywanej pracy są dla nich ważniejsze niż bezpieczeństwo pracy. Niemal 35% pracowników małych firm przyznało, że nie zawsze stosują wymagane podczas wykonywania prac środki ochrony indywidualnej. Powodem takiego zachowania jest przeświadczenie pracowników, że potrafią bezpiecznie, szybciej wykonywać pracę bez środków ochronnych, a ponadto tak jest wygodniej. Prawie 70% z nich uważało, że najczęstszą przyczyną wypadków przy pracy, którym ulegają pracownicy jest nieszczęśliwy zbieg okoliczności. 1 Por. Wiktor Werner. Człowiek, świadomość, społeczeństwo. Splątane korzenie współczesnej psychologii. [w:] Małgorzata Wójtowicz-Dacka, Ludmiła Zając-Lamparska [red.] O świadomości. Wybrane zagadnienia., ss , Wydawnictwo Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego 2 Sprawozdanie z realizacji 1 etapu zadania służb państwowych nr 05.S.10 pt. Kampanie społeczne ukierunkowane na potrzeby sekcji gospodarki o wysokim ryzyku wypadkowym w Polsce, 2008 r. 3 Sprawozdanie z realizacji 3 etapu zadania służb państwowych nr 05.S.10 pt. Kampanie społeczne ukierunkowane na potrzeby sekcji gospodarki o wysokim ryzyku wypadkowym w Polsce, 2010 r. 2

22 Jednocześnie dane Państwowej Inspekcji Pracy pokazują, że pracodawcy nadal mają problem z prawidłową oceną ryzyka zawodowego. Stąd konieczność prowadzenia działań zarówno na rzecz kształtowania świadomości z zakresu bezpieczeństwa pracy, jak i podnoszenia poziomu wiedzy w tym zakresie. Na podstawie wieloletniego doświadczenia Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - Państwowego Instytutu Badawczego w zakresie organizowania oraz realizowania działań edukacyjnych, informacyjnych i promocyjnych z zakresu bezpieczeństwa pracy, a także przykładów dobrych praktyk, corocznie są organizowane i/lub koordynowane kampanie informacyjne dotyczące problematyki z obszaru bezpieczeństwa pracy. W roku 2012, w celu promowania metod prewencji wypadkowej i zachęcania pracodawców do organizowania działań w tym zakresie, Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy w ramach programu wieloletniego realizuje równolegle dwie kampanie informacyjne poświęcone prewencji wypadkowej pn.: Partnerstwo dla prewencji, która jest koordynowana przez Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy, a w Polsce przez Krajowy Punkt Centralny Agencji, którego funkcję pełni CIOP-PIB oraz Prewencja wypadkowa, która jest realizowana z inicjatywy CIOP-PIB i koordynowana przez Instytut. Wspólnym celem tych kampanii jest zachęcanie pracodawców i pracowników do wypracowywania i wdrażania metod poprawy bezpieczeństwa pracy w przedsiębiorstwach i prowadzenia działań z zakresu prewencji wypadkowej. Skutecznie prowadzone działania prewencyjne oznaczają nie tylko mniejsze wydatki dla instytucji ubezpieczeniowych, lecz także skutkują zmniejszeniem kosztów ponoszonych przez budżet państwa, pracodawców, a także samych poszkodowanych w wyniku wypadków przy pracy i chorób zawodowych 4. Kampanie mają uświadomić zarówno pracodawcom, jak i pracownikom, że za poziom bezpieczeństwa pracy jest odpowiedzialna każda osoba pracująca w przedsiębiorstwie. Ponadto, mają promować dobre praktyki oraz wspierać strategie, przedsięwzięcia i inicjatywy w tym zakresie. 4 Założenia organizacji systemu prewencji wypadkowej w ramach funduszu ubezpieczeń społecznych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Centralny Instytut Ochrony Pracy-Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, 2005, s. 2 źródło internetowe dostęp w dniu 14 września 2012 r. 3

23 Kampania Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy ( ) Partnerstwo dla prewencji podsumowanie I roku kampanii Partnerstwo dla prewencji jest hasłem kolejnej europejskiej kampanii informacyjnej z cyklu Zdrowe i bezpieczne miejsce pracy. Kampania koordynowana przez Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy obejmuje kraje należące do Unii Europejskiej i do niej kandydujące, jak też kraje EFTA. W Polsce jest realizowana przez Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy, jako Krajowy Punkt Centralny, we współpracy z ZUS oraz partnerami społecznymi. Celem kampanii jest: promowanie współpracy pracodawców i pracowników w zakresie działań prewencyjnych dotyczących bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia podnoszenie świadomości, że zapewnienie bezpieczeństwa w miejscu pracy jest prawnym obowiązkiem pracodawcy i że bezpieczeństwem pracy należy zarządzać podobnie jak innymi procesami w przedsiębiorstwie dostarczenie niezbędnych informacji oraz narzędzi wspierających promowanie prewencji i kształtowania kultury bezpieczeństwa, w szczególności wśród małych i średnich przedsiębiorstw dostarczenie pracodawcom prostych materiałów informacyjnych dotyczących zarządzania ryzykiem zawodowym włączanie działań związanych z zarządzaniem bezpieczeństwem pracy w politykę społecznej odpowiedzialności biznesu budowanie kultury bezpieczeństwa w Europie. Kampania podkreśla znaczenie przywództwa kadry zarządzającej w zakresie bhp i zaangażowania pracowników w działania prewencyjne dotyczące bezpieczeństwa pracy. Badania i obserwacje wskazują, że partnerstwo w działaniach pracodawców i pracowników na rzecz bezpieczeństwa pracy niesie ze sobą wiele 4

24 korzyści. W przedsiębiorstwach, które praktykują takie podejście obserwuje się niższy wskaźnik wypadków i absencji chorobowej, większą świadomość występowania zagrożeń w miejscu pracy i lepszą ich kontrolę. W takich przedsiębiorstwach częściej powstają nowe rozwiązania techniczne i organizacyjne w zakresie bezpieczeństwa pracy, a pracownicy deklarują zadowolenie z warunków pracy. Adresatami kampanii Partnerstwo dla prewencji są: pracodawcy MŚP / kadra zarządzająca w dużych przedsiębiorstwach organizacje zrzeszające pracodawców pracownicy i ich przedstawiciele specjaliści ds. bhp i inne zainteresowane strony (np. inspektorzy pracy, eksperci, wykładowcy, studenci, itp.). Wyniki badań potwierdzają, że bez względu na wielkość organizacji kluczowe znaczenie dla powodzenia w zarządzaniu bezpieczeństwem i zdrowiem w pracy mają działania kierownictwa wyższego szczebla oraz aktywny udział pracowników. Europejskie badanie przedsiębiorstw dotyczące nowych zagrożeń (ESENER) pokazuje, że łączne zaangażowanie pracowników i kierownictwa prowadzi do znaczącego poprawienia warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. Na przykład w przedsiębiorstwach o wysokim poziomie zaangażowania pracowników i kierownictwa, prawdopodobieństwo posiadania udokumentowanej polityki bhp jest dziesięciokrotnie wyższe 5, co z kolei wpływa na jakość działań podejmowanych w tym zakresie. W związku z powyższym, kampania szczególnie koncentruje się na zapobieganiu ryzyku zawodowemu dzięki: przywództwu kadry kierowniczej i zachęcaniu menedżerów wyższego szczebla do aktywnego zaangażowania w zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa pracy 5 Europejskie badanie przedsiębiorstw na temat nowych i pojawiających się zagrożeń (ESENER) przeprowadzono wiosną 2009 r. Badanie objęło 31 krajów europejskich, w tym 27 państw członkowskich UE, Chorwację, Turcję, Norwegię i Szwajcarię. Przeprowadzono 36 tys. wywiadów z managerami i przedstawicielami ds. BHP w oddziałach zatrudniających co najmniej dziesięciu pracowników wśród przedsiębiorstw zarówno państwowych, jak i prywatnych ze wszystkich sektorów działalności gospodarczej. Gromadząc opinie kierowników i przedstawicieli pracowników z całej Europy, badanie dostarcza najważniejszych informacji na temat obecnego sposobu zarządzania kwestiami bezpieczeństwa i higieny pracy w europejskich przedsiębiorstwach, ze szczególnym uwzględnieniem stosunkowo nowych czynników ryzyka psychospołecznego, takich jak: stres związany z pracą, przemoc i prześladowanie. 5

25 partycypacji pracowników, czyli zachęcaniu pracowników i ich przedstawicieli do współpracy z kadrą zarządzającą w zakresie ograniczania ryzyka zawodowego. Przywództwo kadry kierowniczej Obowiązkiem prawnym i moralnym pracodawców jest zapewnienie pracownikom odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy, a także konsultowanie z pracownikami i/lub ich przedstawicielami kwestii związanych z bezpieczeństwem. Dobre przywództwo w zakresie zarządzania bezpieczeństwem pracy może być w tym procesie bardzo pomocne. Korzyści z niego wynikające, to: ograniczenie kosztów i zmniejszenie ryzyka wskutek spadku liczby wypadków i nieobecności, zmniejszenia rotacji pracowników, a także unikania kar finansowych i postępowań prawnych wzmocnienie pozycji w środowisku biznesowym poprawa reputacji przedsiębiorstwa większa wydajność wynikająca z tego, że pracownicy są zdrowsi, czerpią z pracy więcej zadowolenia i są lepiej do niej zmotywowani. Z kolei, złe zarządzanie i brak przywództwa mogą powodować nie tylko pogorszenie reputacji przedsiębiorstwa, lecz również i straty finansowe. Z obliczeń firmy DuPont wynika, że każde zdarzenie, w wyniku którego pracownik jest nieobecny w pracy przez co najmniej jeden dzień, kosztuje około 20 tys. GBP 6 (ok. 100 tys. PLN). Koszty te obliczono uwzględniając m.in.: czas kadry kierowniczej poświęcony na prowadzenie dochodzenia w sprawie zdarzenia przerwy w produkcji odpowiedzialność finansową związaną z urazami odniesionymi w miejscu pracy koszty wdrożenia środków zapobiegawczych w przyszłości. Tworzenie skutecznych systemów zarządzania bezpieczeństwem i zdrowiem w organizacji zapewniają liderzy. Zadaniem lidera jest określenie strategicznego kierunku zarządzania bezpieczeństwem i zdrowiem w organizacji oraz motywowanie 6 Ernst & Young,

26 pracowników do skutecznego zaangażowania się w zapewnianie bezpieczeństwa i zdrowia. Przywództwo w zakresie bezpieczeństwa pracy powinno charakteryzować się widocznym i aktywnym zaangażowaniem kadry kierowniczej w kwestie związane z bezpieczeństwem w miejscu pracy. Powinien mu towarzyszyć także wysoki poziom zaangażowania pracowników i ich zaufanie do podejmowanych decyzji. Silne przywództwo i zarządzanie bhp powinno też obejmować tworzenie i wdrażanie skutecznych procedur przeglądu i oceny warunków pracy. Liderzy powinni dążyć do tego, by były to procesy zrozumiałe dla wszystkich pracowników i interesariuszy firmy. Proces oceny może i powinien być wspomagany przez ekspertów i specjalistów bhp. Tematyka przywództwa w obszarze bezpieczeństwa pracy jest poruszana przez wiele instytucji i wydawnictw. Główna instytucja zajmująca się bezpieczeństwem pracy w Wielkiej Brytanii, Health and Safety Executive, opracowała przewodnik pt. Leading Health and Safety at Work 7 zawierający porady, jak skutecznie kształtować takie przywództwo. Zwraca on uwagę na następujące aspekty: 1. Strategię zarządzania bezpieczeństwem pracy i ochroną zdrowia określają liderzy Polityka dotycząca bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia stanowi podstawową część strategii bezpieczeństwa w organizacji i równocześnie odzwierciedla jej kulturę organizacyjną. Polityka i praktyki bhp powinny przychodzić z góry, a liderzy w organizacji odgrywają bardzo istotną rolę w podejmowaniu inicjatyw oraz powinni być traktowani jako wzory do naśladowania. Zarząd i kadra kierownicza wyższego szczebla powinna: mieć świadomość wszystkich rodzajów ryzyka, na jakie narażona jest organizacja określać kierunek i opracowywać strategię, politykę i praktyki zarządzania bezpieczeństwem i ochroną zdrowia w pracy; praktyki powinny być oparte na wiarygodnych danych i mieć poparcie ze strony pracowników odpowiadać za informowanie całej organizacji o polityce i praktykach organizacji w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. 7 The Institute of Directors and the Health and Safety Executive,

27 Polityka bezpieczeństwa i zdrowia w organizacji powinna: określać odpowiedzialność zbiorową członków zarządu oraz kadry kierowniczej wyższego szczebla za silne przywództwo w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w pracy być postrzegana i realizowana jako proces, który powinien ewoluować uwzględniając ważniejsze zmiany w organizacji. Skuteczne zarządzanie systemami bezpieczeństwa i zdrowia jest uzależnione od trzech podstawowych zasad: opracowane strategie i polityki muszą zawierać wykonalne i mierzalne cele postępy w osiąganiu tych celów muszą być stale mierzone i poddawane przeglądowi liderzy muszą zapewnić istnienie właściwych struktur, osób i procedur do odpowiedniego zarządzania bezpieczeństwem i zdrowiem. 2. Konieczne jest monitorowanie wyników w zakresie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia Zarząd i kadra kierownicza wyższego szczebla powinna monitorować wyniki w obszarze bhp i porównywać je z założonymi celami. Dlatego też system zarządzania bhp musi być zaprojektowany w sposób zapewniający dostęp do odpowiednich informacji. Liderzy powinni: przywiązywać wagę do przekazywania informacji (np. danych dotyczących wypadków, chorób, absencji, itp.) przeprowadzać okresowe audyty skuteczności zarządzania i kontroli ryzyka w odniesieniu do bezpieczeństwa i zdrowia szybko przekazywać zarządowi informacje o wpływie zmian (takich, jak np. wprowadzenie nowych procedur, procesów lub produktów) na bezpieczeństwo pracy i ochronę zdrowia oraz o wszelkich istotnych problemach z tym związanych. 3. Należy wykonywać okresowe przeglądy warunków pracy Na dobre zarządzanie bezpieczeństwem pracy mają istotny wpływ formalne przeglądy warunków pracy. Liderzy powinni dokonywać takiego szczegółowego przeglądu co najmniej raz w roku. Pracownicy powinni być zaangażowani w ten proces, a informacje pochodzące od nich należy rejestrować. Wyniki 8